Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality...
Transcript of Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality...
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
1/174
T.C.
stanbul niversitesiSosyal Bilimler Enstits
Avrupa Birlii Anabilim Dal
Yksek Lisans Tezi
AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESBALAMINDA TRK CEZA HUKUKUNDASUTA VE CEZADA KANUNLKLKES
Glah BOSTANCI
2501050180
Tez Danman
Do. Dr. Adem SZER
stanbul 2007
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
2/174
iii
Z
Avrupa nsan Haklar Szlemesi Balamnda Trk Ceza Hukukunda Suta
Ve Cezada Kanunilik lkesi balkl tez almasnda, Trkiyenin de taraf olduu
Avrupa nsan Haklar Szlemesinde ve Trk Hukukunda dzenlenen suta ve cezada
kanunilik ilkesi incelenmitir.
Tezimizde, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 7. maddesi balamnda suta
ve cezada kanunilik ilkesi incelenirken, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin ilkeye
ilikin kararlarndan da yararlanlmtr. Bu kararlarn, szlemeye taraf olan
devletlerin ilkeyi yorumlamas ve deerlendirmesi bakmndan yol gsterici nitelikte
olduu grlmektedir. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, kanunilik ilkesi kapsamnda,
sadece su ve ceza ieren hkmlerin ak bir biimde kanunla belirlenmesi
gerekliliini deerlendirmemektedir. Bu balamda, kararlarnda, su ve ceza ieren
hkmlerin, fail aleyhine geriye ynelik olarak uygulanmamas ve kyasa yol aacakekilde yorumlanmamas gerektiini de nemle vurgulamaktadr.
Trk Hukuku incelendiinde, suta ve cezada kanunilik ilkesinin 1982
Anayasasnn Temel Hak Ve devlere likin kinci Ksmnda yer alan 38. maddede
ve 5237 sayl Trk Ceza Kanununun Temel lkeler Ve Tanmlar balkl Birinci
Blmnde yer alan 2. maddede dzenlendii grlmektedir. lke 5237 sayl Trk
Ceza Kanununda, 765 say
l
Trk Ceza Kanunundan farkl
olarak daha ayr
nt
l
elealnmtr. zellikle, kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmas
bakmndan kyas yaplamayaca ak bir biimde madde metninde yer almaktadr.
Ayrca, uzun bir sre doktrinde tartlan yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su ve
ceza yarat p yaratamayaca konusuna da aklk getirilmitir. Tezimizde suta ve
cezada kanunilik ilkesinin yan sra bu ilkeye balanan sonular olarak ifade edilen
belirlilik ilkesi, kyas yasa, idarenin dzenleyici ilemleri ile su ve ceza
yaratlamayaca, geriye yrmezlik ilkesi ve istisnalar ele alnmtr.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
3/174
iv
ABSTRACTIn this dissertation, on The Principal of legality was examined in-depth in
connection with both the European Convention On Human Rights whereby Turkey
also a contracting state and the Turkish Criminal Law.
In respect to the ECHR, we look into consideration the precedents of European
Court of Human Rights for clarification and to provide a clear view as to how the
European Court of Human Rights actually interprets and applies the principle. Thenseen that the approach of the European Court of Human Rights in interpreting the
principle has been followed by the contracting states jurispedences. The European
Court of Human Rights does not merely appraise the principle in a manner that
crimes and punishments must be determined under law but states and even emphasises
beyond this that criminal and penal provisions must not be interpreted aganist the
accused and must not be construed in such a way which would result in analogy.
In respect to the Turkish Law, on the other hand, the principle can be seen in
several statues such as Article 38 of Turkish Constitution of 1982 where the Article
stipulates Basic Rights and Obligations and Article 2 of New Turkish Criminal Code
where Basic Principles and Definitions are explained. Unlike the abolished Turkish
Penal Code, the principal is well laid down under the new Turkish Panel Code
particularly, where it clearly states that analogy is not to be used in appliying
provisions of crime and punishment.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
4/174
v
NSZ
Suta ve cezada kanunilik ilkesi, Ceza Hukukunun en temel ilkelerinden
biridir. Bireylerin temel hak ve zgrlklerine keyfi mdahalelerde bulunmayan
hukuk devleti olma yolundaki en nemli dzenlemeyi kanunilik ilkesi tekil
etmektedir.
Bu almada, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin de en nemli
ilkelerinden biri olan suta ve cezada kanunilik ilkesine ilikin dzenlemeler ve
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar erevesinde ilkenin kapsam ve temelinin
incelenmitir. Bu inceleme esnasnda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin itihat
haline gelen kararlarna da yer verilmitir. Zira, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin
ilkenin ieriinin belirlenmesi ve anlalmas asndan yapt yorum ve
deerlendirmeler byk neme sahiptir. Bu bakmndan Avrupa nsan Haklar
Mahkemesinin suta ve cezada kanunilik dendiinde hangi noktalar zerinde nemle
durduu ve ihlal oluturabilecek durumlarn neler olduunun belirlenmesi yoluna bir
k tutulmaya allmtr.
almamda, Trk hukukunda kanunilik ilkesine ilikin dzenlemeler
incelenirken, Trkiye Cumhuriyetinin kurulmasndan sonraki mevzuatlarn yan sra
nceki dnemlere ait mevzuatlara da yer verilmitir. lke, Trk Hukuku bakmndan
sadece ceza kanunlar boyutunda deerlendirilmemi, anayasal boyutta da ele
alnmtr. zellikle Anayasa Mahkemesinin ilkeye ilikin anayasaya aykrlkiddialar karsnda yaplan deerlendirmeler ve Yargtayn ilkeye ilikin yorumlar
ile ilkenin Trk Hukuku bakmndan grnm deerlendirilmitir.
Bu almada, suta ve cezada kanunilik ilkesi erevesinde baz
sonularn da ilke kapsamnda deerlendirilmesi yaplmtr. Buna gre, su ve ceza
ieren hkmlerin kanunlarda ak, belirli bir biimde dzenlenmesi gereklilii, fail
aleyhine yap
lan dzenlemelerin geriye yrmezlii, yine su ve ceza ieren
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
5/174
vi
hkmlerin fail aleyhine kyasen uygulanamayaca ve yrtme organnn ilemleri ile
su ve ceza ieren hkmlerin konamayaca ilkeleri ele alnmtr.
almann konusunu, inceleme ve dzenleni eklinin belirlenmesini ve
tezimin hazrlanmasndaki her aamasnda esiz yardmlarn ve desteini esirgemeyen
deerli hocam ve tez danmann Do. Dr. Adem SZERe en iten dileklerimle
teekkr ederim. Son olarak almann hazrlannda maddi ve manevi desteklerini
benden hibir zaman esirgemeyen aileme ok teekkr ederim.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
6/174
vii
NDEKLER
z .............................................................................................................................................. iii
Abstract .................................................................................................................................... iv
nsz ......................................................................................................................................... v
indekiler ...............................................................................................................................vii
Ksaltmalar Listesi ................................................................................................................. xii
GR......................................................................................................................................... 1
BRNC BLM
SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES KAVRAMI, LKENN TARHSELGELM VE KARILATIRMALI HUKUK
I. KAVRAM VE GELMA. Kanunilik Kavram ............................................................................................ 3B. Kanuniliklkesinin Tarihi Geliimi..................................................................6C. Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi le lgili Dier lkelerdeki ....................12
Dzenlemeler Ve Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi1. Dier lkelerdeki Dzenlemeler......................................................... 122. Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi ..........................................19
II. KURALIN TRK HUKUKUNDAK GELM .................................................... 21A. Trk Anayasalarnda Durum ......................................................................... 21
1. Cumhuriyet ncesi Dnem ......................................................................... 21
2. Cumhuriyet Sonras Dnem........................................................................ 22a. 1924 Anayasas Dnemi.............................................................................22
b. 1961 Anayasas Dnemi.............................................................................23c. 1982 Anayasas Dnemi .......................................................................... 24
B. Trk Ceza Kanunlarndaki Durum.................................................................. 251. Cumhuriyet ncesi Dnem ........................................................................ 252. Cumhuriyet sonras Dnem......................................................................... 25
a. 765 Sayl Trk Ceza Kanunu..25b. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu....26
III. LKENN LEHNDE VE ALEYHNDEK GRLER.........................................26
A. lkenin Aleyhindeki Grler.............................................................................. 26
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
7/174
viii
B. lkenin Lehindeki Grler .................................................................................29
IV. KABAHATLER KANUNUNDA KANUNLKLKES ........................................30
KNC BLM
AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMES VE AVRUPA NSAN HAKLARIMAHKEMES KARARLARINDA
SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES
I. AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESNDE SUTA VECEZADA KANUNLKLKES.............................................................................. 35
II. AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES KARARLARINDASUTA VE CEZADA KANUNLKLKES..........................................................36
A. Kanunsuz Su ve Ceza Olmayacana likin AHM kararlar....................... 36
1.K.H.W. v. Almanya Davas.................................................................................36a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve
Savunmalar.............................................................................................. 36 b. Avrupansan Haklar Mahkemesi Tarafndan Yaplan
Deerlendirme ........................................................................................... 39
2. Streletz, Kessler, Krenz v. Almanya Davas ..................................................... 42a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar................................................................................................. 42
b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme ............................................................................................. 44
B. Ceza Kanunlarnn Gemie Yryemeyeceine likin Avrupansan Haklar Mahkemesi Kararlar................................................................... 47
1. Welch v. Birleik Krallk Davas...................................................................... 47a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve
Savunmalar..47
b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme...49
2. Ecer-Zeyrek v. Trkiye.......................................................................................51
a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar ................................................................................................. 51
b.Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan Deerlendirme.................... 52
C. Su ve Cezalarn Kanunlarda Belirli Olmasna likin AHM Kararlar ........ 541. Erdodu - nce v. Trkiye .................................................................................. 54
a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia VeSavunmalar................................................................................................. 54
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
8/174
ix
b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme ............................................................................................. 57
1. Bakaya - Okuolu v. Trkiye..59a. Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia
Ve Savunmalar......59b. Avrupa nsan Haklar Mahkemesi Tarafndan YaplanDeerlendirme......62
2. C.R. v. Birleik Krallk64a.Mahkeme Kararna Konu Olan Olay, Taraflarn ddia Ve
Savunmalar.......64 b. Avrupansan Haklar Mahkemesi Tarafndan Yaplan
Deerlendirme.....66
III. AVRUPA NSAN HAKLARI MAHKEMES KARARLARININDEERLENDRLMES VE MAHKEMENN DER KARARLARIIIINDA ORTAYA IKAN SONULAR69
A. Kanunsuz Su ve Ceza Olmayacana likin Avrupa nsan HaklarMahkemesi kararlarnn Deerlendirilmesi .................................................. 69
B. Ceza Kanunlarnn Geriye Yryemeyeceine likin Avrupa nsanHaklar Mahkemesi Kararlarnn Deerlendirilmesi ....................................72
C. Su ve Cezalarn Kanunlarda Belirli Olmasna likin Avrupa nsanHaklar Mahkemesi Kararlarnn Deerlendirilmesi ....................................75
IV. AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMESNDE DZENLENENKANUNLKLKESNN STSNALARI VE 7. MADDEKAPSAMINDA DEERLENDRLMEYEN DURUMLAR.............................. 81
A. Avrupa nsan Haklar Szlemesinde Dzenlenen Kanuniliklkesinin stisnalar......................................................................................... 81
1. Geriye Yrmezliklkesinin stisnas 812. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 2. Fkrasnda
Yer Alan stisna....................................................................................82
a. Maddenin Dzenlenmesinden nceki Durum VeNremberg Mahkemesi ................................................................... 82
b. Avrupansan Haklar Szlemesi 7. maddesinin2. Fkrasnda Yer Alan Dzenleme................................................. 84
c. Dier Uluslararas Ad Hoc Mahkemeler ve UluslararasCeza Mahkemesi Asndan Durum................................................ 87
(1) Genel Olarak....................................................................... 87(2) Eski Yugoslavya Ve Ruanda Uluslararas
Ceza Mahkemeleri.............................................................. 87
i. Eski Yugoslavya Uluslararas Ceza Mahkemesi........... 87
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
9/174
x
ii. Ruanda Uluslararas Ceza Mahkemesi.......................... 89iii. Uluslararas Ceza Mahkemesi........................................ 91
B. Avrupa nsan Haklar Szlemesi 7. Maddesi KapsamndaDeerlendirilmeyen Durumlar...................................................................... 91
NC BLM
TRK CEZA HUKUKUNDA SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES
I. SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES........................................................ 93II. YORUM VE KIYAS YASAI .................................................................................93
A. Ceza Hukuku Kaynaklarnn Yorumu........................................................ 931. Yorum Trleri ............................................................................................... 95
a.Amaca Gre Yorum ......................................................................... 95b.Daraltc Yorum................................................................................96c.Geniletici Yorum ............................................................................ 97
B. Geniletici Yorumun Snrlar ve Kyas Yasa..........................................98III. BELRLLKLKES ........................................................................................... 107
IV. CEZA HUKUKU KURALLARININ ZAMAN BAKIMINDANUYGULANMASI ...................................................................................................108
A. Ceza Kanunlarnn Yaplmas, Yaynlanmas ve lan Edilmesi.............. 108B. Ceza Kanunlar Bakmndan Geriye Yrmezliklkesi .........................109C. Geriye Yrmezliklkesinin stisnas ve Failin Lehine Olan
Kanunun Belirlenmesi ............................................................................... 111D. Ceza Usul Hukukuna likin Kanunlarn Zaman
Bakmndan Uygulanmas ........................................................................ 114E. Zamanamna likin Kanunlarn Zaman Bakmndan Uygulanmas..117F. Ceza nfaz ve Kabahatler Kanunlarnn Zaman
Bakmndan Uygulanmas ......................................................................... 118G. Srekli ve Geici ve Aradaki Kanunlarn Zaman
Bakmndan Uygulanmas ........................................................................... 119H. Anayasa Mahkemesi ptal Kararlarnn Zaman Bakmndan
Uygulanmas ................................................................................................ 120
V. YRTME ORGANININ DZENLEYCLEMLERLE SUVE CEZA YARATILMASI ....................................................................................123
A. Yrtme Organnn Dzenleyici lemleri................................................ 1231. Yrtme Organnn Dzenleyici lem Yapma Yetkisi .................. 1232. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerinin eitleri.................. 124
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
10/174
xi
B. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle Su Yaratmas....................128
1. Genel Olarak 128a. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle SuYaratmasn Kabul Eden Gr....................................................... 129
b. Yrtme Organnn Dzenleyici lemlerle SuYaratmasn Kabul Etmeyen Gr.............................................. 131
2. Anayasa Mahkemesi Ve Yargtayn Gr .................................. 132a. Anayasa Mahkemesinin Yrtme Organnn
Dzenleyici lemlerle Su Yaratmasnn MmknOlduunu Kabul Ettii Kararlar..................................................... 132
b. Anayasa Mahkemesinin Yrtme OrgannnDzenleyici lemlerle Su YaratmasnnMmkn Olamayacan Kabul Ettii Kararlar ............................. 137
C. Yrtmenin Dzenleyici lemlerle Ceza Yaratmas............................... 145SONU VE NERLER.................................................................................................... 146
KAYNAKA ....................................................................................................................... 153
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
11/174
xii
KISALTMALAR LSTES
A.e. :Ayn Eser
AHM :Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
AHS :Avrupa nsan Haklar Szlemesi
AMKD :Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi
AEHFD :Atatrk niversitesi Erzincan Hukuk Fakltesi Dergisi
ASBFD : Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi
b.a. :Eserin Btnne Atf
Bkz. :Baknz
BM :Birlemi Milletler
C. :Cilt
CD :Ceza Dairesi
ev. :eviren
D. :DaireDAC :Demokratik Alman Cumhuriyeti
E. :Esased :Edition
FAC :Federal Alman Cumhuriyeti
HFM :stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi Mecmuas
SBFD :stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi
K. :Karar
KHK :Kanun Hkmnde Kararname
no. :numara prg :Paragraf
s. :sayfa
sy :say
TBMM :Trkiye Byk Millet Meclisi
T.C. :Trkiye Cumhuriyeti
TCK :Trk Ceza Kanunu
UCM :Uluslararas Ceza Mahkemesi
UYAP :Ulusal Yarg A Projesi
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
12/174
xiii
t.y. :Basm Tarihi yok
UCM : Uluslararas Ceza Mahkemesi
v. :Versus
vd. :ve devam
Vol. :Volume
YCGK : Yargtay Ceza Genel Kurulu
YKD :Yargtay Kararlar Dergisi
y.y. :Yaym Yeri Yok
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
13/174
GR
Bireylerin temel hak ve zgrlklerini gvence altna almay amalayan suta ve
cezada kanunilik ilkesi, gerek Trkiye Cumhuriyeti gerekse neredeyse btn hukuk devleti
ilkesini benimsemi devletler tarafndan kabul edilen bir ilkedir. En temel ekli ile sularn ve
cezalarn btn unsurlar ile birlikte kanun tarafndan konulmas anlamna gelen suta ve
cezada kanunilik ilkesi ve buna bal dier ilkeler, gnmzde hukuk devleti ilkesinin
vazgeilmez bir unsuru haline geldii grlmektedir.
almamzda, suta ve cezada kanunilik ilkesi, kendini oluturan dier ilkelerle
birlikte ele alnmtr. Bu ilkelerin ne ekilde yorumlanaca sorununa gerek Yargtay ve
Anayasa Mahkemesi gerekse Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlar nda aklk
getirilmeye allmtr. Bu adan, almamzda kanunilik ilkesi ana balk altnda
incelenmitir. ncelikle, sancl bir geliim srecinden sonra kabul edilen ve bugn bir ok
uluslararas szlemelerde yerini alan ilkenin Dnyada ve Trkiyede ne ekilde ortaya
kt ve hangi aamalardan getii belirlenmitir.
almamzn ikinci blmnde ilke, Avrupa nsan Haklar Szlemesi erevesinde
ele alnmtr. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 19. maddesine gre, bavuru olmas
halinde, szlemeyi imzalayan devletlerin szlemeden doan ykmllklerini gerekletirip
gerekletirmediklerini, adeta devletin szlemeyi iine sindirip sindirmediini, szleme
tarafndan gvence altna alnan hak ve zgrlklere mdahale edilip edilmediini inceleme
yetkisine sahip olan Avrupa nsan Haklar Mahkemesi kararlarna yer verilmitir. Bu
blmde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlarna ilikin deerlendirmelerde de
bulunularak kanunilik ilkesinin szlemeye taraf devletler tarafndan nasl yorumlanmas
gerektii ve hangi durumlarda ihlalin gerekletii ayrntlar ile ele alnmtr. Nitekim,Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin kararlarnda, kanunilik ilkesine aykrlklar incelenirken
yalnzca ikayeti tarafndan belirtilen aykrln deil somut olayda ilkeyi ilgilendiren dier
durumlarn da dikkate alnd grlmektedir.
almamzn son blmnde, kanunilik ilkesi, dier ilkelerle birlikte ele alnmtr.
zellikle Avrupa nsan Haklar Szlemesine taraf olan Trkiyenin anayasa ve cezakanunlarnda yer alan kanunilik ilkesinin anlam ve ierii belirlenmeye allmtr. lkenin
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
14/174
zellikle, kyas yasa, belirlilik ve geriye yrmezlik ilkeleri kapsamnda deerlendirili
biimi ortaya konmutur. Uzun tartmalarn yaand idarenin dzenleyici ilemleri ile su
ve ceza yaratp yaratamayaca sorunu zerinde durulmutur. Bu konulara ilikin Yargtay ve
Anayasa Mahkemesinin kararlarna yer verilmi, bu kararlar nda Trk Hukukunda
kanunilik kavramnn ne anlama geldii ve snrlarnn ne olduu ifade edilmeye allmtr.
almamzn amac, yaplan aratrmalar sonucunda kanunilik ilkesinin doru
yorumlanmas ve zellikle Avrupa nsan Haklar Mahkemesine Trkiye aleyhinde alan
davalarda, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin hangi noktalarda ihlal grdne iaret
ederek, nasl bir tutum izlenmesi gerektiine k tutmaktadr.
BRNC BLM
SUTA VE CEZADA KANUNLKLKES KAVRAMI, LKENN TARHSELGELM VE KARILATIRMALI HUKUK
I. KAVRAM VE GELM
A. Kanunilik Kavram
Bireylerin temel hak ve zgrlklerine a
r mdahalelerde bulunma yetisine sahipolan devletin, temel hak ve zgrlklere ynelik bu mdahaleleri kt ynde ve keyfi olarak
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
15/174
kullanmasnn nne gemek iin hukuk devleti ilkesi ortaya kmtr. Hukuk devleti,
hukukun stnl, yarg bamszl, kanuni hakim gvencesi, idarenin eylem ve
ilemlerine kar yarg yolunun ak olmas, hak arama zgrl, kuvvetler ayrl ilkesi,
insan haklarna saygl, yrrlkteki kanunlarnn evrensel hukuk kurallarna uygun olduu
devlet olarak nitelendirilmektedir.1 Hukuk devleti ilkesi, bireylerin temel hak ve
zgrlklerini yalnzca ceza hukuku araclyla korumakla kalmamakta, ayn zamanda ceza
hukukuna kar da korumaktadr.2 Hukuk devleti ilkesinin bu anlamda phesiz ki en nemli
arac, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesidir. Kimsenin iledii zaman kanunlarna gre su
saylmayan bir fiilden tr cezalandrlamamas hukuk devleti ilkesinin birey asndan bir
gvencesini oluturmaktadr. Keza ilke sadece bireyin ilendii zaman kanunlarna gre su
saylmayan bir fiilden dolay cezalandrlmamas eklinde ortaya kmamaktadr. Suu ve
cezay dzenleyen kurallarn ak, anlalr, belirli olmas, baka bir ifade ile ceza
kanunlarnn dar yorumlanmas, ceza ieren dzenlemelerin de belirsiz olmalarnn
yasaklanmas, hukuki yorumdan kyasn ayrlarak snrlandrlmas ya da tmden
yasaklanmas da ilkenin farkl grnmlerini oluturmaktadr.3 Kanunun aka su
saymad bir fiilden dolay kimse cezalandrlamayaca gibi, kanunun aka koyduu bir
cezadan daha ar bir ceza ile de kimse cezalandrlamayacaktr.4 Baka bir ifade ile, bu ilke,
bireyin, zgrlnn snrlarn nceden bilerek davranlarnn sonularnn ne anlama
gelebilecei karmn yapmasdr. Bu karma gre de davranlarn ekillendirmesi
bakmndan ilke bireysel zgrln gvencesi olmaktadr.5 Bu alardan ilkenin, ceza
hukukunun gvence fonksiyonuna ilikin olduu kabul edilmektedir. Kanunlarla uyulmas
gereken davranlarn gsterilmesi ile, kiinin zgrlnn snrn da bir nevi izilmekte,
dier davranlarnn da cezalandrlmad anlam ortaya kmaktadr. lke, sadece bireylerin
zgrlklerinin deil, yaamlarnn ya da malvarlklarnn zerinde kstlamada bulunan
cezalarn da kanunla belirlenmesi gerektiine iaret etmektedir. Bunun yan sra toplumsal
barn salanmas ve devam asndan da ilkenin nemi byktr.6
1 Fruzan kincioullar, Hukuk Devleti, Gazi niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, C.1, Say 1, Haziran,1997, s. 36.2 Roxinden naklen Bahri ztrk/Mustafa Ruhan Erdem/Veli zer zbek, Uygulamal Ceza Hukuku veEmniyet Tedbirleri Hukuku, Ankara, Sekin, 2002, s.43.3 Aly Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects, Statute Law Review, OxfordUniversity, 2005, Vol 26(1), s.41.4 Faruk Erem/ Ahmet Danman/ Emin Artuk , Ceza Hukuku Genel Hkmler, 14.Bas, Sekin, 1977, s. 93.5 Kayhan el / Sheyl Donay, Karlatrmal ve Uygulamal Ceza Hukuku, Genel Ksm, 1.Kitap, stanbul,
Beta, 2005, s.75.6 Kayhan el/ Fsun Sokullu-Aknc/ Adem Szer/ Fatih S. Mahmutolu/ Yener nver, el YaptrmTeorisi, stanbul, Beta, 2000, s.6.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
16/174
Gnmzde, kanunlarn ok maddeli oluu, ok eitli dzenlemelerin yer almas ve
herkes tarafndan bu dzenlemelerin bilinmesinin imkansz hale gelmesi de ilkenin nemini
arttrmaktadr.7 Sadece cezalarn ya da sularn kanunla dzenlenmesi gerekliliini deil,
temel hak ve zgrlkleri ihlal edici ceza kanunlarnn da yaplmamas gerektii de bu ilke
kapsamndadr.8 Belirtmek gerekir ki; temel hak ve zgrlklere yaplacak mdahalelerin
snrlarnn ve nedenlerinin nceden belirlenmesi de, suun ve cezann aka ortaya
konulmas anlamna gelmektedir. Ayrca, kanunla su haline getirilmemi ve
cezalandrlmam bir fiilden dolay bireyler hakknda kamu davasnn almas ve yargca,
failin daha nce bir kanun ile su olarak dzenlenmemi bir fiilinden dolay cezalandrma
yetkisi tannmas, ceza adaletinin keyfi uygulamalara terk edilmi olmas anlamna
gelmektedir.9 Gemite cezalandrma yetkisinin yarglara tannmas keyfi uygulamalara
neden olmu ve bu konuda verilen mcadelenin temelini oluturmutur. Mcadele sonucunda
ilke, ynetenlere kabul ettirilmitir. Bu uygulama ile sadece yarglarn, bireyi kanunda yer
almayan, keyfi olarak cezalandrmas engellenmekle kalmam, yine kanunda yer almayan
ekilde cezalarn arlatrlmasnn da nne geilmitir.
Suta ve cezada kanunilik ilkesi, nceden su olarak belirtilmemi fiillerin sonradan
su olarak saylmas nedeniyle keyfi cezalandrmaya kar bir gvence nitelii tamaktadr.10
Kanun koyucunun temel hak ve zgrlkleri ihlal eder nitelikteki kanunlar yapmamalar
konusunun vurgulanmas da ilkenin amalarndan birisidir. Ancak kanunilik ilkesinin ifade
edildii biimde kat uygulan halinde, kanun ile tm su tipleri ngrlemeyecek ve
kanunlarn uygulan neredeyse imkansz hale gelecektir. Bu adan, ilkenin kat
uygulannn neden olaca sorunlarn, cezann sulunun kiiliine uygun hale getirilmesi,
sua verilecek cezalarda alt snr ile st snrn belirtilip suluya verilecek cezada yargca
takdir hakk tannmas ayrca yargca cezada indirim oranlarndaki takdir hakknn arttrlmas
gibi dzenlemelerle ortadan kaldrlmas yoluna gidilmektedir.11
Ksaca belirtilen nedenlerden tr, demokratik ceza hukukunun kayna olarak kabul
edilen kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesinin douu btn fikir aykrlklarnn stnde yer
7 Stefhan Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, Journal Of Comparative Legistation And International Law,3rd Ser, Vol. 24, No 1, 1942, s.35.8 Nur Centel/ Hamide Zafer/ zlem akmut, TrkCeza Hukukuna Giri, 3. Bas, 2005, stanbul, Beta, s.46.9 Mehmet Emin Artuk/ Ahmet Gken/ Caner Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, 2.bas, Ankara,Turhan, 2006, s.158.10
Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.34; Artuk/ Gken/ Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler.,s.159, Centel/ Zafer/ akmut, Ceza Genel Hukukuna Giri, s.49.11 nder, Ceza Genel Hukuku,Cilt I, s.106.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
17/174
alan bir konu olmutur.12 Kanunilik ilkesi almamzn 3. blmnde ayrntl olarak
deinilecei zere birtakm temel esaslardan olumaktadr. Bu esaslardan ilki, kyas yasa
(Lex Stricta), aleyhe yasann geriye etkili olmamas (lex praevia), su ve cezada belirlilik (lex
certa) son olarak da yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su yaratamamas hususlardr.
B. Kanuniliklkesinin Tarihi Geliimi
Doktrinde, toplumun usulne uygun ve ekli nitelikte karlm kanunlarn
himayesine henz girmedii dnemlerde ilkeden sz edilemeyecei ynnde grler yer
almaktadr. Bunun yan sra, suun karl verilen cezann toplumu korumak iin toplum
adna ve toplum yararna verildiinin bilinmedii dnemlerde de ilkeden sz edilemedii
grlmektedir.13
lkenin ad Latince telaffuz edilse de kayna Roma Hukukuna dayanmamaktadr.14
Romann ilk dnemlerinde hukuk kurallar uzun zamandan beri belirgin olmasna ramen
yazl olmad grlmektedir. Bu durum zellikle de tamamen insan ahlak zerine
temellenmi olan ceza hukukunda daha da belirginlemitir.15 Nitekim Romann ilk hukuk
kaynaklar rf ve adetler olmutur. Ortaya kan bir anlamazln zmnde bunu zmekle
grevli kiinin iinde yaad toplumun adetlerine ve adalet anlayna gre karar verdii
grlmekle beraber her olayda ayn kararn alnmas sonucunda rf ve adet ya da gelenek bir
hukuk kural haline dnmtr.16 rf ve adet hukukunun etkin olduu bu dnemde
kanunilik ilkesinin varlndan bahsetmek pek mmkn olmamaktadr. Bu gelenekiliin
12Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.29.13Baz yazarlar, ilkeyi biimsel ve ze ilikin eklinde nitelendirmi ve birtakm sonular balamtr. Biimselkanunilik ilkesine gre anti sosyal olsalar bile kanunun a ka su saymad hareketler cezalandrlamazken
ikinci olarak ise kanunun aka su sayd hareketler, sosyal ynden tehlikeli olmasalar bile cezalandrlacaktr.Biimsel kanunilik ilkesi ile sadece yazl olmayan kaynaklarn deil kanun haricindeki btn yazl kaynaklarnda su ve ceza yaratamayacann kabul olan tekelcilik ilkesinin kabul sonucunu dourmaktadr. Bununla
birlikte ze ilikin kanunilik ilkesinde ise kanunda aka ngrlmeseler dahi anti sosyal fiillerin susaylmalar ve bu fiillere cezalarn uygulanmas demek olup buna da sonular balanmaktadr. Kanun tarafndanaka su olarak dzenlenmeseler bile sosyal ynden tehlikeli hareketler cezalandrlabilecektir buna karlkkanun tarafndan su saylsalar bile sosyal ynden tehlikeli olmayan hareketler cezalandrlamaz hareketlerdir.Bu ayrma yklenen sonu ise fiile su olma zelliini veren sosyal tehlikelilik olup olmaddr . Ayrntl bilgiiin baknz Nevzat Toroslu, Ceza Hukuku, Ankara, Sava, 1998, s. 14 vd. Kar gr iin baknz zzetzgen, Trk Ceza Hukuku Genel Hkmler, Ankara, Sekin, s. 94.14 Jerome Hall, Nulla Poena Sine Lege, The Yale Law Journal, Vol.47, No.2, 1937, s.16515 Thedore Nommsen, Le Droit Penal Romain, Tome Premier, Paris, Albert Fontemoing, 1907, s. 146.16 Andreas B. Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, ev. Trkan Rado, Cilt 1, 7. bas, stanbul, Doan Karde,
1965, s. 52-53; Belgin Erdomu/Blent Tahirolu, Roma Hukuku Dersleri, stanbul, Der, 2005, s. 39.; ZiyaUmur, Roma Hukuku-Tarihi Geliim, Kaynaklar, Umumi Mevhumlar- Haklarn Himayesi, stanbul,Faklteler, 1984, s. 156 vd.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
18/174
sonucu olarak her ailenin kendi iinde neyin su olduunu belirleme ve bunlar karsnda
cezalandrma hakkna sahip olduu sylenebilir.17 Kamu hukukunun etkinlik kazand
dnemlerde bu dnce ve yaay tarz deimeye balam, cezalandrma yetkisi coercitio
denilen magistralara braklmtr. Magistralar, bu yetki ile emirlere kar gelen kiileri hibir
yargsal makama bavurmakszn ve dorudan cezalandrabilme yetkisine sahip olmulardr.18
Magistralarn coertico yetkisi ile bu tarz cezalandrma yoluna gitmesi de kanunilik ilkesinin
henz ekillenmediini gstermektedir. Romada kanuniliin 12 Levha Kanunlar ile
balad kabul edilir. Bilindii gibi, 12 Levha Kanunlar Romadaki ilk kanunlatrma
hareketleridir. IX. Ve X. Levha ceza hukuku ile ilgili dzenlemelere yer vermektedir. Bunlar
yeni kanun yapmamaktadrlar. Mevcut dzenlemeleri bir araya getirme hareketidir.19 12
Levha Kanunlarnn ardndan M.. 509 tarihinde Lex Valeria kanunu kabul edilmitir.
Roma Hukuku dneminde suta ve cezada kanunilik ilkesinin temeli bu kanun ile atlmtr.20
Cumhuriyet dneminde kanun koyucu olan halk meclislerinin yan sra quaestiones denilen
sorgu mahkemeleri kurulmutur. Bu mahkemeler su ve cezann belirlenmesi konusunda
yetkinlik kazanmlardr.21 Ancak belirtmek gerekir ki, Romada sra d sularn
yarglanmasnda snrsz bir yarglama sz konusu olmutur.22 Bu nitelikte saylan fiiller
bakmndan rf ve adet hukuku tekrar uygulanr hale getirilmitir. Yine de, Hammurabi ve
Roma Hukuku bir ksm kanun maddelerinde cezalarn kanunilii esasn belirledii
grlmektedir.23 Ancak genel olarak Roma Hukukunda kyasn serbest olduu, Romal
hakimlerin kyas yoluyla cezalandrma yetisine sahip olduu, hakimin kendi grne gre
bir fiili su saymasnn ve cezalandrabilmesinin doal olduu sonularna varlmaktadr.24
Antik Romada Corpus Iuris Civilis hem geriye yrmezlii hem de geriye ynelik
olarak uygulanabilirlilii kabul etmektedir. Sadece Antik Romada deil Constantine,
Anastasius ve Justiniann Novellaesinde ve daha sonraki hukuki dzenlemelerde daha
ziyade geriye yrrlk etkisi grlse de bu ikili durum yer almaktadr.25 lkenin Roma
hukukunda, vatandalar iin sk bir ekilde balayc hale gelmesi, fiilin ilendii sradakanunen tanmlanm su ve cezann verilmesini srarla savunan Sulla ile olmutur.26 Ceza
17Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, s. 198.18Umur, Roma Hukuku, s. 26.19Schwarz, Roma Hukuku Dersleri, s. 54.; Nurcan pek, XII Levha Kanunu, Argumentum, Yl 3, Say 34,s. 613-614.20 Umur, Roma Hukuku, s. 125.21 Mommsen, Le Droit Penal Romain, s. 64.22Jerome Hall, Nulla Poena Sine Lege, s.165.23Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects , s.40.24
ztekin Tosun, Gazetecilik Enstits in Su Hukuku Dersleri, stanbul, 1967, s.39.25 Mokhtar, Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege: Aspects and Propects , s.42.26 A.e., s.44.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
19/174
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
20/174
savunulmaktadr.36 Bu iddiaya karn, Magna Cartada yer alan zgr bir bireyin, ancak
kanuni bir karar veya kanun gereince tutuklanaca ifadelerinden hareketle, maddenin
bireyin dokunulmazln gvence altna aldn, bu nedenle de usul hukukuna ilikin olduu
ynnde ifadeler de sklkla dile getirilmektedir.37
lkenin ilk kez kaytlara geii ktasal bir kongre olan 1774 tarihli Pheledelphia
kongresine rastlamaktadr.38 Daha sonralar eitli ekillerde eyaletlerin anayasalarna da
girmeyi baarmtr.39 1776 tarihli Amerikan Anayasalar olan Virginia ve Maryland
Anayasalarnda da ilkenin bulunduu grlmektedir.40 Bu Anayasa metinlerinde, kanunlarn
gemie yrrl olarak uygulanmas yasaklanmtr. 1789 Amerikan Anayasas 1. maddesi ex
post facto karlan ve eskiden ilenmi sular hakknda uygulanan kanunlarn karlmasn
yasaklayarak, hemen hemen ayn esas kabul etmektedir.41
12 Austos 1880 tarihli Japon Ceza Kanunu olan Keiho kanunsuz su olmaz
ilkesini kabul eden bir dzenlemeye yer vermiken, yeni kanun olan Kaisei-Keiho bunun
aksine, dzenlemeyi madde metinlerinde yanstmamtr. Bunun nedeni, sz konusu ilkenin
yeni kanunun yaynlanmasndan nceki 1933 tarihli Anayasada 23. madde ile dzenlenmi
olmasdr.42
18. yzyldan ok daha nce, baz sular ve cezalarn gsteren kanunlar meydana
getirildii grlmekteyse de btn bunlara ramen kanunilik ilkesinin olumlu ve olumsuz
yanlar ve ierii ile bir nevi hukuk felsefesi prensibi olarak ortaya kabilmesi iin 18.
yzyln sonuna kadar gelmek gerekmitir. lkenin 18. yzyl sonunda hukuki biimde
aklanm bulunmasn hi phesiz o zamana kadar uygulanmakta bulunan ceza usullerinde
iddete ve suiistimallere kar gsterilen bir tepki eklinde anlamak gerekir.43 Kuraln
bugnk anlamn veren fikri geliim ve ak bir halde ortaya konuu Montesquieu sayesinde
olmutur. Devlet kudreti ile bireyin zgrl arasndaki snrn ancak kanun tarafndanizilebilecei, bireyin kanunun yasaklamad her eyi yapabilecei yolundaki gr ile
Montesquieu, kuraln esasn oluturan fikri dile getirmitir. Montesquieu, kuvvetin ayrl
36 Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.29.37 Uur Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, Ankara, 1958, s.4.38 Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.29.39A.e.40el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.75; Timur Demirba, Ceza Hukuku GenelHkmler, 4. Bas, Ankara, Sekin, 2006, s.103.41
Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.20.42Glaser, Nullum Crimen Sine Lege , s.3243A.e., s.97
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
21/174
kuram ile kyaslamay hatta yorumu reddetmi, gerek kyaslamann gerek yorumun yargcn
kanun koyucuya ait alana ve sonu olarak zgrlnn gvencesine tecavz demek
olduunu savunmutur.44 Montesqueieuya gre kii zgrlnn gvence altna
alnabilmesi, ancak devletin mdahale alannn snrlarnn belirlenmesine baldr yani kii
zgrlne getirilecek snrlar ancak kanunlarla yaplmaldr.45
Montesquieudan sonra Beccariann da ayn fikirleri daha farkl bir yorumla
aklad grlmektedir. Beccariann Sular ve Cezalar Hakknda isimli kitabnn Sonular
blmndeki ifadelerine gre, sulara ilikin cezalar yalnzca kanunlarla belirlenebilecektir.
Bu otoritenin kaynan toplumsal szlemeyle birlemi btn toplumu temsil eden kanun
koyucunun kendisi oluturmaktadr. Toplumun ayn zamanda bir yesi olan hakimin, ayn
toplumun bir baka yesini, adalet adna kanun tarafndan ngrlmeyen cezalara
arptrlamayacan savunmu, kanunlar tarafndan saptanm snr aarak arttrlm bir
cezaya hkmetmesinin de haksz olduunu ifade etmitir.46 Hakimlerin, kanunu yorumlama
yetkisine sahip olmadklarn nk kendilerinin kanun koyucu gibi hareket edemeyeceklerini
de vurgulamtr. Beccarriaya gre, bu tutum kanun tarafndan belirlenen cezaya bir baka
ceza eklemek demektir. Bu balamda, hakimin grevi bir kimsenin kanuna aykr bir fiil
ileyip ilemediini belirlemekten ibarettir. Bunun dnda, hakimin, kanunu lafzna gre deil
ruhuna gre uyarlamas kadar tehlikeli bir ey olamaz. Her insann baka bir grnn
olmas hatta her insann gr her zaman ayn olmamas karsnda, kanunun ruhu, bir
hakimin iyi veya kt mantna gre deiecektir. Bu nedenle, ceza kanununa aynen
uymadan doacak bir dzensizlik, yorumdan doacak dzensizlikten daha az zararl bir
durumdur.47 Daha sonralar, bu suretle olumaya balayan kural Latince bir cmle ile Nulla
poena sine lege, nullum crimen sine lege eklinde adlandrlan Feuerbach, o zamana kadar
daha ok siyaset ve anayasa ilkesi halinde savunulan kural tamamyla hukuki bir esas haline
getirmitir.
C. Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi le lgili Dier lkelerdeki
Dzenlemeler Ve Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi
44A.e., s. 94.45Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.103.46
Cesare Beccaria, Sular ve Cezalar Hakknda, ev. Sami Seluk, stanbul, mge, 2004, s.31.47 Erem/Danman/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.95; Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.160.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
22/174
1. Dier lkelerdeki Dzenlemeler
lke, Avrupada ilk defa Fransz htilalinden 2 yl nce, 1787 tarihli Avusturya Ceza
Kanununda yer almsa da48 ceza hukukuna hakim bir ilke olarak ceza kanunlarna girmesi
yolundaki ilk adm, 1789 nsan ve Vatanda Haklar Bildirisinin 8. maddesi ile atlmtr.49
lkenin, 1930 talyan Kanununun 1. maddesinde, 1998 tarihli Polonya Kanununun 1. ve 3.
maddelerinde, 1933 Letonya Kanununun ve 1940 Brezilya Kanununun 1. maddelerinde
benimsendii grlmektedir.50 spanyada modern anlamda 1 Temmuz 1848de yrrle
giren ancak 1870de deiikliklere urayan ceza kanununun en nemli zellii suta
kanunilik ilkesini ilga etmesi ve sadece lehe kanunun gemie etkili olacann belirtilmi
olmasdr.51 Ancak 1928 kanununa gelindiinde, suta ve cezada kanunilik ilkesinin
benimsendiini, geniletici yorumla kyasn yasaklandn, lehe kanunun ancak sank itiyadi
sulu olmad takdirde gemie etkili olmas kabul edilmitir.52
lkenin birok hukuk sisteminde kabul edilmesine ramen, buna aykr hkmler
ieren ceza kanunlarnn dzenlendii de grlmektedir. 15 Nisan 1930 tarihinden 1 Ocak
1933 tarihine kadar geen sre iersinde Danimarka Ceza Kanununun 1. maddesinde kyas
kabul edilmitir. Madde, kanunun ak olarak belirttii veya kanunda gsterilen fillere
tamamyla benzetilebilir nitelikteki hareketlerin yannda Danimarkal kanun koyucu
tarafndan ngrebilir nitelikteki cezalandrlabilir fiillerin de cezalandrlacan belirterek
sularn kyas yoluyla geniletilebilmesine olanak tanmtr.53
Sovyet Hukukunda da bir dnem kyas kabul edilmekle beraber daha sonraki
dzenlemelerle kyas yasa kanunlarda yerini almtr. 1917 yl ihtilali ile yklan arlk
Rusyasndan sonra bir mddet arlk Rusyasnn kanunlar uygulanmaya devam etse de 30
Kasm 1918 tarihli bir kararname ile arlk devrinin btn kanunlar kaldrlmtr.54 1922
48 Hakk Demirel, Sularn ve Cezalarn Kanunilii Prensibi, Trkiye Noterler Birlii, say:21, 1979, s.38;Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.161.49Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.20; Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler,s.103; el/ Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.75.50Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.25.51 Sahir Erman, spanyol ve talyan Ceza Kanunlarnda yeniletirme, HFM, C. 45-46-47, 1979,1980,1981,s.841.52A.e., s.842.53Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.24; Glaser, Nullum Crimen Sine Lege, s.32;
el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.54ztekin Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, HFM, C.XXX, 1964, s.23;el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
23/174
ylnda kabul edilen ilk Sovyet Rusya Federe Cumhuriyeti Ceza Kanununun 10. maddesi
kyas kabul etmitir. Her ne kadar federe devletlere istedikleri ekilde kanun yapmalar
imkan tannsa da mevcut dzeni koruma amacyla birtakm nemli konularn btn federe
devletlerde ayn olmas ynnde 1924 ylnda ceza ve ceza usul hukuku temel prensipleri
kabul edilmitir ve 1936 tarihli ceza kanununda da ayn dzenleme korunmutur.55 Kanunun,
kyasa ilikin 16. maddesinde, sosyal bakmdan tehlikeli fiillerin ceza kanunu tarafndan
ngrlmemesi halinde dahi, sorumluluun temelleri ve snrlar gibi sosyal koruma
tedbirlerinin de, mahkeme tarafndan, ierikleri ve nemleri bakmndan benzer sular
ngren ceza kanunu maddelerinin kyasen uygulanacan ak bir biimde dzenlemitir.56
Daha sonraki dnemlerde, Sovyet hukukularn hazrlad ve kyas kaldran 1938 tarihli
ceza kanunu projesi eitli engeller nedeniyle ancak 25 Aralk 1958 tarihinde kabul
edilebilmi ve 27 Ekim 1960 tarihinde yrrle girmitir. Prensiplerin su bal tayan
ikinci ksmnn ilk maddesi olan 7. madde, su kavramnn tanmn yapm, ceza kanunu
tarafndan ngrlen sosyal bakmdan devlete ve kiilere zarar veren fiilleri su saymtr.
Ayrca, kanunda ngrlm kriterlere uymasna ramen nemsizlii sebebiyle sosyal
bakmdan tehlikeli olmayan fiillerin su olarak kabul edilemeyeceini de madde metninde yer
vermitir.57 Ancak ceza kanunu tarafndan ngrlen sosyal bakmdan tehlikeli bir fiili kasten
veya kast olmayarak ilemi olan ve bu nedenle bir sutan dolay sorumlu durumuna giren
kimsenin ceza sorumluluunun olabilecei ve cezalandrlabilecei Rusya Ceza Kanununun
3. maddesinde ak bir biimde ifade edilmitir.58
Alman Hukukunda ilke, ilk kez Feuerbachn 1813 tarihinde hazrlad Bavarian
kanun tasarsnda yer almtr. Ancak, tasarnn kanunlamamas nedeniyle, 1818 Bavaria ve
1819 Wurthenberg Anayasalarnda olduu gibi, ilkenin ancak eyalet anayasalar ile yrrle
girdii grlmektedir. Daha sonrasnda, kanunsuz ceza olmaz kural 1871 tarihli Alman Ceza
Kanunu ile 1919 Alman Anayasasnda yerini almtr.59 Ayrca, 1909, 1913, 1919 ve 1925Alman Ceza Kanunu tasarlar da kyas yasana yer vermektedir.60 Bu kanunlara gre su
55 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.23; el/Donay, KarlatrmalVe Uygulamal Ceza Hukuku, s.77.56 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.23.; Glaser, Nullum CrimenSine Lege, s.32.57 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi ve Sovyet Rusya Ceza Hukuku, s.26.58 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.25.59 Hall, Nulla Poena Sine Lege , s.169. Her ne kadar, 1794 Prusya Kanunu hukuk tarafndan yasaklanmayan
fiili hareketlerin ve ihmallerin su olarak saylmayacan dzenlemise de buradaki hukuktan kast doalhukuk olarak anlalmaktadr.60 Hall, Nulla Poena Sine Lege, s.169.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
24/174
ilendii zamanda konulmam olan cezalarla kimse cezalandrlamaz. Bu ifade ekli
kanunsuz ceza olmaz kural ile ceza kanunlarnn gemie etkisizlii kuralnn bir arada ifade
edildii anlamn tamaktadr. Bu iki kuraln ceza hukukunun geliiminde ayn fikri akmdan
etkilenmi olarak ortaya kt ak olmakla beraber teknik yaplar bakmndan iki ayr kural
olarak ele alnmaktadr.61 1933den itibaren kanunlar ki zellikle ceza kanunu tamamyla
yeniden dzenlenmitir.62 Alman Ceza Kanununun 2. blm 2. paragrafna ek olarak, aka
cezalandrlaca belirtilmemi fakat ahlaken uygun olmay p cezalandrlmas adil olan,
yargcn kanundaki baka bir dzenlemeye benzer olan durumlarda cezalandrma
yapabilecei, dolaysyla kyasn uygulanabilecei hkm getirilmitir.63 28 Haziran - 1 Eyll
1935 tarihleri arasnda kanunda deiiklie gidilmitir. Buna gre, kanunen
cezalandrlabilecei ngrlen fiillerin yan sra ceza hukukunun temel ilkelerine ve
saduyusuna gre cezalandrlmay hak eden fiiller de cezalandrlmaldr. Bunun yannda
eer fiil hibir kanuna gre dorudan cezalandrlamyorsa, fail fiiline en uygun ceza ile
cezalandrlacaktr.64kinci Dnya Savandan sonra, Almanya igali ile Nasyonal-Sosyalist
rejim sona erince, Mttefikler Kontrol Komisyonu tarafndan dzenlenen 20 Eyll 1945, 30
Ocak 1946 ve 20 Haziran 1947 tarihli kanunlarla Alman Ceza Kanunu deitirilmi, sz
konusu hkmler de ortadan kalkmtr.65 12 Ocak 1968 tarihli Alman Ceza Kanununun 4.
maddesi 3. fkrasnda kanunilik ilkesi benimsenmi, kanunlarn gemie yrrllk yasa ve
kyas yasa ak bir dzenleme ile belirtilmitir. 13 Kasm 1998 tarihinde Federal Hukuk
Gazetesinde neredildii zere Alman Ceza Kanununun 1. maddesi kanunilik ilkesine yer
vermi, ilenmeden nce kanunda su olarak dzenlenmeyen fiillerden tr kiinin sorumlu
tutulamayaca belirtilmitir.66
Son dnemlerde kurumsal, anayasal, usuli birtakm deiikliklere tanklk eden ngiliz
Hukuku bakmndan, hala eksikliin hissedildii noktalardan birisi de Ceza Hukukunun
ihtiyac olan modern, kapsaml, kabul edilebilir, geerli, genel hkmler ieren, ksaca yazl
61 Erem/Danman/Artuk, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.93.62 Dnemin Prusya Adalet Bakan olan ve kanunun hazrlanmasnda almalarda bulunmu olan Hans Kerlinhatra serisi olarak baslan yazlarnda yeni ceza kanununun balang plannda ilkenin, sosyal gvenliin zararauramas karsnda sk birekilde uygulanamayaca ifadeleri yer almaktadr. Glaser, Nullum Crimen SineLege, s.33.63 A.e.64 A.e.65
Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.26; Centel/Zafer/akmut, Trk Ceza HukukunaGiri, s.50.66 German Criminal Code, (evrimii) http// http://www.iuscomp.org/gla., 3 Ocak 2007.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
25/174
ceza kanununun eksikliidir.67 20. yzylda doktriner geliimler ve sistematikletirme
eilimleri, Criminal Justice Act, Malicious Damage Act, Offences Against The Person Act
gibi kanunlatrma hareketlerinin balamasna neden olmutur.68 Bu aamaya gelmeden nce
belirtmek gerekir ki, ngiliz Ceza Hukukunda ngiliz hakimi uzun yllar boyunca yeni su
ihdasnda bulunmutur. Toplum iin ok nemli saylan sular hakim kararlar ile ortaya
konmutur. Ancak daha sonralar su ve cezalarn kanunlarla dzenlenmesi ve hakimlerin
yeni su kategorileri oluturma faaliyetlerindeki azalma hatta durma kanunun balca kaynak
olmasna neden olmutur.69 Ayn olay hakknda emsal kararlar o kadar artmtr ki yargcn
yeni bir olayda kyaslamaya bavurmas imkansz hale gelmitir. 18.yyn bandan beri
ngilterede de ngiliz Yargtaynn mahkemeleri balayc kararlar vermesi, hakimlerin yeni
su tipleri ortaya karmasna engel olmutur.70 Grenee dayanan kurallarn resmi
bltenlerde (Law reports cox criminal cases) topland ve bunlarn adeta bir mevzuat grevi
grd dnlrse bu eit bir rnek bu eit bir grenek hukukunun her trl keyfi takdiri
nleyebilecei anlalr. ngiliz gelenek grenek hukukunun yannda her geen gn gittike
artan yazl bir hukuk olumakta ve birok su ak metinlere de gemektedir.71
Tm bu yeni gelimelerin tarihsel kayna, 19. yzylda balayan ve doktrin tarafndan
tartlan kanunlatrma hareketlerinde bulunmaktadr. 1818 tarihinde Lordlar Kamarasnn
ngilteredeki ceza kurallarnn birletirilmesi amacyla bir hukuk komisyonunun
oluturulmas abas sonucunda, 1831de ceza hukukunun kanunlatrlmasnn mmkn olup
olmadn aratrmak iin bir komisyon kurulmutur. 1835 tarihinde ve ardndaki 10 ylda
seilen komisyon tarafndan yaklak 8 tane rapor dzenlenerek ceza kanunu tasars
oluturulsa da daha sonra bu tasar iptal edilmitir. 1866 tarihlerinde, Avam Kamarasnn
basavcsnn Elbette, herhangi bir konuda hukuku bilmek isteyen birisinin Russel On Crime
ya da Archold gibi uzun ve kapsaml kitaplar yerine, birka iyi ve akllca dzenlenmi
cmlelerle aklanm kanunun ilgili sayfasna dnp yapaca aratrmayla aradnbulmas istenen bir durumdur. eklindeki ifadeleri kanunlatrma hareketlerinin hzlanmasna
67 By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code: Must We Wait For Ever? Criminal LawReview, 1998, s.694.68 David Feldman, English Public Law, Oxford English Law, Oxford University Press , chapter 24, prg. 1.69 Ancelden naklen Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.71.70 Turhan Tufan Yce, Ceza Hukuku Dersleri, Manisa, afak, 1982, s.56. ngiliz Ceza Hukuku common law,kanunlar ve doktrinden meydana gelmektedir. Kanunlardan nce cammon law ve doktrin ngiliz CezaHukukunun yazl olmayan ksmn oluturmular, bunlarn da mahkeme kararlar ile tamamlanmasndan dahasonra Criminal Justice Act gibi yazl ceza kanunlarn meydana getirmilerdir. Baz sular common law, baz
sular ise statute law ile belirlenmitir. Selahattin Atalay, ngiliz Hukukunda Su ve Ceza, Adalet Ceridesi,C.69, Yl 1978, s.167.71 Alacakaptan,ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.54.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
26/174
neden olmutur.72 Bunu takiben, 1879da sekinlerden oluan kraliyet komisyonunun 550
maddelik ceza kanunu tasars, 1844-1882 tarihleri arasnda da bir kanun oluturma
teebbsleri baarszlklarla sonulanmtr.73
1965 ylnda, ngiliz ve Galler hukukundaki gelimeler gz nne alnarak, ceza
hukukunun kanunlamas gerektii tekrar tartma konusu olmutur. Bunun zerine 1985
ylnda, Prof. Sir John Smith, kanun yaplmasnn hukukun bu blmne tutarllk
getirebileceini, kanunlatrmadan yana olduunu nk nizamsz bir sistemi kltp,
irrasyonel ayrmlar ortadan kaldr p, hukuku kapsaml, kabul edilebilir ve mutlak hale
getirilmesinin ancak bu yolla mmkn olabileceini, mantksz ayrmlarn adaletsizlik
anlamna geldiini, iki kii arasnda baka baka gsterilen muamelenin adaletsiz bir zemin
oluturduunu belirtmitir.74 Kanunlatrmann hukuka mutlaklk kazandraca da doktrinde
sklkla ileri srlmtr. Kanunlamann olmad durumlarda, kii, ilemi olduu
davrann o esnada uygulamada hi su tekil etmemesine ramen, yaplan yarglama
sonucunda bu davran nedeniyle sulu olabilecek, bu da kanlmaz olarak adaletsiz bir
duruma neden olacaktr.75 Bu aklamalarn ardndan kurulan komisyon tarafndan bir kanun
yaynlanm, 1989da bu tekrar gzden geirilerek geniletilmitir. Ancak, tasar
parlamentonun zamanszl, kanunun muhtevas ve amacna olan gvensizlik dolaysyla
kanunlaamamtr.76
Gnmzde yazlan ngiliz kaynaklarnda kanunilik kavramnn ifade edildii
grlmektedir.77 Yine de, ngiliz hukukunun kanunilik ilkesinin sonucu olan ilkelerden
belirlilik ilkesini kabul etmedii gibi dierleri konusunda da tartmal kararlar verildii
grlmektedir.78 1996 tarihli Preddy davasnda Lordlar Kamarasnn 1968 tarihli Hrszlk
Kanununu dar yorumlamas ancak 2001 tarihli Hinks davasnda kanunda yer alan tanmn
72 A.e., s.695.73 By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code: Must We Wait For Ever?, s.694.74 Codification of the Criminal Lawdan naklen By The Rt. Hon. Lord Bingham Of Cornhill, A Criminal Code:Must We Wait For Ever? , s.695.75A.e., s.696.76A.e., s.697.; Ayrca, ngiliz Hukukunda Kanuniliklkesinin Geliimi iin baknz: Roderick Munday, ngilizHukukunda ve Common Law lkelerinde Kanuniliklkesi, ev. Zeynel T. Kangal, HFM, Cilt LXI, Say 1-2, 2003, s. 414 vd.77Michael Jefferson, Criminal Law, Sixth edition, Pearson, Longman, s. 3. Husak yasallk teriminden drt
ilkenin trediin ifade etmektedir. Buna gre, (1)kanunlar belirsiz olmamaldr. (2)kanuni dzenlemeler failinaleyhine gemie yrrl olamaz. (3) hakimler yeni su yaratamazlar. (4) Ceza Kanunlar dar yorumlanmaldr.78 A.e.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
27/174
snrlarn genileterek adet kyas yapmas uygulamada grlen bir durumdur.79 Bunun yan
sra yarglarn ceza sorumluluunun snrlarn genilettikleri de grlmektedir. 1995 tarihli
Clegg davasnda yarglarn kanunu fail lehine yorumlamaktan imtina ederken, Avrupa nsan
Haklar Mahkemesine de konu olan R. Davasnda kocann kars zerine iledii cinsel
saldr fiilini daha nceleri su olarak kabul edilmemi ve kanunda dzenlenmemesine ramen
fiilin ilenmesinden sonra su olarak dzenlenen kanun deiiklii failin aleyhine geriye
yrrl olarak uygulanm ve sank sulu bulunmutur. Bunun gibi saysnn birok olduu
yarg karar bulunmaktadr.80 unu da belirtmek gerekir ki mahkeme kararlarnda ceza
kanunlarnn yrrle girdikten sonraki olaylara uygulanaca ilkesini koyan bir kanun
maddesi olmamasna ramen mahkemelerce bu ynde uygulanmaktadr. Bununla birlikte lehe
kanunun geriye yryeceine ilikin de bir kural mevcut deildir. Ancak usul kanunlarnda
mevcut deiiklik aleyhe durum meydana getirse dahi yeni kanun devam eden usul
ilemlerine uygulanmas sz konusudur.81
ngiltere, Avrupa nsan Haklar Szlemesine 1951de taraf olmu, 1998 nsan
Haklar Kanunu Human Rights Act- ile i hukukuna yanstmtr. Bu kanun 1 Ekim
2000de yrrle girmitir. Btn bu tarihsel geliim ve Avrupa nsan Haklar
Szlemesinin i hukuka yansmas ve balayc olmas nedeni ile yerel mahkemeler
kanunlarn gemie yrmezliini de kapsayan kanunilik ilkesini dikkate almak
zorundadrlar.
lkenin anayasalarda ifade edilmi olmasnn ok nemli sonular vardr. Hereyden
nce, Anayasa mahkemeleri, karlan ceza kanunlarn, ihdas edilen sularn tarifleri
itibariyle kontrol edebilecekler ve tariflerin, unsurlarn ak ve kesin olmad kanunu iptal
edebileceklerdir.82 Gnmzde hemen hemen btn ceza kanunlar ve anayasalarda kanunilik
ilkesi eitli ekillerde ifade edildii grlmektedir. Yrrlkte olan, Belika CezaKanununun 2. maddesi, Bulgaristan Ceza Kanununun 64. maddesi, Fransz Ceza Kanununun
4. maddesi, talyan Ceza Kanununun 2. maddesi, Belika Anayasasnn 14. maddesi, Fransa
Anayasasnn 68. maddesi, talya Anayasasnn 25. maddesi, Yunanistan Anayasasnn 75.
maddesi, Hollanda Anayasasnn 16. maddesi, spanya Anayasasnn 25. maddesi, sve
Anayasasnn 10. maddesinde ilke ak bir ekle dzenlenmitir. Hatta bu anayasalardan
79 Jefferson, Criminal Law, s. 620.80
Ayrntl bilgi iin baknz: Jefferson, Criminal Law, s.621.81 Maxwellden naklen Alacakaptan, ngiliz Hukukunda Suta Ve Cezada Kanuniliklkesi, s.57.82 A.e.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
28/174
bazlarnn madde balklar dahi nullum crimen sine lege nulla poena sine lege eklinde
dzenlenmitir.83
2. Uluslararas Metinlerde Kanuniliklkesi
lke, anayasalar ve kanunlarn stnde, devletleraras hukuka kaynak tekil eden genel
bir ilkedir.84 Evrensel nsan Haklar Bildirisinin 11. maddesinin 2. fkrasnda yer alan ilkeye
gre; hi kimse, iledii zaman ulusal ya da uluslararas hukuk erevesinde bir su
oluturmayan herhangi bir eylem ya da ihmalden tr sulu saylamayacaktr. Bunun gibi,
suun ilendii zaman uygulanabilecek olan cezadan daha ar bir ceza da verilemeyecektir.85,
86
Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 15. maddesinin 1. fkrasnda da ifade edildii
zere,87 hi kimse, ilendii zaman ulusal ya da uluslararas hukuka gre bir su tekil
etmeyen bir eylem ya da ihmalden tr sulu bulunamayacaktr. Bir sua, ilendii zaman
verilebilecek olan cezadan daha ar bir ceza verilemeyecektir. Bir suun ilenmesinden
sonra, yasa ile bu su iin daha fazla bir ceza ngrlr ise, sulu bundan -daha hafif cezadan-
yararlanacaktr.88
nsan Haklar ve Temel zgrlklerinin Korunmasna likin Szlemenin89 (Avrupa
nsan Haklar Szlemesi) 7. maddesi de kanunilik ilkesini dzenleyerek, ilkenin uluslararas
hukuktaki genel prensipler iindeki yerini daha da glendirmitir.90 Szlemenin 7.
83
Kanun madde metinleri iin baknz: (evrimii) http\\www.servat.unibe.ch/law/icl,15 Mays 2007.84 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.23.85 Mehmet Semih Gemalmaz,nsan Haklar Belgeleri, Cilt IV, stanbul, Boazii niversitesi, 2004, s.9.86 Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 10/12/1948 tarih ve 217 A (III) sayl kararla kabul edilmitir.Sava Zamannda Sivil Halkn Korunmas Hakknda Cenevre Antlamasnn 12. maddesinde yer alan igalkuvvetlerince konulan su ve ceza hkmlerinin ancak igal olunan devlet halknn kendi dillerinde buhkmleri renebilmeleri amac ile yaynlanmalar durumunda yrrle girecei ve gemieuygulanamayacaklar belirtilmitir. (evrimii) http://www.un.org/Overview/rights.html, 9 Haziran 2007.87 Birlemi Milletler Genel Kurulu tarafndan 16/12/1966 tarih ve 2200 A (XXI) sayl kararla kabul edilmitir,23/03/1976 tarihinde de yrrle girmitir. (evrimii) http://www.belgenet.com/arsiv, 9 Haziran 2007.88 Gemalmaz,, nsan Haklar Belgeleri, s.79.89 1982 Anayasas 90.maddesi 5.fkras ile usulne gre konulmu Milletleraras Antlamalar kanun hkmndesaydndan bahisle yukarda yer alan Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Evrensel nsan Haklar Bildirisi ve
Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesi Trkiye Cumhuriyetinde kanun hkmnde saylmaktadr.90 Szleme, 20/03/1950de Romada imzalanm, 03/09/1952de yrrle girmitir. Trkiye bu szlemeyi18/05/1954de onaylam ve 19/03/1954 de 8662 sayl Resmi Gazetede yaynlamtr.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
29/174
maddesine gre, hi kimse, ilendii zaman ulusal ve uluslararas hukuka gre bir su
saylmayan bir fiil veya ihmalden dolay mahkum edilemeyecektir. Yine maddenin
devamnda, hi kimseye, suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha ar bir
ceza verilmeyecei ngrlmtr.
Ancak, bu madde, ilendii zaman uygar uluslar tarafndan tannan genel hukuk ilkelerine
gre su saylan bir fiil veya ihmal ile sulanan bir kimsenin yarglanmasna ve
cezalandrlmasna engel deildir.91
Amerikan nsan Haklar Szlemesi92nin 9. maddesi de fiilden sonra yrrle giren
kanunlarn geriye yrmeyeceini dzenlemitir. Hi kimse, ilendii zaman yrrlkte olan
kanun uyarnca bir su tekil etmeyen herhangi bir eyleminden ya da ihmalinden tr
mahkum edilmeyecektir. Su ilendii zaman uygulanabilir olandan daha ar olan bir ceza da
verilmeyecektir. Suun ilenmesinden sonra karlan kanun daha hafif bir ceza verilmesini
ngryor ise, sulu kii bundan yararlanacaktr.
Afrika nsan ve Halklarn Haklarart da ilkeyi dzenlemitir. artn 7. maddesinin
2. fkras, hi kimsenin ilendii zaman yasal olarak cezalandrlabilir bir su oluturmayan
bir eylem ya da ihmalden tr cezalandrlamayacan aka ortaya koymu, ilendii
zaman o konuda herhangi hkm ngrlmemi bulunan bir su iin hibir ceza verilemez
ifadeleri ile cezalarn kanuniliini dzenlemitir.
II. KURALIN TRK HUKUKUNDAK GELM
A. Trk Anayasalarnda Durum
1. Cumhuriyet ncesi Dnem91 Avrupa nsan Haklar Szlemesi, (evrimii) http//www.belgenet.com, 19 Ekim 2006.92 (evrimii) http://www.hrcr.org/docs/American_Convention, 9 Haziran 2007.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
30/174
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
31/174
suretiyle ilkeye ilk kez ak bir dzenlemede yer verilmise de 1909 deiiklii ile maddenin
2. fkras geniletilmi, hi kimsenin, kt olarak nitelendirilen fiillerden ve kanunun
belirledii sebep ve suretten baka bir neden ile tutuklanamayaca ve
cezalandrlamayacan belirterek, kanunilik ilkesi sekteye uratmtr. Kanun maddesi bu
ekli ile bir nevi eriatn yasaklad fillerin de cezalandrlmasna olanak tanmtr. Ayrca,
113. maddenin padiaha, idari soruturmas sonucu, hkmetin gvenine zarar verdikleri ve
bozduklar kesinleenlerin lkeden srlmeleri imkann salamas karsnda kanunilik ilkesi
fiilen uygulanamaz hale gelmitir.
2. Cumhuriyet Sonras Dnem
a. 1924 Anayasas Dnemi
1924 Anayasas suta ve cezada kanunilik ilkesini dorudan dzenlemezken
zgrlklerin snrnn ancak kanunla belirlenebilecei ifadelerine yer vermitir. 1924
Anayasasnn 68. maddesi, her Trkn zgr doup zgr yaadn, bunun ise bakas
zararna olmayacak her trl fiilde bulunma anlamna geldiini belirtmitir. Ancak bu
zgrln snr yine madde metninde bakasnn zgrlnn balad yer olarak
gsterilmitir. Bu snr ise ancak kanun araclyla belirlenebilecektir.100 Baz yazarlar101 72.
maddede yer alan, kanun ile belirtilmemi durumlardan baka bir nedenden tr hi
kimsenin yakalanamayaca ve tutuklanamayaca ifadelerinin kanunilik ilkesi ile
ilikilendirilebileceini sylese de buna kar grteki baz yazarlar kanundaki bu ibarenin
yakalama ve tutuklamann usule ilikin olup kanunilik ilkesi ile ilgili olmad ifade
edilmektedir.102
b. 1961 Anayasas Dnemi
100Bu ifadenin de 1924 Anayasasnda suta ve cezada kanunilik ilkesini ifade ettii baz yazarlar tarafndansavunulmutur. Dnmezer/Erman,Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku., s.212; Duygun Yarsuvat, YrtmeOrgannn Koyduu Kaidelerle Su hdas ve 1961 Anayasas,HFM, XXXIX, 1963, s.551.101 Taner, Ceza Hukuku Umumi Ksm, s.133.102
el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.80.; Centel/Zafer/akmut, Trk CezaHukukuna Giri, s.59. nc Blmde daha ayrntl incelenecei zere, 1924 Anayasasnn uygulamassrasnda 20.12.1930 gn ve 1567 sayl Trk Parasnn Kymetinin Korunmas Hakkndaki Kanun yrrlegirmi, bu kanunla yrtmenin Trk parasnn kymetini korumas amacyla kararlar alabilmesi imkantannmtr. Bakanlar kurulunun alm olduu kararlara aykrlk bu kanunla su haline getirilmi, cezas da
kanunla belirlenmitir. retide de yrtmenin tzk ve dier dzenleyici ilemleri ile su yaratabilecei bunungereklemesi iin kanun koyucunun bir yasa ile ancak niyabet etmesi gerektii ve cezann da kanundagsterilmesi gerektii savunulmutur .
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
32/174
1961 Anayasas dneminde, ilkenin aka kabul edildii grlmektedir. 1961
Anayasasnn 33. maddesi; hi kimsenin, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanunun su
saymad bir fiilinden dolay cezalandrlamayacan, cezalarn ve ceza tedbirlerinin ancak
kanunla konulacan, hi kimseye, suu iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan
cezadan daha ar bir ceza verilemeyeceini aka dzenlemitir. 1961 Anayasas dneminde
yrtmenin dzenleyici ilemleri ile su yaratabilecei bunun yasama organnn yetki devri
anlamna gelmeyecei, yasama organnn kanunla cezay belirtmesi ve ereveyi belirleyerek
suun unsurlarnn oluturulmasnn yrtmeye braklabilecei doktrin tarafndan
benimsenen bir gr olmutur.103 Anayasa Mahkemesi de zellikle 1567 sayl kanunun 3.
maddesinin iptali istemiyle alm olan davann kararnda .yasama organnn yaps
bakmndan ar ilemesi ve gnlk olaylar izleyerek zamannda tedbirler alnmas gl
karsnda esasl hkmleri tespit ettikten sonra uzmanla ve ynetim tekniine ilikin
konularn dzenlenmesi iin hkmeti grevlendirmesi de yasama yetkisini kullanmaktan
baka bir ey deildir...... demek suretiyle yrtmenin su ihdasn anayasaya aykr
grmemitir.104
c. 1982 Anayasas Dnemi
1982 Anayasasnn 38. maddesi, kimsenin, ilendii zaman yrrlkte bulunan
kanunun su saymad bir fiilden dolay cezalandrlamayacan, ayrca kimseye de su
iledii zaman kanunda o su iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza verilemeyecei
ifadesi ile suta kanunilik ilkesini, ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirlerinin de ancak
kanunla konulabilecei eklindeki dzenlemesi ile cezada kanunilik ilkesini aka ortaya
koymutur. 1982 Anayasasnn, idarenin dzenleyici ilemleri ile su ve ceza
yaratlamayacana ilikin ifadeleri idarenin kanunda yasaklanmayan herhangi bir tasarrufuile su yaratamayaca ve kii zgrln snrlayacak ekilde bir yaptrm
uygulayamayaca anlamna gelmektedir.105 Anayasann 38. maddesinin gerekesinde, ceza
yerine bazen failin kiisel durumuna daha uygun decek bir gvenlik tedbiri uyguland iin
bunlarn da ceza hkmnden saylaca ve su ile su yerine geen gvenlik tedbirlerinin
ancak yasama tasarruflar ile konulabilecei ve kanunun su olarak grmedii ve ceza
103
A.e., s.60.104 AyMKD, 1 (1964), RG 18.10.1963, No. 11534, 28.3.1963, s.161105el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.82.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
33/174
koymad bir fiil sebebiyle kimse cezalandrlmayaca ifade edilmitir. Bu hkmn, kanun
koyucunun ak su hkm koymasna yani su oluturacak fiili kanunla bildirilmeden su
konusunu gsterip bunun meyyidesini belirtmesine engel olmayaca ynndeki gereke,
yasama organnn ereve kanun yapma ve ieriinin yrtme organna braklmasna bir nevi
aka zemin oluturmaktadr.
B. Trk Ceza Kanunlarndaki Durum
1. Cumhuriyet ncesi Dnem
Osmanl hukukunda, eri hukuk yannda rfi hukuk da uygulanm, rfi hukuk
alannda da ceza hukuku ile ilgili ok sayda kanunname dzenlenmitir. Fatih Sultan Mehmet
tarafndan kartlan Fatih Sultan Mehmet Kanunnamesinde slam ceza hukukunda yer alan
ve cezalandrlmas gereken su ve cezalar tekrarlanm ve cerime denilen para cezalar
bakmndan bir takm esaslar getirilmitir.106 Ceza hkmleri ieren ve nemli saylan bir
dier kanunname olarak Kanuni Sultan Sleyman Kanunnamesi saylmaktadr. Bir dieri ise
IV. Mehmet Kanunnamesi olarak gsterilmektedir.107 1858 tarihli Ceza Kanunname-i
Hmayunu da kanunilik ilkesinden sz etmemekte ise de baz yazarlara gre kusurun
derecesinin tespiti ve uygulamasnn eriat hkmlerine gre devletin en st kademesindeki
kiiye ait olduu ynndeki ifadelerin kanunilik ilkesinin varln iaret etmektedir. Bu
kanunun 1. maddesinin suta kanuniliin, 2. 3. 4. ve 5. maddelerinin ise cezada kanuniliin
dzenlendii de kaynaklarda yer alan bir grtr. 108
2. Cumhuriyet sonras Dnem
a. 765 Sayl Trk Ceza Kanunu
765 sayl TCKnn 1. maddesinin 1. fkrasnda yer alan, kanunun ak bir biimde su
saymad bir fiil iin kimseye ceza verilmeyecei, kanunda yazl cezalardan baka bir ceza
ile de kimsenin cezalandrlamayaca ynndeki ifadeler, suta ve cezada kanunilii
tartmaya yer brakmayacak biimde ortaya koymaktadr. 765 Sayl TCKnn ayrca 2.
106 Akgndzden naklen Demirba, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.96107
A.e. s.97108el/Donay, Karlatrmal Ve Uygulamal Ceza Hukuku, s.80; Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza HukukuGenel Hkmler, s.163.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
34/174
maddesi ile ilendii zamann kanununa ve ilendikten sonra yaplan kanuna gre crm ve
kabahat saylmayan fiilden dolay kimsenin cezalandrlamayacan da ngrmektedir. Kii
hakknda byle bir cezann verilmesi durumunda, cezann uygulanmasnn duraca ve buna
balanan kanuni sonularnn da ortadan kalkaca ynndeki ifadeler ile geriye yrmezlik
ilkesi ortaya konmutur. Maddede her ne kadar kyasa dair ak bir ifade bulunmasa da
kanunun aka su saymad fiilden dolay kimsenin cezalandrlmayaca ynnde
dzenlenen ibare ile kyas yasann olduu anlam karlmaktadr.109
b. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu
5237 sayl Trk Ceza Kanununun 2. maddesinin 1. fkras ile suta ve cezada
kanunilik ilkesi dzenlenmitir. Buna gre, kanunun aka su saymad bir fiil iin
kimseye ceza verilemez ve gvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazl cezalardan ve
gvenlik tedbirlerinden baka bir ceza ve gvenlik tedbirine de hkmolunamaz. 5237 sayl
Trk Ceza Kanunu, nceki dzenlemelerden farkl olarak ikinci fkrasnda, idarenin
dzenleyici ilemleri ile su ve ceza konulamayacan aka ortaya konmutur.110 Ayrca,
5237 sayl Trk Ceza Kanunu, ceza yerine geen gvenlik tedbirlerinin de ancak kanunla
belirlenebileceine yer vererek daha nce mevcut tartmalara da aklk getirmitir. 765
sayl Trk Ceza Kanununda yer almayan bir dier ak dzenleme de kyasa ilikin olan 3.
fkraya gre, kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmasnda kyas yaplamaz,
su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol aacak biimde geni yorumlanamaz.
III. LKENN LEHNDE VE ALEYHNDEK GRLER
A. lkenin Aleyhindeki Grler
lkeye ynelik doktrinde bir ok eletiri olmasna ramen bunlarn en dikkat ekeni
ve taraftar bulan, faillerin ilkenin arkasna gizlenerek kanun boluklarndan yararlanmas ve
topluma herhangi bir yaptrma uramadan zarar verebilmelerine imkan tannddr. Bunun
yannda, cezann, toplumu koruma amacna ulaabilmesi iin hakimin ceza kanunlaryla bal
olmamas gerektii de ilkeye taraftar olmayanlarca savunulmaktadr. Bu kiilere gre,
kyaslama yasann aklanmas mmkn deildir. nk suun varl iin gereken art,
109 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s.33.110 Artuk/Gken/Yenidnya, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.164
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
35/174
kanun deil normlarn bilinmesidir. Sulularn hayat hakknda fikir sahibi olanlarn kanunun
sulular izlemediklerini bildikleri de ilke aleyhtar gr tayanlar tarafndan iddia
edilmektedir. Kanunun bu iktidarszl karsnda kyaslamay yasak etmek deil hakime
grev olarak vermek gerekir.111 Dier bir eletiride, ceza hakiminin kendisini toplumun
duygusundan arndramayaca ynndedir. Hakim, mesleinden nce toplumun bir bireyi
olarak nitelendirilmektedir. Bunu da kanunun yorumunu yaparken hissedecektir. Bu etki
hakime, farkna varmakszn ve bilinalt yoluyla ulaacaktr.112 Bu ilkeyi reddeden
dzenlemelerin yer ald lkeler var olmasna ramen hrriyetlerin ortadan kalkmad,
hakimlerin iyi yetimi ve bamsz olduktan sonra ahlak ve kurallar ihlal eden fiilleri
kyasen cezalandrmalarnda zarar deil fayda olaca da savunulmaktadr. lkenin bir dnem
keyfi cezalandrmalara kar nleyici olarak uygulandn ancak artk roln oynadn ve
nemini kaybettii de baz grlerce belirtilmitir. Su tekil eden fiilerin hepsinin ceza
kanunlarnda tek tek tarif edilemeyecei bu nedenle cezalandrlacak fiillerin en nemlilerinin
kanunda gsterilerek dierleri iin gibi kelimesinin kullanlmasnn yerinde olduu da ilke
aleyhine belirtilen bir dncedir.113 Gnmzde teknoloji ilerledike hile ile ilenen sular
genilemekte, bu tip sularn da kanunlarca dar tarifler iine alnmas mmkn olmamaktadr.
Ayrca daha nce de belirtildii zere, bu ilkenin sulularn Magna Cartas olduu, iyi niyetli
kiilerin dayanamayacaklar durumlarn meydana geldii, bakalarna zarar verecek kiilerin
hareketlerinin kanunlarn belirli maddelerinin dnda kalmas iin eitli yollara mracaat
edecekleri de ileri srlen bir dier ekincedir. Kanunilik ilkesi, yasak fiilleri kanunda
gsterip, bu fiilleri ileyenlerin cezalandrlacaklarn aklam olsa da aslnda su
ileyenlerin kanunlarda hangi fiillerin yasak olduuna bakmadklar grlmektedir.Bir dier
ifade ile su ileyenler kanundan habersizdirler. Dolaysyla kyasn kabul edilmesi bu
durumu deitirmeyecektir. Nasl dier hukuk branlarnda vatanda kyas ile hareket
ediyorsa ceza hukukunda da bu ekilde hareket edebilecei savunulmaktadr.114 Gerek Avrupa
nsan Haklar Szlemesi gerekse nsan Haklar Evrensel Beyannamesi, ilkenin medeniuluslar tarafndan tannan genel hukuk ilkelerine gre su saylan fiillerin cezalandrlmasna
engel olmamaktadr. Bu durum, haklarn gvencesinin sadece kanunilik ilkesi ile
badatrmann yeterli olmadn gstermektedir. Hakimlerin ve dier haklarn gvencesinin
111 Erem/Danman,/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s.97.112
A.e., s. 98.113 nder, Ceza Hukuku Umumi Ksm, s.110.114 Erem/Danman/Artuk, Ceza Hukuku Genel Hkmler, s. 98.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
36/174
salanmas durumunda kanunilik ilkesinin yumuatlmasnn bir sakncas bulunmayaca ilke
aleyhtarlar tarafndan dile getirildii grlmektedir. 115
Btn bu aleyhe grlerden ortaya kan udur ki; ilke ilk zamanlarda, nceki keyfi
uygulamalara tepki olarak sk bir biimde uygulanmsa da hakimlere hibir konuda takdir
hakk braklmamas ve sadece kanunu uygulamakla yetkili klnmas baka sorunlarn
domasna neden olmutur. Zamanla bu sk uygulamann yerini, verilecek olan cezalarn alt
ve st snrlarnn belirlenmesine, takdiri indirim nedenlerinin, artla salverme, erteleme gibi
kurumlarn kanunlarda yer alarak uygulamann hakimlere braklmasna brakt
grlmektedir. Zaman iinde sonradan gelen kanunlarn hakimlere brakt takdir yetkisinin
kapsamnn da genilemesi bu tespiti kuvvetlendirmektedir. 5327 sayl Trk Ceza
Kanununun da cezalara ilikin aa ve yukar miktar aralklarnn geni olmas hatta kimi
madde dzenlemelerinde hakimin ceza vermekten vazgeebileceine ilikin ifadelerin yer
almas hakimin takdir yetkisinin arttn gsteren en belirgin iaretlerdir.116
B. lkenin Lehindeki Grler
Bilindii gibi, ilenen suun karlnda verilen ceza ou zaman kii zgrln
snrlayan bir dzenleme olarak karmza kmaktadr. Kii zgrlnn snrlanmas da
ancak zorunlu hallerde kabul edilir. Bu zgrln snrlanmas keyfi uygulamalara
braklmayacak derecede nemli bir konudur. Bu nedenle, kanunilik ilkesine uyulmad
takdirde birey, hangi hareketinden dolay ne zaman ve nasl cezalandrlacan bilemeyecek,
ou kez hareket yerine hareketsizlii tercih edecek ve ceza adaleti de keyfilie terkedilmi
olacaktr. Kanunilik ilkesinin varl, toplumsal yarar ynnden de zorunludur. nk sosyal
gelime, bireyin beceri ve yeteneklerini serbeste gelitirip kullanabilmesi ile mmkndr. Bu
nedenle, insan davranlarn baz endielerle snrlamaya almak toplumun sosyalgelimesini de engelleyecektir.117 Common Law hukukuna sahip milletlerde ilke yazl olmasa
da mahkeme kararlar ile yzyllar boyunca meydana getirilen sular adeta katalog eklini
almtr. Bu sayede, sularn unsurlar ok uzun zaman nce belli olmutur. Kanunilik
ilkesinin de sadece sularn yazl olmas deil su ve cezalarn nceden belli olmas anlamna
115 Tosun, Sularn Kanunilii Prensibi Aleyhindeki Cereyan, s.60.116 5327 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan hrszlk su tipini gerekletiren kiiye madde 145 gereincemaln deerinin azl halinde...........ceza vermekten de vazgeilebilir 147.maddede yer alan hrszlk suunun
zorunluluk halinde ilenmesi durumunda da ...................ceza vermekten vazgeilebilir ibareleri bu ifadelerernek tekil etmektedir.117 Dnmezer/Erman, Nazari Ve Tatbiki Ceza Hukuku, s 33.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
37/174
gelmesi, ilkenin mevcut saylaca da eletirilere verilen cevaplardandr. Ayrca, Common
Law Hukukunu benimseyen lkelerde dahi Ceza Hukuku alannda bir ok kanun
yaplmtr.118
1937 tarihinde Pariste gerekletirilen 4. Milletleraras Ceza Hukuku Kongresinde
kanunilik ilkesi nemle vurgulanmtr. Ayn yl La Hayede toplanan Milletleraras
Mukayeseli Hukuk Kongresinde de ilke ele alnmtr. Buna gre; en temel anlam ile
kanunilik ilkesi, ceza kanunlarnn uygulanmasnda kyasn kabul edilmemesidir. Kyas
yasa, sadece sular bakmndan deil, ceza, gvenlik nlemleri ve arlatc nedenler
bakmndan da geerlidir.
IV. KABAHATLER KANUNUNDA KANUNLKLKES
Klasik ceza hukukunda, toplum dzenini bozan hareketlerin su olarak
nitelendirilmesi ve karlnda ceza yaptrm ngrlmesi dncesi yer almaktadr. Ancak,
18. yzyldan itibaren, yarg organlarnn i ykn azaltmak amacyla dzeni bozan fakat
hafif nitelikte saylan sular su olmaktan kartlmaya balanmtr. Bu su olmaktan
kartma akmnn sonucunda 20. yzylda genel ceza hukukundan ayr bir idari ceza hukuku
kavram ortaya kmtr.119 Kamu dzenini bozan fiilleri ileyen kiilerin cezalandrlmas
amacn tayan ve kural olarak bir yarg organnn mdahalesini gerektirmeyen120, suta ve
cezada kanunilik ilkesine bal, dorudan idarenin takip ettii ve karlnda ceza ngren
hukuk dalna dari Ceza Hukuku denmektedir.121 dare tarafndan verilecek cezalar ancak
hrriyeti balayc cezann haricindeki cezalardr. Grld zere, idari Ceza Hukukunun
konusunu, hafif nitelikte saylan dzeni bozucu davranlarn nlenmesi ve dzenin
korunmas oluturmaktadr.122 Bu adan, idari ceza hukukunun konusu olan fiiler su olarak
deil kabahat olarak nitelendirilmektedir. Kabahat oluturan fiilin cezalandrlmasnda amabozulan dzenin tekrar salanmasdr. dare, bu dzenin tekrar salanmas amacyla, dzeni
118A.e., s.28.119Kayhan el, dari Ceza Hukuku ve Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi, HFM, Cilt L, Say 1-4,Yl 1984, s.119.120darenin verdii cezaya ilgilinin itiraz etmesi nedeniyle adli makamlarn yapm olduklar inceleme sadecehukukilik denetimi olup, idari suun maddi unsurlarna ynelik deildir. Ersan en, dari Ceza Hukuku,SBFD, say 8, Temmuz 1994, s.22.121Fatih Selami Mahmutolu, Kabahatleri Su Olmaktan karma Eilimi ve Dzene AykrlklarHukukunda Yaptrm Rejimi, stanbul, Kazanc, 1995, s. 60.122
dari yaptrmlar birok kanunumuzda grlmektedir. 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu, 2872 saylevre Kanunu, 3197 saylmar Kanunu, 2559 sayl Polis Vazife Ve Selahiyetleri Kanunu, 2886 sayl Devlethale Kanunu, 2634 sayl Turizm Tevik Kanunu bu rneklerden birkadr.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
38/174
bozanlar bakmndan bir eyin yaplmas ya da yaplamamas ynnde bir yaptrm
uygulayabilecei gibi ounlukla para cezas ngrmektedir.123 dari Ceza Hukuku
bakmndan mlga 765 sayl Trk Ceza Kanunu zamannda kabahatlerin dzenlendii ayr
bir kanun bulunmamaktadr. Ancak, mlga 765 sayl Trk Ceza Kanunu, kendi bnyesinde
kabahatleri dzenlemitir.
Suta ve cezada kanunilik ilkesi kapsamnda btn kabahatlere deinmemekle birlikte
kanunun 526. maddesi zerinde durmak istemekteyiz. Mlga 765 sayl Trk Ceza
Kanununun 526. maddesi ile yetkili makamlar tarafndan adli ilemler dolaysyla ya da
kamu gvenlii ve kamu dzeni veya genel saln korunmas dncesiyle kanun ve
nizamlara aykr olmayarak verilen bir buyruu dinlemeyen veya bu yolda alnm bir nleme
uymayan kimse, iledii fiil ayr bir su oluturmad takdirde hapis ve para cezasna
arptrlaca dzenlenmitir. Kanun maddesinde, su, yetkili makamlarn emrine ya da alnan
tedbire uymamak olarak belirtilmitir. Yani, suun ne olduu idari organlarca
belirlenmektedir. Ceza ise kanun maddesinde gsterilmektedir. Bu suun oluabilmesi madde
metninden de anlalaca zere birtakm artlarn varlna baldr. Adli ilemlere, kamu
gveni, dzeni, sal ile dorudan ilgili olan tzk, ynetmelik, karar ve emirlere
aykrlklar bu maddeye gre cezalandrlmlardr.124 Ayrca, bunlara aykrlk baka bir suu
oluturmamaldr. Anayasa Mahkemesinin 526. maddenin anayasaya aykrlna ilikin
7.6.1973 tarih ve 1973/12 E., 1973/24 K. sayl kararnda125, 526. maddenin birinci fkrasnda
123Anayasa Mahkemesi, 4077 sayl Tketicinin Korunmas Hakknda Kanunun ikinci rn kampanyasnsnrlayan ve tketicinin korunmasn amalayan hkmlere aykr davrananlar hakknda bakanlk tarafndan
para cezasnn verilmesine ilikin maddenin iptali ynnde alan davada, idari para cezalarna ilikin olarakututumu benimsemitir. dar para cezalar, idar makamlarn kararlaryla olumaktadr. tiraz halinde yargnnverecei karar, onun bu niteliini deitirmemektedir. Sonular belli lde genel para cezalarna benzese detmyle idar ileme dayanan bir yaptrmdr. Yarg organlarnn mdahalesi olmadan dorudan idarecekararlatrlmakta ve uygulanmaktadr. dar para cezalar ile kamu dzenine aykr davranlarn nlenmesi,
toplumda disiplinin salanmas amalanmaktadr.Gelien, byyen, eitlenen ve oalan toplumsalgereksinimleri yerinde, zamannda ve etkin bir biimde karlayabilmek iin ada ynetimlerde idareye genive deiik alanlarda yaptrm yetkileri tannmaktadr.Anayasann 38. maddesinin sekizinci fkrasnda, idareye kii zgrlklerinin kstlanmas dnda idaryaptrmlar uygulama yetkisi dolayl bir biimde tannmaktadr. Bu erevede ve ceza hukukunun genelilkelerine uygun olmak kouluyla, toplumsal gereksinimlere gre, bir su ve yaptrmn kaldrmak, deitirmekya da yenisini ngrmek yasakoyucunun takdir alannda kalmaktadr. Para cezalarna ilikin olarak, yarg veyrtme arasndaki yetki snrlarnn belirlenmesinde, tek bana ceza miktarnn lt olarak kullanlmas yeterligrlmemektedir. Trk Ceza Kanunundaki kimi para cezalarnn az veya yetersiz olmas, bunlarn yargsalniteliini etkilemedii gibi, vergi yasalarndaki kimi para cezalarnn ok yksek olmas da bu cezalarn idarniteliini deitirmez. te yandan bu tr cezalara ilikin idar kararlar, yarg denetimi kapsam dnda dakalmamaktadrlar. 23.10.1997 tarih, 1997/19 E., 1997/66 K. sayl karar metni iin baknz: (evrimii)http://www.anayasa.gov.tr/eskisite. 21 Mays 2007.124
Yce, Ceza Hukuku Dersleri, s.74125 Resmi Gazete tarih/say: 9.11.1973/14707, karar metni iin baknz: (evrimii)http://www.anayasa.gov.tr/eskisite., 21 Mays 2007.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hukukunda Sucta Ve Cezada Kanunilik Ilkesi Legality Principle in Turki
39/174
yer alan kamu gvenlii veya kamu dzeni szcklerinin kesinlik tamayan, yoruma muhta,
zellikle snfl toplumlarda kiinin asna gre deiiklik gsteren szckleri olmas ve
suun kanunda tm yasal eleriyle birlikte belirlenmemi olduundan bahisle suun
kanunilii ilkesine uyulmam olduu iddiasna karlk, mevcut szcklerin anlamlarnn
uygulamalarla beliren hukuk ve anayasa diline giren kavramlar olduunu belirtmitir. Madde
metninde, suun unsurlar aka belirlenmitir. Buna gre bir fiilin su tekil edebilmesi iin
yetkili makamlarca verilmi bir emir veya alnm bir tedbir olmas, bu emir veya tedbirin ya
adli muamelelere, ya kamu gvenliine, ya kamu dzenine yahut da genel sala ilikin
bulunmas ve ayrca bu emir veya tedbirin kanunlara ve tzklere de aykr bulunmamas
gerekmektedir. Ancak bu eler varolduu takdirde yetkili makamn emir veya tedbirine
aykr davran bu hkme gre su tekil edecektir. Bu bakmdan anayasaya aykrlk iddiasn
Anayasa Mahkemesi reddetmitir. Maddenin yrtme organna ve idari makamlara su
koyma yetkisi verme anlamn tamadn savunan yazarlara gre, maddede suun ne olduu
gsterilmekle beraber gsterilen konular hakknda hukuka aykr olmamak artyla verilen
somut emirlerin ve alnan tedbirlere uymayanlarn cezalandrlacaklarnn belirtildii, somut
durumlar iin dzenlenen emir ve tedbirlerin de kanun koyucu tarafndan dzenlenemeyecei
bu adan maddenin kanunilik ilkesine aykr olmad savunulmaktadr.126
Mlga 765 sayl TCKnn 526. maddesine benzer bir dzenleme de 2565 sayl Askeri
Yasak Blgeler, Gvenlik Blgeleri ve zel Gvenlik Blgeleri Kanununda grlmektedir.
Bu kanuna gre, gvenlik blgesi kurulmas ve kaldrlmas Bakanlar Kurulunun karar ile
olmaktadr. Belirlenen gvenlik blgelerinde uygulanacak esaslar dzenleyen 21. maddeye
gre, bu blge iinde yaplacak olan yasaklamalar, snrlamalar idari ilemlerle
gerekletirilmektedir. Bu kanunla getirilen rejimin snrlar da kanunla deil ynetmelikle
belirlenmektedir. 21. maddeye aykr hareket edenler hakknda ayn kanunun 26. maddesinde
belirlen oranlarda hapis ve para cezas ngrlmektedir.127 Ortada, suun cezasnn kanunlabelirlendii ancak su konusunu oluturan fillerin neler olduunun idarenin dzenleyici
ilemlerine brakld bir su tipi vardr. Kanunun 26. maddesi olmasayd bile idare
tarafndan kamu dzeninin korunmas amacyla verilen emre itaatsizlik sz konusu
126Ersan en, Anayasa Mahkemesi Kararlarnda Ceza Hukuku, Ceza zel Hukuku, Ceza Yarglamas
Hukuku, Ceza nfaz Hukuku, stanbul, 1998, s.34..127 Ali Akyldz, dari lemle Su hdas: zel Gvenlik Blgesini hlal Suu, Hukuki Perspektifler Dergisi,Say 7, Temmuz 2006, s. 82.
-
8/7/2019 Avrupa Insan Haklari Sozlesmesi a Turk Ceza Hu