Azeri Defence 01-2015

Hərbi-texnoloji jurnal ¹ 1 (15)YANVAR - FEVRAL 2015

DSX SA HИL DSX SA HИL DSX SA HИL MЦHA FИZЯSИMЦHA FИZЯSИMЦHA FИZЯSИ

General-leytenant Arzu Rəhimovlamüsahibə

TürkiyəAzərbaycansilahınıseçdi

Hədəfsistemləri

BU SAYIMIZDA

Hərbi - texnoloji jurnalYanvar - Fevral

2015

AZƏR BAY CAN DA SƏ FƏR BƏR LİK VƏ HƏR Bİ XİD MƏ TƏ ÇA ĞI RIŞ

PRO SE Sİ TƏK MİL LƏ ŞİR

Fev ra lı ayı nın 13-də Azər bay can Res pub li ka sı Sə fər bər lik və Hər bi Xid mə tə Ça ğı rış üz rə Döv lət

Xid mə ti nin (SHXÇDX) fəaliy yə tə baş la ma sı nın üçün cü ili ta mam ol du. Ötən 3 il də Xid mə tin

fəaliy yə ti, sə fər bər lik və hər bi xid mə tə ça ğı rış sa hə sin də gö rü lən iş lər, qar şı da kı plan lar ba rə də

AZE Rİ DE FEN CE jur na lı nın sual la rı nı Sə fər bər lik və Hər bi Xid mə tə Ça ğı rış üz rə Döv lət Xid mə ti nin rəisi,

ge ne ral-ley te nant Ar zu RƏ Hİ MOV ca vab lan dı rır.

RƏ ŞAD SÜ LEY MA NOV

MÜSAHİBƏ6

12ÖLKƏDSX SAHİL MÜHAFİZƏSİ - 10 RƏ ŞAD SÜ LEY MA NOV

16ÖLKƏORDUMUZ GÜCÜNÜ GÖSTƏRDİ

21ÖLKƏTÜRKİYƏ AZƏRBAYCAN SİLAHINI SEÇDİ

22TANIT IMHAVELSAN- SİMULYATOR, TƏHSİL VƏ KİBER TƏHLÜKƏSİZLİKDƏ LİDER ŞİRKƏT

26TANIT IMİNTEQRƏ OLUNMUŞ HAVA HÜCUMUNDAN MÜDAFİƏ

34YENİL İKXÜSUSİ TƏYİNATLILAR ÜÇÜN YÜNGÜL SİLAHLAR RA MİL MƏM MƏD Lİ

yanvar-fevral 2015 5

Də yər li oxu cu

2015-ci ilin ilk ayı mü da fiə sə na ye miz üçün dü şər li ol du. Tür ki yə Əm niy yət Baş İda rə si nin elan et di yi ten de rin qa li bi olan Mü da fiə Sə -na ye si Na zir li yi miz (MSN) qar daş öl kə nin po lis xü su si tə yi nat lı la rı nı RPQ-7V2 əl qum ba raatan la rı ilə təc hiz edə cək. Si lah alı mı na və se çi mi- nə özü nə məx sus kap riz lər lə ya na şan Tür ki yə nin bu mü sa bi qə sin də bü tün test lə ri uğur la ke çən Azər bay can si la hı qar daş öl kə nin si lah lan -ma sı na gir mə yə haqq qa zan mış ol du. Bu nun la da Tür ki yə dən si lah id -xal edən Azər bay can həm də Tür ki yə yə si lah ix rac edən öl kə lər si ya hı -sı na düş dü.

Bu ra da söh bət han sı sa miq dar da si la hın ix ra cın dan get mir. Önəm li olan mə sə lə MSN-in ar tıq bey nəl xalq bren də çev ril mə si dir. Sirr de yil ki, bu Azər bay can hər bi sə na ye si nin, onun mü hən dis po ten sialı nın on il lik bö yük zəh mə ti ba ha sı na mey da na gə lib. İkin ci önəm li mə qam isə bir vaxt lar, elə in di nin özün də xa ric də və öl kə nin da xi lin də Azər bay can mü da fiə sə na ye si nin uğur la rı na şüb hə ilə ya na şan la ra ve ril miş olan me saj dır.

Hər bi sə na ye nin, bu sek to run məh sul la rı nın ən yax şı qiy mət lən di ril- mə si real hər bi əmə liy yat mey dan la rın da is ti fa də si dir. Bu gün Azər bay- can MSN müəs si sə lə rin də is teh sal edi lən si lah və sur sat lar da real dö -yüş mey dan la rın da tət biq olun maq la, bu mək tə bi uğur la keç mək də dir.

Mü da fiə sə na ye si üçün tə bii ki ix ra cat va cib dir. La kin bu na qə dər ki mər hə lə öz da xi li ba za rın da tə ləb lə rin qar şı lan ma sı dır. Azər bay can mü -da fiə sə na ye si nin po ten sialı ilə ta nış olan bir şəxs ki mi MSN-in im kan- la rı nın bu na yet di yi ni de yə bi lə rəm.

Ya şa dıq la rı mız və ət ra fı mız da baş ve rən lər gös tə rir ki, bu gün is tə ni- lən öl kə bey nəl xalq təş ki lat la rın və ya su per güc lə rin haq sız ya naş ma sı sə bə bin dən hər bi em bar qo lar la üz lə şə bi lər. Hə ya ti əhə miy yət li an lar da tət biq olu nan bu em bar qo la rın or ta ya çı xar dı ğı nə ti cə nin ara dan qal dı- rıl ma sı isə son ra dan uzun il lər və bö yük sər ma yə lər tə ləb edir.

Bu nun bir yo lu var – mil li hər bi sə na ye nin in ki şa fı. Bu nu in ki şaf et dir mək üçün qə rar, po ten sial və im kan da var. Sa də cə əli miz də ki za -man dan sə mə rə li is ti fa də et mə li yik.

Re dak tor dan

AZERI DEFENCEHərbi-texnoloji jurnal

¹ 1 (15)

Baş redaktorRəşad SÜLEYMANOV

yayım müdiriRamil Məmmədli

Теl: (+994 55) 667 5072E-mail: [email protected] [email protected]

Ünvan: Bakı şəhəri, B. Bağırova küçəsi, 14

türkiyə təmsilçiliyiEtKiLESiM grafi k tasarım ve

tanıtım Hizmetleri Ltd.Şti.Hoşdere Cad. Halit Ziya Sk. No: 26/3 Çankaya, 06540 Ankara – TÜRKİYE

Теl: +90 312, 441 71 93 Fax: +90 312, 439 71 94

[email protected]

Jurnal Ədliyyə nazirliyində dövlət qeydiyyatına alınıb. 3632

Azərbaycan Respublikası Vergilər nazirliyi tərəfi ndən 21 iyun 2012-ci

ildə dövlət qeydiyyatına alınıb

AZERİ DEFEnCE MMCQeydiyyat nömrəsi (VÖEn): 1302929491

tiraj: 1500 Jurnalda AzərtAc, ARMS-tASS, Army technology agentliklərinin

xəbərlərindən istifadə olunur.Müəllifl ərin mövqeyi ilə redaksiyanın

mövqeyi uyğun gəlməyə bilər.

Reklam materiallarına görə AZERı DEFEnCE jurnalının

redaksiyası məsuliyyət daşımır.

Materiallardan istifadə zamanı istinad zəruridir.

Qiyməti: 5 manat

Qapaq fotosu: DSX Sahil Mühafi zəsinin yeni kateri təlimdə © DSX

6 AZERI DEFENCE

MÜSAHİBƏ

AD: Cənabgeneralleytenant,müsahibəmizə Səfərbərlik və HərbiXidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin ötən üç ildə fəaliyyətinənəzərsalmaqlabaşlamaqistərdik.Geridəqalan3ilərzindəXidmətinformalaşması və bugünkü vəziyyətəgəlməsinecəbaşverdi?Nələrəldəolundu?Arzu RƏHİMOV: Res pub li ka Pre zi -

denti,SilahlıQüvvələrinAliBaşKomandanıcənabİlhamƏliyevinməqsədyönlüsiyasəti əvvəlki illərdə olduğu kimi2014cü ildədəhəyatınbütün sahələrində uğurlarla, inkişaflamüşayiət olunub.Ali BaşKomandanınmüəyyənetdiyidövlətsiyasətinin tələbolunansəviyyədəicrasınıtəminetməkməqsədilə3ilərzindəSəfərbərlikvəHərbiXidmə

tə Çağırış üzrəDövlət Xidməti tərəfindənəsaslıtədbirlərgörülüb,səfərbərlikhazırlığıvəsəfərbərliküzrəçağırış,AzərbaycanSilahlıQüvvələrininçağırışçılarlakomplektləşdirilməsi,vətəndaşlarınhərbivətənpərvərlik tərbiyəsi, müddətlihəqiqi hərbi xidmətə çağırışaqədərkihazırlığıistiqamətindəəhəmiyyətlinəticələrəldəedilib.ÖtənqısamüddətərzindəSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırış üzrə Dövlət Xidməti Ali Baş KomandancənabİlhamƏliyevindiqqətvəqayğısı nəticəsində inkişaf yolu keçib,ordu quruculuğu prosesinin təkmilləşdirilməsinəöztöhfələriniverib.

AD: Səfərbərlik və hərbi xidmətəçağırışla bağlı qanunvericiliyintəkmilləşdirilməsi istiqamətində

görülənişlərbarədəməlumatvermənizi xahiş edirik? Qarşıdakıdövrdəbu sahədəkonkretolaraqhansı addımların atılması, hansıqanunvericilik, normativ hüquqiaktlaradəyişikliklərinedilməsinəzərdətutulur?Xüsusəndəbugünictimaiyyətin əsas nəzərində olanmüqaviləliheyətləkomplektləşdirilməvəhərbiqeydiyyatməsələləriiləbağlıgündəmdəhansıməsələlərvar?ArzuRƏHİMOV:Qanunvericilikba

zasının təkmilləşdirilməsi istiqamətindəişlərdaimdiqqətdəsaxladığımızməsələlərdəndir. Xidmət tərəfindən qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətindəirəlisürüləntəkliflərinmüsbətcavablandırılması fəaliyyətimizəəlavəsti

AZƏR BAY CAN DA SƏ FƏR BƏR LİK VƏ HƏR Bİ XİD MƏ TƏ ÇA ĞI RIŞ PRO SE Sİ TƏK MİL LƏ ŞİR

RəşadSüleymanov

Fev ra lı ayı nın 13-də Azər bay can Res pub li ka sı Sə fər bər lik və Hər bi Xid mə tə Ça ğı rış üz rə Döv lət Xid mə ti nin (SHXÇDX) fəaliy yə tə baş la ma sı nın üçün cü ili ta mam ol du. Ötən 3 il də Xid mə tin fəaliy yə ti, sə fər bər lik və hər bi xid mə tə ça ğı rış sa hə sin də gö rü lən iş lər, qar şı da kı plan lar ba rə də AZE Rİ DE FEN CE jur na lı nın sual la rı nı Sə fər bər lik və Hər bi Xid mə tə Ça ğı rış üz rə Döv lət Xid mə ti nin rəisi, ge ne ral-ley te nant Ar zu RƏ Hİ MOV ca vab lan dı rır.


MÜSAHİBƏmulverir.Məlumolduğukimi,buyaxınlardahərbiuçot,hərbiqeydiyyatvəsəfərbərlikqaydaları iləbağlı İnzibatiXətalarMəcəlləsinin“Hərbiuçotqaydalarıəleyhinəolaninzibatixətalar”bölməsinə, “Hərbi vəzifə vəhərbi xidməthaqqında” Qanunda dəyişikliklər edilməsibarədəqanunlayihəsi,“İnzibatiXətalarhaqqında işlərə baxmağa səlahiyyətiolan vəzifəli şəxslərin siyahısındadəyişiklik edilməsi barədə” fərman layihəsitəsdiqlənib.Qeydetməkistərdimki,İnzibati XətalarMəcəlləsinin “Hərbi uçotqaydalarıəleyhinəolaninzibatixətalar”bölməsinə əlavə və dəyişiklik edilməsizərurətirespublikadasəfərbərlikhazırlığının yüksək səviyyədə saxlanılması,hərbivəzifəlilərin,çağırışçıgənclərinvəaidiyyəti qurumların məsuliyyətinin vəbu sahədə inzibati cəza mexanizminintəsir gücünün artırılmasıməqsədindənyaranıb.İnzibatitənbehməsuliyyəttədbiridir və inzibati xəta törədən şəxsiqanunlaraəməledilməsiruhundatərbiyələndirmək, habelə həm inzibati xətatörətmişşəxs,həmdəbaşqaşəxslərtərəfindənyeni inzibati xəta törədilməsinin qarşısını almaq məqsədi daşıyır.Ümumilikdə ötən il Xidmət tərəfindən13qanun, fərman,qərar layihəsinə rəyvətəkliflərhazırlanaraqverilib.

AD: Səfərbərlik vəHərbiXidmətəÇağırış üzrə Dövlət Xidmətinintexnikiimkanlarınınyüksəldilməsiistiqamətindəgörülənişlərbarədədanışaq.Əvvəlkimüsahibələrinizdə elektron informasiya ehtiyatı

nınyaradılmasıistiqamətindəişlərinaparıldığınıdemişdiniz.İndibuişlərhansımərhələdədir?Prosesinnə zamana tam şəkildə formalaşdırılmasınəzərdətutulur?ArzuRƏHİMOV: Xidməttərəfindən

mərkəzləşdirilmiş uçot sistemlərinintəşkil edilməsi, o cümlədənhərbi qeydiyyat və hərbi uçot sahəsində vahidelektroninformasiyasistemininyaradılmasısahəsindəişlərimizdavametdirilir.İlinsonunakimivahidelektroninformasiyasistemiiləbağlıaparılanişlərinyekunlaşdırılmasınəzərdətutulur.

AD: Müasir dünyada dövlət vəözəl qurumları narahat edənməqamlardanbiridəkiberhücumlarlabağlıdır.Xüsusilədəbucürtəhdidlər strateji əhəmiyyət daşıyanqurumlara və sistemlərə yönəlir.Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə ÇağırışüzrəDövlətXidmətininelektronbazasıbukimihallaraqarşınədərəcədəetibarlısayılabilər?ArzuRƏHİMOV: Çoxtəəssüfki, in

formasiyakommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı şəraitində kibertəhlükəsizliksahəsindətəhdidlərdəartantemplərləgedir.Şübhəsizki,butəhdidlərin ilk hədəfi dövlət orqanlarınıninformasiyaehtiyatlarıolur.İnformasiyatəhlükəsizliyi sahəsində fəaliyyətin təkmilləşdirilməsitədbirlərihaqqındadövlət başçısının fərmanına uyğun olaraqSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrə Dövlət Xidməti aidiyyəti dövlət orqanları ilə əməkdaşlıq şəraitində kiber

təhlükəsizliksahəsindəhazırlığınartırılması,busahədəqabaqlayıcıtədbirlərinhəyatakeçirilməsiməqsədiiləməlumatvə resurs mərkəzinin təhlükəsizliyinintəmini istiqamətindəmüvafiq tədbirlərgörür.İnternetinformasiyaresurslarınınvəinformasiyasistemlərinintəhlükəsizlikparametrləriüzrəmonitorinqimütəmadiolaraqhəyatakeçirilir,eləcədəbusistemlərinkibertəhlükəsizliyininartırılması istiqamətində Xidmətə müvafiqtexnikivəmetodikiköməkgöstərilir.

AD: Hərbi nəqliyyat vəzifəsi haqqında Əsasnaməyə əsasən Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə Çağırışüzrə Dövlət Xidmətinin üzərinəmüəyyən vəzifələr qoyulub. Xidmət tərəfindən bu istiqamətdəhansı işlərgörülür?Ümumiyyətlə,hərbinəqliyyat vasitələrinin texnikivəziyyətininyoxlanılması,onların siyahıyaalınması kimi işlərhəyatakeçirilirmi?ArzuRƏHİMOV: Bizilknövbədəsə

fərbərlik zamanıhərbibirləşməvəhissələrinmüharibədövrünün ştatına uyğun olaraq ehtiyatdan hərbi vəzifəlilərvə hərbinəqliyyat vasitələri ilə komplektləşdirilməsi üzərində dayanmalıyıq.Xidmət tərəfindənəvvəlki illərdəolduğukimiötənildə“AzərbaycanRespublikasında səfərbərlik hazırlığı və səfərbərlik haqqında”Qanundan irəli gələnvəzifələrəuyğunolaraq səfərbərlikhazırlığının təmin edilməsi üçün bütünrespublikaüzrəyerli icrastrukturlarınıniştirakıiləsəfərbərlikhazırlığıüzrəməş

8 AZERI DEFENCE

MÜSAHİBƏğələlər təşkil olunub.Məşğələlərdə Silahlı Qüvvələrə təhkim olunmuş hərbivəzifəlilərinxəbərdaredilməsivəpraktikitoplanmasıtəşkiledilib,hərbivəzifəlilər qeydiyyatdan keçirilib. Eləcə də“Azərbaycan Respublikasında səfərbərlik hazırlığı və səfərbərlik haqqında”Qanununtələblərionlaraizahedilib.“Hərbinəqliyyat vəzifəsi haqqında

Əsasnamə”yə əsasən, Səfərbərlik vəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmətinin üzərinə qoyulan vəzifələrdənənvacibiolanıSilahlıQüvvələrinvəqanunvericiliyə uyğun olaraq yaradılmışbaşqa silahlı birləşmələrin səfərbərlikzamanı vəmüharibə dövründə nəqliyyatvasitələri iləvaxtında,keyfiyyətli vətamhəcmdətəminolunmasıdır.Hərbinəqliyyatvasitələrininuçotu(təşkilatlarınvəvətəndaşlarınmülkiyyətindəolan)vətəndaşlara məxsus olan bütün növminikavtomobillərivəmotosikletləristisnaolmaqlaXidmətinyerliidarə,şöbəvə bölmələrində nəqliyyat vasitələrinindövlətqeydiyyatınıaparanorqanlardandaxilolanməlumatlarəsasındaaparılır.Yeniqeydiyyataalınmışhərbinəqliyyatvasitələri barədə məlumatlar daxil olduqdaSHXÇDXnınyerliidarə,şöbəvəbölmələrində onlara uçot kartoçkasıaçılırvəsahiblərihərbinəqliyyatvəzifələribarədətəxirəsalınmadanməlumatlandırılır.Səfərbərlikhazırlığınınyüksəldilməsi məqsədilə il ərzində Xidmətinyerliidarə,şöbəvəbölmələrindəSilahlıQüvvələrətəyinedilmişhərbinəqliyyatvasitələri təyin olunmuş məntəqəyətoplanaraqonlarasırabaxışıtəşkilolunub,texnikivəziyyətlərininyoxlanılmasıdaimnəzarətdəsaxlanılıb.Bütüngörülənişlərinnəticəsiolaraq

SəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrə Dövlət Xidməti Azərbaycan SilahlıQüvvələrinin təlimlərində hərbi birləşməvəhissələrinehtiyatdanhərbivəzifəlilər və hərbinəqliyyat vasitələri iləkomplektləşdirilməsi ilə bağlı qarşısınaqoyulan tapşırıqları yüksək səviyyədəyerinəyetirib.

AD: GənclərinibtidaihərbihazırlığınarəhbərlikSəfərbərlikvəHərbiXidmətə Çağırış üzrə Dövlət Xidmətitərəfindənhəyatakeçirilir.Busahədə orta məktəblərdə tirlərinyaradılması, təlim trenajorları vətəlimvasitələriilətəchizolunması,dərsliklərinmüasirləşdirilməsiistiqamətində hansı addımlar atılır?Birmüddətəvvəlmüdafiəsənayesi naziri müsahibəsində Səfərbər

lik vəHərbi Xidmətə Çağırış üzrəDövlətXidmətiiləməktəblərintəlim trenajorları və təlimvasitələriilə təchizatı proqramının həyatakeçirilməsi barədə müzakirələraparıldığını bildirmişdi. Belə birproqramın həyata keçirilməsi nəzərdətutulurmu?Arzu RƏHİMOV: Çağırışaqədər yaş

həddində olan vətəndaşların hərbivətənpərvərlik tərbiyəsi, müddətli həqiqihərbi xidmətə çağırışaqədərki hazırlığıSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmətininçoxşaxəlifəaliyyət

istiqamətlərindən biridir. Ümumi, ortaixtisasvəpeşəixtisastəhsilmüəssisələrinin tədris proqramlarına daxil olançağırışaqədərki hazırlıq fənni gənclərinmüdafiə sahəsində ilkin biliklərə yiyələnməsində, onların müddətli həqiqihərbixidmətəhazırlanmasındamühüməhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq,bufənnintədrisinindüzgüntəşkiledilməsi Xidmətin fəaliyyətinin prioritetlərindəndir. Xidmətbu sahədəöz fəaliyyətiniTəhsilNazirliyi iləsıxəməkdaşlıqkontekstindəqurub.Xidmətinyerliidarə, şöbəvəbölmələri tərəfindənTəhsil

Prezident İlhamƏliyevin imzaladığısərəncamlaSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmətirəisininImüaviniZaurQasımoğluAbdullayevvəNaxçıvanMuxtarRespublikasınınSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmə

tinin rəisi Səxavət İbrahim oğlu Salmanova generalmayor ali hərbirütbəsiverilib.Dövlətbaşçısınındigərsərəncamıiləxidmətivəzifələrinivə qarşısında qoyulmuş tapşırıqları yerinə yetirərkən fərqləndiklərinəgörəSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmətinin8hərbiqulluqçusu“Hərbixidmətlərəgörə”medalıilətəltifolunub.


MÜSAHİBƏ

Nazirliyininrayon(şəhər)təhsilidarəvəşöbələri iləqarşılıqlı fəaliyyətplanı tərtibedilərəkümumitəhsilmüəssisələrindəçağırışaqədərkihazırlıqfənninintədrisimütəmadi olaraq yoxlanılır və Xidmətinhərbiqulluqçularışagirdlərləhərbivətənpərvərlik istiqamətində işlərintəşkiledilməsindəyaxındaniştirakedirlər.Bununlayanaşı,respublikamızınsürətli iqtisadisosial inkişafını,bu inkişafınfəaliyyətimizinbütünistiqamətlərində hərtərəfli təzahürünü və ölkə rəhbərliyinin vətənpərvərlik işlərinə daimgöstərdiyidiqqətvəqayğınınəzərəalaraq, çağırışaqədərki hazırlıq fənninintədrisinədəmüəyyən yenilikləringətirilməsinə ehtiyac duyulur. Belə ki, bufənnin tədrisinin təkmilləşdirilməsi,madditexniki vəsaitlərlə təmin olunması, müasir standartlara cavab verənfənnkabinetlərinin yaradılması və tədrisdə İKTdən geniş istifadə edilməsigündəmdə olan məsələlərdəndir. Bununlaəlaqədar,ötənilindekabrayındaTəhsil Nazirinin əmri ilə nazirliyin vəXidmətin əməkdaşları cəlb edilməkləçağırışaqədərki hazırlıq fənnininmoni

torinqikeçirilib.Monitorinqinkeçirilməsində məqsəd bu fənnin tədrisinin vəümumilikdəçağırışaqədərkihazırlıqişininvəziyyətininöyrənilməsiolub.Qeydetməklazımdırki,monitorinqinnəticələrinə əsasən monitorinq keçirilmişümumi təhsilmüəssisələrindəçağırışaqədərkihazırlıqişininvəziyyətiqənaətbəxşsayılıb.Halhazırda çağırışaqədki hazırlıq

fənninintədrisiüçüntələbolunanmüa-sir interaktiv tirlərin və elektron tədrissilahlarının hazırlanmasının təmin edilməsiməqsədiləaidiyyətidövlətqurumlarıilədanışıqlaraparılmaqdadırvəyaxın vaxtlarda Təhsil Nazirliyi ilə birgəaparılan işlər nəticəsində buməsələlərözmüsbəthəllinitapacaq.

AD: Çağırışaqədərkihazırlıqfənninintədrisinəehtiyatdaolanzabitlərin cəlb edilməsi, eləcə də bufənnin tədrisində ərazidəki hərbihissələrin potensialından istifadəolunmasıiləbağlıhansıişlərgörülür? Hazırda nə qədər ehtiyatdaolanzabitbufənnintədrisiprose

sinə müəllim qismində cəlb olunub?Arzu RƏHİMOV: Gənclərin hərbi

vətənpərvərlikruhundatərbiyəedilməsində, eləcə də müddətli həqiqi hərbixidmətə hazırlanmasında çağırışaqədərkihazırlıqfənninitədrisedəntədrisrəhbərlərininqarşısındamühümvəzifələr durur. Bu səbəbdən, bu vəzifələrəehtiyatda olan zabitlərin cəlb edilməsivəçağırışaqədərkihazırlıqrəhbərləriiləişin lazımiqaydadatəşkiledilməsiXidmətindaimdiqqətmərkəzindədir.CariildəTəhsilNazirliyiiləbirlikdəçağırışaqədərki hazırlıq rəhbərlərinin attestasiyasınınkeçirilməsidənəzərdətutulub.Fənnintədrisindəərazidəkihərbihis

sələrin potensialından istifadəyə gəlincə,Xidməttərəfindənhazırlanantədbirlərplanındabuməsələdəplanlaşdırılır.Hazırda Xidmətin yerli idarə, şöbə vəbölmələrinin bir çoxu fənnin praktikitədrisiüçünişlərgörürlər.Tədbirlərplanıbu istiqamətdəaparılan işlərindahadagenişləndirilməsininəzərdətutur.Buməsələiləbağlıonudaqeydet

məkistərdimki,Xidməttərəfindənötənil gənclərin hərbivətənpərvərlik tərbiyəsi işinin sistematik və məqsədyönlüaparılması nəzarətdə saxlanılıb, çağırışaqədərkihazırlığınkeyfiyyətinidahadayaxşılaşdırmaq məqsədi ilə tədbirlərplanı hazırlanaraq həyata keçirilib. Buişlərin həyata keçirilməsinə çağırışaqədərkihazırlıqrəhbərləridəcəlbolunublar. “Vətəninmüdafiəsinəhazıram!”adıaltında regionlar üzrə keçirilən silsilətədbirlər, eləcə də I Ümumrespublikarəsm müsabiqəsi gənclər tərəfindənböyükmaraqlaqarşılanıbvəictimaiyyətin dəstəyini qazanıb. İlk olaraq Xaçmazdanbaşlananregionalhərbivətənpərvərliktədbirindənsonrabukimiişlərinhərbir rayondaayrılıqdagörülməsizərurətinin ortaya çıxdığını gördük.Məhz buna görə də “Vətənin müdafiəsinəhazıram!”adıaltındakütləvitədbirlərimizrespublikamızınhərbirşəhərini,rayonunuəhatəedəcək.Həyata keçirilən tədbirlərdə başlıca

məqsədvətəndaşlarınSilahlıQüvvələrəolan inamınıdahadayüksəltməkdirki,buistiqamətdəəldəolunannailiyyətlərxidmətifəaliyyətimizdədəözəksinitapıb.

AD: Xidmətötənililkdəfəolaraqçağırışçılarınhərbihissələrəçatdırılmasıməqsədiiləyeniavtobuslarıalaraqistifadəyəqəbuletdi.Texniki imkanların artırılması və bu

10 AZERI DEFENCE

MÜSAHİBƏistiqamətdə həyata keçirilən işlərbarədəməlumatverməyinizixahişedirik.ArzuRƏHİMOV: Cari ilərzindəSə

fərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırışüzrəDövlət Xidmətininmadditexniki bazasının gücləndirilməsi məqsədi ilə yerliidarə, şöbəvəbölmələrxidməti fəaliyyətdə istifadə olunması üçün zərurimaddidəyərlərlətəminolunub.Ötənilərzində Xidmətin Aparatının, MərkəziÇağırışMəntəqəsikompleksinin,Qəbələ,Lənkəran,Göygöl,Goranboy,Füzuli,Qax,Siyəzən rayonşöbəvəbölmələrinin yeni inzibati binalarının inşası davam etdirilib. Nizami rayon idarəsininyeniinzibatibinasındatamamlamaişləribaşaçatdırılıb.Cari ilərzindəhəmçinin, yerli idarə, şöbə və bölmələrinfəaliyyət göstərdikləri inzibati binalarınXidmətin balansına keçirilməsi istiqamətindəbütünzəruritədbirlərgörülüb.Texniki imkanların artırılması fəaliy

yətinyüksəksəviyyədətəşkiliiləyanaşı,vətəndaşlaramüasirstandartlarauyğunxidmət göstərilməsinə şərait yaradır.Vətəndaşlarlaişinyüksəksəviyyədətəşkilindən söz açarkən əməkdaşlarımızın“AsanXidmət”mərkəzlərindəXidmətinsəlahiyyətlərinə aid olan məsələlərləbağlı fəaliyyətinə də toxunmaq istərdim.Beləki,“AsanXidmət”mərkəzlərindəsəlahiyyətlərimizəaidxidmətnövlərininhəyatakeçirilməsitəşəbbüsüməhz

bizimtərəfimizdənirəlisürülüb.Bildiyiniz kimi, “Asan Xidmət” bu gün artıqdünyadabirAzərbaycanbrendikimitanınıb və Səfərbərlik və Hərbi XidmətəÇağırışüzrəDövlətXidmətidəbuişəöztöhfəsini verməli idi. Bu gün bütün“AsanXidmət”mərkəzlərinəəməkdaşlarımızezamolunaraq fəaliyyətgöstərirlər. Təbii ki, bu təşəbbüs vətəndaşlartərəfindənmüsbət qarşılanıb və sözügedənistiqamətdəgörülənişlərəmüsbəttəsirinigöstərib.

AD: Xidmətin“HərbiVətənpərvərlikvəMütəxəssisHazırlığı”MMCnin işinecəqurulur?Bucəmiyyətin ötən üç ildə fəaliyyəti, təşkiletdiyikurslar(sürücülük,snayper,kəşfiyyatçı və s.) və bu kurslarınfəaliyyətibarədəməlumatvermənizixahişedirik?Arzu RƏHİMOV: “Hərbi Vətənpər

vərlik vəMütəxəssis HazırlığıMərkəzi”MMCninötənilkifəaliyyətimadditexnikibazasınınmöhkəmləndirilməsi,Cəmiyyətin icra orqanında və filiallarındanormal iş şəraitininyaradılması, vətəndaşlararasındahərbivətənpərvərlikruhunun yüksəldilməsi, xüsusi hərbi ixtisaslarüzrəyenikurslarınaçılmasıistiqamətindəəldəetdiyinailiyyətlərləxarakterizə olunur. Nazirlər Kabinetinin 14may2014cüiltarixli147nömrəliQərarıilə“Xüsusihərbiixtisaslarüzrəvətən

daşlarınhazırlığınıkeçirəntəhsilmüəssisələrininSiyahısı”təsdiqedilib.Qəraraəsasən,“HərbiVətənpərvərlikvəMütəxəssis Hazırlığı Mərkəzi” MMCnin rayonvəşəhərləriəhatəedən53filialındaSilahlıQüvvələrəvəqanunvericiliyəuyğunolaraqyaradılmışbaşqasilahlıbirləşmələrə“B”və“C”kateqoriyalınəqliyyat vasitələrinin sürücüsü, paraşütçü,snayper, kəşfiyyatçı, aşpaz və kinoloqixtisasları üzrə mütəxəssislər hazırlanabilər. Həmin güc strukturlarınınmüəyyən etdiyi hazırlıq proqramı və sifarişiilə bu ixtisaslar üzrə hazırlanmalı olan17yaşınaçatmışvətəndaşlarvəçağırışçılarNazirlərKabinetitərəfindənmüəyyənedilmişsayhəddindəkomplektləşdirilərək kurslara cəlb olunurlar. 2014cü ilin I və II tədris mərhələsi üzrəAzərbaycanSilahlıQüvvələrivəqanunvericiliyəuyğunolaraqyaradılmışbaşqasilahlı birləşmələr üçün6886nəfər sürücüvə240nəfəraşpazmütəxəssishazırlanıb.Bundanəlavə,170nəfərhəvəskarparaşütçü,habelətəsərrüfathesablıhazırlıqplanınauyğunolaraq34943nəfər sürücümütəxəssis hazırlanıb ki, budaillikplanın97.4%nitəşkiledib.Bildiyiniz kimi, fevral ayından etiba

rənAzərbaycandaaşpazvəsürücüxüsusihərbi ixtisasları iləyanaşı, snayper,rabitəçi və paraşütçü xüsusi hərbi ixtisasları üzrə mütəxəssislərin hazırlığınastart verilib. İlk olaraq snayper kursları


MÜDAFİƏMÜSAHİBƏ

CəmiyyətinSabunçuvəNəsimirayon1nömrəlifiliallarında,rabitəçikurslarıBakışəhərfilialı,Binəqədirayon1nömrəlifilialı,ZaqatalarayonvəŞəkişəhərfiliallarında, Paraşütçü kursları isə Balakənrayon1nömrəlifiliallarındakeçiriləcək.

Bununlayanaşı,aşpazkurslarıCəmiyyətinGəncə şəhər3nömrəli filialındadaaçılıb.

AD: “HərbiVətənpərvərlikvəMütəxəssis Hazırlığı” MMCnin inki

şaf planının hazırlandığı barədəməlumatlarvar.Buplansirrdeyilsəhansısahələriəhatəedəcək?ArzuRƏHİMOV: Cəmiyyətin fəaliy

yətproqramınınhazırlanması,dahagenişmiqyasdavəpeşəkarmütəxəssislərinhazırlanmasıüçünyeniavadanlıqların, texnikaların, təlim vasitələrinin vəparaşütlərin alınması, Cəmiyyətin təlimmeydançalarınınənmüasirtexnikiavadanlıqlarla təchizedilməsi,bütün filiallarda əsaslı təmir işlərinin aparılmasınəzərdətutulanişlərsırasındadır.Qeyd edim ki, Cəmiyyətin Sabunçu

rayonfilialında ilkvirtualtədrissinifləriartıq yaradılıb. Burada müdavimlərinyol hərəkəti nişanlarını və onlarınmənalarını daha yaxşımənimsəməsi üçünxüsusitədrisproqramlarıilətəchizedilmişkompüterlərquraşdırılmışvəonlineimtahanbölmələrivasitəsi ilə imtahanlara daha yüksək səviyyədə hazırlaşabilmələri üçün internetə çıxışı təminolunub. Bundan əlavə, filialdamüxtəlifmarkalıavtomatvəmexanikasürətötürücülü avtomobillərin idarə edilməsiniöyrədən trenajorlar quraşdırılıb. Aparılanişlərbizədahapeşəkarmütəxəssislərinhazırlanmasıimkanlarıyaradacaq.

VaxtayırıbsuallarımızıcavablandırdığıüçünAZERİDEFENCEjurnalıolaraqcənabArzuRəhimovatəşəkkürümüzübildiririk.

Fevralın 12də Səfərbərlik vəHərbi Xidmətə Çağırış üzrəDövlət Xidmətinin Bakı şəhərNizami rayon idarəsinin yeni

inzibati binası istifadəyə verilib. Bumünasibətlə təşkil olunmuş tədbirdəçıxış edən SHXÇDXnin rəisi, generalleytenantArzuRəhimovindiyədəkXidmətin Ağsu, Sumqayıt, Qazax rayonidarələrinin inzibati binalarının yenidən qurulduğunu, 10 rayon idarəsininbinasında yenidənqurma işlərinin davametdirildiyini,SHXÇDXninyeniinzibati binasının və Mərkəzi ÇağırışKompleksinin inşasının aparıldığınıbildirib.Açılışzamanıməlumatverilibki,yenibinahərbiri275kv.metrolan3mərtəbədənvəserverinyerləşdiyizirzəmidənibarətdir.Binada32xidmətiotaq,ocümlədənnövbətçihissə,müşavirəotağı,iclaszalındanibarətdir.Əvvəlkibinadanfərqliolaraq,yenibinadaHərbihəkimkomissiyasınaməxsus6həkimmütəxəssisotağıayrılıb.Binaaşəxsiheyətinişfəaliyyətininyüksəldilməsiməqsədiiləxidmətüçünzəruriolanavadanlıqlarlatamtəchizolunub.

12 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

DSXSahilMühafizəsi

R.Süleymanov

Fev ral ayı nın 18-də Döv lət Sər həd Xid mə ti nin (DSX) Sa hil Mü ha fi zə si nin ya ra dıl ma sı nın 10-cu il dö nü mü qeyd olu nub. Bu mü na si bət lə Sa hil mü hafi zə si nin Tür kan qə sə bə sin də ki ba za sın da ke çi ri lən təd bi rin iş ti rak çı la rı ön -cə qu ru mun ta ri xi ni əks et di rən mu ze yə ba xış ke çi rib, hər bi his sə də ya ra -dıl mış xid mə ti şə rait lə ta nış olub lar. Da ha son ra ke çi ri lən mə ra sim də DSX rəisi, Sər həd Qo şun la rı ko man da nı, ge ne ral-pol kov nik El çin Qu li ye vin Sa hil Mü ha fi zə si nin şəx si he yə ti nə təb rik te le fo noq ra mı oxu nub. Təb rik mü ra -ciətin də Sa hil Mü ha fi zə si nin Xə zər də ni zin də Azər bay ca nın mil li ma raq la -rı nın qo run ma sı is ti qa mə tin də üzə ri nə dü şən və zi fə lə rin öh də sin dən la yi -qin cə gəl di yi qeyd edən DSX rəisi, qu ru mun şəx si he yə ti nə bun dan son ra- kı fəaliy yə tin də uğur lar ar zu la yıb.


MÜDAFİƏÖLKƏ SahilMühafizəsininyaranması,fəaliy

yətivəformalaşmasıistiqamətindəgörülənişlərbarədətəqdimatlaçıxışedibDSXSahilMühafizərəisininşəxsiheyətüzrəmüavini,polkovnikleytenantElnurHəbibovbildiribki,qurumhərbihissənin yaradılmasının 10cu ildönümünüyüksəkəhvalruhiyəvəxidmətdəqazanılmışuğurlunəticələrləqarşılayır.E.Həbibovqeydedibki,Sovetlərbir

liyidağılanzamanBakı limanında işləkvəziyyətdə olan hərbi gəmilərin, digərtexnikavəsilahsursatınhamısıölkədənçıxarılıb.OvaxtAzərbaycanSərhədQoşunlarının balansına verilmiş ƏlahiddəSərhəd Gözətçi Gəmilər Briqadasındaxidmətə yararsız2gəmi, 32hərbiqulluqçuolub.DənizsərhədlərininmühafizəsindəəsaslıdönüşuluöndərHeydərƏliyevinhakimiyyətəqayıdışındansonra yaranmağa başlayıb. Onun 1996cıildəimzaladığısərəncamlaHərbiDənizQüvvələrinintərkibindən3gəmiSərhədQoşunlarına verilib. Əlahiddə SərhədGözətçiGəmilərBriqadasındagəmilərintəmiri,müasirradioelektronvənaviqasiya cihazları, qəzaxilasetmə və digəravadanlıqlarla,katerlərlətəminedilməsiişlərinin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsinə şərait yaradıb. 2002ci ildə

Dövlət Neft Şirkətinin balansından 2 ədəd

“Neftqaz” və 1ədəd “Vixr” layihəligəmiDSXnin balansınaverilib.Kütləvi qırğın si

lahlarının yayılmasının qarşısının alınması,dənizsərhədlərininmühafizəsiningücləndirilməsi proqramı çərçivəsindəABŞ hökuməti tərəfindən Sərhəd Gözətçi Gəmilər Briqadasına 1 gəmi və 2ədəd gözətçi kater hədiyyə olunub.2006cı ilin noyabr ayında daha birədəd“Neftqaz”tipligəmiSahilMühafizəsinindöyüş sıralarınadaxil edilib. İstənilənhavaşəraitindəüzməqabiliyyətinə malik bu gəmilər dənizdə dövlətsərhədinin etibarlı mühafizəsi, Xəzərdənizinin Azərbaycana aid hissəsindəbioloji resursların, enerji ehtiyatlarınınsualtı neftqaz ixrac boru kəmərlərinin

vəplatformalarınınqorunması,beynəlxalq terrorizmlə mübarizə aparılmasıistiqamətindəDSXnin qarşısına qoyulan tapşırıqların yerinə yetirilməsi imkanlarınıdahadaartırıb.Dövlətbaşçısınıniştirakıilə2008ciil

noyabrın8dəSahilMühafizəsininTürkandayenibazasıistifadəyəverilib.Həmin ilin dekabr ayındaAstarada istifadəyə verilmiş Cənub divizionu müasiravadanlıqlarhesabınabugünXəzərdənizininAzərbaycanamənsubhissəsinincənubistiqamətindəyerləşənərazilərinifasiləsiz nəzarət altında saxlamaqdadır.Ötən ildövlətbaşçısının iştirakı iləaçı

14 AZERI DEFENCE

ÖLKƏlan“GəmiİnşasıZavodun”ndainşaedilmişikiyenisürətlikaterötənilinsonlarında keçirilən təlimlərdə sınaqdanuğurlakeçib.Yeni bazadakı Komandaİdarəetmə

MərkəzindəXəzərdənizininAzərbaycansektorundahərəkət edənüzməvasitələriradarvəAİSvasitəsiilədaimmüşahidəaltındasaxlanılır.Əraziyədaxilolanüzməvasitələriradiorabitəsorğusunacavabvermədiyitəqdirdə,SahilMühafizəsiningəmiləri vasitəsi iləonunmənsubiyyətiaraşdırılır.SahilMühafizəsininTəlimMərkəzi isədənizçikadrlarınhazırlanmasıvəonlarınpeşəkarlığınınartırılması üçün tələb olunan ən müasirtədris vasitələri təchiz olunub. Sinifotaqlarında avtomatlaşdırılmış tədrisprosesitəşkiledilib.Buradatədriskeçənheyət simulyatorlardan istifadə etməklə,dənizəçıxmadanöncəmüxtəlifhavaşəraitində SahilMühafizəsinin inventarındaolangəmivəkaterləriidarəetməyi, silahlardan atəş açmağı öyrənirlər.Avtomatlaşdırılmıştədrissistemisonradanhərbirkursantınözbilikvəbacarıqsəviyyəsini qiymətləndirməsinə imkanyaradır.

TədbirdəçıxışedənDSX rəisininbirincimüavini, SərhədQoşunlarınınbaşqərargahrəisi,generalleytenantRəşadSadıqovisəçıxışındaötən10ilərzindədənizsərhədlərininmühafizəişindəböyük inkişaf əldə olunduğunu, sərhədmühafizəsinintəşkilindəyenitexnologiyalarıntətbiqinin,şəxsiheyətininpeşəkarlığının artırılmasının diqqət mərkəzindəolduğunuqeydedib.“Dənizdə dövlət sərhədinin etibarlı

mühafizəsi,XəzərdənizininAzərbaycanaməxsushissəsindəbiolojiresursların,enerjiehtiyatlarının, sualtıneftqaz infrastruktrununmühafizəsi,döyüşhazırlığınınyüksəldilməsiistiqamətindəqarşıya qoyulan tapşırıqların yerinə yetirilməsi istiqamətində dəniz sərhədçiləriyüksək məsuliyyət nümayiş etdirirlər.Prezident İlham Əliyevin 11 sentyabr2013cü il tarixli sərəncamı ilə təsdiqolunmuş “Azərbaycan Respublikasınındəniz təhlükəsizliyi strategiyası”naəsasən yaradılmış gəmi inşa zavodundainşa olunacaq yeni gəmilər hesabınaSahil Mühafizəsinin imkanları daha daartırılacaq.Onu xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, Sahil Mühafizə tam peşəkar

heyətlə komplektləşdirilib. 2011ci ildəDSX Akademiyasında dənizçilik kafedrasıyaradılmasıkadrtələbatımızıqarşılamağa imkan yaradır”, deyəgeneralvurğulayıb.R.SadıqovSahilMühafizəsininXəzər

dənizinin Azərbaycana aid olan hissəsində enerji ehtiyatlarının, sualtı neftqazixracborukəmərlərininqorunması,beynəlxalq terrorizmlə, qaçaqmalçılıqvə brokonyerlik, qeyrileqal miqrasiyailə mübarizə sahəsindəmühüm nailiyyətlərəldəetdiyinidiqqətəçatdırıb.Son illər dəniz sərhədlərinin etibarlı

mühafizəsi məqsədilə struktur dəyişikliklərinin həyata keçirildiyini deyənR.Sadıqovbildiribki,birneçəhərbihissənin tərkibindəolansərhədbölmələriSahilMühafizəsinin tabeçiliyinə verilib.Bundan əlavə, Lənkəran, Astara, Ələt,Gürgan,SiyəzənvəYalamatexnikimüşahidəməntəqələriyaradılıb.Xəzərdənizinin vacib istiqamətlərində sərhədgözətçi gəmilərinin xidməti təşkil olunub. Tədbirdə xidmətidöyüş fəaliyyətin

dəyüksəknəticələrəldəetmişbirqruphərbiqulluqçutəltifolunub.AD


ADEX-2014

16 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

Təlimlərə15000nəfərədəkşəxsiheyət, 300dək zirehli texnika, raket vəartilleriya qoşunlarının 200dən artıqqurğusu, Hərbi Hava Qüvvələrinin20dəkaviasiyavasitəsi,həmçininqruplaşmanınhavadanmühafizəsiməqsədiləhavahücumundanmüdafiəbölmələ

rivəmüasirhavahücumundanmüdafiəkompleksləri ilə silahlanmış zenitraketbirləşmələri cəlb olunub. Ali Baş Komandanın göstərişinə əsasən təlimlərzamanıbirləşməvəhissələrinsəfərbərlik tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi səviyyəsininyoxlanılmasıməqsədiləehti

yatdaolan5000nəfərədəkhərbivəzifəli və 300ə yaxın avtomobil texnikasıtəlimdəiştirakedib.Döyüşhazırlığıçərçivəsində ehtiyatdan çağırılmış hərbivəzifəlilərəsilahvəhərbitexnikadanistifadəqaydaları üzrəpraktikiməşğələlər, döyüş atışları,mənəvipsixoloji ha

ORDUMUZGÜCÜNÜGÖSTƏRDİAzərbaycanprezidenti,SilahlıQüvvələrinAliBaşKomandanıİlhamƏliyevintapşırığınaəsasənfevralın2dən4dəkSilahlıQüvvələrinbütünqoşunnövlərinincəlbolunmasıiləirimiqyaslıəməliyyattaktikitəlimlərikeçirilib.


ÖLKƏ

zırlıqvədöyüşuzlaşmasıüzrətədbirlərkeçirilib.Təlimlərəcəlbedilmişehtiyatdança

ğırılmışhərbi vəzifəlilərləgörüşənmüdafiənazirigeneralpolkovnikZakirHəsənov onlara Vətən və xalq qarşısındaməsuliyyətlərinə diqqət çəkərək təlimtoplanışındamütəşəkkilqaydadaiştiraketdiklərinə,biranbelətərəddüdetmədən Vətənin müdafiəsi üçün şərəf vəvicdanlayenidənxidmətəcəlbolunmağa hazır olduqlarına görə təşəkküredib.Nazirbildiribki,onlarbu təlimlərdə

iştirak etməklə döyüş qabiliyyətlərini,hərbi ixtisaslarını və təcrübələrini təkmilləşdirmək, silahlanmada olan yeni,müasir və modernləşdirilmiş silah vəhərbi texnikanın nümunələri ilə yaxındantanışolmaq,onundüzgünistifadəsivəistismarıqaydalarınıbilməkimkanıəldəediblər.“Ermənistanın Azərbaycana qarşı iş

ğalçılıqsiyasətibugündədavamedir.SilahlıQüvvələrimizbütünimkanlardanistifadəetməklədüşməniişğalolunmuştorpaqlarımızdan çıxarmağa qadirdir.Sonzamanlardüşməndahadaazğınlaşıb.AmmaErmənistandakıhərbixuntanın rəhbərləri bilməlidirlər ki,AzərbaycanOrdusuvəAzərbaycanəsgərionların layiqli cavabını verir və bundansonrada verəcək.Qısabirmüddət ərzində 20dən çox işğalçı məhv edilib.Düşmənin onlarla yaralısı var. SilahlıQüvvələrimiz də vətən uğrunda şəhidverib.Bizonlarınyaxınlarınavəəzizləri

nəbaşsağlığıveririk.Xalqımızbilməlidirki,şəhidlərinqisasıbirəonqatalınıbvəbundan sonra da belə olacaq”, deyəmüdafiənaziribəyanedib.Fevralın4dətəlimlərindöyüşatışları

iləicraolunansonmərhələsindəqəflətəndöyüşhazırlığıvəziyyətinəgətirilənbirləşməvəhərbihissələrinöndəstələridəstəkzolağınıqətedərəkşərtidüşməniməhvetməkləhücumedənəsasqüvvələrin döyüşə girməsini təmin etməktapşırığını müvəffəqiyyətlə yerinə yetirib.Qoşunlarəvvəlcədənhazırlanmamışərazidə “düşmənə” atəşlə tələfat verərək,onunlabilavasitətəmasvəziyyətindənhücuməməliyyatlarıüzrə tapşırıqları həyata keçiriblər. Təlimlərdə iştirakedənbütünqoşunnövlərinindöyüşhazırlığının səviyyəsi, tapşırıqların yerinəyetirilməsininoperativliyivəsəmərəliliyi,qarşılıqlıfəaliyyətinvətəminatıntəşkili, qarşıya qoyulan tapşırıqların icrasıyoxlanılıb.Təlimpoliqonundamotoatıcıvətank

bölmələrinin, T72 tankları, BMP2 vəBMP3 piyadaların döyüş maşınlarından,BM21“Qrad”,9K58“Smerç”,TOS1A“Solntsepyok”vədigərraketartilleriya qurğularından, müxtəlif çaplıhaubitsavəminaatanlardan,minalı sahələrdənkeçidaçmaqüçün“Pomins2”qurğusundan,2K11“Kruq”,9K33“Osa”,“BukMB”zenitraketkomplekslərindən,döyüş Su25 döyüş təyyarələri, Mi24və Mi35M döyüş helikopterlərindənatışlaricraolunub,praktikiraketburaxılışlarıvəbombalamahəyatakeçirilib.

Prezident,SilahlıQüvvələrinAliBaşKomandanı İlhamƏliyevin göstərişinəəsasən, cəbhə xətti yaxınlığında yenitikilmişvəmüasiravadanlıqlatamtəchiz edilmişhərbi hissə istifadəyə verilib.MüdafiəNazirliyininrəhbərliyihərbihissədəyaradılanşəraitlətanışolub.Məlumatverilibki,hərbihissədəşəxsiheyətinxidmətiüçünlazımolanbütünşərait yaradılıb. Burada tam təchizolunmuş kazarmalar, texnika parkları,anbarlar inşa olunub. Hərbi hissəninşəxsiheyətiqarşısındaçıxışedənnazir,generalpolkovnik Zakir Həsənov AliBaş Komandanın ordu quruculuğunagöstərdiyi yüksək diqqət və qayğınınnəticəsi olaraq son vaxtlar döyüş vəmənəvipsixoloji hazırlığın daha dagücləndirilməsi, şəxsi heyətin sosialməişət şəraitinin yaxşılaşdırılması,madditexniki bazanın möhkəmləndirilməsiməqsədiləgörülənişləridiqqətə çatdırıb. Nazir bildirib ki, dövlətbaşçısının tapşırığına əsasən, 2014cüildəbu istiqamətdəgörülən işlərbu ildə davam etdiriləcək. Dövlətinin diqqət və qayğısı nəticəsində qısa bir

müddətdə ikinci hərbi şəhərciyin açıldığınıbildirənmüdafiənaziri bu il ər

zində hər ay yeni hərbi şəhərciklərinistifadəyəveriləcəyinivurğulayıb.

18 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

Yeni hərbi hissəistifadəyəverilib

2064IPkriptocihazlarıAzərbaycandasertifikataldı2064IPkriptocihazlarıAzərbaycandasertifikataldı2064IPkriptocihazlarıAzərbaycandasertifikataldı2064IPkriptocihazlarıAzərbaycandasertifikataldıASELSANtərəfindənistehsalolunan2064İPvə2064Mi

niİPkriptocihazlarıAzərbaycandadövlətsirritəşkiledənməlumatların mühafizə edilməsi üçün istifadəyə uyğungörülüb.ASELSANşirkətindənverilənməlumatagörə,bununlabağlısertifikatlaşmaprosesiniuğurlakeçən2064İPkriptocihazlarıailəsiAzərbaycanMilliTəhlükəsizlikSertifikatınıalıb.2064IPKriptocihazlarıYerliSahəŞəbəkələrivəGenişSa

həŞəbəkələriüzərindəhərikiistiqamətdəaxanİPtrafikini eyni anda şifrələyir. Cihazla birgə verilənƏmniyyətliŞəbəkəİdarəetməSistemiiləIPKC2064cihazlarınınuzaqdankonfiqurasiya,xəbərdarlıqvəəmniyyət idarəetməsi həyata keçirilir və kripto parametrləri gücləndirilə bilir. Bu özəllikləri iləASELSAN İP kripto cihazları Azərbaycanıntəşkilatlarınıntəhlükəsizrabitəehtiyacınıtamanlamıylaqarşılayabilməqabiliyyətinəsahibdir.


ÖLKƏ

20 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

Ş.Əliyevqeydedibki,ötənilCəmiyyətinSabunçurayonfilialının25metrlikatıcılıqtirininatəşnöqtəsiyenidənqurulub. Balakən rayon 1 nömrəli filialda36nəfərüçünnəzərdətutulantamtəchizatlıqonaqevitikilibsentyabrayındaparaşüt həvəskarlarının vəmüdavimlərinistifadəsinəverilib.Xidmətitapşırıqların operativ həll edilməsi məqsədiləəlavə1ədəd“HyundaiGrandeur”markalıvəsürmətəlimindəistismaredilməsi məqsədi ilə 6 ədəd yeni “NissanSunny1.5Base”markalı,avtomattransmisiyalı minik avtomobilləri alınıb.Aidiyyəti qurumlara müraciət əsasındaəlavə 1 ədəd UAZmarkalı minik və 3ədədQAZ3308markalıyükavtomobiliəvəzsizolaraqCəmiyyətinbalansınaverilib.Təlimprosesindəistismaredilməsiməqsədi iləhəminavtomobillərmüvafiqqaydadafiliallararasındabölüşdürülüb.XidmətinaparatıvəCəmiyyətinicraorqanınınbirgətəşkilatçılığıiləÜmummilli lider Heydər Əliyevin xatirəsinəhəsredilmişKİVnümayəndələriarasındaIatıcılıqturniri təşkiledilibkeçirilib.Azərbaycandaişgüzarsəfərdəolantürkgenerallarıiləqarşılıqlıtəcrübəmübadiləsiaparılıb,CəmiyyətinSabunçurayonfilialıilətanışlıqlarıtəminolunub.Təşkilat rəhbəri məlumat verib ki.

2014cüilinIvəIItədrismərhələsiüzrəAzərbaycanSilahlıQüvvələrivəqanunvericiliyəuyğunolaraqyaradılmışbaşqasilahlı birləşmələr üçün6886nəfər sürücüvə240nəfəraşpazmütəxəssishazırlanıb.Bundanəlavə170nəfərhəvəskarparaşütçü,habelətəsərrüfathesablıhazırlıqplanınauyğunolaraq34943nəfər sürücümütəxəssis hazırlanıb ki, budaillikplanın97.4%nitəşkiledib. “Vətəndaşlarınhərbi vətənpərvərlik

ruhundatərbiyəsiişiningücləndirilməsiistiqamətindəkonkrettədbirlərinhəyata keçirilməsi məqsədi ilə AzərbaycanRespublikası vətəndaşlarının hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsi Konsepsiyasınınlayihəsi və təkliflər hazırlanaraq baxılmasıüçünSəfərbərlikvəHərbiXidmətəÇağırış üzrə Dövlət Xidmətinə təqdimolunub”,deyəŞ.Əliyevqeydedib.TədbirinsonundaŞ.Əliyevyenialın

mış“NissanSunny”markalıavtomobil

SNAYPERVƏRABİTƏÇİKURSLARIBAŞLADI“Hər bi Və tən pər vər lik və Mü tə xəs sis Ha zır lı ğı Mər kə zi” MMC-nin ic ra or qa nın da Cə miy yə tin 2014-cü il ər zin də fəaliy yə ti də yər lən di ri lib. Bu nun la bağ lı ke çi ri lən he sa bat mü şa vi rə sin də çı xış edən Cə miy yə tin səd ri Şah və ləd Əli yev bil di rib ki, ötən il qu ru mun mad di-tex ni ki ba za sı nın möh kəm lən di ril mə si, Cə miy yə tin ic ra or qa nın da və fi lial la rın da nor mal iş şə raiti nin ya ra dıl ma sı, və tən daş lar ara sın da hər bi və tən pər vər lik ru hu nun yük səl dil mə si, xü su si hər bi ix ti sas lar üz rə ye ni kurs la rın açıl ma sı is ti qa mə tin də iş lər apa rı lıb və nailiy yət lər əl də olu nub.

lərin açarlarını filial direktorlarına təqdim edib. Daha sonra, 2015ci il üçünplanlaşdırılanvəqarşıdaduranəsasvəzifələr barədə məlumat verib, filial direktorlarınınməruzəsidinlənilib.

Snayper, rabitəçi və paraşütçü kursları açıldı

Fevralın2dəetibarən “HərbiVətənpərvərlikvəMütəxəssisHazırlığıMərkə

zi”MMCninfiliallarındasnayper,rabitəçi və paraşütçü xüsusi hərbi ixtisaslarıüzrə mütəxəssislərin hazırlığı kurslarınastart verilib. Uzun müddətli fasilədənsonrabaşlayankurslarıbitirmişçağırışçılara sertifikat veriləcək və bu, onlarınhərbixidmətidövründənəzərəalınacaq.Kursların ən yüksək səviyyədə keçiril

məsiüçüntələbolunanmadditədrisbazanınformalaşdırıldığınıdeyənŞ.Əliyevinsözlərinəgörə,ilkolaraqSnayperkurslarıCəmiyyətin Sabunçu və Nəsimi rayon 1nömrəlifiliallarında,RabitəçikurslarıBakışəhər filialı,Binəqədi rayon1nömrəli filialı,ZaqatalarayonvəŞəkişəhərfiliallarında,ParaşütçükurslarıisəBalakənrayon1 nömrəli filialında keçiriləcək. BununlayanaşıCəmiyyətinGəncəşəhər3nömrəlifilialında aşpaz kursları açılıb. Snayperkursları üçün müasir atış simulyatorlarıqurulub, yeni silahlar və tədris vasitələrialınıb.Kurslarınyekunmərhələsindəçağırışçılaraçıqpoliqondarealsilahlarlaatəşaçaraqimtahanverəcəklər.


ÖLKƏ

Yaxın günlərdə Azərbaycanda CARın “ParamountGroup”şirkətinin“Mbombe”piyadalarındöyüşmaşınınıntestlərinə start veriləcək. Fevral ayının sonlarında Azərbaycanagətirilənmaşınmüvafiqqurumlarınnümayəndələrininiştirakıilətestolunacaq.TestlərdənsonrabumaşınınAzərbaycanda seriyalı istehsalınadairmüqaviləninimzalanmasıgözlənilir.“Paramount Group” şirkətinin sədri Ayvor İçikovitz

“Mbombe”ninAzərbaycandatestlərdənuğurlakeçəcəyinəümidvarolduğunubildirib.Şirkət rəhbəriadıçəkilənmaşının bundan əvvəl isti iqlimdə ərəb ölkələrində vəQazaxıstanda qış şəraitində, 50 dərəcə temperaturda,qarlıərazilərdəkeçiriləntestlərdəyüksəknəticəgöstərdiyinideyib.

AzərbaycanMüdafiə Sənayesi Nazirliyi (MSN) TürkiyəSilahlıQüvvələrininkeçirdiyitenderinqalibiolub.MüdafiəsənayesinaziriYavərCamalovunAZERİDEFENCEyəverdiyi məlumata görə, MSN Türkiyə Əmniyyət Baş İdarəsiniRPQ7V2qumbaraatanlarıilətəchizedəcək.Müqaviləüzrə MSN bu il ərzində Türkiyəyə nəzərdə tutulan saydaqumbaraatanlarıçatdıracaq.Y.Camalovqeydedibki,Azərbaycan istehsalıolanRPQ7V2“Qaya”qumbaraatanlarıTürkiyəninmüvafiq qurumunun sınaqlarından uğurla keçib.“Busilahhazırdaordumuzunsilahlanmasındayeralır.Hətta bəzi göstəricilərinə görə digər ölkələrdə istehsaledilənRPQ7ləridəüstələyir”,deyənazirvurğulayıb.

“Mbombe”nintestlərinəbaşlanır

TürkiyəAzərbaycansilahınıseçdi

SilahlıQüvvələrininkeçirdiyitenderinqalibiolub.MüdafiəsənayesinaziriYavərCamalovunAZERİDEFENCEyəverdiyi məlumata görə, MSN Türkiyə Əmniyyət Baş İdarəsiniRPQ7V2qumbaraatanlarıilətəchizedəcək.Müqaviləüzrə MSN bu il ərzində Türkiyəyə nəzərdə tutulan saydaqumbaraatanlarıçatdıracaq.Y.Camalovqeydedibki,Azərbaycan istehsalıolanRPQ7V2“Qaya”qumbaraatanlarıTürkiyəninmüvafiq qurumunun sınaqlarından uğurla keçib.“Busilahhazırdaordumuzunsilahlanmasındayeralır.Hətta bəzi göstəricilərinə görə digər ölkələrdə istehsaledilənRPQ7ləridəüstələyir”,deyənazirvurğulayıb.

22 AZERI DEFENCE

tAnıtıM

Sonrakı dövrdə genişlənmə prosesiçərçivəsində2004cüildəABŞınSeattleştatındaHAVELSANUSAşirkətinitəsisedənHAVELSAN radarbaxımı, təhlükəsizlik vəkablajı sahəsindəHTR (HAVELSANTeknolojiRadar),radioelektronmübarizəsahəsindəSTMvəNATOfəaliyyətləri sahəsində ESDAŞ firmalarının səhdarlarındanbiriqismindəçıxışedir.

Əsasfəaliyyətsahələri

Yarandığı tarixdən bu günə qədərhazırladığıağıllıhəllərhesabınaTürkSi

lahlı Qüvvələri və dövlət qurumlarınınmodernləşməsindəmühüm iştirakçılardan birinə çevrilən HAVELSAN Türkiyədaxilində və xaricdə hərbi, dövlət vəözəl sektor müştəriləri üçün kritik sistemlərvəmüasirtexnologiyalartəqdimedir.HAVELSANınəsas fəaliyyətsahələrinəKomandaNəzarətvəDöyüşSistemləri,SimülasiyavəTəhsilSistemləri,İdarəetməMəlumatSistemləri,KibervəFiziki Təhlükəsizlik Sistemləri daxildir.Şirkəthəmçininyerlivəxaricimüştərilərüçünedövləthəllərininhazırlanmasınıhəyata keçirir. Bunlara nümunə olaraq

QərarDəstəkSistemləri,TəşkilatlarüçünResurs İdarəetmə Sistemləri, KabinəDaxiliƏyləncəSistemləri, İnteqrəolunmuşMadditexnikiTəminatDəstəyiSistemləri, Enerji Sektoru İdarəetmə Sistemləri, İnteqrə olunmuş Səhiyyə İdarəetməMəlumatSistemləri,Dəmiryollarının Avtomatlaşdırılması və ElektronBilet Sistemi, Elektrik Stansiyası üçünKeyfiyyət Rəhbərlik Sistemi, ElektronSəsvermə Sistemi, Kritik Kompleks vəİnfrastrukturların Təhlükəsizliyi, Yol vəKompleksTəhlükəsizliyi,KiberTəhlükəsizlikhəllərivəs.göstərməkolar.

TƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERSİMULYATOR,TƏHSİLVƏKİBERTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏTTƏHLÜKƏSİZLİKDƏLİDERŞİRKƏT

HAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANHAVELSANTür ki yə 1974-cü il də Kipr Sülh ya rat ma Əmə liy yat la rı za ma nı ona tət biq olu nan em bar qo la rı bir da ha ya şa -ma maq üçün mü da fiə sə na ye si sek to run da ye ni ax ta rış la ra baş vu ra raq, öz va cib tex no lo gi ya la rı nı is teh sal et mək məq sə di ilə mü da fiə sə na ye si sek to ru na sər ma yə lər ya tır ma ğa baş la dı. Bu in ki şaf lar fo nun da 1982-ci il də Türk Si lah lı Qüv və lə ri ni Güc lən dir mə Fon du tə rə fin dən HA VEL SAN şir kə ti qu rul du.

tAnıtıM


HAVELSANstrateji,operativvətaktikisəviyyələrdə Komanda, Nəzarət, Kommunikasiya,İnformasiya,Əməliyyat,Müşahidə vəKəşfiyyat ehtiyaclarına (Command,ControlInformationSystemC2IS,Command, Control, Communications,Computers, Intelligence, Surveillance,and ReconnaissanceC4ISR) uyğun sistem mühəndisliyi, sistem inteqrasiyası,testvətəhsiliəhatəedəngenişspektrdəorijinalvəmillihəllləriyaradırvəonlaratexniki dəstək xidmətini təşkil edir. Buçərçivədə,Görüntü İşləmə Texnologiyaları,İdarəetməMəlumatvəQərarDəstəkSistemləri,(HavaQüvvələriMəlumatSistemi), Platforma Komanda Nəzarət vəHavadan Erkən Xəbərdarlıq Sistemlərisahələrində saysızhesabsız uğura imzaatmış HAVELSANın Türkiyənin ən sontexnologiyalar əsasında istehsal etmişolduğuHavadanErkənXəbərdarlıqTəyyarələri(AEW&C)“BarışQartalı”proqramında mühüm töhfəsi var. Bundanbaşqa, HAVELSANmüdafiə və təhlükəsizliksahələrindəsimulyasiya,təhsil,testvə qiymətləndirmə sistemləri hazırlayır.Bukontekstdə şirkətinportfelinəaşağıdakıməhsullardaxildir:•UçuşSimulyatorları•TapşırıqSimulyatorları•SilahSistemləriSimulyatorları•MühəndislikSimulyatorları•HərbOyunu•Radioelektronmübarizə,TestvəTəhsilSistemləri•TamtapşırıqSimulyatorları•YerüstüVasitələrinSimulyatorları•BirləşmişTapşırıqQüvvələrisimulyasiyası•Müharibəsimulyasiyası•ArtilleriyaAtışKəşfiyyatçısıvəAtəşİdarəMərkəzisimulyasiyası•MeşəYanğınlarıiləMübarizəTəlimi

Simulyatorları•DənizPlatformalarıSimulyatorlarıHAVELSAN təhsil sistemlərininmilli

ləşdirilməsi məqsədi ilə süni intellekt,görüntü istehsalı,hərəkətsistemlərikimiməsələlərdə tərəfdaşları ilə birlikdəaraşdırma və inkişaf fəaliyyətlərini davametdirir.

KiberTəhlükəsizlikmüasirdövrüntəhdidi

Kiber dünya müasir dövrümüzdətəxminolunandandasürətləböyümək

dədir. Artıq həyatımızdakı demək olarki,bütünobyektlərinbirşəbəkəyəbirləşərək xəbərləşməsi və avadanlıqların“ağıllandırılması” ilə meydana çıxan“Əşyalarınİnterneti”(InternetofThings)tərifiiləqarşılaşırıq.Proqnozlargöstərirki,2020ci ildə şəbəkəyəbağlıobyektlərinsayı50milyarddançoxolacaq.Buprosesin içərisində insanlar texnologiyaya əl çəkməyəcək şəkildə bağlanır,dövləttərəfindəntəqdimolunanbütünxidmətlər texnologiya yönümlü olur.Nəticədə bu yaxınlaşma ilə insanlarınmexanikləşdiyi vəmaşınların insanlaşırıldığıbirkainatadoğrugedir,bildiyimizİT dünyasını arxada qoyuruq. Onlaynxidmətlər görünməyən şəraitlərdə vəçoxluməlumatmərkəzlərindən təqdimolunurvəhərilböyüyür.Buproseslərləbərabər Kiber Təhlükəsizlik məsələləridəaktuallaşır.Beləliklə,yaxıngələcəkdəKiber Təhlükəsizliyin dövlət və insantəhlükəsizliyinin ən prioritet məsələlərindənbiriolacağıönplanaçıxır.Artıqşəxsi göstəricilər texnologiya və şəbəkələrədaxilolduqcainsanlarınməxfiliyicidditəhdidaltınadüşməyəbaşlayır.BütünbunlarölkələrüçünKiberTəh

lükəsizlikməsələsininmüdafiəehtiyaclarıiləbərabərgötürülməsininbirzərurətvəmillitəhlükəsizlikkonsepsiyasınınbirhissəsiolacağınıdeməyəəsasverir.

ramında mühüm töhfəsi var. Bundanbaşqa, HAVELSANmüdafiə və təhlükəsizliksahələrindəsimulyasiya,təhsil,testvə qiymətləndirmə sistemləri hazırlayır.Bukontekstdə şirkətinportfelinəaşağı

•TamtapşırıqSimulyatorları

yarələri(AEW&C)“BarışQartalı”proqramında mühüm töhfəsi var. Bundanramında mühüm töhfəsi var. Bundanbaşqa, HAVELSANmüdafiə və təhlükəsizliksahələrindəsimulyasiya,təhsil,testvə qiymətləndirmə sistemləri hazırlayır.Bukontekstdə şirkətinportfelinəaşağıdakıməhsullardaxildir:•UçuşSimulyatorları•TapşırıqSimulyatorları•SilahSistemləriSimulyatorları•MühəndislikSimulyatorları•HərbOyunu•Radioelektronmübarizə,TestvəTəhsilSistemləri•TamtapşırıqSimulyatorları

R

tAnıtıM

24 AZERI DEFENCE

Qısaca, fərddən cəmiyyətə və dövlətə,ticarətdən hərbi ehtiyaclara qədər hərsahədəetibarlıtexnolojimühitinqurulmasızərurətəçevirilir.32ildirki,TürkiyəSilahlıQüvvələrivə

hökumətinin etibarlı, milli sistem ehtiyacını qarşılayanHAVELSANqeydolunan sahədə bölgədəki dost və qardaşölkələrindəkibertəhlükəsizlikehtiyaclarına həll təqdim edəcək yeganə etibarlıfirmadır.Qeyd edək ki, Kiber Təhlükəsizlik

sektoruna 1998ci ildə daxil olan HAVELSANTürkiyəninilkyerlitəhlükəsizlikdivarını(HAVELSANFIREWALL)vəkritiksistemlər üçünməlumat təminatı keçirənDataDiodunu(HAVELSANGUARD)istehsaledib.Həmçininiştiraketdiyibütünedövlət avtomatlaşdırma (məhkəmə, əmlak kadastrı, seçki sistemi və s)layihələrinin təhlükəsizliyi də HAVELSANtərəfindənhəyatakeçirilib.Bu gün kiber təhlükəsizliyin qlobal

səviyyəyəkeçməsi iləəlaqədarHAVELSANKiberTəhlükəsizlikƏməliyyatMərkəzi bazasına keçərək SOC (SecurityOperationsCenter)mərkəzliməhsulvəservis sərmayələrinə ağırlıq verməkdədir. Şirkətin nəzdində yaradılmış CyberSecurity Laboratoriyasının bazasındayüksək səviyyədəhücumanalizi/simulyasiyasıiləCyberForensicsinfrastrukturufəaliyyətgöstərir.HAVELSANBöyükMəlumatlarınTəh

lilimövzusundadaorijinalvəmillitədqiqat layihələrinə start verib. Yaxın za

manlarda yekunlaşacaq bu layihələrmürəkkəbvəinkişafetmişkibertəhdidləri daha tez aşkarlamağa imkan verəcək.Unutmaqlazımdeyilki,təminat,təc

hizat, inteqrasiyavəhəttasahibkarlıqlabağlı informasiyaların xüsusi diqqətdəsaxlanılmasılazımdır.Təcrübələrgöstərirki,həttabuişlərləməşğulolanfirmaların qeyd olunan sahələrdə buraxdığı“açıqqapıların”riskiölçüyəgəlməzsəviyyədədir. Bu, bəzən fərdi məxfiliyinziyangörməsinə,bəzənböyükmiqdarda maddi itkilərə, bəzən də ölkələrinmilli təhlükəsizlikməsələlərində zəifliklərin yaranmasına səbəb olur. HAVELSANbumənadahəyatakeçirdiyietibarlılayihələrlədünyadaözünüisbatedib.

HAVELSANınyaxınkeçmişdəkinailiyyətləriHAVELSANSilahlıQüvvələrinstrateji

səviyyədəehtiyacduyulansürətlivəetibarlı qərar dəstəkmexanizmlərini yerliimkanlarlauğurlubirşəkildəinkişafetdirir.Şirkət2014cüildəikinciMilliGəmi (MİLGEM) olan TCG “Böyükada”nıTürkiyə Dəniz Qüvvələrinə təhvil verdi.Qeydedəkki,bumüasirgəmininüzərindəki bütün sensor və silahların Komanda Nəzarət Sistemləri HAVELSANtərəfindən istehsal olunub. Gəmi platformalarındaDöyüş İdarəetməSistemləriməsələsinəxüsusiəhəmiyyətverənHAVELSANuzunillərərzindəqazandığı

təcrübə hesabına Gəmi KomandanlığıAltNəzarətSistemlərisahəsindədəmilliproqramvəsisteminteqrasiyamərkəzihalınagəlib.BuilHAVELSANıniştirakı iləəlavəolaraq6ədədYeniTipGözətçi Kateri də uğurla tamamlanaraqistifadəçilərə təhvil verilib. HAVELSANhəmçininGsinifli(Perri)freqatlarınGəmi İnteqrəOlunmuşDöyüş Sistemlərinin (GENESİS)modernləşməsi ilə bağlıilklayihəsinidəbaşaçatdırıb.Hazırdadünyanınbirnömrəlisimul

yatorlar istehsalçılarından olanHAVELSANQatar,Malayziya və Türkmənistanilə imzaladığı müqavilələrlə hədəf bazarlardaaktivvə lidermövqeyəyüksəlib. Simulyatorlar və təhsil sistemləriməsələsində xaricdə daima maraq yaratmağı bacaran HAVELSAN xüsusiləYaxın Şərq regionunda simulyatorlarınsatınalınmasınadairkeçiriləntenderləriniştirakçılarındandır.

R

tAnıtıM


Ümumiyyətlə,bugünHAVELSANİstanbulSənayePalatasıtərəfindənaçıqlanan “Türkiyənin 500 Böyük SənayeQuruluşu” siyahısında 144cü sırada,“Interpromedya” şirkətinin “İlk 500 İKTşirkəti” araşdırmasının nəticələrinə görə,2013cüilinyekununda26cı,“Son3ildə ən yaxşı performans göstərən 20İKT şirkəti” siyahısında ikinci yerdəqərarlaşıb. HAVELSAN ayrıca BeynəlxalqMəhkəməŞəbəkəsi,ƏmlakKadastr İnformasiyaSistemi,SeçkiSistemi,SosialTəminatTəşkilatınınQərarDəstəkSistemi daxil olmaqla, Türkiyənin ən böyükvə önəmli edövlət layihələrini gerçəkləşdirərək “Frost& Sullivan” kimi beynəlxalıqtəşkilatlardanmükafatlaralıb.İki milyard dollara yaxın iş həcmini

tamamlayan HAVELSAN başladığı hərbir layihəniuğurla tamamlayabilən vəmüştərilərinə etibar qazandıran şirkətdir.Həmhərbi sahədə,həmdə ictimaisektorda HAVELSANın avantajı texnoloji vəmaliyyəməsələlərində ciddi olmasıdır.Fondşirkətiolmasısəbəbindənmüqavilədə yazılı oldu olmadı bütünmüştəritələblərinivəsait itkisinəsəbəbolsabelə,cavablandırırvəlayihənibaşaçatdırır. Başqa sözlə, obrazlı dillə ifadəolunarsa,HAVELSANmüştəritələblərinibir dərzi kimi – xüsusi dizaynlı həllərihazırlayaraqqarşılayırvəməhsulbazarında yeganə və fərqli həllər təqdimedir. Dizayn və istehsal mərhələsindənbaşlamaqlasistemlərintexnikibaxımınaqədər keçən bütün proseslərdə problemsiz,etibarlıvədavamedəcəkşəkildəxidmətgöstərilir.Dostvəqardaşölkələrilə birgə layihələrin həyata keçirilməsi,müasir texnologiya, məlumat mübadiləsivəehtiyacsahibləri iləpaylaşılmasıHAVELSANın ən önəmli avantajlarındandır.Şirkəthəmçininyaratdığıtexnologiyaları,tətbiqetdiyihəllərimüştərilərinəgörəuyğunlaşdırmaqqabiliyyətinəsahibdir.Hələdəbirçoxbeynəlxalqşirkətlərmüştərilərin qarşısına əllərindəki

məhsullariləçıxdıqlarıhaldaHAVELSANmüştərilərinehtiyaclarınauyğunhəllərihazırlayır.

Araşdırmavətədqiqat

HAVELSAN son illərdə göstərdiyiyüksəlişdinamikasınıeynixəttüzrədavametdirməkdədir.Buuğurların təminolunmasıvəqorunmasışirkətinaraşdırma və tədqiqat işlərinə yönəltdiyi diqqət,yatırdığısərmayəvəonunişçimütəxəssispotensialıiləbilavasitəbağlıdır.BugünHAVELSANdaçalışanların70%nielektronikvəkompütermühəndisləritəşkil edir. İki araşdırma və tədqiqat(ArGe)mərkəzi,habeləTexnokəndnəzdində500dənçoxaraşdırmaçısıçalışır.Araşdırmaişlərindəuniversitetsəna

yeəməkdaşlığınaxüsusiönəmverilirvəbu çərçivədə Türkkiyədə öndə gələnuniversitetlərin imkanlarındandagenişistifadəolunmaqdadır.Hazırdaşirkət11universitetin 65ə yaxın müəllimi vəaraşdırma heyəti ilə 13 fərqli layihədəbirgəçalışır.QazandığıbütünbutəcrübəvənouhaularıAzərbaycandaxilolmaqladostvəqardaşölkələriləpaylaşmağı qarşıyaməqsəd qoymuşHAVELSAN bu anlamda qərb şirkətlərindənfərqliolaraq,hazırladığı texnologiyavəməhsullarısadəcətəslimetmir,ölkələrinöz imkanlarının da inkişafına dəstəkgöstərir.

BölgəölkələrinəyönəlmişlayihələriKeçmişdəKoreyaHavaQüvvələriKo

mandanlığı ilə CN235 simulyatoru vəRadioelektronMübarizəSahəsi (Elektronik Harp Sahası) layihələrini imzalayan,Pakistana Artilleriya Müşahidəçisi Sistemi, Radioelektron Mübarizə Sahəsi vəHavaQüvvələriKomandanlığıİnformasiyaSisteminiixracedənHAVELSAN2012ciildənetibarənAzərbaycan,Türkmənistan, Qazaxıstan, Gürcüstan və Qırğızıstandadafəaliyyətlərəstartverib.HAVELSAN dost və qardaş ölkə AzərbaycanMudafiəNazirliyininTəlimTədrisMərkəzində təhsil tələblərinin qarşılanmasıüçünbirədədArtilleriyaAtışNəzarətçisiSimulyatorunu(AFOS)qurub.BütündünyadaİTşirkətlərikimi,Türki

yəninənböyük İT şirkətlərindənbiriolanHAVELSAN da informasiya təhlükəsizliyi,kiber təhlükəsizlik və sosialmedia analizimövzularınaönəmverir.Busahədəhəyatakeçirdiyi araşdırma fəaliyyətləri ilə bölgədəki güvənilən şirkətlərdən biri olan HAVELSANbugüvəniartırmaqüçünyeniçalışmalarına davam etməkdədir. Bununlaparalel olaraq, HAVELSAN Türkiyədəkiedövləthəlləriiləbağlıtəcrübəsiniregiondakıdostvəqardaşölkələrətransferetməyi hədəfləyir. Bu imkan və qabiliyyətləriqardaş ölkə Azərbaycan ilə çəkinmədənpaylaşmağaaçıqolduğunubəyanedir.

R

tAnıtıM

26 AZERI DEFENCE

Havatəhdidlərindəkibufərqlilikyüksək hündürlükdə uçan bombardmançıtəyyarələrdən,qitələrarası strateji raketlərdən,çoxaşağıhündürlükdənyaxınlaşan ballistik raketlərdən, döyüş başlığıdaşıyanraketlərə,pilotsuzuçuşaparatından,havadesantvəhavahücuməməliyyatlarıhəyatakeçirəbilənaviasiyavasitələrinə qədər uzanır. Belə geniş əhatəlitəhdidləriöncədəntəsbitvəseçimedib,gərəkli tədbirləri alan tərəfmüharibəyəböyükbiravantajlagirmişolacaq.Sadalanan bu səbəblə havadanmü

dafiəsistemlərinininkişafprosesidəsürətlə davam etməkdədir. Bu çərçivədə“sensor” və “silah” texnologiyaları yara

dılmaqda, bu sistemlər arasında təsirliməlumatmübadiləsi təminetməküçündə“təsirli”,“inteqrəolunmuş”KomandaNəzarət və Rabitə Sistemlərinə ehtiyacduyulmaqdadır.HavaHücumundanMüdafiəSistemlərinintəməlinisensor,silahvəkomandaidarəetməmərkəzləritəşkiledir.Sensorlaraviasiyavasitələrinin təsbit,təqib,analizvətəsnifinihəyatakeçirərək, bu məlumatların Komanda Mərkəzinəötürülməsinihəyatakeçirirlər.KomandaİdarəetməMərkəzlərisen

sorlardanəldəedilənhavarəsminədairməlumatlarındanistifadəedərəktəhdiddəyərləndirməsinihəyatakeçirirvəuyğunsilahlarıseçərəkhədəfizərərsizləş

dirməyə çalışırlar. Komanda İdarəetməMərkəziortaqhavaməkanırəsminihazırlayaraqbununpaylaşımınıtəminedir.Havaünsürlərinianalizedir.Təhdidlərindəyərləndirməsini həyata keçirərəkuyğunhədəfsilahqərarınımüəyyənləşdirirlər.Cəlbedilənhədəfəuyğunolaraqsilahseçilməsinitəminedirvəcəlbolunanların vəziyyətini təqib edərək ehtiyacduyulanvəziyyətlərdədurumamüdaxiləedər.Silahların əsas vəzifəsi Komanda

Mərkəzi tərəfindən ona həvalə olunanhavahədəfləriniməhvetməkvəyavəzifələrini həyata keçirmələrini əngəlləməkdir.

İNTEQRƏOLUNMUŞHAVAHÜCUMUNDANMÜDAFİƏ

Gü nü mü zün sa vaş və hət ta sülh şə rait lə rin də ən va cib təh did lə rin ha va dan gə lə cə yi göz lə ni lir və bu sa hə- də tex no lo gi ya lar sü rət lə in ki şaf et di ri lir. Tex no lo gi ya la rın in ki şa fı ha va va si tə lə ri nin qa bi liy yət lə rin də və çe şid lə rin də ki çox bö yük də yi şik lik lər mey da na gə ti rib və bu pro ses da vam et mək də dir. Aviasi ya sa hə sin- də ki bu in ki şaf lar ha va təh di di nin gü cü nü və mü ha ri bə sa hə sin də ki tə si ri ni və ey ni sə viy yə də ar tı rır.


tAnıtıMTəhdidlərinəsasdinamikasınanəzər

yetirdikdə insansız təhdidin günümüzdəönəmqazandığıvəgələcəkdəkihavatəhdidvasitələrininböyükbirbölümünün insansız təhdidolacağıaçıqdır. İnsansız hava təhdid vasitələrindəki texnologiyaların inkişafına paralel olaraq,bunlarıntəsbiti,təqibi,sinifləndirilməsi,analizi və qarşısının alınması getdikcəçətinləşir.BöyükyayılmışTaktikBallistikRaketlərin təsbiti və təqibi üçün kosmosda yerləşən sensorların tətbiqi qaçılmazdır.Yenəeyniçərçivədəsaylarıvəistifadəçilərisürətləartanballistikraketlərin təsbitivə izlənilməsiüçünhavadayerləşənsensorlaraehtiyacduyulacaq.Fərqlisensorlardanəldəedilənfərqli

informasiyaların (sensor bilgiləri, görüntü və s.) bir mərkəzləşdirilməsi vəbirləşdirilməsi(korelasiya)özüiləbərabər yeni problemlər meydana çıxaracaq.Bu səbəbdən sensor verilənlərininmərkəzləşdirilməsivəkorelasiyasıönəmqazanacaq.Havatəhdidvasitələrininuçuşsürəti

vətəsbitolunmaçətinliklərigözönünəalındığında,sensorvəönləməsistemləriarasında(SensortoShooter)təsirlivətəhlükəsizbirkomandasistemivəbuüçsistemibirb irinəbağlayansürətli,etibarlı və kəsintisiz bir rabitə sisteminəehtiyac yaranır. Reaksiyamüddəti diqqətə alındığında komandaidarəetməsistemi içindəçalışacaqpersonalın icrasəhifəsindəqərardəyişikliklərindənkə

nardaqalmasıvəqərarsistemlərinindəavtomatik şəraitdə yapılması çətin vəziyyətə düşəcək. Bu səbəbdən fərqlisəviyyədə yer alan havadan müdafiəsistemlərinintəkbiryerdənvətəsirliistifadə oluna bilməsini təmin edən İnteqrəOlunmuşHavadanMüdafiəSisteminəehtiyacduyulur.Erkən xəbərdarlıq sistemi peyklər,

uzunmənzillisensorlar,önxətdəyerləşdirilmiş sensorlar, PUAlar və AWACS(Air Borne EarlyWarning System) kimielementlərdən ibarətdir. Erkən xəbərdarlıq sistemləri vasitəsi ilə təhdidlərinəvvəlcədən təsbit və təqibi, komandaidarəetmə sistemlərinə yetərli reaksiyamüddətininqazandırılmasıvəsilahsistemlərinin yönəlməperformansının artırılmasısahəsindəqazancəldəedilir.Bütün bu qabiliyyətlərin qazandırıl

masındaən inkişafetmiş İnteqrəOlunmuş HavadanMüdafiə həllərindən biriASELSANtərəfindənyaradılmışvə2001ciildənbuyanaTürkiyəSilahlıQüvvələrinin istifadəsində yer alan HavadanÖncədənTəyinvəKomanda İdarəetməSistemidir (HavaERken İkazveKomutaKontrol Sistemi HERİKKS). HERİKKStaktiksəviyyədəhavadanmüdafiəaktivlərini idarə edən bir komandaidarəetmə sistemidir və HHM radarlarındanalınaninformasiyalarüzrərealvaxtrejimində hava məkanının rəsmini çıxarır.Uyğun HHM silah sistemlərinin seçilənhədəfəyönləndirilməsinitəminedir.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, HERİKKS2001ciildənTürkiyəSilahlıQüvvələrinin inventarına daxildir. TürkiyəQuruQoşunlarınınHHMbirliklərindəvəHərbi Dəniz Qüvvələrinin bazalarındafəalistifadəolunmaqdadır.

HE RİKKS-in əsas iş prin si pi aşa ğı da- kı lar dır:•Hədəf İzi informasiyalarını fərqliRLSlərdənalaraqrealvaxtrejimindəhavarəsminihazırlayır;•Realvaxtrejimindəhavarəsminisilahsistemlərinəgöndərir;•Hava təhdidlərini analiz edərək ənuyğunsilahlarıseçilənhədəflərə istiqamətləndirir;•Silahsistemlərinəhəvaləolunanhədəfbarədəinformasiyalarıpaylaşır;HERİKKSradarvəsilahsistemləriara

sındalazımolanbağlantınıtəminedərəkbir birindən asılı olmayan bu sistemləribirləşdirərək inteqrasiya olunmuş havadanmüdafiəsisteminiyaradır.HERİKKSinsistemarxitekturası,proqramvətəchizatinfrastrukturufərqliolansilahsistemləri, radarlar Komanda İdarəetmə Sistemləri iləuyğun interfeyslərüzərindənbirlikdəçalışabilənvəinteqrasiyaolunanbirformadadizaynedilib.HavadanMüdafiəƏməliyyatMərkəzi

(HMƏM) HERİKKS sisteminin əsas komanda idarəetmə elementidir. Mərkəzhavadan müdafiə komanda heyətininona həvalə olunmuş bölgədəki vəziyyətdən xəbərdar edilməsi və taktik sahədəki bütün HHM silahlarının idarəolunmasıməqsədiiləistifadəolunur.HMƏMinəsasvəzifələriradarlardan

iz məlumatlarının toplanması, radarsensor izlərininbirləşdirilməsi, çalışdığısahəyəaidrealvaxtrejimlibirləşmişhava rəsminin hazırlanması və bununəməliyyatvahəsindəkiHERİKKSaltbölmələrinəötürülməsikimisıralanabilər.HMƏMordu, korpus vədiviziya sə

viyyələrində istifadə olunacaq şəkildəhazırlanıb.Taktiksahədəgenişbölgədəxidmət edən və HERİKKS tərəfindənidarəedilənçoxsaydaHHMelementləri varsa, tələbə uyğun olaraq sistemiçindəbirneçəHMƏMyaradılabilər.HMƏMsilahvəradarsensorsistem

lərinə müvafiq interfeysin vasitəsi iləbağlanır. HMƏMin silah və radarlarlareal vaxt rejimində bağlantısı hər cürhava təhdidlərini önləmək üçün vacibolan minimum reaksiya müddətini təminedəcəkşəkildə,ASELSANrabitəcihazlarının yardımı ilə sürətli və etibarlırabitəşəbəkəsiilətəminolunur.Radarlar hava izi məlumatlarını HMƏMə

göndərirlər.Buizməlumatlarındanistifadə edilərək HMƏM hava məkanınınrəsminiçıxarırvəTəhdidlərinDəyərləndirilməsi və Silah Seçimi Alqoritmlərini(TDSS)istifadəedərək,hədəflərəənuyğunsilahseçiminəqərarverir.Silahlarahədəfseçimihəyatakeçirilərkənoperatorhədəflərinsilahmənzilindəolubolmadığını,silahınbaşqabirhədəfəseçilibseçilmədiyini və silahların vəziyyətiiləbağlıməlumatlarıizləyəbilir.ÜmumilikdəHERİKKS digər Koman

daİdarəetməvəHHMsistemləriiləbirlikdə çalışaraq,müştərəkhərbi əməliyyatlarınicrasındayeralabilər.Bu çərçivədə HERİKKSdə STANAG

4312LLAPI(LowLevelAirPictureInterface) standartına uyğun olaraq dizaynolunmuş LLAPI ara vahidi üzərindənNATO və müttəfiq ölkələr ilə qarşılıqlıhavaməkanıinformasiyalarınınpaylaşımımümkündür.HERİKKSsahibolduğuLink16,JREAP,Link11BvəLink1taktikdata linkləri üzərindən digər komandaidarəetməsistemləriiləbirlikdəçalışır.Kompüter, Operator Pultundan real

zamanlıhavaməkanırəsminiçıxararkəndostvədüşmənhavaizləri,etibarlıhavadəhlizlərikimiməlumatlarrəqəmsalxəritələr üzərindən göstərilməkdədir. Radar və silah sistemlərinə aid vəziyyət,uyğunluq və əhatə etdiyi sahəbilgiləridəekrandagörünür.

HMƏM-in qa bi liy yət lə ri aşa ğı da kı -lar dır•Fərqlisensorlardangələnhavaizlərininbirləşdirilərəkrealzamanlıhavaməkanırəsmininhazırlanması,•Havaməkanınınrealvaxtrejimindərəqəmsal xəritələr üzərində izlənməsi,•HavarəsminindigərHMƏMlərəvəsilahsistemlərinəpaylanması,•Rəqəmsal xəritələr üzərində fərqlianalizvasitələrinintəqdimolunması,•Sistem elementlərinə aid yer, əməliyyatdurumuvəcihazinformasiyalarınınizlənilməsivəpaylaşımı,•Manual,yarımavtomatikvəyatamavtomatikolaraqhava təhdidlərinəqarşıənuyğunsilahınseçimivəistiqamətləndirilməsi,•Radioelektronmübarizəvasitələrinəqarşıqorumalı,əmniyyətlivəetibarlırabitənintəmini,•Sistemoperatorlarınınvəpersonalıntəlim ehtiyacları üçün simulyasiyassenarilərininhazırlanması,•Vəzifəvətəlimsimulyasiyalarınınqeydedilməsivəyenidənoynadılması,

•Havasahəsinənəzarətedənəmirlərin(ACO)vəHavaxidmətəmirlərinin(ATO)hazırlanmasıvəyayımı,•Hərcürhavaşəraitindəxidmətedəbilmə,•Hərbistandartlarauyğunluq,•Açıq sistem dizaynına, modern radarsensorvəsilahsistemlərinəuyğunluğu,•Modulyar proqram və təchizat infrastrukturu,•Dağınıqdizaynauyğunluq,•Hərəkətlivəsabittətbiqəuyğunolması,•Əməliyyatbölmələriüçünminimumqurulmavətoplanmazamanı,•24saatkəsintisizxidmətedəbilməsi.FərqliHHMsistemlərinintəkbirmər

kəzdə inteqrasiyasının nəticəsi olaraqəldə ediləcək İnteqrə Olunmuş HavadanMüdafiəSistemiiləHHMsistemlərinintəsirli istifadəsivətəhdidlərinöncədən təsirsizhalagətiriləbilməsi,bununsayəsində•HHM ünsürlərinin təsirli və şəkildəplanlanmasıtəminolunacaq.•Erkənxəbərdarlıqsistemlərivəsensorlardan əldə olunan məlumatlariləortaqhavaməkanı rəsmihazırlanaraq vəziyyət barədə informasiyalılıqtəminolunacaq.•Seçim qərarı müvafiq şəxs tərəfindəntəkbirmərkəzdənhəyatakeçirilərəkbütünsistemlərəötürüləcək.

Beləcəseçimfərqliliyiqalmayacaq.•HHMbarədəinformasiyalar(YHSKT,HGE,IFFkodları,silahidarəetməvəziyyətivəs.)təkbirmərkəzdəntəyinedilərəkbütünsistemlərəötürüləcək.•Taktikballistik raketlərdənmüdafiəbarədəanalizlərhazırlanabiləcək.•Hədəflərin seçiminin tək bir mərkəzdən yönəldilə bilməsi ilə təhdidüçünvacibatəşsıxlığı təminediləcək. Gərəksiz silah istifadəsinə sonqoyulmaqla sursata qənaət təminolunacaq.•Bağlıolansistemlərinvəziyyətiizlənilərək lazımolanvaxtdamüdaxiləediləcək.Rabitəsistemləriarasındakı gərəkli inteqrasiyalar təmin olunaraq sistemlər arasında sürətli vəetibarlı informasiyamübadiləsi imkanıyaradılacaq.Qısa,ortavəuzunmənzillitəhdidlə

rə qarşımüdafiə üçün geniş çərçivədəsensorvəkomandaidarəetməelementləri ilə fərqli tiplərdəönləyicisistemləriözündəcəmləşdirənHHMçətirininhazırlanması lazımdır. HHM sistemlərinininteqrasiya olunmuş havadan müdafiəşəbəkəsi içərisində istifadəsi önəmlidir.Sensor və silahların idarəetməsini gerçəkləşdirən, doğru hədəfə, doğru zamandauyğunsilahlarlaatəşedilməsinitəmin edən komanda idarəetmə sistemləri arasındakı inteqrasiya havadanmüdafiənintəsiriniartanbirqüvvəolacaq.AD

28 AZERI DEFENCE

tAnıtıM


tEXnoLogİyA

Türkiyə müdafiə sənayesinin liderqurumu olan ASELSAN ilə dünyanınaparıcı döyüş təyyarələrindən “Eurofighter Typhoon”un EJ200 motor sistemlərini istehsal EUROJET firması iləəməkdaşlıq Memorandumu imzalayıb.ASELSANınbaşdirektoruFaikEkenvəEUROJETin İdarə Heyətinin sədri Kli

mes Linden (Clemens Linden) tərəfindən imzalananmemorandum ilə tərəflər, motor nəzarət sistemləri, motorsağlamlığı monitorinq sistemləri mövzularındaortaqçalışacaqlar.Motornəzarət sistemləri motor üzərinə qurulacaq sensorların məlumatlarını istifadəedərəkmühərrikinoptimalperformans

da işinə nəzarəti həyata keçirən elektron elementlərdir. Motor sağlamlığımonitorinq sistemlərinin köməyi ilə,motorperformansıuçuşəsnasındaizləniləcəkvətoplananməlumatlarınyerdəolanbaxımmərkəzindəanaliziiləmotorkomponentlərininvəparçalarınınqalanömürlərihesablanacaq.

Türkiyənin TUSAŞ şirkətinin mühəndisləritərəfindəndizaynvəistehsalolunan “Hürkuş” Yeni Nəsil Təməl TəlimTəyyarəsi testlərinin sonuncusu olanMaksimalGücTətbiqiMərhələsiniuğurlatamamlayıb.Sertifikatlaşdırmamərhələsində keçirilən testlər EASA və MülkiAviasiya Baş İdarəsinin nəzarəti altında

keçirilib və maksimum yük statik testtəyyarəsinəuğurlatətbiqedilib.Birilyarımərzindəkeçiriləntestlərdəstatiktesttəyyarəsinə “Hürkuş”un uçuş zamanıməruzqalabiləcəyi fərqli tiplərdəvacibyüklənmələrtətbiqolunub.Bütüntestləruğurlatamamlanaraqmüvafiqsertifikatlaşdırmatələbləriyerinəyetirilib.

TUSAŞşirkətiyanvarın30da“Anka”pilotsuzaparatının“BlokB”konfiqurasiyasıilkuçuşunugerçəkləşdirməsixəbəriniyayıb.“BlokB”konfiqurasiyası2013cü ildə“Anka”nınqəbulu tamamlanmış“BlokA”konfiqurasiyasındaəldəolunantəcrübə əsasında hazırlanıb. Avtomatikqalxmavəenməiləhəyatakeçirilənilkuçuşdafərqliavtopilotvəenmərejimlərinin testləri problemsiz olub. “Blok A”konfiqurasiyasında yer alan EO/IR kameraya əlavə olaraq SAR/ISAR/GMTIradarıdaşıyabilən“BlokB” faydalıyükdaşımaimkanıiləyeninəsilinteqrasiyalayihələriüçündəönəmliinfrastrukturamalikdir.

30 AZERI DEFENCE

tEXnoLogİyA

“Eurofighter”inmotorunaASELSANsistemlərinəzarətedəcək

“Hürkuş”testləribaşavurdu,yeninəsil“Anka”havada

TürkiyəninROKETSANşirkətitərəfindənMilli olaraqhazırlanmış və testlərdən uğurla keçmiş uzun mənzilli tankəleyhinəraketinin(UMTAS)kvalifikasiyamərhələsininbuiliçindətamamlanaraqseriyalıistehsalınabaşlanılmasıplanlaşdırılır.İlktesti2014cüilinfevralayındagerçəkləşdirilmiş raketin helikopterdəninfraqırmızı başlıqla həyata keçirilən ilkatıştestindəyüksəknailiyyətəldəolunub.UMTASınönəmliistifadəkonsepsiyasıolan“atunut”rejimidətestlərdəözünüdoğruldub.Uzun mənzilli tank əleyhinə raket

(UMTAS)layihəsiTürkiyəSilahlıQüvvələrininuzunmənzillitankəleyhinəraketlərəolanehtiyacınıqarşılamaqməqsədiiləbaşladılıb. Hazırlanmasına 2008ci ilinsentyabr ayından başlanılan bu raketT129ATAKzərbəhelikopterininəsasdöyüş sursatlarından biri olacaq. HelikopterdənatışlarınaparılmasıüçünhazırlanmışUMTAStanklaraqarşıtəsirliolmaqlayanaşırəqibsistemlərdənbirsıraüstünlüklərinə görə fərqlənir. Raketin iki tipdöyüşbaşlığımövcuddur–görüntüləyiciinfraqırmızıvəlazer.İnfraqırmızıkameratəsviri RF vasitəsi ilə buraxıcı qurğuya,oradanisəatıcınınekranınaötürür.Həssas izləyicikontrol sisteminə dayanan

istifadəkonsepti, istifadəçiyəgecəgündüz və pis hava şəraitində hədəfə atışöncəsi, atış sonrası kilidlənmə, hədəfinyenilənməsi və hədəfin üzərində zərbəendiriləcəknöqtəninseçimikimiimkanlartəqdimedir.Raketsahibolduğuyüksək performanslı tandem döyüş başlığısayəsindəmüasirtexnologiyalarıntətbiqolunduğutankzirehlərinə,betonqurğulara qarşı təsirlidir. Lazer başlıqlı LUM

TAS havadan yerə, atış öncəsi və atışsonrası kilidlənə bilən yarı aktiv lazerbaşlığasahibdir.Buraketzərbəhelikopterlərindənvəyerüstünəqliyyatvasitələrindən gecə və gündüz atışlar həyatakeçirməyə imkan verir. İstifadə olunandöyüş başlığına görə tanklar, zirehlitransportyorlar,maşınlar,istehkamlar,binavəaşağıməsafədəuçanhelikopterlərəqarşıtətbiqolunabilər.


tEXnoLogİyAUMTASdantamhədəf

KanadaMüdafiəTədqiqatlarıvəİnkişafıMərkəzi(DRDC)“ColtCanada”şirkətiiləbirlikdəyenihücumtüfəngininyaradılmasıüzrəişləritamamlayıb.DRDCinyaydığıməlumatagörə,KanadaSilahlıQüvvələrininsifarişiüzrəhazırlanmışyenisilahbullpapdizaynaəsaslanır.Yüngülçəkilisilahamüxtəlifatışkontrolsensorları,həmçininelektrooptiksistemlərquraşdırmaqimkanlarımövcuddur.Yenihücumtüfəngi5.56çaplıpatronlarlayanaşı12kalibrliovtüfəngininpatronuvəya40mmçaplıqumbaralarladaatəşaçabiləcək.KanadaOrdusununəsgərsistemləriqrupununrəisi,podpolkovnikSergeLaponitebildiribki,busilahşəhər,dağ,meşə,səhravəArktikərazilərdəistifadəolunacaq.Hücumtüfəngi2009cuildəelanedilmişproqramçərçivəsindəyaradılıb.Növbətiinkişafmərhələsində,əlavənişangahvəavtomatikhədəfdeteksiyaimkanlarıöyrəniləcək.

FransaMüdafiəSatınalmalarAgentliyi(DirectionGeneraledel’Armement)MMPyeninəsiltankəleyhinəidarəolunanraketin(MissiledeMoyennePortee)ilkatışınıkeçirib.İstehsalçıMBDAşirkətininyaydığıməlumatagörə,MiLANtankəleyhinəraketlərininəvəzetməküçünhazırlanmışMMPtestatışında4000metruzaqlıqdakıhədəfəkilidlənərəkməhvedib.FransaSilahlıQüvvələrinin20142019cuillərdəarsenalınınmüasirləşdirilməsiproqramıçərçivəsində hazırlanmış yeni nəsil tank əleyhinə raket sistemi olan MMPninFransızordusunasilahınçatdırılması2017ciiləplanlaşdırılır.MMP ikinəfər tərəfindən idarəolunur.Raketkonteynerininçəkisi15kq,

buraxıcısisteminçəkisiisə11kq(batareyavətripoddaxil)təşkiledir.“Atvəunut”prinsipinəmalikMMPraketinintandemdöyüşbaşlığı4000metrməsafədənsığınacaqlarvəhərəkəthalındaolanzirehlivasitələrəqarşıtəsirlidir.

MMPilkatıştestlərinikeçdi

KanadaOrdusununyeniavtomatı

32 AZERI DEFENCE

REgİon

İngiltərənin “Griffon Homework Hovercraft” şirkəti Qazaxıstan Hərbi DənizQüvvələriiləa“Griffon8100TD”havayastıqlı, iki motorlu katerinin alğısatqısınadairdanışıqlaraparır.Yanvarın29daAstanada “Griffon Homework Hovercraft”şirkətininnümayəndələriiləQazaxıstanın

“Kazspeseksport”şirkətivəMüdafiəNazirliyiarasındakeçirilmişgörüşdəingiltərəlimütəxəssislərkaterintexnikixarakteristikaları və imkanları barədə təqdimatkeçirib,suallarıcavablandırıblar.Dənizsəthindəyüksəksürətləhərəkət

edən “Griffon8100TD”kateri logistik və

amfibiya əməliyyatlarına dəstək, habeləbərəxidmətindəistifadəolunur.Uzunluğu22.5,eniisə11metrtəşkiledənkater12tonyükvəya70sərnişindaşımağıbacarır.Alüminiumgövdəlikaterikiədədsusoyutmalı630kW(840atgücündə)“Iveco”dizelmühərrikləriilətəchizedilib.

QazaxıstanHDQhavayastıqlıkaterlərləmaraqlanır

Rusiya 2015ci il ərzində Xəzər donanmasınıntərkibinə4ədəd23370layihəliçoxfunksiyalıhərbikaterdaxiletməyiplanlaşdırır. Yaxın vaxtlardadövlət sınaqları başlanacaq katerlər donanmayacariilinbirinciyarısındaqəbulolunacaq.23370layihəlikaterləronlardaqurul

muşavadanlıqlardanasılıolaraqdalğıc,axtarışxilasetmə, yanğın söndürmə vəyaekolojikaterkimimüxtəliftəyinatlar

üzrə istifadə oluna bilər. Bu katerlərinsürəti10mil,üzməuzaqlığı200mildir.Qeydedəkki,RusiyaHDQninXəzər

flotiliyası üçün Həştərxandakı gəmiqayırma zavodunda ümumilikdə 23370layihəli dörd kateri tikilib. Birinci çoxfunksiyalı modulyar katerin sınaqları2014cü ilin dekabr ayında yekunlaşıbvəkaterinyaxınvaxtlardasilahlanmayaqəbulugözlənilir.

İran Hərbi Hava Qüvvələri fevralın9dayerlimühəndisləriniştirakıiləhazırlanmış “Saeqeh” döyüş təyyarələrininyeninəslinitəqdimedib.“Saeqeh2”adlıyenitəyyarəsələfindənxaricidizaynınagörəəhəmiyyətlişəkildəfərqlənirvəheyəti2nəfərdir.HərbiHavaQüvvələrininsilahlanmasına daxil olan bu təyyarə

həmdöyüş, həmdə tədrisməqsədi iləistifadəolunabiləcək.Xaricihərbinəşrlər“Saeqeh2”nin Amerikan F5F “Tiger II”ikiyerlitədrisdöyüştəyyarəsininəsasında hazırlandığını iddia etməkdədir. İranHHQnin komandan müavini, generalƏziz Nasirzadə yaxın vaxtlarda yerli istehsal olan “Kövsər” adlı iki yerli təlim

təyyarəsinindəistifadəyədaxilolacağınıbildirib.Qeydedəkki,təkyerli“Saeqeh1”versiyasınınuzunluğu15.89metr, çəkisiboş halda 4400 kq, döyüş vəziyyətində9000kq,sürəti1700km/saat,maksimalqalxma hündürlüyü 16000 metr təşkiledir. Təyyarə iki ədəd turboreaktivmühərriklətəchizolunub.

RusiyaXəzərdonanmasınıyeniləyir

İran“Saeqeh2”təyyarəsinisilahlanmayaqəbuletdi


ıDEAS-2014

34 AZERI DEFENCE

yEnİLİK

Rusiyanın Tula Cihazqayırma Konstruktor Bürosu tərəfindən ilk nümunəsiİNTERPOLITEX2013 sərgisində nümayiş etdirdiyi ADS avtomatı həm quru,həmdə sualtı əməliyyatlarında istifadəqabiliyyətinəmalikdir. Bullpap prinsipəmalik avtomatın uzunluğu 685 mm,qumbaraatanlabirgəçəkisi4.6kqtəşkiledir. ADSin effektiv atış məsafəsi5.45x39 mm çaplı patronlarla quruda500metr,sualtında40metrdir. H a

zırlanmasına 2000ci illərin əvvəllərində başlanmış avtomatınikinci unikallığı onun sualtı atışlarüçün istifadə olunan patronlarının daeyniqabaritəmalikolmasıvəeynidarağa yığılmasıdır. Rəsmiməlumata görə,ADSinsınaqüçünburaxılannümunələri Rusiyanın Şimal, Uzaq Şərq vəQaradənizdəki xüsusi təyinatlı bölmələrininsilahlanmasına verilib və seriyalı istehsalına 2015ci ildə başlanması planlaşdırılır. İstehsalçı müəssisənin rəsmilərininsözlərinəgörə,xariciordularınmarağınəzərəalınaraqyaxınillərdəsilahın5.56x45 mm NATO kalibrli patronlarauyğunversiyasıdahazırlanacaq.Dünyaatıcısilahsənayesininsonnə

silhücumtüfənglərindənsayılanİtaliyanın“Beretta”şirkətininARX160avtomatıİtaliyaSilahlıQüvvələriiləyanaşıQazaxıstan,Misir,TürkmənistanvəAlbaniyaordu xüsusi təyinatlılarının,Meksikapolis xüsusi təyinatlılarının silahlanmasında yer alır. Gövdəsinin polimerdənistehsal olunması silahın çəkisininəhəmiyyətlişəkildəazaldılmasıilənəticələnib. Yarım avtomat, tamavtomatvətəkatəşrejiminəmalikavtomatın komplektləşdirilməsində

yalnız bu silahüçünhazırlanmış40mm çaplı GLX160lüləaltı qumbaraatan yer alır.Əsasən 5.56x45 mmNATO patronlarınagörədizaynedilmə

sinəbaxmayaraqARX160avtomatınınsilahın 5.45x39mmSovet, 6.8x43mmRemington SPC və 7.62x39 mm M43patronlarınauyğunversiyalarıdamövcuddur. Silahın əsas üstünlüklərindənbiri də solaxayların istifadəsi üçün uyğunluğu, həmçinin lüləsinin qısa zamandadəyişdiriləbilməsidir.“FN Herstal” şirkətinin Belçika, Çili,

Cənubi Koreya, Hindistan, Pakistan,Xorvatiya, Türkiyə, Polşa,Perudaxilolmaqlabirçoxölkələrin xüsusi təyinatlılarınınsilahlanmasındayeralanFN2000bullpapavtomatınınpolimer gövdəsi və qısalığı onun şəhər içiəməliyyatlardaüstünlüyünü təminedir.

Silaha müxtəlif aksessuarları asanlıqlayerləşdirmək mümkündür.FN2000 avtomatının çəkisi3.6kq(3.39kqFNTac

tical), uzunluğu 688 mm, lüləsininuzunluğu400mm,atıştempidəqiqədə850atəş,təsfirlimənzili500metrdir.Hazırda İsrail, Azərbaycan, Türkiyə,

Hindistandaxilbir sıraölkələrin xüsusitəyinatlılarınınsilahlanmasındayeralan“IsraelWeaponIndustries”(IWI)şirkətininbullpap tərtibatamalik TAR21 “Tavor” piyada tüfənginin çəkisinin yüngülləşdirilməsi üçün bir sıra hissələripolimerdən hazırlanıb. Silah klassik nişangahlaryerinəlazerişarələyici,MARSvə ya MEPRO nişangah sistemləri iləkomplektləşdirilir. Avtomatın TAR21standartmodeliiləyanaşılüləsiqısaldılmışCTAR21,dahaqısaMTAR21vəX95

RamilMəmmədli

Hər bi əmə liy yat lar da xü su si tə yi nat lı la rı nın iş ti ra kı nın art ma sı, qar şı ya çı xan da ha mü rək kəb tap şı rıq la rın ye ri nə ye ti ril mə si üçün ye ni si lah və təc hi zat dəst lə ri nin ha zır lan ma sı na xü su si diq qət yö nəl dil mək də dir. Qo -şun la rın eli tar nö vü sa yı lan xü su si tə yi nat lı la rın si lah və təc hi za tı bu ba xım dan adi əs gə rin təc hi za tın dan əhə miy yət li şə kil də fərq lə nir. Bu ba xım dan xü su si tə yi nat lı la rın da ha tə sir li, da şın ma sı asan si lah və dö yüş va si tə lə ri – av to mat, ta pan ça-pu lem yot, pu lem yot və qum ba raatan lar la təc hiz olun ma sı ön plan da da ya nır.

XÜSUSİTƏYİNATLILARÜÇÜNYÜNGÜLSİLAHLAR

AVTOMATLARVƏSNAYPERLƏR

zırlanmasına 2000ci illərin əvvəllərində başlanmış avtomatın

avtomatın komplektləşdirilməsində

sinəbaxmayaraqARX160avtomatınınsilahın 5.45x39mmSovet, 6.8x43mm

mandadəyişdiriləbilməsidir.“FN Herstal” şirkətinin Belçika, Çili,

Cənubi Koreya, Hindistan, Pakistan,

alanFN2000bullpapavtomatınınpolimer gövdəsi və qısalığı onun şəhər içiəməliyyatlardaüstünlüyünü təminedir.

zaxıstan,Misir,TürkmənistanvəAlbaniyaordu xüsusi təyinatlılarının,Meksikapolis xüsusi təyinatlılarının silahlanmasında yer alır. Gövdəsinin polimerdənistehsal olunması silahın çəkisininəhəmiyyətlişəkildəazaldılmasıilə

Silaha müxtəlif aksessuarları asanlıqlayerləşdirmək mümkündür.FN2000 avtomatının çəkisi3.6kq(3.39kqFNTac

tical), uzunluğu 688 mm, lüləsininuzunluğu400mm,atıştempidəqiqədə850atəş,təsfirlimənzili500metrdir.

va si tə lə ri – av to mat, ta pan ça-pu lem yot, pu lem yot və qum ba raatan lar la təc hiz olun ma sı ön plan da da ya nır.


yEnİLİK

modelimövcuddur.2013cüildəilknümunəsi bazara təqdimolunanX95 avtomatı 5.56NATO,5.45və9mmçaplıpatronlardanatəşaçmakimiunikalimkanlaramalikdir.Avtomatın yeni transformasiyatexnologiyasıbirneçədəqiqəərzində silahın kalibrinin dəyişməsinitəmin edir. Silahın transformasiyasını təmin edən texniki dəstə həmçinin xüsusitəyinatlıların döyüş ssenarilərinə uyğun səsboğan daxildir.500metreffektivatəşməsafəsinə malik X95 xüsusitəyinatlı qüvvələr və polislər üçün nəzərdətutulur.Ötənilinsonlarındaistehsalçı firma “Tavor” və X95 hücum tüfəngləri üçün xüsusi olaraq hazırladığıbükülə bilən, hissələri ayrılan yeni nişangahıtəqdimedib.MILSTDstandartınacavabverənnişangahsilaharefleksnişangahı, teleskopik nişangah, gecəgörməqurğusuvəs.quraşdırmaqüçünrahat şəkildə çıxarılıb taxıla bilir. qeyd

olunan nişangah həm də

tritiumillüminasiyavasitəsiiləgecəvaxtıatəşaçmağaimkanverir.“FN Herstal” şirkətinin ABŞ Ordusu

nun Xüsusi Təyinatlı Qüvvələr Komandanlığı(USSOCOM)üçünistehsaletdiyiSCAR hücum tüfənginin yaxın illərdəSOCOMun silahlanmasındakı M4,M14,Mk11,M16,Mk25kimiavtomatların yerini alacağı gözlənilir. SCARın5.56və7.62mmçaplıpatronlardanistifadə edən modelləri mövcuddur vəstandart versiyada çəkisi 3.53.86 kq,uzunluğu787,889,990,965,1067,632və1080mm,atəş tempidəqiqədə600atəş, təsirli mənzili isə 800 metrdir.FN40GL lüləaltı qumbaraatanla komplektləşdirilənsilahikiəsasqrupaayrılırSCARL (SCARLight) versiyası 5.56x45mm,SCARH(SCARHeavy)versiyasıisə

7.62x51mmçaplıpatronlardanistifadəedir.Hərikiversiyanınavtomatvəsnayperkimiistifadəolunanmodellərimövcuddur.Beləki,SCARınSversiyasıstandart lüləyə,CQCversiyasışəhərdöyüşlərivəqapalıyerlərdəəməliyyatlarüçünqısalüləyəmalikdir.SV–snayperversiyasındaisəlülədahauzundur.“FNHerstal” yetkililərinin sözlərinə görə, SCARhazırlanarkənonunüzərindəAK47modelinin bəzi üstün cəhətləri də tətbiqedi lib. “Singapure Technologies Kinetics”

(STK)şirkətininbullpapdizaynüzrəha

zırladığıBMCR(BullpupMultiroleCombat Rifle) hücum tüfəngi NGCR (NextGen Concept Rifle) konsepsiyası çərçivəsində yaradılıb. Avtomat SinqapurunACMS(AdvancedCombatManSystem)“gələcəyinəsgəri” təchizatındayeralacaq. Həm sağlar, həm də solaxaylarınrahat istifadəsi nəzərə alınan yeni tüfəng 40 mm çaplı STK40GL lüləaltıqumbaraatanıiləkomplektləşdirilir.“Heckler&Koch” şirkəti tərəfindən

M4 karabinlərinin inkişafetdirilməsi nəticəsindəmeydanagələnHK416hücumtüfəngiM4iləmüqayisədədahauzunlüləömrünəmalikdir.M4karabinlərində mövcud olan qızma problemi HK416dabarıtqazlarınınlüləvasitəsi ilə çıxışını təmin edənpistonlusistemvasitəsi iləaradan qaldırılıb. Silahyeni nişangaharpacığavə267,368,419və 508 mm uzunluğunda 4 lülə dəstinəsahibdir.Hərcürşəraitdə istifadəolunabilən silaha üzərindəki MILSTD1913piccatinirelsivasitəsiilə istənilən lüləaltı qumbaraatan və optik nişangahlarıyerləşdirməkmümkündür. Silahın çəkisi 3.31kq,uzunluğu785mm,ka

libri 5.56x45mm, atış tempi dəqiqədə700900 güllə, təsirli mənzili isə 700800metrdir.Xüsusi təyinatlıların atıcı heyə

tininkomplektləşdirilməsiməqsədiiləTulaKonstruktorBürosunun2005ci ildə ilk nümunəsini təqdimetdiyi,12.7mmçaplı“Vıxlop”(VSSK) səssiz snayper tüfəngininhədəfləri 600 metr məsafədənsəssizatışlavurmağa imkanverir.PBSsəsboğucuiləatəşzamanısilahın səsini 123 dB qədər azaltmaq mümkündür. Qeyd edək ki,1990cı illərin sonlarında Rusiyaxüsusi səssiz döyüş sursatlarınınyeni tipinin yara

dılmasıüzərində işlərəbaşlanıb. 2002ci ildə12,7x55 STS130patronu yaradı

lıb.Bullpapdizayna sahibtüfəng “bolt action” işprinsipinəmalikdir.Darağı5 patron tutur. Gilizlərintullamasının pəncərəsisağda yerləşdirilib. Lüləqutusununüzərindəmüxtəlif nişangahları əlavə etmək üçün universal relsmövcuddur.“SigSauer”şirkətininxü

susitəyinatlılarüçünSIG716avtomat üzərində hazırladığı yarımavtomatDMRsnaypertüfəngininsərbəsthərəkət edən lülə texnologiyası onunyüksək dəqiqliklə atəş açmasını təminedir. Şirkətin TAC2 multikalibr snaypertüfəngiiyeninəsil(straightpullboltaction)sürgülümexanizmtərtibatıiləsinfində sürətli atış tempi ilə seçilir. 1500metr məsafədə dəqiq və effektiv atışaparmağaimkanverir.Silahınçəkisi5.7kqtəşkiledir.2013cü ildən US SOCOM silahlanmasında yer alan “Remington MSR”(ModularSniperRifle)snaypertüfəngi .338 Lapua, .338 Norma, .300Win Mag, 7.62x51 NATO (.308Win)kalibrlipatronlarlaatəşaçır.“Boltaction” prinsipinə malik

snayper tüfənginin 508, 559, 610və ya 686 mm uzunluğunda lüləliversiyalarımövcuddur.Silahınçəkisi5.9 kq (559 mmlik lüləylə), döyüşvəziyyətində,səsboğucuiləbiryerdə

8.2 kq təşkil edir. 2009cu ildə US SOCOMun elan etdiyi “Precision SniperRifle” (yüksək dəqiqlik snayper tüfəngi)müsabiqəsi çərçivəsində “Remington

təyinatlı qüvvələr və polislər üçün nəzərdətutulur.Ötənilinsonlarındaistehsalçı firma “Tavor” və X95 hücum tüfəngləri üçün xüsusi olaraq hazırladığı

1990cı illərin sonlarında Rusiyaxüsusi səssiz döyüş sursatlarınınyeni tipinin yara

dılmasıüzərində işlərəbaşla

lıb.Bullpapdizayna sahibtüfəng “bolt action” işprinsipinəmalikdir.Darağı

meydanagələnHK416hücumtüfəngiM4iləmüqayisədədahauzunlüləömrünəmalikdir.M4karabinlərində mövcud olan qızma problemi HK416dabarıtqazlarınınlüləvasitəsi ilə çıxışını təmin edənpistonlusistemvasitəsi iləaradan qaldırılıb. Silah

sahibdir.Hərcürşəraitdə istifadəolunabilən silaha üzərindəki MILSTD1913piccatinirelsivasitəsiilə istənilən lüləaltı qumbaraatan və optik nişangahlarıyerləşdirməkmümkündür. Silahın çəkisi 3.31kq,uzunluğu785mm,ka

yüksək dəqiqliklə atəş açmasını təminedir. Şirkətin TAC2 multikalibr snaypertüfəngiiyeninəsil(straightpullboltaction)sürgülümexanizmtərtibatıiləsinfində sürətli atış tempi ilə seçilir. 1500metr məsafədə dəqiq və effektiv atışaparmağaimkanverir.Silahınçəkisi5.7kqtəşkiledir.2013cü ildən US SOCOM silahlanmasında yer alan “Remington MSR”(ModularSniperRifle)snaypertüfəngi .338 Lapua, .338 Norma, .300

və ya 686 mm uzunluğunda lüləliversiyalarımövcuddur.Silahınçəkisi5.9 kq (559 mmlik lüləylə), döyüşvəziyyətində,səsboğucuiləbiryerdə

8.2 kq təşkil edir. 2009cu ildə US SOCOMun elan etdiyi “Precision SniperRifle” (yüksək dəqiqlik snayper tüfəngi)müsabiqəsi çərçivəsində “Remington

modelimövcuddur.2013cüildəilknü

rahat istifadəsi nəzərə alınan yeni tüfəng 40 mm çaplı STK40GL lüləaltıqumbaraatanıiləkomplektləşdirilir.

M4 karabinlərinin inkişafetdirilməsi nəticəsindəmeydanagələnHK416hücumtüfəngiM4iləmüqayisədədahauzunlüləömrünəmalikdir.M4karabin

Xüsusi təyinatlıların atıcı heyətininkomplektləşdirilməsiməqsədiiləTulaKonstruktorBürosunun2005ci ildə ilk nümunəsini təqdimetdiyi,12.7mmçaplı“Vıxlop”(VSSK) səssiz snayper tüfəngininhədəfləri 600 metr məsafədənsəssizatışlavurmağa imkanverir.PBSsəsboğucuiləatəşzamanısilahın səsini 123 dB qədər azaltmaq mümkündür. Qeyd edək ki,1990cı illərin sonlarında Rusiyaxüsusi səssiz döyüş sursatlarınınyeni tipinin yara

dılmasıüzərində işlərəbaşlanıb. 2002ci ildə12,7x55 STS130patronu yaradı

lıb.Bullpapdizayna sahibtüfəng “bolt action” işprinsipinəmalikdir.Darağı5 patron tutur. Gilizlərintullamasının pəncərəsisağda yerləşdirilib. Lüləqutusununüzərindəmüxtəlif nişangahları əlavə etmək üçün universal rels

“SigSauer”şirkətininxüsusitəyinatlılarüçünSIG716

Arms”şirkətitərəfindənyaradılmışMSRözyüksəkdəqiqliyiiləseçilir.Snaypertüfənginindəqiqliyi1500metrməsafədə1MOAdanazdır. İstehsalçışirkəthərkalibrüzrə4ayrıvariantda lülə təklifedir.Lülələr təpməni azaldan və səsboğucuilə bir yerdə tətbiq olunan xüsusi ağızəyləciilətəchizedilib.2013cüildəABŞMüdafiəNazirliyiilə“Remington”arasındabağlanmışmüqaviləçərçivəsindəUSSOCOM5150ədədMSRsnaypertüfəngialacaq. ABŞ xüsusi təyinatlıları üçün istehsal edilmiş birinci partiya MSR tüfəngləri “Schmidt & Bender” şirkətinin5–25×56 PMII və “Leupold & Stevens”şirkətinin“Mark4”optiknişangahlarıiləkomplektləşdirilib.

TAPANÇAPULEMYOTLARIWI şirkətinin UZİ silah xəttindən

2014cüildətəqdimetdiyiUZİPROtapançapulemyotu avtomatik vəyarımavtomatik rejimdə atəş açır.UZİ PROnun analoqlarından fərqləndirənxüsusiyyətlərəonunçoxkiçikvə yığcam olması, maksimal dəqiqliyi,optik nişangahlar üçün 4 ayrılmazpiccatinnirelsi,3təhlükəsizlikmexanizmi, iynə əngəlləyicisi, polimergövdə,səsboğucuquraşdırılma imkanı,müasirerqonomikdizayn,asantəmirolunması,həmçininsolaxayinsanlartə

rəfindən də istifadə edilə bilməsidaxildir. 9x19mm

çaplı patronlardan atəş açanUZİ PROnun darağı 25 patron tutur. Silahın çəkisi

boş halda 2.32 kq, uzunluğu 529mm,qatlanmışhalda300mmdir.Bədən zirehlərinəqarşı imkanları ilə

seçilən“FNHerstal”şirkətininP90yarımavtomatiktapançapulemyotu5.7x28mmçaplıpatronlarlaatəşaçır.Busilahındarağı ənənəvi daraqlardan fərqliolaraqsilahınüzərindəmailiformada yerləşir və 50 patron tutur. Silahöz imkanlarına və zirehə qarşıeffektiv təsirinə görə, MP5 tapança pulemyotlarından üstünqabiliyyətlərnümayişetdiribvəbazardaHKMP7tapançapulemyotununpotensialrəqibisayılır.P90hədəfətəktəkatəşaçıldıqdacüzigeritəpməsiiləseçilir və 50 ədəd patronla birgə silahınağırlığı3kqtəşkiledir.Busilahdatətbiqolunan5.7x28mmpatronunatışzamanıgeritəpməsi5.56x45mmçaplıpatronungeri təpməsininyarısıqədərdir.Bupatronlar bir qat titan və bir neçə qatk e v l a r d a n ibarətbədənzireh

lərini asanlıqla deşir. Lazer, səsboğucu

vətaktikfənərlərləkomplektləşdiriləbilən silahın uzunluğu 50 sm, lüləsininuzunluğu263mm,atıştempidəqiqədə900atəştəşkiledir.BukimiüstünlükləriiləseçilənP90hazırdaArgentina,Avstriya, Belçika, Fransa, Braziliya, Kanada,Çili,Kipr,Salvador,Hindistan,İndoneziya, İtaliya, Malayziya, Meksika, Niderland,Pakistan,Peru,Filippin,Polşa,Portuqaliya,Rumıniya,SəudiyyəƏrəbistanı,Sinqapur, İspaniya, Tailand, Türkiyə vəABŞ xüsusi təyinatlı qüvvələrinin istifadəsindəyeralır.“Heckler&Koch”şirkətininistehsalına

2001ci ildənbaşladığıMP7(MaschinenPistole7)tapançapulemyotuisəFHP90dan fərqli olaraq, xüsusi hazırlanmış4.6x30 mm çaplı patronlardan istifadəedir.FNP90tapançapulemyotunundünyadakıyeganərəqibiolanbusilahhazır

daMP7A1 indeksi iləistehsal olunur. HKmütəxəssislərinin verdikləri açıqlamalaragörə,busilahCRİSAT(1.6mmtitanvə 20 yat kevlar) bədən zirehlərini 200metrməsafədə100%dəlməqabiliyyətininümayişetdirib.Silahın20və40patrontutumludaraqlarımövcuddur.ÜzərindəkirelslərMP7yəehtiyacauyğunolaraqlazer,optiknişangah,taktikfənərvəsusdurucularbağlamağa imkanverir.Ağırlığıboş halda 1.9 kq, uzunluğu 420mm,lüləsininuzunluğu180mm,atəştempidəqiqədə 950 atış, təsirli mənzili 200300metrolanMP7ABŞ,Albaniya,Avst

raliya, Avstriya, Xorvatiya, Fransa(DGSESA,GIGN),Almaniya, İndoneziya, İrlandiya, İtaliya, Yaponiya,İordaniya, Malayziya, Norveç, CənubiKoreya,Rumıniya, İngiltərəor

duvəpolisxüsusitəyinatlılarınınistifadəsindəyeralır.Ənsərthavaşəraitindəvəsualtıatış

testlərindənkeçirilmiş“SigSauer”şirkətinin son texnologiyası olan SIG MPXtapançapulemyotu9mmNATO, .357SIGvəya.40S&Wtiplifərqlipatronlarla atəş açır. Silahın ümumi uzunluğuteleskopikqundaqla460mm(maksimal580mm), qatlanan qundaqla 425mm(maksimal610mm),lüləsininuzunluğu165mm,atıştempidəqiqədə850güllə,çəkisi daraqla birgə 2100qramdır. İstifadəçis i l a h ınka lib ri ni q ı s amüddətdəvəasanlıqladəyişəbilir.

nı,müasirerqonomikdizayn,asantəmir

lərini asanlıqla de

300metrolanMP7ABŞ,Albaniya,Avstraliya, Avstriya, Xorvatiya, Fransa

nubiKoreya,Rumıniya, İngiltərəorduvəpolisxüsusitəyinatlılarınınistifadəsindəyeralır.Ənsərthavaşəraitindəvəsualtıatış

testlərindənkeçirilmiş“SigSauer”şirkətinin son texnologiyası olan SIG MPX

IWI şirkətinin UZİ silah xəttindən

ləndirənxüsusiyyətlərəonunçoxkiçikvə yığcam olması, maksimal dəqiqliyi,

gövdə,səsboğucuquraşdırılma imka

boş halda 2.32 kq, uzunluğu 529mm, 2001ci ildənbaşladığıMP7(Maschinen

36 AZERI DEFENCE

tAnıtıM

də edilə bilməsidaxildir. 9x19mm

çaplı patronlardan atəş açanUZİ PROnun darağı 25 patron tu

daxildir. 9x19mm

seçilən“FNHerstal”şirkətininP90yarımavtomatiktapançapulemyotu5.7x28mmçaplıpatronlarlaatəşaçır.Busilahındarağı ənənəvi daraqlardan fərqliolaraqsilahınüzərindəmailiformada yerləşir və 50 patron tutur. Silah

qabiliyyətlərnümayişetdiribvəbazardaHKMP7tapançapulemyotununpotensialrəqibisayılır.P90hədəfətəktəkatəşaçıldıqdacüzigeritəpməsiiləseçilir və 50 ədəd patronla birgə silahın

4.6x30 mm çaplı patronlardan istifadəedir.FNP90tapançapulemyotunundünyadakıyeganərəqibiolanbusilahhazır

daMP7A1 indeksi iləistehsal olunur. HK

çəkisi daraqla birgə 2100qramdır. İstifadəçi

müddətdəvəasanlıqladəyişəbilir.

Rusiyanın “Ratnik” döyüş dəstində,HavaDesantQüvvələri vəordunundigər xüsusi təyinatlı bölmələrinin silah

lanması üçün nəzərdətutulan “Peçeneq”əlpulem

yotunun qısaldılmış(bullpap)versiyasıilkdəfə2014cüildənümayişolunub.7.62x53mmçaplıpatronlardan atəş açan bu pulemyot“Peçeneq”in ilk versiyalarından 27 smqısavə0.5kqyüngüldür.Yeniağızəyləcininhesabınapulemyotun təpməsi ikidəfə azaldılıb. Lakinekspertlərbullpap“Peçeneq”lərin kifayət qədər problemlərininolduğunusöyləməkdədirlər.Xüsusilədəsilahındaşınması,onunüzərinə taktik aksesuarların yerləşdirilməsi,dəzgahdan istifadə ilə döyüşün aparılmasının qeyrimümkünlüyü kimi problemlərinhəlliaçıqqalır.IWIşirkətinin7.56mmçaplıNEGEVəl

pulemyotu hazırda İsrail, Kolumbiya,Azərbaycan, KostaRika, Estoniya, Hindistan,TaylandvəGürcüstan

ordu larının xüsusibölmələri nin silahlanmasında yer tutur. Avtomatik rejimdəpulemyotuntezatmaqabiliyyətidəqiqəyə 700 atəşdən çoxdur. NEGEV döyüşsursatlarınınbaraban,həmdəlentliötürülməsi texnologiyasınasahibdir. Əlverişsiz mühitlərdəbeləistifadəsinəzərəalınmışsilahın xüsusi təyinatlılar üçün nəzərdətutulan5.56x45mmçaplıNEGEVSFversiyasınınçəkisi7.5kq,uzunluğu680mm,lüləsininuzunluğu330mm,effektivatış

uzaqlığı optik nişangahla 800 metrədəktəşkiledir.Buversiyahücumzamanıatışaparmaqüçünsolhissədədəstəklətəchizolunub.

“FN Herstal” şirkətinin “FNMinimi” pulemyot ailəsindəənsonuncusuolan “FNMinimi Mk.3” pulemyotunun

5.56və7.62mmçaplıpatronlardanatəşaçanikifərqlimodelimövcuddur. “Milipol 2013” sərgisində təqdimolunanbuyeninəsiləlpulemyotusələflərindən daşınmasının asanlığı, təkmilləşdirilmiş erqonomikası ilə fərqlənir.Pulemyot tənzimlənən5mövqeliqundağa malikdir və ehtiyac duyulandaqundağıyanağauyğunlaşdırmaqmümkündür. İstifadəçi həm mexaniki, həmdə optik nişangahlara gözünü düzgüntarazlaşdıra bilər. Qundaq pulemyotuatıcınınçiynindəsaxlamaqimkanınverirvə geri təpməni azaldır. Yeni qundaqhəmçinin yatağıəllərin qorunmasını təminedir və 3 ədədMİLSTD1913Picatinni relsinə malikdir.Pulemyotunlentionunparçadan hazırlanmış xüsusitorbasınayerləşdirilir.Silahın5.56mm çaplı versiyanın çəkisi 8 kq,7.62mmçaplıversiyanınçəkisi8.8

kqtəşkiledir.Azərbaycan mü

həndisləri tərəfindən2012ciildə yaradıl

mış 7.62x54 mmçaplı HP7.62 hücumpulemyotu8.2kqçəkiyəvəözsinfindədünyanınaparıcısilahlarıilərəqabət apara biləcək imkanlara sahibdir.Pulemyotuzunmüddətli fasiləsizatəşin(500 atışa qədər) aparılmasını təminedənqısalüləilədəstləşdirilib.İntensivatəş zamanı qızan lülə

dənyarananistihavaaxınınınnişanalmaya təsirini azaltmaq üçün lüləninüzərindəistilikyayıcıtətbiqolunub.Pulemyotunəlqundağıyüksəkmöhkəmliyəmalikalüminiumərintidənhazırlanıb,uzunluğunizamlananvəyanağınqurulmasına imkan verən plastik qundaqtətbiqolunub.Üstvəyanlardayerləşənpiccatini relsləri silaha müxtəlif taktikaksesuarları əlavə etməyə imkan verir.Pulemyotdanatəşqısa(10atışaqədər),uzun(30atışadək)qatarlarlavəfasiləsizaparıla bilər. Silahın nişangahməsafəsi1000 metr, gülləsinin başlanğıc sürəti820metr, lüləsinin uzunluğu 517mm,pulemyotun ümumi uzunluğu qundaqaçıq vəziyyətdə 1080 mm, atəş tezliyidəqiqədə650750atıştəşkiledir.ABŞXüsusiTəyinatlıQüvvələrininya

xıngələcəküçünnəzərdətutulanLSAT(Yüngülkiçiksilahtexnologiyaları)proqramı çərçivəsində “TextronAAI Corporation”tərəfindənhazırlanmışvə2013cüildəilknümunələrisilahlanmayadaxilolanLSATpulemyotu5.56mmçaplıpatronlardan istifadəedir.Müxtəlifhis

sələrininpolimermateriallardanhazırlanmış pulemyotun boş çə

kisi teleskopik variantda 4.45 kqa,

standart va

riantda4.5kq,uzunluğuteleskopikvariantda917mm,standartversiyadalüləninuzunluğu418mm(yığcamversiyada320mm),atıştempidəqiqədə650atəş,gülləninburaxılışsürəti920m/saniyə,effektivtəsirməsafəsi1000metr

təşkiledir.Ötənilinmayayında“Textron AAI Corporation”ABŞOrdusundanLSATpulemyotunun7.62mmçaplı və te

leskopikqundağamalik,yüngülversiyasının yaradılmasınadair yeni təklifaldığınıaçıqlayıb.

lanması üçün nəzərdətutulan “Peçeneq”əlpulem

yotunun qısaldıl

zamanıatışaparmaqüçünsolhissədədəstəklətəchizolunub.

5.56və7.62mmçaplıpatronlardanatəşaçanikifərqlimodelimövcuddur. “Milipol 2013” sərgisində təqdimolunanbuyeninəsiləlpulemyotusələflərindən daşınmasının asanlığı, təkmilləşdirilmiş erqonomikası ilə fərqlənir.Pulemyot tənzimlənən5mövqeliqundağa malikdir və ehtiyac duyulanda


tAnıtıM

PULEMYOTLAR

Azərbaycan, KostaRika, Estoniya, Hindistan,TaylandvəGürcüstan

ordu larının xüsusi

7.62mmçaplıversiyanınçəkisi8.8

ildə yaradılmış 7.62x54 mmçaplı HP7.62 hücumpulemyotu8.2kqçəkiyəvəözsinfindədünyanınaparıcısilahlarıilərəqabət apara biləcək imkanlara sahibdir.Pulemyotuzunmüddətli fasiləsizatəşin

uzaqlığı optik nişangahla 800 metrədəktəşkiledir.Buversiyahücum

dənyarananistihavaaxınınınnişanal

pulemyotuntezatmaqabiliyyətidəqiqəyə 700 atəşdən çoxdur. NEGEV döyüşsursatlarınınbaraban,həmdəlentliötürülməsi texnologiyasınasahibdir. Əlverişsiz mühitlərdəbeləistifadəsinəzərəalınmışsilahın xüsusi təyinatlılar üçün nəzərdətutulan5.56x45mmçaplıNEGEVSFversiyasınınçəkisi7.5kq,uzunluğu680mm,lüləsininuzunluğu330mm,effektivatış

bət apara biləcək imkanlara sahibdir.Pulemyotuzunmüddətli fasiləsizatəşin(500 atışa qədər) aparılmasını təminedənqısalüləilədəstləşdirilib.İntensivatəş zamanı qızan lülə

riantda4.5kq,uzunluğuteleskopikvariantda917mm,standartversiyadalüləninuzunluğu418mm(yığcamversiyada320mm),atıştempidəqiqədə650atəş,gülləninburaxılışsürəti920m/saniyə,effektivtəsirməsafəsi1000metr

təşkiledir.Ötənilinmayayında“Textron AAI Corporation”ABŞOrdusundanLSATpulemyotunun7.62mmçaplı və te

leskopikqundağamalik,yüngülversiyasının yaradılmasınadair yeni təklifaldığınıaçıqlayıb.


həmçinin yatağı

edir və 3 ədədMİLSTD1913Picatinni relsinə malikdir.Pulemyotunlentionunparçadan hazırlanmış xüsusitorbasınayerləşdirilir.Silahın5.56mm çaplı versiyanın çəkisi 8 kq,7.62mmçaplıversiyanınçəkisi8.8

kqtəşkiledir.Azərbaycan mü

həndisləri tərəfindən2012ciildə yaradıl

mış 7.62x54 mmçaplı HP7.62 hücumpulemyotu8.2kqçəkiyəvəözsinfindədünyanınaparıcısilahlarıilərəqabət apara biləcək imkanlara sahibdir.

cüildəilknümunələrisilahlanmayadaxilolanLSATpulemyotu5.56mmçaplıpatronlardan istifadəedir.Müxtəlifhis

sələrininpolimermateriallardanhazırlanmış pulemyotun boş çə

kisi teleskopik variantda 4.45 kqa,

standart va

bət apara biləcək imkanlara sahibdir.

FransanınALSETEXşirkətininxüsusitəyinatlılar üçün hazırladığı “Cougar MS”qumbaraatanında40x46mmçaplıqum

baralar lüləyə ayrıca qutuformalıdaraqdanötü

rülür.Bullpapdizaynamalikqumbaraatanıngövdəsiplastikmateriallardanhazırlanıb.Silahınuzunluğu667mm,çəkisi3.4kq təşkil edir. İlk nümunəsi “Eurosatory2014”sərgisindənümayişetdirilənqumbaraatanıntexnikigöstəriciləribarədəəlavəməlumatverilmir.Şirkətnümayəndələribusilahüçün40mmçaplıayırcaqumbaraüzərindəişlədikləriniaçıqlayıblar.Almaniyanın “Rheinmetall” şirkətinin

ötən il ilknümunələrini təqdimetdiyi40mmçaplı“Cerberus”və“Hydra”avtomatik qumbaraatanları mövcud sistemlərləmüqayisədə 20% az təpməyə malikdir.“Cerberus” həm ayrıca silah kimi tətbiqedilə,zərurətyarandıqdamüxtəlifnişangah sistemləri ilə təchiz oluna, həm dədigərsilahın,məsələn,HKG36avtomatının lüləsinə bərkidilə bilir. “Cerberus”unçəkisi2,8kq, lüləaltı va rianda isə 2

kqdır. Aşağı sürətli 40x46 mm çaplı vəortasürətli40x46mmçaplıqumbaralardan atəş açan bu qumbaraatan “Rheinmetall”MultiRayproqramlaşdırılmışidarəblokuilətəchizolunduqda,onunlaha

vadapartladılan40mmçaplıqumbaralarla da atəş açmaq mümkündür.Avtomat silahların dizaynınamalik vəvertikal daraqdan sursatla qidalanan“Hydra” isəaşağı sürətli 40mmçaplıqumbaralarla400,ortasürətliqumbaralarla800metrməsafəyəatəşaçmağaimkan verir. Döyüş sursatı olmadan boşqumbaraatan4kqçəkiyəsahibdir.Qumbaraatanlarla yanaşı artıq ABŞ,

CənubiKoreyavəÇinxüsusitəyinatlılarınsilahlanmasınaairbursttüfəngləridaxiletməyəbaşlayıb. Bu istiqamətdəAlmaniyavəFransadamüəyyənişlərhəyatakeçirməkdədirlər. Bir neçə il əvvəl ABŞ dənizpiyadalarının silahlanmasına daxil olmuş25mmçaplıXM25airburstqumbaraatanı5.5kqçəkiyəmalikdirvəağıllıoptiknişangah,ballistikhesablayıcıvəməsafəölçənlətəchizolunub.Nişangah istənilən vaxtdavə hava şəraitində rəqibi aşkar etməyə,hədəfəqədəruzaqlığımüəyyənləşdirməyə və proqramlaşdıraraq 25 mm çaplıqumbaranırəqibinistənilənyanındapartlatmağa imkan verir. Atış məsafəsi 500metrtəşkiledənbuqumbaraatanlauzaqməsafədən düşmən piyadalarına qarşımübarizə aparmaq mümkündür. Xüsusiolaraqhazırlanmışbuqumbaralarındağıdıcıtəsirradiusu6metrdir.ÖtənililkminədədXM25ABŞOrdusununsilahlanmasına daxil olub və bu silahın bir ədədininqiyməti35mindollarolaraqgöstərilir.CənubiKoreyanınorduxüsusitəyinatlılarıüçün“S&TDaewoo”şirkətitərəfin

dən hazırlanmış K11 DAW (DualbarrelAirburstWeapon)hücumtüfəngieyniplatformaüzərində5.56x45mmNATOçaplıavtomatı, 20x30 mm çaplı qumbaraatan

və nişangah kompleksini birləşdirir.Silahda5.56mmçaplıpatronlarlaatəşavtomatik rejimdə,qumbaraatışları isə

əllətəktəkaparılır.Tüfənginboşçəkisi6.1kqdır (nişangahvədaraqsız).Tüfəngin

darağı5.56mmçaplı30patron, qumbara darağı isə 5qumbara tutur. 2010cu ildənKoreya ordusunun istifadəsinəverilənK11proqramlaşdırılmış

qumbaralarıhədəfinüzərindəpartlatmağaimkanverir.Silahınqumbaralarlaatışməsafəsi500600metrdir.K11 avtomatı

klassikdizayn,qumbaraatan isə bullpap tərtibat üzrəhazırlanıb. Qumbaraatan uzun sürüşən

dönən çaxmağınınköməyiiləəlləyenidəndoldurmamexanizminəmalikdirvəkonstruksiyasında qumbaraların hədəfinüzərində havada partlamasını proqramlaşdıranmodul yerləşir. Silahın nişangahkompleksigündüzoptikası,gecəinfraqırmızı nişangah və lazer məsafəölçəni vəinteqralballistikhesablayıcınıözündəbirləşdirir. Bundan başqa, nişangah kompleksinin tərkibinə təzyiqi, temperaturu(düzgünballistikahesablamalarıüçünlazımdır),nişangahınuzunmüddətlifəaliyyətini və qumbaraları proqramlaşdıranqurğularınenerjitənzimçiləridaxildir.CənubiKoreya vəABŞdan sonraÇin

də airburst tüfəngi silahlanmaya qəbuledib. Ədənkörfəzindəpiratlaraqarşıəməliy

yatlardaiştirakedənÇindənizxüsusitəyinatlıları tərəfindən sınaqdan çıxarılmışZH05 tüfəngkompleksinəavtomatla yanaşı proqramlaşdırılan çoxməqsədli 20mm çaplı qumbaraatan, həmçinin qumbaraların hədəf üzərində partladılmasınıtəminedənkompütersistemidaxildir.ZahirigörünüşcəZH05KoreyanınK11,AmerikanınXM29ağıllıqumbaraatanınabənzəyir. Çəkisi cəmi 5 kq təşkil edənZH05KoreyanınK11tüfəngindən2kqyüngüldür. Atış məsafəsi 700 metr təşkil edənsilah lazerməsafəölçən və rəqəmsal kamerailətəchizedilib.Operatormüəyyənməsafədə partlaması üçün qumbaranıproqramlaşdırabilir.Tüfəngintəsiriniartırmaqüçün3növqumbarayaradılıb.AD

nın lüləsinə bərkidilə bilir. “Cerberus”unçəkisi2,8kq, lüləaltı va rianda isə 2

lılarıüçün“S&TDaewoo”şirkətitərəfindən hazırlanmış K11 DAW (Dual

və nişangah kompleksini birləşdirir.

kqdır. Aşağı sürətli 40x46 mm çaplı və

və nişangah kompleksini birləşdirir.Silahda5.56mmçaplıpatronlarlaatəşavtomatik rejimdə,qumbaraatışları isə


darağı5.56mmçaplı30pat

qumbaralarıhədəfinüzərindəpartlatmağaimkanverir.Silahınqumbaralarlaatışməsafəsi500600metrdir.

Silahda5.56mmçaplıpatronlarlaatəşavtomatik rejimdə,qumbaraatışları isə


38 AZERI DEFENCE

tAnıtıM

avtomatik rejimdə,qumbaraatışları isəəllətəktəkaparılır.Tüfənginboşçəkisi6.1kqdır (nişangahvədaraqsız).Tüfəngin

darağı5.56mmçaplı30patron, qumbara darağı isə 5qumbara tutur. 2010cu ildənKoreya ordusunun istifadəsinəverilənK11proqramlaşdırılmış

qumbaralarıhədəfinüzərindəpartlatmağaimkanverir.Silahınqumbaralarlaatışməsafəsi500

K11 avtomatıklassikdizayn,qumbaraatan isə bullpap tərtibat üzrəhazırlanıb. Qumbaraatan uzun sürüşən

vadapartladılan40mmçaplıqumbaralarla da atəş açmaq mümkündür.Avtomat silahların dizaynınamalik vəvertikal daraqdan sursatla qidalanan“Hydra” isəaşağı sürətli 40mmçaplı

dönən çaxmağınınköməyiiləəlləye

yinatlılar üçün hazırladığı “Cougar MS”qumbaraatanında40x46mmçaplıqum

baralar lüləyə ayrıca qutuformalıdaraqdanötü

rülür.Bullpapdizaynamalikqumbaraatanıngövdəsiplastikmateriallardanhazırlanıb.Silahınuzunluğu667mm,çəkisi3.4

qumbaraatan4kqçəkiyəsahibdir.

CənubiKoreyavəÇinxüsusitəyinatlıların

QUMBARAATANLAR


SƏnAyE

Sonillərdəhazırlananyeninəsilelektromexaniki hədəf sistemləri öz texnikiimkanlarıbaxımındansələflərindənəhəmiyyətli şəkildə fərqlənir.Standartpopup(yatarqalxar),dönən(“dostdüşmən”)hədəflərlə yanaşı bazarda bəlliməsafədənhədəfinvurulmasınıqeydəalanLOMAHvərealinsanölçüsündə,proqramlaşdırılanvəinsanhərəkətləriniimitasiyaedənrobothədəflərdəözyerinialmaqdadır. Bu yeniliklər interaktiv poliqonlarsahəsindədəözünügöstərir.Hazırdaözişprinsipinəgörə,elektro

mexaniki hədəflər 5 qrupa ayrılır.Onlaraşağıdakılardır

• Pop-up (ya tar-qal xar hə dəf lər)• Dö nən hə dəf lər• Pop-up/dö nən hə dəf lər• E nib-qal xan hə dəf lər • Sü rü şən hə dəf lərPopup hədəflər kiçik çaplı silahlar

dan atış üçün qısa periodlarla hərəkətetdirilir.Bucihazlaraçıqvəqapalıpoliqonlara qurulmaq üçün dizayn edilib.Hədəf cihazları adətən kompüter üzə

rindənvəyaminicihazlardaəldədaşınan pultla idarə olunur. Bu hədəfləradətən 90º bucaq altında və operatoruntəyinetdiyizamanmüddətindəyatıbqalxır. Cihazın hədəf tutucusundaolanqəbuledicisensorlarvasitəsiiləhədəfəbütünzərbələrqeydəalınaraqkomandamərkəzindəkikompüterəötürülür.Dostdüşmənseçiminəmalikdönən

hədəfsistemləriəsgərlərinreaksiyavermə qabiliyyətinin yoxlanılmasındamühümrolamalikdir.Bucihazlar180ºbucaq altında çalışır. Xüsusi sensor sayəsindəgüllələrinhədəfindostvədüşmənhissəsinədəyməsiayrıayrıqeydəalınır.Hərikimodelləmüqayisədəyeniolan

popup/dönənhədəfcihazları isəəslindəbirkombinasiyadır.Birtutucuüzərinəbağlanmış“dostdüşmən”hədəflərhəmyatıbqalxa,həmdönə,həmyatılı, həmdəqalxmışhaldadostvədüşmən(yaxudəksinə)vəziyyətinialabilir.Enibqalxan hədəflər isə daha kiçik

ölçülü yerlər üçün nəzərdə tutulur. Bir

maneəarxasında,pəncərələrdəvəs.Bukimiyerlərdəyerləşdirilir.Sürüşənhədəfsistemlərinə isə bizim tanıdığımız relsüzərindəkontaktlıvəkontaktsızhərəkətedənhədəflərdaxildir.Hazırdapostsovetbazarındamövcud

olan poliqon sistemlərinin böyük əksəriyyəti köhnə texnologiyalara əsaslanırvəfərqlitəlimatışlarınıyerinəyetirməyəimkanvermir.

POPUPHƏDƏFLƏRRusiyadapoliqonavadanlıqlarının is

tehsalı sahəsində ixtisaslaşmış “ForPost”şirkətinin radio siqnallarla idarə olunanKRMUadlıdaşınanhədəfkompleksi5.45və7.62mmçaplısilahlardantəlimatışlarınıhəyatakeçirməküçünnəzərdətutulur. KRMUnun proqram təminatı birmərkəzdən 500 metr enində və 3000metruzaqlıqdapoliqonsahəsində8hədəfiidarəetməyəimkanverir.Hədəflərinyatıbqalxması müddəti və ardıcıllığı

HƏDƏFSİSTEMLƏRİAzadHüseynov

Əs gər lə rin və pe şə kar atı cı he yə tin ha zır lan ma sın da müx tə lif tap şı rıq la rı imi ta si ya edən, ən mü rək kəb əmə liy -yat la rı hə ya ta ke çir mə yə im kan ve rən po li qon-hə dəf sis tem lə ri xü su si yer tu tur. Ar tan tə ləb lər və qar şı ya qo yu- lan mü rək kəb və fərq li tap şı rıq la rın ic ra sı üçün ye ni sis tem lə rin ha zır lan ma sı zə ru rə ti mey da na çı xır.

40 AZERI DEFENCE

SƏnAyE proqramlaşdırılırvəcihaz tələbolunduğu təqdirdə dost düşmən ssenarilərinidəyerinəyetirilir.Proqramvasitəsiiləhədəfləri yerləşməsi, atışınkeçirilmə tarixi,hədəfin uzaqlığı, enibqalxma sayı, vurulma sayı, eləcə də hədəflərin texnikivəziyyəti barədə bütün informasiyalarıçıxarmaqmümkündür. KRMU hədəf ci

hazına gecə atışları üçün işıqimitatorları da daxildir. Rusiyanın sərt iqlimində istifadəüçünnəzərdətutulanbuhədəflər 50, +60 dərəcə tem

peraturlardaişləyir.İsveçrənin “Baur SA”

şirkətinin təklif etdiyiCP91 universal hədəfsistemi bir neçə fərqlifunksiyanı yerirməyi bacarır.Uzaqdanradiodalğalarla idarə olunan busistemproqramlaşmavəqolundəyişdirilməsihesabına həm popup,həmdə fırlanaraq “dostdüşmən” rolunu yerinəyetirir. Təkrar doldurulan12V/7AH nikelkadmium

(NiCd) akkumulyatordanqidalanancihazın müxtəlifkonfiqurasiyalarımövcuddur.CP91 universalhədəfsiste

mininçəkisiboşhalda12.5kq,batareyailəbirgə16kqtəşkiledir.20,+60dərəcətemperaturlarda çalışan cihazınmüdafiəsəviyyəsiIP65standartınauyğundur.5.56,7.62 və 12.7 mm çaplı sursatlarla atışüçünnəzərdə tutulan sistemVHF136–174MHz(2.00m)vəUHF403–470MHz(0.70m)tezliklərindəradiodalğalarlaidarəolunur.Poliqonvətəhsilsistemlərininistehsa

lı üzrə ixtisaslaşmış Hindistanın “ZenTechnologies”şirkətiAvropanıntanınmışşirkətlərinin lisenziyası ilə müxtəlif poliqonhədəfsistemlərininistehsalınıhəyata keçirir. Adıçəkilən şirkət beynəlxalqbazardaözünəkifayətqədərdiqqətyönəltməyə çalışsa da, Hindistan Ordusunun İsveçrə və Almaniya şirkətlərindənsatınalmalarıbusahədəadıçəkilənşirkətinfəaliyyətiiləbağlıbəzisuallaryaratmışolur.Şirkətinnaqillivənaqilsizkonfiqurasiyalarda “Zen Multifunksional TargetSystems” (Zen MFTS™) daşınan, proqramlaşdırılanstandartpopuphədəfsistemindəhədəfinvurulmasıbarədəinformasiyalarxüsusisensoruntətbiqiiləmə

safədənqeydəalınır.Şirkətmütəxəssislərininsözlərinəgörə,“ZenMFTS”ilə1kmməsafədən eyni anda 8 hədəfə nəzarətetməkmümkündür.Poliqon sistemlərinin istehsalı və in

şaatıüzrətanınmışİsveçrənin“Polytronic”şirkətininTG82162MChədəf sistemi55km/saatsürətləəsənküləklihavada,10və+50(30,+60dərəcəyəqaldırılabilir)temperaturlarda istifadə imkanı ilə xaricianaloqlarındanfərqlənir.Çəkisi15kqtəşkiledəncihazahədəf işıqlandırılması,ayişığıvəhədəfəgələnzərbələrivəyaylımatəşisimulyasiyaedənişıqlarəlavəetməkimkanları mövcuddur. “Dostdüşmən”funksiyalıhədəf0.7saniyəintervalaçevrilir.Hədəfinkontaktsensoru15həssaslıqsəviyyəsinəmalikdir.Avstraliya,ABŞ,BöyükBritaniya,BƏƏ,

RusiyavəFransaSilahlıQüvvələrininistifadəsində yer alan “Polytronic”in PITS(Portable Infantry Target System) daşınan, proqramlaşdırılan popup hədəfmexanizmi12VDC/12Ahbatareyailəistənilənenerjiinfrastrukturuolmayanpoliqonlarda istifadəüçünnəzərdə tutulur.Cihazınınçəkisi20kq,çalışmatemperaturu10°C+60°Cdir.390520MHztezliklərdəişləyənbucihazlarbirdəfəakkumulyatoru tam doldurulmuş vəziyyətdə1500dəfəyatıbqalxmafunksiyasınıyerinəyetirir.Hərbi və hüquq mühafizə orqanları

üçünpiyadavəzirehlihədəfsistemləriningeniş portfelini təmin edən “TheissenTrainingSystemsGmbH”şirkətininAvtomatlaşdırılmış Piyada Hədəfləri popup,“dostdüşmən” funksiyalarını icra etməyibacarır.“Theissen”tərəfindənŞəhərƏməliyyatları,FIBUA(YaşayışSahələrindəMübarizə), CQB (YaxınDöyüş) kimi poliqonhəllərivəLOMAHsistemləritəklifolunur.Almaniyanın“tecTargetGmbH”şirkəti

nin(Azərbaycanvəregionüzrətəmsilçisi“Atlas Poliqon” şirkətidir) ATL180 hədəfsistemləripopupvə“dostdüşmən”funksiyasınasahibdir.Atışzamanıhədəfüzərində qeydə alınan zərbələr kompüterəötürülür. Mərkəzi kompüterdən hər birhədəfayrılıqdaidarəolunurvəproqramlaşdırılır.Əsaskompüterdəhədəfinyatıbqalxma müddəti seçilir. Çəkisi 16.5 kqtəşkiledənATL180hədəfləri+65,25dərəcətemperaturlardaçalışır.Hədəftutucuxaricianaloqlarıiləmüqayisədədahaböyük 1600 mm hündürlükdə, 500 mmenindəvə6mmqalınlığındahədəftaxtalarınınqaldırıbendirməkgücündədir.Buhədəfcihazları20mmçaplısilahlarınatışlarınadavamgətirir.ABŞOrdusunda30mindənartıqpiya

dahədəfsistemiistifadəolunan“MeggitTraning” şirkətininÇox Funksiyalı PiyadaHədəfləri (MFSIT) popup, swingout(açılantitrəyən), “dostdüşmən” və s.funksiyaları icra edir. Reallığı artırmaqüçünMFSITdəsəsvəistilikeffektləriyaradılıb.Hədəflər radiotezlik,kabelvəethernetvasitəsiləidarəolunur.SİTsistemləriABŞOrdusuüçünxüsusihazırlanmışE, F və 3D tipli hədəf manekenləri iləkomplektşəkildəmüştəriyətəqdimolunmaqdadır.“Meggit”in relsüzərində sürüşənHə

rəkətli Piyada hədəfi (MİT) ssenarilərəuyğunolaraqinsannormalgəzintisi(13km), habelə 46km,810km,yaxud düzəngahərazidə1214kmsürətlə hərəkətiyerinəyetirir.MİTdaşıyıcısı özündəMFSIT hədəfininbütün texnikif unk s i ya l a r ı n ıcəmləşdirir. İdarəetməsi VHF,UHF, Ethernet,WiFi, fiberoptikxətvasitəsiiləhəyatakeçirilənMİT20° (29°C), +60°Ctemperatur

imitatorları da daxildir. Rusiyanın sərt iqlimində istifadəüçünnəzərdətutulanbuhədəflər 50, +60 dərəcə tem

peraturlardaişləyir.İsveçrənin “Baur SA”

şirkətinin təklif etdiyiCP91 universal hədəfsistemi bir neçə fərqlifunksiyanı yerirməyi bacarır.Uzaqdanradiodalğalarla idarə olunan busistemproqramlaşmavəqolundəyişdirilməsihesabına həm popup,həmdə fırlanaraq “dostdüşmən” rolunu yerinəyetirir. Təkrar doldurulan12V/7AH nikelkadmium

(NiCd) akkumulyatordanqidalanancihazın müxtəlifkonfiqurasiyaları

Theis sen


SƏnAyE

lardaçalışır.Hədəftutucu4.510kqhədəftaxtasınıqaldırıbendirməkgücündədir.Açıq və qapalı poliqon sistemlərinin

istehsalı sahəsində ixtisaslaşmış CənubiKoreyanın “GF Technology” şirkətinin(Azərbaycanda təmsilçisi “SR Consulting”)GFSTFadlıuniversalhədəfləri5.56və7.62mmçaplısilahlarlaatışlarhəyatakeçirməküçünişlənibhazırlanıb.Popup,dönmə,“dostdüşmən”kimifərqlissenariləriicraedən”)GFSTFhədəflərkomandaməntəqəsindənWirelesskommunikasiyasıvasitəsiiləidarəolunur.BLDCmühərrikə (120W)malik, 1224Venerji iləçalışan,20kqçəkiyəmalikhədəflərihəttaminimum0.30.8saniyəintervallahərəkətetdirməkmümkündür.Hədəfinproqram təminatı onun müxtəlif ssenarilərüzrəsazlanmasınaimkanverir.MILSTD810F standartına uyğun istehsal olunanhədəfcihazıaçıqhavada20,+50dərəcətemperaturlarda çalışır. Ehtiyac duyulduqdabuhədəf cihazlarını gecə atışlarıüçün işıqlandırma sistemi, eləcə də LOMAH sensorları ilə komplektləşdirməkmümkündür. Məlumat üçün bildirək ki,GF STFhədəfləri popupolaraq90180dərəcə,dönməfunksiyasıüzrə360dərəcəbucaqaltındafırlanır.“GFTechnology”şirkəti bununla yanaşı istifadəçilərə daşınmasıdahaasan,420x700mmölçüdə,57kqçəkiyəmalik,popup,“dostdüşmən”vədönməəməliyyatlarınıicraedən,2.4GHz tezlikdəçalışan “çamadan tipli”əldədaşınanhədəfsistemlərinidətəklifedir.ŞirkətinGFIMTESrelsüzərindəsürüşən hədəf sistemi də kommunikasiyavasitəsiolaraqWirelessdən(WiFi)istifadəedir.220Venerjivəya10Ahlitiumbatareyalarlaçalışan,150Wgücündəmühərrikə sahib hədəf 0.7 – 2.1 metr/saniyəsürətləhərəkətedir.MILSTD810Fstandartlarına uyğun istehsal edilmiş hədəf5.56,7.62,12.7mmçaplısilahlardanatışlarüçünnəzərdətutulur.Qeydedəkki,“GFTechnology”şirkəti

nin hədəf sistemləri operatora qüsurlarıöncədənmüəyyənləşdirməyə imkan verənMICOMproqramınasahibdir.Buözünü diaqnoz proqramı qüsurlu komponentləritəyinetməkləcarixərclərinazaldılmasına imkan yaradır. Hazırda “GFTechnology”şirkətiKoreyaSilahlıQüvvələrininpoliqonsistemləriiləəsastəchizatçılarındansayılır.Şirkətyaxınperspektivdə öz məhsullarını Azərbaycandan olanistifadəçilərətəqdimetməyiplanlaşdırır.NATOordularındageniş istifadəolu

nan İngiltərənin “Militec Ltd” şirkətinindaşınanM3200Mhədəf cihazınınçəkisi28 kq təşkil edir və hədəfləriminimumbir saniyə intervalla qaldırıb endirir. Birkm məsafədən 458 MHz tezlikdə radiodalğalarla idarəolunur.Buhədəfdən7 kq az – 21 kq çəkiyə malik olanM2100Mmodeli isə 4 fərqli funksiyanıyerinəyetirir.Aparatınhəssaslığınıuzaqdantelefonnəzarətiiləöyrənməkmümkündür.Cihaztamdoldurulmuşbatareyailəstandartinsanölçüsündəhədəfi2000dəfə hərəkət etdirir. Nəzarətçi proqramvasitəsi ilə uzaqdan hədəfləri söndürə,rejimidəyişdirəbilir.M2100Mhədəfcihazı458MHztezlikdəçalışırvəəməliyyat məsafəsi standart 1000 metr təşkiledir. “Miltec”in M3720M mini popuphədəfmexanizmiisətezvəasansazlanabilməsi ilə fərqlənir. Çəkisi cəmi 10 kqtəşkil edən cihazmini əl nəzarət cihazıvasitəsi ilə 1000 metrədək məsafədənidarəolunur.Şirkəttərəfindənbütünnövhədəf cihazlarının idarə olunması üçünhazırlanmışC9172Mradiotelefonnəzarətçisi12Voltenerjiiləçalışır.Asanqavranılan və proqramlaşdırıla bilən bu cihaz250ayrıhədəfənəzarətetməkimkanı verir. Bütün hədəflər haqda bilgilər

cihazın LCD ekranında görünür. Cihazvasitəsi iləhədəfinyerininuzaqdandəyişdirilmək,tənzimləmək,vurulmaqeydləriniaparmaqimkanlarımövcuddur.Türkiyənin “Digitest” şirkətinin (Azər

baycanvəbölgəüzrətəmsilçisi“SRConsulting”şirkətidir)YAKçoxfunksiyalıhədəf cihazları popup və “dostdüşmən”funksiyalarını yerinə yetirən proqramamalikdir.Daşınmasıasan,qurulmasıqısamüddət tələbedənbuhədəf sistemləriuzaqməsafədənradiosiqnallaidarəolunur. Hədəflərin digər özəlliyi isə onunişıqlandırılmasıvəgecəşəraitlərindəistifadə oluna bilməsidir. Xüsusi proqramsayəsindəhədəfendiyianonunişıqlandırılması dayanır, hədəf qalxdıqda isəyenidən onun görünən hissəsi işıqlanır.Kompüterproqramısayəsindətəlimrəhbəri hədəfin enməqalxma və ayaqdaqalma müddətini müəyyənləşdirə bilir.Eləcə də idarəetmə mərkəzindəki əsaskompüterdəhədəflərinvurulmasıqeydəalınır.Buhədəfsistemiözünündayanıqlığıiləbazardakıanaloqlarındanfərqlənirvədahaçoxistifadəolunabilməimkanınamalikdir.Digərmaraqlıözəlliyiisəbirhədəfinhəmdost,həmdədüşmənssenarisi üzrə istifadə oluna bilməsidir. Birmərkəzdəneynianda20ədədYAKidarəolunur.15kqçəkiyəmalikYAK25,+60°temperaturlarda çalışır. 12 V gücündəakkumulyatordanqidalananhədəfcihazın gövdəsi modulyar səhra tipindədir.Cihazın idarəetməsi adi notebook tiplikompüterdənhəyatakeçirilir.Xüsusiolaraq hazırlanmış proqramda hədəflərinrealvaxtrejimində3ölçülüşəkli,məruzələr, idarəetmə, qiymətləndirmə, nəticələrəfotonunəlavəolunması,batareyalarındurumu,realvaxtrejimindədostvə

M3720M

düşmənvurulmasayıqeydolunur.Proqramoperatoramüəllimin və personalınqeydolunması vəçıxarılması, ssenarilərin planlanması, silah və sursat seçimi,hədəflərin yatıb qalxma müddətininmüəyyənləşdirilməsi, hədəfin aktiv vəziyyətəkeçdikdənneçəsaniyəsonravurulması,hədəfinvurulduğuyerintəsbiti,işıqkontroluvəs.müəyyənləşdirməkimkanlarınıtəminedir.“TargetAtışEğitimSistemleriA.Ş”tə

rəfindən hazırda Azərbaycan bazarınatəqdimolunanikihədəfliAES2023WRdcihazları uzaq məsafədən naqilsiz idarəolunur. Boş halda 35 kq təşkil edən busistemhətta çəki baxımındanRusiya istehsalıolanKRMUhədəflərindənağırdır.AES2023WR2 popup/dönən hədəf cihazı üzərində bir birinə bağlı olmayan,ayrıayrımotorla çalışan iki hədəfmövcuddur. Çəkisi təxminən 25 kq (hədəftaxtasıolmadan)təşkiledənbuhədəfcihazı 434 MHz tezliklə radiodalğalarlaidarəolunur.“Target”in17kqçəkiyəmalikvə300metrməsafədənidarəolunanAES2023W2hədəfcihazlarıisəənçox2kiloağırlığındahədəfiqaldırabilir.Şirkətin bütün hədəf dəstlərində təklif etdiyiAESəlterminalıkompüterolmadanAESseriyalıbütüncihazlarınnəzarətinihəyatakeçirməyəimkanverir.Buavadanlıqüzərindən hədəfin seçimi, qruplaşdırılması,havadaqalmamüddətitəyinolunur,hədəfin vurulub vurulmadığı qeydə alınır.Xüsusiolaraqhazırlanmış “Sakarya”adlıəlterminalıisəayrılıqdavəyaistəyəbağlıolaraq,ssenarilərəgörəhədəftutucularınıkontrolunuhəyatakeçirir.

LOMAHHƏDƏFLƏRSimli və simsiz konfiqurasiyalarda

mövcud olan “Zen Smart Target Systems”(ZenSTSLOMAH)hədəflərigecəvə gündüz şərtlərində snayperlərin hazırlanmasıüçünnəzərdə tutulur.050°Ctemperaturlardaçalışanhədəfcihazı450m/sanvəyadahaçoxsürətliatışlarıdəqiqlikləqeydəalmağıbacarır.“Polytronic”inLOMAHTBarhədəflə

ri5.56mmdən105mmçaplımərmilərə qədər geniş çeşiddə sursatlardanatışlarüçünhesablanıb.Dəqiqədə2000gülləqəbuletməimkanınamaliksistemhədəfin vurulmasını ortalama 5 mmfərqlə qeydə alır. Çəkisi 13 kq təşkiledənLOMAHTBarVGArəngliLCDekrana, 800x600 piksel parlaqlığa sahibİVDUadlıportativAğıllıVizualDispleylətəchizolunub.Kabelvasitəsiiləsisteməbağlananbuekranınparlaqlığırahatlıqla tənzimlənir. Printer vasitəsi ilə informasiyalar və fotolar atışların dəyərləndirilməsi və nəzərdən keçirilməsi üçünçapa ötürülür. IP67 səviyyəsinə cavabverənİVDUnunçəkisi7.7kqdır.Simsiz rabitə əsasında sadə və daha

güclüportativhədəfsisteminitəklifedənNorveçin “Kongsberg Target Systems”şirkətinin (Azərbaycan təmsilçisi “TargetAtışEğitimSistemleriA.Ş”)uzunmənzilliatışlarüçünhazırlanmışH1Hhədəfmodeliradiorabitəvasitəsi ilə100metrdən2000 metrədək məsafədə atış təlimlərikeçirməyəimkanverir.Hədəfinçərçivəsi42mmlikplywoodmaterialdanhazırlanıb və künclərdə 4 ədəd səs təyinedicisensoryerləşdirilib.Səstəyinediciiçində

istiliyin dəyişməsini müəyyən etməküçün2ədədistiliksensorudamövcuddur.BusistemİngiltərəninNRAcəmiyyətininmüstəqilauditiilə1000yardməsafədə0.65mmxətailədəqiqliyinisübutayetirib.Sistemsondərəcəasanlıqlaatışməsafələrini və hədəf siluetlərini dəyişdirmə xüsusiyyətinə malikdir. Hədəfinvurulubvurulmadığı barədə informasiyalar10.4düyümyüksəkparlaqlığamalik,bütünhavaşəraitlərindəaçıqhavadaistifadəsimümkünolan LCDmonitordaqeydəalınır.Hindistanın AIMTREX şirkətinin

Shooter Accuracy and Round Analyzer(SARA) sistemi dünyada kiçik silahlarüçün ən qabaqcıl canlı hədəf sistemlərindənsayılır.SARAatıcıyamonitorvasitəsi ilə,gündüzvəgecə şəraitində, realvaxt rejimində atışların hədəfə dəyibdəymədiyinimüəyyənetməkimkanıverir.Hədəfvəmonitorarasındaəlaqəkabelsiz və rele sensor vasitəsi ilə təminolunur. Tam portativ olan SARA akkumulyatordan qidalanır və istənilən yerədaşınmasımümkündür.

AES 2023 WRd

42 AZERI DEFENCE

SƏnAyE

HEXTA

Zen STS -LO MAH

AĞILLIHƏDƏFLƏRAvstraliyanın “Marathon Target” şir

kətininAvstraliyaMüdafiəDepartamentiiləbirgəhazırladığı“Marahton”ağıllıhədəfləri poliqon avadanlıqları sahəsindəyeniliklərdən sayıla bilər. ABŞın SEALS,SOCOM,Avstraliyavəİngiltərəordularının istifadəsində yer alanbuhədəflərinhazırda 2 və 4 təkərli konfiqurasiyalarıvar. Real insanı imitasiya edən “Marathon”ağıllıhədəflərininhərəkətqrafikivəsürət rejimi operator tərəfindən təyinolunur. Sistemə əlavə olaraq səs effektivəişıqlandırmatexnologiyasıdadaxildir.Öznövbəsindəbuağıllıhədəfləratıcıyagözlənilməz situasiyalarda özünü aparmaq qabiliyyəti aşılayır. Güllə dəydikdəhədəfin üzərindəki insan ölçülü maneken ani olaraq yatıbqalxır və vurulmabarədə informasiyaları idarəetmə kompüterində qeydə alınır. “Marathon”undigərözəlliyiisəondanibarətdirki,muxtar rejimdə hərəkət edən hədəflər ilkatəşsəsindənsonraətrafasəpələnir,vurulanhədəfqısamüddətsonraqalxaraq

əkshücumakeçir.Türkiyənin“Digitest” firma

sının“Marathon”konsepsiyasıəsasında snayperlərin hazırlanmasıüçünnəzərdətutulan AKAR sistemi poliqonlardarealinsanbənzəri müxtəlif sürətlə vətrayektoriyalar üzrə hərəkət edən hədəflərəatəşaçmaqimkanıtəminedir. Elektrik mühərrikinəsahib, 4x4 təkər formullu,ballistik müdafiəyə malik,p roq r aml a ş d ı r ı l m ı ş

marşrut üzrəh ə r ə k ə tedən buro bo t unüzərindəki manek e n l ə r“M a r a t

hon”da olduğu kimi, güllə hədəfə dəydikdəyatıbqalxmaxüsusiyyətinəmalikdir.AKARıngirovssenarilərindəistifadəediləbilməsiüçüneyniplatformaüzərində iki fərqlihədəfqurulabilər.Altplatforma iləheçbirəlaqəsiolmadığıüçünsıradançıxmışmanekenasanlıqladəyişdirilir. AKAR xüsusi təyinatlı qüvvələrin,snayperlərin və təhlükəsizlik qüvvələrininyüksəksəviyyədəhazırlanmasıüçünənmüasirhəllsayılır.AKAR insan davranışının imitasiyası,

sürətə vəəyləcənəzarət, 10C /+40Ctemperaturlarda işləməsi, gülləyə qarşıdavamlılığı, uzaqdan nəzarət, istənilənərazi şərtlərində hərəkət, gecə təlimləriüçün işıqlandırma xüsusiyyəti, xüsusissenarilərin müəyyənləşdirilməsi, nəticəçıxarma, performans dəyərləndirməsi,təlimi planlaşdırma, məsafədən idarəetmə və GPS dəstək texnologiyası iləfərqlənir.ABŞın “Advanced Training Systems”

(ATS) şirkətinin M145 “Renegade” vəMT74 “Ranger” hədəf sistemləri 4 təkərliplatformaüzərindəyerləşir.Özüyeriyənplatforma24Voltgücündəelektrikbatareyasıiləçalışır.Saniyədə10futsü

rətləhərəkətedənyüksəkmanevrliplatforma360°bucaqaltındayerindəçevrəvurur,beton,asfalt,çınqıl,otluqərazidəçalışır. M145 “Renegade” hədəfi 1000metrməsafədən2.4GHztezlikdə,pultlaidarəolunur.Buplatformaüzərinəistənilənnövhədəfləriyerləşdirməkmümkündür.Dahayüksək–4.57metr/saniyəsürətləhərəkətedənMT74“Ranger”hədəf sistemi isə87kqağırlığındadır.Hərikihədəfmüxtəlifssenarilərüzrəistifadəoluna bilir. Xüsusilə şəhər döyüşləri,snayper təlimi kimi əməliyyatlar üçünidealsayılır.“TechValleyTechnologies”şirkətinin

ABŞOrdusuüçünxüsusiolaraqhazırladığıHİTS(İnteraktiv İnsanHədəfSistemi) üzərindəüçölçülü proqramlaşdırılan,insanbənzərihərəkətləriyerinəyetirən manekeni daşıyır. Canlı atışlarıimitasiya etmək üçün nəzərdə tutulanbuhədəfgüllədəyərkəninsanınvurulma anını imitasiya edir. Bütün dəqiqatəşlər idarəetmə blokunda qeydə alınır.Qeydedəkki,MILSTD810GstandartınauyğuncavabverənHİTSproqrama uyğun olaraq gizlənir və verilənkomandalara uyğun hərəkətləri yerinəyetirir.Hədəfmanekeni5.56,.308(7.62)və .50kalibrsilahlarınatışlarınahesablanıb. Kommunikasiya vasitəsi olaraqhədəfWIFI vəyaEthernetbağlantısındanistifadəedir.Hədəfinümumiçəkisi120kqtəşkiledir.AD

Kongs berg Tar get Sys tems


SƏnAyE

əkshücumakeçir.Türkiyənin“Digitest” firma

sının“Marathon”konsepsiyasıəsasında snayperlərin hazırlanmasıüçünnəzərdətutulan AKAR sistemi poliqonlardarealinsanbənzəri müxtəlif sürətlə vətrayektoriyalar üzrə hərəkət edən hədəflərəatəşaçmaqimkanıtəminedir. Elektrik mühərrikinəsahib, 4x4 təkər formullu,ballistik müdafiəyə malik,p roq r aml a ş d ı r ı l m ı ş

marşrut üzrəh ə r ə k ə tedən bu

AKAR

tEXnoLogıyA

44 AZERI DEFENCE

tEXnoLogıyA


Ötənəsrin90cıillərindədöyüşmeydanlarına çıxan zərbə PUAları nəinkiqısamüddətdəideyadanreallığaçevrildi, hətta hərbi texnologiyalar bazarınaçox sayda nümunələri peyda olmağabaşladı.İraq,Əfqanıstan,Somali,Pakistan,YəmənvəLiviyadadöyüştapşırıqlarını yerinə yetirən PUAların standartversiyalarla yanaşı rotorlu, kamikadzevəkəşfiyyatçıdöyüşsursatımodifikasi

yaları meydana çıxdı. Artıq beynəlxalqmərkəzləri 2000ci illərin əvvəllərindəzərbə PUAları bazarına şəriksiz liderolan ABŞın bu sahədə Çinlə ayaqlaşmaqdaçətinliklərçəkdiyini,2030cuiləqədərsəbubazarda İsrail,BƏƏ, İtaliya,İran,TürkiyəvəPolşakimiyenirəqiblərinmeydanaçıxacağınıproqnozlaşdırırlar.ÇinşirkətlərininABŞınənyeniməhsullarını belə qısa zamanda kopyala

maqla daha ucuz qiymətə və heç birsiyasimaneələriəsasgətirmədənüçüncü ölkələrə təqdim etməsi AmerikanınbazarınıənyaxşıhaldayalnızQərbiAvropaölkələriiləməhdudlaşdırır.Beləki,qısamüddətdəzərbəPUAlarınınmüxtəlifversiyalarınıhazırlayanÇinbutexnologiyalarıPakistan,İran,Nigeriya,Özbəkistan, Sudan kimi ölkələrə ixrac etməyənailolub.

Zər bə PUA-la rıŞa mil Əli bəy li

Son onil lik də dün ya hərb mey dan la rın da pi lot suz zər bə apa rat la rı nın tət bi qi ilə ke çi ri lən yüz lər lə əmə liy yat ar tıq ya -xın onil lik də bu tex no lo gi ya la rın dö yüş ele ment lə ri nin ay rıl maz his sə si nə çe vi ri lə cə yi dü şün cə si ni or ta ya qo yur. Ar tıq ef fek tiv li yi sü bu ta ye ti ril miş zər bə PUA-la rı ilə bağ lı möv cud is tək lər, hə ya ta ke çi ri lən la yi hə lər və gö rü lən iş lər ya xın pers pek tiv də bu apa rat la rın si lah lan ma da kı çə ki si nin ar ta ca ğı nı proq noz laş dır ma ğa əsas ve rir. Xü su si lə də bu sa hə də qey ri-NA TO – Çin, İran, Pa kis tan, BƏƏ, Ru si ya ki mi öl kə lə rin ge niş ça lış ma la rı diq qət çək mək də dir.

tEXnoLogıyA

44 AZERI DEFENCE

tEXnoLogıyA


Amerikantexnologiyasıİlkuçuşunu1994cüildəgerçək

ləşdirmiş vəABŞ zərbə PUAlarınınatasısayılanMQ1“Predator”2000ci illərin əvvəllərində özününinkişafınınyenimərhələsinəqədəmqoyub.Uzunluğu8.23m,hündürlüyü2.21m,qanadaçıqlığı14.84metrolan“Predator”1ədəd105atgücündəPDRotax914 UL mühərriki ilə təchiz olunub.PUAnın sürəti 217 km/saat, uçuş

uzaqlığı740km,uçuşmüddəti

isə 20 saatdan çoxdur.MQ1 “Predator”un RQ1 (kəşfiyyat), RQ1 “PredatorXP”(ixrac),MQ1(ilkversiya),MQ1A “Predator” (birinci zərbəmodifikasiyası), MQ1B “Predator” (modernizə olunmuş zər

bəPUA),MQ1C“GreyEagle” (dərin modernləşdi

rilmiş modifikasya),

MQ9 “Reaper”(“Predator B”) və “Avenger” (“Predator C”)modifikasiyaları mövcuddur.“General Atomics AeronauticalSystems” (GAASI) şirkətininMQ1“Predator”bazasındahazırladığı MQ 9 “Reaper”pilotsuz zərbə aparatıhazırdaABŞ, Fransa, İngiltərəvə İtaliyaordularının əsas zərbə qüvvələrindənsayılır.Zərbəfunksiyasıilə

yanaşımüşahidə,hərbikəşfiyyatvədigərfunksiyalarıyerinəyetirənPUAdaxilində386kq,xariciasmasında1361kqyükdaşımaq imkanınaqadirdir.Maksimaluçuşçəkisi4763kq,maksimaluçuşhündürlüyü 15240 metr təşkil edən

“Reaper” 400 km/saat sürət yığmağaimkanverənTPE3311turbovintlimühərrikiylə təchizedilib. “ReaperBlok1”versiyası 24 saat havada qaldığı haldamüasirləşdirilmişversiyadaşassininyenilənməsivəəlavəyanacaqçənlərihesabınabumüddət37saataqədərartırılıb.GAASİşirkətihazırdaPUAnınuçuşmüddətinin 42 saatadək qaldırılmasıüzərində işləyir. MQ9 taktik vahidinəbirneçəPUA, yerüstü idarəetməavadanlığı,rabitəavadanlığı,ZİPvəpersonalstansiyalarıdaxildir.PUAnınekipajıpilotdanvəelektronsistemlərinoperatorundanibarətdir.PUAnınfaydalıyükünə silahların və elektron avadanlı

ğın müxtəlif kombinasiyalarıdaxildir. Füzelyajında 6 asmanöqtəsinin mövcud olduğu“Peaper”insilahlanmasında 4

ədəd AGM114

“Helifire”,2ədədlazerbaşlıqlı“Mark82”(GBU12),vəyaGPSləidarə olunan (JDAM) “Mark 82” aviasiyabombasıyeralır.Bununlaparalelolaraq,PUAnın üzərində “havahava” sinfliAIM92“Stinger”raketlərinintestləridavametdirilir.İngiltərəOrdusununsilahlanmasında yer alan MQ9 “Reaper”PUAlarındaMBDAistehsalıolan“Brimstone”raketiilə2014cüilinmartayındaaparılanatıştestləriuğurlunəticələnib.İlkuçuşunu2004cü ildəhəyatake

çirmiş “Predator” ailəsindən MQ1C“GreyEagle”PUAnınuzunluğu8metr,qanadaçıqlığı 17metr,maksimal uçuşkütləsi1450kqtəşkiledir.Maksimalsürəti250km/saat,uçuşmüddəti30saatolan aparat bir ədəd 165 at gücündə“Thielert Centurion 1.7” mühərriki və

inkişafınınyenimərhələsinəqədəmqoyub.Uzunluğu8.23m,hündürlüyü2.21m,qanadaçıqlığı14.84metrolan“Predator”1ədəd105atgücündəPDRotax914 UL mühərriki ilə təchiz olunub.PUAnın sürəti 217 km/saat, uçuş

uzaqlığı740km,uçuşmüddəti

yanaşımüşahidə,hərbikəşfiyyatvədigərfunksiyalarıyerinəyetirənPUAdaxilində386kq,xariciasmasında1361kqyükdaşımaq imkanınaqadirdir.Maksimaluçuşçəkisi4763kq,maksimaluçuşhündürlüyü 15240 metr təşkil edən

Amerikantexnologiyasıİlkuçuşunu1994cüildəgerçək

ləşdirmiş vəABŞ zərbə PUAlarınınatasısayılanMQ1“Predator”2000ci illərin əvvəllərində özünün

zırladığı MQ 9 “Reaper”pilotsuz zərbə aparatıhazırdaABŞ, Fransa, İngiltərəvə İtaliyaordularının əsas zərbə qüvvələrindənsayılır.Zərbəfunksiyasıilə

“Helifire”,2ədədlazerbaşlıqlı“Mark82”(GBU12),vəyaGPSləida

inkişafınınyenimərhələsinəqədəmqoyub.Uzunluğu8.23m,hündürlüyü2.21

AN/ZPY1“Starlite”radarıilətəchizolunub. 8850 metr uçuş tavanına sahibPUAnın silahlanmasında 4 ədədAGM114“Hellfire”,8ədədAIM92“Stinger”raketləri,4ədədGBU44/B“ViperStrike”aviasiyabombasıyeralır.Yaradılması2015ciildəbaşaçatdırı

lacaq“Avenger”modifikasiyasının(Predator C) faydalı yükünə iki ədəd lazerbaşlıqlıGBU38JDAMaviasiyabombası(220kq)daxilolacaq.“Avanger”həmçininaktivantena,LYNXSARradilokasiyavəkəşfiyyatsistemiilətəchizolunacaq.BuPUAnındizaynındaedilmişdəyişikliklər “Avenger”in infraqırmızı mühitdəgörünməsini minimallaşdırır. 750 km/saat sürət yığmağa imkan verən “Pratt&WhitneyPW545B”mühərriki ilə təchizolunmuşPUAnınuçuştavanı18000metrtəşkiledir.ABŞSilahlıQüvvələrininzərbəPUA

larının yaradılması sahəsində həyatakeçirdiyi proqramlardan biri də Perspektiv Tədqiqatlar Agentliyi (DARPA)tərəfindən Hərbi Dəniz və Hərbi HavaQüvvələriüçünnəzərdətutulanJUCASdır.BirneçəiləvvəlqeydolunanqoşunnövləriüzrəikihissəyəayrılmışJUCASproqramıHDQvəHHQninəsasdöyüş

tapşırıqlarınıyerinəyetirmək üçüngöyərtəyə vəaerodromlara bazalaşa bilən PUAnınyaradılması sahəsində tədqiqatlar, nümayiş və perspektivli texnologiyalarınqiymətləndirilməsinəvətexnologiyanınhazırlanmasınayönəlib.Proqramçərçivəsində “Northrop Grumman” şirkətiABŞHərbiDənizQüvvələriüçünX47V,“Boeing”şirkəti isəX45SPUAnı təklifedib.X47VzərbəPUAnınuçuşmənzili 2770 km, faydalı yükü 2.5 ton təşkiledir. 2400 kmmənzilə sahibX45S isədaxilibölməsində2tonyükdaşımaqabiliyyətinəsahibdir.Ümumilikdə8ədədkiçikçaplıaviasiyabombasıdaşıyabilənbuPUAnıngələcəkdəJDAMidarəolunan bombalar tətbiqi məsələsi də nəzərdənkeçirilir.

Avropavəİsrailgeriqalmır“BAE Systems” tərəfindən hazırlan

mış,ilknümunəsi2008ciildəFarnboroaviaşousunda nümayişə çıxarılmış, ilkuçuşunu 2013cü ildə həyata keçirmiş“Taranis”“uçanqanad”dizaynınamalikdir.Uzunluğu12.43metr,qanadaçıqlığı

28metrtəşkiledənbuzərbəPUAsıstelstexnologiyayasahibdir. Birr ədəd “RollsRoyceAdour” turboreaktiv mühərriklə təchizolunmuş “Taranis”in maksimum sürəti1.0Machtəşkiledirvəgövdəsininiçində2ədədraketdaşıyabilir.İtaliyanınP.1HH“HammerHead”PUA

layihəsi başlanğıcda İSR məqsədləriüçün nəzzərdə tutulsa da “PiaggioAerospace” şirkəti bu aparatın zərbəversiyasınınhazırlanmasıüzərindəciddiişləraparır.Xaricihərbimediadayeralanməlumatlara görə, İtaliya hökuməti silahlanmayayeniMQ9“Reaper”alınması proqramını maliyyə çatışmazlığı iləəlaqədar olaraq yerli PUA alımına yönəltmək niyyətindədir. İtaliya HHQninkomandanı, briqada generalı AlbertoRosso bir müddət əvvəl jurnalıistlərəaçıqlamasındasilahlıqüvvələrinyerlisilahlı PUA istehsalı layihəsinə maliyyəayırdığını bildirib. Bu informasiyadansonraməlumolubki,20162017ciillərdə təhvil veriləcək ilk 10 ədəd P.1HH“HammerHead”PUAnınbirqismisilahlandırılacaq.“DassaultAviation”şirkətininliderli

yində2003ciildəAvropanın6dövləti

AN/ZPY1“Starlite”radarıilətəchizolunub. 8850 metr uçuş tavanına sahibPUAnın silahlanmasında 4 ədəd

tapşırıqlarınıyerinəyetirmək üçüngöyərtəyə və

28metrtəşkiledənbuzərbəPUAsıstelstexnologiyayasahibdir. Birr ədəd “RollsRoyce

tEXnoLogıyA

46 AZERI DEFENCE

MQ-1C “Grey Eag le”

Boeing X-47B

nin iştirakı iləyaradılmasınastartverilən “nEUROn” supersonik zərbə PUA2012ciildəuçuşsınaqlarınabaşlasada

bu aparatın seriyalı istehsalına nəzaman başlanılacağı hələlik bəllideyil.Qeydedəkki,“nEUROn”layihəsindəİsveçdənSAAB,İsveçrədənRUAG Aerospace, YunanıstandanEAB,İspaniyadanEADSCASA,İtali

yadanAleniavədigərAvropaölkələrindəntanınmışfirmalaryeralır.Onmetrqanad açıqlığına və 5000 kq qalxmaağırlığınasahib“nEUROn”ikiədəd500kq çəkiyə malik idarə olunan bombadaşıya biləcək. “nEUROn” əsas özəllik

ləriarasındaonun“Rafale”vəJAS39 “Gripen” idarəetməmərkəzindən idarə olunmasıdır. Bir ədəd RollsRoyce/Turboméca Adour/“SnecmaM88” mühərriki ilə təchiz olunmuşPUAnınmaksimal sürəti 980km/saat,praktik tavanı 14000 metr təşkil edəcək.İsrailinHHQüçün“Helifire”vədigər

aviasiya raketləri ilə silahlandırılmış“Hermes450”PUAPalmaximaviabazasındakı200cüeskadrilyanıntərkibindəyeralır.İsrailsilahlı“Hermes450”PUAlarındanLivanvəSudandaobyeektlərinvurulmasında istifadə edib. Qanadaçıqlığı10.51mtəşkiledən,39atgücündə“EnginesLimitedR802/902”mü

hərriki ilə təchiz olunmuş “Hermes450” 120150 kqyük götürmək qabiliyyə

tinəsahibdir.130kmk / s a a t

kreyser sürətinə malik PUAnın döyüşradiusu200kmtəşkiledir.İsrailin IAI şirkətinin “Harop” PUAsı

isə əslində kəşfiyyat PUAsı və döyüşsursatınınkombinasiyasısayılabilər.Rəqibin zenit raket kompleksləri və gözəçarpmayan stasionar,mobil yerüstü vəsuüstühədəfləri iləmübarizəüçünnəzərdə tutulan “Harop” İsrail, Hindistan,ÇinvəCənubiKoreyanınsilahlanmasınaqəbuledilib.“Harop”unuzunluğu2.5m,qanadaçıqlığıisə3mtəşkiledir.Yerüstüvəyagəmibazalı işəsalmakonteynerindənburaxılanPUA6saatadəkhavada qalır, 1000 kmməsafəyə hərəkətetməyibacarır.PUAburunhissədə360dərəcə bucaq altında görməni təminedən infraqırmızı kameraya və 23 kqdöyüşbaşlığınamalikdir.“Harop”hədəfə iki rejimdə operatorun istiqamətləndirməsi və ya avtomatik tuşlama

komandasıüzrəyönəlir.

ÇinvəİranmeydanoxuyurSilahlı PUAı sahəsində son illərdə

Çinvəİranınxüsusiaktivliklərimüşahidəolunmaqdadır.Amerika zərbəPUAnınkopyalanmasıyoluiləhərikiölkəninhərbimüəssisələritərəfindənçoxsaydabənzər sistemlər hazırlanaraq seriyalıistehsalınakeçilib.Çinisəbirqədəruzağa gedərək Amerikan texnologiyalarının kopyası olaraq hazırladığı silahlıPUAlarınPakistan,Özbəkistan,Nieriya,Sudankimiölkələrəixracınıreallaşdırıb.Qeydolunansahədəİranhərbisənaye

sinindəciddilayihələrüzərindəişləməsinədairməlumatlarmövcuddur.Çinin CAAA (China Academy of

AerospaceAerodynamics)təşkilatıtərəfindənhazırlanmışCH3 (“Rainbow3”)zərbəPUAnınmaksimalçəkisi640kq,faydalı yükü 100 kq, kreyser sürəti 22km/saat, uçuş yüksəkliyi 5000 metr,uçuş radiusu 200 km, havada qalmamüddəti 12 saatdır. Aparat asmasındaikitipidarəolunandöyüşsursatıdaşıyabilir. Bunlardan biri Çin istehsalı olanAR1(45kqçəkidə, lazertəhriketməli),digəripeyknaviqaisyasıiləidarəolunanFT10/25 tipli kiçik qabaritli idarə olunanaviasiyabombalarıdır.HazırdaCH3PUAlarıÇinləyanaşıPakistanvəNigeriyanınsilahlanmasındayeralmaqdadır.BuPUAnınyeniversiyasıolanCH4

“Wing Loong” adlı zərbə PUAdan ilkraketatışları2014cüilinpayızındahəyatakeçirilib.Ötənilinsonlarında“Airshow China 2014” sərgisində nümayiş

etdirilmiş Amerikan MQ9 “Reaper”bənzəri olan CH4ün uzunluğu 9.05metr,hündürlüyü2.77metr,qanadaçıqlığı14metr,maksimaluçuşkütləsi1100kq, faydalı yükü 300 kq–a qədər təşkiledir.Maksimalsürəti280km/saattəşkiledənaparat5000metryüksəkliyəqalxır. Göründüyü qədər bu aparat“Reaper”ə xarici dizayn baxımındanmaksimum bənzədilməsinə baxmayaraqtexnikigöstəriciləri,xüsusilədəsürətinə görə ondan xeyli geri qalır. Qanadaltında4asmasıolanCH4PUAnınsilahlanmasına Çin istehsalı olan “LanJian7”(“BlueArrow7”)lazerbaşlıqlıhavasəth” raketi, LTseriyalı idarəolunan

nin iştirakı iləyaradılmasınastartverilən “nEUROn” supersonik zərbə PUA2012ciildəuçuşsınaqlarınabaşlasada

bu aparatın seriyalı istehsalına nəzaman başlanılacağı hələlik bəllideyil.Qeydedəkki,“nEUROn”layihəsindəİsveçdənSAAB,İsveçrədənRUAG Aerospace, YunanıstandanEAB,İspaniyadanEADSCASA,İtaliEAB,İspaniyadanEADSCASA,İtali

yadanAleniavədigərAvropaölkələrindəntanınmışfirmalaryeralır.Onmetrqanad açıqlığına və 5000 kq qalxmaağırlığınasahib“nEUROn”ikiədəd500kq çəkiyə malik idarə olunan bombadaşıya biləcək. “nEUROn” əsas özəllik

ləriarasındaonun“Rafale”vəJAS39 “Gripen” idarəetməmərkəzindən idarə olunmasıdır. Bir ədəd RollsRoyce/Turboméca Adour/“Snecma

nerindənburaxılanPUA6saatadəkhavada qalır, 1000 kmməsafəyə hərəkətetməyibacarır.PUAburunhissədə360dərəcə bucaq altında görməni təminedən infraqırmızı kameraya və 23 kqdöyüşbaşlığınamalikdir.“Harop”hədəfə iki rejimdə operatorun istiqamətləndirməsi və ya avtomatik tuşlama

“Wing Loong” adlı zərbə PUAdan ilkraketatışları2014cüilinpayızındahəyatakeçirilib.Ötənilinsonlarında“Airshow China 2014” sərgisində nümayiş

etdirilmiş Amerikan MQ9 “Reaper”bənzəri olan CH4ün uzunluğu 9.05metr,hündürlüyü2.77metr,qanadaçıqlığı14metr,maksimaluçuşkütləsi1100kq, faydalı yükü 300 kq–a qədər təşkiledir.Maksimalsürəti280km/saattəşkiledənaparat5000metryüksəkliyəqalxır. Göründüyü qədər bu aparat

EAB,İspaniyadanEADSCASA,İtaliyadanAleniavədigərAvropaölkələrindəntanınmışfirmalaryeralır.Onmetrqanad açıqlığına və 5000 kq qalxmaağırlığınasahib“nEUROn”ikiədəd500kq çəkiyə malik idarə olunan bombadaşıya biləcək. “nEUROn” əsas özəllik

hərriki ilə təchiz olunmuş “Hermes450” 120150 kqyük götürmək qabiliyyə

tinəsahibdir.130kmk / s a a t

istehsalınakeçilib.Çinisəbirqədəruzağa gedərək Amerikan texnologiyalarının kopyası olaraq hazırladığı silahlıPUAlarınPakistan,Özbəkistan,Nieriya,Sudankimiölkələrəixracınıreallaşdırıb.Qeydolunansahədəİranhərbisənaye

raqtexnikigöstəriciləri,xüsusilədəsürətinə görə ondan xeyli geri qalır. Qanadaltında4asmasıolanCH4PUAnınsilahlanmasına Çin istehsalı olan “LanJian7”(“BlueArrow7”)lazerbaşlıqlıhavasəth” raketi, LTseriyalı idarəolunan

tEXnoLogıyA


bombalar və ya TG100 lazer/INS/GPSidarəetməlibombalardaxildir.Çinin CASİC korporasiyasının isteh

salıolanWJ600kəşfiyyatzərbəPUAsıistehsalçı şirkətin bəyanatına görə, vacib obyektlərin məhvi, kəşfiyyat tapşırıqlarınınyerinəyetirilməsidaxilolmaqlaçoxsaydatapşırıqlarıyerinəyetirməyəhesablanıb.Uçuşhündürlüyü10000metr,uçuşmüddəti3.5saattəşkiledənbu PUA Çin istehsalı olan KD2 “havasəth” və KAB/UAB bombaları ilə silahlandırılır.WJ600 aparatı 600 kq ağırlığındafaydalıyüküdaşımaqabiliyyətinəsa hib dir.Yaradılmasına 1999cu ildə Çinin

“Guizhou Aviation Industry Group”(GAIC) şirkəti tərəfindənbaşlanılmışvə

2005ci ildə silahlanmaya qəbul olunmuşWZ2000zərbəPUAbirədədWS11turboreaktiv mühərrikə və V formalıquyruğa,həmçininpeykrabitəsinə,ter

mal kameraya, SAR radarına sahibdir.PUAnın faydalı yükü 80 kq,maksimalqalxma çəkisi 1700 kq, uzunluğu 7.5metr,qanadaçıqlığı9.8metr,sürəti800km/saat, döyüş radiusu 800 km (432

dəniz mili), havada qalma müddəti 3saatdır.Aparat2ədədKD2“havasəth”raketivəəlavəolaraqZD1idarəolunanyüksək dəqiqlikli aviasiya bombalarındanistifadəedir.İran avisaiya sənayesinin bir neçə il

əvvəltəqdimetdiyi“Karrar4”adlıPUAnınbirinciversiyasıüzərindəkihavahücumundan müdafiə raketləri hesabınahavadakı uçuş vasitələri ilə mübarizəaparmaqüçünnəzərdətutulsadasonrakı modifikasiyalarda PUAnın funksiyaları genişləndirilib. Bir ədəd “Toloue4” və ya “Toloue5” turboreaktivmühərrikə sahib PUAnın sürəti təxminən 900 km/saat, döyüş radiusu tamtəchizatlıhalda400kmtəşkiledir.“Karrar4” zərbə PUAnın üzərində 5 asma(4ü qanadların, 1i füzelyajın altında)yerləşir.PUAnınsilahlanmasında“Kövsər”, “Sadid1” gəmi əleyhinə raketləri,bir ədəd 450 kq və ya iki ədəd 225

tEXnoLogıyA

48 AZERI DEFENCE

tEXnoLogı-


Kar rar

Şa hed-129

kqlıqaviabombayeralır.Havahədəflərinəqarşıhazırlanmışversiyaisə“İqla”,“Stinger”,“Grom” kimi daşınan ZRKilədəsilahlandırılır.İlk nümunəsi

2012ci ilin sentyabr ayında təqdimolunmuş“Şahed129” zərbəPUAı nəzərəçarpacaq qədərböyük olsada İsrailin“Hermes450”PUAna bənzəyir. PUA “Karrar4” PUAdakına bənzəravtopilotsistemindənistifadəedir. İrantelekanallarınınhazırladıqlarıreportajdabu PUAnın silahlanmasında “Sadid1”gəmiəleyhinəraketlərininolduğugörünür.Qeyd edək ki, PUA xarici asmasında 4 ədədbu raketdəndaşıyır. YerlimediaİranmənbələrinəistinadənPUAnındöyüşyükünün8raketədəkartırılabilmə imkanının olduğunu yazır. PUAnınuçuştavanı24000fut,uçuşmüddəti 24 saat, effektiv əməliyyat radiusu1700 km, monitorinq imkanı 200 kmtəşkiledir.

RotorluzərbəPUAlarıStandartdizaynamalikPUAlarıngə

milərəvədahakiçikərazilərəenibqalx

ma problemini çözmək üçün rotorluPUAların silahlandı

rılması üzərində işlər aparılır. Xüsusilədə son 7 ildəbu istiqamətdəbəzi addımlaratılmaqdadırki,budaöznövbəsində yaxın perspektivdə rotorlu zərbəPUAları bazarında yeni sistemlərinmeydanaçıxacağınıgözləməyəəsasverir.Helikopter platforması əsasında ha

zırlanmış və gəmilərə bazalaşdırılmasıəsasgötürülmüşMQ8“FireScout”zərbə PUAı Amerika Dəniz Qüvvələrininsilahlanmasındayeralır.Aparatınhazırlanmasına2000ciildə“Schweitzer”şirkətitərəfindənbaşlanıb.HazırdaMQ8B“Fire Scout”un uçuş müddəti 46 saattəşkiledir.BuvaxtisəPUAyauçuşmeydançasından 200 kilometrədək radiusdauzunsürənuçuşlarhəyatakeçirməyəkifayət edir. Pilotsuz zərbə aparatında

“Hellfire” tipli raketlərlə yanaşı optik/infraqırmızı skanerlər və lazer məsafəölçənlər yer alır. Aparatın uçuş çəkisi1430 kq, praktik tavanı 6096 metrdir.PUA“RollsRoyce250C20W”mühərrikiilətəchizolunub.2013cüilinsentyabrayındaMSPO

2013 sərgisində PolşanınWZL1 HərbiAviasiya Zavodu tərəfindən nümayişəçıxarılmış ILX27 PUAı hücum vəmüdafiədəolanqüvvələrə atəşdəstəyinintəmin olunması, kəşfiyyat aparılması,yaralılarındöyüşmeydanındantəxliyəsikimigenişspektrlərdəistifadəüçünnəzərdətutulur.Çəkisi1100kqtəşkiledəcək helikopter PUA 300 kq yük daşıyabiləcək.HazırdayaradılmamərhələsindəolanPUAnınmaksimum4240metryüksəklikdə 215 km/saat sürətlə hərəkət imkanına sahib olacağı gözlənilir.PUA Polşa istehsalı mini idarə olunanraketlərləvəİsrailistehsalıolan“Spike”tankəleyhinəraketləriiləsilahlandırılacaq.

TürkiyəvəRusiyaciddiçalışmalardaRusiyanın MiQ Korporasiyasının

2005ci ildən üzərində işlərə başladığı“Skat”adlızərbəPUAsılayihəsinəmüxtəlif institutlar cəlb olunub. Yaradılmamərhələsi davam edən bu PUAnın“SkatPD”və“SkatD”versiyalarınınhazırlanması nəzərdə tutulur.Artıq layihə

kqlıqaviabombayeralır.Havahədəflərinəqarşıhazırlanmışversiyaisə“İqla”,“Stinger”,“Grom” kimi daşınan ZRKilədəsilahlandırılır.İlk nümunəsi

2012ci ilin sentyabr ayında təqdimolunmuş“Şahed129” zərbəPUAı nəzərəçarpacaq qədərböyük olsada İsrailin“Hermes450”PUAna bənzəyir. PUA “Karrar4” PUAdakına bənzər

ma problemini çözmək üçün rotorluPUAların silahlandı

rılması üzərində işlər aparılır. Xüsusilə

“Hellfire” tipli raketlərlə yanaşı optik/infraqırmızı skanerlər və lazer məsafəölçənlər yer alır. Aparatın uçuş çəkisi1430 kq, praktik tavanı 6096 metrdir.PUA“RollsRoyce250C20W”mühərrikiilətəchizolunub.2013cüilinsentyabrayındaMSPO

2013 sərgisində PolşanınWZL1 HərbiAviasiya Zavodu tərəfindən nümayişəçıxarılmış ILX27 PUAı hücum vəmüdafiədəolanqüvvələrə atəşdəstəyinintəmin olunması, kəşfiyyat aparılması,yaralılarındöyüşmeydanındantəxliyəsikimigenişspektrlərdəistifadəüçünnəzərdətutulur.Çəkisi1100kqtəşkiledəcək helikopter PUA 300 kq yük daşıyabiləcək.Hazırdayaradılmamərhələsin

tEXnoLogıyA

48 AZERI DEFENCE

tEXnoLogı-


üzrəilkprototipinhazırlanması2012ciildə tamamlanıb. Aparat örtülü uçankonstruksiya üzrə tikilib və quyruğuyoxdur. Planerin konstruksiyasındakompozit materiallardan geniş istifadəedilibkibununlaaparatınradiolokasiyavasitələrinə hiss olunması azaldılıb. BirədədTRDDRD5000Bmühərrikiilətəchiz olunmuş PUAnın uzunluğu 10.25metr,qanadaçıqlığı11.50metrdir.Maksimaluçuşkütləsi10000kq,faydalıyükü 2000 kq olacaq “Skat”ın maksimalsürətinin800850km/saat,praktikuçuşuzaqlığının isə 4000 km təşkil edəcəyigözlənilir. Silahlar PUAnın füzelyajınınikibölməsindəyerləşdiriləcək.PUA250500kqçəkidəkasetliaviasiyabombası,X31P antiradar raketləri, həmçininidarəolunanKAB500Krtiplibombalardaşımağıbacaracaq.ZərbəPUAnınyaradılmasıistiaqmə

tində işləraparanRusiyaparalelolaraqBƏƏnin“ADCOMSystems”şirkətindən“United40 Blok 5” tipli zərbə PUAnınalınmasınadairdanışıqlarıdavametdirir.Orta yüksəklikdə kəşfiyyat və döyüşaparmaqabiliyyətinəmalikbuPUAüzərindəənazı10ədəd“havayer”tipliraketgötürməyi bacarır. “DubaiAirshow2013” sərgisində adıçəkilən PUA BƏƏdə istehsaledilmiş“Namrod”adlı idarəolunan raketlə silahlandırılmış şəkildənümayişetdirilib.Kiçikreaktivmühərriklə təchizedilmiş30kiloqramçəkiyəvə60kmmənziləmalik “Namrod”hədəfə

GPS,inersialvəinfraqırmızıterminalvasitəsiiləyönəlir.Şirkətrəsmilərinin“AzeriDefence”yə verdikləriməlumata görə,2014cüildəRusiyaşərtlərindəbuaparatların testləri keçirilib. “United 40”PUAnınqanadaçıqlığı20metr,uzunluğu11.13metr,maksimalçəkisi2000kq,faydalıyükü1050kq,qalxmayüksəkliyi8000metrdir.PUA115atgücündəmühərriklətəchizolunub.HazırdabuPUAyamaraqgöstərənlərarasındaQazaxıstan,Ukrayna,Azərbaycan,Pakistankimiölkələrdəvar.TürkiyəninsilahlıPUA(SİHA)proqra

mıçərçivəsindəTUSAŞtərəfindənhazırlanan “Anka”nın silahlı versiyası mətbuatda yer alan məlumata görə, “Anka”nınmövcudmodelindən2dəfəböyük olacaq. Qırx min fut yüksəkliyəqalxabiləcəkbuPUAnln460 km/saatsürətə sahib olacağı gözlənilir. Turboreaktiv mühərriklə təchiz olunacaq silahlı“Anka”nınidarəetməsipeykdənhəyatakeçiriləcək.500kqfaydalıyükdaşıma qabiliyyətinə sahib olacaq buPUAnınROKETSANtərəfindənistehsaledilən “Cirit” raketləri ilə silahlandırılmasınəzərdətutulur.AD

tEXnoLogıyA

50 AZERI DEFENCE

Uni ted 40

Azeri Defence 01-2015

Documents

Transcript of Azeri Defence 01-2015