Auteursrechten in de digitale leeromgeving

Auteursrechten in de onderwijspraktijk

Over excepties, licenties, onderwijsmateriaal, fotos en videosRaymond SnijdersNAI-hbo22 oktober 2015

Even herhalen

Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.

(Artikel 1 Auteurswet)

Auteursrecht

3

Wie is de maker?Degene die de intellectuele of creatieve prestatie levert is de maker van een werk. Maar niet altijd auteursrechthebbende.De werkgever is auteursrechthebbende als n van zijn werknemers een werk maakt. Een docent is niet de rechthebbende van zijn eigen onderwijsmateriaal. Of lector. Een student is wel altijd rechthebbende op geproduceerde (afstudeer)werken.

4

Wanneer is iets een werk?Iets is al snel een werk maar het moet wel aan enkele criteria voldoen om als auteursrechtelijk beschermd werk bestempeld te worden.Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het persoonlijk stempel van de maker draagt.Geen kopien, geen bewerkingen, vertalingen enzovoortsNiet banaal of triviaal

5

Voorbeeld

Auteursrecht encollege aantekeningen

http://rsnijders.info/vakblog/2014/04/04/college-aantekeningen/6

Openbaar maken en verveelvoudigenOpenbaar maken is het verspreiden, delen, uploaden, vertonen, voordragen, verhuren, uitlenen of uitzenden van een werk voor een breed publiek. Verveelvoudigen (exploitatie):Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen en nabootsen in gewijzigde vormVastleggen van een werk op een drager. Kopiren dus.

7

Toestemming, vergoedingen en licentiesToestemming vragen om auteursrechtelijk beschermde werken te gebruiken voor je eigen doeleinden is de essentie.De auteursrechthebbende kan daar voorwaarden aan stellen zoals een vergoeding maar ook bepalen hoe en waarvoor je een werk wel of niet mag gebruiken.Licenties leggen dit soort afspraken vast tussen rechthebbende en gebruiker

8

Licenties

Creative Commons licentiesCreative Commons biedt 6 licenties waarmee de auteursrechthebbende kan bepalen in welke mate (en voor welke doeleinden) zijn of haar werk verder verspreid mag worden, en onder welke voorwaarden dit mag. Het gebruik van een CC-licentie betekent niet dat er geen auteursrecht op zit maar dat er vooraf toestemming voor gebruik van het werk is gegeven.

10

De bouwstenen van Creative Commons licentiesNaamsvermelding (BY: Attribution by)Je staat anderen toe om het werk waar jij auteursrecht op hebt te kopiren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op jouw werk gebaseerd is maar uitsluitend als jij vermeld wordt als maker. Deze voorwaarde zit in alle licenties;Niet-commercieel (NC: Non-Commercial)Anderen mogen je werk kopiren, vertonen, distribueren en opvoeren, alsmede materiaal wat op jouw werk gebaseerd is, mits niet voor commercile doeleinden;GeenAfgeleideWerken (ND: No Derivatives)Anderen mogen je werk kopiren, distribueren, vertonen en opvoeren mits het werk in de originele staat blijft. Het is niet toegestaan dat anderen jouw werk gebruiken als basis voor nieuw materiaal;GelijkDelen (SA: Share Alike)Je staat anderen toe om van jouw werk afgeleid materiaal te maken onder de voorwaarde dat zij het onder dezelfde licentie vrijgeven als het originele werk. Deze voorwaarde komt uiteraard nooit samen voor met GeenAfgeleideWerken.

De zes Creative Commons licenties NaamsvermeldingNaamsvermelding-GelijkDelenNaamsvermelding-NietCommercieelNaamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelenNaamsvermelding-GeenAfgeleideWerkenNaamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

Licenties gaan om het gebruiksrechtWaarvoor heb ik wel of niet toestemming van de rechthebbende?Toegang hebben tot het werk is wat anders dan een gebruiksrecht. Ongeacht of het internet of Open Access is.Ik herhaal: Open Access is geen gebruiksrecht. Het gaat vaak samen met bijv. een CC-licentie maar dat hoeft niet!

Contentlicenties gaan ook om het gebruiksrechtGeen vrije toegang maar wel altijd sprake van een gebruiksrecht: wat mag je met de betaalde content?

Niet altijd even heldere gebruiksrechten

Als jij het niet snapt dan snapt niemand het

TIJD OM DAAR WAT AAN TE DOEN

Excepties

Maar je hebt niet altijd toestemming ofeen gebruiksrecht nodigIn de Auteurswet worden vele beperkingen genoemd. Dit zijn uitzonderingen op het auteursrecht van de maker en regelen dus wat er wel mag zonder dat er toestemming nodig is van de auteursrechthebbende.De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25 blijven bijv. altijd van toepassing. Deze kunnen nooit overgedragen worden. O.a. het recht op verzet tegen wijziging of aantasting van het werk.

Citaatrecht

Dit maakt het mogelijk om beschermde werken zonder toestemming v/d maker op te nemen in een wetenschappelijke verhandeling. Ook een PowerPoint-presentatie

Het citaat moet functioneel zijnOmvang citaat moet gerelateerd zijn aan het doel

Artikel 15a19

Krachtig maar ook subjectiefHet citaatrecht geeft veel vrijheid maar dankzij de generieke voorwaarden kun je over elk citaat wel oeverloos discussirenBij geschillen zal altijd een rechter uitspraak moeten doen of een (beeld)citaat inderdaad geen inbreuk maaktIn het Amerikaanse auteursrecht is fair use de veel uitgebreidere tegenhanger

Vertoningsbeperking

Een beschermd werk mag worden vertoond in het kader van niet-commerciel onderwijs *in het leslokaal*

Wel internetfilmpjes in de lesNiet filmpjes in de ELO zettenVidema

21

Billijke vergoeding en CBOsBij een beperking op het auteursrecht hoeft er geen toestemming gevraagd te worden maar moet in de meeste gevallen nog steeds een billijke vergoeding betaald worden.Collectieve beheersorganisaties (CBOs) regelen o.a. het innen van deze vergoedingen en/of het verspreiden ervan naar de rechthebbenden. Er zijn maar liefst 17 CBOs actief in Nederland.

Publicaties van de openbare macht

Wetten, Kamerstukken en rechterlijke uitspraken zijn vrij van auteursrecht.

Maar commentaar is wel weer beschermd

Artikel 15b23

LeenrechtexceptieGeen inbreuk op het auteursrecht als een bibliotheek dat werk uitleent.Maar:Billijke vergoeding per uitleningGeldt alleen voor fysieke dragers

Onderwijsbibliotheken, KB en Dedicon zijn uitgezonderd

Artikel 15c24

Besloten netwerk in de bibliotheek

Als een werk onderdeel uitmaakt van een collectie dan mag dit op terminals in de ruimtes beschikbaar gesteld worden aan het publiek voor onderzoek of studie

Bibliotheken van onderwijsinstellingen worden niet expliciet genoemd maar vallen er onder. Vb. TU Darmstadt

Artikel 15h25

Thuiskopie 16b

Reprografisch verveelvoudigen mag als het dient tot eigen oefening, studie of gebruik. Het mag zelfs door een ander voor je gedaan worden

Mits .. * Niet commercieel en boeken zijn uitgesloten!* Alleen een deel tenzij boek uit de handel is

Reprorecht

Een kopie maken van een (fysiek) artikel is toegestaan mits er een vergoeding betaald wordt

Ook hier geldt dat er een vergoeding betaald moet wordenVoor bedrijven en onderwijsinstellingen

Artikel 16h27

Wat betekent dit voor bibliotheken?Studenten en medewerkers mogen een kopie maken van publicaties voor eigen oefening, studie en gebruik. Ze mogen het niet doorverkopen aan anderen.

Ze mogen niet een heel boek kopiren maar slechts kleine gedeelten. Tenzij een boek uitverkocht & niet meer leverbaar is.

Kopietje maken?Reprorecht is echt beperkt tot het traditionele fotokopietjeBehalve de (ouderwetse) kopieerapparaten alle andere apparaten die een kopie van papier naar papier makenOnder reprorecht is het mogelijk om kopien van artikelen ter noodzakelijke aanvulling van in leerplannen en studieprogrammas per vak voorgeschreven literatuur te verspreiden onder studenten

Thuiskopie 16c

Je mag een thuiskopie maken op een drager die bestemd is om een werk ten gehore te brengen, te vertonen of weer te geven.

Dat mag *niet* door een ander gedaan worden.

Kopieren van geleende dragers mag maar je mag geen beveiliging doorbreken

De digitale thuiskopie gekoppeld aan de dragersDe billijke vergoeding wordt op de dragers geheven: de thuiskopieheffingJarenlang mocht ook materiaal dat zonder toestemming van de rechthebbenden op internet is gezet gebruikt worden tot eigen oefening, studie of gebruik van de natuurlijke persoon die de reproductie vervaardigt. Sinds april 2014 een downloadverbod

http://rsnijders.info/vakblog/2014/01/28/wel-of-niet-ebooks-downloaden-uit-illegale-bron/31

Preserveringskopie

Een kopie maken voor een bibliotheekarchief mag mag alleen voor de restauratie van een exemplaar, voor het voorkomen van verval van het exemplaar van het werk, of om een exemplaar van het werk raadpleegbaar te houden als de technologie in onbruik raakt.

Artikel 16n32

Open Access bepaling

De maker van een kort werk van wetenschap waarvoor het onderzoek geheel of gedeeltelijk met Nederlandse publieke middelen is bekostigd, heeft het recht om dat werk na verloop van een redelijke termijn na de eerste openbaarmaking ervan, om niet beschikbaar te stellen voor het publiek, mits de bron van de eerste openbaarmaking daarbij op duidelijke wijze wordt vermeld.

Artikel 25fa33

Onderwijs exceptie

Als inbreuk op het auteursrecht op een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt niet beschouwd de verveelvoudiging of openbaarmaking van gedeelten ervan uitsluitend ter toelichting bij het onderwijs, voor zover dit door het beoogde, niet-commercile doel wordt gerechtvaardigd

ReaderovereenkomstPraktische invulling van de onderwijsexceptie: wat is een korte overname en wat is een billijke vergoeding?De regeling maakt gebaseerd op de thuiskopie exceptie onderscheid tussen overnemen van korte en lange delenAfkoopregeling voor korte overnames en melden/betalen van lange overnames

Waarop is de readerovereenkomstvan toepassing?Voor (korte) overnames voor zover daarin al niet via licenties of enige andere wijze is voorzien

Als er een gebruiksrecht is voor gelicenseerde content dan valt dat buiten de readerovereenkomst: geen additionele toestemming, aanmelden of vergoeding

Auteursrechten in de onderwijspraktijkDe uitzonderingen zijn ook vuistregels

Linken naar artikelen, teksten of afbeeldingen op internet mag (bijna) altijd en is geen auteursrechtelijke inbreuk en geen overname. Je moet wel letten op de toegankelijkheidAls een docent toestemming heeft van een uitgever of auteur om een (volledig) boek digitaal te gebruiken in de ELO dan hoef je er niet alsnog voor te betalen. Maar vereist dat de docent dit wel kan aantonen.Artikelen of (delen uit) boeken die uit databanken komen waar de instelling een licentie op heeft, mogen in de meeste gevallen vrij gebruikt worden in de ELO. Maar aantonen van licentie en gebruiksrecht is nog lastig

Auteursrechten in de onderwijspraktijkEigen werk van docenten waar ze dus zelf het auteursrecht op hebben valt eveneens niet onder de readerovereenkomst. Maar ook dit is lastig aan te tonen.Ditto voor onderzoekspublicaties van eigen onderzoekers en lectorenOpen leermaterialen: hoe zorg je er voor dat je geen andermans werken hergebruikt? Buiten de ELO mogen studenten (en medewerkers) voor eigen oefening, studie of gebruik kopien voor zichzelf maken. Of voor elkaar.Docenten mogen in de les papieren kopien uitdelen van artikelen en dat telt niet als reader.

Fotos en video

Fotos in het onderwijsReaderovereenkomst en PictorightOok fotos, afbeeldingen en tekeningen vallen (in hun geheel) onder de onderwijsexceptie

In Powerpoint- en Prezi-presentaties mogen tot25fotos, afbeeldingen of andersoortig beeldmateriaal worden opgenomen zonder aanvullende toestemming, waarvan tot5fotos van dezelfde maker afkomstig mogen zijn. Vanaf 26 afbeeldingen moet er toestemming worden gevraagd aan de beeldmaker

Naamsvermelding is wel verplicht

Fotos in het onderwijsCitaatrecht (beeldcitaat)Ook fotos kunnen als citaat gebruikt worden maar dit levert potentieel nog steeds veel gedoe op.Fotos met CC licentiesTientallen sites zoals Flickr, Unsplash, Pixabay of PexelsGelicenseerde bronnen: ImageQuest (maar let op het gebruiksrecht)Nee, de fotodatabank van je Communicatie afdeling is niet voor docenten bedoeld

Video in het onderwijsYouTube / Vimeo / Uitzending GemistEmbedden mag, downloaden en opnieuw uploaden nietVideobronnen met (CC) licentiesFilter bij YouTube, TED Talks, video-archief YT kanalenGelicenseerde videobronnenAcademia, VideoArtsEigen videomateriaal: weblectures, kennisclipsEigen videoportaal: auteursrechtencheck

En hoe zit dat bij jullie?

Bedankt voor de aandacht. Nog vragen?

Raymond Snijders

Windesheim AIP

auteursrechten@windesheim.nlhttp://www.vakblog.info