autor: dr Marko Đogo

Banja Luka, 24.5.2013. godine

Pitanja kojima ćemo se baviti:

� Šta je to finansijska pismenost i zašto je bitna?

� Šta znamo o nivou finansijske (ne)pismenosti u BiH?

� Koje institucije u BiH trenutno rade na finansijskom

obrazovanju stanovništva?

� Šta su slabe tačke dosadašnjeg procesa finansijskog opismenjavanja?

Razvoj finansijskog sistema ifinansijska pismenost

� Novi segmenti finansijskog tržišta, nove vrste finansijskih posrednika i posebno pojava novih vrsta finansijskih proizvoda oslonjenih na korištenje...

� modernih telekomunikacionih tehnologija je omogućila...

� “spuštanje” složenijih finansijskih proizvoda ka “običnim” građanima, a to je dovelo do...

� pojave novih rizika po finansijski i ekonomski sistem.

Zaštita od rizika koji su se javili sa razvojem finansijskog sistema

Zaštita u obliku “makaza rizika” sastavljena iz dva dijela:

1. Snažnija regulacija usmjerena ka obavezivanju finansijskih institucija da korisnicima njihovih usluga stave na raspolaganje cjelovite i tačne informacije

2. Finansijko opismenjavanje stanovništva kako bi ono bilo u stanju da koristi dobijene informacije i tako donosi racionalne odluke

Stanje kod nas?

“Krnjave” makaze na više način:

� Regulacija usjerena na davanje tačnih informacija je postojala mada je značajno pooštrena u zadnje dvije godine

� O finansijskoj pismenosti se nije značajnije vodilo računa prije pojave svjetske ekonomske krize

Ko radi na finansijskom opismenjavanju?Institucija/programi: Početak djelovanja Područije pokrivanja Vrsta aktivnosti

USAID (PARE)

(Finansijska pismenost za

svakoga)

2008. BiH Stručna i finansijska

podrška institucijama, rad

“na terenu”, sajt

CBBH 2009. BiH Na svom sajtu objavila

edukacijski materijal

U Plusu (bivši CFKS) 2009. Tuzla, Sarajevo Finansijsko

opismenjavanje “na

terenu”

VISA (Moje finansije.ba) 2011. BiH Istraživanje, okrugli sto,

sajt

Udruženje ekonomsta RS-

SWOT

2011. Republika Srpska Istraživanje, konferencija,

sajt

COFUS 2011. Republika Srpska Seminari, konferencije

IFC (Accion Smart) 2012. FBiH Stručna i finansijska

podrška

Primjer Srbije

� Tranzicija bankarskog sektora počela kasnije (2003/4.)� Narodna banka Srbije već 2005. počela sa projektima

finansijskog opismenjavanja:� Započeto sa edukacija učenika osnovnih škola putem

interaktivnih radionica, kvizova, podjele savremenih didaktičkih materijala, organizovanja olimpijade i karavana štednje

� Prošireno na učenike srednjih škola� “Dinar –naš novac”, seminar za prosvjetne radnike

akreditovan kod Zavoda za unapređenje obrazovanja i vaspitanja

Zaključci prvog (I) dijela� Finansijsko obrazovanje je bitno za same korisnike

finansijskih usluga (bolja zaštita svojih prava, širaponuda povoljnijih usluga), za finansijske posrednike(dobar klijent je samo dugoročno zadovoljan i platežnosposoban klijent) i za društvo u cijelini (smanjujerizike po finansijski sistem, a time i po cijeliekonomski sistem)

� Sa finansijskom edukacijom u BiH se značajno kasnilo

Šta znamo o nivou finansijske (ne)pismenosti građana BiH?

� Široko rasprostranjen stav da je nivo finansijske pismenosti nizak;

� Cijelovitih istraživanja na ovu temu nedostaje� VISA istraživanje

� IFC istraživanje

� Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske -SWOT

� Istraživanje pojedini akademski radnika

VISA - istraživanje finansijske pismenosti

� To zapravo i nije...� Istraživanje “Finansijske budućnosti mladih”, koje je

javnosti predstavljeno kao istraživanje “finansijske pismenosti”

� Sprovedeno 2011. godine na 5oo mladih od 18 do 25 godinau 5 gradova BiH,

� Pitanja iz ovoga istraživanja:� Da li želite da znate više o upravljanju novcem?� Koliko ste dobri u upravljanju vlastitim novcem?� Da li posuđujete novac?� Da li je teško pronaći dobar posao u BiH?� Da li biste radije pronašli posao u BiH ili u inostranstvu?

Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske – SWOT (pitanja iz ankete)

Ako posjedujete mali depozit (do nekoliko hiljada KM) u nekoj banci u Republici Srpskoj i ta banka bankrotira, koja institucija će Vam vratiti vaša sredstva pod uslovom da je banka bila njen član:

� Centralna banka BiH

� Agencija za bankartsvo RS

� Udruženje banaka u BiH

� Agencija za osiguranje depozita

Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske – SWOT (pitanja iz ankete)

Ako želite da podignete novi kredit za Vas će najmanje rizičan biti kredit sljedećih karakteristika:

● Sa fiksnom kamatnom stopom i glavnicom indeksiranom na devizni kurs● Sa fiksnom kamatnom stopom i glavnicom neindeksiranom na devizni kurs● Sa promjenjivom kamatnom stopom i glavnicom indeksiranom na devizni kurs● Sa fiksnom kamatnom stopom i glavnicom neindeksiranom na devizni kurs

Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske – SWOT (pitanja iz ankete)

Ako posjedujete hartije od vrijednosti nekog preduzeća u Republici Srpskoj (npr. Telekoma RS-a) i želite da ih prodate kako biste došli do gotovine obratićete se:

● Investicionom fondu

● Investicionoj banci● Brokeru● Dileru

Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske – SWOT (pitanja iz ankete)

Ako otplaćujete kredit čija je kamatna stopa vezana za kretanje LIBOR-a to znači da će Vam se iznos kamate mijenjati u zavisnostiod kretanja:

� Kamatne stope na londonskom međubankarskom tržištu

� Liberalnog opredjeljenja banke� Kamatne stope na beogradskom međubankarskom

tržištu� Likvidacione vrijednosti banke

Istraživanje Udruženja ekonomista Republike Srpske – SWOT (pitanja iz ankete)

Premija osiguranja je:

� Ugovor u osiguranju

� Iznos koji će korisnik polise naplatiti od osiguravajuće kuće ako se dogodi osigurani događaj

� Cijena osiguranja

� Popust na standardnu cijenu osiguranja

Primjer Srbije� NBS 2006. i 2008. provodila istraživanja javnog

mijenja u vezi sa ponudom bankarskih proizvoda i usluga (TNS Medium Gallup). Rezultati:

� da 31% korisnika dozvoljenog prekoračenja po tekućem računu ne znavisinu kamatne stope koja se primenjuje

� da 28% korisnika debitnih kartica ne koristi bankomat,� da 48% korisnika platnih kartica ne koristi mogućnost bezgotovinskog

plaćanja,� da 24% korisnika kreditnih kartica ne zna visinu kamatne stope koja se

primenjuje na dugovanje po kreditnoj kartici,� da 24% korisnika kreditnih kartica ne zna da se za podizanje gotovine s

bankomata karticom naplaćuje provizija,� da 56% korisnika kreditnih kartica mesečnu obavezu po osnovu dugovanja

po kartici izmiruje u minimalnom iznosu.� sprovedeno je i kvalitativno

NBS takođe je provela i istraživanje ponude bankarskih uslugaputem angažovanja tajnih kupaca (Mystery shopping).

Faktori finansijske pismenosti:

� Autonomni faktori:� Istorija finansijskog sistema (duga istorija znači više

iskustva građana sa finansijskim proizvodima, kod BiH relativno kratka);

� Dostignuti nivo razvoja finansijskog sistema (razvijeniji fin. Sistemi → veća izloženost građana);

� Dostupni izvori informacija (relativno rasprostranjeni u BiH);

� Državne aktivnosti na masovnoj finansijskoj edukaciji građana (kasno počele i nedovoljno masovne).

Dostupni izvori informacijaBiH Srbija Hrvatska

www.swot.bawww.cbbh.bawww.finansijskoznanje.bawww.mojefinansije.bawww.uplusu.ba

www.kamatica.comwww.mojnovac.rswww.tvojnovac.nbs.rs

www.moj-bankar.hrwww.limun.hr

Šta se može naći na www.swot.ba

� Objašnjenje osnovnih finansijskih pojmova (uglavnom bankarskih);

� Aktuelni uslovi kreditiranja banaka u Republici Srpskoj (Tabelarno poređeni uslovi za dobijanje kredita po kriterijumima: NKS, RKS, instrumenti obezbjeđenja, rizik, maksimalan iznos, maksimalan rok otplate, provizija za obradu kreditnog zahtijeva).

Šta se može naći na: www.cbbh.baEdukacijski materijal na temu:

� O bankama i bankarskim uslugama (tekući račun, štednja, krediti, kreditne kartice);

� Faktoring (osnovni termini, pravni okvir, glavni akteri, prednosti i nedostatci, situacija u BiH itd);

� Lizing

� Tržište kapitala

Šta se može naći na: www.finansijskoznanje.ba

Edukacijski materijal:

� Funkcionisanje finansijskog i bankarskog sistema

� Karakteristike bosanskohercegovačke valute

� Upravljanje kućnim budžetom

� Neophodna znanja pri zaduživanju

� Štednja i njezin značaj

� Funkcionisanje mikrokreditiranja

� Osiguranje kredita i žiranti

� Vrste elektronskih kartica i njihove pogodnosti

Šta se može naći na: www.mojefinansije.baEdukacijski materijal:

� O platnim karticama (vrste, prednosti nad gotovinom, dobro je znati);

� Štednja i trošenje (savjeti za odabrir adekvatne banke, savjeti za sastavljanje kućnog budžeta, objašnjenje različitih vrsta štednjih računa i načina obračuna kamate na štednju);

� Životni događaji (praktični finansijski savjeti vezani za pripremu za studiranje, posao, porodicu, neočekivane situacije kao što je gubitak posla itd).

Šta se može naći na: www.uplusu.ba� Broj i adresa preko kojih građani mogu da kontaktiraju

Udruženje kako bi dobili besplatan finansijski savjet;

� Objašnjenje djelatnosti i procedura udruženja (Sastavljanje prijedloga za otplatu dugova, Pomoć pri sastavljanju žalbe na ponašanje finansijskih institucija itd.)

� Korisni alati za upravljanje ličnim finansijama (kalkulator finansijkog stanja, kalkulator budžeta, kalkulator štednje, kalkulator kredita, kalkulator vraćanja duga po kreditnim karticama);

� Savjet sedmice (Ugovor o kreditu – bitni elementi, Šta je to valutna klauzula, Savjet za smanjenje troškova itd.).

Rad “na terenu”� “U plusu” (2010-2013.)

� 250 radionica koje je pohađalo oko 4.700 građana sa područija Tuzle i Sarajeva

� Oko 1.700 građana se obratilo za savjet u vezi sa prijedlogom za otplatu dugova ili žalbom

� Finansijska pismenost za svakoga (februar-april 2013.)� 9 besplatnih seminara sa oko 600 polaznika (uglavnom

mladih) i to u 9 gradova u BiH (uključujući i Banja Luku i Doboj)

Zaključci i prijedlozi:

� Ovom važnom pitanju je pažnja posvećena sa velikim zakašnjenjem;

� Postoji nedostatak cijelovitog istraživanja nivoa finansijske pismenosti građana BiH;

� Posebno se osjeća nedostatak “rada na terenu”;

� Neophodna je bolja sinhronizovanost aktera u procesa finansijskog opismenjavanja. Neophodna je “nacionalna” strategija finansijskog opismenjavanja za Republiku Srpsku.