Ay' yarıldı mı ?

HKMET YURDU Dnce Yorum Sosyal Bilimler Aratrma Dergisi

ISSN: 1308-6944 www.hikmetyurdu.com

www.hikmetyurdu.com www.hikmetyurdu.net www.hikmetyurdu.org

Hikmet Yurdu, Yl: 2, S.3 (Ocak-Haziran 2009), ss. 95 - 109

akkul-Kamer Olay erevesinde Baz Tahliller

Mehmet Azimli*

zet: Bu almada Hz. Peygamberin Mekke Dnemi olaylar sadedinde ak-

tarlan ve Hz. Peygamberin mucizelerinden en by olarak verilen akkul-Kamer olay incelenmitir. almada, rivayetlerdeki aktarmlar ta-rihsel balamda tenkide tabi tutulmutur. Konu ile ilgili olduu belirtilen ayetlerin ise daha ok kyamet ile ilgili olduuna deinilmitir. almann sonunda ise konu ile ilgili rivayetlerin, ilk siyer kaynaklarnda gememesi ve daha ok Muahhar slam Tarihi kitaplarnda gemesi sebebiyle bir kaynak deerlendirmesi bulunmaktadr.

Anahtar Kelimeler: akkul-Kamer, slam Tarihi, Boykot. Abstract:

Some Anlysis in The Frame akkul-Kamers Event n this study akkul-Kamer that is narratived big miraculous the

events at the Mecca period events is examinated. n this study transfers at the rumors dependent has been held to at the historic coherence. Koran verse that related subject has been touched became related to the doomsday. At last work is held that related rumors does not mention at first prophet's life sources and at the subsequent Islam history books.

Keywords: akkul-Kamer, History of slam, Boycott.

Giri

Bu almamzda Muahhar slam Tarihi kitaplarnda Hz. Peygamberin Mekke Dnemi olaylar sadedinde aktarlan ve Hz. Peygamberin mucizelerin-den en by olarak verilen akkul-Kamer olayn incelemek istiyoruz. Mese-leyi daha ok slam Tarihinin ilk kaynaklarnda geip gemedii ve o gnk Mekke ortamnda byle bir olayn olabilirlii balamnda deerlendirmek istiyo-ruz. Bu konuda Kurandan da delil getirildii iin ilgili ayetlere de deinmek istiyoruz.

* Do. Dr., Dicle n. lahiyat Fak. slam Tarihi Ana Bilim Dal Bk.

96 | S a y f a akkul-Kamer Olay erevesinde Baz Tahliller


Mekkedeki Ortam

akkul-Kamer olaynn meydana geldii dnem, slam Tarihinde Boykot yllar olarak bilinir. slamn geliinin yedinci ylnda balayan ve onuncu ylnda sona eren Boykot olay, Mekkelilerin Hz. Peygamber ve onu savunan akrabalar Haim oullarna uyguladklar ilgin bir bask yntemi olarak tarihe gemitir. Bu olay, Mekke sosyal dokusu ierisinde farkl dnen bir kesimin kendisini savunan kabilesiyle birlikte kabile rf kullanlarak, cezalandrlmas uygulama-sdr. Mekkede yllk gizli bir davetten sonra alen davetin balamas,1 Ms-lmanlarn saylarnn artmas2 ve Habeistana giden mrik heyetinin baarsz bir ekilde geri dnmesi sonucu3 bu gelimeleri nlemek iin4 ikencenin de ie yaramad ortaya knca,5 Mekkeli mrikler meseleyi kkten halletmek zere toplanp farkl bir bask metoduna karar verdiler.6 Bu metot, Hz. Peygamberi kendilerine teslim etmeyen Haim oullarna toplumsal bask oluturmak iin uygulanacak olan boykot (toplumsal ambargo) karar idi.

Boykot yllar birbirinden ilgin olaylarn gerekletii yllar olarak tarihe gemitir. Bu dnemlerdeki aclarn bykl, dnemi aktaran tarih kitaplar-mza baz mbalaal anlatmlarn karmasna neden olmutur. Bu anlatmlarn bazlar birbiriyle elikiler barndrmakta, tarihsel ortam itibariyle olmas mm-kn grnmeyen baz olaylar iermektedir. Bunlarla ilgili bilgileri baka bir a-lmamzda verdiimiz iin burada temas etmiyoruz.7

Mekke dneminin Boykot yllar olarak belirttiimiz dnemde meydana geldii belirtilen bir olay da akkul-Kamer meselesidir. Verilen bilgilere gre Mekke dneminin 8. ylnda gerekletii kabul edilen8 bu olay hakknda rivayet kltrndeki bilgiler yannda, Kuranda da bu konudan bahsedildii gr, konuya daha da nem kazandrmtr. Bu sebeple ncelikle konuyla ilgili gelen

1 bn Hiam, es-Siretn-Nebeviyye, Kahire, 1974, I, 237. 2 Geni bilgi iin bkz. Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhit Mcadelesi Ve Hz. Peygamber, ev; Ahmet Asrar, Ankara,

1983, II, 519. 3 bn Sad, et-Tabakatl-Kbra, Beyrut, Trz. I, 208. 4 Taberi, Tarihl-mem vel-Mluk, Beyrut, trz. , I, 545. 5 bn shak, Siret bn shak, Konya, 1981, 129. 6 Belazuri, Ensabul-Eraf, Dmek, 1997, I, 264. 7 Mehmet Azimli, Mekke Dnemindeki Boykot Yllar zerine Baz Mlahazalar, stem, Konya, 2006, say, 7. 8 Diyarbekr, El-Hamis, Beyrut, Trz., I, 298.

Do. Dr. Mehmet Azimli S a y f a | 97


rivayetleri daha sonra da ilgili olduu iddia edilen ayetleri deerlendirmek isti-yoruz.

Rivayetlerde akkul-Kamer

akkul-Kamer olayn rivayetlerin genelinde anlatlan ekliyle aktarrsak; bu yllardaki haram aylarda boykot uygulanmadndan, ib-u Ebi Talip denilen blgeye snan Haim oullar bu aylarda dar kabiliyorlard. te byle bir zamanda Hz. Peygamber, Minada iken Mekkeli mriklerin mucize istei zeri-ne, bir iareti ile ay yarlm,9 yars bir dan zerine yars da dier bir dan zerine ayrlm, sonra tekrar birlemi, izleyen Mekkeliler bunun sihirden ibaret olduunu belirtmilerdir.10

Gelen rivayetlerin hepsine topluca bakarsak, genel olarak bu ekilde anla-tlan akkul-Kamer olaynn detaylarnda birok tezatlar mevcuttur. Baz riva-yetlere gre mucizeyi mrikler deil, Yahudi limler istemitir. Bilindii gibi Mekkede o dnemde Yahudi tccarlar dnda Yahudi bulunmamaktadr.11 Ya-hudi bilginlerin Hz. Peygamberle muhatap olmas daha ok Medine dneminde-dir. Bu anlamda byle bir mucize talebinin olmas pek uygun gzkmemektedir. Ayrca mriklerin byle bir mucize istei konusunda da problemler mevcuttur. bn-i Hacer Fethu'l-Bari adl eserinde: "Enes'in dnda hibir sahabeden Raslullah'n (s.a) bu mucizeyi kfirlerin istei zerine gsterdii eklinde bir rivayete rastlamadm." demektedir.12 Dolaysyla Mriklerin istei zerine bir mucizenin gelmesi meselesi de problemlidir. Zaten mriklerden gelecek byle bir istee olumlu cevap verilmeyecei Kurandaki ayetlerde ifade edilmi13 ve insanlara hidayet verme yasasna muvafk olmad izah edilmitir.14

Olayn bir kere mi yoksa iki kere mi cereyan ettii hakknda da ihtilaflar mevcuttur.15 Baz rivayetlerde geen ayn iki defa yarld eklindeki bilgiler; bilginler arasnda tartmalara neden olmutur. Bilginler bu rivayetlerdeki ayn

9 Buhari, Tefsir, 290. 10 Bkz. bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, Beyrut, 2005, II, 483. 11 Yaar elikkol, slam ncesi Mekke, Ankara, 2003, 141. 12 bn Hacer el-Askalani, Fethul-Bari, Beyrut, Trz., VII, 182. 13 Bkz. sra, 59. 14 Bkz. Afzalurrahman, Siret Ansiklopedisi, stanbul, 1996, III, 196. 15 Taber, Tefsirut-Taber, Beyrut, 2001, XIII, 111.



iki defa yarld eklindeki tezatlar, ayn ikiye ayrlmas eklinde tevillerle izah etme yoluna gitmilerdir.16

Baz rivayetlerde bu konu ile ilgili olarak daha birok abart ieren ziyade-ler bulunmaktadr. Buna gre Ayn Hz. Peygamberin emriyle ikiye ayrld, iki parasnn gsnden girip kollarndan kt veya bir parasnn Safa tepesine, bir parasnn da Merve tepesine indii, Mekkelilerin bunu ikindi ve akam va-kitleri arasndaki bir srede izledikleri aktarlr. akkul-Kamer olayn hararetle savunan bilginler bile bu haberleri, uydurma ve iftira olarak nitelemektedirler.17

Hadis kaynaklarnda akkul-Kamer ile ilgili olarak aktarlan rivayetlerin ravileri arasnda snrl saydaki u 7 ismi gryoruz; Enes b. Malik, Huzeyfe b. Yeman, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. mer, Abdullah b. Amr, Cubeyr b. Mutim, Abdullah b. Mesut.18 Bu ravilerden Enes ve Huzeyfe Medinede Msl-man olmulardr ve olay grmeleri mmkn deildir. Ravilerden Abdullah b. Abbas domam, Abdullah b. mer ve Abdullah b. Amra gelince bu olay gz-leyecek yata ve durumda deillerdir.19 Cubeyr b. Mutim ise bu olay olduunda Mslman deildir, stelik akkul-Kamer ile ilgili aktard hadisi mrik olan ve mrik olarak len babas Mutimden aktarmaktadr.20 Mekke dnemi-ni yaam, olaylar tam olarak mahede etmi sahabe toplumu varken, olay bize aktaranlarn ounlukla olaylar grmeyen insanlardan olmas tesadf mdr?

Bu trden sebeplerle rivayetlerin ve ravilerin tartmal durumu, ayrca konuyla ilgili hi bir rivayetin mtevtir haber derecesine ulamamas,21 Cubeyr rivayeti gibi baz rivayet kanallarnn munkat olmas,22 bu olayn gemite vuku bulduu iddiasnn kesin bir kanta dayanmadnn gstergelerindendir.23

16 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye , II, 483. 17 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye , II, 483. 18 Rivayet farklar ve raviler iin bkz. M. Asm Kksal, slam Tarihi, stanbul, 1987, V, 36; lyas elebi, tikadi

Adan Uzak Ve Yakn Gelecekle lgili Haberler, stanbul, 1996, 161. 19 Geni bilgi iin bkz. Sunatullah Bikbulat, nikak- Kamer Meselesi, slamiyat, Yay; Bnyamin Erul, Ankara,

2004, c. 7, say, 3, 188; Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhit Mcadelesi Ve Hz. Peygamber, ev; Ahmet Asrar, Anka-ra, 1983, II, 521.

20 Ahmet b. Hanbel, Musned, Beyrut, Trz, IV, 81. 21 Bikbulat, 187. 22 lyas elebi, nikaul-Kamer, DA, XXII, 344. 23 Kuran Yolu, Diyanet leri Bakanl, Haz; Heyet, Ankara, 2004, V, 123.



Kuranda akkul-Kamer

akkul-Kamer meselesi ile ilgili olarak rivayetlere destek sadedinde en fazla n plana karlan ve ileri srlen delil, Kamer suresinin giriinde anlatlan ayetlerdir. Biz burada ayetlerin anlamn verdikten sonra mfessirlerin bu konu-daki grlerini aktarp baz tahlillerde bulunmak istiyoruz;

Son saat (Kyamet) yaklaacak (yaklat) ve ay yarlacak (yarld) Ama eer onlar, (Son Saat dncesini tamamen reddedenler, onun yaklatnn) iare-tini grselerdi, srtlarn dnerler ve (Bu,) hep olagelen bir gz yanlmasdr derlerdi.24

Mfessirlerin bazlar, rivayetlerin tesiri25 ile bu iki ayette anlatlan ayn yarlmasnn Mekke dneminde gerekletiini belirtirler.26 Bu konuda gelen ri-vayetlerin de27 bunu anlattn ifade ederler.28 Uzun izahlarla bu mucizenin ger-ekletiini belirtirler.29 Bu mfessirlerin grlerini oluturmada etkilendikleri ve dayandklar temel dayanaklar, arlkl olarak yukarda zikrettiimiz rivayet-lerdir.30 Bu rivayetler eliinde bunu reddedilemez bir gerek olarak deerlendi-rirler.31

Baz mfessirler ise bu konudaki rivayetleri kabullenmeyerek ayetlerdeki ifadenin Kyamet gn gereklemesi beklenen bir olay olduunu, bu manada henz ay yarlmasnn gereklemediini, bunun Kyamet gn olacan belir-tirler. 32 Ayrca, Tabiinden Hasan Basrnin, Ata b. Rabahn ayetteki ifadenin k-yamet gn gerekleeceini savunduklarn bildirirler.33 Salebi gibi baz mfes-sirlerde bu grtedir.34 Kurtub, Kueyr ve Maverdnin de bu grte olduu-nu ayrca bu grn cumhurun gr olduunu aktarp, bu gr destekle-me sadedinde bu ayetin i aklk kazand ve ortaya kt anlamna geldiini, Araplarn ak ve seik olan hususlar iin ay misal verdiklerini, burada da ger-

24 Kamer, 1-2 25 Bikbulat, 187 26 bn Kesir, Tefsirul-Kuranil-Azim, stanbul, 1998, VII, 450. 27 Taberi, Tefsirut-Taber, XIII, 111. 28 Elmall M. Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, stanbul, 1993, VII, 333. 29 Mevdudi, Tefhimul-Kuran, ev; Heyet, stanbul, 1990, VI, 45. 30 Bikbulat, 188; Vehbe Zuhayli, Tefsirul-Munir, ev; Heyet, stanbul, 2005, XIV, 125. 31 Fahrettin Razi, Tefsir-i Kebir, ev; Heyet, Ankara, 1990, XX, 590. 32 Zeki Duman, Beyanul-Hak, Ankara, 2005, I, 227 33 Bikbulat, 187; elebi, XXII, 344. 34 bn Atiyye, el-Muharrerul-Veciz, Beyrut, 1993, V, 211.



ein ortaya k iin bu ifadenin kullanldn belirtir.35 Bu grlere katlan Muhammet Esed bu suredeki ayetlerin tefsiri mahiyetinde aktarlan rivayetlerin gerekliinden phe etmekle beraber, bunlar ayn yarlmas olarak deil de, muhtemel ksmi bir ay tutulmas olarak yorumlamay tercih etmitir.36 Rivayet-lerde de bunu destekleyen ve o gece ay tutulduunu belirten bilgiler vardr.37

Bu balamda baz aratrclar, Kamer suresinde bulunan ayetlerdeki ifa-delerden gemiteki bir olayn deil, gelecekteki kyametin anlatldn, bu tr bir kullanmn Arapada yaygn olduunu ve bu tr kullanmlarn olayn kesin-liini vurgulamak iin kullanldn bildirirler.38 Bu balamda Kuranda bu tip mazi sas ile gelecekteki kyameti anlatan birok rnein bulunduunu,39 ayrca ilgili ayetlerde geen ayeten kelimesinin akkul-Kameri gsterecekse, bilinen bir olay gsterdiinden marife olmas gerektiini, ancak nekre gelmesinden do-lay, bu ayetlerdeki kastn akkul-Kamer olmadn belirtirler.40 Baz aratrma-clar ise sz konusu ayetlerin ini zaman ile akkul-Kamer olaynn anlatl tarihinin ok farkl zamanlarda gerekletiini, aralarnda drt veya be yllk bir sre olduunu belirterek, olayn vukuunun mmkn olmadna, ayrca bu sure ncesi ve sonras inen surelerde Mekkede gndem oluturmas gereken bu nemli konuya deinilmediine, bu durumun Kurann slubuna uymadna deinmilerdir.41

Bilginlerin akkul-Kamer Konusundaki Tavr

Rivayetlerden ve Kurandan aktardmz akkul-Kamer meselesi, bil-ginler aras ihtilaf konusu olmutur. Bu konuda ok eitli fikirler ileri srm-lerdir. Ancak bu konudaki grlerin ekserisi, akkul-Kamer olaynn vukuunu kabul edenler ve etmeyenler olarak ikiye ayrlmaktadr.

35 Kurtubi, el-Camiu li-Ahkamil-Kuran, Beyrut, 1993, XVII, 83. 36 Muhammet Esed, Kuran Mesaj, ev; Heyet, stanbul, 1999, 1087. 37 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye , II, 483; Bu konuda detayl bilgiler ve bilginlerin grleri iin bkz. elebi, 158. 38 Esed, 1087; Kuran Yolu, V, 123. 39 Bkz. Baz surelerdeki kyamette olaca bildirilen olaylar gemi kipiyle verilmitir, ancak gelecei kastetmek-

tedir. Bkz. Venufiha Fis-Suri Kehf, 99; Kalu Ya veylena men Beasena Yasin, 51; Ayrca Bkz., nikak; 1, nfitar;1, Fecr, 23 v.

40 Bikbulat, 187. 41 zzet Derveze, Kuran- Kerime Gre Hz. Muhammet, ev; Mehmet Yolcu, stanbul, 1989, II, 225; Ahmet Erkol,

Hz. Peygamberin Mucizesi Meselesi Ve Nbvvetin spatnda nikak- Kamer (Ayn Yarlmas) Hadisesi le lgili Bir Deerlendirme, Dicle n. lahiyat Fak. Dergisi, Diyarbakr, 1999, c.I, 292.



Bunlardan akkul-Kamer olaynn Mekkede vuku bulmadn ve kya-mette gerekleeceini savunanlar, rivayetleri ret ve ayetleri tevil ederek zetle42; yukarda aktardmz gibi ayetlerdeki ifadenin kyameti gstermeye msait olduunu, Kuranda bu tr rneklerin mevcut olduunu, konuya ilikin gelen rivayetlerdeki ravilerin olay srasnda yalarnn kkl ve rivayetler hak-kndaki tartmalarn mevcudiyetinin olmasnn bu olayn gemite vuku bul-duu iddiasnn kesin bir kanta dayanmadn gsterdiini, herkesin dikkatini ekmesi gereken bir olayn, dnyann baka yerlerinde grlmedii, tarih ve astronomi literatrne intikal etmedii, 43 sonuta eer byle bir mucize olduysa ve Mekkeliler de buna inanmadlarsa, Kuranda ki tehdit ifade eden ayetler gerei azabn ne-den gelmediini ne srerek, bu hadisenin meydana gelmesinin mmkn olma-dn belirtmilerdir.44

Bu balamda Kurandaki: Bizi, yetler (mucizeler) gndermekten alkoyan tek ey, ncekilerin bu yetleri yalanlam olmasdr.45 Ayetinin olmas, ayrca Kuranda: Ona Rabbinden (bakaca) mucizeler indirilmeli deil miydi?" derler. De ki: Mucizeler ancak Allah'n katndadr. Ben ise sadece apak bir uyarcym. Kendilerine okunmakta olan Kitab' sana indirmemiz onlara yetmemi mi? Elbette iman eden bir kavim iin onda rahmet ve ibret vardr.46 Ayetiyle mriklerin mucize istek-lerinin hibir zaman yantlanmadn ve Kurann onlara yeterli olduunun hatrlatldn, Kuranda mriklerin birok mucize istei, ak bir ekilde veri-lirken, akkul-Kamer ile ilgili bir istekten bahsedilmemesi ve mucize isteklerine kar Hz. Peygamberin: Ben ancak bir resul ve insanm47 ifadesinin kullanmas aktarlr.48 Ayrca ayetler nda bu olayn Kurn verilere ters olduu belirti-

42 elebi, XXII, 344. 43 Kuran Yolu, V, 123. 44 Bikbulat, 188; Benzer grleri Msrda Ahmet Zeki Paa ve Reir Rza da dile getirmitir. Bkz. lyas elebi,

tikadi Adan Uzak Ve Yakn Gelecekle lgili Haberler, 155. 45 Bkz. sra: 59. 46 Ankebut; 51. 47 Bu konuda gelen mucize isteklerinin akl konusunda bir rnek vermek istiyoruz;Onlar: "Sen, dediler, bizim

iin yerden bir kaynak fkrtmadka sana asla inanmayacaz." "Veya senin bir hurma bahen ve zm ban olmal; yle ki, ilerinden grl grl rmaklar aktmalsn." "Yahut, iddia ettiin gibi, zerimize gkten paralar yadrmalsn veya Allah' ve melekleri gzmzn nne getirmelisin." "Yahut da altndan bir evin olmal, ya da ge kmalsn. Bize, okuyacamz bir kitap indirmediin srece (ge) ktna da asla inanmayz." De ki: Rabbimi tenzih ederim. Ben, sadece beer bir eliyim. sra; 90-93.

48 Bikbulat, 187.



lir.49 Hadislerde de Hz. Peygambere verilen mucizenin sadece Kuran olduunu destekler mahiyette veriler vardr.50

Bu grlerin sahiplerinin tersine baz bilginler, rivayetlere 51 ve Kuranda geen verilere dayanarak akkul-Kamer meselesinin mtevatir riva-yetlerle aktarldn,52 bunun bir mucize olduunu,53 gerekliinin inkr oluna-mayacan hararetle54 savunmulardr.55 Bu mucizenin Hz. Peygambere verilip hibir peygambere nasip olmam en byk mucize olduunu, bunu kabullen-memenin veya kyamette olacan sylemenin bir nevi kibirlilik olduunu belir-tirler.56

akkul-Kamer meselesini kabul eden bilginler, bu olayn kyamette olacan savunup yldz ilmiyle uraan insanlarn kitaplarnda bu olayn aktarlmamas ve birok insann grmesi gereken bir olay sadece Mek-kede birka kiinin grmesinin sorgulamasna baz cevaplar vermilerdir. Bu balamda; olayn gece vaki olduunu ve az sayda insann izlediini, insanlarn g srekli takip etmediklerinden ve uykuda olabileceklerin-den dolay bu mucizeyi gremeyeceklerini, gren insanlarn kaydetmemi olabileceklerini, nk ounlukla okuryazar olmadklarn, kaydedilenle-rinde kaybolmu olabileceini belirtirler.57 Ayrca astrologlarn byle bir eyin olmadn belirtmediklerini, byle olunca yok diyenin deil var diyenin delilinin kabul edilmesinin daha uygun olduu gibi savunmalar yapmlardr. 58

Ancak bu tr savunmalar meseleyi tam izah edememektedir. Bunlar, bi-raz da rakibe stn gelmek iin retilen szlere benzemektedir. En basitinden

49 brahim Sarm, Hz Muhammedi Doru Anlamak, Konya, 2005, II, 31. 50 Bkz: Bana verilen mucize ancak bana gnderilen vahiydir. Onun iin kyamet gnnde mmeti en fazla olann ben

olacam umuyorum. Buhari, Fedaill Kuran. 1; Mslim, Kitabul-man, Hadis No. 239. 51 Kastalani, radus-Sari, Beyrut, Trz., IV, 195. 52 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye , II, 483. 53 Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhit Mcadelesi Ve Hz. Peygamber, II, 521; Kasm ulul, Hz. Peygamber Devri Krono-

lojisi, stanbul, 2003, 147. 54 bn Hacer el-Askalani, VII, 182. 55 Bkz. bn Kesir, Mucizatun-Nebi, Riyad, Trz. 31. 56 Zebidi, Tecrid-i Sarih Tercemesi, ev; Kamil Miras, Ankara, 1986, IX, 319. 57 Sleyman Nedv, Asr- Saadet, ev: mer Rza Dorul, stanbul, 1978, III, 40(eserin ilk iki cildi Mevlana

ibliye dier ciltler ise Nedvye ait olmasna ramen, latinize edilirken sehven dier ciltlere de ibl eklinde yazlmtr. Eserin 1928deki Osmanlca basksnda bu yanllk grlmemektedir.)

58 bn Hacer el-Askalani, VII, 182-186.



son cmleyi ele alrsak, bu olay kabul etmeyenlerin delil olarak getirdikleri g-r: Astrologlarn kitaplarnda bu tespitin olmad, eer gerekleseydi yldz ilmiyle ilgili kitaplarda kaydnn bulunaca eklindedir. Deilse olmayan bir ey konusunda astrologlarn kp falan tarihte ay ikiye ayrlmamtr gibi ilgi-siz ve sama bir sz sylemeleri veya kaydetmeleri herhalde beklenemez. Ayr-ca gk cisimleri ile youn olarak ilgilenen, yolculuklarn gk cisimlerinin iaret-lerine gre ayarlayan ve Kuran ifadesiyle gk cisimlerine tapan Sabilerin buraya yakn yerlerde youn olarak bulunduu bir blgede bulunan Mekkelilerin dnya tarihinde ilk ve tek olarak gereklemi(!) byle nemli bir olaydan haberdar ol-mamalar dnlemez kanaatindeyiz.

Burada insan dndren bir dier mesele de udur: Bu mesele bilginler arasnda bu kadar tartlyorken, akkul-Kamer meselesini kabul eden baz m-ellifler bu olayn Kyamette vuku bulacan syleyenleri ok ar ithamlarla su-layabilmilerdir. Bunlardan biri olan Said Havva, kendi asndan en byk mu-cize olarak kabullendii bu meseleyi kabul etmeyenler konusunda onlarn en azndan kfrle itham edilmeyeceini(!), fakat en azndan sahih rivayetleri red-dettikleri iin fasklkla ve sapklkla nitelendirilebileceini ve bunun kalp hasta-lna duar olduklarnn iareti olduunu belirtir.59 Bu anlaya gre bata Hasan Basri olmak zere birok mfessir ve bilgin sapklk ve fasklk ile sulanabilecek-tir.

Baz bilginler, tartmalarn okluundan ve belki de rivayet problemleri-ni izah edemediklerinden dolay akkul-Kamer olaynn gerek olduunu, ancak uzun sre seyredilen bir olay olmadn, gz ap kapayncaya kadar sren an-lk bir ey olduunu, Kuranda Kamer suresindeki ilk ayetlerin de buna delalet ettiini belirterek konuyu izah etme yoluna gitmilerdir.60 Ancak, bu durumda gz ap kapayncaya kadar sren bir eyin nasl bir mucize olaca sorusu akla gelmektedir. Bir saniye sren bir ey mucize olur mu? Bu kadar ksa bir zaman sren bir mucize neyi ispat edebilir ve mrikler buna itiraz edip neden dile ge-tirmemilerdir? Hlbuki rivayetlerde ay yarlmasnn ikindi ile akam aras kadar

59 Said Havva, el-Esas fis-Sunne, ev; Heyet, stanbul, 1989, I, 352. 60 Geni bilgi iin bkz. bn Hacer el-Askalani, VII, 185; Sleyman Nedv (Mevlana ibl), III, 40; Mevdudi,

Tefhimul-Kuran, VI, 45.



zamanda grnd aka belirtilmektedir.61 O halde bu izah, rivayetlerin ken-disiyle elitii iin yersizdir.

Yine meselenin bu kadar karklndan dolay belki de orta bir yo-lu bulma adna baz bilginler, Buharide geen ve Enes b. Malikten gelen rivayetteki: Mekkeliler mucize gstermesini istediler, o da ay ikiye ay-rlm halde gsterdi ve Hra dan ayn iki paras arasnda grdler.62 eklindeki rivayetten yola karak, aslnda ayn ikiye ayrlmadn, m-riklere yle gsterildiini63 sylemilerdir. 64 Ancak bu durumda olmayan eyi olmu gibi gstermek, bir nevi Mekkelilerin dedii, sihir yapm gibi bir durum ortaya karmaktadr ki mesele, izah edilmekten te daha -zmsz veya sorunlu bir alana ekilmi olacaktr. 65

Baz ada slam tarihileri eserlerinde akkul-Kamer meselesine temas etmemilerdir. Bunun sebebi ya meselenin karklndan veya mucize diye an-latlan bu olayn sahihliini kabullenmemelerinden olmaldr. Muhtemelen kimi melliflerimizin deindii gibi bu olayn Hz. Peygamberin en byk mucizele-rinden olduunu kabullenseydiler yazm olduklar siyer kitaplarnda bu konu-dan bahsederlerdi eklinde dnyoruz.66 Kimi bilginlerimiz de bunun maddi bir mucize deil, manevi bir temsil olduunu, Hz. Peygamberin bu tr mucize-lerinin hi nemli olmadn, asl mucizenin Kuran olduunu aka belirtirler.67

Hamidullahn bu konu hakknda syledii szleri, meseleye farkl bir alm getirmektedir:

slama gre, bir kimsenin vahiy alan bir peygamber olabilmesi iin hi de mu-cize gstermesi gerekmez, zira bir kimse peygamber bile olsa, her ey insana deil Allaha

61 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye , II, 483. 62 Buhari, Menakbul-Ensar, 35. 63 Taberi, Tefsirut-Taber, XIII, 115. 64 Olayn gerek olmad, ancak Mekkelilere ayn yarlm gibi grnd fikrinin baz kelamclarla birlikte

bn Arabi, ah Veliyyullah ed-Dihlev ve mam- Gazali tarafndan da benimsediini aktarlr. Bkz. Nedv, III, 40 Zebidi, IX, 320; elebi, XXII, 344.

65 Yazr, VII, 333; Zebidi, IX, 320. 66 Mahmut Esad Seydiehri, slam Tarihi, sad; A.Ltfi Kazanc, Osman Kazanc, stanbul, 1983; Mevlana ibli,

Asr- Saadet, ev: mer Rza Dorul, stanbul, 1978; Muhammed Hseyin Heykel, Hz. Muhammetin Hayat, ev; Vahde in nce, stanbul, 2000; Ali Himmet Berki, Osman Keskiolu, Hz. Muhammed ve Hayat, Ankara, 1978; Muhammed Gazali, Fkhus-Sire, ev; Resul Tosun, stanbul, 1987; brahim Saram, Hz Muhammet Ve Evrensel Mesaj, Ankara, 2003; Hseyin Algl, slam Tarihi, stanbul, 1997; Adem Apak, slam Tarihi, stanbul, 2006.

67 Filipeli Ahmet Hilmi, slam Tarihi, Edisyon; Cem Zorlu, stanbul, 2005, 169.



baldr ve onun emriyle meydana gelmektedir. Bununla birlikte, btn insanlk tarihi ierisinde zhd ve takv sahibi insanlara mucize ya da kerametler yaktrlmtr. Bu durumda Muhammed (AS)n hayatnda da bu tr eylerin olmas bizi artmamaldr. Hamidullah: Tarihilerin bize sylediklerine baklrsa eklinde devam eden sz-lerinde akkul-Kamer olaynn gereklii konusunda kukusunu ortaya koyar.68

akkul-Kamer olayn kabullenen baz mellifler, olayn gerekliini ve dnyann birok yerinde grndn ispat sadedinde Gney Dou Asya'daki memleketlerden Mala-bar'n (Endonezya'da) tarihlerinde byle bir vakaya rast-land ve Malabar mihracesinin o gece bu manzaray grd, 69 veya o gece bir bina yaplp "ayn ikiye yarlmas gecesi" diye tarih dld70 eklinde bilgiler aktarlmaktadr.

Ancak bu trden bilgilerin o blge insannn kendilerini vmeye ynelik uydurmalar olduunu Hamidullah u ekilde anlatr: Kendilerine bir nme ve iftihar pay kartmak iin, slam kabul eden topluluklarn, Resulullah (AS) ile iliki kurmaya almalarn anlayla karlamak gerekir. Ayn ekilde inliler de, Resulullah (AS)n kendilerine akrabalarndan birini gnderdiini ve in mparatorunun da, slama girdiini bildirmek zere Medineye bir eli gnderdiini ne srerler. Halk arasnda dolaan, efsane niteliindeki bu bilgilerin bizi yolumuzdan alkoymasna izin vermek istemiyoruz. Ayrca, Hindistan ve Trkistan gibi lkelerde de, Resulullah (AS)n vefa-tndan birka yzyl sonra bir takm maceraperestler ortaya kmlar ve kendilerinin Resulullah (AS)n sahabesi olduklarn iddia etmilerdir. Ve ne gariptir ki, bu kimseler asrlar boyunca, pelerinden srkleyecekleri kitleler bulma ansna sahip olmulardr.71

68 Muhammed Hamidullah, slam Peygamberi, ev; Salih Tu, stanbul, 1980, paragraf, 188. Bu noktada

Hamidullah Hocann mucize konusunda da baz grlerini aktarmak istiyoruz: Mucizenin ne olduu, doal olaylarn tesadfnn mucizeyi oluturabilecei konusunda ayet yeraltndaki bir su kayna s bir toprak katman ile rtl olsa ve toprak kazlp burada yeni bir su kayna bulunacak olsa, bunda alacak bir ey yoktur. Ama bu olay, Resulullah (AS)n ve arkadalar susadnda meydana geliyorsa, biz bunu mucize ola-rak deerlendiririz.(219) Hamidullah hoca ayrca u ifadelere de yer verir; erhul-Mevkif fil-Akid gibi bir eserin, bir peygamber tarafndan sebep-sonu ilikisi dnda gsterilmi mucizelerin, o peygambere inanan kiilerce teknik imknlara bavurarak yaplm olabileceini de kabul etmekten ekinmediini belirtmeden geemeyeceim.(221) Mucizeler bize bir eyi kerhen kabul ettirmeye alan olaylardr; bir tr zorlamadr. Bask altnda itaatin ise bir deeri yoktur. Kurann bu konudaki ifadesi ok aktr. (224) Bu aktarmdan son-ra grn u ekilde bitirir; bir retinin akla uygun ve mantkl oluunun, mucizelerle deil de bizzat kendisiyle kantlanabileceine inanmaktaym.(228)

69 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, II, 483; Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhit Mcadelesi Ve Hz. Peygamber, I, 328. 70 bn Kesir, el-Bidaye ven-Nihaye, II, 483. 71 Hamidullah 1067. pararaf.



Gnmzde, akkul-Kamer olaynn ne kadar byk bir mucize oldu-unu ispatlama sadedinde aydaki birok kraterden birini seip ite mucize ile yarlan yer burasdr demek ne kadar dorudur?72 Hangi delille ispatlanaca belli olmayan bu tr mucizeleri(!) ispatlama gayretlerinin ileride teknolojinin gelime-siyle fiyaskoya dnmesi daha nce ac bir ekilde tecrbe ettiimiz gibi her zaman mmkndr. 73

Tarihsel Balam ve Kaynak Deerlendirmesi

imdiye kadar akkul-Kamer meselesinin rivayetlerdeki durumunu ve Kuranda bu konu zerine indii iddia edilen Kamer suresindeki ilgili ayetler konusunda birbirinden farkl grleri aktardk. almamzn sonu blmnde ise konuyla ilgili iki meseleye temas etmek istiyoruz.

ncelikle slam tarihinde bir konunun gereklii konusunda en nemli kriterlerimizden biri tarihsel balam olmaldr. Yani anlatlan konunun o tarih diliminde olabilirlii ve yaanlan olaylarn kareleri iine oturup oturmadn iyi tahlil etmek gerekmektedir. Bir hayat hikyesi ierisindeki olaylar birbirinden bamsz olarak dnemeyiz. O hayat hikyesinin kronolojisi, tarihi dnemi, rf, gelenei, ortam iinde olaylarn olabilirlii iyi tahlil edilmeden mesele an-lalamaz.

akkul-Kamer meselesini de tarihsel balam formatnda incelediimiz zaman ilgin bir durum ortaya kmaktadr. Hz. Peygambere verilen en byk mucize olarak anlatlan bu olay Mekkelilerin gndemini oluturmamaktadr. nemli olaylar takvim balangc yapan Araplarn ve Mekkelilerin bu kadar nemli bir olay hakknda hibir olumlu ve olumsuz tepkide bulunmamalar dik-kat ekicidir. Araplarn ve Mekkelilerin uzun sre gndemini oluturmas gere-ken bir olay hakknda brakn gndem oluturmasn, nemli olaylar hakknda ynlarca iirler yazan Araplarn ve Mekkelilerin bu konuda suskun kalmalar artcdr. Mekke ortam asndan ve tarihsel balamda dndmzde, Hz.

72 Hamidullah, 234. pararaf. 73 80li yllardaki baz slami aylk dergilerin her ay bir mucize slogan ile ortaya att, petekte Allah ismi

gibi arpc olaylarn aslnda petein yazya uygun olarak baz blmlerini oksit ile doldurup arlarn mecbu-ren Allah yazsn yazmalarna sebep olacak kimi mucizelerin(!) sonradan suni mucizeler olduu ortaya k-mt.



Peygamberin en byk mucizelerinden biri olmas gereken akkul-Kamer olaynn Mekkeliler zerinde hibir tesir brakmamas ve onlar arasnda gn-dem oluturmamasn nemsediimizi belirtmek istiyoruz.

Yine, aktarldna gre ta Hindistanda grlen(!) bu olayn, bu kadar gkle ilgilenen, yolculuklarn yldzlara gre yapan, ilgisinden dolay takvimle-rini Aya gre hazrlayan bu blge ve ehir insan tarafndan grlmemesi mm-kn deildir. Btn bu tr durumlar, olayn olabilirliini glgelemekte, tarihsel balamda olayn oturabilecei bir zemininin olmadn gstermektedir.

Konuyla ilgili temas edeceimiz ve en fazla nemsediimiz konu da akkul-Kamer meselesi ile ilgili kaynak deerlendirmesi olacaktr. slam tarihi-nin ilk klasik kaynaklar, akkul-Kamer meselesi hakknda bize bilgi vermemek-tedirler. Bu konuyla ilgili olarak bize bilgi veren kitaplar, genelde muahhar kay-naklardr ve Deliln-Nbvve Hasis ve emil tr eserlerdir. Hz. Pey-gamberin siretiyle ilgili bize ilk bilgileri ulatran kaynaklar olan bn shak (v.151), bn Hiam (v.213), bn Sad (v.230), Belazuri (v.279), Taberi (v.310) gibi klasik dnem melliflerinin bu olaydan kitaplarnda bahsetmemeleri olduka dikkat ekici bir durumdur. Hatta Taberi gibi kitabnn nsznde her trl ri-vayeti kitabna aldn belirten74 bir mellif bile bu olaydan neden bahsetmemi-tir? Dnmek gerekir.

Bu sorunun net bir cevabn bulmak olduka gtr. Burada iki ihtimal akla gelmektedir; birincisi zaten gerekte olmayan bu olay onlara ulamamtr. Ancak bu kanaatimizce zayf bir ihtimaldir. nk olay tarih kitabnda aktar-mayan Taberi, tefsirinde aktarmaktadr. Bu durumda olaydan haberlerinin ol-mamas mmkn gzkmemektedir.

kinci bir ihtimal ise, siyercilerin olayn gerekliini kabullenmeyip, kitap-larna almadklar ynndedir. Bu durumda Hadisilerin aldklar bu olay, ayn an insanlar olan bu klasik tarihilerimiz ve siyercilerimiz kitaplarna neden

74 Taberi, Kamer suresi tefsirinde ayn yarlmas ile ilgili bu rivayetleri verse de, sra, 59 da ki yorumlarnda bu

rivayetleri nakzeder gibi szler sarf ederek, adeta tarih kitabndaki metodunun daha doru olduunu ispatlar gibi hareket etmektedir. yleki; Ey Muhammed, kavminin senden istedii mucizeleri gndermeyiimizin sebebi, senden nceki mmetlerin, Peygamberlerinden mucize isteyip, mucize gnderildikten sonra da iman etmemeleri ve helk edilmeleridir. Dolaysyla biz senin kavmine mucizeler gndermedik. Zira eer onu gndersek ve onlar da yalanla-sa, tpk nceki mmetlere yaptmz gibi derhal azab gnderirdik. Taberi, Tefsirut-Taber, IX, 134; Benzer elikiye Beyzavide dmtr. Bkz. sra,59 Beyzavi, Tefsirul-Beyzavi, Beyrut, 1988, I, 575.



almamtr? Bunun cevab olarak yle bir ihtimal akla gelmektedir. Hadisiler, kendilerine aktarlan olaylar kitaplarnda birbirinden bamsz olarak konular-na gre aktarmlardr. Onlar kendilerine ulaan bilgileri konularna gre tasnif etmiler ve olayn tarihsel balamn dnmemilerdir. Onlar iin nemli olan kendilerine ulaan rivayettir. O rivayeti baz cerh tadil metotlaryla alrlar veya reddederler. Olay, bir kiinin hayatnn ve tarihsel konumunun ierisinde otur-duu balamda dnmezler. Tefsirciler iin de benzer bir durum geerlidir. Onlar nlerindeki ayetleri tefsir edebilmek iin ellerine geen malzemeyi aktar-mak zorunda kalmlardr. Batan sona doru, btn olarak ilk tefsiri yazanlar-dan kabul edilen Taberinin tefsirinde gsterdii farkl tavr da bu ekilde akla-nabilir.

slam tarihilerine gelince, onlarn durumu farkllk arz etmektedir. Onlar eserlerini hazrlarken, Hz. Peygamberin douundan itibaren anlattklar bir hayat nehri ierisinde kendilerine gelen bilgilere bir yer bulmalar gerekmekte-dir. Onlar iin kendilerine gelen bilgilerin, anlattklar hayatn btnyle rt-mesi ve tezatlk arz etmemesi gerekmektedir. Bu sebeple olaylar, bu balamda bir kareye oturtmaya alrlar.

Muhtemelen akkul-Kamer meselesinde de byle bir durum vardr. Siyer yazarlar, Hz. Peygamberin siretinin ak ierisinde Mekke ortamnda gndem oluturmayan bu olayn vukuunu uygun grmemi, Hz. Peygamberin sireti iinde byle bir olayn olmasnn mmkn olmadn dnm olabilirler. lk slam tarihilerinin temas etmedii bu olaydan muahhar slam tarihilerinin bah-setmesinin sebebi, muahhar tarihilerimizin bu olay hadis kaynaklarndan alma-larndan olsa gerektir.

Hadisiler ve baz muahhar tarihiler tarafndan bu kadar nemle aktar-lan, hatta Mekkede Hz. Peygamberin en byk mucizelerinden olmas gere-ken akkul-Kamer olaynn Kuranda kesin bir dille anlatlmamas bir yana, Hz. Peygamberin hayatn anlatan ilk klasik siyer ve tarih kitaplarmzda bu konuda her hangi bir bilginin bulunmamas dndrcdr. Bu kadar nem-le aktarlan bir olayn Mekkede ses getirmesi ve bu olayn bn shak, bn Hiam, bn Sad, Taberi, Belazri gibi ilk siyer kaynaklarmzda bahsedilmesi gerekti-ini dnyoruz. Bu konuyu kitaplarna almayan ilk siyer yazarlarnn bu tav-



rn ve meselenin bu ynn ok nemsiyor ve zellikle dikkat ekmek istiyo-ruz.

Sonu olarak bu aktardmz veriler erevesinde, akkul-Kamer mese-lesinin olabilirliinin mmkn olmadn, bu olayn en iyimser yorum ve ihti-malle rivayetlerde de deinildii ekilde o gn gerekleen ay tutulmas olaynn, ay yarlmas olarak aktarlmas ve rivayetlere bu ekilde girmesi, bunun da Ka-mer suresindeki ilgili ayetlerle ilintilendirilmesi sonucu, akkul-Kamer mucize-si(!) ortaya konulmutur. Yani bu olay anlatld ekilde bir mucize deil, re-tilmi, Hz. Peygambere yaktrlm, kurgulanm (ini), bir mucizedir (!) kana-atindeyiz.

Ay' yarıldı mı ?

Documents

Transcript of Ay' yarıldı mı ?