AYANCIK

HALK EĞĠTĠM MERKEZĠ VE A.S.O. MÜDÜRLÜĞÜ

KETEN ÜRETĠMĠNĠ VE KETEN ÜRÜNLERĠNĠ TANITIM BÜLTENĠ

2005

2

Tohum keten bitkisi üskülü keten ipi beyazlatılmıĢ ip

3

4

Resim 1: Ayancık Ġlçe Merkezi Genel GörünüĢü.

1.ÇALIġMANIN ADI VE KONUSU : Keten Üretimi ve Keten Ürünlerini

GeliĢtirme ÇALIġMAsi.

2. ÇALIġMANIN UYGULAMA YERĠ : Sinop Ayancık Ġlçesi, merkez ve köyleri ile Ayancık Halk Eğitimi Merkezi ve AkĢam Sanat Okulu Müdürlüğü.

3. ÇALIġMANIN AMACI VE GEREKÇESĠ : Sinop ilinin sahil kesiminde bulunan Ayancık ilçesi ve köylerinde ikamet eden çiftçilerin çok eski zamanlardan beri keten

ekimiyle uğraĢtığı bilinmektedir. Yakın zamana kadar keten ipliklerinden dokunan keten kumaĢından çeĢitli giyim eĢyaları, yatak yorgan çarĢafı, yastık kılıfları, ketenin kaba liflerinden de yastık, yatak ve minder içi yapılarak yöre pazarlarında satıĢa sunulduğu da

bilinmektedir. Günümüzde keten ekimine gereken önemin verilmemesi, göç nedeniyle

köylerimizin boĢalması, ekonomik girdisini karĢılayamaması nedeniyle keten üretimi azalmıĢtır. Keten üretimi olmadığı için eskiden kalan iplikler kumaĢ haline getirilip, eldeki kumaĢlarla da değiĢik ve günümüze uyarlanan çeĢitli giyim eĢyaları üretilmektedir.

Folklorik zenginliği doğa zenginliği ile bütünleĢen Ayancık ilçesinde keten üzerine yapılan yöresel Türk motifleriyle oluĢan el sanatları halen devam etmektedir. Yöre

insanının ince zevki, sanat ruhu, kumaĢta, renkte, desende görülmektedir. KumaĢ üzerinde yöre insanının dili, duygusu, sevinci, neĢesi, üzüntüsü, ilmek ilmek dokunup renk renk bezenmiĢtir.

Bu çalıĢma ile Ayancık’ta yok olmaya yüz tutmuĢ olan ketenin tekrar canlandırılması, dokuma tezgahlarının yeniden kurularak, ketenin seri üretimine

geçilmesi amaçlanmaktadır. Dolayısıyla; 1. Yörenin kültür yapısına ve geçmiĢteki yaĢantısına uygun iĢ alanı oluĢturmak, ek

bir gelir ve istihdam alanı açarak dıĢa göçü azaltarak göçün getirdiği olumsuzlukları engellemek, 2. Kaliteli ve nitelikli keten üreterek Ayancık keteninin yurt içi ve yurt dıĢı

piyasasında yerini almasını sağlamak, 3. Halen var olan tezgâhları verimli olacak Ģekilde çalıĢır hale getirmek ve yeni

tezgâhlar kurarak seri üretimi gerçekleĢtirebilmek, 4. KooperatifleĢmeye gidilerek üretimin rasyonelleĢtirilmesi,

5

5. Yörenin kendine ait özellikli dokumalarını (sağlıklı olması,yazın serin tutması ve

teri çekme özelliği vb.) üreterek tanıtmak, bu ürünlerin değiĢik yerlerde (turistik eĢya yapımı vb.) ve gündelik yaĢantıda kullanılabileceğini göstermek, 6. Kırsal alan insanlarını üretim çabası içine katmak, keten ekimini teĢvik etmek,

iĢlenilmeyen toprakları tarımsal üretim içine katabilmek, 7. Keten çüpürünün sıkıĢtırılarak çevre dostu ve kalorisi yüksek yakıt elde

edilmesi, 8. Doğa ve el sanatı heveslilerinin ihtiyaçlarına cevap vermek, Ayancık’ı bu yolla da tanıtmak amaçlanmıĢtır.

Ayancık ilçesinin büyük tüketim merkezlerine uzak oluĢu nedeniyle yöre insanı ticarete yönelik tarımsal üretim yerine kendine yeterli tarımsal üretime yönelmiĢtir.

Ġnsan gücüne dayalı olarak yaptıkları faaliyetlerle sermaye biriktirememekte, hatta kendi geçimlerini karĢılayacak kazancı elde etmekte bile zorlanmaktadırlar.

Ġlçede istihdam imkânı yaratacak yeni tesisler kurulmadığı gibi eskileri de süreklilik arz edecek Ģekilde faaliyet gösterememektedir. Erkek iĢ güçleri büyük Ģehirlere mevsimlik olarak çalıĢmaya gidip zamanla sürekli bir iĢ sahibi olduklarında ailelerini de

yanlarına aldıklarından göç olayı sürmektedir. Deprem veya ekonomik kriz nedeniyle bazen göç olayı tersine iĢlemekte, ancak geri dönenler geçinmekte zorlanmaktadır.

Halen faaliyette olan Ayancık sınırları dâhilindeki mevcut, keten lifi üretimi yapan “SĠNKAġ-Keten ve Tekstil Entegre Tarım ve Gıda Maddeleri Üretim Sanayi ve Ticaret A.ġ.” tescilli faal bir fabrikanın da olması bu çalıĢmanın gerçekleĢmesi için

olumlu katkı yapacaktır. Ayrıca dört yıldır emanet yedi dokuma tezgâhı ile keten bezi, Ayancık PeĢkiri ve

keten üzerine yöresel el nakıĢları kurslarını uygulamak suretiyle “Ayancık Halk Eğitim Merkezi ve A.S.O. Müdürlüğü”, unutulmaya yüz tutmuĢ söz konusu el sanatlarımızı icra edecek ilçe insanlarını yetiĢtirmektedir. Bu çalıĢmalar sonucu yetiĢen kursiyerler

kazandıkları bilgi, beceri ve sanatı kullanarak iĢ yeri açmakta, evlerinde sipariĢ alarak ürün hazırlamakta ve satıĢını yapmaktadırlar.

Ġlçemizde her yıl düzenlenen ve geleneksel hale gelen, adını da ilçemizle özdeĢleĢen ketenden alan “AYANCIK KÜLTÜR, KETEN VE AHġAP FESTĠVALĠ” nin düzenleniyor olması ürün tanıtımı için önemli katkı sağlayacaktır. Ayancık Halk Eğitim

Merkezi ve A.S.O. Müdürlüğü de bu tanıtıma çeĢitli faaliyetler (sergi, basın, ilan vb.) ile katkı sağlamaktadır.

Yakın zamana kadar yöre insanı ve yöre ekonomisi için önemli bir yer tutan ancak çeĢitli nedenlerle kaybolmaya yüz tutan keten, Ayancık için atıl bir güç olmaktan çıkarılıp tekrar ekonomiye kazandırıldığında Ayancık’a dolayısıyla Türkiye ekonomisine olumlu bir

güç katabilecek potansiyele sahiptir.

4. ÇALIġMANIN ÜRÜN ÇEġĠTLERĠ VE MĠKTARI : Keten; yağlı tohumlu, lifli bitkiler grubuna giren küçük mavi çiçekli bir bitkidir. Tohumunun toprağa dikiminden itibaren bir yıl zarfında geliĢimini tamamlayan bitki 1-1,5 m. arasında bir boya

ulaĢmaktadır. Hemen hemen her türlü toprakta yetiĢebilen ve olgunluğa eriĢmesi süresince özel bir bakım istemeyen keten bitkisinin asıl zahmetli bölümü bitkiden iplik

elde edilme aĢamalarıdır. ĠĢte bu aĢamanın zorluğundandır ki bugün yeni nesil köylü bitkiyi dikmekten ve keten üretimi yapmaktan kaçınmaktadır. Hasat edilen keten bitkisi çeĢitli aĢamalardan

geçirilerek iplik haline getirilir ve tezgahlarda dokunmaya hazırlanır. Tahta tezgahlarda dokunarak elde edilen keten bezleri genç kızların hünerli

ellerinde iĢleme ve nakıĢlarla bezenerek çeĢitli giyim ve ev eĢyası olarak kullanılır. ĠĢleme ve nakıĢlar yöreye ve kullanıldığı yere göre yaka, paça, nezgep, peĢkir motifi gibi

isimler almakta ve keten üzerine sökme ve oya tekniğiyle iĢlenmektedir. PEġKĠR : Havlu olarak kullanılır. Yerel dokuma tezgâhında dokuma yöntemi ile oluĢturularak dokunur. Desenler geometrik Ģekilde iĢlenir.

6

BÜRÜMCÜK: El tezgâhlarında pamuktan dokunan ve burma tekniği ile ıslakken

burulup bırakılarak elde edilen, göynek, Ģalvar ve iç çamaĢırı olarak kullanılan yöresel bir kumaĢ türüdür.

ĠġLEMELERĠN KULLANILDIĞI YÖRESEL GĠYSĠLER

NEZGEP : Kadınlarda baĢa takılan, baĢı sıcak ve düzgün tutmaya yarayan baĢlıktır. Üzerindeki desen tamamen bordo renk kullanılarak yapılmıĢ olup; 8-12 numara kotan yumaklar kullanılmıĢtır. Susma tekniği ile çalıĢılan baĢlık üzerine iĢlenen motiflere

yengil gülü, tepe gülü gibi isimler verilmiĢtir. BaĢta kullanılan nezgepin düzgün durmasını sağlamak amacıyla 2 cm. geniĢliğinde kumaĢ üzerine kanaviçe tekniği ile

iĢlenmiĢ, çene altında duran iki ucunun nezgepe bağlandığı bağcığa ise “yengil” adı verilir. Zengin ağa hanımlarının nezgepin ön taraflarına altın dizdikleri söylenmektedir.

GÖYNEK : Kadınların iç giyimde kullandıkları keten kumaĢtan yapılmıĢ giysilerin yaka kısımları yöresel nakıĢ ve oyalarla süslenir. Bu giysiler için genel olarak “göynek” tabiri kullanılır. Yakalara iĢlenen oya ve nakıĢlar iğne oyası ve sökme iĢi (ajur) teknikleri

ile yapılır. Teri emdiği ve yumuĢak olduğu için pamuklu bürümcük kumaĢtan yapılanı tercih edilir. Erkek göynekleri de aynı Ģekilde hazırlanır fakat nakıĢ yapılmaz.

Resim 1 : Resim 2: Resim 3:

Göynekte oya aka Göynekte sökme yaka Göynekte yüzlü yaka

Resim 4:Göynek Resim 4:Yaka Resim 5:Göynek

PAÇA (Don) : Göynek altına giyilen bir çeĢit Ģalvardır. Paça kısmı iĢlidir. Keten

veya bürümcük kumaĢtan yapılır, beline takılan uçkur yine ketenden yapılır. Resim 3: Göynek yaka iĢlemeli bluz.

ĠġLEMELERĠN ÖZELLĠKLERĠ

Ayancık yöresinde yapılan nakıĢlar (iĢlemeler) içe giyilen göyneklerde yakaya, baĢta nezgep ve yengile, ayakta Ģalvarın paçasına iĢlenirler ve kullanıldıkları yere göre özellikler içerirler.

7

SÖKME ĠġĠ : Ġç giyimde kullanılan göyneğin yakasına yapılan iĢ sökme ve oya

tekniği ile yapılır. Sökme iĢi teknik olarak kesme ve ajurlar grubuna girmektedir. YapılıĢ tekniği olarak iĢlemede kolaylık sağlaması ve ipliklerin iĢin sonuna kadar devam etmesi için tersten yapılmaktadır. ĠĢleme ipliği olarak 8 ve 12 numara kotan ipliği kullanılır.

Ayrıca sökme iĢi yanında yakalarda “sülüğen, haramus suyu, balık kılçığı, kaytan, tırnak, yengil gülü, oya” diye adlandırılan ve çoğunluğu kanaviçe ve goblen tekniği ile iĢlenmiĢ

süslemeler göze çarpmaktadır. OYA ĠġLERĠ : Yaka kenarına iğne ile kotan iplik kullanılarak iğne oyası tekniği ile maydanoz, pirinç, halkalı Ģeker adı verilen motiflerle süslemeler yapılır. Oyalar genellikle

yaka kenarına geniĢ, küçük parçalara dar olarak çalıĢılır. PAÇA ĠġĠ : Ġç giyimde Ģalvarların paçalarına susma tekniği ile yapılan

süslemelerdir. NEZGEP ĠġĠ: Tersinden sayılarak susma tekniği ile yapılmaktadır. Desende

tamamen bordo renk kullanılmaktadır. YENGĠL ĠġĠ : BaĢta kullanılan nezgepin düzgün durmasını sağlamak amaci ile çene altında duran iki ucunun nezgepe bağlanadığı 2 cm. geniĢliğindeki yengil üzerine

kanaviçe tekniği ile iĢlenen iĢtir.

Resim 4 : Nezgep ve yengil.

ĠġLEMELERĠN RENK ÖZELLĠKLERĠ Genellikle canlı renkler kullanılmıĢ olmakla birlikte nezgep ve paça iĢlemelerinde sadece bordo renk kullanılmaktadır.

Resim 5 : Keten dokumalarından elde Resim 6 : Sökme yaka, oya yaka.

edilen çeĢitli ürünler (Çanta, Gözlük Kılıfı,Duvar Gazeteliği)

8

Yakalarda birden fazla renk iç içe kullanılır. Kırmızı, mavi, sarı, pembe, yeĢil,

eflatun, siyah, portakal sarısı gibi renkelerin çok kullanıldığı görülmüĢtür. Yaka çalıĢmalarında mutlaka siyah renk kullanılır ve iĢlemeye önce yöresel tabiri ile “karası” (siyahı) çekildikten sonra baĢlanılır.

Adı geçen iĢlemeler yalnızca yörede dokunan keten üzerine yapılmaktadır. Bu dokumalar atkı ve çözgü ipleri keten olan ketene yada çözgü ipliği, pamuk atkı ipliği

keten olarak iki grupta toplanılır. Enleri 40-45 cm civarında değiĢir. Çizgili veya düz olarak dokunabilirler.

HALK GĠYSĠLERĠ Ayancık ve civarındaki yöresel giysilerin temelini yukarıda da belirtildiği gibi keten

giysiler oluĢturmaktadır. Bununla birlikte yöre kıyafeteri ve isimleri Ģöyledir:

Bayanlarda; Nezgep: BaĢa takılır. Hem süs hem de baĢa takılan bürgü ve saçları tutmaya yarar. Eski Türk

motifleri ile iĢlidir. Yengil : Nezgepin çene altından geçen parçasıdır.

Türk motifleri ile süslüdür. Bürgü: Nezgepin üstüne örtü olarak takılır. Nezgepin ön iĢlemesini kapatmaz iki kenarı oyalı olan

bürgü bürümcükten yapılır. Resim 7 : Nezgep ve yengil.

Yakalı Gömlek : Ketenden yapılan gömlek yakası da eski Türk motifleri ile süslüdür, yaka ilik altını diye adlandırılan ve yakayı birbirine tutturan bir altın lira ile tutturulur.

Altıparmak Üç Etek: Göyneğin üzerine giyilir, ayak bileklerine kadar uzundur. Ceket yerine geçen üç etek yırtmaçlı olup kırmızı-sarı renkte olanına “fındıklı”, bordo

renginde ince çizgili olanına “üç etek” denir. Darabulus veya Yün KuĢak : Bele takılır. Özelliği elbiseyi tutturmak ve kadını dolgun göstermek içindir. Darabulus ipekten yapılmıĢtır.

PeĢkür : KuĢağın üzerine tutturularak cep görevini gören bir önlüktür.

Paçalı ĠĢlemeli Don : Ketenden (bürümcükten) yapılır. Ayak bileklerine gelen yerleri nezgepte olduğu gibi iĢlemelidir. Bacağa giyilir.

Yün Çorap : Koyun yününden yapılır. Az görülmesine rağmen iĢlemeli olanları da vardır.

Çarık : Ayağa giyilen dana derisinden yapılmıĢ ayakkabılardır.

Erkeklerde ise; bayanlara oranla daha sade bir kıyafet göze çarpar. Ayakta çarık ve yün çorap, belde kuĢak gömlek ve

yelekten oluĢan kıyafet ile bacağa zıpka denilen bir tür Ģalvar Resim 8: Paça (don) giyilir.

GÜNÜMÜZDE AYANCIK KETEN BEZĠ, PEġKĠR DOKUMA, YÖRESEL PAÇA, NEZGEP, GÖYNEK YAKASINDAN YAPILABĠLECEK ÜRÜNLER

Ayancık keten bezi dokumadan (düz) yapılabilecek ürünler;

9

1. Bayan yazlık takım elbise

2. Erkek yazlık takım elbise

Ayancık bürümcük pamuklu dokumadan

yapılabilecek ürünler; 1. Bayan bluzlar

2. Erkek spor gömlekler

Resim 9: Keten Takım Elbise Ayancık peĢkir dokumadan günümüze uyarlanarak yapılabilecek ürünler;

1. PeĢkir 2. Oda takımları 3. Perdeler

4. Yatak örtüleri 5. Yastıklar

6. Yelekler 7. Çantalar 8. Terlik ve ayakkabılar

9. Abajurlar 10.Lavanta torbaları ve para keseleri

Ayancık yöresel iĢlerinden olan paça, nezgep, göynek yakası gibi iĢlerin değiĢik Ģekillerde Ayancık keten bezine dizayn edilerek uygulatma yapılması sonucunda; 1. Yelek (sırtı ve önü yarı yüzü paça ve nezgep iĢli)

2. Çantalar (paça ve nezgep iĢlemeli) 3. Gözlük kılıfı ve lavanta torbaları (paça ve göynek yakası iĢli)

4. Oda takımları (sehpa örtüsü, konsol örtüsü) 5.Masa örtüleri, perde gibi ürünler elde edilebilmektedir.

Resim 10 : Abajur Resim 11 :Duvar Panosu Resim 12 :Çantalar

10

Resim 13: Göynekten modernize edilmiĢ elbise.

11

Resim 19 :Dokuma tezgahında yapılan sehpa takımı

5. ÇALIġMANIN UYGULAMA AġAMALARI:

5.1. KETENĠN BĠTKĠSEL ÖZELLĠKLERĠ :

KÖK: 90-120 cm. derinlere inebilen, yanlara yayılan bir kazık kök vardır. SAP : Lif ketenlerinde 60-120 cm. boylanan sap ince, dik, lif ketenlerinde uçtan

itibaren dallanma gösterir. YAPRAK : Sap üzerinde yaprak sapı olmaksızın bağlanmıĢ olan yapraklar açık yeĢil

renkte iğne veya mızrak Ģeklindedir.

ÇĠÇEK : Dağınık veya birleĢik salkımlıdır. MEYVE (KAPSUL) VE TOHUM : Tohumları susam tohumuna benzer. Uçlarında

gagamsı bir çıkıntı vardır. Parlak renkte ve kaygan özelliği ile ayrılır.

KETEN TOHUMU KETEN ĠPĠ

12

5.2. TARIMI

ĠKLĠM ĠSTEKLERĠ : Lif ketenleri daha ziyade nispi rutubeti yüksek olan serince kıyı bölgelerinde daha kaliteli mahsul verir. Ketenin özellikle Mayıs – Haziran aylarında fazla suya ihtiyaç göstermelerinden dolayı bu devrede yağıĢı kafi denecek olan yerlerde,

baĢarılı bir Ģekilde kültürü yapılabilir. Aksi takdirde bünyesinde suyu depo edebilen topraklar ister. Karadeniz kıyıları keten tarımı için en elveriĢli yerlerdir.

Keteni kıĢtan önce ekmek veya ilkbaharda erken ekmek su ihtiyacını telafi bakımından önemlidir. Erken ekim sonucu daha yüksek bir verim alınır. TOPRAK ĠSTEKLERĠ : Toprak bakımından seçici değildir. Keten; sıcak rutubetli,

orta ağırlıktaki geçirgen toprakları sever. Derin yapılı kumlu-killi veya killi-kumlu toprakları sever.

BESĠN ĠSTEKLERĠ VE GÜBRELENMESĠ: Keten yöremiz Ģartlarında gübrelenmez. Fakat iyi bir lif ve yüksek verimli tohum mahsulu için ketenin besin isteklerini yerine

getirmek gerekir. Ketene doğrudan doğruya çiftlik gübresi verilmez. Tarlada ketenden önce ekili ürüne çiftlik gübresi verilirse, keten de bundan istifade eder. Azotlu gübrelerin lif kalitesine olumsuz etkisi vardır. Sapları kaba yapar, gevĢek bir lif verir. Ekimden iki

hafta sonra potaslı kompoze gübreler verilmelidir. EKĠM NÖBETĠ : Keten iyi bir ön bitkidir. Yarı nadas sayılır. Tarlayı yormaz. Hele

tarla temiz tutulursa ker ekim nöbetine girebilir. Fakat arka arkaya ekildiğinde kendini sevmez.

TARLANIN EKĠME HAZIRLANMASI : Genellikle tarla hazırlanmasına önem verilmez.

Tarlayı derince bozmalı ve arkasından tırmık ve sürgü geçirilerek tesviye etmeli ve sonra keten ekimine geçilmelidir.

TOHUMLUK : Keten tohumunda temizlik çok önemlidir. Çünkü keten tohumu içindeki zararlı ot tohumları çok küçüktür.

EKĠM : Keten mutlaka toprak tavında iken ekilmelidir. Tavsız ekim iyi sonuç

vermez. EKĠM ZAMANI : Eylül – Ekim aylarında havalar elveriĢli gittiğinde toprak tavı

yakalandığında hemen ekilmelidir. Zira ketenin kıĢa tamamıyla pençeleĢmiĢ ve köklenmiĢ olarak girmesi lazımdır. Bizde lif ketenleri kıĢlık ekilir.

EKĠM ġEKLĠ : Keten memleketimizde serpme ekilir.

TOHUM MĠKTARI : Lif keteninde dallanma istenmediğinden seyrek ekim asla yapılmamalıdır. Serpme ekimde 8-10 kg/da. Tohumluk kullanılması uygundur.

Uygulanan ekim derinliği 2 cm. dir. DĠĞER BAKIM ĠġLERĠ : Lif keteni nispi rutubeti yüksek ve yağıĢı kafi yerlerde

yetiĢtirilir. Nitekim Karadeniz kıyıları ketenin iyi yetiĢtirilme alanıdır.

BaĢka memleketlerde keten sıraya ekim yapılmak suretiyle iki defa çapalanır. Bizde keten serpme ile ekildiğinden çapa yapılmaz. Ġlk çapa bitkiler 10 cm. ve ikinci

çapa bitkiler 25 cm. boylanınca uygulanması gerekir. Bundan sonra esasen keten tarlasına girilmez.

Ketenin en büyük düĢmanı küsküt otudur. Ġlk görüldüğünde sökülüp imha

edilmelidir. HASAT : Elle veya makine ile sökülerek yapılır. Sarı (tam) olum döneminde hasat

yapılmalıdır. Bu dönemde bitki tamamen sararmıĢ, alt yaprakları dökülmüĢtür. Tohum kapsülleri sararmıĢ ve uçlarında çatlaklar görülmüĢtür. Bu dönemde hasat edilen keten hem lif için ve hemde tohumluk içindir.

5.3. KETENĠN BEZ HALĠNE GELEN KADAR OLAN ĠġLEMLERĠ Elle veya makine ile hasat edilen bitkinin ileri olgunluk dönemlerinde lif kalitesi

düĢmekte, yağ üretimi yükselmektedir. Hasat edilen keten bitkisi demetler halinde kurutulmaktadır. Kurutulan bitkiden lifler, mekaniksel ve havuzlama (havuzlama

sırasında içeriğindeki pektin maddesi bakterilerce parçalanmakta ve lif kümeleri bitki sapının odun kısmından kolayca ayrılmaktadır) yöntemleri ile ayrılmaktadır. Havuzlama iki Ģekilde yapılır.

13

a. Çiğde havuzlama : Rüzgarı az olan yerlerde çayır ve mera üzerine ketenler

serilir. Bir iki hafta sonra sapların çevrilmesi lazımdır. Havuzlama çiğde bir, birbuçuk ay devam eder. Bu usulde lifler kolay kolay parçalanmaz, yumuĢar ve lifler kararmaya baĢlar.

b. Suda havuzlama : Bir, birbuçuk metre kuyularda yapılır. Kuyunu altı ve etrafı taĢla örülürse havuzlama daha temiz sularla yapılacağından keten liflerinin rengi beyaz

olur. Havuz boĢ iken demetler dizilir, asılır havuz doldurulur. Buna durgun suda havuzlama denir. Suyun sıcaklık derecesine göre 5-8 günde olur.

Havuzlamada olgunluk derecesi için keten demetlerinin üstünden, ortasından,

altından saplar çekilir. Kök kısmından bir parça kırılır, bütün liflerin dallarından sıyrılması ile havuzlam iĢlemi tamamlanır.

Havuzlama iĢlemi bittikten sonra sudan çıkarılan demetler dikine dizilir, süzülmeye terk edilir.

Çayırlar üzerinde alt üst edilerek kurutulur. Bu iĢlem 8- 10 gün devam eder ki buna “doğal kurutma” denir. Bundan baĢka fırınlarda yapılan kurutma da vardır. Ancak bu tip kurutmanın riskli tarafları mevcuttur (ketenlerin yanması vb.).

Kurutma iĢleminden sonra, ketenin lifleri içindeki odunsu kısmın ayrılması iĢlemi yapılır. Bu iĢlem basit olarak elde “mengenez” denen bir alet yardımıyla

yapılabilmektedir.

Mengenez Mengenez

Odunsu kısmından ayrılan lifler taraklarda iĢlem görerek liflerde kalan odunsu kısımlar tamamen atılır, temiz lifler meydana çıkar. Bu taraklama esnasında iĢe yaramayan gövde kısmı aĢağıya doğru tarakla sıyrılmakta ve taranan kısımlarda ketenin

elyaf kısmı kalmaktadır. Bu iĢlem sonucunda üç kalite iplik elde edilir:

Tarak

Tarak

14

Birinci kalite (mahalli adı parmak); her cins dokuma imalatında kullanılabilecek kalitededir.

Ġkinci kalite (mahalli adı semen); kalın bez, çarĢaf, çuval, kilim gibi gramajı fazla

ve kaba imalatta kullanılır. Üçüncü kalite (mahalli adı çöpür); taramanın en sonunda kalan döküntüdür. Yatak

ve ot yastık doldurmada kullanılır. Bu lifler çıkrıkta iplik haline getirilir. (Çıkrık: Taraktan geçirilen ketenin iplik haline

getirilmesi için ağaçtan yapılmıĢ bir düzenektir.) Taraktan düzgün çıkmayan lifler

(semen) ise orçukta (dokunacak ipliğin bükülerek inceltilmesine yarar) iĢlenerek kalın ip haline getirilir. ( Bu iplikler çarĢaf ve örtü kumaĢı yapımında kullanılır.) tezgahta iplik

olarak kullanılacak keten, köylü kadınlarca kıĢ boyunca çıkrıkta iĢlenerek iplik haline dönüĢtürülür. Keten iplikleri büyük bakır kazana konur. Ġçine kül karıĢtırılarak kaynatılır.

Bu iĢlem keten ipliklerinin beyzaltılma iĢlemidir. Beyazlatılma iĢleminden sonra iplikler “elepçek” denilen ağaç düzene bu düzenekten de masuralara sarılır.

Çıkrık

Çıkrık Dokumalar pamuğa-pamuk yada ketene-pamuk olarak yapulmaktadır. Tezgaha

gerilecek olan pamuk çileleri gergin durması ve dokuma yapılırken kaymamamsı için çiriĢlenir.

ÇiriĢleme : Un, sabun niĢasta ve yağ karıĢımı hazırlanılarak soğuk suda bu karıĢım

ezilir. Hazırlanan bu karıĢıma pamuk çileleri atılarak kaynatılır. Kaynatılan pamuk çileleri ateĢten alınarak üzerinde oluĢan atıklar temizlenerek çileler kurumaya bırakılır. Kuruyan

pamuk çileleri “elemit”e geçirilip masuralara sarılır. Masuralardan istenilen ölçülerde ebatları ayarlanarak çözgü yapılır. Çözgü yapılan ipler zincir haline getirilip toplanır. 4 adet kücüden geçirildikten daha sonra taraktan geçirilen ipler tezgâha gerilir. Tezgâh

ağaçtan yapılmıĢ olup, elle çalıĢan bir tarak sistemi vardır.

15

Resim 20 : Tarlada Keten Ekimi. Resim 21 :Ayancık Halk Eğitimi Merkezi Keten- PeĢkir Dokuma Atölyesinden Bir

Görünüm

Resim 22 : Ayancık H.E.M. Yöresel Resim 23 : PeĢkir Dokuyan Kursiyer El NakıĢı Yapan Kursiyerler

16

Resim 24-25 : K.Bezi Dokuyan Bir Köylü(Hanife ÇETĠNKAYA-Gürsökü/AYANCIK)

ÖZEL SEKTÖRDEKĠ GĠRĠġĠMCĠLERDEN GÖRÜNÜM :

(Keten ürünleri ve peĢkir dokuma atölyesi)

Resim 26 : ĠĢveren (Asuman Yılmaz)

17

Resim 27 :Dokumacı Resim28 : Diğer çalıĢanlar

Not: Bu atölyede iĢverenle birlikte üç kiĢi çalıĢmakta olup , taslak ÇALIġMA çalıĢmasında

adı geçen on yedi çeĢit ürün imal edilmektedir.Ġki dokuma tezgahı ve iki dikiĢ makinesı ile çalıĢma yapılmaktadır.

18

Resim 29 : Ayancık Ġlçesinin Doğal Güzelliklerinden Akgöl.

7. ÇALIġMANIN SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠNE AĠT DEĞERLENDĠRMELER:

Ġlçemiz kendi adı ile bir anılan ürün olan keten ve keten ürünlerinin üretimi konusunda yeterli potansiyele sahiptir. Gerek iĢgücü, gerek bu iĢe gönül vermiĢ insan varlığı, gerekse de doğası ile sahip olduğu potansiyelin, geçmiĢten gelen tecrübe ile

harman edilmesiyle ortaya çıkarılacak sonuç hem yöreye hem de ülke ekonomisine katkı sağlayabilecektir. Bu ÇALIġMA ile ilk olarak, Ayancık Halk Eğitimi Merkezi ve ASO

Müdürlüğü bünyesinde ip yapımında 13, dokuma tezgâhında 24, nakıĢ iĢlemede 13 kiĢi olmak üzere 50 kiĢiye iĢ ve istihdam imkânı sağlanacaktır. Üretilen ürünler ilçemizde her yıl düzenlenen ve adını adı ilçemizle özdeĢ ketenden alan “Ayancık Kültür, Keten ve

Ahşap Festivali” bünyesinde gerek yöre insanına, gerekse dıĢarıdan gelerek ilçemizi ziyaret eden insanlara sunulabileceği gibi yurt dıĢına gurbetçi veren bir yöre olarak yurt

dıĢındaki insanlarımıza ve dolayısı ile yabancı insanlara da sunumu yapılabilecektir. Bu sayede unutulmaya yüz tutmuĢ “Ayancık Keteni, PeĢkiri ve Yöresel El NakıĢları”nın

benzeri ürünlerde olduğu gibi (ġile Bezi, Buldan Bezi...) Türkiye ve dünya piyasasında isim yaparak aranan bir ürün olması sağlanacaktır. Yöremizin ve hatta ülkemizin kalkınmasında bir çıkıĢ yolu olarak görülen, iç ve dıĢ turizme katkı sağlanarak ilçemizin

adının dıĢarıda tanıtılmasında etkili olacak ve ilçe turizminde önemli yer tutacaktır.

Resim30 : Ayancık-Yenikonak’taki SĠNKAġ Keten Fabrikası

Ġlçemiz sınırları dahilinde faaliyet gösteren keten iĢleme fabrikası halen keteni lif ve pamuk aĢamasına kadar üretmekte ve satıĢını yapmaktadır. Dolayısıyla hammadde

iĢleme konusunda fabrika düzeyinde üretim yapılıyor olması ilçemizde keten üretimi için önemli bir avantaj sağlayacaktır.

19

Resim 31 : Keten Fabrikasının yanan bölümünden bir görünüm

Ancak fabrikanın büyük bir bölümünün yakın geçmiĢte yangın felaketine maruz kalması nedeniyle üretim Ģu anda tamamen durmuĢ olup ,sahiplerince gerekli sermaye

desteği sağlanabildiği takdirde tam kapasite üretime geçebilecektir.Bu fabrikada ortalama 30-40 iĢçi istihdam edilebilmektedir.

Bu ÇALIġMA ile bu tip iĢletmeler de özendirilerek yeni üretim kaynakları ve istihdam alanları kurulmasına katkı sağlanması da hedeflenmektedir.

HAZIRLAYANLAR:

Zeki AKIN

Halk Eğitimi Merkezi ve A.S.O. Müdürü

2005