bagimlilik esra 11 - file.toraks.org.tr · Nikotin Bağımlılık Döngüsü • Nikotin...

TÜTÜN BAĞIMLILIĞI

Tütün Bağımlılığı

Bağımlılığın gelişiminde:• Merkezi sinir sisteminde nikotin etkisi• Tütün bağımlılığının nörobiyolojik ve

fizyolojik etkilerinde rol oynar

Nikotin Bağımlılığı

Nikotin Bağımlılığı

• Bağımlılığın nedeni nikotin• Nikotin yarı ömrü 2 saatten kısa• Nucleus accumbensden dopamin salınımı

azalınca yoksunluk semptomları başlar• Konsantrasyon güçlüğü, irritabilite, anksiyete,

depresyona eğilim, iştah artışı

• İlk 7 gün en yoğun hissedilir, haftalar aylar sürebilir

Bağımlılığın Evreleri

• Sosyal olarak kabul edilen maddenin alımı ve akut pekiştirmeyle başlar

• Kompulsifkullanımın artan tarzı

• Bağımlılık

Le Moal et al. Eur Neuropsychopharmacol. 2007;17:377-393.

AAkut pekikut pekişştirmetirme//sosyal madde alsosyal madde alıımmıı

GenetiGenetik k dedeğğiişşkenlerkenler

ÇÇevresel faktevresel faktöörlerrlerStresStres

KoKoşşullanma ullanma etkilerietkileri

Artan tarzArtan tarz//kompulsifkompulsif kullanmakullanma

BaBağığımlmlııllııkk

Geri Geri ççekilmeekilme

UzamUzamışış bbıırakmarakma

İİyileyileşşmeme??

Alevlenme

Nikotin Bağımlılığı: DSM-IV-TRÖlçütleri

• 3 veya daha fazlasının 1 yıllık zaman içerisinde olması:– Azalmış etki veya aynı etkiyi sağlamak için artan

dozlarla maddeyi alma ve belirli nikotin toleransı– Maddeyi almayınca yoksunluk belirtilerinin çıkması– Azaltma çabalarına karşılık ısrar eden sigara içme

isteği – Sigara içme veya tütün satın alma için yoğun zaman

harcama– Sigara içme için iş, sosyal, ve keyif verici aktiviteleri

erteleme– Sağlık risklerine karşın sigara içmeyi sürdürme

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000; http://www.intox.org/databank/documents/supplem/supp/sup2.htm. Accessed October 19, 2007.

Nikotin Bağımlılığında Dopaminin Rolü

• Nikotinin ödüllendirici etkisi mezolimbik sistemde dopaminaracılı geçişle ilişkili

• Nikotin bağımlılığı olanlarda sürekli madde kullanım dürtüsüvardır

• Yükselmiş dopaminkonsantrasyonlarına duyulan ihtiyaçtan kaynaklanır

Adinoff. Harv Rev Psychiatry. 2004;12:305-320. http://www.biopsychiatry.com/dopamine/dopamine.jpg. Accessed May 1, 2007.

OH

OH

NH2

Dopamin

Nikotinin Merkezi Sinir Sisteminde Etki Mekanizması

a4 b2b2b2a4

α4β2 Nikotinik Reseptör

1. Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279. 2. Dani JA, Harris RA. Nature Neuroscience 2005; 8:1465-1470. 3. Coe JW. J Med Chem 2005; 48:3474-3477.

Kronik Nikotin Maruziyeti: Nikotin Reseptörlerinin Up-Regulationu

Kronik maruz kalma sonucu, nikotin α4β2 nikotinik reseptoraktivasyonunu ve desensitizasyonunu sağlarBu durum α4β2 nikotinik reseptör up-regulation ve α4β2 nikotinikreseptör sayısında artışa yol açar

Adapted from Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125; Corringer et al. J Phys Paris. 2006;99:162-171.

VTA nAcc

D – – nAChR içeren β2 altünitesi

− Nikotin − Dopamin

ödülAkson

DD

DD

D

D

DD

D

D

Nikotin Bağımlılık Döngüsü• Nikotin bağlanması dopamin

salınımında artışa yol açar• Dopamin keyif ve sakinlik hissi

verir• Sigaralar arasındaki dopamin

azalması huzursuzluk ve stres gibi geri çekilme belirtilerine yol açar

• Kişi keyif ve huzuru sağlayabilmede nikotin için şiddetli istek duyar

• Sigara içenler genellikle maksimum uyarıyı sağlayan, yoksunluk ve aşırı isteği engelleyen titrasyonu yaparlar

Jarvis. BMJ. 2004;328:277-279; Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125.

DopaminDopamin

NikotinNikotin

Nikotin Bağımlılığında Çevresel Uyaranların Rolü

• Sigara içmeyle ilgili çevresel/sosyal uyaranlarnikotin bağımlılığını pekiştirmede rol oynarlar

• Nikotin dışı uyaranlar sigara içme davranışının hem motivasyonunda hem de sürmesinde önemlidir

Caggiula et al. Physiol Behav. 2002;77:683-687.

‘‘ Nikotinin direkt farmakolojik etkisi tütün bağımlılığını açıklamada gerekli,

fakat yeterli değildir; bu etkiler davranışın olduğu çevresel/sosyal durumla birlikte ele alınmalıdır’’

Dr. Osman Örsel, Nikotin Bağımlılığı ve Klinik Değerlendirilmesi, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara

ÖZET- Nikotin Bağımlılığı

• Mekanizması iyi tanımlanmış bir bağımlılık • Nikotinin Ventral Tegmental Area (VTA)’daki α4β2

reseptörler üzerine olan etkileri– Akut dopamin salınımı ve kısa-süreli ödül– Kronik reseptör aktivasyonu, desensitizasyonu, ve

up-regulasyonu• Sigara içmenin dopamin aracılığıyla oluşan fiziksel ve

psikolojik etkileri yeniden alma davranışını pekiştirir• Sigara içmede çevresel/sosyal uyaranlar nikotin

bağımlılığının pekişmesinde önemli rol oynar

Nikotin Yoksunluğu

Nikotin Yoksunluğu

Huzursuzluk, sabırsızlık

Artmışiştah veya kilo alımı

Yoksunluk Sendromu

Anksiyete(sigara

bırakmayla birlikte artabilir veya

azalabilir) Disforik veya deprese

durum

İrIritabilite, çabuk

öfkelenme

Konsantrasyon güçlüğü

Uykusuzluk, uyku

bozuklukları

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.

70<10 haftaİştah artışı

60<4 haftaHuzursuzluk

60<4 haftaDepresyon

50<4 haftaRahatsızlık ve agresyon

70<2 haftaNikotin arzusu

60<2 haftaKonsantrasyon zayıflığı

25<1 haftaUyku bozukluğu

10<48 saatBaşdönmesi

Sıklık(%)SüreSemptom

Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:277-279

Fagerström Testi (FTND)Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? 10 veya daha az

11 - 2021 - 3031+

0123

İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? 5 dakika içinde6-30 dakika30 dakika +

321

Sigara içilmeyen yerlerde sigara içmemekte zorlanıyor musunuz?

HayırEvet

01

Hangi sigaradan vazgeçmekte en çok zorlanırsınız? Sabah ilk içilenDiğer

10

Günün ilk saatlerinde sonraki saatlere göre daha sık sigara içiyor musunuz?

HayırEvet

01

Çok hasta olduğunuzda veya günün çoğunu yatakta geçirdiğinizde sigara içer misiniz?

HayırEvet

01

SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ0-2 = düşük düzeyde bağımlılık3-7 = orta düzeyde bağımlılık8-10 = yüksek düzeyde bağımlılık

EMASH Testi

Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz?

10 veya daha az11 – 2021 – 3031+

0123

İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz?

5 dakika içinde6-30 dakika30 dakika +

321

SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ0-2 = düşük düzeyde bağımlılık3-4 = orta düzeyde bağımlılık5-6 = yüksek düzeyde bağımlılık

Sigara İçenler Bırakmayı Deniyor mu?

• Sigara içmekten vazgeçmek hastalıklarıönlemede en önemli adım

• İçenlerin % 70 sigarayı bırakmak istiyor • Her yıl % 30’ u bırakma girişiminde bulunuyor• Desteksiz bırakma girişimlerinin 6 ay bırakmış

kalabilme başarısı % 3 - 5 • Girişimlerinin % 80’i ilk 1 ay içinde relaps (nüks)

ile sonlanıyor

Sigara iSigara iççenler benler bıırakmak isterrakmak isterSigara iSigara iççenlerenler

~2~2––3%3%BBıırakmrakmışışkalanlarkalanlar33

~~70%70%BBıırakmak isteyenlerrakmak isteyenler11

~~30%30%her yher yııl l

deneyenlerdeneyenler22

1. Bridgwood et al, General Household Survey 1998. 2. West, Getting serious about stopping smoking 1997. 3. Arnsten, Prim Psychiatry 1996.


• Sigara bağımlılığının psikolojik, fiziksel ve davranışsal yönleri ile baş etmek gerekiyor

• Psikolojik olarak duygulanım durumu ile nikotine bağımlı

• Olumsuz duygulanım relapsı çağırır


• Davranışsal olarak günlük yaşamda tekrarlayan birliktelikler var– Sigara içenleri görmek– Kahve içmek – Alkol almak – Yemek yemek – Ders çalışmak– Araba sürmek

Sigara Bırakma Davranışının Motivasyon Aşamaları

Düşünme öncesi Düşünme Hazırlık Uygulama

Devam

Sigara bırakma motivasyonu

Sigarayı bırakma

Velicer WF et al. Homeostasis 1998; 38:216-233.

Sigara Bırakma Davranışı

Değişimler siklusu

Bırakma

Bırakmışkalma

Relaps

Düşünme Öncesi

Düşünme

Hazırlık / Kararlılık

BaBağığımlmlııllııkkMiyokardMiyokard infarktinfarktüüssüüolgularolgularıınnıın %n %6060’’ ıı tekrar tekrar iiççiyor iyor (% (% 40 olgu 2 g40 olgu 2 güün n iiççinde iinde iççiyor iyor ))

LarenjektomiLarenjektomi sonrassonrasıı % 60 % 60 ‘‘ıı iiççiyoriyor

PnPnöömonektomimonektomi sonrassonrasıı % % 5050’’ si isi iççiyoriyor

Hamilelik sHamilelik sıırasrasıında nda bbıırakmrakmışış olanlarolanlarıın n ¼¼ ‘ü‘übbıırakmrakmışış kalkalııyoryor

1. Bigelow GE et al. US DHHS 1986. 2. Himbury S Br Med J 1995. 3. Davidson G et al. Thorax 1992. 4. ASH May 2004.

NİKOTİN BAĞIMLILIĞININ PSİKOLOJİK VE DAVRANIŞ

BOYUTU

Bağımlılık üçgeni

Nörokimyasal

Davr

anış

Psikolojik

Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranışboyutunu anlamak neden önemlidir?

• Psikolojik ve davranış boyutu algılanırsa bilişsel ve davranışcı tedavi yöntemlerini uygulanabilir

• Tedavi başarısını arttırır

Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara

Yanıtı aranan sorular• Değiştirilmek istenen sorun davranışı

kışkırtan faktörler nelerdir?• Davranış hangi durumlarda ortaya

çıkmaktadır?• Sonuçları ne olmaktadır?• Sorunun sürmesini sağlayan faktörler

nelerdir?

Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk ToraksDerneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara

Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler

• Durumsal faktörler• Kimi işyerinde, kimi evde, kimi arabada

• Davranışsal faktörler• Çayla kahveyle, alkolle

• Bilişsel faktörler• Tetikleyici düşünceler

– Çok sıkıldım sigara içersem rahatlarım– Bu yemeğin üzerine sigara iyi gider

Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, 26-28 Aralık 2008 Ankara

Sorun davranış: Sigara içmekKışkırtıcı faktörler

• Duygusal faktörler• Öfke,sıkıntı,neşe

• Kişilerarası faktörler• Sigara içen kişilerle biraradayken sigara içme

• Fizyolojik faktörler• Yoksunluk semptomları


Sorun davranışı sürdürücü etkenler

• İçtikten sonraki rahatlama duygusu uzun dönemdeki olumsuz etkilerini gözardıetmeye yolaçar

• “Yinemi içtin, zehir iç” söylemleri tepkisel içmeye yolaçabilir


Sorun davranış: sigara içmek• Her sigara içende kışkırtıcı faktörler ve

sürdürücü etkenler farklıdır• Sigara bırakma tedavisi terzi işi olmalıdır• Kişiye özgü sigara içme davranışının

özellikleri saptanmalı ve kişinin düzeltme çabasına yardımcı olunmalıdır


Sigarayı sevme ve içme isteği nasıl oluşuyor?

KİŞİ

●A

Ayşe

DÜŞÜNCE

●B

İyi insan,cana yakın

DUYGU

●C

Severim

DAVRANIŞ

●D

Görüşürüm


NESNE

●ASigara

DÜŞÜNCE

●B

Keyif veriyor,Yalnızlığımı

gideriyor,Dert ortağım

DUYGU

●C

Sigara içmeye istekli olma,

Sigarayısevme

DAVRANIŞ

●D

Sigara satın alma,

Sigara içme,Sigara içilenyerlere gitme


NESNE

●ASigara

DÜŞÜNCE

●B

Hastalık yapacakNefesimi daraltıyorKanser olacağım

Pis kokutuyorZehirli bir ot parçası

DUYGU

●C

KorkuKaygıNefret

Tiksinmeİçtikten sonra

pişmanlık, kendini iradesiz

hissetme

DAVRANIŞ

●D

Sigara içmekten kaçınma, bırakma

çabaları ve arayışları


Sigaraya karşı olumlu duygu oluşmasına neden olan düşünceler

• Otomatiktir• Birdenbire akla gelirler (Sigara benim tek dostum)

• Çarpıtılmıştır• Gerçeği yansıtmazlar

• Engelleyicidir• Sigarayı bırakma çabasına engel olurlar

• Sorgulanmazlar• Gerçek ve doğru gibi göründüklerinden sorgulanmazlar

• Israrcılardır• Akıldan çıkarıp atmak zordur


Hatalı düşünce- Sonucu

• Hatalı düşünce• Sigara tek lüksüm

• Duygu• İçtiği zaman ödüllendirilmiş,bıraktığı zaman

cezalandırılmış hissetme

• Davranış• Sigara içmeyi sürdürme


Hatalı düşünce- sonucu

• Hatalı düşünce• O benim parçam, onsuz yapamam

• Duygu• İçince tamamlanmış ve güçlü, bırakınca eksik ve

güçsüz hissetme

• Davranış• Sigara içmeyi sürdürür


Bu dBu düüşşüünceleri nceleri farketmekfarketmek ve yeni ve yeni ddüüşşüünceler gelinceler gelişştirmek tirmek

bir beceridir ve bir beceridir ve ööğğrenilebilirrenilebilir


Yeni düşünce- sonuç

• Yeni düşünce• Sigara içerek kendime kötülük ediyorum,

bırakırsam sağlıklı olacağım

• Duygu• İçtiği zaman suçluluk duygusu, içmeyince sağlıklı

hissetme kendine güvenme

• Davranış• Sigara içmekten kaçınma, bırakma arayışı


Sigaraya karşı olumlu düşüncesini değiştirmeyenler

• Kendilerini cezalandırılmış, güçsüz duyumsama

• Yoksunluk,eksiklik,kayıp duygusu• Sigaraya özlem, içenlere imrenme

Sudan bir sebeble tekrar başlama


Sigaraya karşı olumsuz düşünce geliştirenler

• Başarı duygusu• Kendine güvenme• Kendisi için iyi bir şey yapma duygusu• İyimserlik• Özsaygıda artma• Enerjik hissetme• Sigara içenlere üzülme


Nüks önlemede bilişsel davranışcıyöntemler

• Bağımlılık tedavisinde yasaklanan maddenin kesinlikle kullanılmamasıamaçlanır

• Bir kez kullanım bile “nüks” kabul edilir• “Hep ya da hiç” düşüncesi gerginlik yaratır• Kesin denetim denetim yitimi


Nüks nasıl algılanmalı?

• Bir iki kez sigara içme hatadır (Lapse)• Sürekli içme (Relapse)• Nükse insancıl ve esnek yaklaşım

yararlıdır.• “Sigara içtim iradesizim” yerine “hata

yaptım hatayı tekrarlamazsam amacıma ulaşabilirim”


Sonuç• Sigara bırakma “istek”, “kararlılık” ve

“çaba” gerektirir• BAŞARI= İstemek + İnanmak+ çaba

göstermek


TEŞEKKÜR

• Dr. Oğuz Kılınç• Dr. Osman Örsel• Toraks Derneği Tütün Kontrolü Çalışma

Grubu

bagimlilik esra 11 - file.toraks.org.tr · Nikotin Bağımlılık Döngüsü • Nikotin...

Documents

Transcript of bagimlilik esra 11 - file.toraks.org.tr · Nikotin Bağımlılık Döngüsü • Nikotin...