T.C. ANKARA NVERSTES

TRK NKILAP TARH ENSTTS

TRKYE- AVRUPA BRL SYAS LKLERNN TARHSEL GELM (1951- 2005)

YKSEK LSANS TEZ

Murat Kl

Tez Danman

Prof. Dr. Cemalettin TAKIRAN

Ankara- 2006

NDEKLER Sayfa

GR......................................................................................................................... 1

BRNC BLM TRKYE-AVRUPA EKONOMK TOPLULUU(AET) LKLER

1.1 AET NCES TRKYE-AVRUPA LKLER.......................................... 4 1.1.1 Osmanl mparatorluu Dnemi likiler............................................. .. 4 1.1.2 Cumhuriyet Dnemi likiler.................................................................. 7 1.1.1.1 Atatrk Dnemi likiler............................................................. 7

1.1.1.2 kinci Dnya Sava Sonras likiler......................................... 8

1.2 AET DNEM LKLER..................... ........... 10 1.2.1 Avrupa Topluluklarnn Kuruluu.......................... 10

1.2.2 Trkiyenin Ortak Pazar Maceras ........................................................ 13 1.2.2.1 AETye Bavuru .................................................................................13 1.2.2.2 Ankara Antlamas.............................................................................. 16 1.2.2.3 Katma Protokol....................................................................................21 1.2.2.4 Tam yelik Bavurusu........................................................................26 1.2.2.5 Gmrk Birlii.................................................................................... 30 1.2.2.5.1 Amac.......................................................................... .........30 1.2.2.5.2 Faydalar................................................................................32 1.2.2.5.3 Zararlar. ..........34

KNC BLM TRKYE-AB LKLER

2.1 AVRUPA TOPLULUKLARINDAN AVRUPA BRLNE GDEN YOL.

2.1.1 Avrupa Ekonomik Topluluunun Geliimi...... 37

2.2.2 Avrupa Ekonomik Topluluunu Genileme Sreci...............................42

2.2 AT/AB ZRVELER............................................................................................43

2.2.1 21-22 Haziran 1993 Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi....43 2.2.2 10-11 Aralk 1993 Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi.......43 2.2.3 24-25 Haziran 1994 Avrupa Topluluu Korfu Zirvesi...43 2.2.4 9-10 Aralk 1994 Avrupa Topluluu Essen Zirvesi....................44

2.2.5 26-27 Haziran 1995 Avrupa Birlii Cannes Zirvesi. .... 45 2.2.6 15-16 Aralk 1995 Avrupa Birlii Madrid Zirvesi .... 45 2.2.7 21-22 Haziran 1996 Avrupa Birlii Florensa Zirvesi.............47 2.2.8 13-14 Aralk 1996 Avrupa Birlii Dublin Zirvesi..... 47 2.2.9 16-17 Haziran 1997 Avrupa Birlii Amsterdam Zirvesi... ....48 2.2.10 12-13 Aralk 1997 Avrupa Birlii Lksemburg Zirvesi ...48 2.2.11 15-16 Haziran 1998 Avrupa Birlii Cardiff Zirvesi.. ...54 2.2.12 11-12 Aralk 1998 Avrupa Birlii Viyana Zirvesi.. ...58 2.2.13 3-4 Haziran 1999 Avrupa Birlii Kln Zirvesi ..........58

2.2.14 10-11 aralk1999 Avrupa Birlii Helsinki Zirvesi....................59

2.2.15 19-20 Haziran 2000 Avrupa Birlii Santa Maria da Feira Zirvesi...67 2.2.16 8-9 Aralk 2000 Avrupa Birlii Nice Zirvesi..67 2.2.17 15-16 Haziran 2001 Avrupa Birlii Gteburg Zirvesi.........68 2.2.18 14-15 Aralk 2001 Avrupa Birlii Leaken Zirvesi.......69 2.2.19 21-22 Haziran 2002 AB Sevilla Zirvesi.. ...69 2.2.20 12-13 Aralk 2002 Avrupa Birlii Kopenhag Zirvesi. ....70

2.2.21 19-20 Haziran 2003 Avrupa Birlii Selanik Zirvesi...72 2.2.22 12-13 Aralk 2003 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.....74

2.2.23 17-18 Haziran 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.. ... 76 2.2.24 16-17 Aralk 2004 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi.....78 2.2.25 16-17 Haziran 2005 Avrupa Birlii Brksel Zirvesi ......84 2.3 AT/AB LERLEME RAPORLARI..................................................................85

2.3.1 1998 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu .....85 2.3.2 1999 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu ....92 2.3.3 2000 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu ....96 2.3.4 2001 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu....105 2.3.5 2002 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu....108 2.3.6 2003 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu....110 2.3.7 2004 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu....113 2.3.8 Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye Tavsiye Raporu..........118 2.3.9 Avrupa Birlii Komisyonunun Trkiyenin Avrupa Birlii yelii

Etki Deerlendirme Raporu.....123

2.3.10 Trkiye in Yaynlanan lerleme Raporlarnn Siyasi Kriterler Asndan Karlatrlmas.........124 2.3.10.1 Parlamento.......124

2.3.10.2 Yarg Sistemi...........125 2.3.10.3 Milli Gvenlik Kurulu ve Ordu.......................................126 2.3.10.4 Medeni ve Siyasi Haklar......................................127 2.3.10.5 Ekonomik, Sosyal ve Kltrel Haklar.........130 2.3.10.6 Aznlk Haklar ve Aznlklarn Korunmas.......131

2.4 AB PARLAMENTOSU KARARLARI..........133 2.4.1 15 Aralk 2004 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar..........133 2.4.2 28 Eyll 2005 Tarihli Avrupa Parlamentosu Karar. ..........136

2.5 KATILIM ORTAKLII BELGES.............................................................. 138 2.6 ULUSAL PROGRAM VE UYUM YASALARI................................. ........ 140 2.6.1 Ulusal Program. ......... 140

2.6.2 AB Uyum Yasalar. . ..........143

NC BLM TRKYE-AVRUPA BRL MZAKERE SREC

3.1 MZAKERE SRECNN LEY ..........................................................147 3.2 TRKYE MZAKERE EREVE BELGES...........150 3.3 AB LE GEREKLETRLECEK MZAKEREDE UYGULANACAK STRATEJ..........................165 SONU....................................................................................................................168 KAYNAKA............................................................................................................173 TEZ ZET...............................................................................................................178

1

GR

17 Aralk 2004 tarihinde AB Zirvesi iin Brkselde bulunan Trkiye Babakan Erdoan, uann hazrlanmasn ve Trkiyeye dneceklerini

sylediinde her eyin bittii dnld. Aday lke olarak mzakere tarihi almak amac ile Brksele gelen Trk heyetinin grmeleri, Gney Kbrs Rum tarafnn

uzlamaz tutumu ve Hollanda Dnem Bakannn Trk tarafna kabul edilmesi mmkn olmayan bir taslak metin sunmas nedeni ile kmaza girmiti. Bunlara ilave olarak, ana muhalefet partisi ve CHPnin lideri Baykalda, Trkiyenin teslim alnmak istendiini, Babakann hemen masadan kalkmasn ve geri dnmesini

istemiti.

te o anda Avrupal liderler durumun ciddi olduunu anladlar. nce ngiltere Babakan Blair, ardndan Almanya Babakan Schrder ve sonra da talyan Babakan Berlusconi Trk heyetinin odasna girdiler. Sigara dumanlar arasnda etin pazarlklar yapld ve rest eken Trk Babakan uzun pazarlklar sonucunda ikna edildi. Trkiye istedii metni elde etmiti.

Bu yazlanlar belki gerek deildi, belki de abartlmt, ancak gerek olan tek husus vard, o da Trkiyenin mzakere tarihi almasyd.

3 Ekim 2005 tarihi yaklatnda, Trkiyenin yeliini istemeyen Avrupa Birlii yesi lkeler bir kez daha ilikilerin gerginlemesine yol atlar. Bu defa ba

aktr Avusturya oldu. Avusturya, Daimi Temsilciler Komitesinde Mzakere ereve Belgesine mtiyazl Ortaklk ifadesinin girmesinde srarn srdrd. 3 Ekim 2005 tarihi yaklam, ancak herhangi bir orta yol bulunamamt. Dnem Bakan ngiltere Dileri Bakan Avusturyay ikna iin urayor, ancak Avusturya geri

adm atmyordu. 3 Ekim 2005 tarihinde Avrupa Birlii yesi lkelerin uzlaya varamadklar, Lksemburgda saat 18.00da planlanan Hkmetler Aras Konferansn iptal edildii haberi Ankaraya bomba gibi dt. Dileri Bakan

Abdullah Gl Lksemburga gidemeyebileceini, ncelikle taslak Mzakere ereve Belgesini grmek istediklerini, 4 Ekim 2005 tarihinin olamayacan belirtti. Hemen

2

17 Aralk 2004 tarihi hatrland. O gn de bir uzlaya varlamam, uzun tartmalar sonucunda bir sonu alnabilmiti. te tam her eyin bittii dnlrken, Abdullah Gl televizyonda kameralarn karsndayd. Trkiye, taslak Mzakere ereve Belgesini kabul etmiti ve Abdullah Gl Lksemburga gitmek zere hava alanna gidiyordu. te o an, gemiten gnmze Trkiye-Avrupa Topluluu ilikilerinin nasl bir yol ald dnld. Bugnlere hi de kolay gelinmemiti.. te bu tez ile Trkiyenin, balangta Avrupa Ekonomik Topluluu olarak kurulan, daha sonra ise Avrupa Birlii ismini alan rgt ile olan ilikileri incelenmitir. Bu tezin kapsad dnem, asl olarak 1951 yl ile balamakta ve tam yelik mzakerelerinin balad 3 Ekim 2005 tarihinde kadar gelmektedir. Bu tezin amac, gemiten gnmze Trkiye-AB siyasi ilikilerini inceleyerek, zorlu

geecek mzakere srecine iyi hazrlanmamz salamaktr. Mzakerelerin, dier aday lkelerden farkl ve daha zor olaca Avrupa Birlii yetkili makamlar tarafndan belirtilmi, anlan husus, Avrupa Birlii Komisyonu tarafndan hazrlanan raporlarda da birok kez dile getirilmitir. Bu kapsamda, iki taraf arasnda yaplan Antlamalar, ABnin yaymlam olduu lerleme Raporlar, AB Konseyinin Zirve kararlar ile her iki tarafn aklam olduu dier belgeler analiz edilmitir. Ayrca, bu tez ile Avrupa Birliinin, hlihazrda devam eden mzakere srecinde gndeme getirebilecei konularn dkm de karlmaya allmtr. Bu nedenle, ncelikle iki taraf arasndaki gemi dnem incelenmi, ancak ayn zamanda Avrupa Ekonomik Topluluundan Avrupa Birliine giden sre de konunun bir paras olduundan dolay yer almtr. Daha sonraki blmlerde ise srasyla Ankara Antlamas ile balayan, 3 Ekim 2005 tarihinde tam yelik mzakerelerinin balamas ile yeni bir ivme kazanan srecin iki taraf asndan nemli resmi belgeleri incelenmitir. Bylece, mzakere srecinde karmza karlabilecek konular,

okuyucularn belleklerinde oluturulmaya allmtr. Son blmde ise elde edilen veriler nda, mzakere srecinin nasl ileyecei, izlenmesi gereken stratejiler belirlenmitir. Tez hazrlanrken, konu ile ilgili yazlm eserlerden faydalanmann

yan sra, zellikle AB Komisyonunun yaymlam olduu lerleme Raporlar, AB Konseyinin alm olduu Zirve Kararlar ile onaylad Katlm Ortakl Belgesi, dier taraftan ise Trkiyenin bunlara kar taahhtlerini ortaya koyduu Ulusal

Program ile TBMMnin karm olduu AB uyum yasalar incelenmitir. Bylelikle,

3

yorumdan ziyade, resmi belgeler ile mevcut tablo ortaya koyulmaya allmtr. Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki ilikileri objektif olarak yorumlamak ok zordur. Trkiyenin mzakere srecine balamas size bir baar olarak gsterebilir.

Trkiye, Birliin yesi olan ve her Birlik yesi gibi veto hakk bulunan Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY)ni tanmad halde mzakerelere balamtr. Kbrs adasnda mevcut durum deimemitir ve kaybedilen hibir ey olmamasna ramen kazanlan bir mzakere sreci vardr. Trkiye istedii zaman mzakere srecinden kendi istei ile ekilebilir. Bunun aksine, gelinen nokta size baarszlk olarak da anlatabilir. GKRY ve Yunanistan Trkiyenin mzakere srecini zellikle veto etmemitir. Mzakere sreci, anlan taraflarn kendi isteklerini kabul ettirebilecekleri bir zemin olacaktr. Kbrs sorunu da AB platformuna tanacak ve Trkiyenin aleyhine zlebilecektir. Mzakere sreci, Trkiyenin bekleme odasnda oyalanmasnn baka bir eklidir. Ancak bu bekleme odasndan darya kmak, verilecek olan tavizler yznden Trkiyeye pahalya mal olacaktr. Grld zere, her iki grn de kendine gre hakl taraflar mevcuttur. Ancak,umuyorum ki, bu tezin sonucunda, okuyucular, en azndan iki grten birisini seer duruma geleceklerdir.

4

BRNC BLM

TRKYE-AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) LKLER

1.1 AET NCES TRKYE-AVRUPA BRL LKLER

1.1.1. OSMANLI MPARATORLUU DNEM LKLER

Tarihte Trklerin Avrupaya bak, Osmanl mparatorluunun ykseli ile

gerileme ve k dnemleri arasnda, kaln izgilerle ayrlacak kadar byk farklar gstermektedir.

Trklerin Avrupallarla karlamas ilk olarak cephelerde olmutur ve Avrupallarn tand Trk imaj da byk lde bu atmosfer iinde ekillenmitir.1

1453te stanbulun fethi, Trklerle Avrupallarn ilikilerinde son derece nemli bir dnm noktas olmutur. stanbulun fethiyle Trk-Avrupal atmasnda

Trkler byk bir stnlk salarken, dier taraftan da bugn de Avrupa Birlii ile daha ilerilere gtrlmeye allan Batllama sreci balatlmtr. Osmanl mparatorluunun ykselme dneminde Avrupa karsnda Trklerin stnlkleri vardr.2

Kanuni Sultan Sleyman ynetimi altnda, bu stnlk en st dzeye

ulamtr. O dnemde, Osmanl mparatorluu Avrupa da dhil her yerde genileyen Mslman bir imparatorluktur. Osmanl, sadece Arap dnyas olarak nitelendirilen

blgenin byk bir blmn deil, ayn zamanda gneydou Avrupa'nn tamamn fethetmitir. Bu durum, XVII inci yzylda, Habsburg mparatorunun, baarl bir biimde Avrupa'nn kalbindeki Viyana'y ikinci Osmanl kuatmasna kar koyarak korumas ile son bulmutur.

1 V.Bozkurt, Trkiye ve Avrupa Birlii, Vipa Yaynevi, stanbul, 2001,s.257.

2 E.Manisal , Yz ve Perde Arkas ile Avrupa kmaz, Otopsi Yaynevi, stanbul, 2002, s.13.

5

Duraklama dnemini izleyen gerileme ve k dnemleri srasnda Avrupa, stnl ele geirmitir. zellikle byk Avrupa lkelerinin denizar smrgelerinin yaygnlamas, Avrupann ekonomik, teknolojik ve kltrel adan dnyann merkezi durumuna gelmesinden sonra Trklerin Avrupaya bak,

Tanzimat anlay ve kltrn dourmutur. Osmanl mparatorluu, 1793-1796 yllar arasnda Londra, Viyana, Berlin, Paris ve daha sonra dier bakentlerde kalc bykelilikler kurmutur. Hkmetlerini temsil etmenin yan sra bu bykeliliklerde alan grevliler batnn teknik ve idari gelimelerini takip ederek Tanzimat reformlarn daha da ileriye gtrmekle grevlendirilmilerdi.3

Osmanl mparatorluu zerinde ticari, mali, siyasi ve askeri stnl ellerine geiren byk Avrupal devletleri karsnda Trkler, Avrupaya zenen ve ona

benzemek iin aba gsteren bir toplum durumuna gelmilerdir. Bu balamda, Tanzimat dnemi Avrupallama abalarna sahne olmutur. Osmanl mparatorluu zerinde mali, siyasi ve askeri egemenliklerini genileten byk Avrupa devletleri, gayrimslim Osmanllarn kendi korumalar altna alnmalarn salamlar, Avrupa hukukunun ve ynetim biiminin kabul iin bask yapmlardr.

1838 Balta Liman Anlamas ile n alan, bor anlamalaryla yerleen ve Glhane Hatt Hmayunu ile sren Bat'ya balanma sreci, on sekiz yl sonra,

Islahat Ferman ad verilen bir baka "yenileme programn" ortaya karmtr. Batl devletlerin telkin ve zorlamasyla, Padiah Abdlmecit 18 ubat 1856'da Bab- Ali'de; nazrlar, yksek dereceli memurlar, eyhlislam, patrikler, hahamba ve etnik topluluklarn temsilcileri nnde, Islahat Ferman ad verilen bir "program" aklamtr. Bu aklama hi zaman yitirilmeden, istenilenleri yerine getirmenin gstergesi olarak; srmekte olan Paris Anlamas grmelerinde byk devletlerin

bilgisine sunulmutur. Islahat Ferman Bat'ya balanma srecini tamamlayan nc giriim

olmutur. 1838 Ticaret Anlamas, Osmanl sanayi ve ticaretini Avrupa'nn denetimi altna sokmu, 1854'de balayan borlanma sreci ayn ii mali alanda yapmtr.

3 W. Halle, Trk D Politikas 1774-2000, stanbul, 2003, Mozaik Yaynlar, s.7.

6

imdi, idari ve hukuksal dzenlemeler yaplacak ve Osmanl mparatorluu tam olarak yar-smrge haline getirilecektir.

Islahat Ferman'yla batllara verilen szlere gre: Osmanl Devleti snrlar

iinde yaayan Hristiyan uyruklara, Fatih Sultan Mehmet zamannda tannm olan eski hak ve ayrcalklar yeniden uygulanacak, sosyal haklar, vergi ykmll,

askerlik, eitim ve devlet memurluuna atanma gibi konularda, Hristiyan tebaaya onlar Mslmanlarla eit klan yeni haklar tannacaktr. Bu haklar ek bir fermanla ilan edilecektir.

Islahat Ferman'nn kanlmaz sonucu, mparatorluk iinde yaayan Mslman olmayan uyruklar iinde, milliyeti hareketlerin ykselmesi olmutur. Trkler, kendi

lkelerinde ekonomik ve sosyal yetmezlik iinde mmet olarak yaarken, ekonomik ve kltrel gelikinlik iindeki aznlk milliyetleri adeta bir "anayasaya"

kavumulardr. Deiik etnik ve dinsel unsurlar "Osmanllk" ideolojisi erevesinde birletirmeyi amalayan Ferman, mparatorluu deil, aznlk milliyetleri kendi iinde birletirmitir. Osmanl Hristiyanlar, her geen gn glenip daha ayrcalkl duruma

gelirken, Trk halk, yoksulluun ve ezilmiliin ar basks altna girmitir. 1838 Trk-ngiliz Serbest Ticaret anlamasyla balayan Tanzimat dnemi

lkeyi mahvetmitir.4

1890larda Avrupal devletler Osmanl mparatorluu ile ekonomik ilikilerini gelitirmeye balamlardr. zellikle Almanya ile mparatorluk arasnda ticaret artm, Almanya, Osmanl ordusunun yeniletirilme almalarnda nemli

roller oynamaya balamtr. Ancak, bu arada mparatorluun yz yze geldii en byk sorun hala Balkanlarda ykselen milliyetilik ve Avrupal glerin bu

olaylarla olan ilikisidir. Balkan Savalar sonucunda, Osmanl mparatorluu Batdaki topraklarn kaybetmitir. Osmanl mparatorluu, Birinci Dnya Savana Almanyann yannda girmi ve 30 Ekim 1918de Limni Adasnn Mondros limannda demirli HMS Agamemnon ngiliz sava gemisinde atekes imzalamas ile sonulanmtr.5 Bu atekes antlamas sonucunda, Avrupallar Osmanl

4 M.Aydoan, Trkiye zerine Notlar 1923-2005, Umay Yaynlar, zmir, 2005,s.

5 W.Halle, a.g.e., s.28.

7

mparatorluunu igal etmiler, bylece yeni ve zorlu bir dnemi balamtr. Bu zorlu dnemde, Avrupallar ile youn bir mcadele gereklemi ve sonuta sre Atatrkn nderliindeki Trk milletinin zaferi sonucunda Lozan Antlamasna kadar gelmitir. Lozana Avrupal lkelerden ngiltere, Fransa, talya, Romanya,

Yunanistan da davet edilmilerdir. Lozan Antlamas sonucunda ilikiler yeni bir srece girmitir.

1.1.2. CUMHURYET DNEM LKLER 1.1.1.1 ATATRK DNEM LKLER

Atatrk dneminde, Trkiyenin sosyo-ekonomik yaps ve stratejik konumu d politikaya belirli bir dnya gr ile bakmay, ilikilerde salam dayanaklar ve

antlamalara bal bir politika takip etmeyi gerekli klmaktayd. Bu sebeple Lozan Barndan sonra, bar bir politikann takibi ngrlmt. 1923 ylndan 1930lu yllarn ortalarna kadar d ilikiler, i yaplanmann n sraya yerlemesi nedeniyle geri plana itilmitir. Giriilen inklplarn baarlmas, kalknma hamlesinin gerekletirilmesi yurt ve dnyadaki bar ortamyla yakndan ilgiliydi. Atatrk, bunun bilinciyle tm devletlerle iyi ilikiler kurmaya alm, dostluk antlamalar imzalamt. Onun barlk konusundaki u szleri ok nemlidir. Dnya uluslarnn mutluluuna almak, baka bir yoldan kendi esenlik ve mutluluuna almak demektir. Beeriyeti bir vcut ve bir ulusu, onun bir uzvu saymaldr. Bir vcutta parman ucundaki acdan btn br uzuvlar da ac duyar. Dnyann u yerinde bir rahatszlk varsa, bana ne dememeliyiz. Onunla ilgilenmeliyiz.

Atatrkn bar politikas yalnzca szde kalmad. Atatrk, Milletler Cemiyetine katlmamz salam, Balkan, Akdeniz, Sadabat vb. paktlara bizzat katlp

dncelerini anlatmtr. Ayrca, sava kanund sayan Brand-Kellog paktna Ltvanof protokol ile katlarak sava nlemenin ve antlamazlklar bar yollarla zmenin arelerini aramtr. Savan sz konusu olduu anlarda ise bir taraftan nleyici tedbirlere katlrken, dier taraftan Trkiye dndaki bir lkeye

kar sava balatan lke ile bile dost olmann yollarn aramaktan geri durmamtr. rnein 30 Ekim 1935te, talya, Habeistana saldrm ve 9 Mays 1936da bu lkeyi ilhak etmitir. Trkiye, talyaya kar, yesi bulunduu Milletler Cemiyetinin karar gerei zorlama tedbirlerinin uygulanmasna katlmtr. Ama ayn ekilde, Atatrkn Dileri Bakan Aras, 3 ubatta Milanoya gitmi ve

8

Mussolininin damad olan, talyan Dileri Bakan Cano ile Akdeniz Statkosuna Sayg antlamasn imzalamtr. Atatrkn d politikasndaki temel hedef, Trkiyenin ada uygarlk dzeyine ulatrlmasdr. Bunun iin batya ynelme istei vardr. Atatrk daha

1923te bunu u szlerle aklamtr. Trkler hep garba doru gitti. Avrupa Trkiyesi daha dorusu garba tevecch etmi bir Trkiye istiyoruz. Btn

meselemiz Trkiyede asr binaenaleyh garb bir hkmet vcuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edip de garba tevecch etmemi millet hangisidir?

Trkiye kuruluundan itibaren Bat ile savamasna ramen, Batya

ynelmi, Batnn yalnz tekniini deil metodunu da kabul etmitir. Batya yneliin nemli sebeplerden biri de gvenliktir.

Bununla beraber, Atatrkn batllama anlaynda taklitilie yer yoktur. O Batya yneliimizi aklarken Biz bat medeniyetini bir takliti yapalm diye almyoruz. Onda iyi olarak grdklerimizi kendi bnyemize uygun bulduumuz iin dnya medeniyet seviyesi iinde benimsiyoruz. demitir.6

1.1.1.2 KNC DNYA SAVAI SONRASI LKLER

Trkiye, kinci Dnya Sava sresince tarafsz kalmtr. kinci Dnya Sava

sonrasnda keskinleen iki bloklu dnyada, Trkiye Bat yannda yer almtr. Sovyetler Birliinde Stalin ynetiminin bulunmas, bu tercihte en nemli etken

olmutur. Ayrca, Trkiyenin bulunduu corafyann Dou-Bat bloklarnn kesime noktasnda olmas da taraf semek zorunda kalmamza neden olmutur.

1946 ylndan itibaren balayan Marshall yardm ile Trkiye nceleri ABDnin etki alanna fiilen girmitir. 1950deki iktidar deiimi, Trkiye kk bir Amerika olacaktr. anlayn da glendirmitir. Trkiyenin NATOya katlmas ile birlikte

halka tamamlanmtr.7

6 http://farabi.selcuk.edu.tr/suzep/tarih/ders_notlari/bahar_yariyili/bolum_13/ bolum13.html

7 E.Manisal, a.g.e., s.16-17.

9

1950li yllar, Trkiyenin Bat Avrupada kurulmakta olan siyasal ekonomik ve kltrel rgtler iinde yer almaya balamas ile Trkiye ile Avrupa arasndaki ilikilerin yava yava glendii yllardr. Bu dnemde, gl Amerika her eye ramen siyasilerin gnlndeki nceliini korumaktadr.

Bu arada Bat Avrupa da bu dnemde kendini toparlamaya balamaktadr.

Artk Almanya ve Fransa ortak ekonomik karlarnn egemen olduu bir Avrupa dzeni gerektiini kavramlardr. ki dnya savandan sonra, byk bir sava hi kimse bir daha yaamak istememektedir.

Trkiyenin Avrupa ile ilikilerine, 1950li yllarda Trk-Yunan ilikileri de damgasn vurmutur. Atinann, Grivas adl bir Yunan Subayn 1955te gizlice Kbrsa kararak E.O.K.A yeralt tekilatn kurdurmas, adann Yunanistana ilhak iin faaliyetlerine balamas, Ankarada rahatszlk yaratmtr.

Bu gergin dnemlerde, Avrupa Ekonomik Topluluu ile grmelere Ankara ve Atina hemen hemen ayn tarihlerde balamlardr. ki lke arasnda kyasya bir rekabet vardr.

Souk Sava btn iddeti ile srmekte, Trkiyedeki fzeler, tamamen Amerikann inisiyatifinde konulanmaktadr ve snrdaki lke Trkiye, Batnn bu

blgedeki jandarmas konumundadr.

1964te ABD Bakan Johnson, Trklerin Kbrsta katledilmeleri karsnda mdahale etmek isteyen Trkiyeyi tehdit edince, Trkiyenin o ana kadar mttefik lkelere olan gveni sarslmtr. Bu, Trkiyenin sava sonrasnda i birlii yapt lkelere kar geirdii ilk oktur.

Trkiye ile Sovyetler Birlii arasnda bu dnemde nemli baz yatrm projeleri iin antlamalar yaplmtr. skenderun demir-elik tesisleri ve Seydiehir alminyum tesisleri bunlarn balarnda gelir.

10

Ancak yine de iyap tamamen Batya baldr. Trkiyenin i ilerinde bat egemen durumdadr. Bu arada 1960l yllarda Trk iileri de Avrupann yolunu tutmaya balamlar, bu sayede Trkiye ile Avrupa arasnda yeni bir kpr olumutur.8

Avrupa kendini toparladka, Trkiyenin Avrupaya bak da deimeye balamtr. Almanya, ngiltere, Fransa ve talya Trkiyenin ekonomik ilikilerini

gelitirdii lkelerin banda gelmeye balamtr.

Trkiyede bir yandan ABDnin dorudan etkisi hkim bulunurken, Avrupallk ya da Avrupal gibi olmak halk arasnda ekiciliini artrmtr.

Trk halk iin Avrupa, artk arzu edilen bir yerdir ve Avrupann ekonomik ve

kltrel etkisi her alanda hissedilmektedir.

1.2 AVRUPA EKONOMK TOPLULUU (AET) DNEM LKLER:

1.2.1 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN KURULUU

Trkiye-Avrupa Birlii ilikilerini anlayabilmek iin ncelikle Avrupa Ekonomik Topluluunun neden kurulduunu ve yapsn anlamak gereklidir.

kinci Dnya Sava sonrasnda Avrupada yaanan gelimeler ve souk savan balamas ile savan ykc etkileri altndaki Bat Avrupann gvenlik

kayglar, onu 4 Nisan 1949 tarihinde Amerika Birleik Devletleri ile imzalad Atlantik Pakt ile ortak savunmasnn temelini atmaya gtrmt.

Baar, amalar belirli alanlara ynelterek psikolojik adan istenen etkiyi salamak ve giderek daha fazla sorumluluklar alacak olan ortak bir karar verme mekanizmas kurulmasna bal grlyordu.

8 E.Manisal, a.g.e, s.18-19.

11

Yaanan politik amazn temelinde ise ekonomik bir sorun yatyordu. Birok Avrupa lkesinin elik kapasitesi muhtemel bir ar retim krizine yol aacakt. Talep ve fiyatlar dyor, reticilerin rekabeti nlemek amacyla iki dnya sava arasnda yaptklar trden bir kartel oluturacaklarna dair iaretler alnyordu.

Yeniden yaplandrma srecinin ortasnda Avrupa ekonomilerinin ana sanayilerini speklasyon veya kastl bir ktla brakmalar mmkn deildi.

Bugn Avrupa Birlii olarak bilinen yapy oluturan ve Topluluktan ilki olan Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmas ynndeki ilk giriim, 9 Mays 1950 tarihinde Fransz Dileri Bakan Robert Schumanndan geldi. Avrupa lkelerine yaplan arda, sava sanayisinin ana maddeleri olan kmr ve eliin retim ve kullanmnn uluslar st bir organn sorumluluunda ynetilmesi

ngrlyordu.

Bu ar ile Fransa, Avrupann dier lkelerinin yan sra Almanyaya, Avrupa Federasyonunun ilk parasn oluturmak zere, iki lkedeki kmr ve elik retimini ynetecek bir organda eit artlar ile yer almasn teklif etmektedir. arya Benelks (Belika, Lksemburg ve Hollanda) lkesinin yan sra, talya da olumlu cevap vermitir. Schumann Plan esas alnarak yaplan grmeler sonucunda, Avrupa Kmr ve elik Topluluunu kuran ve ayn zamanda bugnk Avrupa Birliinin temelini oluturan kurucu Antlamadan birisi olan antlama, Almanya,

Fransa, talya, Belika, Hollanda ve Lksemburg arasnda elli yl sreyle yrrlkte kalmak zere, 18 Nisan 1951 tarihinde Pariste imzalanm ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yrrle girmitir. 9

Avrupa Kmr ve elik Topluluuna ngiltere, rlanda ve Danimarka 1 Ocak 1973, Yunanistan 1 Ocak 1981, Portekiz ve spanya 1 Ocak 1986, Finlandiya, sve ve Avusturya ise 1 Ocak 1995 tarihinde katlmlardr.

9 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, Avrupa Birlii ve Trkiye,

Douum Matbaaclk, 2002, s. 9-12.

12

Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamas, yrrle giri tarihinden itibaren elli yllk bir sre iin yapldndan, 23 Temmuz 2002 tarihinde sona ermitir.

Konseyde yaplan tartmalar sonucunda, 24 Temmuz 2002 tarihinden itibaren Avrupa Topluluu, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun yerini alm ve Avrupa Kmr ve elik Topluluu ile nc lkeler arasnda yaplm olan tm antlamalardan doan hak ve borlara halef olmutur.

Avrupa Kmr ve elik Topluluunun nemli bir sorun yaamadan almas Avrupa Birlii taraftarlarn cesaretlendirmi ve bu ynde almalarna devam etmelerine yol amtr. Avrupa Ekonomik Topluluu, 25 Mart 1957 tarihinde alt Bat Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg ve talya) arasnda imzalanan Roma Antlamas ile kurulmutur. Avrupa Ekonomik Topluluuna hukuken ve fiilen uluslar st bir kurulu olma niteliini kazandran Antlama, 1 Ocak 1958 tarihinde yrrle girmitir. Avrupa Ekonomik Topluluunun nihai hedefi, Avrupann siyasal btnlne ulamasdr. Bu hedefe varmak iin ngrlen ekonomik dengeyi salamak zere, ilk ara olarak ye lkeler arasnda mallarn, hizmetlerin, sermayenin ve i gcnn serbeste dolat bir ortak pazar ve Gmrk Birlii kurulmas ngrlmtr. 10

Paris Antlamasn imzalayan alt lke arasnda Avrupa Kmr ve elik Topluluu ile snrl bir alanda balatlan btnleme abalarn eitli alanlara

yaygnlatrma giriimleri kapsamnda, dier bir giriim de Avrupa Atom Enerjisi Topluluu kurma giriimidir. Messinada, 1-2 Haziran 1955 tarihlerinde dzenlenen konferansta Avrupa Ekonomik Topluluunun yan sra, kurulmas kararlatrlan

ikinci topluluk olan EURATOMun kuruluu uzun sre grmeler ve teknik

almalardan sonra 25 Mart 1957 tarihinde bu kez Romada imzalanan Antlama ile salanmtr. EURATOMun amac, atom enerjisinin barl amalar ile kullanmn gelitirmek olarak belirlenmitir. EURATOM kurumlar, 1967 ylnda Avrupa

10 H.akmak, Avrupa Birlii Trkiye likileri, Platin Yaynlar, Ankara, 2005., s.20.

13

Kmr ve elik Topluluu ile Avrupa Ekonomik Topluluu ile birletirilince, EURATOM grnr bir biimde kendi kimliinden uzaklamtr. 11 1.2.2 TRKYENN ORTAK PAZAR MACERASI 1.2.2.1 AETYE BAVURU Truman Doktrini iinde yer alan, Marshall Yardmna dahil edilen Trkiye, kinci Dnya Sava sonras Batdaki tm oluumlar yakndan izlemekteydi. 1949 ylnda kurulan NATOya da, daha byle bir organizasyon fikri ortaya atld zaman bile ye olmak istemi, bu isteine ise deiik nedenler yznden ancak 1952 ylnda kavuabilmitir. Bu arada zelikle, Avrupa ktasndaki birlik hareketlerinin iinde yer almaya zen gstermi ve 1949 ylnda Avrupa Konseyi (Council of Europe)ne, hem de davet edilerek ye olmutur. Fakat, Trkiye, 1950li yllarda gittike ivme kazanan Bat Avrupa merkezli entegrasyon hareketlerini, birazck kaygyla izlemitir. Mesela, Avrupa Kmr ve elik Topluluunun kurulmas, Trkiye tarafndan not edilmitir, ancak Trkiyenin ne kmr, ne de elik sanayi bylesi bir organizasyona katlmak iin elverili deildi.12 1950 ylnda iktidara gelen Demokratik Parti, Trk d politikasn Batya daha fazla yaklatrmaya zen gstermeye balamtr. Trkiye, Truman Doktrini ile birlikte Batllama srecini hzlandrd ve Bat Savunma ttifaknda (NATO) antlamaya dayal gvenlik garantisi aramaya devam etmektedir.13 Alt Bat Avrupa lkesinin kendi aralarnda imzaladklar Roma Antlamasnn

1958 ylnda yrrle girmesinden sonra, 15 Temmuz 1959 tarihinde Yunanistan, 31 Temmuz 1959 tarihinde ise Trkiye Toplulua katlmak iin mracaat etmilerdir.14 Trkiyenin ivedilikle Avrupa Ekonomik Topluluuna katlmak istemesinin iki nemli nedeni bulunduu, zamann Trk yetkililerince aklanmtr. Buna gre;

Trkiye, uzun dnemde Bat Avrupada kurulabilecek siyasal bir Birliin

dnda kalmak istememektedir.

11 D.Dinand, Avrupa Birlii Ansiklopedisi Birinci Cilt A-G, Kitap Yaynevi, stanbul, 2005, s.100.

12 .H.al, Trkiye-Avrupa Birlii likileri, Nobel Yayn, Ankara, Ocak 2006, s.50.

13 H.Bac, Demokrat Parti Dnemi D Politikas, mge Yaynevi, Ankara,1990, s.44

14 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s.295.

14

te yandan Trkiye, Gmrk Birlii iinde Yunanistana verilecek ticari tavizlerden yoksun kalmamak amacndadr.

Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi Yunanistan ve Trkiyenin

ortaklk bavurularn 11 Eyll 1959 tarihinde kabul etmitir.

Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu ile Trkiye arasndaki ilk hazrlk

grmeleri 28-30 Eyll 1959 tarihlerinde icra edilmitir. Buna karlk Yunanistan ile 1-2 Mart 1960 tarihlerinde Trkiyeden nce mzakereye balanlmtr.

Bunun zerine 17 Mart 1960 tarihinde Trkiye, Avrupa Ekonomik Topluluu lkelerinin Ankara Bykelilerine Yunanistan ile mzakerelere

balanrken, Trkiyenin geri braklamayacan belirten bir memorandum vermitir. Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu, buna karlk, 21 Nisan 1960 tarihinde, Trkiyenin Yunanistan gibi ar ykmllkler altna giremeyeceini

belirtmitir.

Trkiyede ordu, 27 Mays 1960 tarihinde ynetime el koymu, Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu ilikileri dondurulmutur. Trkiye, ksa bir sre sonra, yani 14 Ekim 1960 tarihinde, en ksa srede bir antlama imzalanmas iin tm ykmllkleri almaya hazr olduunu aklam, 27 Mays sonras kurulan yeni

hkmet, Avrupa Ekonomik Topluluundan, Yunanistan ile yaplan antlamann aynsnn Trkiye ile yaplmasn talep etmitir.

Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 17 Ekim 1960 tarihinde, beklemeyi daha yararl bulduunu aklam, tm grmeler ertelenmitir.

Buna karlk, Yunanistan-Avrupa Ekonomik Topluluu Ortaklk Antlamas (Atina Antlamas) 9 Mart 1961 tarihinde imzalanmtr.

Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 20-21 Mart 1961 tarihinde, Komisyonun nerisini dikkate alarak Trkiyeye iki seenekli bir teklifte

bulunmutur. Bu seeneklerden birincisi 5 yllk bir Ticaret Antlamas yaplmas

15

ve Trk ekonomisinin istenen seviyeye ulamas halinde Gmrk Birlii Antlamasnn imzalanmasn ierirken, ikincisi Yardm Antlamas yaplmasn ngrmtr.

Topluluk bir eit ticaret antlamas nerirken, Trkiye srarla bir Gmrk Birlii oluturmak istemitir. Dnemin Dileri Bakan Feridun Cemal Erkin;

... Biz bir ihdasn istiyor, Mterek Pazar ise, Trkiyenin iinde bulunduu artlarn elvermeyecei mlahazasyla bunu kabul etmiyordu. Hatta 1962 bandan evvel cereyan eden son mzakerelerde, bize bir Gmrk Birlii fikrinden muayyen bir mddet iin uzaklalmas, onun yerine iktisadi, ticari ve mali sahalarda i

birliini derpi eden bir nevi ticaret antlamas yaplmas resmen ifade edilmiti. Hakikat o idi ki, Trkiyenin durumunun msait olmamas sebebiyle, Gmrk

Birliinin derhal tahakkuku gayri kabil olsa dahi, bu birliin, prensibini muhafaza etmedike, bat uyum hareketleri karsnda, seyirci kalmalmz mukadder olacakt...

Erkinin szlerinde, Trkiye ile Topluluk arasnda henz ortaklk grmeleri srasnda, gelecee ynelik farkl beklentiler olduu anlalmaktadr.15

Trkiye, 21 Austos 1961 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluu yesi lkelerinin bakentlerine gnderdii bir memorandum ile AETnin Yunanistan ile

anlamasna ramen Trkiye ile grmelerin balamam olmasn protesto etmi ve Gmrk Birliinden baka bir modeli kabul etmeyeceini bildirmitir.

Trkiye, 45 Mart 1962 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluuna bir memorandum vererek, resmi mzakerelere arm ve amacnn Gmrk Birliini gerekletirmek olduunu tekrarlamtr.

Avrupa Ekonomik Topluluu Konseyi, 24 Temmuz 1963 tarihinde Trkiyedeki demokratikleme srecini desteklemek hedefiyle, Gmrk Birliine giden bir anlama iin Trkiye ile resmi grmelerin almasn kararlatrmtr.

15 B.Dedeolu ,a.g.e, s.478.

16

Avrupa Ekonomik Topluluu Bakanlar Konseyi, 9 Mays 1963 tarihinde Trkiyeye 175 milyon Dolarlk kredi amay kararlatrmtr.

Sonuta da, Trkiyenin istei dorultusunda, bir Gmrk Birlii oluturmak zere, 12 Eyll 1963 tarihinde Ankara Antlamas imzalanmtr.

1.2.2.2. ANKARA ANTLAMASI

Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasndaki grmeler zor bir sre

sonunda sonulanm ve 12 Eyll 1963 tarihinde Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu arasnda ortaklk kuran Ankara Antlamas, 12 Eyll 1963 tarihinde imzalanarak, Topluluk yesi lkeler ile T.B.M.M.de onaylandktan sonra 1 Aralk 1964 tarihi itibariyle yrrle girmitir16

Avrupa Ekonomik Topluluu, Ankara Antlamasn imzalarken, aslnda Trkiyeyi Bat bloku ierisinde tutmay amalamtr.

Bu dnemde, Avrupa Ekonomik Topluluu yeni kurulmutur. Avrupa Ekonomik Topluluu bile kendi geleceini henz tam olarak grememektedir. Avrupa Ekonomik Topluluuna gre, bu belirsizlikler ierisinde Trkiye ve

Yunanistann Avrupa Ekonomik Topluluunun ortak yeleri yaplmalarnda bir saknca yoktur. Bu antlama ile Trkiye ieri alnmyor, sadece Avrupa Ekonomik

Topluluunun ilgi ve nfuz alan ierisine sokuluyordu.

Bu oluum, Trkiyede de Avrupa perspektifinin canl tutulmasna yardmc olacaktr. te yandan, Bat Avrupa zerinde, o tarihlerde byk etkisi bunun ABD de, Brkselin, Trkiyeyi Avrupa himayesi ve emsiyesi altnda tutmasn, stratejik nedenlerle desteklemektedir.

16 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 312.

17

Avrupa Ekonomik Topluluunun Trkiyeye bak asna souk sava koullar tam anlam ile damgasn vurmutur. kinci Dnya Sava sonrasnda Bat Avrupa kurumlar arasnda yer almaya balayan Trkiyenin, Avrupa Ekonomik Topluluuna ortak ye yaplmas, Brksel asndan bu kapsamda alglanan bir

gelimedir. Nihayetinde Trkiye ortak ye statsndedir ve Avrupa Ekonomik Topluluu

ileriki yllarda i ve d gelimelere gre, yeni deerlendirmeler yapabilir, Trkiye hakknda kesin kararn ileride verebilecektir.17

Ankara Antlamasnn, Trkiyenin Topluluk ile ilikilerinde uygulanacak

genel kurallar tanmlayan sade bir ereve Antlamas (Accord de Cadre) olduu grlmektedir.18

Ankara Antlamas, Esas Antlama (33 Madde), Geici Protokol (11 Madde), Mali Protokol (9 Madde), Son Senet ve i gc konusunda taraflar arasnda teati eden mektuplardan olumaktadr. Ayrca, Ankara Antlamasna, bir adet Niyet Bildirisi, iki adet Yorum Bildirisi ve Federal Almanya Hkmetine ait iki Bildiri eklenmitir.

Bu belgeler iinde asl arlk Esas Antlamadadr. Antlamaya ekli iki protokolde ise, ortaklk ilikisinin hazrlk dneminde, Avrupa Ekonomik

Topluluunun tek tarafl olarak Trkiyeye tand ticari ve mali ayrcalklar tanmlanmaktadr.

Geici protokol, Trkiye iin nem tayan ttn, kuru zm, kuru incir, fndk ile ilgili olarak Avrupa Ekonomik Topluluunun tand ayrcalklara ilikin ayrntlar ile hazrlk dneminden gei dnemine geii salayacak koul ve sreleri

belirlemektedir.

17 E.Manisal , a.g.e., s.27.

18 H.Gnuur, Ankara Antlamasnn Hukuksal Deerlendirilmesi, ktisadi Kalknma Vakf Dergisi,

zel Say, Eyll 1988, s.54.

18

2 Nolu Protokol oluturan Mali Protokol ise, Antlamann nc

maddesinde belirtilen ve hazrlk dnemi ierisinde Trk ekonomisinin kuvvetlendirilmesi suretiyle gei ve son dnem artlarn yerine getirmesini teminin, Avrupa Ekonomik Topluluu Konseyi tarafndan 9 Mays 1963 tarihinde Trkiyeye verilmesi kararlatrlan kredi ile ilgili uygulama esaslarn iermektedir.19 Esas Antlama, birinci ksm lkeler, ikinci ksm Gei Dneminin Uygulanmaya

Konulmas, nc ksm ise Genel ve Son Hkmler bal altnda dzenlenmitir.

Ankara Antlamasnn amac, Esas Antlamann ikinci maddesinde u ekilde

belirtilmektedir:

Antlamann amac, Trkiye ekonomisinin hzlandrlm kalknmasn ve Trk halknn alma seviyesinin ve yaama artlarnn ykseltilmesini salama

gereini tm ile gz nnde bulundurarak, taraflar arasndaki ticari ve ekonomik ilikileri aralksz ve dengeli olarak glendirmeyi tevik etmektedir.

Ankara Antlamas nihai olarak tam yelii ngren bir ereve antlamasdr. Ortakln gelimesi ve tam btnlemenin salanmas iin bu erevenin katma protokoller ve Ortaklk Konseyi Kararlar ile doldurulmas hedeflenmitir. Ortaklk Konseyi, Avrupa Ekonomik Topluluu ve Trkiye'nin eit olarak bakanlar dzeyinde

temsil edildikleri bir kurulutur.

Ankara Antlamasna gre, gmrk birliine uzanan izgi, kademeli bir sre olarak tasarlanmtr.20 Bunlar;

- Hazrlk dnemi, - Gei dnemi,

- Son dnemdir.

19 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 310-311.

20 .H.al, a.g.e., s.117.

19

Hazrlk dneminde Trkiye, gei dnemi ve son dnem boyunca kendisine decek ykmleri stlenebilmek iin, Topluluun yardm ile ekonomisini glendirecektir. Anlan hazrlk dnemine ve zellikle Topluluun yardmna ilikin uygulama

usulleri, Antlamaya ekli Geici Protokolde belirtilmitir.

Gei dneminde, Akit Taraflar karlkl ve dengeli ykmler esas zerinden;

Trkiye ile Topluluk arasnda bir Gmrk Birliinin gittike gelien

ekilde yerlemesini,

Ortakln iyi ilemesini salamak iin Trkiye'nin ekonomik

politikalarnn Topluluunkilere yaklatrlmasn, bunun iin de gerekli ortak eylemlerin gelitirilmesini salamaya almakla sorumlu klnmlardr.

Bu dnemin sresinin, birlikte ngrlebilecek istisnalar sakl kalmak zere, on iki yl gemeyecei hkme balanmtr. Ayrca, bu istisnalarn Gmrk Birliinin makul bir sre iinde kurulup tamamlanmasna engel olmayaca da

belirtilmitir.

Son dnemin ise Gmrk Birliine dayand ve Akit Taraflarn ekonomi politikalar arasndaki koordinasyonun glenmesini gerektirdii hkme balanmtr.

Antlamann ilkeleri ise giri blmnde sralanmtr. Anlan ilkeler;

Hzlandrlm bir ekonomik kalknma ve uyumlu bir biimde ticaretin artrlmas ile Trk ekonomisi ve Topluluk yesi devletler ekonomileri

arasndaki a kapatmak,

Trk halk ile Avrupa Topluluklar yesi lke vatandalar arasnda sk

balar kurmak,

Trk halknn yaam seviyesinin ykseltilmesi abasna destek vermek suretiyle Trkiyenin ileride Toplulua tam ye olmasn kolaylatrmak,

20

Roma Antlamasnn esinlendii lky birlikte izleyerek, bar ve hrriyet gvencesini pekitirmek olarak belirlenmitir.

Antlamada ortaklk rejiminin uygulanmasn ve gittike gelimesini salamak iin Akit Taraflarn, Antlama ile verilen grevlerin snrlar iinde eylemde bulunan bir Ortaklk Konseyinde toplanmalar n grlmtr.

Antlama ile belirtilen amalarn gerekletirilmesi iin, Antlamann

ngrd hallerde Ortaklk Konseyi'nin karar yetkisi vardr. ki taraftan her biri, verilmi kararlarn yerine getirilmesinin gerektirdii tedbirleri almakla ykmldr. Ortaklk Konseyi yararl tavsiyelerde de bulunabilir.

Ortaklk Konseyinin, Antlamann hedefleri gz nnde tutularak ortaklk rejimi sonularn belli aralklarla inceleyecei, bununla beraber, hazrlk dnemi boyunca bu incelemeler bir gr teatisi snrlar iinde kalaca belirtilmitir.

Gei dneminin balamas ile, ortaklk rejiminin gereklemesi yolunda, Antlama amalarnn birine ulamak iin, Akit taraflarn bir ortak davran gerekli grld takdirde, Antlama bunun iin gerekli davran yetkisi ngrmese bile, Ortaklk Konseyinin uygun kararlar alaca vurgulanmtr.

Ayrca, akit taraflar, bu Antlamadan doan ykmlerin yerine getirilmesini

salayc her trl genel ve zel tedbirleri almakla mkelleftirler. Taraflarn, Antlama hedeflerinin gerekletirilmesini tehlikeye drebilecek her trl tedbirden saknacaklar vurgulanmaktadr.

Ankara Antlamas, Trkiyenin Avrupa Birliine yelik sreci devam ettike gndemde kalacak bir metindir. Uluslararas hukuk asndan bir antlamann sona

erii baz genel nedenlere baldr. Bunun dnda, antlama metninde sona erile ilgili bir hkmn yer almas durumunda, bu hkm uyarnca da antlama sona erebilir. Ankara Antlamasnn hibir yerinde Antlamann sona ermesine ilikin bir

hkm yoktur. Dolaysyla, Antlama devletler hukukunun ngrd nedenler

21

dnda sona erdirilemez. Bu bakmdan Avrupa Topluluklarn kuran Roma Antlamas ile Ankara Antlamas arasnda bir benzerlik kurulabilir. Her iki Antlamada geri dnlemez bir entegrasyon sreci balatmtr.21 te yandan, Ankara Antlamasnn yirmi sekizinci maddesi, geni bir yorumla Antlamann sona ermesine ilikin bir fikir verebilir. Zira yirmi sekizinci madde, gerekli koullar gerekletiinde Trkiyenin Toplulua tam ye olabilmesinin

zeminini hazrlamaktadr. Bu durumda, Ankara Antlamasnn Trkiyenin tam yeliine ilikin Katlm Antlamasnn yrrle girmesiyle sona erecei

sylenebilir. Gmrk Birliinde ve AB Zirve Kararlarnda srekli olarak Ankara

Antlamasna atfta bulunulmas, ayrca Ankara Antlamas ile kurulmu olan Ortaklk Konseyinin Trkiye-AB ilikilerinin yrtlmesinde en yetkili organ

olmas,Antlamann yrrlkte bulunduunun bir kantdr.22

1.2.2.3 KATMA PROTOKOL

Ankara Antlamasnn yrrle girmesinden sonra, 1 Aralk 1964 tarihinde Trkiye- Avrupa Ekonomik Topluluu Ortaklk Konseyi ilk defa toplanmtr.

Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Karma Parlamento Komisyonu ise

16-17 Mays 1966 tarihlerinde Brkselde toplanmtr.

Brkselde 16 Mays 1967 tarihinde toplanan beinci Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Ortaklk Konseyi toplantsnda, Trkiye, Antlamann ikinci

dnemine gemek istediini aklamtr. Ancak, Avrupa Ekonomik Topluluu srenin henz dolmadn bildirmitir.

Trkiye, Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Ortakl ikinci dnem

almalarnn balatlmasn 5 Nisan 1968 tarihinde tekrar talep etmitir. Ancak,

21T.ARAT, Avrupa Birlii ile Trkiye Arasndaki likiler ve Gmrk Birlii, A. Hukuk Fakltesi Dergisi, CXLIV, No1-4 s.591-592.

22 T.ARAT, Avrupa Birlii ile Trkiye Arasndaki likiler ve Gmrk Birlii, A. Hukuk Fakltesi

Dergisi, CXLIV, No1-4 s.594-595.

22

Avrupa Ekonomik Topluluu Komisyonu resmi bir raporla, 29 Nisan 1968 tarihinde, Trkiyenin ikinci dneme gemeyip, hazrlk dneminin uzatlmasnn daha yararl olaca konusunda gr bildirmitir.

Trkiye-Avrupa Ekonomik Topluluu Katma Protokol grmeleri 9 Aralk 1968 tarihinde balamtr.

Katma Protokol, Trkiye Byk Millet Meclisinde 5 Temmuz 1971, Senatoda da, 22 Temmuz 1971 tarihinde onaylandktan sonra, 1 Eyll 1971 tarihinde kanunlatrlm ve Ankara Antlamasnda olduu gibi, 30 Eyll 1971de GATT (Gmrkler ve Tarifeler zerine Hkmetler Aras Antlama) sunulmutur. Sz edilen Protokol ye lke parlamentolarnda da onaylandktan sonra,

1 Ocak 1973te yrrle girmitir. Ancak, protokoln yrrle girmesinin zellikle Topluluun ilk genileme

sreci de baladndan vakit alaca anlalnca, Trkiye Brkselden ek geici bir antlama yaplmas talebinde bulunmutur. Bu talep, hakl grlerek, Katma Protokoln ticari hkmleri "geici antlama" ile 1 Eyll 1971 tarihinde yrrle konmu ve Avrupa Ekonomik Topluluunun ykmllkleri bu tarih itibariyle balatlmtr.23

Katma Protokol, Gei Dneminin uygulanmasna ilikin artlar, usulleri, sra

ve sreleri belirlemektedir.

Protokoln giriinde yer alan ilkeler,

Akit taraflar arasnda karlkl ve dengeli ykmllklerin esas olmas;

Trkiye ile Topluluk arasnda bir Gmrk Birliinin giderek yerletirilmesi;

Ortakln iyi ilemesi amacyla taraflarn ekonomi politikalarnn

yaknlatrlmas ve ortak faaliyetlerin gelitirilmesinin salanmas olarak

sralanmaktadr.

23 .H.al, a.g.e., s.190.

23

Gmrk Birlii esasna dayandrlm bulunan ve 64 maddeden meydana gelen Katma Protokol, mallarn serbest dolamn gerekletirecek usul, sra ve sreler de dhil olmak zere, kiilerin, hizmetlerin, sermayenin serbest dolam; ulatrma, rekabet, vergileme ve mevzuatn yaknlatrlmas; ekonomi ve ticaret politikalarnn

uyumlu hale getirilmesi konularn hkme balamaktadr.

Katma Protokoln ekonomik, sosyal ve siyasi nitelii Ankara Antlamas ile

paralellik gstermekte ve Protokol, Ankara Antlamasnn ekini oluturmaktadr.

Ankara Antlamasnn drdnc, Geici Protokoln birinci maddesine

dayanlarak hazrlanan Katma Protokol, bir "Uygulama Antlamas" dr. Zira, Ankara Antlamasnn belirledii genel ereve, Katma Protokol ile doldurulmu ve

uygulamaya geilmitir.

Katma Protokol, doktrinde "Geici Antlama" (interim agreement) olarak ifade edilmektedir. Bu erevede, sz konusu Protokoln tam yelik ncesi dnemi

dzenleyen bir antlama olduu kabul edilmektedir.

Ankara Antlamasnn otuzuncu maddesine gre Katma Protokol Ankara

Antlamasnn "ayrlmaz parasdr" ve ayn hukuki deere sahiptirler.

Katma Protokoln yrrle girmesi iin sadece Trkiyenin onaylamas yeterli deildi. Antlamasnn geerlilik kazanabilmesi iin ilgili taraflarn

Trkiyenin kalknmasn hzlandrmak amacyla, Katma Protokol ile birlikte imzalanan kinci Mali Protokol, Trkiyeye 195 Milyon ECUlk24 bir kredi amaktadr.

Sz konusu kredinin artlar dorultusunda, dk karl ya da karsz sosyal

amal ve uzun vadeli yatrmlar iin sekiz yl demesiz otuz yl vade ve % 2,5 faiz

24 ye lkelerin dviz kurlarndaki dalgalanmalarn en aza indirmek amac ile oluturulan ve

dolamda olmayan para sepetidir. EURO 1999 ylnda ECUnun yerini almtr.

24

oran uygulanacak; normal karllktaki projeler iin ise, vade ve demesiz dnem projeye gre tespit edilecek, faiz oran ise % 4,5 olacaktr.

Mali Protokoln sekizinci maddesine gre, Avrupa Ekonomik Topluluu ek bir

kredi ama imknlarn da aratracaktr.25

Katma Protokol, Trkiye-Avrupa Birlii Gmrk Birliinin tamamlanmasna ilikin koullar belirlemitir. Bu erevede mevzuat uyumu da dzenlenmekte,

zellikle mallarn serbest dolam ve ticaret politikas, ortak tarm politikasna uyum ve tercihli tarm rnleri rejimi, gmrklere ilikin hkmler, fikri, sna ve ticari mlkiyetin korunmas, rekabet kurallar, devlet yardmlar, tekeller, kamu almlar ve vergilendirme gibi alanlarda Avrupa Ekonomik Topluluunun mevzuat uyumuna atf

yaplmaktadr.

Katma Protokoln 23 Kasm 1970 tarihinde imzalanmasnn arkasndan yaplan seimler sonucunda, Blent Ecevitin CHPsi ile Necmettin Erbakann MSPsi koalisyon hkmeti kurmulardr.

Trkiyenin youn olarak kendi i sorunlaryla boutuu dnemde, Cunta ynetiminden kurtulmu olan Yunanistan AETye ye olmak iin 12 Haziran 1975 tarihinde bavurmutu. O srada cunta ynetiminden kurtulan ve demokrasiye yelken aan Yunanistana Bat dnyasnda byk sempati vard.26

Yunanistann bavuru yapt tarihte, Avrupa Ekonomik Topluluunda, Trkiye asndan da byle bir bavuru yaplmas ve iki lkenin birlikte deerlendirilmesi beklentisi vardr. nk Trkiye, zamann Avrupa Ekonomik Topluluu ile Ankara Antlamasn Yunanistann ortaklk antlamasnn hemen

arkasndan imzalamtr.

25 http://www.foreigntrade.gov.tr/ab/katmapro.htm

26Hakk Uyar, Avrupa Yolunda Karlan Frsatlar ya da Ecevitin 1978de AET yeliini Reddettii ddias, Toplumsal Tarih Dergisi, Aralk 2004,

25

Birinci milliyeti cephe Hkmeti (Demirel, Erbakan, Trke), Ecevit hkmetleri Katma Protokoln altmnc maddesine dayanarak, 25 Aralk 1976 tarihinde, Trkiyenin Toplulua kar olan ykmllkleri konusunda be yllk bir erteleme talebinde bulunmutur. Bu fiili olarak ilikilerin dondurulmas anlamna

gelmekteydi.27

Blent Ecevitin CHPsi ile Necmettin Erbakann MSPsinin oluturduu koalisyon hkmetinin 9 Ekim 1978 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluuna yazd, ilikilerin be yl sre ile dondurulmas, buna karlk Trkiyeye 5 Milyar Dolar tutarnda mali yardm yaplmas talebinin dondurma ksmna olumlu yant

alnm, ancak parasal destek talebi kabul grmemitir.

1980 ylnda Demirel, Erbakan ve Trkein oluturduu kinci Milliyeti Cephe aznlk hkmeti iktidarda iken, 5 ubat 1980 tarihinde Brkselde Trkiye ile Avrupa Ekonomik Topluluu, Trkiyenin katlm srecini hzlandrmak amac ile siyasi ve ticari ilikilerini yeniden canlandrmak yollarn grmek iin bir araya gelmilerdir.28 30 Haziran 1980 tarihinde zamann Dileri Bakan Hayrettin Erkmen, Brkselde dzenledii bir basn toplantsnda, Trkiyenin 1980 sonuna kadar resmen Avrupa Ekonomik Topluluuna tam yelik bavurusunda bulunacan aklam, ancak MSPnin verdii ve MHPnin destekledii gensoruyla Bakanlktan drlmtr.

Bu olaylarn arkasndan lke en byk ekonomik krizlerden birisinin iine

girmi ve 12 Eyll 1980de ordunun ynetime el koymas ile Avrupa ile ilikiler tehlikeye girmitir.29

Avrupa Ekonomik Topluluu Dileri Bakanlar Konseyi, 12 Eyll ihtilalinin

hemen ardndan 16 Eyll 1980 tarihinde ald kararnda "Askeri ynetime zaman tanndn ve Trkiye ile i birliinin srdrleceini30" bildirmitir.

27 .H.al, a.g.e., s.200.

28 B. Meltem Mftler,Trkiye ve AB: Souk Sava Sonras likiler, Alfa Yaynlar, stanbul, 2001,

s.37. 29

N.Bilici , a.g.e,s.80-81.

26

Avrupa Ekonomik Topluluu Dileri Bakanlar, ayrca, Topluluun Trkiye

ile i birliinin, yeni askeri ynetimin koulu yerine getirmesine bal olmas gerektii kararn aldlar.

Bunlar;

Demokratik kurumlar hzla yeniden tesis etmek,

nsan haklarna sayg gstermek,

Siyasal mahkumlarn yaamlarn garanti altna almaktr. Ancak Avrupa Parlamentosu, 22 Ocak 1982 tarihinde Trkiye'de genel seimlerin yaplmasna ve yeni parlamentonun oluturulmasna kadar Trk ve Avrupa Ekonomik Topluluu parlamenterlerinden oluan Karma Parlamento

Komisyonu'nun Avrupa kanadnn oluturulmamasna karar vererek ilikileri fiilen dondurmutur.

Bu iki karardan, Avrupa Topluluu'nun o dnemdeki tepkisinin temelinde

askeri ihtilal olmakla birlikte, asl zerinde durulan konunun insan haklar ihlalleri ve demokrasiye dn srecinin uzamas olduu anlalmaktadr.

1.2.2.4 TAM YELK BAVURUSU VE SONRASINDA LKLER

Dondurulan ilikiler 16 Eyll 1986 tarihinde Trkiye-AET Ortaklk Konseyi'nin toplanmas ile tekrar normal seyrine dnmtr.31 Trkiye'de 1980 sonras askeri rejimin sona ermesi ile birlikte zal hkmetleri serbest pazar ekonomisine gei iin nemli admlar atmtr. Bu dnemde yksek ekonomik byme oranlar yakalanm ve Trk ekonomisi belirli sektrlerde rekabet gcn ciddi anlamda artrmtr. Ocak 1987'de Avrupa nsan Haklar Mahkemesi'ne (AHM) bireysel bavuru hakkn tanm olma gibi siyasal gelimeler ile ekonomik alanlarda meydana gelen gelimeler, Trkiye'yi tam yelie

bavurma konusunda cesaretlendirmitir. Dnemin hkmeti 14 Nisan 1987 tarihinde Devlet Bakan Ali Bozer aracl ile Avrupa Ekonomik Topluluunu

30 http://www.ikv.org.tr/pdfs/kronoloji4.pdf

31 R.Karluk , Avrupa Birlii ve Trkiye, IMKB Borsas Yaynlar, stanbul, 1996, s.686.

27

kuran Roma Antlamasnn iki yz otuz yedinci ve Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamasnn doksan sekiz ve EURATOM Antlamasnn iki yz beinci maddelerine istinaden tam yelik bavurusu yapmtr.

Konsey, 27 Nisan 1987de Topluluklar yrtme organ olan Komisyondan, bu hususa ynelik grn hazrlamasn istemitir.

Bavuruyu uzun sre cevapsz brakan Avrupa Topluluu Komisyonu, nihayet 18 Aralk 1989 tarihinde Trkiye'nin tam yelik bavurusu konusundaki grn aklamtr. Bu grnde Komisyon, 1993 tarihinden nce Topluluun kendi iinde gerekletirecei Pazar hazrlklar nedeniyle yeni ye kabul edemeyeceklerini bildirmitir. Ayrca Trkiye'nin katlmadan nce insan haklar ve demokratikleme

gibi siyasal alanlarda gelimesine gereksinim duyulduunu aklamtr. Komisyon Trkiye'ye kaplar tamamen kapamasa da grnr gelecekte bir yelik iin herhangi bir aklamada bulunmamtr. Ancak balangta daha sert olaca umulan Komisyon gr, eitli faktrlerin etkisiyle en azndan ret olarak kmamtr. 32

Bu faktrler arasnda Krfez Krizi ile birlikte Avrupann Ortadou'daki karlar asndan Trkiye'nin neminin yeniden gndeme gelmesi nedeniyle, ilikileri yumuatma yoluna gitme arzusu nemli bir yer tutmutur.33

Dikkat edilirse Komisyonun gr, Avrupa Topluluklarnn Trkiye ile ilikilerinde izledii, Trkiye ile snrl iliki veya low profile iliki eklinde

aklanan temel politikalar ile rtmektedir.

Komisyon Raporunun Trkiye'ye ilikin ekincesi vardr. Bunlar Trk ekonomisinin uyum srecinin balatlmas iin henz yeterli olmamas, Trkiye'de

demokratikleme ve insan haklar uygulamalarnn Avrupa standartlarnn ok gerisinde ve Trk-Yunan ilikilerinin tam yeliin nnde engel olmasdr.34

32http://www.mfa.gov.tr/MFA_tr/DisPolitika/AnaKonular/Turkiye_AB/TurkiyeninKatilimTalebineKomisyonGorusu20Aralik1989.htm 33

V.Bozkurt, a.g.e., s.265. 34

D.Da, nsan Haklar ve Demokratikleme: Trkiye ve Avrupa Birlii likilerinde Siyasal Boyut, mge Yaynlar, Ankara, 1997, s.155.

28

Ancak, Komisyon, Topluluun, Trkiye ile i birliini srdrmesinin gerekliliini belirterek, Trkiye ile ilikilerini derinletirmesinde ve bu kapsamda Trkiyenin siyasi ve ekonomik modernleme srecini en ksa srede tamamlamasna

yardm etmede temel bir kar bulunduunu zelikle vurgulamtr.

Komisyon, grnde, Trkiyenin iki tarafn karlkl bamllk ve entegrasyonunun glendirilmesi imkann salayacak bir seri zl nlemler alnmasn da tavsiye etmektedir.

Rapor, Trk kamuoyunda, bavurunun, din faktr n plana kartlarak aka hayr denmesi beklentisinin boa kmas nedeniyle ok fazla tepki grmemitir.

Muhalefet, aklanan Raporu bir "baarszlk" olarak ele alm, iktidar ise Trkiye'nin Avrupa Topluluklarnn ile olan ilikilerinde bir "aama" olarak deerlendirmitir. 35

Burada unu da eklemek gerekir ki, Avrupa lkelerinin Trkiye'ye kar tavrlar kendi aralarnda tam olarak uyum ierisinde deildir. Trkiye'yi evreleyen blgede, jeopolitik ihtiraslar olan devletlerin hkmetleri, blgesinde nemli bir g, slam dnyasnda Batnn en salam mttefiki olan bir byk lke ile ilikileri kesmenin sakncalarn bildiklerinden Trkiye'yi kendilerine daha fazla

balayabilmek iin uyum talebinde Trkiye ile pazarlk yapmaya hazrdrlar. Ancak parlamentolar ve genel kamuoyu Trkiye'nin Avrupa Topluluklarna katlm

konusunda olduka endielidir.

Avrupa Topluluklar Bakanlar Konseyi, 5 ubat 1990 tarihinde Komisyonun grn onaylam ve teklif edilen i birlii mekanizmasnn gereklemesine

ynelik olarak somut nerler gelitirilmesini talep etmitir.

Bunun zerine Komisyon, 6 Haziran 1990 tarihinde Gmrk Birliinin tamamlanmas, mali ibirliinin balatlmas ve derinletirilmesi, snai ve teknolojik

35V.Bozkurt, a.g.e., s.264-65.

29

i birliinin tevik edilmesi ve siyasi ve kltrel balarn glendirilmesi dahil olmak zere bir dizi neriyi benimsemitir. (Matutes Paketi). Ancak, bu paket Konsey tarafndan onaylanmamtr.36

Bu gelimelere paralel olarak, Ortaklk Konseyi 30 Eyll 1991 tarihinde, 1986 ylndan sonra ilk kez toplanmtr.

21 Ocak 1992 tarihinde Trkiye ile Avrupa Topluluklar arasnda bir Teknik Birlii Program imzalanmtr.

Trkiye-Avrupa Topluluklar Ortaklk Konseyi'nin otuz nc dnem toplants 9 Kasm 1992 tarihinde yaplmtr.

Trkiye-Avrupa Topluluklar ilikilerinin yrtlmesinde ortaya kan ticaret ve gmrklerle ilgili teknik sorunlarn zm iin kurulmu olan ve 12 Kasm

1982'den beri toplanamayan Gmrk Birlii Komitesi, 3 Aralk 1992 tarihinde onuncu dnem toplantsn gerekletirmitir.

9 Kasm 1992 tarihli Ortaklk Konseyi'nde, Gmrk Birlii konusundaki kararllk teyit edilmi ve st dzey siyasal diyalog mekanizmas oluturulmutur. Ortaklk Komitesi gzetimi altnda almas kararlatrlan teknik komitelerden,

Gmrk Birlii Alt Komitesi toplants 24-25 ubat 1993 tarihinde Brksel'de yaplmtr.

Trkiye-AB Ortaklk Konseyi'nin otuz drdnc dnem toplants 8 Kasm 1993 tarihinde Brkselde yaplm ve 12 yldan bu yana ilk defa siyasi bir karar alnarak Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda btnleme konusunda, sadece Gmrk

Birlii iin adm atlmtr. Taraflar, Gmrk Birliinin 1995 yl iinde tamamlanmas amac ile bu yndeki iradelerini ortaya koyan bir karar metnini kabul

etmilerdir.

36 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 310-311.

30

Ortaklk Konseyi'nin 35nci dnem toplants ise 19 Aralk 1993 tarihinde yaplmtr.

Sonunda, Trkiye-AB Ortaklk Konseyi toplanarak bir karar alm ve 6 Mart 1995 tarihinde imzalanan antlama, 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle girmesi iin AB Parlamentosu tarafndan onaylanmtr.37

1.2.2.5 GMRK BRL 1.2.2.5.1 GMRK BRLNN AMACI

Gmrk Birlii, mallarn tek bir gmrk alan iinde olduu gibi serbeste

dolaabilmeleri ve taraflarn, nc lkelerden gelen ithalat iin ayn d tarife ile ayn ticaret politikasn uygulamalar demektir. Trkiyenin Avrupa Birlii ile imzalad Gmrk Birlii, tipik bir Gmrk Birliinin tesine gitmektedir. nk sz konusu Gmrk Birlii, rekabet, teknik mevzuatn uyumlulatrlmas, tekellerin kaldrlmas ve fikri mlkiyetin korunmas gibi ilave baz konular iine almaktadr. Bu ilave unsurlarn amac, piyasalar daha da btnletirmek ve Trkiyeyi Avrupa Birliine daha ok yaklatrmak olarak belirlenmitir.

Avrupa Birlii-Trkiye ortakln kuran 1963 Ankara Antlamas'nda ngrld gibi, Gmrk Birlii 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle girmitir.

Hukuki olarak, bu, 6 Mart 1995 tarih ve 1/95 sayl bir Ortaklk Konseyi Kararnn sonucudur.

1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararnda, Trkiye ile Avrupa Topluluklar arasndaki Gmrk Birliinin tam olarak ilemeye balamas iin, Trkiye'nin gmrkler ve d ticaret mevzuat konularnda yerine getirmesi gerekli uyum

almalar yannda, rekabet hukuku, fikri ve sna haklar, sna mevzuat alanlarnda mevzuatn Avrupa Topluluklar hukuk dzenine yaklatrmas iin gz nnde

37 E.Manisal, a.g.e., s.14.

31

tutmas gerekli mevzuat da belirtilmektedir. Kararda, Trkiye'nin yukarda anlan alanlardaki mevzuat yaklatrmasnn nemli bir blmn 31 Aralk 1995 tarihine kadar tamamlamak zorunda olduu vurgulanmtr. Ortaklk Konseyi Karar'nn dier nemli bir blm de, Gmrk Birliinin 1996 yl ve sonrasnda salkl biimde ilemesi iin alnmas gerekli tedbirler ile izlenmesi gerekli usulleri tespit etmekte, bu amala, ortakln kurumsal vehelerini, zellikle danma prosedrleri

asndan takviye edici yeni dzenlemeler getirmektedir.

6 Mart 1995'de toplanan Ortaklk Konseyinden geen ikinci metin, Ortaklk likilerinin Gelimesine likin ilke karardr. Kararda, ortaklk rejiminin son dnemine ilikin olarak, Trkiye-Avrupa Topluluu ilikilerinin gelime ynn belirleyici konularda yaplacak almalarn genel erevesi ortaya konmaktadr. Bu

erevede; Avrupa Kmr ve elik Topluluu Antlamasnn kapsamna giren rnlerin taraflar arasnda serbest dolamn salayacak mzakerelerin ve tarm rnlerine karlkl olarak tannacak yeni tavizlere ilikin mzakerelerin 1995 ylnda tamamlanmas ilke olarak kabul edilmektedir. Ayrca, taraflar arasnda makroekonomik konularda bilgi ve gr al veriinin balamas kabul edilmekte ve enerji, tamaclk, telekomnikasyon alanlarnda Trans-Avrupa alt yap projelerine Trkiye'nin katlm bata olmak zere, taraflar arasnda geni bir erevede i birliinin salanmas amacyla ortak almalar yaplmas dnlen ncelikli alanlar tespit edilmektedir. Sz konusu ncelikli alanlar arasnda sanayi, ulatrma, enerji, telekomnikasyon, tarm ve evre gibi sektrlerin yan sra, istatistik, adalet ve iileri, tketicinin korunmas, kltr, enformasyon ve haberleme gibi konular da

bulunmaktadr.

6 Mart 1995 tarihli Ortaklk Konseyi toplantsnda ele alnan nc metin, Mali birliine likin Topluluk Bildirisidir. Bildiride Topluluk taraf, Trkiye ile

mali ibirliine, Gmrk Birliinin ilemeye balamasyla birlikte yeniden balanacan ve bu konudaki ayrntl dzenlemelerin 1995 ylnn ikinci yarsnda belirleneceini taahht etmektedir.

32

1/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar, ayrca, ilenmi tarm rnleri asndan ithalat rejiminde yeni dzenlemeler yaplmasn da ngrmektedir. Topluluk tanmlamasna gre, ilenmi tarm rnleri, bnyesinde tahl, eker ve st bulunduran rnlerdir. 38

1.2.2.5.2 GMRK BRLNN TRKYEYE FAYDALARI

Trkiyenin Avrupa Birlii ile Gmrk Birlii Antlamas yapmas, fayda ve zararlarna ynelik olarak birok soruyu da beraberinde getirmitir. Gmrk Birlii kimilerine gre aydnlk ve 2000li yllarn mjdecisi idi39

Gmrk Birlii ile Trkiye, ye lkelerin uyguladklar ortak gmrk ve ticaret ile ilgili yasalarn gereklerini yerine getireceini taahht etmitir. Buradaki gmrk ve ticaretle ilgili kurallarn uygulanmas, Trkiye asndan tam yelik srecinde

uyulmas gereken mevzuatn nceden uyarlanmas olarak grlmelidir. Bundan dolaydr ki, Trkiyenin tm tarife ve tarife d engelleri kaldrmak suretiyle

uygulayaca liberalizasyon politikalar, sosyal refah zerinde de gelecekte olumlu etkiler douracak bir olgu olarak kabul grmtr.40

Tketiciler iin, Gmrk Birlii, Trk piyasasnda artan rekabet nedeniyle, daha yksek kalite, daha ucuz rnler ve daha fazla eitlilik getirmitir. Avrupa teknik normlar kullanldka tketicilerin korunmas artacaktr. reticiler ve sanayi de, istikrarl ve byk bir ihracat pazarna eriim yannda, daha ucuz ve daha kaliteli girdilerden yararlanacaklardr. Byk ve istikrarl bir pazarn varl, 1998 ylndaki ekonomik krizde nemini gstermitir. O dnemde, Trkiyenin Avrupa Birlii dndaki belli bal pazarlara ihracat azalrken, Avrupa Birlii Trkiye iin balca ihracat piyasas olmaya devam etmi ve krizin olumsuz etkilerini ksmen telafi etmitir.

Trkiye-Avrupa Birlii ekonomik ilikileri Gmrk Birlii ile salam bir temele oturmu ve karlkl ticaret artmtr. Trkiye, Avrupa Birliinin ihracatnda

yedinci sraya gelmi, ithalatnda ise on ikinci srada olmutur. Avrupa Birlii ise

38 http://www.die.gov.tr/Projects/Gumruk/ek.html.

39 M.Ali Birand, Trkiyenin Gmrk Birlii Maceras 1959-1996, Milliyet Yaynlar, stanbul, 1996,

s.461.

33

Trkiyenin hem ihracat hem de ithalatnda birinci srada olmutur. Temel olarak Gmrk Birlii ile ticarette salanan serbestleme, Trkiyenin Avrupa Birlii ile olan ticari ilikilerini nemli lde artrmtr. Ancak, halen baz alanlarda, tarm rnlerinde olduu gibi, karlkl ticarette snrlamalar bulunmaktadr. Mal ticaretine

bakldnda, 2004 ylnda Trkiye, ihracatnn % 31,1ini, ithalatnn ise % 41,2sini Avrupa Birlii ile gerekletirmitir. Buna karlk, Trkiyenin Avrupa Birliinin

d ticaretinde pay olduka dktr.

Trkiyenin Avrupa Birliine ihracatnda yksek katma deeri olan rnlerin ve teknoloji arlkl rnlerin pay giderek artmaktadr. zellikle mal ticaretinde makinelerin ve yol aralarnn pay son yllarda giderek art gstermi ve 1998 ylnda % 19 iken 2003 ylnda % 29a ykselmitir. Buna ramen Trkiyenin Avrupa Birliine yapt ihracatn % 40a varan blmn (2003 verileriyle) tekstil rnleri oluturmaktadr. Bu oran Avrupa Birliinin toplam tekstil ithalatnn % 13dr.

Trkiye, Avrupa Birlii Ortak Rekabet Politikas erevesinde Rekabeti Koruma Yasasn, Tketiciyi Koruma Yasasn, Patent Yasasn, Kamu hale

Yasasn ve bu yasalarla ilgili ynetmelikleri yrrle koymutur. Trkiye tevik sistemini deitirerek devlet yardm ve sbvansiyonlar Avrupa Birliine uyumlu hale getirmitir.

Birlik ierisinde tarife ve kotalarn kaldrlmas, yerli reticileri d rekabetle

kar karya getirecektir. D rekabet monopol ve oligopollerin gcn azaltacaktr. Verimlilii dk olan ve kalitesiz mallar pahalya reten firmalar, bu sorunlarn zemedikleri takdirde, piyasay terk etmek zorunda kalacaklardr.41 Gmrk Birlii Trk sanayini geni lde d rekabete amtr. Artan rekabet

eitli sanayi sektrlerinde verimlilik ve kalitenin arttrlmas ve bu sektrlerin Gmrk Birliine uyum yapmasna imkn vermitir. Bunun en gzel rnei otomotiv

sektrdr. Gmrk Birliinin uygulamaya girmesi ile zorlanan otomotiv ana ve yan sanayi artan rekabet artlarna uyum yaparak kalite ve etkinlii arttrmtr. Bugn

40 T.Uzun-S.zen, Avrupa Birlii Srecinde Trkiye, Sekin Yaynclk, Ankara, 2004, s.263-265.

34

otomotiv ana ve yan sanayi dnya piyasalarna nemli lde ihracat yapabilmektedir.

1.2.2.5.3 GMRK BRLNN TRKYEYE ZARARLARI

Trkiyenin, Avrupa Birliine tam ye olmad bu aamada, Gmrk Birlii antlamasn imzalamasnn zararlarnn da ok fazla olduu kymetlendirilmektedir.

Baka lkeler karsnda Trkiyenin sahip olduu greli avantajlar ve Avrupadaki byk piyasalara engelsiz ihracat yapma olana nedeniyle, Gmrk Birliinin bir sonucu olarak byk miktarda yabanc dolaysz yatrm girmesi gerekirken, Trkiyedeki politik ve ekonomik istikrarszlk, krtasiyecilik, yolsuzluk ve eksik rekabet yznden, bu gerekleememitir. Trkiye ile Avrupa Birlii

arasnda kurulan Gmrk Birliinin kapsam Tek Avrupa Senedi Antlamasnn yrrle girmesi ve Avrupa Birliindeki dier ekonomik gelimeler nedeniyle ok

genilemitir. 1 Ocak 1996 tarihinde yrrle giren Gmrk Birlii erevesinde, Trkiye, Avrupa Birliine ye lkelere gmrk vergileri ve kotalar kaldrmak ve nc lkelere Avrupa Birlii Ortak Gmrk Tarifesini uygulamak ykmll yannda Avrupa Birlii Ortak D Ticaret Politikasn ve Avrupa Birlii Ortak Rekabet Politikasn uygulamay stlenmitir.

Trkiye, Avrupa Birlii Ortak D Ticaret Politikas erevesinde srail gibi Avrupa Birliinin serbest ticaret antlamas yapt lkelerle serbest ticaret

antlamas yapmtr. Dier nc lkelere uygulad ve %18 olan ortalama koruma orann, Avrupa Birlii Ortak Gmrk tarifesi ortalama koruma oran olan %5e ekmitir. Bylece Trk ekonomisi sadece Avrupa Birliine ye lkelerin deil, ayn zamanda nc lkelerin rekabetine de almtr. Gmrk Birliinin ticaret saptrc ve ticaret yaratc etkileri yrrle girdii ilk yl olan 1996 ylnda beklendii gibi Avrupa Birlii lehinde olmutur. 1996 ylnda Trkiyenin Avrupa Birliinden yapt ithalat bir nceki yla gre % 34,7

orannda artmtr. Avrupa Birliinin toplam ithalat iindeki pay 1995 ylnda

41 T.Uzun S.zen ,a.g.e., s.275.

35

% 47,2den 1996 ylnda % 52,9a ykselmitir. 2004 ylnda ABye ithalat % 31,1, ABden ithalat ise % 33,5 olmutur. Bu yldan sonra Trkiye ile Avrupa Birlii arasnda d ticaret dengeli bir biimde artmtr. Ancak, bu noktada Trkiye ile Avrupa Birlii arasndaki d ticaret hacminin esas alarak Trkiyenin uygulad

dviz kuru politikasna ve gerekletirilen byme hzna bal olduunu belirtmemiz gereklidir. Nitekim, 2001 ylnda Trkiyenin dviz kurunu nominal

apa olarak kullanmas sonucunda Trkiyenin Avrupa Birliinden ithalat byk lde artmtr. Trk ekonomisinin 2002 ylnda durgunlua girmesi sonucunda ise Avrupa Birliinden yaplan ithalat gerilemitir. Trkiyenin, bundan sonraki yllarda Avrupa Birliinden ithalat yine arta gemitir. Kasm 2004 tarihi itibaryla 3.914 Milyon Dolar olan ithalat, 2005 yl kasm aynda 3.962 Milyon Dolar olarak gereklemitir.42

Gmrk Birliinin salkl bir ekilde iletilebilmesi iin dayanma ilkesi erevesinde Avrupa Birliinin Trkiyeye mali destek vermesi ngrlmekteydi.

Ancak, Trk ekonomisinin boyutu gz nne alndnda miktar yeterli olmasa da be yl iinde verilmesi ngrlen 4 Milyar Dolarlk mali yardm gereklememitir. zellikle, kk ve orta-boy firmalarn Gmrk Birliine uyumu asndan nemli olan mali yardmn gereklememesi, Gmrk Birliinin etkin ileyii ynnden olumsuz bir gelime olmutur.

Gmrk Birliinin dinamik bir etkisi olarak dorudan yabanc yatrmlarn da artaca beklenmitir. Bylece yeni teknolojilerin transferi ve yeni d pazarlara alma ynnden gelimelerin salanmas mit edilmekteydi. Ancak, bu beklenti ve mitler gereklememitir.

Gmrk Birlii erevesinde Trkiyeyi ilgilendiren konularda Trkiyenin

karar mekanizmalarnda olmamas, Gmrk Birliinin ileyii asndan bir olumsuzluk olarak ortaya kmaktadr. Trkiyenin Avrupa Birliine tam yeliinin

gereklemesinin uzamas bu olumsuzluu daha da arttrmaktadr.43

42 http://www.dtm.gov.tr/ead/ekolar1/eko05.xls

43 O. Morgil , Ekonomik Adan Trkiye-Avrupa Birlii likileri ve Gmrk Birliinin leyii, TSK veren Dergisi,.Ocak 2003.

36

Sonu olarak, tam ye olmayan bir lkenin, sistemin sadece bir blmne monte edilmesi, Trkiyenin, Avrupa Birlii st kurumlar tarafndan ynlendirilen ve idare edilen bir lke konumuna gelmesine neden olmutur.44

44 E.Manisal, a.g.e., s.126.

37

KNC BLM

TRKYE-AB LKLER (03 EKM 2005 TARHNE KADAR)

2.1 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNDAN AVRUPA BRLNE GDEN YOL

2.1.1 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN GELM

Avrupa Kmr ve elik Topluluu, Avrupa Ekonomik Topluluu ve EURATOMun yrtme organlar 1967 ylnda birletirilmitir. ngiltere, rlanda ve Danimarka 1972 ylnda Toplulua katlm, 1974 sonunda ise Devlet ve Hkmet Bakanlarn bir araya getiren bir Avrupa Ekonomik Top0luluu Konseyi, ylda en az kez olmak zere toplanmaya balamtr. 1979 tarihinden itibaren Avrupa Parlamentosu yeleri, ye lke vatandalarnn genel oyu ile seilmeye balanm ve Parlamentonun bte konusundaki yetkileri artrlmtr.

1986 ubat aynda ise, Avrupa Tek Senedi, Topluluun yalnzca tek bir pazardan oluacan, bu pazarda mallarn, kiilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaabileceini karara balam ve bu hedefin gereklemesi iin gereken nlemlerin alnmasn ngrmtr.

10 ubat 1991 tarihinde kabul edilen ve 7 ubat 1992 tarihinde imzalanan Maastricht Antlamas, 1 Kasm 1993 tarihinde yrrle girmitir. Anlan antlama tek bir Avrupa parasnn hayata geirilmesinin takvim ve koullarn saptamtr. Antlama da ayrca, Avrupa Ekonomik Topluluunun bundan sonra da Avrupa Ekonomik Topluluu olarak anlmas, ancak Antlama ile balatlan politik entegrasyon sreci vurgulanmak istenildiinde, sz konusu kavramn Avrupa Birlii

olarak ifade edilmesi kararlatrlmtr. Avrupa Birlii Antlamas olarak da anlan Maastricht Antlamas, drdnc kurucu antlama olarak kabul edilmektedir.

Maastricht Antlamasnda, Topluluu birlie tayan alan saptamtr. Bunlardan birincisi Topluluk politikalardr ve byk lde de Ekonomik ve

38

Parasal Birlik esaslarn kapsamaktadr. Bu alanda anti-damping ilkeleri, blgesel politikalar, istihdam, istikrar ve byme, enerji, rekabet, haberleme, ortak ticaret ve tarm politikalar dzenlenmitir. Gnmzde birinci stun ad verilen ve AET, AKT ve EURATOM ierisine dahil olan tm balklar kapsayan bu alan, ye devletlerin ilke olarak nitelikli ounlukla karar aldklar alandr. Dier bir deyile, 1958den beri oluturulmu ortakln kemiklemi yapsna karlk gelmektedir. Erasmus, Arion, Sokrates gibi eitim programlar, 2006da reform yaplana kadarki hal ile Ortak Tarm Politikas, nc lkeler ile yrtlen ithalat-ihracat politikalar bu kapsama dhil edilmitir. Dier iki stun ise, bunun dndaki hkmetler aras nitelikteki alanlara iaret etmektedir.

Maastricht Antlamasnn dzenledii dier bir alan ise, ikinci stun ad verilen

Ortak D ve Gvenlik Politikasdr. Avrupann kendi savunmasn salamada Bat Avrupa Birliinin glendirilmesi ve canlandrlmasnn yan sra, d politikasn NATO ile birlikte yrtmesi ilke edinilmitir. Ayrca, genileme konusu da bu erevede ele alnmaktadr. Maastricht Antlamas erevesinde dzenlenen Ortak D ve Gvenlik Politikas ierisine, Amsterdam Antlamas ile Ortak Gvenlik ve Savunma Politikas (OGSP) da eklenmitir.

Antlamann nc stunu ise Adalet ve ilerinde Birliidir. Kiilerin serbest dolamndan, Avrupa vatandalna, terrle mcadeleden, Avrupa Polis

Gc (EUROPOL) oluturulmasna kadar izlenen sreler anlan balk iinde ele alnmaktadr.45

Maastricht Antlamasnn dier bir zellii de, iki yeni eylem alannda topluluu tek bir at altnda toplamas olmutur. Ancak, gzden karlmamas gereken nokta, sz konusu at altnda her Topluluun da varlklarn ve tzel

kiiliklerini aynen korumaya devam etmeleridir.

Maastricht Antlamasndan ok ksa bir sre sonra, Avrupa Birlii yeleri yeni bir dzenleme yaplmas gereksinimi duymulardr. Tek Senet dikkate alndnda,

45 B.Dedeolu, Dnden Bugne Avrupa Birlii, Boyut Kitaplar, stanbul, 1993., s.58-59.

39

1958den sonra Avrupa, Topluluk aamasndayken ilk balayc dzenleme iin yaklak yirmi be sene beklendii grlmektedir. Buna karlk, Birlik aamasnda ilk deiiklik be yl sonra gelmi ve hatta Nice Antlamas da Amsterdam Antlamasndan be yl sonra ikinci bir dzenleme zorunluluundan domutur. Bu

durum, byk lde teknik ve ekonomik konularda karlkl bamllklarn dzenlemede sorun karmayan ye devletlerin, siyasi birlik konusunda ulusal

karlarn dzenlemede zorlandklarnn bir ifadesi gibidir. 46

Amsterdam Antlamas 2 Ekim 1997de imzalanm ve 1 Mays 1999 tarihinde yrrle girmitir. Antlama ile yaplan en nemli deiikliklerden birisi, 1957 tarihli Avrupa Topluluklar Antlamasnn madde numaralarnn deitirilmesi

olmutur. Antlama ile kurumsal yapda, zellikle karar alma mekanizmalarnda Avrupa kurumlarnn genileme sonrasnda da dzgn ileyiini salamak amacyla

gerekli deiikliklerin yaplmas amalanmakla birlikte, kurumsal yapda gerekletirilmek istenen deiikliklerin Antlamaya yanstlmas mmkn olamamtr.47

Amsterdam Antlamas, daha nceki antlamada yer alan Sosyal Politika,

Ortak D ve Gvenlik Politikas, evre, Irklk ve Yabanc Dmanl ile Mcadele Politikalar, stihdam ve Byme Pakt, Krsal Kalknma, Tketicinin Korunmas, Kamu Sal ve Genileme lkeleri konularn somutlatrm ve bunlara baz yenilikler eklemitir. rnein temel hak ve zgrlklere uymayan ye devletlerin cezalandrlarak, Birlik karar mekanizmalarndan karlmalar bu antlama ile olanakl klnmtr.

1992 tarihli Petersberg Grevlerini (nsani yardm, kurtarma, bar misyonlar, kriz ynetimi) Avrupa Birlii kapsamna alan Antlama ile Konsey Genel Sekreterlii oluturulmu ve bu kiinin ayn zamanda Ortak D ve Gvenlik Yksek

Temsilcisi olduunu ilan etmitir.

46 B.Dedeolu ,a.g.e,s.59-60.

47 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e. s.13.

40

Amsterdam Antlamas daha onaylanmadan, Avrupa Birlii Komisyonunun Ajanda 2000 balkl bir belgeyi hazrlam olmas, aslnda Antlama yrrle girse bile, sorunlarn zmnde yetersiz kalacann batan bilindiini gstermitir.

Ajanda 2000, Avrupa Birliinin geleceini tartan bir belge zellii gstermektedir. Bu kapsamda, Avrupann geleceine ilikin nemli kararlarn

alnmas 2000li yllara kalmtr.48

Genileme ile birlikte Avrupa Birliinin demokratik bir yapda ilemesini salayacak dzenlemelerin gerekletirilmesi amac ile balatlan yeniden yaplanma

sreci, Nice Antlamasnn hazrlklarnn srd 2000 yl Hkmetler aras Konferans srecinde gndeme gelmitir. Nice Zirvesinde Kurucu Antlamalara

getirilmesi gerekli deiiklikler tartlm ve kurumsal reformlara ilikin eitli kararlar alnmtr.

26 ubat 2001de, Avrupa Topluluklar ve Avrupa Birlii antlamalarn revize eden Nice Antlamas imzalanm, ancak Nice Antlamas 2002 sonuna kadar onaylanmad iin yrrle girmemi ve 1 ubat 2003e kadar beklenmesi gerekmitir. Bununla birlikte, Euronun 12 Avrupa Birlii yesinde (ngiltere, Danimarka ve sve hari) 1 Ocak 2002de yrrle girmesi ve ulusal paralarn tarihe karmas, Avrupa Birliinin en nemli baarlarndan birisi olmutur.

Bamsz ve zerk yapdaki Avrupa Merkez Bankas ile birlikte Euro, Avrupa Birliinin Europe simgesi olmutur.

Nice Antlamas ile karara balanan nemli konular unlar olmutur;

- Yeni ye olacak on iki lke dikkate alnarak, AB kurumlarnn

kompozisyonunda ve ileyiinde deiiklik yaplm, kurumlar yirmi yedi yeli bir AB iin yeniden ekillendirilmitir. Bu ekilde on iki aday lkeye net bir yelik

perspektifi verilmi ve bu lkelerin tam yelikleri ile ilgili hukuki zemin

48 B.Dedeolu, a.g.e., s.60-61.

41

oluturulmutur. Konsey, Komisyon ve Parlamentonun gelecek on yla ilikin yaps

nemli lde belirlenmitir. Nice Antlamasndan gnmze kadar uzanan sreteki en son aama AB Anayasas olmutur.

14 Aralk 2001 tarihli Laeken Zirvesinde alnan karar dorultusunda, 28 ubat

2002de balayan giriim, 1 Mart 2002de eski Fransz Devlet Bakan Valery Giscard dESTAING bakanlndaki harekete gemitir.49

Avrupa Birlii Anayasas 29 Ekim 2004te, 1957de Avrupa Ekonomik Topluluunu kuran Roma Antlamasnn imzaland salonda dzenlenen bir trenle Avrupa Birlii yesi lkeler ile aday lkelerin liderleri tarafndan imzalanmtr.

Anayasa, Avrupa Birlii yesi lkelerin siyasi bir birlik kurma yolunda attklar en nemli adm temsil etmektedir. Anayasa, Avrupa Birliinin temelini oluturan kurucu antlamalar ve bugne kadar onlar deitiren ek tm antlamalar tek ve yeni bir metinde btnletirmek ve Avrupa Birliine tzel bir kiilik kazandrmay amalamtr.

Anayasann yrrle girebilmesi iin her lkenin ulusal yasalarna gre iki yl ierisinde onaylanmas ngrlmtr.

AB Anayasas ilk olarak spanyada 22 ubat 2005te halkoyuna sunulmu ve kabul edilmitir. AB Anayasasnn Fransa ve Hollandadaki halk oylamasnda reddedilmesi Avrupa Birliini krize srklemitir. Bunun zerine, Haziran 2005 tarihindeki AB Zirvesinde, AB Anayasasnn onay srecinin askya alnmas kararlatrlmtr.

49 B.Dedeolu, a.g.e, s.62.

42

2.2.2 AVRUPA EKONOMK TOPLULUUNUN GENLEME SREC. Roma Antlamasnn 1958 yl banda yrrle girmesinden sonra, her Topluluk (Avrupa Kmr ve elik Topluluu, EURATOM ve Avrupa Ekonomik Topluluu) bakmndan, zellikle de Roma Antlamasnn uygulanmas asndan baarl olarak nitelendirilebilecek bir dnem balamtr.

Dier taraftan, 1969 ylnda La Haye/Hollandada yaplan Zirvede, Topluluklara katlma talebinde bulunan ngiltere, rlanda, Danimarka ve Norve ile konuya ilikin mzakerelerin balatlmas kabul edilmitir. ki yl sren

mzakerelerden sonra ngiltere, rlanda ve Danimarka tam ye olarak, 22 Ocak 1972 tarihinde Toplulua katlmlar, Norvein Katlma Antlamas ise, ad geen lkede

yaplan referandum sonucu yrrle girememitir. 1981 ylnda Yunanistann Toplulua katlmas ile ye says on olmutur. 1 Ocak 1986 tarihinde spanya ve Portekizin katlmas ile de Topluluun ye says on iki lkeye ykselmitir.

Toplulua ye lkelerin saysnn on iki lkeye ykselmesi sonrasnda, yelik iin bavuruda bulunan lkelerin saysnda da art gzlenmitir. Trkiyenin 14 Nisan 1987 tarihinde Toplulua tam yelik bavurusunda bulunmasnn ardndan, 17 Temmuz 1989 tarihinde Avusturya da mracaatta bulunmutur. 4 Temmuz 1990da Gney Kbrs Rum Ynetimi, 16 Temmuz 1990da Malta, 1 Temmuz 1991de sve, 18 Mart 1992de Finlandiya, 20 Mays 1992de svire, 25 Kasm 1992de Norve, 31 Mart 1994te Macaristan, 5 Nisan 1994 tarihinde Polonya, 22 Haziran 1995te Romanya, 26 Haziran 1995de Slovakya, 13 Ekim 1995 tarihinde Letonya, 24 Kasm 1995te Estonya, 8 Aralk 1995te Litvanya, 14 Aralk 1995 tarihinde Bulgaristan, 17 Ocak 1996da ek Cumhuriyeti, 10 Haziran 1996da Slovenya mracaatta bulunmulardr.

1 Ocak 1995 tarihinde Avusturya, Finlandiya ve sve Avrupa Birliine ye olmulardr. 1 Mays 2004 tarihinde ise 10 lke daha Avrupa Birliine ye olmu ve ye says 25e kmtr.

43

Bulgaristan ve Romanya ile Katlm Antlamalar imzalanm olup, onay

srecinin sona ermesinden sonra anlan lkelerin Avrupa Birliine ye olmalar beklenmektedir.

3 Ekim 2005 tarihinde ise, Trkiye ve Hrvatistan ile mzakerelere balanmtr.

2.2 AT/AB ZRVLER

2.2.1 21-22 Haziran 1993 Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi. Avrupa Topluluu Kopenhag Zirvesi, 21-22 Haziran 1993 tarihlerinde

gereklemitir. Bu Zirvede, Trkiye ile ilikiler alt balnda, AT Zirvesi, Trkiye ile i birliinin, bir gmrk birliinin kurulmasyla ilgili olduu lde, 1964 tarihli Ortaklk Antlamas ve 1970 tarihli Protokolde n grlen perspektif iinde gelitirilmesi ve younlatrlmas konusunda, Lizbonda toplanan AT Zirvesinde kabul edilen esaslarn etkili bir ekilde uygulanmasnn salanmasn Konseyden ister. eklinde bir karar alnmtr.50

2.2.2 10-11 Aralk 1993 Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi. Avrupa Topluluu Brksel Zirvesi, 10-11 Aralk 1993 tarihlerinde gereklemitir. Sz konusu Zirvede,Trkiye Nisan 1994 tarihinde Pariste icra edilmesi n grlen Konferansa davet edilmitir.51

2.2.3 24-25 Haziran 1994 Avrupa Topluluu Korfu Zirvesi.

Avrupa Topluluu Korfu Zirvesi, 24-25 Haziran 1994 tarihlerinde gereklemitir. Bu Zirvede, Avusturya, Finlandiya ve svein Avrupa Topluluuna

50 European Council in Copenhagen 21-22 June 1993 Conclusons of the Presdency,s.12,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/72921.pdf.

51 European Council in Brusells, 10 and December 1993 Conclusons of the Presdency,s.18,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/82736.pdf.

44

katlmalar ve anlan lkelerin Devlet ya da Hkmet Bakanlarnn, Avrupa Konseyinin almalarna itirak etmelerini ngren antlama imzalanmtr.

Avrupa Konseyi, Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Maltann Avrupa Birliine

katlmak iin yaptklar bavurularla ilgili olarak ise kaydedilen nemli gelimeleri memnuniyetle karladn belirtmi ve hazrlk srecinde nemli bir aamann

tamamlanm olarak grlebileceini kabul etmitir. Konsey, bu koullar altnda, Birliin bundan sonraki genileme aamasnn Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Maltay iereceini kaydetmitir.52

Trkiye ile ilgili olarak, Konsey, 1964 ylndaki Ortaklk Antlamasnda ngrlen gmrk birliinin salanmas amacyla AB-Trkiye Ortaklk Konseyinin toplanmas not etmektedir karar alnmtr. 53

2.2.4 9-10 Aralk 1994 Avrupa Topluluu Essen Zirvesi.

1994 Avrupa Topluluu Aralk Essen Zirvesi, 9-10 Aralk 1994 tarihlerinde icra edilmitir. Zirve toplantsnda, Avrupa'nn geleceinin alaca ekil zerinde nemli kararlar almtr. Toplantya 1995 ylnda Toplulua katlan sve, Finlandiya ve Avusturya ile birlikte, ek Cumhuriyeti, Slovak Cumhuriyeti, Polonya, Macaristan, Romanya ve Bulgaristan'n devlet ya da hkmet bakanlar davet edilmilerdir. Avrupa Topluluu lke liderleri, Zirvede alt aday lkeye tam yelie

en hzl bir ekilde hazrlamak iin yardmc olacaklarn teyit etmilerdir. Gmrk Birlii ncesi dneme rastlayan bu Zirveye Trkiye'nin davet edilmemi olmas, o

dnemde Trkiye'nin Avrupa Topluluuna alnmayaca eklinde alglanmtr. Dolaysyla henz imzalanmam olan Gmrk Birlii kararnn, Avrupa ile btnletirici deil, dlayc bir ilev grecei konusunda, Trkiyede phelerin artmasna neden olmutur.54

Essen Zirvesi Sonu Belgesi'nde Trkiye'den hibir ekilde ortak ye olarak bahsedilmemesi, sadece Akdeniz Politikas balkl blmde Trkiye'den "ortak ye"

52 Babakanlk D Ticaret Mstearl Avrupa Birlii Genel Mdrl, a.g.e., s. 220.

53 European Councl at Corfu Presidency Conclusions,

http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00150.EN4.htm.

45

deil de "ticari partner" olarak sz edilmesi ve Trkiye'nin adnn aday lkeler ile deil de Msr, Cezayir, rdn gibi Akdeniz lkeleri ile birlikte anlmas yukarda sz edilen phelerin kaynan tekil etmitir. Zirvede, Trkiye ile ilgili olarak, Trkiye ile gmrk birliinin salanmas

hakkndaki grmelerin sonulandrlmas ve bu ortakla ilikilerin glendirilmesi karar alnmtr.55

2.2.5 26-27 Haziran 1995 Avrupa Birlii Cannes Zirvesi.

lk kez 15 ye lkenin katlm ile, 26-27 Haziran 1995 tarihleri arasnda Cannesde gerekletirilen Avrupa Konseyi Zirve toplantsnda, Birliin kar karya bulunduu gncel sorunlar ele alnm ve zm yollar aratrlmtr.

Zirvenin en nemli zelliklerinden birisi, toplantlara ilk kez ye devletler dnda lkelerin de davet edilmi olmasdr. Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri,

Baltk lkeleri, Gney Kbrs Rum Ynetimi ve Malta gzlemci olarak arldklar Zirvede gerek son iki lke ile tam yelik mzakerelerinin balatlmas, gerek Merkezi ve Dou Avrupa ile Baltk lkelerinin Birlie katlmalarnn hzlandrlmas ynnde bu lkelere kar gsterilen istek ve kararllk dikkat ekmitir.

Buna karlk Birlik, Trkiye ile ilgili olarak sadece Gmrk Birliinin

tamamlanmas konusundaki niyetini ve sk balar nedeni ile memnuniyetini beyan etmekle yetinmitir. 56

2.2.6 15-16 Aralk 1995 Avrupa Birlii Madrid Zirvesi.

Gmrk Birliinin Avrupa Parlamentosunda onaylanmasndan ok ksa bir

sre sonra, 15-16 Aralk 1995 tarihleri arasnda Madridde yaplan Avrupa Birlii Zirvesinin ilk gnnde Avrupa Birlii yelerinin kendi aralarnda, ikinci gn ise

54 www.turkishweekly.net. 55

European Council Meeting on 9 and 10 December 1994 in Essen Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00300-1.EN4.htm 56

Cannes European Council 26 and 27 Jule 1995 Presidency Conclusions, http://ue.eu.int/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00211-C.EN5.htm.

46

Gney Kbrs Rum Ynetimi, Malta ve Dou Avrupa lkeleri gibi muhtemel ye lkeler ile toplanmalar planlanmtr.

Trkiye zellikle ikinci gn yaplacak toplantya, dier ye lkelerle hatta onlardan nce arlmas gerektiini dnyordu. Gmrk Birliini, seim kampanyasnn en

nemli malzemesi olarak kullanan hkmet, bu Zirvede bulunmay yeni bir i politika malzemesi olarak ok nemsiyordu. Ancak Trkiyenin bu arzusu

Yunanistan engeline takld. Ayrca dier ye lkeler de dnemin Babakan illerin bu politik hesaplna tepki gsterdiler ve spanya Dileri Bakanl nazik bir ekilde illere gelmemesi mesajn iletti. 57

Trkiye buna tepki vermekte gecikmedi. Trkiyenin gsterdii sert tepkiden sonra Fransa Cumhurbakannn giriimleriyle bir ara forml zerinde anlalmtr.

Buna gre, Trkiye Zirveye katlmayacak, ama Zirvenin tamamlanmasndan hemen sonra, Avrupa Birlii Dnem Bakan, nceki bakan ve sonraki bakandan oluacak l bir toplantnn (Troika) dzenlenmesi ve Trkiyenin grlerinin dinlenmesi salanacakt. Dileri Bakan Baykaln kar kmasna ramen, Babakan iller toplantya katlmaya karar verdi ve Madride gn birlik bir ziyarette bulundu. iller burada Gmrk Birliinin yeterli olmadn ve Trkiyenin ana hedefinin tam yelik olduunu vurgulad. illere gre, Trkiye Gmrk Birlii ile beraber Dou Avrupa lkeleri ile Malta ve Gney Kbrs Rum Ynetiminin nne

gemitir. Bu nedenle Trkiyeye farkl davranlmas gerekmektedir. Ayrca bundan byle yaplacak Avrupa Birlii Zirveleri ile Hkmetler aras konferansa, bu lkeler

gibi, Trkiyenin de katlmas gerektiini de belirtmitir. Ancak Troika, Trkiyenin neminin bilincinde olduklarn ve Trkiye ile yaknlamaya olumlu baktklarn belirtmesine ramen, kesin bir gvence vermekten kanmtr.

Madrid Zirvesinin ardndan yaymlanan ortak bildiride, Avrupa Birliinin Gmrk Birliinin yrrle girmesine ve Trkiye ile ilikilerin derinlemesine

verdii nem vurgulanm ve Gmrk Birliinin Trkiye ile ekonomik, siyasi ve gvenlik balarnn glenmesine yol aaca belirtilmitir. Demokratikleme

57 R.Karluk, a.g.e., s.259.

47

alannda, Trkiyede atlan admlardan memnuniyet duyulduuna iaret edilmekle birlikte, bu srecin devam etmesi istenmitir.58 Aslnda Zirvede, Trkiye iin Gmrk Birliinin tesinde bir perspektif verilmemeye dikkat edilmitir.59

2.2.7 21-22 Haziran 1996 Avrupa Birlii Floransa Zirvesi.

Hkmetler aras konferans erevesinde gerekletirilen ikinci Avrupa Konseyi Zirve toplants, 21-22 Haziran 1996 tarihlerinde talyann Floransa kentinde yaplmtr.

Avrupa Konseyi, Komisyondan, Madrid Konferansnda istedii raporlarn, hkmetler aras konferansn tamamlanmasnn ardndan en ksa sre ierisinde

hazrlamasn ve bylece hkmetler aras konferansn tamamlanmasndan 6 ay sonra, konferans