AT ZEF PLLUMIs2.e-monsite.com/2010/02/28/21017242at-zef-pellumbi-pdf.pdf · at zef pllumi mes...

AT ZEF PLLUMIMES SHKRIMIT DHE

HISTORISË

Konferenca shkencore e organizuar ngaINSTITUTI I KËRKIMEVE POLITIKE

“ALCIDE DE GASPERI”

25 shtator 2008

NË 1-VJETORIN E LAMTUMIRËS

8

Konferenca shkencore “At Zef Pllumi,mes shkrimit dhe hitorisë”

25 SHTATOR 2008

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

INSTITUTI I KËRKIMEVE POLITIKE “ALCIDE DE GASPERI”

4 At Zef PllumiMes shkrimit dhe historisë

Konferenca shkencore e organizuar ngaINSTITUTI I KËRKIMEVE POLITIKE“ALCIDE DE GASPERI”

25 shtator 2008

NË 1-VJETORIN E LAMTUMIRËS

Botues: Fahri BALLIU

Redaktor: Armand PLAKAArti grafik: Flori SLATINA

©: INSTITUTI I KËRKIMEVE POLITIKE “ALCIDE DE GASPERI”

TETOR 2008


5

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

7 At Zef Pllumi - letra e lakmusit për sfidat eshoqësisë së sotme

13 Nga Fahri BALLIUSjellja ndaj Padër Zefit ka zbuluar fytyrën e dyshimtëtë medias shqiptare

16 Nga Prof. émérite Odile DanielAt Zef Pllumi, mishërim i vlerave tradicionale të shqiptarëve

20 Nga Prof. Dr. Sabri HAMITIMisionari i rebeluar: At Zef Pllumiv

26 Nga At Gazmend TinajTë humbësh për të fituar

31 Nga Prof/ As. Dr. Ardian NdrecaHistoria si premtim ndaj së vërtetës

37 Nga Dr. Dhurata Shehri“At Zef Pllumi – i fundmi i shkollës françeskane”

40 Nga Dr. Ardian MarashiTestamenti kulturor i françeskanëve të mëdhenj

44 Nga Kate SchankLive to tell – “Rrno vetëm për me tregue” e Atë ZefPllumit në Amerikë

49 Nga Rudolf Marku At Zef Pllumi, mes Dijes, Evidencës historike dhe Gjuhës

58 Nga Mark MarkuEtika e shkrimit të At Zef Pllumit

62 Nga Kolec ÇefaTue kujtue Pader Zefin!

PËRMBAJTJA E LËNDËS

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


6INDICE

73 Apertura “PADRE ZEF PLLUMI – TRA LA SCRITTURA E LA STORIA”

80 FAHRI BALLIUPADRE ZEF PLLUMI ERA SIMBOLO DELLA PERSECUZIONE DELCLERO CATTOLICO ALBANESE

73 Prof. emerite ODILE DANIELPADRE ZEF PLLUMI, INCARNAZIONE DEI VALORI TRADIZIONALIDEGLI ALBANESI

85 PROF. DR. SABRI HAMITI MISSIONARIO, IL RIBELLE, PADRE ZEF PLLUMI

91 FRA’ GAZMEND TINAJ PERDERE PER VINCERE

96 DR. ARDIAN MARASHI IL TESTAMENTO CULTURALE DEI GRANDI FRANCESCANI

101 MARK MARKU L’ETICA DELL’OPERA DI PADRE ZEF PLLUMI

105 KATE SCHANKLIVE TO TELL – “VIVI SOLO PER RACCONTARE” DI PADRE ZEFPLLUMI IN AMERICA

110 DR. DHURATA SHEHRIPADRE ZEF PLLUMI, L’ULTIMO DEI GRANDI FRANCESCANI]

114 KOLEC ÇEFARICORDANDO PADRE ZEF!

118 RUDOLF MARKUPADRE ZEF PLLUMI, TRA IL SAPERE L’EVIDENZA STORICA E LALINGUA


7

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

PADËR ZEF PLLUMI - LETRA E LAKMUSIT PËR SFIDATE SHOQËSISË SË SOTME

Më 25 shtator 2008 në Tiranë, në 1-vjetorin evdekjes, u mbajt konferenca shkencore “At ZefPllumi - mes shkrimit e historisë”, bashë-korganizuar nga Instituti i Kërkimeve Politike“Alcide de Gasperi”. Nevoja e dekomunistizimittë shoqërisë dhe shndërrimi i aksionit të tyrenë normën tonë të përbashkët – apeli ipërbashkët i ajkës së albanologjisë.

Në prani të një numri të madh pjesëmarrësishe të ftuarish, në sallën qendrore tëkonferencave të Muzeut Historik Kombëtar

në Tiranë, u zhvillua Konferenca shkencore me titull“At Zef Pllumi - mes shkrimit dhe historisë”, organizuarnga Instituti i kërkimeve Politike “Alcide De Gasperi”,Provinca Françeskane Shqiptare “Zonja Nunciatë”,Universiteti i Tiranës dhe “Qendra e StudimeveAlbanologjike”.

Moderuar nga rektori i Universitetit të Tiranës, Prof.Dr. Dhori Kule, seanca e parë nisi me referatin e mbajturnga Prof. Dr. Sabri Hamiti, studiues i mirënjohur ngaKosova, me temë “Misionari i rebeluar”, duke u marrënë përgjithësi me trajtimin ideor dhe përcjelljen emesazhit te veprës së atit të shquar françeskan. Ndër tëtjera ai theksoi se “misionari duhet ta paguajë detyrën

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


8

me jetë”, duke aluduar kështu për të gjithë kalvarin evuajtjeve të At Zef Pllumbit dhe misionarëve të tjerëkatolikë gjatë regjimit monist. Përkushtimi dhepërbetimi ndaj besimit, theksoi profesor Hamiti, kapërcaktuar gjithmonë jetën e Zef Pllumit si shkrimtarmisionar, kurse libri i tij përmban gjithë dramatikën ekëtij përkushtimi. Duke u thelluar më tej në rolin e AtZef Pllumit si misionar dhe përcjellës i mesazhevehyjnore, ai theksoi ndër të tjera se Ati françeskan iaarriti këtij synimi, duke ruajtur e kultivuar njerëzorennë vallen e çmendur të dhunës e bestialitetit. Ai e ndauveprën monumentale të fratit françeskan “Rrno për metregue” në tre shkallë, ku e para perceptohet prej tij sijetesa dhe mbijetesa ndaj ferrit (komunist). Shkalla edytë cilësohet përjetimi dhe rijetimi si kujtesë e asajçka ndodhi, ndërsa shkalla e tretë është: zija e shkrimitqë mbështetet në mbijetesë e në rikujtim për të dhënëdëshminë në trajtën më të besueshme e bashkë me të,efektin e reales. Më poshtë ai në mënyrë eksplicite,nxorri në pah synimin e librit të Zef Pllumit, ku njeriupërshkruhet në situata ekstreme, atëherë kur ai zbretnë egërsi dhe kur sojin e vet e kthen në “kafshë të punës”.Si përfundim At Zef Pllumi në analizën e kritikut tënjohur kosovar e pranon rolin e misionarit, por kthehetnë misionar të rebeluar. Rebelimi i tij fondamental nëveprën “Rrno vetëm për me tregue” është rebelim kundërharresës, por gjithsesi mesazhi zgjerohet edhe më tejduke bërë thirrje për falje, por jo për harresë.

Në fjalën e tij ati françeskan Gazmend Tinaj,përfaqësues i Provincës Françeskane Shqiptare, theksoinë referatin e tij me temë “ Të humbësh për të fituar” sepër pesëdhjetë vjet, lufta u zhvillue e pamëshirshmendërmjet djallit e Zotit, Krisht… “Nuk kje ajo luftaparabiblike ndërmjet Shën Mëhillit e Luçiferrit, por kjeajo e shekullit të njizetër, ndërmjet komunizmit ateistdhe klerit katolik shqiiptar. Kje luftë e pabarabartë”.Ndërkohë, referenti dëshmoi edhe mbi fatin dhepikëpamjet e françeskanëve të tjerë të mëdhenj si AtPrenushi, Justin Rrota, P. Andon Arapi e të tjerë.Ndërkohë ai theksoi se kalvari i vuajtjeve i përjetuarnga At Zefi, nuk ishte thjesht një përjetim individual,


9

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

por këtë kalvar e përjetoi edhe Kisha Katolike, duke ecilësuar atë sipas tij si “Kopshti i Gjetsemanit”, njëreferencë e qartë kjo nga vepra e njohur e At Zef Pllumit,“Rrno për me tregue”. Urtia më e madhe në konceptin eAt Zefit - theksoi më poshtë Gazmend Tinaj - nuk ishtesi të evitonte, apo t`u ikte torturave, problemeve të jetës,si çdokush bën në ditët e sotme, por të pranonte medashuri atë çka zgjedhja e jetës së tij përmbante dhenënkuptonte. Në fund ai solli ndër mend amanetin e AtZefit, i cili mund të konceptohet si testamenti i tijshpirtëror. Duke iu drejtuar apostujve të tij, ai shprehetnë një letër shumë qartë mbi ruajtjen të pastër të kujtimitmbi vendet ku ai kishte shkelur e kujtuar, e të cilat mëvonë u kthyen në vende persekutimi të të pafajshmëve,me fjalët: Ruejne me kujdes këtë vend e shtëpi t’ shenjtë!Rueni kujtimet e atyne që kjenë këtu përpara jush! Atakjenë që i prinë këtij populli të mjerë me dritën e fesë etë përparimit, e ju rueni sot e mbrapa jo vetëm gjurmëte tyne, por edhe shpirtin e tyne!

Më pas fjalën e morën dy përkthyeset e veprësmonumentale të At Zef Pllumit, në frëngjisht dhe nëanglisht, përkatësisht, Prof. émérite Odile Daniel dheKate Schank. Në fjalën e saj, përkthyesja e frëngjishtes,znj. Daniel, theksoi që në fillim se në personalitetin eAt Zef Pllumit u mishërua gjithë kujtesa e Shqipërisëdhe vlerat që përbejnë madhështinë e këtij vendi… kjovepër e madhe - theksoi ajo - dallohet mbi të gjitha përvërtetësinë. At Zef Pllumi nuk kërkoi të lëvdonte veten,por të dëshmonte duke vënë në zbatim fjalët e superioritAt Martin Sirdanit ne kapitullin “ Në gërmadhat e kishës”kur ai tha: “Rrno vetëm për me tregue”. “Detyra për tëkallëzuar vitet e gjakut dhe tmerrit, të cilat i përballoime një guxim të paepun”, ishte sipas njohëses dhepërkthyeses në frëngjisht të veprës së At Zef pllumit,primare. Në fjalën e saj, ndërsa rrëfente mbi emocionetqë përjetoi kur ra për herë të parë në kontakt me këtëlibër, Prof. Daniel që kishte ardhur enkas nga Parisi,theksoi se libri i At Zef Pllumit nuk kufizohet vetëm nëkallëzimin dhe dënimin e stalinizmit e krimeve të tij,por ky libër ngjall një interes të veçantë për njohjen ehistorisë së Shqipërisë e të kulturës së saj, veçanërisht

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


10

në hapësirën frankofone. Zef Pllumi, vijoi ajo më tej,ka kryer një vepër rehabilitimi të historisë shqiptare.Ai ka çarë/grisur perden e mashtrimit të propagandësstaliniste, duke treguar se në ç`mënyrë pushteti i asajkohe kishte falsifikuar të shkuarën. Por një aspekt tejetinteresant i veprës nën këndvështrimin e përkthyesessë saj në frëngjisht, është edhe nxjerrja në pah e vleravetradicionale të humanizmit në shoqërinë shqiptare, kumë konkretisht shprehen përmes solidaritetit që At ZefPllumi ndan me bashkëvuajtësit e tij në burgje apo nëkampe riedukimi. Vlera të tjera që autori i libritmishëron në librin e tij, sipas saj, janë edhe ajo ebesës dhe e qëndresës. Një vlerë e shtuar e cila duket seka lënë mbresa të forta te profesoresha franceze ështëedhe shpirti i humorit shkodran që ka mbetur i paprekuredhe përtej vuajtjeve të panumurta në shpirtin e At ZefPllumit. Ndërkohë përkthyesja e librit në gjuhën angleze,botuar në Amerikë, Kate Schank, u përqëndrua mëshumë tek vlerat informative të librit të At Zef Pllumit, icili në përmbajtjen e tij “iluminoi” mendjet në Perëndime Amerikë mbi gjendjen e vërtetë që mbretëronte nëShqipëri, përsa i përket persekutimit ndaj fesë emendimit të lirë.

Më pas fjalën e mori Dr. Dhurata Shehri nga UT,për t’u pasuar nga fjala e publicistit dhe botuesit tënjohur Fahri Balliu, i cili u përqendrua tek marrëdhëniete ndërsjella të bashkëveprimit, midis veprës së At ZefPllumit dhe medias shqiptare. Duke vënë theksin mbidomosdoshmërinë e kuptimit të mesazheve që ati injohur françeskan la për mbarë shqiptarët, drejtori igazetës “55”, njëkohësisht drejtor i Institutit të KërkimevePolitike “Alcide de Gasperi”, u ndal në marrëdhënien evështirë që frati vendosi me mediat shqiptare pas vitit1990. duke u shndërruar në një letër lakmusi. “PadërZef Pllumi u shndërrua në një emblemë që e imponoipraninë e mediave, dhe jo që e kërkoi praninë e tyre,theksoi publicisti Balliu. Ai ishte gjithmonë njëreferencë, një mbrojtës, në momentet e vështira tëtranzicionit, që po kalon kjo media jonë, me burimegjithnjë e më të dyshimta. Por Padër Zefi ishte gjithmonëme ne, për të treguar se sa e rëndësishme ishte të


11

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

përballeshe edhe me serbët, armiqtë historikë tëshqiptarëve, edhe pse ata mund të duken më të fortësesa janë, se sa e rëndësishme ishte të mos bëjekompromis me diktaturën komuniste dhe se sa erëndësishme ishte që në demokraci të ktheheshe në njereferencë morale dhe busull orientimi, për të gjithë ne,që ishim të hutuar e të trazuar. Gjatë fjalës së publicistitBalliu, një vend të rëndësishëm zuri edhe përqasja qëndodh sot në shtypin shqiptar, mes emblemave tëopinionit shqiptar si Padër Zefi, dhe ikonave të regjimitdiktatorial si Aranit Çela, sprova që tregojnë se mediaka ende shumë punë për të bërë e se veprën e PadërZefit mund ta përdorë gjithmonë si pikë orientimi, saherë ajo ndihet e hutuar apo humbet rrugën.

Ndërsa prof.dr. Sabri Hamiti nga universiteti iPrishtinës e cilësoi At Zef Pllumin si dëshmitar, misionartë rebeluar dhe shkrimtar të shquar. “Roli i misionaritështë i vështirë, sepse duhet të përmbushë universalenduke ruajtur të pashprishur personalen dhe njerëzorennë vallen e çmendur”, tha prof.dr Hamiti.

Në seancën e dytë fjalën e mori ish-ambasadorigjerman i fundviteve ‘ 80 - fillimviteve ‘ 90, Prof. Dr.Daum, i cili rrëfeu momente interesante mbi fatin eshqiptarëve në ato vite dhe rolin e të persekutuarvepolitikë në rrëzimin e komunizmit. Më pas një sërëkritikësh dhe studiuesish të njohur, si Prof. Dr.ArdianMarashi, nga Qendra e Studimeve Albanologjike, Dr.Persida Asllani, nga Universiteti i Tiranës, i mirënjohuriRudolf Marku apo kritiku Mark Marku nga UT, theksuanvlerën e veprës dhe të mesazheve që At Zef Pllumi la nëaspektin e trashëgimisë kulturore, atë historik, letraro-artistik, etik, moral dhe ruajtjen e arkivimin e vleravearkeologjike.

Kujtimet e Kolec Çefës, Gëzim Peshkëpisë dheTanush Mulletit, sollën copëza interesante nga kujtimetpersonale që lidheshin me kontaktet që ata kishin pasurme At Zef Pllumin. Në fund të pranishmit në konferencëu ftuan për një drekë-koktej në ambientet e Bar-Restorant “Piazza”.

At Zef Pllumi, lindi në vitin 1924 në Malin e Rencit(Lezhë) dhe ndërroi jetë në 25 shtator të vitit të kaluar.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


12

Ai përfaqëson një pasuri kulturore e njerëzore, njëinstitucion që diti t’i rezistojë regjimeve dhe kohravemë të vështira.

I konsideruar si ndërgjegja e një treve dhe historietë tërë, Ai, pati një jetë shumë të dhimbshme, plotvuajtje dhe sakrifica, por besnik ndaj fjalës së zotit dhebindjeve të tij diti t’i mbijetojë për rreth tre dekadaveburgjeve komuniste. I burgosur për herë të parë nëmoshën 22 vjeçare, At Zefi dëshmoi fitoren moraledhe njerëzore kundër një prej regjimeve më totalitarenë Europën Lindore. Si i tillë, ai përfaqësoi disidentinpolitik, luftëtarin antikomunist dhe simbolin e qytetarittë lirë, vizioni i të cilit frymëzohet nga vlerat evropiane.


13

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

SJELLJA NDAJ PADËR ZEFIT KAZBULUAR FYTYRËN E DYSHIMTË TË

MEDIAS SHQIPTARE

Nga Fahri BALLIU

Padër Zef Pllumi u shndërrua në njëemblemë që e imponoi praninë e mediave,dhe jo që e kërkoi praninë e tyre. Ai ishte

gjithmonë një referencë, një mbrojtës, në momentete vështira të tranzicionit, që po kalon kjo mediajonë, me burime gjithnjë e më të dyshimta. PorPadër Zefi ishte gjithmonë me ne, për të treguar sesa e rëndësishme ishte të përballeshe edhe meserbët, armiqtë historikë të shqiptarëve, edhe pseata mund të duken më të fortë sesa janë, se sa erëndësishme ishte të mos bëje kompromis mediktaturën komuniste dhe se sa e rëndësishme ishteqë në demokraci të ktheheshe në nje referencëmorale dhe busull orientimi, për të gjithë ne, qëishim të hutuar e të trazuar. G0

Padër Zef Pllumi ishte njeriu që me talentin etij brilant e pasqyroi dhimbjen dhe tronditjen

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


14

njerëzore, fatet dhe historitë makabre të ferritkomunist, si askush tjetër. Themi si askush tjetërse nëse do të merrnim një model që bota e pranoisi të naltë, Solzhenicinin, me gulagët stalinistë,Padër Zefi shkoi ma larg me heshtën e tij tëdhimbjes e të drejtësisë njerëzore, e të diktaturësmizore. Nga mbrëmë në eterin e lajmeve erdhinjoftimi se padreja nuk do të zbresë më me zhgunine tij në Tiranë. Tek miqtë dhe tek të tjerët. Ai nanjihte të gjithëve. Ishte mbi të gjithë ne, vetëmshpirti i tij që shkoi e din notën që na vuri secilit.

Për mua ora që ma njohu Padër Zefin ka qenë njëorë e lumtur. Ka qenë një njohje e thjeshtë përmesnjë mikut të tij, më saktë një miku të përbashkët, metë cilin pati vite të suksesshme bashkëpunimi përringjalljen e Hyllit të Dritës dhe në përgjithësi tëkulturës që pat përçue kjo revistë e famshme. Që ngaai çast, rrethanat qenë edhe më të lumtura, pasi aijetonte në votrat e miqve të mi të zemrës, e të lidhurprej kohësh me mua, pa e ditur kurrë lidhjen mePadër Zefin. Kështu që kam pasë orë të mjaftueshme,por sigurisht të etshme pafund, për ta lexuar jo vetëmveprën e Padres, por edhe shpirtin e tij, retiçencat etë pathënat. Sepse ai kishte të pathëna, dhe një pjesëdo thuhen tani e pas, por ai nuk ngrinte furtunazemërate, edhe kur i afroheshin duart e ndonjë dobiçidiktature, që mbron vrasësit dhe themeluesit eSigurimit. Padreja ishte prift, përndryshe ishte atë.Dhe si atë, me rrëfenjat që kish situr në dëgjimin etij, ishte shumë lart për luftërat tona të egra dhe meshpata që bëjmë sot. Por kjo nuk do të thotë, dhenuk do të thoshte aspak se ai nuk e dallonte grurinnga egjra, por përpiqej me mish e me shpirt, e mezemër në dorë, ta fundoste konfliktin dhepakënaqësinë, edhe kur biba që shkojnë pas modelittë Pezës i përgjëroheshin për gegnishten. Për hir të sëvërtetës, shëmbëlltyra e padres, fuqia e tij për të falur,na e pat ndalur dorën për me e pa kockën e vërtetëtë disa “dhimbsuranëve” të “melodisë turke”.

Aq sa thashë, në këtë moment dhimbjeje, ethashë në emër të parimit të jetës së tij. Padër Zefi


15

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

ishte Atë, jo në kuptimin zyrtar, ai ishte Atë nëkuptimin e modelit njerëzor, ai ishte tolerant pa ishkelur parimet e tij. Aktualisht një figurë e tillëshfaqet shumë rrallë në historinë gjaknxehtë tëshqiptarëve, por Padër Zefi ia mbërriti, me ndritjene talentit të tij, të bëhet një formulë njerëzorepajtimtare. Por gjithsesi, pasi të krasitet thelbësiae së keqes në mesin e shqiptarëve, se nuk mund tëshkojë puna deri aty saqë ta trajtojmë librin “Rrnopër me tregue”, një gjenialitet të tij, sikur ky e shkroiduke ndenjur në qelë. Harrojmë që ky ishte prift ifutur në burg dhe i kërcënuar nga vdekja me urdhrinmë të zi serbo-rus për të mbyllur dyert e qytetërimitperëndimor në Shqipëri. Nuk duhen harruarxhelatët. Nëse vendosim t’i falim, është një tjetërçështje, por duhet t’i tregojmë me gisht, sepse nëseai s’do të kishte qenë në burg, ai Zef Pllumi, malësori,do të ishte akoma më jetëgjatë. Padër Zefi, kjo pikëbashkimi besimesh, shpirtrash, karakteresh, sot që“shkoi” ban dritë për rrugë, që ta ndjeki gjithseciliqë e do të vërtetën. Ai ishte simboli i persekutimittë klerit katolik shqiptar. Ai ishte emblema e rrugësqytetërimore shqiptare, drejt Perëndimit. Ai ishtembrojtësi dhe përkrahësi i idesë se në Evropë do tëshkojmë të gjithë shqiptarët, me këto besime që kemidhe kjo s’është kurrfarë pengese. Ai u bë kështu njënga prokursorët e thirrjes kombëtare mbarë-shqiptare për ta çuar kombin në Evropën prej ngaka dalë e ka lindë. Tabllotë historike, memorialistikeqë shpalosi Padër Zefi janë të cilësive të tilla qëshumë shpejt, nga serm e xhevahire, do të kenëvezullimin e diamantit që do të shpërndajë dritë përtë gjithë çka do të vijnë pas nesh.”

Gjatë fjalës së publicistit Balliu, një vend tërëndësishëm zuri edhe përqasja që ndodh sot nështypin shqiptar, mes emblemave të opinionit shqiptarsi Padër Zefi, dhe ikonave të regjimit diktatorial siAranit Çela, sprova që tregojnë se media ka ende shumëpunë për të bërë e se veprën e Padër Zefit mund tapërdorë gjithmonë si pikë orientimi, sa herë ajo ndihete hutuar apo humbet rrugën.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


16

AT ZEF PLLUMI, MISHËRIM IVLERAVE TRADICIONALE TË

SHQIPTARËVE

Në këtë pervjetor te kujtimit te At Zef Pllumit,duhet të them se në personalitetin e tij umishëruan gjithë kujtesa e Shqipërisë dhe

gjitha vlerat që bënë madhështinë e këtij vendi.Kur hapa për herën e parë librin « Rrno vetëm për

me tregue », e lexova pa ndalë dhe vendosa ta përkthejafrengjisht. Për këtë qëllim, punova me autorin për t’ihartuar shënime shpjeguese të caktuara lexuesvefranceze. Në këtë rast, vërejta se kisha përpara meje jovetëm një të shpëtuar nga gulagu, trimërinë e të cilit eadmirova, por një Shqiptar të pasur me vlerat themeloretë shoqërisë shqiptare, vlera me të cilat isha njohurgjatë studimeve të mia për albanologji.

Me të vërtetë, Zef Pllumi është mishërimi i heroitshqiptar qe historia shqiptare dha shumë shembuj ;Hero qe perpos fuqisë së besimit fetar mishërontetrimëri, durim, besnikëri, solidaritet përtej ndryshimevekrahinore, kulturore dhe fetare.

Nga Prof. émériteOdile DANIEL


17

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Vepra e madhe e Zef Pllumit dallohet për vërtetësinë.Nuk është vetëm tregimi i ngjarjeve që shënuan jetën etij, por jetën e shumë Shqiptarëve. Nuk kërkoi të lavdonteveten, por të dëshmonte duke vënë në zbatim fjalët eSuperiorit At Marin Sirdanit në kapitullin « Nëgërmadhat e Kishës » kur ai i tha : «Rrno vetëm përme tregue». Kështu e konsideroi si detyre të kallëzontevitet e gjakut dhe tmerrit të cilat i përballoi me njëguxim te paepun.

Libri i tij nuk kufizohet vetem me kallëzimin dhedënimin e stalinizmit.Ky liber ka një interes të madhpër njohjen e historisë së Shqipërisë dhe për kulturëne saj, veçanërisht për lexuesin francez. Një përkthim ipajisur me shënime ka meritën që te bëje të njihenjashtë cilësitë e qëndresës së Shqiptarëve dhe gjithëpasurinë e së kaluarës intelektuale të një Shqipërieorientuar tek Perëndimi.

Zef Pllumi ka kryer një vepër rehabilitimi të historisëshqiptare. Ai ka çarë/grisur perden e mashtrimit tëpropagandës staliniste, duke treguar në çfarë mënyrëpushteti kishte falsifikuar të kaluarën. Siç thotë: «Figurae errët, e njollosun, e poshtër, ajo që paraqitej në tëgjithë shtypin kombtar, e përshkrueme ndër të gjithatekstet e historisë të kohëve të reja të Shqipnisë, atyshifej në nji dritë tjetër dhe të jepte përshtypjen sedjalli nuk asht aq i zi siç e pikturojn ? Në të vërtet unnjety formova bindjen se historia nuk asht gjithmonëajo që shkruhet e mësohet». Ai paraqet trimat që uvranë nga pushteti ose personalitete që pushteti i mbajtitë fshehura. Para syve kalojnë figura të ndritura tëatdhetarisë dhe të letërsisë shqiptare : Erasmo daBalneo, Luigj Gurakuqi, Luigj Bumçi, Bernardin Palaj,Preng Doçi, Shtjefën Gjeçovi, Gjergj Fishta edhe shumëtë tjera. Autori na bën të dëgjojmë fjalët e një plakushqiptar : « Nuk i kam njoftë personalisht as Fishtënas Anton Harapin, as Patër Gjon Shllakun, por, sikam ndigjue prej tjerve, ata nuk kishin kurrgja mangutprej njerzve të mdhej të kulturës që kishte Europa ».

Mund të them se Zef Pllumi ka rivendosur nderin ekomunitetit françeskan ne vend. Një personazh në liberthotë : « Asht e vërtetë që juridikisht ata njifen me

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


18

emnin « Fretent e vegjel », por në realitetjanë « Fretent e mdhej », të cilve Shqipnia duhet t’ujetë mirnjohëse jo vetëm për lirinë por aq më tepër përkulturën. Bektashijtë e françeskanët janë ata makryesorët që kanë formue ndërgjegjen kombtare ». Aikujton se Françeskanët janë shumë të famshëm përpunën e kryer në mbledhjen e objekteve të museografisë,në arkivim ; ai vet ka shpëtuar shume vepra, nder toedhe nje dorëshkrim te Gjergj Fishtes si dhe bastunine ketij te fundit. Ai pershkruan veprën edukative tëkomunitetit franceskan me shkollat, lyceum Illyricumdhe bibliotekat. Ai sidomos lavdon humanizmin epërhapur nga kuvendi françeskan, si dhe mohimin edhunes prej tyre.

Përsa i përket vlerave tradicionale së shoqërisëshqiptare, duken në vetvete përmes solidaritetit që tregonpër shokët në burg ose në kamp. Ai deshmon për tëgjithë që u vranë, që kanë vuajtur ose që u lane nëharresë. Ai restauron kujtesën e avokatëve muslimane,si Muzafer Pipa që vendosen te angazhoheshin përsolidaritet ne mbrojtje te Françiskaneve duke sakrifikuaredhe jetën e tyre.

At Zef Pllumi tregon nderim për më të dobët si dheshfaq nje dhunti për t’i mbrojtur të tjerët. Miqësiavëllazërore për Xhabir Dibrën është një shembull i bukurmiqësie midis kristianëve dhe muslimanëve. Citoj :« Instinkti i mbrojtjes së jetës na kishte ba me harruefamiljet tona e dashnitë tona. Njeriu ma i dashtun ibotës ishte ai shoku përbri, që të shpëtonte jetën. Nukka randsi se ç’ishte ai : mysliman aop kristjan, ballist,zogist apo kosmopolit. Nieri mbronte nierin kundragjithë atyne që luftojnë nierin » .

Autori mishëron vlerën e besës. Ai përmend fjalëne bukur të Provincialit Mati Prendushi : « Ti je malsordhe e mban besën » Ai gjithashtu mishëron vleratqenësore të Shqiptarëve : traditën e luftimit dhetrimërinë.

Një mendim i përhershëm shfaqet ne shkrimet etij, mendimi i një Shqiperie me rrënje oksidentale. Nëkohën e fillimit të ndikimit të komunizmit, ai bën këtëkoment : « Perëndimi largonte me një hap shumë


19

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

shekujsh ». Me tej ne liber mund të lexojmë : « Jemipërpjekë me e msue e me i dhanë atë kulturë që kaEvropa e mos me u dallue për të keq prej tjerve ».Dhe dëgjohet zëri i një viktime muslimane : « O Zot imadh e pse i kishin arestue të gjithë ata njerz ? Vetëmse ishin tregue perëndimore. Mysliman po dheperëndimore ! Ky ishte faji i madh. Ky ishte konceptii sundimtarve të rinj » .

Në fund do t’ju jap dy karakteristika që më kanelene mbresa te forta :

At Zef Pllumi ka ruajtur gjithmone ne shpirthumorin shkodran. Në liber ndodhen shumë anekdotaku ai edhe pse në mundime I kenderpergjigjet xhelateveme nje humor te holle.. Ai tregon paditurinë emundimtarve mizore që ngatërrojnë fjalët « francez »dhe «françeskan», kur ai kërkohet nga autoritetetpolicore.

Një tjetër karakteristikë është ajo e gjuhës. Gjuhashqipe duket në bukurinë e vet fillestare. Gjuha emalësorëve shfaqet si një shembull i bukur i pasurisëdialektore. Gjuha nderohet me shumë shprehjekarakteristike fshatare, shumë fjalë të urta, fjalë të jetëspërditshme.Ne vellimin e dyte, ai shfaqen si njëshkrimtar që përdor krahinorizma. Kjo më ben te kujtojgjuhën franceze te pasuruar me shprehje popullore sipasdisa krahinave.

Si përfundim, do te thosha se në bisedimet me AtZef Pllumin, vërejta se ai ngulmonte mbi rolin e kulturëspër të ndricuar mendjen, për të sjelle urtësi. Ai I kushtoishumë kohë këtij misioni mbas çlirimit. Bindjet e tijae kanë shtyrë të flase se nënshtrimi dhe fatalizmi janëposhtëruese. Për fjalën, për shkrimin, për ndikiminmoral, për burrninë dhe për shëmbullin e solidaritetitnjerëzor, ai ngjall jo vetëm admirim, por edhe një respekttë madh. Vepra dhe qenia e tij te ushqyera nga vlerat ebesimit, te qendreses dhe te nje kulture te gjere duhent’u japin brezave të rinj shpresën në të ardhmen si dheforcen për te përballuar sfidat e shoqërisë moderne.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


20Nga Prof. Dr. Sabri HAMITI

MISIONARI I REBELUAR: AT ZEF PLLUMI

Misionari “Rrno vetëm për me tregue”, titullii veprës së At Zef Pllumit është titull...universal dhe tragjik njëherësh.

Misionari duhet ta paguajë detyrën me jetë. Trajta etitullit është një frazë në mënyrën urdhërore, qënënkupton dy veta (Unë e Ti), të cilat e ndërrojnëpozicionin për të ndërtuar marrëveshjen, pajtimin.Mirëpo fjala vetëm në këtë formulim e shpie kërkesënderi në skaj, duke e vënë jetën në zgripc dhe në provë tëpërhershme. Pra flijimi bëhet që në fillim kur jeta matetvetëm me misionin.

Ky përkushtim e përbetim e ka përcaktuar gjithmonëjetën e At Zef Pëllumbit, si dëshmitar misionar e sishkrimtar, kurse libri i tij përmban gjithë gramatikën ekëtij përkushtimi. Nuk ka përkushtim më të vështirë,sesa shkrimi i detyrueshëm, sidomos për të dëshmuartragjedinë njerëzore. Ngase vepra “Rrno vetëm për metregue” e ka në brendësi farën tragjike, që nga nisja deri


21

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

në fund, për aq sa është shkrim i jetës që duhet të bëheti barabartë me jetën, në ndeshje të përhershme mevdekjen.

Roli i misionarit është i vështirë, sepse duhet tëpërmbush universalen, duke e ruajtur të paprishurpersonalen, gjithnjë duke ruajtur e kultivuar njerëzorennë vallen e çmendur të dhunës e bestialitetit (egërsisë).

Në rrethana të këtilla At Zef Pëllumbi ka arritur tëjetë misionar dhe autor. Një detyrë tepër e rëndë.

2. Analiza e titujve.Vepra monumentale e At Zef Pëllumbit ka tre libra:

“Libri i kujtimeve”(1995), “Liria mes dy burgimeve”(1997) dhe “Robnia e gjatë” (2001). Nëse titulli i parëjep llojin e tekstit, dy titujt e tjerë japin situatat ekstremejetësore, që zgjasin në kohë. Mirëpo tri kryefjalët e trivëllimeve: Libri, Liria e Robnia sugjerojnë e tregojnë,që libri shkruhet për lirinë e robërinë jo më si koncepteuniversale, por si shenja të jetës konkrete, madjepersonale.

Të imagjinohet, mandej të shkruhet, liria në robëri,është një mision që e prodhon dhembjen pa kufi.

3. Letërsia e dëshmisë.Shkrimi i kujtimeve si shkrim autobiografik

nënkupton seleksionimin (shkruhet ajo që mbahetmend). Kjo dhe nënkupton distancën në shkrim. Shkrimii dëshmisë nuk e pranon seleksionimin dhe shkruhetpa distancë, duke nënkuptuar të vërtetën dhe moralinaq më tepër kur misionari shkrimtar është pjesëmarrësdhe dëshmitar. Kjo e bën të vështirë situatën e shkruesitqë kalon nëpër tri shkallë. Shkalla e parë është jetesadhe mbijetesa e ferrit (Rrno vetëm për me tregue). Shkallae dytë është përjetimi dhe rijetimi (si kujtesë). Shkallae tretë është zija e shkrimit, që mbështetet në mbijetesëe në rikujtim për të dhënë dëshminë në trajtën ebesueshme, bashkë me efektin e reales. Këto faza(situata) kanë peshën shkatërrimtare të subjektitshkrues, që duhet të matet me vetveten në çdo fjalë e nëçdo frazë. Këtu nuk ka të bëhet me lojën e kuptimeve,po me lojën e shpirtit, për të sprovuar edhe njëherëqëndresën.

4. Funksionet e diskurseve

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


22

Letërsia dokumentare ka parasysh gjithnjë tëndodhurën dhe shkrimin që mund të jenë të njëkohshmeapo të diferencuara me kohë. Kur janë të njëkohshmeshkrimi del si dëftim, kur diferencohen në kohë shkrimidel si tregim. Ne nuk dimë nëse At Zef Pllumi ka pasurmundësi të mbajë shënime në burgjet dhe llogoret ediktaturës. Po njohim një diferencim diskursesh madjenjë funksionalizim të fortë të diferencimeve në veprën etij “Rrno për me tregue”.

Shkrimi i tij në sa kaptina merr trajtën e tregimitpër të ndodhurën në të shkuarën, që të arrijë shkallën ekrijimit artistik në mënyrë të veçantë në përshkrimet enjerëzve apo të ambienteve. Tjetër herë shkrimi i tijbëhet dëftues e paraqitës duke ruajtur dramacitetin e tëndodhurës pa distancë, që merr trajtën e dialogut. Nëraste të tjera diskursi i tij bëhet personal (qoftë sipërjetim apo gjykim) për të bërë portrete të njerëzve (fizikee morale). Edhe më shpesh At zef Pllumi bën komenteqë dalin nga situatat konkrete jetësore e shkojnë përtejtyre në kohë e në hapësirë duke ngritur një teknologji tësprovimit me teza e antiteza. Pra, autori ynë nukmjaftohet me tregim e dëshmi; ai zhvillon ide duke mosharruar asnjëherë të artikulojë qëndrimin e vet.

Në këtë mënyrë shkruesi zbulon unin e vet personal,unin e vet social e unin e vet cogitos. Për pasojë teksti iveprës së tij merr karaktere të ndryshme nëpërmjetfunksionimit të diskurseve. Prandaj shpesh dukediferencuar kohën e ndodhjes nga koha e shkrimit,madje me shenja tekstore (tash do të thuhej kështu;kanë kalue shumë vite) kalon në kohën e përjetshmepër të artikuluar të vërteta universale. Ketë herë tekstimerr trajtat e formulimeve të përgjithshme (pleqnia ështësëmundje e pashërueshme).

5. Doktrina e dashurisë.At Zef Pllumi e shqipton qëndresën si doktrinë të

flijimit françeskan për të tjerët, që do ta dëshmojë nëçdo rast. Po ashtu, doktrina e krishterë si doktrinë edashurisë provohet në çdo faqe të librit e shtjelluar apoe sinjifikuar në situata ekstreme apo në situata tërëndomta dhe kështu artikulohet misioni i tij doktrinar.


23

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Kjo ngjet qoftë kur sprovohet vet qoftë kur e provonungjillëzimin elementar të një personi, që ende nuk besonqoftë kur zhvillon diskurse të racionalizuara për vlerathumane të doktrinës së tij të krishterë.

Mirëpo sprovimi i doktrinës së tij më i madhi ështënë ndeshjen dramatike të dashurisë njerëzore me dhunënnjerëzore, të para në rrethana konkrete e në ngjarje tëpërjetuara për të përforcuar qëndrimin.

Kjo formulë dalëngadalë merr pamjen e formulësuniversale të rindërtuar me jetë a vdekje për të arriturtek koncepti i ringjalljes si fondament i doktrinës sëkrishterë. Duke ballafaquar jetën e vdekjen e në mes tëtyre moralin ai ripërkufizon konceptin e flijimit,martirizimit, tanimë si garant të mbijetesës e tëshpëtimit të shpirtit njerëzor. Dhe vetë Pllumi bëhet njëshembull i ri i këtij fenomeni.

6. Logorografia“Rrno vetëm për me tregue” është një libër për burgun

e llogorit, që shpalon faqen e fshehur të diktaturëskomuniste shqiptare. E ushqyer nga disidencadoktrinare, që ia kundërvë dashurinë dhunës, ngadisidenca politike që ia kundërvë lirinë robërisë, veprabëhet një libër i dëshmisë dhe i besimit. Kjo është njëkryevepër e llojit në letërsinë shqipe dhe një vepër merëndësi të përbotshme në fushën logorografisë. Arsyejaështë e dyfishtë sepse në një anë dëshmon gjithë egërsinëe sistemit të vënë mbi individin kurse në anën tjetërparaqet ndeshjen vdekjeprurëse ndërmjet materializimitdhe idealizmit në botën njerëzore. Pra ndeshja ështëlëndore e shpirtërore. Vlera e saj rritet aq për dashurinë,për njohjen dhe për mësimin.

7. Jeta e vdekja: mbijetesaLibri i Zef Pllumit e përshkruan njeriun në situata

ekstreme, atëherë kur ai zbret në egërsi (bestialitet) dhekur sojin e vet e kthen në “kafshë të punës”. Kjo ështënjë teknologji e rëndë e shfrytëzimit të njeriut. Dhembjaështë e tmerrshme, sepse nuk prek vetëm një shtresë,por një komb, një vend, edhe më tragjikisht ngaseçrregullimi është i brendshëm. Duke treguar epërshkruar situata e pamje skëterrike autori shtronpyetje fundamentale: A ka rrezik që njeriu duke u

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


24

munduar të mbijetojë, pra, duke shpëtuar trupin a dota humb shpirtin?

Dhe çka nëse kjo nuk është rast për individin, pordukuri për kolektivin? Zef Pllumi mbijetesën e shpëtimine sheh vetëm si kthim te fytyra, identiteti.

8. Gega i funditKam kujtuar që vepra e fundme e madhe në gegnisht

po mbetej romani i Anton Pashkut (1971) duke pasurndërmend edhe Martin Camajn, por ai ishte jashtë. AtZef Pllumi kthehet në letërsinë shqipe për të dëshmuargegnishten në një vepër të madhe për t’u shfaqur si gegai fundit jo vetëm në kuptimin shkrimor. Kam parasyshkoncepcionin e tij për gjuhën, jo vetëm si mjet komunikimipor më parë si identitet, sidomos një shkrimtari. Ai nuke shkruan gjuhën amtare, por gjuhën e nanës. Termi nukprek vetëm gjenezën, por edhe zhargonin e autenticitetit:nga fjalori në forma e në sintaksë për të dëshmuar njëidentitet gjuhësor. Diferencimi i tij në shkrim shkon derinë përmasa të ndeshjes ideologjike. Në proceset e montuaraviktimat flasin gegnisht, kurse prokurorët e ndjekësitflasin toskërisht.

Në mënyrë implicite At Zef Pllumi e shtron çështjene moralitetit të fjalës duke u pas marrë me kujtesën emotivimin e saj, që në komunikim e sidomos nëshkrimtari, e bartin një kulturë si traditë dhe një shtresësi motivim personal.

Më në fund gjuha në veprën “Rrno për me tregue”,lidhet me stilin e me njeriun. Autori shkruan ashtu siflet, duke forcuar identitetin e vet, që mund të jetë njëranga vlerat më të identifikueshme të veprës së tij. Edhenë këtë vështrim ky libër është një pasuri e shqipes sëshkruar (Pse të shpjegohet maza e tamlit si krem iqumështit)

9. RebelimiAt Zef Pllumi e pranon rolin e misionarit, por kthehet

në misionar të rebeluar. Rebelimi i tij fundamental nëveprën “Rrno për me tregue”, është rebelim kundërharresës. Nëse mund të falet diçka asgjë nuk duhet tëharrohet. Misionari katolik do të bëhet misionar katolikshqiptar, duke artikuluar autenticitetin si kulturë e sidomosdoshmëri: pra, rebelimi ishte i njeriut që grindej


25

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

me normën duke u bërë personal. Rebelimi i tij shkonderi në skaj kundër shkeljes së lirisë së njeriut dhekundër diktaturës në çfarëdo forme të shfaqet ajo: sishtypje e rëndë apo e sofistikuar në trajtën e dominimit.Vetë mund të dëshmoj se në një takim që po bënimdymbëdhjetë shqiptarë në Shkodër më 1996 dukebiseduar për përvjetorin e Fishtës, flitej italisht, sepseprovinciali i trembëdhjeti ishte italian. Këtë herë urebelova vetë: Flitni shqip le të përkthejë një njeri. AtZef Pllumi këtë e priti me buzëqeshje dhe më shoqëroinë hotel duke përsëritur. Mirë na e bane.

Po dhjetë vite më vonë spikeri i një televizionishqiptar titullin e veprës së At Zef Pllumit e shqiptonte(lexonte) publikisht: Rrëno vetëm për me tregue, dukepërmbysur kuptimin e filozofinë e një vepre të madhe.Jo rrëno!, po rrno!

At Zef Pllumi, kudo e kurdo ishte disident dheasnjëherë defetist, sidomos jo në veprën e vet jetësore“Rrno vetëm për me tregue”. Pllumi ishte një e duhet tëlexohet i tillë.

Po të më lejonte të bëja një lojë të vogël me titullinatëherë do të thosha: Trego vetëm për me rrnue.Përgjithmonë. Për jetë të jetëve.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


26

TË HUMBËSH PËR TË FITUAR

Gjendemi të flasim sot rreth jetës së At ZefPllumit, pikërisht nje vit mbasi ai nderroijetë dhe u bashkua në jetën e përtejme me

të gjithë vëllezërit e tjerë në fe dhe mbi të gjitha, meata që i veshën Zhgunin Françeskan, mebashkëvuajtesit e vet, etërit e provincës Sofie, të paktënnë shekullin e fundit, që mund të themi se ishte njëndër më të vuajturit e historisë tetëqind vjeçare tëpranisë së Urdhrit Françeskan në trojet shqiptare.Edhe At Zefin e mposhti motra jonë vdekja, siç equan Shën Françesku, sepse ishte njeri sikurse ne tëgjithë, të paktën i parë me sytë njerëzore, por krejt indryshëm nëse e shohim në thellësinë e shpirtit të tijdhe të mendimit të tij që dilte nga përjetimet e tij tëjetuara dhe jo të hamendësuara. Ai e kishte kuptuarmë së miri logjikën e Kryqit dhe të Ungjillit: nësekokrra e grurit e mbjellë në dhé nut vdes, mbetet pafryt, por nëse vdes ajo jep shumë fryte. Ja logjika

Nga At Gazmend TINAJ


27

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

dhe programi i një jete, logjika e një njeriu të fesë qërrnon vetëm për me tregue dhe sakrifikon për tëdëshmue.

Ai jetoi për Krishtin, për fé, për të vërtetën, përvIerat, për Iirinë, për mendimin ndryshe, për idetë eforta. Duke marrë mbi vete vuajtje aq të rënda, vuajtjete tij jo vetëm që i përngjanë vuajtjeve të të Kryqëzuarit,por janë pjesë e tyre. Edhe At Zefi e provoi kalvarinsikur se edhe Kisha Katolike “Kopshtin eGjetsemanit”, siç edhe e quan ai vetë në librin “Rrnovetëm për me tregue”. Ai thotë: “Po u përgatitnim mepërballue nji salvim aq mizor sa mund të nakushtonte edhe jetën.

At Zefi, përballë këtyre torturave barbare kujtontemirë fjalët e Krishtit në Kopsht të Gjetsemanit: “OZot, në kjoftë e mundun, largoje këtë kelk prej meje”!Lutja ishte kjo, por u ba vullnesa e Zotit. Ai edhe psenë vuajtje, kishte interes për jetën. Ja çfarë i thotëgjykatësit Nuri Resmja, i cili i thoshte: “Zef, nagjindemi të dy në të njejtin vend, jemi që të dydëshmitarë të të njejtës levizje dhe gjendje. Prandajç’thua?” “Zotni gjykatës, iu pergjigja un, me të vërtetëna të dy jemi në të njejtin vend, në të njëjtën kohë, nëtë njejtën ngjarje, por duhet ta dijsh zoti gjykatës, seedhe qingji e kasapi gjinden gjithmonë në të njejtinvend e në të njejtin moment, por po të pyes se ciliinteresohet ma shumë për jeten?

Ky është njeriu i qetë dhe i lirë në mendim edhenë momentin e gjykimit. Kjo dëshmon se ai e kishtetë qartë pjesëmarrjen e vuajtjeve të tij në vuajtjet eKrishtit dhe se e keqja nuk mundet e as nuk mbulohetme të keqen. Por me dashuri dhe me urti. Dhe e dintese anti-feja, e ushqyer nga njerëzit që kanë vetëm barkdhe me atë arsyetojnë, kishte filluar me pas përparesimbi njerëzit e fesë.

Urtia më e madhe në konceptin e At’ Zefit, nukishte si të evitonte apo t’ u ikte torturave, problemevetë jetës, siç shumëkush bën në ditët e sotme, por tëpranonte me dashuri atë çka zgjedhja e jetës së tijpërmbante dhe nënkuptonte. Në zemrën e tij, edhepse të trishtuar, e kishte kuptuar se gjithë kjo do t’ i

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


28

vlejë më shumë se mijëra predikime dhe se kjo ishteshkolla e vërtetë e jetës, shkolla e vetësakrifikimit tësë Vërtetës. Të japësh jetën, për të nuk do të thotë tahumbasësh atë, por ta fitosh, sepse e dhuron medashuri, prandaj asaj i shtohet vIera dhe bëhettashendente. Ai kujtonte Veprat e Apostujve ku shkruan:ka më shumë lumturi të japësh sesa të marresh.

Ai dha ide, fjaIë, jetë dhe mori burgje, tortura,persekutime dhe në fund kurorën që u përket atyrepër të cilët është herë gati në sajë të vuajtjes së njënjeriu të vetëm, Krishti. Ai e shkriu jetën e vet për tëvërtetën që është Krishti dhe jo për një ideal kalimtar,apo vetësakrifikues që asgjëson të tjerët, Iogjike kjoe heroizmit të pakuptimtë. Prandaj lufta e tij, në krahtë së vërtetës, nuk ishte me forcen e armës ose nëmënyren e atyre që dhunën e bajnë pushtet dukeasgjesuar ata që mendojnë ndryshe nga ai apo dhe qëdenoncojnë padrejtësite aktuale, por me forcën e sëvërtetës dhe të mendimit të shndritur, ndryshe ngakonformizmi karakteristik i atyre që nuk kanë ide tëveta, ofroi vetveten. At’ Zefi kishte ide dhe i shkroime penden e artë të mendjes. Penda e tij u zhyt nëvuajtje, persekutime, burgje, d.m.th në jetën e vet dhekurrë nuk u përlye me gjakun e të tjerëve, mehakmarrje, me inat, ajo pendë u lye me gjakun e tijdhe shkroi atë që me plot bindje besonte. Ja pse At’Zefi është i besueshëm. Ajo është një ndër kaligrafitëmë të bukura, me të besueshme dhe libri më ishkëlqyeshem që është shkruar ndonjëherë. Ai ekishte të qartë qëllimin për të cilin jetonte, fenë,ndonëse për ndokënd feja e Krishtit ishte krim.

Shumë e njohin si njeri të pendës, por ai ishteedhe njeri i lutjes. Kushtimi i jetës së tij është lutjamë e pëlqyer në sytë e Zotit. Kështu u shkruanMurgeshave Klarisë më 29 tetor 2005: “Lutjet tonanuk ishin të zakonshme por ato u shoqnuen meofshamje, me lot, me shumë lot dhe me gjak. At’ Zefipërqafoi kryqin dhe të Kryqëzuarin, prandaj ështësot ai që njohim. At’ Zefi nuk mund të ndahet ngaKryqi, nuk mund të ndahet nga Krishti, nuk mund tëndahet nga Kisha, nuk mund të ndahet nga populli


29

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

dhe kombi i tij, nuk mund të ndahet nga zhguni, nukmund të ndahet nga françeskanët e si rrjedhojë, nukmund të ndahet nga idetë dhe penda e tij. Ja pseidentiteti i kjartë i tij nuk ishte fyerje për askënd edhepse mendonte ndryshe nga bindjet e çastit. Atij iu ndaluafjala e lirë, par foli me jetë; iu ndalua t’ i shërbentepopullit të vet në lulen e jetës së tij, por atë e bëri mësë miri edhe në perëndimin e saj, dhe tani vazhdon tëflasë akoma edhe me tingëllueshëm me atë qe na la. Iundalua të predikonte, por jo të dëshmonte.

Me të vërtetë gjendemi përballë një njeriu, përballenjë Françeskani të denjë, përballë një meshtari katolik,por gjithashtu gjendemi edhe përballë atij që diti tëdëshmojë, diti të shkruajë, ai diti të na japë Fjalën,diti të japë ide ndryshe nga modat apo rrymat emomentit. Kjo është fjala më e fortë e cila flet me jetë,sepse Historia më pare shkruhet me jetë dhe pastajme pendë, nëse nuk e ndryshojnë ata që kanë pushtetin.Sidomos në një botë ku sundon antilogjika, e cila i zëvendin arsyes saqë errëson çdo mendim të ndritur.

At’ Zefi e kishte shumë të qartë kujtimin e vendeveku kishte jetuar të cilat me vonë u kthyen në vendepersekutimi të të pafajshmëve. Ja si shprehet ai nënjë letër që mund ta quajme “Testamenti i tijShpirtnor”: Sot po e merrni ju n’dorzim kët shtëpilutjesh e uratet, por nga thellësia e kohëve të kalueme,un si trashigimtar i fundit i atyne brezave fretënish,po u la kët amanet e kët porosi: Ruenje me kujdeskët vend e shtëpi t’ shejtë! Rueni kujtimet e atyne qëkjenë ktu përpara jush! Ata kjenë që i prinë këtijpopulli të mjerë me dritën e fesë e të përparimit, e jurueni sot e mbrapa jo vetëm gjurmët e tyne, por edheshpirtin e tyne! Kujtoni gjithmonë se në kët shtëpi enë kët ambient kanë shkri të gjitha fuqitë e mendjesdhe të shpirtit fretënit ma të aftet që pat ProvincaFrançeskane e jona, P. Vinçens Prendushi, P. AntonHarapi, P. Marin Sirdani, P. Justin Rrota, P. DonatKurti e t’tjerë e tjerë që kjenë drita e ktij populli”. Mesiguri At’ Zefi do të ketë bërë edhe gabime, por 25vjet burg të bëra për dashuri dhe për t’ i qëndruarbesnik deri në vdekje Atij që është dashuria, d.m.th.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


30

Krishtit, ia shlyejnë shumë lëshime. Jo vetëm kaq,Ai jeton tashmë në jeten e vërtete, jo në sajë të meritavetë tij, por sepse qe larë me gjakun e Fjalës së bërëNjeri, Jezu Krishti, që duke vdekur fitoi. Ja pse krejtjeta e At’ Zefit merr një kuptim krejt tjetër dhe të ri,sepse duke humbur fitoi, ja pse vepra e tij ështëdomethënëse. Ai kërkon ndjesë:

A thua mekatnuam? ...Nuk e dij, por kështu kjekoha e jonë. U kërkojme falje për shka kemi gabue,por na ashtu gjykonim kur nuk kish kurr faregjukimi. U kërkojme falje në kjoftë se duruam shumëapo nëse nuk e çuam zërin më shumë për drejtësi.

Ai e dinte fare mirë edhe fuqinë e lutjes dhe tëndërmjetësimit, kështu shprehet: “Amanet po ua la:lutnju për Provincen Françeskane Shqiptare, lutnjushumë e gjithmonë. Lutnju që shpirti i shënFrançeskut të vazhdojë me i pri gjithnji këtij populliqë gjindet gjithnji mes stuhish e uraganesh të shekullit.Lutnju gjithmonë e Zoti i Madh e ndigjofte lutjen tuej”.

Ai ishte Meshtar, prift i Kishës Katolike. Zgjodhi,ose më mirë e zgjodhi vetë Zoti që t’ i shërbente atijdhe popullit në këtë mënyrë, duke qenë i vetëdijshëmse pa Meshtarë, na mungon udhëheqja, na mungonKrishti, sepse është ai që vepron në personin eKrishtit. Prandaj shën Françesku thotë: “Nëse do tëtakoja njëkohësisht një engjëll dhe një Meshtar, Prift,do të përshëndesja në fillim Meshtarin, sepse ai ështënjë tjetër Krisht”. Ky është shërbimi më i përkryer qëi bëri këtij kombi, i dha të vërtetën. Nëse nuk i jep tëvërtetën, ai ecën në gënjeshtër, nëse nuk i jepshpresën, ai ecën në humbje, nëse nuk i jep fenë, aiecën në zhgënjime; nëse nuk i jep Zotin, nuk i këdhënë më të domosdoshmen që i nevojitet për jetë.Një populI zhvillohet dhe përparon kur ushqehet medoktrinën dhe moralin e shëndoshë qe ne e quajmë“të krishterë”. Ai i bashkohet zërit të lutjes së mbrametë bashkëvëllezërve të tij si, At’ Mati Prendushi e At’Çierian Nika duke thanë: “0 Zot, na po desim pa faj,por fali ata që na gjykojnë si edhe ata që napushkatojnë.

“Rrnoftë Krishti mbret e rrnoftë Shqipnia”.


31

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

HISTORIA SI PREMTIM NDAJ SËVËRTETËS

At Zef Pllumi ua ka kushtue veprën e tij“Rrno vetëm për me tregue” - “Atyne qëvdiqën njerz, atyne që qëndruen njerz gjatë

asaj periudhe të vështirë, në të cilën njeriu u shndrruenë kafshë pune”. Vetëm kur mendon se pati prej atyneqë jetuen njerz, vdiqën njerz, qëndruen njerz, mundeshmos me pranue at thanjen sarkastike të filozofitgjerman Arthur Schopenhauer: historia asht nji vijimi zoologjisë. Nën regjimin që dënoi, burgosi,poshtnoi, torturoi P. Zefin e mija e mija të tjerë -historia jonë rrezikoi me të vërtetë me u kthye nëzoologji. Ata që iu kundërvunë asaj ideje dhe paguenpër at’ guxim qenë njerzit që e fituen luftën. Historinëe vërtetë e shkruejnë vetëm njerzit, pse histori kavetëm ai që përshkon kohën që i asht caktue mevetëdije dhe tue qenë i lirë mbrenda vetes.

Kjo asht arsyeja pse sot shqiptarëve nuk u mjaftonma historia e zoologjisë që u asht servir për dekadapor kërkojnë nji histori njerzore, ku të pasqyrohet

Nga Prof/ As. Dr.Ardian NDRECA

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


32

mbijetesa e vështirë e lirisë ndër shpirtnat e tyne.Nuk mund të mohohet se për nji gjysmë shekulli njipopull i tanë asht mshehë dhe ka refuzue përgjegjsinëmorale përpara historisë së vet. Asht mshehë mbasjustifikimeve se shtërngimi dhe dhuna s’lejonin asnjimundësi tjetër. Për këtë epokë të errtë rrëfehet At ZefPllumi, të cilin jeta e përpoqi me njerëz që jetonin nërrethana ku virtytet mbaheshin të mshehuna, kurseveset ishin të dukshme. Ai vetë, në thjeshtësinë e tij,mund të konsiderohet si nji fenomen mjaft i rrallëpër kohën në të cilën jetoi. Asht paradoksal fakti,por regjimi i E. Hoxhës paraqitej si nji fe e re dhekërkonte prej njerzve me besue me zor në mrekullina.

Disa prej dogmave që duhet të besoheshin medetyrim ishin, për shembull: përparimi i vendit, liriadhe demokracia, mirëqenja e naltë, forca e ekonomisësocialiste, fuqia ushtarake e vendit, mirësia absolutedhe largpamësia e pashoqe e shokut Enver. Paradoksiqëndron në faktin se në anën tjetër, nji frat i vorfën, ipanënshtruem, që besonte në lirinë e personit, natregon realitetin me rrëfimet e tija të thjeshta e plotdritë. Me lexue veprën e françeskanit tonë domethanëme kuptue diçka rreth nevojës që kemi pasë dhe kemiende sot për me e zhvendosë fatin tonë prej atje ku eka çue inercia e shekujve, tue reshtë ma në fund sëqeni prodhime pasive të nji të kaluemeje tëtrishtueshme. Duket se At Zef Pllumit forca për mejetue e me shkrue i ka ardhë prej nji imperativit tëmbrendshëm: «Rrno vetëm për me tregue». Historiaqë ai na ka rrëfye ka qenë nji premtim ndaj së vërtetësqë nuk mujti me folë kurrë, nji dëshmi ndaj së vërtetësqë ia mbyllën gojën dhe e vranë, që ia sheshuen vorrin,ia dogjën veprat, që u munduen me e shue medamnatio memoriae.

Rrëfimi i At Zefit nis në fundin e vitit 1944.Asokohe nëpër rrugë parakalonin fitimtarët, tashmahistoria njihte vetëm zanin e tyne. Hapat e randë dotë matnin aty e mbrapa deri edhe rreshtat e historianitnë letër, çdo gja që do të shkruhej duhej t’i pëlqenteatij hapi që shkelte kudo. As të vdekunit nuk i kishinshpëtue rrezikut. Mbas nji lufte mes vedit shqiptarët


33

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

ishin nda në fituesa dhe në humbësa. Nji ish-teneqexhidhe nji ish-student biokimie detyronin gjysmën eshqiptarëve me fjetë me tesha veshë, prej frikës semund të arrestoheshin edhe në gjumë. At Zef Pllumirrëfen jetën e njerzve të thjeshtë, t’atyne që qëndruenherë në heshtje e herë në ballë të stuhisë, në nji kohëqë jeta e zakonshme ishte kthye në nji pantomimë tëturpshme, të frikshme, të neveritshme. Edukiminormal ishte: me u ba spijuj para se me u ba njerëz.Deri edhe tufzimi i bagtive u krye vetëm mbasi ishtekrye tufzimi i njerzve. Ideologjija komunistepikturonte së jashtmi shpirtin e shqiptarit me motivetë hueja për të, dhe ndërkaq e zbrazte atë prej cilsinavetë mira natyrale. Dhuna irracionale nuk kishtetriumfue krejtsisht, kishte njerëz si At Zef Pllumi edhunës i duhej të përballej me forcën e arsyes.

Nën etiketën e komunizmit dolën në krye forcatma të mbrapambetuna të shoqnisë, prodhimishpirtnor i 500 vjetëve nënshtrim, përulje dhe verbnimvetëdijet kombtare.

Ata të cilëve nuk i kishte ardhë kurrë era njeridonin me ndërtue njeriun e Shqipninë e re!

Ndërkaq, intelektualët e vërtetë, shpirtnat e lirë etë ndritun, ata që ishin shpresa e Shqipnisë, prejJugut në Veri, u pushkatuen dhe u burgosën si tëishin kriminela.

U shkyen teshat e reja për me arnue do zhele tëvjetra 500-vjeçare.

Klioja, muza e historisë – u kthye prej historianëvetë modelit enverian në nji prostitutë të shpartallueme,që në nji anë zbulonte hiret e rreme e në anën tjetërmbulonte lebrën e vërtetë. Nuk duhet të harrojmë see kaluemja komuniste ruen ende sot nji sovranitet tëmshehtë mbrenda historiografisë shqiptare e flas jovetëm për historinë e popullit shqiptar por edhe përhistoritë tjera të veçanta, tue nisë tek ajo e letërsisë,këtej e matanë kufinit tonë politik. At Zef Pllumi kadashtë që jeta e tij të kthehej në nji mjet ase në njirrugë për me njohtë deri në fund dhe për me treguederi në fund të vërtetën.

Ai, shqiptarët i ka dashtë pse i ka njohtë. E ka

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


34

dashtë shqiptarin edhe mbasi e ka provue sesa i aftëasht shqiptari me i ba keq shqiptarit. E ka dashtë nënji mënyrë që s’mund t’i mësohet kurrkujt, e ka dashtëme dashninë e Zotit. Ideali i nji njeriu të arsyeshëmasht me njohtë dhe me tregue deri në fund të vërtetën.Por me njohtë dikënd deri në fund dhe me treguediçka deri në fund asht e pamujtun. Vetë historiaasht kufini i dukshëm i ekzistencës sonë toksore,pse ajo s’asht gjithçka.

Ka diçka që kalon përtej historisë. Ka diçka, qëburon prej veprimeve tona të mira apo të këqija, qëhistoria ia dorzon në fund amshimit si peng përlirimin ose për dënimin tonë.

Vuejtja e pat mësue At Zef Pllumin se shpirti injeriut nuk mund të njihet deri në fund e aq ma pakmund të përshkruhet deri në fund. Mbrenda secilitmbetë nji mister i pathanshëm. Diçka e përgjumun,e trembun, e etun për dritë, diçka që ai vrojtoi sesiflente edhe mbrenda shpirtit të shumë kriminelaveqë njohti gjatë jetës së tij. Nganjiherë kjo gjamisterioze mbërrinte me marrë trajtat e së mirës,por ma së shumti kthehej në nji frikë tëpakuptueshme, në nji stepje përpara thirrjes sëndërgjegjes.

Kjo gja e ka shty At Zef Pllumin me qenë ivendosun kundër së keqes, por mos me e përbuznjeriun. Do të lodheni kot për me gjetë edhe nji rreshttë vetëm urrejtje a përbuzje në shkrimet e tija, pse aika pa tek njeriu krijesën e Zotit, edhe pse shpeshherëkrijesa – tue mos pasë kurrfarë vetëdije - kambëngulteme u shpallë botnisht si mbasardhëse e majmunit.

Ai ka pa rreth tij, gjatë jetës plot vuejtje, marionetapa shpirt dhe pa arsye, fijet e të cilave drejtoheshinprej larg e ndonjiherë edhe këputeshin përfundimishttue ba që rolet të ndërroheshin e bota të përmbysejpapritun. Mjaft shpesh i qëlloi me pa sesi entuziazmifanatik i kthente budallenjtë në qenje të pamëshirshmedhe të liga. Ne të gjithë e dijmë se për me u ba atletënë nji sport të caktuem kemi nji kohë të kufizuemederi në nji farë moshet, mandej humbë përgjithmonëmundsija. Ky asht kufizimi i qenjës sonë landore,


35

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

materiale. Por, për me e braktisë rrugën e marrisë sëverbët s’asht kurrë vonë. E këtu qëndron siperania(superioriteti) e shpirtit të njeriut. Tek kjo veti njerzoreka besue At Zefi Pllumi, e për këtë arsye ai nuk kadënue askënd, por ka paraqitë njerzit dhe faktet ashtusiç kanë qenë.

Për me rreshtue ngjarjet me besnikí, mjafton njikujtesë e fortë, e At Zefi e kishte këtë dhanti. Por, përme i kuptue ngjarjet duhet diçka ma shumë. Ka rasteqë edhe në jetën tonë, tue i dijtë faktet, e kuptojmëarsyen e gjanave vetëm mbas shumë kohësh. Për mendjekë fillin dhe arsyen e ngjarjeve nevojitet vetëdijae shpirtit, gja që asokohe e kishte vetëm nji pakicënjerzish. Ata që e kanë jetue historinë që rrëfen AtZef Pllumi, kanë përftue në thellësinë e tyne njitrishtim kur e kanë lexue.

Dikujt iu groposën andrrat në fund të vitit 1944dhe jetoi me këtë trishtim deri në fund. Dikush tjetërpa fundin e idhujve dhe të utopisë në vitin 1990 dheprovoi trishtimin e zhgënjimit. E megjithatë, këto dytrishtime së bashku, thyemja dhe zhgënjimi, ende nukkanë gjetë hapsinën e duhun në historinë tonë. Në1991 u shemb nji epokë me padrejtësina, dhimbje,vuejtje e askurrkush nuk i kërkoi të falun kurrkujt.Historia heshti turpshëm, pse atë ende e bajshin potë njejtit bakaj. Leximi i historisë edhe sot të len tëshrrejtun, pse të duket se tryeza e punës e historianitka qenë nji pasqyrë e mysët, ku e vërteta picigjatohet,ndërpritet, përthyehet, humbë dhe zhduket pakonture, pa ide e pa vijimsi. Kurse At Zef Pllumilexohet me andje pa qenë historian, jo pse përfaqsontenji fenomen të izoluem për kohën kur ka jetue dhe aspse ka ba inventarin e dhimbjeve të nji populli, porpse ka dijtë me e dallue para të tjerëve aurorën e njishprese.

Me thanë gjithçka për historinë, asht me thanëtepër, përsëriste dikur H. Taine, e At Zef Pllumi – edijnë mirë miqtë e tij – nuk i ka thanë të gjitha. Aiasht ndalë tek thelbsorja, pse qëllimi i tij ka qenë jome u kthye mbrapa e me numrue gjithçka, por me ecpërpara tue u mundue me nxjerrë mësim prej

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


36

historisë. Tek At Zef Pllumi shkrimi i historisë nukka qenë nji mënyrë me u skapullue prej së kaluemes.Ka qenë rruga për me çlirue shqiptarët prej peshëssë padukshme të së kaluemes që jeton ende midisnesh dhe ndikon negativisht në jetën tonë. Antikitetigreko-romak na ka lanë trashigim idenë se kujtesaindividuale dhe kolektive asht nji art në vete. E nesot o do të kultivojmë artin e kujtesës ose do të jemitë dënuem mos me e njohtë vetveten ma larg se dybreza, të dënuem me mbetë fëmijë e mos me u trajtueseriozisht prej kurrkuj, të dënuem me përsëritë tënjejtat gabime, me mësue përditë të njejtin alfabetpër me ba si fillestarë të njejtat gabime nëkeqshkronjën e historisë. Deri dje historia ishte njiprotezë trashamane e nji realiteti të mjerë. E tashmjanuk ekzistonte ma, ajo ishte histori, ishte lavdi, ishtekult i padiskutueshëm. Sot kemi nevojë me jetue tëtashmen të çliruem prej historisë, por me njohtëhistorinë pa u mundue me ia përshtatë së tashmes.

Friedrich Schiller-i tek nji poezi me titullinResignation, ndër të tjera shkruen: “Die Weltgeschichteist das Weltgericht” (Sämtliche Gedichte, Insel, 1996,f. 159). Historia e nji populli asht gjyqi i mbramë iatij populli, prandaj kemi nevojë për historianë që tëkenë për ideal të vërtetën, dijen e papërlyeme prejinteresave të tjera, ndershmëninë, paanësinë - pse prejhistorisë mvaret e ardhmja jonë, mbasi ne shqiptarët,ashtu si edhe ballkanasit e tjerë, hamë bukë e histori,e kur na mungon buka hamë vetëm histori.


37

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Nga Dr. Dhurata SHEHRI

“AT ZEF PLLUMI – I FUNDMI ISHKOLLËS FRANÇESKANE”

Nxënës në seminarin franceskan, ato ditëashpra të viteve të sapovendosjes së terroritkomunist, më 1945-1946 Padër Zefit i

caktohet detyra për të fshehur e ruajtur arkivin e KuvenditFranceskan. Bashkë me të, i pavetëm atë kohë, ai merrmbi vete detyrën për të ruajtur trashëgiminë e madhë tëfranceskanëve shqiptarë, trashëgiminë e Françeskanëvetë Mëdhaj, të cilëve do t’u vinte literalisht e metaforikisht“timbrin” me varrimin e eshtrave të mbetura të Fishtëse me veprën “Rrno për me tregue”. “…Si françeskan mëmbeti mue me ia vue “timbrin”; ata të Mëdhajt ishinshue para gadi 50 vjetësh e un kishem teprue, nji nderbashkpuntorët e dikurshëm, ndoshta ai mâ I fundit…”- shkruan Padër Zefi.

Trashëgimtar, amantetqar, vazhdues, kujdestar,fatlum a fatkeq ai merr përsipër këtë detyrë gardiani,pa e ditur se kohët nuk qenë nga më të mirat përShqipërinë dhe se tashmë do të mund të flitej për “një

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


38

epokë komuniste” - po të shprehemi me fjalët e një prejmartirëve franceskanë, At Ambroz Marlaskaj. “Nuk edi nëse ish fat ose fatkeqësi për mue, por po u tregoj sevorbllat historike të këtij shekulli më caktuen siamanetqarin, kujdestatrin e fundit të të gjitha vepravetë tij të panumërta (Të At Gjeçovit) të ndryeme në njëarkë drrase të veshun përjashta me pëlastër metalik eqë ruhej me zili në arkivin e Kuvendit Franceskan nëShkodër. Un fatkeqi kur ia dorëzova atyne njerëzve, qëpo e shanin e po e përbuznin, më dukej se po dorëzojshatrupin e tij me e dhunue” - shprehet Padër Zefi ndrërsapo pregatiste rivarrimin madhështor të eshtrave tëmbetura të Fishtës. Misioni i tij shenjohet që fëmijëndërsa frati franceskan do ta marrë me vete për nëkuvend. Shenjën e amanetin letrar të franceskanëve tëMëdhej e merr mbi vete edhe kur shenjohet prejautografit të Fishtës pasi njihte përmendësh “Lahutën eMalcis”. Filli i vazhdimësisë së tij me Franceskanët eMëdhaj është së pari intelektual. Si të gjithë të adhuruarite vet, ai e identifikon veten me fatin e kombit, për fatine keq të vet e të kombit do të duhej ta kryente misionine ven në ditë nga më të errtat për kombin.

Etërve françeskanë, kultura shqipe u ka borxh mësë pari kujtesën e vet. Mbledhja, ruajtja e asajtrashëgimie që përmblidhet në “Kanunin e LekëDukagjinit” është fryt i At Shtjefën Gjeçovit. At DonatKurti e At Bernardin Palaj do të mblidhnin prrallat, AtJustin Rrota gjuhën e frazeologjinë gege. Por misioni iPadër Zefit është më i vështirë. Ai merret me përrallënmoderne të shekullit të njëzet të shqiptarëve, medëshminë e barbarisë komuniste. Detyra qe më vështirëse ajo e pararendësve të tij të Mëdhenj. Kësaj here nukishte në lojë vetëm arkiva e lashtë e Kuvendit Françeskan.Ishte në lojë vetë fara shqiptare. Nëse pararendësit e tijtë Mëdhaj ia dolën të ruajnë kujtesën e kombit, PadërZefi duhet ta mbronte kombin nga harresa. Që të mospërsëritej më ajo që kish ndodhur duhej treguar, duhejdëshmuar, duhej përjashtësuar, si të gjitha të këqijat emëdha. Pinjolli i Françeskanëve të Mëdhenj, ndryshenga mjeshtrit e tij të, tregoi cka më të keqe një komb,atë pjesë aq të errët që nëse nu k tregohet mund tëpërsëritet sërish. Në fakt, harresa e shqiptarëve ishte e


39

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

shumëfishtë. Shqiptarët kishin harruar zanafillën dherrugëtimin e etërve për t’u gjendur një ditë me etër tërinj, internacionalë, që asgjë nuk kishin të përbashkëtme to. Prandaj, misionarit për atme e fe iu desh t’irinxirrte nga “arkat e drrasave” që i kishin lënë në ruajtjeata vetë, franceskanët e mëdhej.

Lind kështu projekti i madh i botimeve françeskanedhe rinis botimin “Hylli i Dritës”.

Duke rinxjerrë në dritë veprat e mësueve të tij tëndritur, shërbimi është i dyfishtë: bota shqiptare pasikish kaluar nëpër hierarkitë ideologjike të komunizmitduhej t’i përmbyste ato përmes njohjes së traditës sëvet, e franceskanët ishin pjesë e kësaj tradite. Duke unjohur me veprën e tyre shqiptarët hapin një tjetër derë,atë të origjinës, të zanafillave, për të kuptuar, ata qëduan të kuptojnë, se murtaja komuniste qe vec një njollëe re, një shtresë krejt e hollë në trungun shqiptar.

Një tjetër përmasë ruhet e të vazhdon me veprën epadër Zefit, gegërishtja letrare. Lexuesit e sotëm kamfatin të njohin në veprën e tij fillin e këputur të lërtsisëgege të ndërprerë përdhunshëm me moskomunikim tëautorëve dhe veprave të ndaluara për 50 vjet. Gegërishtjaletrare rimerr statusin e një gjuhe letërsie që vazhdontë shkruhet, që nuk është vec pjesë e historisë, por qëhistorinë e dëshmon, e krijon. Gjithçka në veprën ePadër Zefit operon me kategori të ndaluara. Ai shkruangegnisht, kur ajo kish më shumë se 30 vjet që qe shpallur“e paligjshme”, ai shkruan si shkrimtar franceskan, kurkish më shumë se 50 vjet që komunikimi me autorët mëtë dhej të kësaj letërsie qe ndërprerë dhunshëm, aishkruan për atë që kish ndodhur në burgjet komunisteatëherë kur dukej se historiografia zyrtare e kish mbyllurkapitullin e kujtesës me harresë.

Ashtu sic zhduku cdo gjurmë të së shkuarës,diktatura komuniste deshi të zhdukte cdo gjurmë tëkulturës shqiptare të krijuar nga franceskanët. Nëprojektin e regjimit komunist zhdukja e veprës sëautorëve franceskanë shkonte paralelisht me zhdukjene tyre fizike në burgjet komuniste. Dëshmia e PadërZefit është provë jo vetëm e faktit që kjo kulturëmbijetoji, por edhe dëshmi e barbarisë së kulturës sëdhunës të ngritur në sistem nga regjimi komunist.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


40

Ishte një kohë kur stërgjyshët tanë mbretër eprinca, dembelë gjuhësorë si shumica e Europëssë moçme, paguanin shkrues për të hartuar akte

e dokumenta në gjuhët e fqinjve helenë e latinë. Njëprift, atëbotë, mbas gjasash françeskan, u sfilit nëecejake mes kishës e shtypshkronjës; rrëfen Buzuku:“...unë nuk mund të isha përherë pranë tyre[shtampuesve], ngase mbaja kishën e më duhej tëshërbeja në të dy anët”. Qëllimi i Buzukut për të nxjerrënë shqipe një libër që do t’u përcillte vendasve fjalën eHyjit në gjuhën e tyre, u përcoll nëpër këtë gjuhë e ndërbreznitë e klerikëve vendas, për të mbërritë i pabjerrëderi te dishepulli i mbramë françeskan në linjë tëpakëputur, At Zef Pllumi. I vetmi privilegj që prifti imoçëm Buzuku kërkoi për këtë shërbim, ishte: “Nëseka qenë e thënë të kem bërë ndonjë gabim në ndonjëvend, dhe ai gabim bie në sy, i lutem atij që mund të jetëmë i ditur se unë që atë gabim ta trajtojë me zemërgjerësi.

TESTAMENTI KULTUROR IFRANÇESKANËVE TË MËDHENJ

Nga Dr. Ardian MARASHI


41

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Se nuk çuditem po të kem gabuar, meqenëse kjo është epara vepër dhe fort e vështirë për t’u kthyer në gjuhëntonë.” I vetmi shërbim që prifti ynë Pllumi na e kërkoi siprivilegj është që të mos gabojmë për herë të dytë, dukedënuar me harresë ata qe i patëm dënuar me burg, por tëmerremi seriozisht me zbulimin dhe me rizbulimin evlerave të mirëfillta kulturore e qytetëruese, shumë prej tëcilave u krijuan në gjirin e kuvendeve françeskane ngapunëtorë të sprovuar në devotshmëri dhe nëprofesionalizëm, një prej të cilëve ishte vetë At Zef Pllumi.

Në parathënien e veprës “Françeskanët e mëdhaj”,botuar më 2001, teksa bën bilancin e kontributitfrançeskan në kulturën kombëtare të ‘shekullit tëpamvarësisë’, At Zef Pllumit, njeriut që ishte më ivetëdijshëm e më i trishtuar se të gjithë ne për ndërprerjenbrutale të traditës françeskane, por edhe më i ftilluari emë seriozi për të vlerësuar rëndësinë e kësaj tradite, imbeti thjesht të konstatojë: “Kuvendi Françeskan do tëmbetet nji fenomen i papërsëritshëm në historinë ekulturës shqiptare.” Shkapërcimi kohor nga e shkuaratek e ardhmja, pa kaluar nëpër detyrimin e natyrshëm tësë tashmes, e përcjell gjithë dhimbjen që shkaktoi këputjamu në lulëzimin e saj e një tradite e cila me të vërtetëmbetet, në aspektin e së tashmes eterne, një dukuri epapërsëritshme në historinë e kulturës shqiptare.

Ne brezat e sapodalë nga paranoja e kulturësmasovike të barazitizmit të vlerave nga poshtë,aspironim të përthithnim limfën e gjallë përtritëse tëvlerave të epërme, të cilat u pa se nuk i kishin munguarkurrë këtij vendi, përderisa, ndër ne më të rinjtë, qëishim brezi i destinuar për t’i shërbyer eksperimentit tëshpëlarjes së kujtesës, aspirata për të ringritur vlerat ekonfirmuara të kulturës kombëtare kishte mbijetuarme këmbëngulje. Padër Zefi, siç e thërrisnin shkodranëtdhe miqtë, u bë për ne të gjithë, për pesëmbëdhjetë vjet,figura ku kjo aspiratë mundi të trupëzohej, për t’ushndërruar në vullnet pune. Sidoqoftë, me gjithë këtëvullnet tonin, do të ishte pothuaj e pamundur që rrënojakulturore të ringrihej pa deformime kërcitëse tëstrukturës, nëse figura e priftit energjik nuk do të ishtemes nesh për të na nxitur e orinetuar, sipas parimit “n

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


42

së dashunit botës sanë”, që ai e vetë e trashëgoi në vijë tëdrejtpërdrejtë. Pa ndihmesën e këtij trashëgimtari autentiktë Kuvendit Françeskan, ne aspirantët e kulturës shqiptaretë fillimviteve nëntëdhjetë do të ishim ndjerë dyfish jetimënë misionin që na priste: ringritjen e ngrehinës.

Me “Françeskanët e mëdhaj” Padër Zefi na tregoi secilët qenë trarët e kësaj ngrehine dhe cilët gurët e rëndë.Foli për shpirtin e françeskanëve shqiptarë – At GjergjFishtën – poet kombëtar, si dhe për “dymbëdhjetëapostujt” që iu bënë krah deri në martirizim: At ShtjefënGjeçovi – themel i etnologjisë dhe i arkeologjisëshqiptare, At Pal Dodaj – arkivist, gardian i thesaritdhe ‘diplomat i paemnuem’, At Ambroz Marlaskaj –profesor i jurisprudencës dhe edukator, At VinçensPrennushi – poet, përkthyes dhe didakt, At Marin Sirdani– mediesvist i palodhur, At Anton Harapi – filozof dhemoralist, At Justin Rrota – latinist i thekur e gjuhëtar iftilluar, At Marti Gjoka – drejtues artisk dhe themeluesi shkollës muzikore shkodrane, At Bernardin Palaj –babai i etnofolklorit, At Donat Kurti – etnolog dhepërkthyes, At Benedikt Dema – autor i të parësEnciklopedi shqiptare, At Gjon Shllaku – poliedrik isuperdiplomuar. Dhe besoi se ne do ta plotësonimvullnetin e tij për të folur e shkruar edhe për Fra PalHasin – poet bashkëpunëtor i Budit, At Françesko daLeçen – gramatikan, At Leonardo de Martinon –arbëreshi i madh, At Pashko Bardhin – publicist ipalodhur, At Viktor Volajn – gjuhëtar erudit, dhe AtDaniel Gjeçajn – biograf, kritik e përkthyes. Dhe epërfundoi padër Zefi shkrimin e vet mbi françeskanët emëdhenj siç nuk e kishte zakon, duke i dhënë formën etestamentit e duke na bërë thirrje: “Kam shpresë të mëplotësohet ky testament.”

Teksa na vuri përpara detyrimit të dyfishtë moral ekulturor për të hulumtuar rreth atyre që “formuenlëvizjen ma të fuqishme kulturore mbas Pamvarësisë”,padër Zefi dëshmoi se e dinte vlerën e testamentit. Sigjithmonë, edhe me këtë testament të tij ai u kujdes përtë mirën tonë, më fort sesa për veten. Ai qe i vetëdijshëmse ribotimi i veprave dhe botimi e studimi idorëshkrimeve françeskane do të na hapë një ndër portat


43

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

e rënda të kulturës kombëtare, e cila mban të kyçuraprodhimin e plot një shekulli përpjekjesh kolektivesistematike në lëmë të dijes, të kulturës dhe të letraveshqipe. Nëse mbetemi vetëm te gjuhësia dheleksikologjia, një seri veprash themelore imponohenvetvetiu për studim, të tilla si: Gramatika e gjuhësshqipe dhe Plotësime në Fjalorin e Bashkimit të AtPashk Bardhit, Rreth gramatologjisë shqipe dhe Përhistorinë e alfabetit shqip të At Justin Rrotës, Fjalori ifjalëve të rralla dhe Fjalori toponomastik të DomNikollë Gazullit, apo Fjalori Enciklopedik disavëllimëshi At Benedikt Demës. Nëse vazhdojmë më tej, zbulojmëpunën voluminoze të Gjeçovit, Palajt, Kurtit, të cilët nasjellin fjalën autentike të popullit, timbrin e rapsodit,vullnetin e ligjvënësit anonim, magjinë e mitologjisëshqiptare të pabjerrë ndër shekuj. Nëse hidhemi përtej,do ta shohim veten këmbë e krye të zhytur në thellësinëstudimore të veprave të veçanta, po aq sa edhe tëproblematikës – gjithnjë aktuale – të Hyllit të Dritës.Përtej këtyre, udhëtimi na çon mu në portat e Parajsësletrare, për të klauar momente përjetësie në shoqërinëenergjike të Lahutës fishtiane.

Në këtë pikë mrekullimi, testamenti kulturor iFrançeskanëve të Mëdhenj shpalohet para nesh në tërëkuptimësinë e tij: “Është shpirti i njerëzve që e bën vendin;është kultura që e bën shpirtin e njerëzve.” Detyra jonë, nëkontekstin aktual, është që të rehabilitojmë sasinë dhecilësinë e prodhimit kulturor të breznive françeskane, tëpërfitojmë nga realizimet e tyre dhe t’i vëmë këto realizime,me funksion të plotë, në shërbim të kulturës shqiptare.

Një përgjegjësi të këtillë po bëhet gati ta marrëpërsipër Qendra e Studimeve Albanologjike, institucionii ri kombëtar kërkimor-shkencor në fushën e studimeveshqiptare. Padër Zefi, që ishte më tepër se kritik kundrejtish-Akademisë, do ta mirëpriste me besim ndryshimin.

“Çka na mungon ne që mos të jemi si evropjanët tjerë,– pyeste padër Zefi. – Toka, jo; dielli e deti, jo... na mungojnëvullneti e trimnia për me thanë të vërtetën... Na mungonmendja e mentaliteti e, mbi të gjitha, dashunia.

Sot, me këtë tubim, ne po dëshmojmë se dashuniaka gjasë të zbresë mes nesh.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


44

LIVE TO TELL – “RRNO VETËM PËRME TREGUE” E ATË ZEF PLLUMIT NË

AMERIKË

Përkthimi anglisht i veprës “Rrno vetëm përme tregue” i Atë Zef Pllumit po bahet igjindshëm për shumë lexues, e gjithnji e mâ

tepër i njohtun e ma i përhapun në Shtetet e Bashkuemetë Amerikës. Kam punue për botimin e vëllimit të parënë anglisht e tash po merrem me promovimin e tij.Jam e gëzueme që më respektojnë për këtë punë endjehem e nderueme që kam pasë ndihmesën e disapersonave të çmuem, të pranishëm apo jo këtu, popërmendi Petro Zhejin. E megjithëse miku ynë i shtrenjtëe mentori Atë Zefi, nuk asht këtu personalisht, endjejmë se shpirti i tij i madh asht me ne sot e pobahet dita me ditë ma i pranishëm edhe në Amerikë.

Atë Zef Pllumi, si autor ka lanë nji shenjë të vetëntue shkrue vëllimet e “Rrno vetëm për me tregue”. Ajoçka ai ka shkrue asht tronditëse jo vetëm për atë siperson,— nji shtyllë e Kishës Katolike në Shqipni, —

Nga Kate SCHANK


45

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

por edhe se këto libra janë simbole të antikomunizmit.Asht me shumë randësi që historinë e tij ta dëgjojnë sama shumë lexues të jetë e mundun që të ndërgjegjësohene të bahen të vetëdijshëm për atë çka tashma asht eshenjueme në analet e historisë botnore.

Tashti kjo vepër e çmueshme mund të gjendet edhenë SHBA, e për nji kohë të gjatë e vërteta e përshkruemeaty ka me u përhapë gjithnjë e ma tepër e gjithnji e mashumë persona kanë me u ndërgjegjësue për të.

Përkthimi i vëllimit të parë asht botue nëpërmjetshtëpisë botuese iUniverse dhe po shitet online. Po ashtulibri gjindet edhe ndër disa prej librarive ma të mëdhanë SHBA sot, si përshembull Amazon.com, apo Barnese Noble, tue e kthye veprën e Atë Zefit në një suksesgjithmonë e ma të madh. Synimi jem asht që vepra tënjihet për atë çka asht, jo vetëm sepse kjo asht ajo çka AtëZefi do të kishte dashtë, por edhe pse asht e randësishmepër historinë. Edhe përkthimi i vëllimit të dytë po ashtuka me përfundue së shpejti. Asht me randësi që Shtetet eBashkueme të Amerikës të fillojnë me njohtë Shqipninëe që ky vend të mos fshihet ma nën velin e nji misteri eqë historia e tij e vërtetë të mos fshihet.

Shpresoj se, ndërsa lexuesit e librit “Rrno vetëmpër me tregue” shtohen, ne kemi me u ba të afërm si tëishim miq të mirë, të cilët nuk kanë qenë në gjendje mekomunikue me njeni-tjetrin derisa Demokracia erdhinë Shqipni.

Historia e Patër Zefit u jep amerikanëve njëkandvështrim të brendshëm, të parrëfyem ma parë siperspektivë. Nuk asht një autobiografi e zakonshme,por nji kandvështrim unik i kallzimeve në vetën e parëtë nji meshtari e të përvojave të tija dhe historia e asajçka ai dëshmon. Asht nji dëshmitar i besueshëm për tëcilin kemi simpati, mbasi ai nuk na përçon vetëm atëqë din mbi ngjarjet, njerzit e vendet, por edhe urtinë ebesimit të tij si edhe filozofinë e tij personale. Nji njerii mbajtun në burg e që kaloi shumë tortura ma në fundçon zanin e flet. Këto janë britmat e tija të cilat ma parënuk kemi mundun t’i dëgjojmë sepse ia kishin zanë nëfyt derisa ai fitoi lirinë e nuk ishte ma në rrezik.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


46

* * *Pse ky libër ka nji domethanie kaq të madhe për ne

amerikanët, që ndoshta ma parë as nuk e kanë dëgjueemnin e tij e pse kemi simpati për këtë hero?

Shumëkush në Shtetet e Bashkueme mundet edheqë të mos ketë dëgjue kurrë për ekzistencën e nji vendkaq të largët që quhet Shqipni, ose ndoshta deri paraluftës në Kosovë dhe ndërhymjes së Klintonit. Osendoshta shumë prej amerikanëve munden me pasëparagjykime sesi janë shqiptarët, apo pse kanë jetuenën komunizëm për kaq shumë vjet e çka kanë kalue.Tashma këta persona janë të interesuem me nxanë matepër mbi Shqipninë e mbas Luftës së Dytë Botnore esi qe në të vërtetë jeta e shqiptarëve nën regjimin eporsavendosun komunist. Me të vërtetë që duem me enjohtë historinë e Atë Zef Pllumit si edhe çka e bani atëe të tjerët si ai të denjë për mirënjohje. Kjo asht historiae tij por edhe e historisë, e ne gjendemi në anën edrejtësisë.

Atë Zef Pllumi ka shumë vëllazën e motra amerikanë,qofshin këta fetarë apo jo.

Vuejti sikurse të gjithë të tjerët në ato kushte. Qe njiprej viktimave të shumta të atij sistemi të korruptuem.Çdo njeri i aftë o i paaftë mendërisht do të ishte nëanën e tij, pavarësisht bindjeve politike, fetare apokombësisë që mund të ketë. Zani i tij na bret sot me tëmadhe të vërtetën. Na shtjen ndërmend ngjarjet ndërsana i shohim të shpalosen dora-dorës. Dëgjojmë të naflasin ato faqe të testamentit të tij ku përshkruhenpadrejtësitë, tmerri, krimet e vuejtjet ndërsa shkrimtarina shfaqë pamje të ngjarjeve të vërteta të cilat ne as nuk dot’i kishim mendue. Në të njajtën kohë ky libër asht njihistori vëllaznimi, e moralit të naltë, e besimit, epërkushtimit, e misionit si edhe e nderit të nji njeriut. Aiasht nji nga herojtë e shumtë të luftës që kryen detyrën e vet.

Ne amerikanët e vendosim veten tonë në këtë historidhe e identifikojmë vetveten me heroin, Atë Zefin. Ai nashpjegon sesi qe e mundun që ai mbijetoi: kishte qenë iarmatosun me besimin e tij te Zoti, tue e dijtë se ai dhekolegët e tij u përpoqën vetëm me ruejtë dhe mepërmirësue kulturën e Shqipnisë, historinë e dokumentet


47

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

historike, besimin fetar e letërsinë.Njeriu dhe veprat e tija. A ka ndonji gja të re për

nën kët diell? Ndoshta ky libër ka me ndryshue diçkanë kandvështrimin tonë.

Ky asht nji dokumentim historik i historisë sësotme, me randësi për të gjithë botën. Asht nji dëshmie çmueshme sepse ai asht i vetmi që mundet me nadhanë kandvështrimin e tij të veçantë. Mendoni pak përtë gjitha ato dokumente historike të shkatërrueme përtë cilat flitet në fillim të librit. Ky libër ka nji vlerë tëmadhe sepse përmes syve të Atë Zefit, ma në fundshohim imtësisht atë çka ndodhi. Vetëm ai do të kishteqenë në gjendje me e ba këtë tue na përcjellë emna,vende e ngjarje. Ai na jep nji mësim të përbotshëm, dhemësimi asht gjithmonë i ri dhe mundet me ndikue tekndryshimet.

Ajo çka mësojmë asht se cilat qenë përpjekjet meruejt lirinë fetare në Shqipni mbas luftës. Kleri si grupluftoi me e ruejt Katolicizmin në Shqipni si edhe membajtë organizimin dhe mos me e bjerrë besimin përballëegërsive dhe persekutimit të paimagjinueshëm.

Ne nxajmë prej këtyne historive të tmerrshme —ma parë të parrëfyeme — që duen me i fshi prej kujtesëssë njerëzve e me i lanë jashtë dokumenteve. Pse ndodhkjo gja, kur në kombin tonë, nën Zotin, kjo harresënuk duket se ndodhi mbas luftës.

Amerika aso kohe ishte rranjësisht e ndryshme prejsi ishte Shqipnia mbas luftës. Robët e luftës e ushtarëtqë ktheheshin nderoheshin, historitë e tyne u kallzojshindhe të gjithë i dëgjojshin në një kohë kur jeta vazhdonte.Ndoshta kjo asht nji prej historive të para në llojin evet që kallëzon hollësisht e me saktësi se çka donte methanë me qenë i burgosun në Shqipni mbas Luftës sëDytë Botnore. Përshkruhet diktatura në kohë e në vendsi edhe cilat qenë politikat që çuen në vendosjen edemokracisë në Shqipni.

Po problemi i Kosovës që çoi deri në luftën atje?Nuk kishim dëgjue ma parë të flitshin për Shqipninë

sepse informacionet e këtij lloji nuk të dilshin kurrëprej vendit, e nuk ishte e lejueme as me folë apo mepërmendë se ç’jetë bajshin njerëzit në Amerikë – një

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


48

vend ku ne, tue jetue në demokraci, nuk e dijshim seçka po kalojshin shqiptarët. Ne nuk e dijmë se çka donme thanë me jetue nën nji diktaturë komuniste, ku frika,padrejtësia, çnjerëzia dhe krimi i verbët sunduen përnji kohë shumë të gjatë.

Nuk e kemi marrë ne vesh historinë e shqiptarëve,apo të persekutimit fetar atje dhe a nuk jemi ne tëndërgjegjshëm për herojtë dhe martirët të përshkruemnë libër? Ky dokumentim i vërtetë i ngjarjeve si edhe iatyne që kryen këto krime të parrëfyeshme qëpërshkruen e jepen me emna në këtë libër, janë me njivlerë që i kapërcen kufijtë e nji shteti të vogël.

Së shpejti historia e Atë Zef Pllumit ka me qenë emirënjohtun dhe e përhapun në të gjitha Shtetet eBashkueme ndërsa përkthimi në anglisht po fitonpopullaritet.


49

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

AT ZEF PLLUMI, MES DIJES,EVIDENCËS HISTORIKE DHE GJUHËS

Nga Rudolf MARKU

Kur At Zef Pllumi e pat titulluar njërin ndërlibrat e vet “Histori kurrë e shkrueme”, atijme siguri nuk i pat shku ndër mend se me

këtë titull, ai ishte duke u përfshirë në debatin e madhse si shkruhet Historia, ose, e thënë ndryshe,përngjashëm me titullin e veprës së vet, se si nuk duhetshkruar Historia. Një debat ky jo shqiptar, par botnor,që vazhdon të zhvillohet sot e kësaj dite me botimelibrash nga autorët me autoritarë të fushës sëHistoriografisë”...

Debati më i madh i shikimit të Historisë, si njëndërtim narrativ i bërë nga historianët, është nësevlerësimi i fakteve dhe ngjarjeve dhe reflektimi mbi to ihistorianit është objektiv, jo i deformuem, par i bere sinje ushtrim ne përputhje me shpirtin e kërkimit të sëvërtetës. Arthur Marwick, në librin “Natyra e re eHistorisë” shkruan se Historiani përcaktohet në njëtrekansh me brinjët “Dije, Evidencë dhe Gjuhë”. Dije,

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


50

sepse historiani “nuk e ndërton të shkuarën dhe as nuke prezanton të shkuarën” - ashtu siç besohet në mënyrëtë gabuar. Historiani prodhon dijen e vet rreth tëshkuarës. Arthur Marwick ashtë kundër teorisë sëautorit (Auteur theory asht zakonisht përkthimi nëanglisht i “La politique des auteurs” në frëngjisht, frazëe përdorur për herë të parë nga kineastët francezë tëValës së Re.) Nëse do të pranonim teorinë e Autorit, dotë pranonim në mënyrë të pashmangëshme dherelativizmin në histori, çka do të thoshte as më shumëe as më pak se të pranonim idenë se pozita e historianitasht në vartësi të qendrimit dhe hanes subjektive tëhistorianit si individ. Këtë tezë e kanë mbështet treautoritetet e cituar më së shumti në epistomologjinëhistorike, Collingwood, Carr dhe Peter Novick. Ndërsady të parët janë tepër të njohur për të sqaruar se kushjanë, të paktën në historiografinë anglo-saksone, PeterNorwick ka tërheq vëmendjen me veprën e vet të botuarnë vitin 1988 “Çështja e objektivitetit dhe profesioniamerikan i historianit”. R.C.Collingwood shihet indikuar së tepërmi prej italianit Benedetto Croce, eprej këtu asht e kuptueshme përse libri i tij na çon nëbotën e metafizikës dhe përse në librin e tij aplikohennë mënyrë të pavend termat filozofike që nuk i shkojnëhistorisë. Sepse historianët nuk janë as Idealsitë dheas Materialistë. Historianët janë thjeshtë historianë.Collinwood adapton njërën nga thaniet e njohura tëCrates “E gjithë Historia asht një histori bashkohore”.Nuk asht e vështirë të shihet se as Collingwodd e asCroce nuk bajnë dallimin mes asaj që asht Histori dheasaj që asht e Shkuar, Collingwood, ashtu si të gjithëtradicionalistët e historiografisë letrare, madje ashtusi dhe vetë Idhulli i vet, Croce, beson se historiani ashtnjë autor, se Historia del e formuar perfektësisht ngamendja e historianit, duke injoruar kësisoj se Historiaasht një ndërmarrje bashkëpunimi marrjesh dhedhanjesh. Në shkrimin e Historisë nuk ka Rembrandts,nuk ka Shak’espeares dhe nuk ka Beethoven. Historianëtbien dakort a nuk bien dakort me njani-tjetrin, grinden,kundërshtojnë njani-tjetrin, kundërshtojnë vetveten,ndryshojnë dhe ripërcaktojnë pamjet e veta. Vepra e


51

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

historianit asht në ri-shikim të vazhdueshëm, ajomodifikohet, përmirsohet, ri-shkruhet. Ne nuk doguxonim që të ri-pikturonim pikturat e Rembrandtitapo ta ri-shkruanim muzikën e Beethoven-it. Por, ngaana tjeter, Historia shkruhet dhe rishkruhet. Vetëm njëmendje e një ndryshkësie kokfortë do të kishte guximinpër të mos pranuar ri-shikimin dhe ri-shkrimin ehistorisë. Ndërsa një autor tjetër, E H Carr, të cilin siçe përcakton vetë Arthur Marwick “ të qenunit jomarksist, por stalinist”, nuk e ka penguar që të mbajëkarriken e kryelektorit të historisë në Cambrdige, nëleksionet me titull “Çfarë asht Historia?” që ka mbajtnë vitet e hershme të dhjetvjecarit ‘60’, thotë se: “Historiaasht një dialog që nuk mbaron (an un-ending dialog)mes së shkuarës dhe së tashmes”. Ajo çfarë thotë Carrasht thjesht një ri-marrje e tezës së Collingwood (dhe eshumë të tjerëve) se “Çdo epoke shkruan historinë evet”, se “ çdo epokë duhet ta ri-interpretojë të shkuarënnë dritën e preokopimeve të veta”, Metafora dheantropomorfoza (the metaphor and the anthropo-morphosis) këtu janë të ekzagjeruara. Jo se thaniet nukkanë bazë, por se nuk janë të mjaftueshme për tëvërtetuar se historia asht në mënyrë të pashmangëshmesubjektive. Ma e vërtetë se Historia asht dialog mes sëshkuarës dhe të tashmes, do qe se Historia asht njëdialog i pandërprerë mes historianit dhe lexuesit të vet,në kuptimin e përpjekjeve që të dy palët janë të përgaditurpër ta bërë këtë dialog.

2. Brinja e dytë e trekandëshit të historianit ipërcaktuar sipas Arthur Marwcik asht Evidenca apodokumentacioni, fakti, kronika. Këtu dhe historiani sihistorian dhe historiani si jo historian janë të ndarëme një Mur Berlini. Në anën e Berlinit Lindor janë tëgjithë ata historianë që besojnë se evidenca,dokumentacioni, fakti janë të rëndësisë së dorës së dytëdhe se Historia mund të shkruhet pa evidencën eshkruar, pa dokumentacionin, pa arkivin dhe faktin.Le ta themi që në fillim se ata që e kundërshtojnë meforcë evidencën, faktin, arkivin, kronikën, si të dorëssë parë në shkrimin e historisë, ata që flasin me përbuzjepër “fetishizimin e dokumentave dhe për kultin e arkivit”

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


52

janë historianët marksistë dhe ata marksizianë, këta tëdytët të ndikuar shqitazi nga marksizmi: italiani AntonioGramsci, Gjermano-Amerikani Herbert Markuse,Hyaden White, dhe frëngj post-strukturalistët MichelFoucault, Roland Barthes, Loius Althusser dhe JacquesDerrida, si dhe postmodernistët Jean-François Lyotarddhe Jean Baudrillard. Duke qenë marksistë, asht krejte natyrshme që të mendojnë dhe të argumentojnë seevidenca, fakti, dokumentacioni i dorës së parë nukjanë të rëndësishme për Historinë. Në momentin që keargumentuar se dokumenti nuk është i rëndësishëmpër historinë, e ke shumë të lehtë manipulimin e saj.Foucault dhe Barthe, p.sh. kanë mbajt një qendrimkritik ndaj historianëve profesionist, gjë që mund tëshihet qartë në esenë e Bartit “Diskurs për Historinë”,ku Historia deklarohet as më shumë e as më pak se njëideologji borgjeze.

Historianët e anës përtej Murit të Berlinit mendojnëtjetërsoj. Leopld von Ranke qysh në vitin 1880 shkruannë veprën e vet “Historia Universale”: Historiani punonme dokumenta. Dokumentat janë gjurmët e mendimevedhe veprimeve të njerëzve të kohnave të tjera. Atje kus’ka dokumenta, nuk ka histori”. Historianët francezëCharles Langlois dhe Charles Siegnobos në “Hyrje nëstudimin e Historisë - botuar së pari në anglisht nëvitin 1898, shkruajnë se “Asnjë histori e një vendi tëveçantë nuk mund të shkruhet nëse populli i atij vendinuk ka lënë ca rregjistrime dhe gjurmë të veprimeve tëveta”. “Kafshët jetojnë në mënyrë jo-historike” - pat thënëF.Nietzsche tek sodiste në mënyrën me prozaike lopëttek kullosnin në një livadh alpin (F.Nietzsche -The useand the abuse of History, përkthyer nga Adrian Collins,Indianaplose,1951). Në kundërvënje të papajatueshme,madje agresive, me tezen e nevojës së dokumentave tëshkruar, asht historiani i sotëm amerikan Daniel LordSmail, profesor i Historisë në Universitetin e Harvardit.Në librin e tij të titulluar “On deep history and the brain”botim i vitit 2008, një libër që është përshëndetur nëmënyrë entuzisate nga shumëkush, autori shkruan rreth300 faqe për të provuar e stërprovuar në mënyrë der nëbezdisje se” Dokumentat e shkruar nuk Janë thelbësore


53

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

në shkrimin e Historisë” (Written documents are notessential to the writing of History). Asht një ndër libratma të fundit të botuar për Historinë në gjuhën angleze.

3. Historia asht proçesi i kalimit të fakteve dhengjarjeve të së kaluarës në atë narracion a brryl a kthesënarrative-linguistike që thirret Histori. Teoritëpostmoderniste të gjuhës nënkuptojnë se çdo aktgjuhësor jep kuptime që i tejkalojnë qëllimet e autorit;se çdo tekst krijon shumësi kuptimesh, dhe se këtokuptime shpesh mund të kundërshtojnë njëri-tjetrin dhese interpretimi i tekstit na bën të mundur kuptimin enjëmend a origjinal, ngase asht vete një pjesë e lojës sëkuptueshmërisë që prodhon teksti, e kshtu me rradhë.Një komplikim aq i madh, sa nuk është e rastit se mefillimin e shekullit XXI. Historianët po e vënë theksinpërherë e me tepër te analiza e ngjarjeve, në dallim ngaStrukturat kuptimore dhe Rrjetat kuptimore (ShihProfesor Yes-Marie Barce, numri Mars/Prill1999 iHistori, Shkenca Shoqnore). Por nëse pranojmë, bashkëme postmodernistët, rëndësinë e jashtëzakonshme tëgjuhës, në kundërshtim me ata naive që e shohin gjuhënsi një medium të thjeshtë, të pakomplikuar tëkomunikiminit, duhet thanë se metoda historikë i karrënjët e veta prej shekujsh në filologji dhe se çështjet esemantikës dhe të domethanjës kanë preokupuargjenerata historianësh, shumë shekuj përparapoststrukturalisëeve. Dhe, kur është puna te librat eHistorisë, apo te shkrimi i Historisë, të gjithë bien nënjë mendje me Voltaire-n që e kish zakon të thoshte semetaforat për Historinë jane si krymbat që gërryejnëlibrat, se Historianët e mirë gjithmonë e shmanginambiguitetin; se frazat duhet të jenë të qarta, e mendimete kthjella...

4. Megjithë origjinalitetin që ka Shqipnia,keqkuptimet e historiografisë shqiptare janë një refleks-edhe pse i deformuem deri në karakature, në atë mënyrënkarakteristike shqiptare- i keqkuptimit dhe konfuzionitqë ka ekzistuar në historiografinë botnore sidomos gjatëshekullit të XX. Dhe ky konfuzion ka bërë që EdouardHerriot, kryeministër francez, kur pat vizituar Ukrainënnë kohën e urisë së madhe, pat takuar vetëm fëmijë që

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


54

qeshnin e që i thoshin atij se hanin pite me mish çdoditë. Kryeministri francez kërkoi të vizitonte një kishë.Sigurimi i shtetit brenda një kohe të shkurtër e ktheupërsëri në kishë magazinën e grurit, e cila kishte qenëkishë dhe vete sigurimsat veshën rroba fshatarësh tëmirëqenun dhe filluan të shtiren sikur po luteshin,ndërsa komandanti i tyre ngjiti një mjekër prifti ngarekuizita e shtëpisë së kulturës dhe filloi të predikonte...

Herriot nuk arriti të kuptonte asgjë nga ky mashtrim,ngase që i interesuar që të mos kuptonte gjësendi, dheshkroi me entuziasëm për Historinë e shkëlqyer tësistemit sovjetik. Romain Roland, romancieri francez,që shoqëruar në një nga burgjet politike nga kriminelifamëkeq Yagoda, sherri i policisë politike në kohën eStalinit, i cili e siguroi romancierin francez se riedukimii të burgosurve qe një eksperiment i përsosur pedagogjik,nga i cili mund të përftohej njeriu i ri. Dhe RomainRoland qe tepër i kënaqur nga ky sistem burgjeshedukative. George Bernard Shaw gjithashtu ka vizituarkampet e të burgosurve në Rusi dhe ka shkruar përsistemin e mrekullueshëm të tyre. GjatëLuftësëDytëBotnore, zëendëspresidenti amerikan, HenryAgard Wallace, ka vizituar gjithashtu një kampskllevërish të punës korrektuese dhe ka shprehurentuziazmin më të madh për sistemin magjepsëssovjetik...(Wallace and Steiger, Soviet Asia ...Në mision,33). Jean-Paul Sartre, kur tanksat ruse kalonin mbitrupat e njerëzve të gjallë, shkruante në “Liberation”pas vizitës në Bashkimin Sovjetik se “qytetarët sovjetikëe kritikojnë udhëheqjen e tyre shumë e shumë më tepëre më me efektivitet se në Perëndim... Ekziston liria totalepër të kritikuar...Qytetarët sovjetikë nuk udhëtojnë jashtështetit, jo sepse nuk i lejojnë, par ngase nuk dëshirojnëta lënë qoftë dhe për pak kohë vendin e tyre tëmrekullueshëm”. Disa vite më vonë, ky idiot savant, siçe konsideron më vonë Solzhenicin, pat pohuar se asokohe ai e dinte se po gënjente, por gënjente, ngaqë nukdonte t’ia prishte autoriteteve komuniste. Po ky JeanPaul Sartre pat shkruar një herë tjetër, kur tek ne kishatdhe institucionet fetare po rrënoheshin me një zell tëfrikshëm, se Shqipëria është i i vetmi vend i lirë në


55

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

botë! At Zef Pllumi, me dy librat e tij madhor përHistorinë, për fat të mirë, ec në gjurmët e një traditetjetër, e një tradite të hershme, në gjurmët e shkrimit tëkronikave nga murgjet evropiane, duke filluar me“Historinë e Kishës” të grekut kristian Eusebues (c 260-339) , dhe duke vazhduar me anglezin Venerable Bede(d735), me Jean Froissart (C.1337-C.1410), me LorencoValla-n (c.1407-57), me Leonardo Brunin. Libri i këtijtë fundit, Historia e Firences (1415-29) shërben dhesot si një burim i vlefshëm parësor për të studjuarhumanizmin në Rilindjen italiane. Ec në gjurmët eGuiçiardinit dhe Sir Ëalter Raleigh në Angli. Në gjurmëte paraardhësve bashkëkombas Marin Barlecit, FrangBardhit, dhe Pjeter Bogdanit, der te Shtjefen Gjeçovi,arkivisti Pal Dodaj, Marin Sirdani, Anton Arapi,Bernardin Palaj, Benedikt Dema...Në kohnat fatlumekur jetonin këta njerëz, kuptimi i së vërtetës historikeishte i barabartë me konceptin e Shën Agustinit sishpalosje e vullnetit të Zotit.

Përparësia e At Zefit si Historian asht dija e thellë eHistorisë së Shqipnisë, një dije e përftueme dhe estërvitun në arkivat françeskane, nga leximi idorëshkrimeve të ruajtuna, nga bisedat dhe nga njohjame disa nga personazhet ma të rëndësishëm të Historisëe të kulturës së Kombit, par dhe nga një përvojë vetjakee jashtëzakonshme...

Historia te ai nuk vjen si dije akademike, si kategorie para-përcaktuar, për shkak të para-përcaktimeveideologjike; e nga që nuk asht e tillë, Historia për tëasht në rradhë të parë Historia e fateve njerëzore. Lexonilibrat e historisë të shkruar nga Historianët tanë.Personazhet historike janë monumente, jo njerëz tëgjallë. Në librin e mirënjohur të John Julius Norëichmbi Bizantin flitet hollësisht rreth grave të Perandorëvetë Bizantit, për karakterin e tyre, për pamjen fizike tëtyre, për origjinën e tyre.. Po Ismail Qemali ynë a patigrua? Këtë lexuesi shqiptar ka për ta vuajtur për njëkohë të gjatë si një enigmë të pazgjidhur. At Zef Pllumit,ashtu si paradhësve të vet të mëdhenj, as nuk i shkonndërmend që të vejë në dyshim randësinë ejashtëzakonshme të dokumentacionit, të faktit historik,

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


56

në shkrimin e Historisë. “ Frati i Pashallareve Bushatlitë Shkodrës” fijian me rrëfimin e fatit të një kronike qëpaska qenë ruajtur në arkivin françeskan; asht kronikae jetës së Fra Erasmus a Balneo, një frat italian që vjennë Shkodeë me misionin e nje françeskani e qe caktohetFamulltar në Hot, për t’u gjetur dëshmitar në një ngaperiudhat më interesante të historisë së vendit tonë, enë të njëtën kohë, ashtu siç ndodhë si rregull në historinëe Shqipnisë, duke qenë një periudhë kyçe- një ngaperiudhat ma të padokumentueme. Dorëshkrimi kahumbë, ashtu si pjesa më e madhe e Arkivit françeskan.At Zefi ri-prodhon dorëshkrimin ashtu siç e kujton.Pra kronika e Padër Zefit asht kronika e një kronike qëpaska qenë shkruar e që ka humb, asht dorëshkrimi injë dorëshkrimi. Por saktësia dhe objektiviteti ikronikës janë të tilla, sa mbas vdekjes së Padër Zefit,studjuesi arbersh Italo Sarro ka zbulue ne ArkivinHistorik te Propogandes Fide ne Rome korrespondencën- përkatesisht 6 letra - qe Bushatllinjt e Shkodrës dheIpeshkvi Gjergj Radovani i drejtojne Selise se Shenjte.Letrat jane botuar me Faksimile ne Hyllin e Drites. Domjaftonte veç leximi i ketyne letrave qe dhe skeptiku mai thekun t’i besonte vërtetsisë historike të Fratit teBushatlinjve.

Vetë proçesi i kalimit të fakteve dhe ngjarjeve të sëkaluarës në kthesën narrative-linguistike bahet me njënatyrshmëri të jashteëakonshme. Gjuha e padër Zefitasht e çveshun nga rrakaxhinget metaforike. Asht gjuhame të cilën flasin dhe sot e ksaj dite malsort shqiptar.Toni asht i shtruem, i qetë, i mençur. Asht gjuhapopullore e pajtuese me nje tekst Historie.. Kallzimet emisionarve te vjeter jane nje pikture realiste e njeShqipnie te çoroditun, “me male te egra, me nje popullsite vrazhde e të pashkollueme, me shumë ngatrresa eprovokime mbi të cilat bazoheshin akuza e çpifje qëmund të mbërrijshin deri me deke...me kristianelaramana te cilët ditën ose sheshit ishin turq emuslimanë, ndërsa natën ose mesheftas kishin besiminkatolik”. Historia e Shqipnisë e padër Zefit nuk e pranonmitizimin, por ajo nuk bie as dhe ne grackën e njëçmitizimi që shumë lehtë mund të quhet mitizim i


57

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

çmitizimit. Ne traditën e kronikave te murgjeve, teHistoritë e at Zefit, bie ne sy përultësia si ton i terrëfyemit, si e kundërt me gjykueshmërinë. Jo përultsiasi kategori morale, por si objektivitet i kallximit tëHistorisë. Tekstet e Historisë, sidomos tekstet eshkruara nga Historianët tanë, janë të mbushuna megjykimet e guximshme te autoreve për figurat historikee për ngjarjet historike. Fridrih Shileri përmend athistorianin që asht me rrufe e qe tërheq hundt e teshtingjatë gjithë kohës tek kritikon përpara studentaveHanibalin për gabimet taktike në kalimin e Alpeve.

Ashtu si gjatë gjithë Historisë njerzore, humorishfaqet ne Historitë e padër Zefit gjithmonë atje kuparashikohet tragjedia. Dhe humori asht brishtësi, butësidhe delikatesë shpirtnore. Pa të cilat dhe vete Historiado te qe nje materie e ngurtë, e pajete, e mumje-zueme.

5. ...Me 4 dhjetor te vitit 1354, perandori i famshëmbizantin John (Ioannes) Cantacuzenos, bash ne kohëne lavdisë së vet, gjatë një ceremonie. solemne neBlachernae, pat vendosë në nje qoshe kunorën dhemantelin e purpurt perandorak. Në vend të rrobavemadhështore të perandorit bizantin, ai pat vesh rrobëne zeze te murgut. .Po atë dite e shoqja e tij, Irena, ushugurue murgeshë në Manastirin e Shenjtës Martë. Aivetë, duke pasë përbuzje për çdo gja të mëparshme tëjetës së vet si Perandor, kërkoi të ndryshonte dhe emnin.Zgjodhi, për një koinçidencë, emnin Zef. Ish-perandorii Bizantit do te jetonte dhe 29 vjet te tjera. Gjate këtyneviteve, kur Bizanti do ndodhej ne udhëkryqe ngjarjesh,bashqytetarët e vet do shkonin jo vetëm një herë, përt’ju lutë murgut të perulun lef qe te kthehej prape neFronin e Perandorit. Por ai do refuzonte me kokfortësi.Vitet e para ne Manastir ja kushtoi shkrimit te kronikaveqe ai i quajti “ Historina”. John Cantacuzenos, tek veshterrobën e përultë të murgut atë ditë të Dhjetorit të vitit1354, me qellim qe te behej kronikan, shpallte kësisojse dëshmia historike, evidenca, kronika, dokumenti,kane me rëndësi jo veten nga profesorët e Cambridge-itdhe të Harvardit, par dhe se nga vetë pushtetet epërkohshme perandorake.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


58

ETIKA E SHKRIMIT TË AT ZEFPLLUMIT

Duket si një paradoks fakti që pikërisht nëShqipëri në vendin që ka përjetuar krimetmë të mëdha të regjimit komunist, dëshmitë

për këto krime janë më të pakta se në çdo vend tjetër tëish-kampit komunist të Lindjes. Kjo mungesë reflektonsa frikën për ta thënë të vërtetën, edhe pasi shkaktarët ekësaj frike e kanë humbur pjesërisht pushtetin nëshoqërinë shqiptare dhe në opinionin publik, aq edhemungesën e vetëdijes dhe të pendesës për atë që kandodhur. Mungesa e kësaj vetëdije normalisht ekzistontek autorët e këtyre krimeve dhe kjo nuk ka pse të nahabisë, por e çuditshme është se ajo ekziston edhe tepubliku. Duket se ata që nuk kanë pranuar t’i ndajnëvuajtjet me të persekutuarit, tashmë e kanë shumë tëvështirë të ndajnë me ta të paktën të vërtetën e këtyrevuajtjeve.

Kampet e përqendrimit thotë Anah Arendt tekOrigjina e totalitarizmit janë institucioni kryesor iregjimeve totalitare. Rrjedhimisht edhe përshkrimi i

Nga Mark MARKU


59

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

tyre është kusht i domosdoshëm për të njohur natyrëne këtyre regjimeve. E vërteton këtë leximi i Primo Levit,Solzhenicinit, Chalamovit dhe autorëve të tjerë që kanëarritur t’i mbijetojnë terrorit të kampeve naziste dhekomuniste dhe të dëshmojnë për të. Leximi i dëshmivetë këtyre autorëve e ka tronditur botën dhe ka shërbyersi një moment vetëdijesimi për krimet e kryera ngaregjimet autoritare. Por shoqëria shqiptare ka mbeture pandjeshme ndaj dëshmive të tilla. Ajo ka patur frikëtë përballet me këtë lloj leximi. Kjo ka ndodhur sepsenë Shqipëri ka patur një politikë harrimi të krimeve tëkomunizmit. Kjo politikë e ndarë në tre etapa a) fshehjadhe manipulimi i provave b) relativizimi i krimeve dheshpërndarja e fajit c) harrimi i asaj që ka ndodhur, kabërë që dëshmitë e burgjeve shqiptare në mos të zhduken,të jenë një kategori e margjinalizuar e shkrimeve përdiktaturën.

Duket se kësaj politike nuk i kanë rezistuar as njëpjesë e të mbijetuarve të burgjeve dhe kampeve komunistenë Shqipëri. Përveç dëshmive të Petro Markos, FatosLubonjës, Kalakullës, Agim Mustës, Maks Velos dhe tëndonjë tjetri, krimet dhe terrori komunist janëpërshkruar shumë pak nga viktimat e mbijetuara tëkëtij terrori. Kjo, sepse siç thotë një disident rus, tëdënuarit e komunizmit e kanë përjetuar dy herë izolimin:njëherë në kohën kur kanë qenë të dënuar dhe njëherëpas daljes nga burgu. Dënimi i pasdaljes nga burgu siduket vazhdon edhe kësaj dite. Një nga format mëelegante të zgjatjes së këtij dënimi është përpjekja përta mbyllur parantezën e burgjeve shqiptare.

At Zef Pllumi me librin e tij Rrno vetëm për metregue, na e hap edhe njëherë këtë parantezë. Vëllimi iparë i librit të tij i botuar në vitin 1995 doli pikërishtnë momentin kur dukej sikur politika e harrimit kishtetriumfuar. Libri i tij ishte mahnitës, sepse ndryshontekryekreje nga retorika e përgjithshme mbisundueseantikomuniste e asaj kohe. Kjo retorikë kishte prodhuarnjë ligjërim fals, manipulues, fshehës dhe justifikuestë krimeve komuniste. Pre e këtij ligjërimi të shpikurnga arkitektët e terrorit komunist ishin si të majtët,ashtu edhe të djathtët, dhe thelbi i tij qëndronte në një

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


60

denoncim të përgjithshëm, të paadresuar të krimevekomuniste. Qëllimi i shpikësve të kësaj retorike ishtefshehja e mozaikut të krimeve të diktaturës komunistepas të cilave konturoheshin qartas autorë dhe fajtorëkonkretë.

Rrno vetëm për me tregue e denoncon kriminkomunist duke e përshkruar atë ashtu siç ka ndodhurdhe ky është akti i parë moral i autorit. Në këtë kuptime konsideroj këtë libër një kthesë morale në shkrimetshqipe për diktaturën. At Zef Pllumi, nuk sajon, nuk ibishtnon asaj që ka ndodhur. Rrëfimi i tij është ipamëshirshëm, i ashpër, i drejtpërdrejtë. Gjuha ështëpo aq e drejtpërdrejtë dhe duket sikur autori i ka kthyerstatusin e saj primordial: të thënën. Ajo thotë në mënyrëtransparente atë që ka ndodhur. Dhe ajo që ka ndodhurështë e tmerrshme. Prandaj duhet thënë. Tërësisht ekundërta e ligjërimit mbizotërues. Ligjërimi mbizotëruesthoshte se, meqenëse ajo e vërtetë ishte e tmerrshmeajo nuk duhej thënë.

Akti i dytë i fortë moral është se libri i tij është njëlibër jokomunist për krimet komuniste. Gjejmë në këtëlibër gjurmët e një dije tashmë të zhdukur, të dijes sëtraditës shqiptare dhe botërore që buron nga një mendësijototalitare, plurale dhe që prodhon një qasje tëpandotur ndaj realitetit dhe reales. Ky realitet ështëpërshkruar nga një mendje jo komuniste dhe kjo vihetre në përshkrimin e fakteve dhe në portretizimin e figurave,në momentet e refleksionit në gjithë strukturën e veprës.Ja pse ajo është një vepër kaq papërcaktueshmërishmbresëlënëse. Duket se je në një kohë tjetër. Në një kohëtjetër të pandotur nga komunizmi.

Akti i tretë moral dhe që buron nga i dyti ka të bëjëme faktin se kjo vepër është vepra e parë, ose modeli iparë i veprës së shkruar në Shqipëri pas gati 50 vjetësh,që është e kundërta e modelit të veprës së realizmitsocialist. Mjafton të shohësh për këtë se si shfaqen nëkëtë vepër figura e të mbijetuarit, figura e persekutorëvedhe figura e regjimit. Në ndryshim nga pjesa më e madhee shkrimeve për kampet, ky libër nuk ka si qëllim tangrejë autorin në rangun e heroit. I vetëdijshëm me saduket për kotësinë e një gjëje të tillë (At Zefi thotë diku


61

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

se fjala hero nuk ka lidhje me shqipen), ai merr përsipërtë dëshmojë. Dëshmitari është një njeri, një njeri që kavuajtur, një njeri që është frikësuar, një njeri që kaqëndruar. Bashkëvuajtësit e tij gjithashtu. Ka prej tyreqë janë thyer, ka prej tyre që kanë bashkëpunuar dhejanë përdorur nga xhelatët, ashtu siç ka të tjerë që kanërezistuar me heroizëm. Ai i dëshmon edhe vuajtjet, edheheroizmin, edhe thyerjen e tyre. E njëjta gjë ndodh mefigurën e persekutorit. Ai nuk është vetë regjimi. Ai ështënë ndonjë rast edhe i mirë siç ndodh me operativin esigurimit në Dukagjin, në shumë raste edhe i zgjuar, enë më të shumtën e rasteve një instrument vrastar ikontrolluar nga regjimi. Vizatimi i tij nuk ështëmonokron. Kjo është e shpjegueshme. Autori ka dashurtë na sjellë të gjallë dhe në mënyrë joskematike figurëne të persekutuarit, të persekutorit dhe të regjimit. Ainuk ka dashur as t’i zbukurojë, as t’i përkeqësojë ato.Ceslav Milosh duke komentuar etikën e shkrimeve tëkampeve naziste në epokën sovjetike e shpjegonkontradiktën e këtij përshkrimi dhe kjo kontradiktë,sipas tij, kishte të bënte me faktin se të mbijetuarit ipërshkruanin kampet jo ashtu si i kishte parë, por siçduhej t’i kishte parë. Libri “Rrno vetëm për me tregue”është në këtë kuptim krejt e kundërta. Në këtë libër nukështë ideologjia ajo që e përcakton shkrimin, por fakti.

Me veprën e tij Padër Zefi dëshmon se nuk ka paturasnjëherë frikë të përballet me të vërtetën, as kur ishtenë burg, as kur ishte jashtë tij. Nuk ka gjë më tëturpshme në botë se të harrosh krimet – thotë Chalamovnë një letër dërguar Pastërnakut në vitin 1956. LibriRrno për me tregue e shpëton shoqërinë shqiptare prejkëtij turpi. Ajo është mbi të gjitha një dëshmi se moralii shkrimit ekziston ende në shkretëtirë morale të quajturShqipëri që ka lënë pas komunizmi.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


62

TUE KUJTUE PADER ZEFIN!

Pader Zefin e kam njofte qysh femije, poratehere na ishte ba mendja Pader Justin, PaderMarin, Pader Viktor, Pader Donat etj; e fra

Zefi, si e thirrshim na, rrinte i qete ne shezlongun e vete studionte ne heshtje. Rralle rrijshim me te, por edheai shpesh nuk shifej. E kush e dinte se ku shkonte FraZefi. Ndoshta, vetem Provinciali. As Justini qe banonteme te ne nje kuvend e i ndante dhomat e tyne nje koridori gjane dy-tre metrash, nuk e dinte se Fra Zefi, me 1956,ishte shugurue meshtar tinez. E pra, Justini pergatistefshehtas dy studente per meshtare. Dy vjet ma vone,kur u lejue te thonte meshen ballafaqas, Pader Justinishkroi keto dy epigrame gezimi qe tingellojne, si njeproteste e kjarte disidence, vertet e heshtun, pordenoncuese, e forte, kambengulese. Epigramet botohenper here te pare. Doreshkimin e kësaj vepre, e para ellojit ne letersine tone, e kemi gati per botim, perkthimine epigrameve etj. nga latinishtja i ka ba perkthyesi,leksikografi e poligloti Zef Simoni.

Nga Kolec ÇEFA


63

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Ja dhe epigramet kushtue Pader Zef Pellumbit:Ndërsa keqas vorfenuekryeultë ne gryke te vorrit vojtunmjerimin qe e kish’ mbuluee shumja moj province idhtas po kjante.prej dhimbet se naltit Hyjit i pelqeizemrat me na i ngushlluemme shugurimin tand p. Zef, faret te papritunmbi te gjithe por ti meshtar i zotit gezojuqe mbas sa vjetsh dihamesh, pezullimeshdeshiri te shkoi ne vendnjai Krisht qe se parit sot nder duer te dirgjette forcofte, te zemrofte, shok t’u baften’ apostullimin e nalë qe te pret

Rasa historike: mesha e pare e fra Zef Pllumit,më 1 maj 1958:Me gaz e hare shoke e miq mblidhuniEjan! Te lteri i shenjte ne te cilinI nderuemi at Zef Pllumi OFMKete dite ma se fundiI patrembun nga veshtirësite e kohesI rrethuem nga njerezit e dashunÇoi meshen e pare

Jezusi zemerbute e Mbretnesha e QiejveTe qofshin praneQe të vështirën detyre te shenjtëTa mbash e ta kryesh me zemer te fortePo sjell momente nga kujtimet e Z.Pllumit! - Une

nuk e kam njofte Dom Ndrene, por kam ne memorientime atmosferen e tij. I ka dhane mesim gjuhet vellaittim., i cili, thoshte, se ishte teper terheqes e klasa endiqte me nje vemendje te madhe. Fliste rrjedhshem ethjeshte dhe leksionet e tij perfundojshin tue ecerruginash dhe oborresh, sepse kujtonte ngjarje, skenae prapaskena te historise se vendit tone. Nje dite nemegjes, posa shkova ne shkolle, ndjeva atmosferen seka vdeke Dom Ndreu. Une nxitova kah dera e kuvenditte jezuiteve dhe tue kalue rremujes qe mundohej teqetesonte Mark Manovi, portieri, me ate te folun

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


64

mllaqites, por qe ngelet per ne simboli i besnikerise e ithjeshtesise. Ne korridorin e erret i kalova tue vrapuete gjitha dyert e zeza. Njena nder keto dyer kishte njexham. Aty u ndala. Ne nje tavoline te gjate kishin vendoseDom Ndrene e vdekun! I madh, imponues, me mustakte medhaj e buzet e shpervjeluna. Kam ndeje mbas xhamitper ma se gjysme ore, sepse dojshe ta mbaje ne mendfiguren e tij per te gjithe jeten. Ate figure e kam te qarteedhe sot dhe di edhe ta vizatoj. Njeriu ne jete ka shumemllefe, qe shpesh e ndjekun edhe me vite. Si kam mbetei indinjuem, kur kam lexue ne nje hyrje te nje botimiper Mjeden, sesi rinia perparimtare ua rrembeu trupine Mjedes jezuiteve per t’i ba nje funeral madheshtor. S‘ka kene hiç ashtu. Mjeda ka vdeke nder jezuite dhe,sipas zakonit e rregullave te tyne, ata e vejshin meskishes se tyne, njerezit e vizitojshin dhe, kur vinte ora ecaktueme, bahej salikimi i te vdekunit. Me nje gushtkane ndodhe per pushime te gjithe studentet universitare,qe mesojshin ne shkollat e nalta te Europes. Shumeishin letrare te rij, qe Mjeden e kishin pase mesues. Njeperfaqesi e tyne (mbaj mend edhe emnat): Henrik Lacaj,Nard Kraja, Pashko Gjeçi e disa te tjere, shkoi tek ImzotThaçi dhe i thane se duem t’i bajme nje homazh poetitte madh, tue i ba nje funeral te thjeshte neper rrugetkryesore te qytetit. E Thaçi: Posi, po vij edhe une me ju!- Kush e ka njofte kete figure patrioti, me inteligjence egojtari te rralle, i forte, burre karakteri, qe krijonterespekt te madh ne paraqitjen e tij, i jep vendin emerituem, si klerik e si patriot i rralle. Sigurisht, qeThaçi “plasi”, me 1946, sepse u gjend para nje situatete pakonceptueshrne. Ashtu fjale pak siç ishte ikomunikojshin çdo dite vrasjet e burgosjet e priftave tetij. E mbaj mend si çohej ne kambe dhe ecte kryenalteneper korridoret e arqipeshkvise. Sigurisht, se me katerrreshta nuk pershkruhet nje figute kaq e madhe. Pernje gja jam i sigurte se, kur te shkruhet historia e vertetee vendit, do te dale roli i madh i Thaçit ne “çlirimin eShkodres” dhe ne qofte se Shkodra asht çlirue pa asnjepushke, asht vepra e Imzot Thaçit. Une e mbaj mend neditet e fundit te nandorit 1944, kam pa oficerin e naltegjerman tue hy ne arqipeshkvi dhe mbas ka hy tek nje


65

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

personalitet i Luftes Nacionalçlirimtare. Ajomarreveshje me leshue Shkodren pa gjak asht veper eThaçit e Shkodra, duhet te jete mirenjohese perjete.Kush i di ma mire keto pune, le t’i shkrueje!

Te kthehemi tek funerali i Mjedes. Gjithe populli iShkodres me desipline e dinjitet e suell neper qytet. NeFushe te Qeles, qe ishte hape krejt, para postes, ndalinarkivolin mbi nje si sarkofag dhe ne ballkonin e vogel,pese-gjashte kambe shkalle foli prof. Ernest Koliqi.Foli teper bukur, ma teper ne poezi se ne proze. Bileune, ishe afer bandes (pse ku mund te ishe une?). Duketse drejtuesit e bandave nuk me debojshin, si femijet etjere. Nder fotografite e asaj ceremonie ne Fushe çele,shifet pralle bandes nje djale i vogel, ai jam une.

Mjeden e vorrosen ne vorrezat e jezuiteve ne fundine kishes se tyne. Me duket se asht detyre e secilit neShkoder t’ia kujtoje autoriteteve se ku gjindet vorri, seprane tij jane edhe tjera figura te shqueme te kulturessone kombetare: Zanoni, Jungu, Pazi e sa e sa tjere. Seku ishin ata te rij revolucionare qe ua “grabiten” Mjedenjezuiteve, une as i pashe, as me kujtohen.

Mjeden e recitojshim ne familje te gjithe, nganjehereedhe te gjithe se bashku, po ashtu edhe te dajat. Unekisha ndonje poezi qe nuk u merrshe vesh dhe m’udesh kohe, bile vjet ta deshifrojshe. Kur nje dite, njekushri imi, teper i mire, teper i bute, ishte inxhinierpyjesh, ulet ne tryeze e me spjegon tubëzën e dyte te“Andrra e jetes”, se e shifte se une ate poezi nuk ekuptojshe: “Krekce e bre, e çetine e qeparize etj. S‘kuptoja asgja. Shiko, me Ilia: “Keto jane lloje drujshqe nuk rriten, absolutisht, afer njeni-tjetrit, por Mjedame inteligjencen e tepert ka krijue nje vend e njepanorame qe te permblidhte sa ma teper bukuri te vendittone. Edhe sot e kesaj dite (ah, force magjike e artit!),kur e lexoj Mjeden, me kap nje ngasherim shpirtnor.Here me ban te fundosem ne detin e madh te veshtiresivete jetes: malli, internimi, pritja, vdekja, kujtimet e largeta,disa te pasherim, luftat, por pastaj e ndiej veten me njeperbamje tjeter ku Skenderbeu e keshtjella, ku legjendae miti, ku lavdia e Lezhes dhe e Shkodres, shperthimi ilirise kane krijue tek ti, vertete, pjesetare te nje ~ombi

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


66

me origjine hyjnore. Une e ndiej tek poezia e tij “burrin”,Fatosin ne patershane tue preke, kete monumentalizem,me gjithçka, jo vetem ne figura madheshtore, por edhevete ne konceptimin e skenave (Lissus), ne konturet eforta. Me duket se shqiptari e ka te kjarte e te lehte tebaje basorilievet e historise ne momentin gjigand teatdheut.

Ato basorelieve nga poezia epike e Mjedes, besoj sedo te jene ma madheshtore se ato qe veshin kolonatgreke apo romake; ata do te jene, se paku, ma te verteta.Kush e njohu Mjeden, thote se ai kishte nje karaktershume te c;uditshem, ishte idhnak, rebel, nervoz dhe megjithe ate volum te trupit (e me gjithe ate virtyt e perkushtimshpirtnor) kishte veshtire ta fshihte. Edhe ate mllef teperiudhave te ndryshme, ai na i la ne poezine e vet:

T’trembne ne Stambolle, o tigerE t’farmakuene gjumin!Keqas, 0 i mjere, ti lumiMe prite ke ba mendim...Nganjehere me merr me vete, me zor, e me çon

tek nje mal i madh e me len te besoj ne te ardhmen:Mblidhnu vellazen e bashkonjuNen flamur te shqiptaris,Prej nje gjaku, nje gjinisAsht shqiptari kand e kand.

Une po mbeshtes kryet ne gjoksin e tij e po lexoj:Nje nane tjeter, thoshe, keBir, ne kete dheNana jote asht shqiptaria.........................................Mbas fjalesh te tua perhere shkovaE t’ ndigjova, Shqyptarine nuk e korita.Na fal, O Dom Ndre, sepse me duket se te kemi

njohe pak e te kemi çmue pak! (3.VI.1992). E une po embylli tue perserite: Na fal, O Pader Zef, nuk te paskeminjofte e çmue sa duhet! “Deshmia jote do te mbese egjalle e do te kujtohet, e te mos harrohen krimet ediktatures, qe te mos perseriten. Deshmia jote me duketsikur me thote: mos mbaje inat, mbaji ne mend!

Por, “Të harrojme, tue i kujtue”!


67

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Momenti i arrestimi të At Zef Pllumit

Nikollë Mazreku dhe At Zef Pllumi në gjyq

“Nder i Kombit”


69

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Dy veprat madhore të At Zef Pllumit

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


70

Lamtumira e At Zef Pllumit


71

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

PADRE ZEF PLLUMI

TRA LA SCRITTURA E LA STORIA

La conferenza scientifica dal titolo“”Padre Zef Pllumi – tra la scrittura e lastoria” organizzata dall’istituto delleRicerche Politiche “Alcide De Gasperi”, laProvincia Francescana albanese “ZonjaNunçiatë”, l’Universita’ di Tirana ed il “ Centrodegli studi albanologici”.

25 Septembre 2008

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


72


73

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Nella piu’ grande sala del Museo Nazionale aTirana due sessioni scientifiche hanno trattatonei dettagli i valori ed i messaggi dell’opera delfrate francescano nel primo anniversario dellamorte.

Ha terminato con successo i lavori laconferenza scientifica “Padre Zef Pllumi– tra la scrittura e la storia”. Con la

partecipazione di numerosi invitati nella sala centraledelle conferenze del Museo Storico Nazionale a Tiranasi e’ svolta la conferenza scientifica dal titolo “”PadreZef Pllumi – tra la scrittura e la storia” organizzatadall’istituto delle Ricerche Politiche “Alcide DeGasperi”, la Provincia Francescana albanese “ZonjaNunçiatë”, l’Universita’ di Tirana ed il “ Centro deglistudi albanologici”.

Moderatore era il rettore dell’Universita’ di Tirana,Proff. Dott. Dhori Kule. La prima sessione e’ iniziatacon la relazione tenuta dal Proff. Dott. Sabri Hamiti,noto studioso dal Kossovo dal tema “ Missionario

“PADRE ZEF PLLUMI – TRA LASCRITTURA E LA STORIA”

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


74

ribelle” e si e’ occupato in generale del trattamentodelle idee e la trasmissione del messaggio dell’operadell’illustre frate francescano. Lui tra l’altro hasottolineato che “il missionario deve pagare il doverecon la vita” alludendo al calvario delle sofferenze dipadre Zef Pllumi e di altri missionari cattolici duranteil regime monista. La dedizione e il giuramento versola fede, ha sottolineato il proff. Hamiti ha delineatosempre la vita di Zef Pllumi come scrittoremissionario, mentre il suo libro illustra tutta ladrammaticita’ di questa dedizione. Parlando piu’profondamente del ruolo di Padre Zef Pllumi comemissionario e come persona che trasmette i messaggicelesti, lui ha ribadito tra l’altro che il pretefrancescano ha ragiunto il suo scopo, conservando ecoltivando l’umano nella folle danza della violenza edella bestialita’. Lui ha diviso l’opera monumentaledel frate francescano “Vivi solo per raccontare” a trelivelli. Il primo viene da lui percepito come vita esopravvivenza all’inferno (comunista). Il secondolivello e’ vissuto e rivvive nella memoria di quanto e’accaduto, mentreil terzo livello: le righe della scritturabasate nella sopravvivenza e nella memoria per offrirela testimonianza nella sua forma piu’ credibile e conessa l’effetto del reale. Dopo esplicitamente ha messoin rilievo l’obiettivo del libro di padrfe Zef Pllumi,dove l’uomo viene descritto in situazioni estreme,quando si abbassa a sentimenti di ferocia e quandotrasforma la sua specie in “bestia da somma”. Altermine il padre Zef Pllumi nell’analisi del noto criticokossovar accetta il ruolo del missionario, ma sitrasforma in un missionario ribelle. La sua ribellionefondamentale nell’opera “Vivi solo per raccontare” e’una ribellione contro l;obblio, ma il messaggio spaziaoltre e rivolge un appello per il perdono ma non perdimenticare.

Nel suo discorso il prete francescano GazmendTinaj, rappresentante della Provincia Francescanaalbanese ha sottolineato nella sua relazione dal titolo:“ perdere per vincere” che per cinquant’anni e’ statainesorabile la guerra tra il diavolo ed il Signore,


75

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Cristo... “Non e’ stata quella guerra prebiblica traSan Michele e Lucifero, ma e’ stata la guerra del XXesimo secolo, tra il comunismo ateo ed il clerocattolico albanese. E’ stata una guerra impari”. Ilrelatore ha dato delle testimonianze sulla vita delfrate ed i punti di vista di altri grandi francescanicome Prendushi, Justin Rrota, Padre Andon Arapied altri. Inoltre ha sottolineato che il calvario dellesofferenze vissute dal padre Zef non e’ semplicementeindividuale, mae’ il calvario vissuto dalla Chiesacattolica, definendolo “Il giardino di Getsemmani”un evidente riferimento che offre la nota opera dipadre Zef Pllumi “Vivi solo per raccontare”. Lamigliore saggezza nel concetto di padre Zef hasottolineato piu’ avanti Gazmend Tinaj – non era lamaniera per evitare o scappare della torture, daiproblemi della vita, come del resto ogniuno fa’ neigiorni d’oggi, ma era la maniera come accettare conamore quello che la scelta della sua vita intendeva ecomprendeva. Al termine del suo discorso riporto’all’attenzione di tutti l’ultima volonta’ di di Padre Zefche puo essereconcepita anche come suo testamentospirituale. Rivolgendosi ai suoi apostoli lui siesprime ina maniera netta e chiara sulla salvaguardiapura dei ricordi sui posti nei quali era passato e cheaveva ricordato, trasformati poi in luoghi dipersecuzione degli innocenti, e questo lo fa’ attraversole parole:”Conservate accuratamente questo luogo equesta santa casa! Conservate i ricordi di coloro chevi sono stati prima di voi! Sono stati loro ad esseredi guida per questo povero popolo con la luce dellareligione e del progresso, e voi da oggi in poiconservate non solo le loro orme ma anche il lorospirito!

Dopo hanno preso la parola i due traduttori dellamonumentale opera di Padre Zef Pllumi in inglese efrancese e rispettivamente il proff. emmerito OdileDaniel e Kate Schank. Nel suo discorso il tradittorefrancese la signora Daniel ha sottolineato che nellapersonmalita’ di padre Zef Pllumi si e’ incarnata lamemoria ed i valori che fanno la grandiosita’ di questo

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


76

paese...Questa grande opera ha lei ribadito sicontradistingue per la veridicita’. Padre Zef Plluminon ha voluto lodare se stesso, ma ha volutotestimoniare attuando le parole del suo superiorepadre Martin Sirdani nel capitolo “Le rovine dellachiesa” quando lui disse “Vivi solo per raccontare”.“Il dovere, l’obbligo a raccontare gli anni del sangue edegli orrrori che lui ha affrontato con inflessibilecoraggio” erano secondo la tradutrice dell’opera infrancese, primarie. Mentre parlava delle emozionivissute quando ha avuto il primo contatto con questolibro, Proff. Daniel venuta appositamente da Parigiha rilevato che il libro di Padre Zef Pllumi non silimita solo nella denuncia del stalinismo e dei suoicrimini, ma questo libroi suscita particolare interesseper conoscere la storia dell’Albania e della sua culturae questo specialmente nello spazio francofono. ZefPllumi, ha lei proseguito ha compiuto l’opera dellariabilitazione della storia albanese. Lui ha laceratola cortina ingannevole della propaganda stalianianaed ha raccontato in quale maniera il potere diquell’epoca aveva falsificato il passato. Ma un aspettomolto interessante dell’operasotto l’angolazione dellatradutrice e’ il fatto che lui ha messo in risalto ivalori tradizionali dell’umanesimo nella societa’albanese espresse concretamente attraverso lasalidarieta’ che il padre Zef Pllumi condivvide con isuoi compagni di carcere o nei campi di rieducazione.Altri valori che l’autore del libro incarna nel suo librosono la parola data e la resistenza. Un valoreaggiuntivo che ha lasciato profonde traccie nellospirito della professoressa francese e’ il sensodell’umorismo Scutarino rimasto intatto nel padreZef oltre le innumerevoli sofferenze subite.

Mentre la tradutrice del libro in inglese, pubblicatoin America, Kate Schank, che si e’ concentrata neivalori di informazione del libro di Padre Zef Pllumiche in essenza “ha illuminato” le menti nell’Occidentee in America sulla vera situazione regnante in Albaniaper quanto riguardala persecuzione della religione edel libero pensiero.


77

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Successivamente ha parlato la signora dott.Dhurata Shehu dell’Universita’ di Tirana, e dopo haparlato il noto pubblicista ed editore Fahri Balliuche ha voluto parlare delle relazioni reciproche dicollaborazione tra l’opera di Padre Zef Pllumi ed imedia albanesi. Lui ha posto l’accento sull’indi-spensabilita’ della comprensione dei messaggi che ilnoto frate francescano ha lasciato a tutti gli albanesi.Interessante era il tentativo di riportare all’attenzionedel pubblico la maniera in cui descrive ed analizzale piu’ odiose figure del regime comunista e cheparadossalmente ritrovano ancora oggi posto neigiornali e nei quotidiani albanesi.

Nella seconda sessione ha parlato l’exambasciatore tedesco degli anni 80 e degli inizi deglianni 90 proff. Dott. Daum, che ha raccontato momentiinteressanti sulla sorte degli albanesi in quegli anninonche’ il ruolo dei perseguitati politici nel crollodel comunismo. Dopo una serie di noti critici estudiosi emmeriti come il proff. Dott. ArdianMarashi, dal centro degli Studi Albanologici, Dott.Persida Asllani dall’Universita’ di tirana, RudolfMarku, Proff.ssa Lida Miraj, Mark Markudall’Universita’ di Tirana hanno messo in rilievoilvalore dell’opera e dei messaggi che Padre Zef Pllumiha lasciato nell’aspetto del patrimonio culturale,storico, letterario artistico, etico, morale e nellasalvaguardia e l’archiviazione dei valori archeologici.

I ricordi di Kolec Cefa, Gëzim Peshkëpia e TanushMulleti, hanno fatto rivvivere ai presenti pezziinteressanti dalla vita di Padre Zef Pllumi perche’ loroavevano avuto stretti contatti con il frate franscano.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


78Da Fahri BALLIU

Per me il momento in cui ho conosciuto PadreZef e’ stato un momento felice. E’ stata unaconoscenza semplice attraverso un suo amico,

piu’ precisamente attraverso un amico comune con ilquale ha collaborato con successo per anni per farrinnascere la rivista “Hylli i Drites” e in generale dellacultura che questa famosa rivista intendeva diffondere.Da quel momento le circostanze sono state ancora piu’propense perche’ Padre Zef viveva nelle case dei mieipiu’ stretti amici, ma senza mai conoscere il legame cheavevano con Padre Zef. Brevemente ho avuto temposufficiente, ma ovviamente febbrilmente interminabileper leggere non solo l’opera del padre ma anche il suospirito le reticenze mai pronunciate. Perche’ lui avevadelle cose da dire, mai dette e che verranno dette ora edopo, ma lui non sollevava tempeste irose nemmenonel momento in cui qualche bastardo della dittaturache difende i criminali ed i fondatori della securitade

PADRE ZEF PLLUMI ERA SIMBOLODELLA PERSECUZIONE DEL CLERO

CATTOLICO ALBANESE


79

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

allungava le mani. Padre Zef era un prete che nei suoiracconti appare molto in alto nelle nostre feroci guerredi lingua e di spada. Questo pero’ non significa chenon sapeva separare il grano dalla zizzania, ma siimpegnava anima e corpo a interrare il conflitto anchenei momenti quando certi schiocchi conformandosi almodello di Peza si struggevano del dialetto gege.

Quanto ho detto in questo momento di dolore l’hodetto anome del principio della sua vita. Padre Zef erapadre non nel significato ufficiale ma del modelloumano, lui era tollerante senza calpestare i suoi principi.Attualmente una figura di queste dimmensioni e’ presenteraramente nella storia degli albanesi, un popoloirascibile, ma Padre Zef e’ riuscito con lo splendore delsuo talento a diventare una formula umana diriconciliazione. Ma quando sara’ falciato il seme delmale tra gli albanesi perche’ non possiamo arrivare alpunto da trattare il libro “Vivi solo per raccontare” unasua genialita’ da lui scritta in carcere. Dimentichiamoche era un prete chiuso in carcere minacciato dalla mortesu ordine serbo russo per chiudere le porte della civilta’occidentale in Albania. Non dobbiamo dimenticare iboia. Padre Zef Pllumi era simbolo della persecuzionedel clero cattolico albanese. Era l’emblema del camminooccidentale dell’Albania verso l’occidente. Lui era ildifensore ed il sostenitore dell’idea che in Europaandremo tutti noi con le nostre fedi e religioni il chenon costituisce un ostacolo. Lui divenne dunque unodei precursori dell’appello albanese a condurre la nazioneverso l’Europa da dove e’ nata. Ovviamente la sua mortee’ grave tra tutti quelli che ho conosciuto e amato. Orache lui non e’ piu’ tra noi possiamo dire che il sostegnoe la sua ispirazione hanno fatto rinascere molte cosein Albania. I quadri storici, i memoriali di Padre Zefhanno qualita’ preziose d’argento e di pietre prezioseavranno presto lo scintillio del diamante che irradiera’la propria luce a tutto quanto arrivera’ dopo di noi.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


80 Da Prof. émériteOdile DANIEL

PADRE ZEF PLLUMI, INCARNAZIONEDEI VALORI TRADIZIONALI DEGLI

ALBANESI

In questo anniversario di commemorazione diPadre Zef Pllumi vorrei affermare che nellasua personalita’ si e’ incarnata la memoria

dell’Albania e tutti i valori che fecero la grandiosita’di questo paese.

Quando ho aperto per la prima volta le paginedel libro « Vivi solo per raccontare », l’ho letto inun fiato e decisi di tradurrlo in francese. A tale scopoho lavorato con l’autore per elaborare delle note dispiegazione per i lettori francesi. E in quei momentinotai che avevo di fronte non solo uno che si erasalvato dal gulag la cui bravura ho ammirato, ma unAlbanese ricco dei valori fondamentali della societa’albanese, valori che avevo conosciuto nel corso deimiei studi di albanologia..

E veramente Padre Zef Pllumi e’ l’incarnazionedell’eroe albanese di quell’ero sul quale la storiaalbanese ci ha dato molti esempi. Heroe che oltrealla forza della fede incarnava il coraggio, la pazienza,


81

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

la fedelta’, la solidarieta’ e andava oltre le differenzetra le regioni, oltre le differenze culturali e religiose.

La grande opera di Zef Pllumi si distingue per laveridicita’. Non e’ solo il racconto degli eventi chesegnarono la sua vita, ma la vita di molti Albanesi.Non ha cercato di elogiare se stesso, ma di renderetestimonianza mettendo in vita leparole del suosuperiore Padre Marin Sirdani ed espresse nelcapitolo « Nelle rovine della Chiesa » quando lui lidisse : « Vivi solo pe raccontare ». E lui considero’un dovere raccontare gli anni di sague e orroreaffrontati con irremovibile coraggio.

Il suo libro non si limita solo nel racconto enella dennuncia del stalinismo. Questo libro e’ digrande interesse specialmente per il lettore francese,per poter conoscerela stori dell’Albania e la suacultura. Una tradizione accompagna da molti appuntiha il merito di rendere note fuorii confini le qualita’della resistenza degli Albanesi come pure delpatrimonio di un passato intellettuale di un Albaniaorientata verso l’Occidente.

Zef Pllumi ha realizzato un opera di riabilitazionedella storia albanese. Lui ha strappato la cortinaingannevole della propaganda stalianianadimostrandoin quale maniera il potere avevafalsificato il passato. Ecco le sue parole: « La figuraoscura, macchiata, vile, quella che veniva presentatasull’intera stampa nazionale, descritta intutti i testidella storia dei tempi nuovi dell’Albania, la’ venivavista sotto un altra luce e ti dava l’impressione cheil diavolo non e’ poi cosi nefasto come lo dipingono?E veramente li’ ho creato la convinzione che la storianon e’ sempre quella che viene scritta ed insegnata ».Lui descrive i valorosi uccisi dal potere o personalita’lasciate in obblio da questo potere. Davanti agli occhipassanno le luminose figure del patriotismo e dellaletteratura albanese : Erasmo da Balneo, LuigjGurakuqi, Luigj Bumçi, Bernardin Palaj, Preng Doçi,Shtjefën Gjeçovi, Gjergj Fishta e molti altri. L’autoreci fa’ ascoltare le parole di un vecchio albanese: « Nonho conosciuto personalmente ne’ Fisht,a ne’ Anton

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


82

Harapi,e nemmeno padre Gjon Shllaku, ma da quelche ho sentito dagli altri non avevano nulla dainvidiare ai grandi uomini della cultura che aveval’Europa ».

Posso affermare che Zef Pllumi ha ristabilitol’onore della comunita’ francescana nel paese. Unpersoannaggio del libro dice: «E’ vero chegiuridicamente vengono riconosciuti come « Fratiminori »,ma in realta’ sono « I Frati maggiori »,aiquali l’Albaniasara’ riconoscente non solo per laliberta’ maancora di piu’ per la cultura. I bektascied i francescani sono i principali ad aver formato lacoscienza nazionale ». Lui ricorda che i francescanisono famosi nella raccolta di oggetti museali e laloro archiviazione; lui personalmentre ha salvatomolte opere tra queste un manoscritto di Gjergj Fishtaed il bastone che usava quest’ultimo. Lui descrivel’opera educativa della comunita’ francescana nellescuole nel liceo Illyricum e nelle biblioteche. Innalzaun inno all’umanesimo difuso dal conventofrancescano e la loro negazione della violenza.

Per quanto riguarda i valori tradizionali dellasocieta’ albanese risalgono attraverso la solidarieta’che dimostra per i compagni di carcere o dei campidi concentramento. Lui rende testimonianza per tutticoloro che sono stati uccisi, che hanno sofferto oche sono stati lasciati in obblio. Lui restaura il ricordodegli avvocati mussulmani come Muzafer Pipa i qualidecisero ad impegnarsi per solidarieta’ in difesa deifrancescani sacrificando la loro vita.

Padre Zef Pllumi rende onore ai piu’ deboli epalesa un dono quello di difendere gli altri. L’amiciziafraterna con Xhabir Dibra e’ un bellissimo esempiodi amicizia tra cristiani e mussulmani. Cito :« L’istinto della tutela della vita ci aveva indotti adimenticare le nostre famiglie ed i nostri amori. Lapersona piu’ cara al mondo era’ l’amico vicino che tisalvava la vita. Non e’ importante che cos’era :mussulmano o cristiano, ballista o zogista ouncosmopolita. L’uomo difendeva l’uomo contro tutticoloro che combattevano l’uomo » .


83

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

L’autore incarna il valore della parola data. Luicita le bellissime parole del Provinciale MatiPrendushi : « Tu sei un montanaro e conservi laparola data » Lui incarna i veri valori degli Albanesi:la tradizione del combattimento e del coraggio.

Un pensiero permanente permea le sue righe, ilpensiero di un Albania a radici occidentali. Nell’epocadegli inizi dell’inflienza del comunismolui fa’ questocommento: « L’Occidente allontana con un passomolti secoli ». Piu’ avanti nel libro leggiamo : « Cisiamo sforzzati a insegnare e a dare la cultura cheha l’Europa per non farla distinguere nel male daglialtri ». E si sente la voce di una vittima mussulmana :« O Signore perche’ avevano arrestato tutta quellagente? Solo perche’ si erano dimostrate occidentali.Mussulmano si e occidentali ! Questa era la grandecolpa. Questo era il concetto dei nuovi sovrani » .

Alla fine vorrei dare due caratteristiche che mihanno lasciato fortiimpressioni:

Padre Zef Pllumi ha conservato nello spiritol’umorismo scutarino. Nel libro ci da molti aneddotticon cui lui anche se nei travagli risponde ai boia confine umorismo. Lui racconta l’ignoranza dei boiache confondono le parole « francese » e« francescano », nel momento in cui viene ricercatodalle autorita’ poliziesche.

Un altra caratteristica e’ la lingua. La linguaalbanese sembra nella bellezza delle sue origini. Illinguaggio dei montanari si esprimere come unbellissimo esempio del patrimonio dialettale. Allalingua si rende onore con molte espressionicaratteristiche contanine, provverbi, parole della vitadi ogni giorno. Nel secondo volume si presenta nellevesti dello scrittore che usa i dialettalismi. Questomi ricorda la lingua francese arrichita da espressionipopolari di alcune regioni.

Per finire vorrei affermare che nei colloqui conPadre Zef Pllumi notai la sua ostinazione per il ruolodella cultura nell’illiminazione delle menti e perinculacare la saggezza. Lui dopo la liberazione hadedicato molto del suo tempo a questa missione. Le

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


84

sue convinzioni l’hanno spinto a parlare affermandoche la sottomissione ed il fatalismo sono umilianti.Per la parola, la scrittura, l’;influenza morale, ilcoraggio e l’esempio della solidarieta’ umana luisuscita non solo amirazione ma anche un ngranderispetto. L’opera ed il suo essere nutriti con i valoridella fede, della resistenza e di una vasta culturadevono inculcare alle nuove generazioni la speranzaper il futuro e la forza per affrontare le sfide dellasocieta’ moderna.


85

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Da Prof. Dr. Sabri HAMITI

MISSIONARIO, IL RIBELLE,PADRE ZEF PLLUMI

Il missionario “Vivi solo per raccontare”, il titolodell’opera di Padre Zef pllumi e’ un titolo....universale e nello stesso tempo tragico. Il

missionario deve pagare il dovere con la vita. Il titoloe’ una frase in imperativo che intende due persone (Io etu) che cambiano posizione per costituire l’accordo, laconciliazione. Ma la parola solo in questa formulazioneriporta all’estremo la richiesta e pone la vita alloscrimolo e in prova eterna. La consacrazione si fa’all’inizio quando la vita si misura con la missione.Questa dedizione e giuramento ha delineato sempre lavita di Padre Zef Pllumi, quale missionario testimone escrittore, mentre il suo libro contiene l’intera grammaticadi questa decisione. Non vi e’ dedizione piu’ difficiledella scrittura obbligatoria in particolare pertestimoniare la tragedia umana. Siccome l’opera “Vivisolo per raccontare” ha nella sua essenza il seme tragicodalla prima riga alla fine, per quanto e’ un racconto

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


86

sulla vita che deve diventare uguale alla vita, inpermanente contrasto con la morte.

Il ruolo del missionario e’ difficile perche’ deveportare a compimento luniversale, conservando intattoil personale, sempre conservando e coltivando l’umanonella folle danza della bestialita’.

In cicostanze simili Padre Zef Pllumi e’ riuscito adessere missionario e autore. Un compito veramentegravoso.

2. Analisi dei titoli – L’opera monumentale di PadreZef Pllumi comprende tre volumi: “Il libro deiriccordi”(1995), “La liberta’ tra due prigionie” (1997) e“Il lungo asservimento” (2001). Se il primo titolo spiegail tipo del testo, gli altri due esprimono situazioniestreme che si prolungano nel tempo. Ma i tre soggettidei tre volumi: il Libro la Liberta’ e l’Asservimentosuggeriscono e dimostrano che il libro viene scritto perla liberta’ e l’asservimento non come concetti universali,ma come segni della vita concreta, anzi personale.

Immaginare e poi scrivere della liberta’ in prigioniae’ una missione che genera dolore illimitato.

3. La letteratura della testimonianza – Scriverericordi come autobiografia intende selezione (scriverequello si ricorda) il che intende le distanze nellascrittura. La scritura delle testimonianze non ammettela selezione e si scrive senza ricorrere alle distanze,intendendo la verita’ e la morale e ancora di piu’ quandoil missionario scrittore e’ partecipe e testimone. Questorende difficile la situazione dell’autore che supera trelivelli. Il primo livello e’ la vita e come si sopravviveall’inferno (Vivi solo per raccontare). Il secondo livelloe’ la sopportazione e rivvivere questa situazione (comericordo). Il terzo livello e’ la calamita’ della scritturabasata nella sopravvivenza e nel ricordo per rendere latestimonianza quanto piu’ credibile pescolandola conl’efetto del reale. Queste fasi hanno un peso distruttivosul soggetto scrittore che deve misurarsi con se stessoin ogni parola e frase. Qui non abbiamo a che fare conil gioco dei significati, ma con il gioco dello spirito persoffrire ancora una volta la resistenza.

4. Le funzioni dei discorsi – La letteratura


87

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

documentaria tiene sempre presente l’accaduto e loscritto contemporaneo o differenziato nel tempo.Quando la scrittura e’ contemporanea allora e’ unaconfessione, mentre quando sono differenziate neltempo e’ una vera e propria narrazione. Noi nonsappiamo se padre Zef Pllumi ha avuto la possibilita’di tenere degli appunti negli anni di carcere e nelletrinceee della dittatura. Ma conosciamo un differenzadi discorsi anzi una forte funzionalita’ delle differenzenella sua opera “Vivi per raccontare”.

La sua opera in molti capitoli assume lo stiledella narrazione e si ritrova ne passato con unacreazione artistica specialmente nella descrizione dellagente e degli ambienti. Altre volte e’ un opera dallo stiledimostrativo e presentatore e conserva tutta ladrammaticita’ dell’evento senza distanze assumendo itratti del dialogo. In altri capitoli il suo discorso diventapersonale (vissuto o giudizio espresso) per delinerare iritratti delle persone (fisiche o morali). Piu’ spessoancora Padre Zef Pllumi fa’ dei commenti che esconodal quadro delle situazioni concrete della vita e vannooltre nel tempo e nello spazio creando una tecnologiadella sofferenzacon delle tesi e antitesi. Il nostro autoredunque non si limita a rendere testimonianza eraccontare, lui sviluppa idee e non dimentica mai diarticolare il suo atteggiamento.

In questo modo l’autore scopre il suo io personale,il suo io sociale ed il suo io cogitos. Il testo dell’operaassume di conseguenza caratteri differenti attraverso ilfunzionamento dei discorsi. Spesso differenziando ilperiodo dell’accaduto dal periodo della scritturadell’opera, ricorrendo a dei segni di testo (ora si dicecosi sono passati molti anni) passi nell’epoca dell’aldila’per articolare delle verita’ universali. Questa volta iltesto assume i tratti delle formulazioni generiche (lavecchiaia e’ una malattia inguaribile).

5. La dottrina dell’amore – Padre Zef Pllumiarticola la resistenza come dottrina del sacrificiofrancescano per gli altri che lo testimonieranno in ognicaso. La dottrina cristiana come dottrina dell’amoreviene confermata in ogni pagina del libro spiegata in

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


88

situazioni estremeo in situazioni quotidiane e cosi’ vienearticolata la sua missione dottrinaria. E questo avvienesia quando viene messo alla prova sia quando proval’evangelizzazione elementare di una persona che ancoranon crede sia quando non crede sia quando pronunciadiscorsi razionalizzati sui valori umani della sua dottrinacristiana. Ma la prova della sua piu’ grande dottrina e’lo scontro drammatico tra l’amore umano e la violenzaumana, viste in circostanze concrete e in eventi vissutiper consolidare la resistenza.

Questa formula lentamente assume i connotati dellaformula universale ricostruita con la vita o la morteper arrivare poi nel concetto della rinascita comefondamento della dottrina cristiana. Confrontando lavita e la morte e nell’intermezzo tra loro la morale luiridefinisce il concetto della consacrazione, del martirioormai come garante della sopravvivenza e della salvezzadello spirito umano. E lui stesso diventa un nuovoesempio di questo fenomeno.

6. Logorografia - “Vivi solo per raccontare” e’ unlibro sul carcere delle sofferenze, del logorio e dispiegala pagina nascosta della dittatura comunista albanese.Alimentata dalla dissidenza dottrinaria che contraponel’amore alla violenza, dalla dissidenza politica checontrapone la liberta’ all’asservimento, l’opera diventaun libro della testimonianza e della fede. E’ uncapolavoro nella letteratura albanese e un opera diimportanza mondiale nel campo della logorografia. Laragione e’ doppia da una parte testimonia la ferocia delsistema eretto sull’individuo, mentre dall’altra loscontro mortale tra materialismo e idealismo nel mondoumano. Lo scontro e’ dunque materiale e spirituale. Ilsuo valore cresce per l’amore, l’uomo e la cultura..

7. la vita e la morte: la sopravvivenza – Il libro diZef Pllumi descrive l’uomo in situazioni estreme quandolui scende in ferocia, bestialita’, e quando la sua stirpelo trasforma in “bestia da somma”. E’ una tecnologiagrave dello sfruttamento dell’uomo. Il doloro e’stracciante terribile perche’ non tocca solo una fasciadella popolazione, ma una nazione intera, e forse inmaniera ancora piu’ tragica per colpa del disordine


89

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

interiore. Raccontando e descrivendo situazioni infernali,l’autore pone delle domande fondamentali:E’ pericoloche l’uomo cercando di sopravvivere per salvare il corpoperda l’anima? Significa forse qualcosa se non e’ ilcaso dell’individuo ma un fenomeno per il collettivo?Per Zef Pllumi la sopravvivenza e la salvezza sono soloil ritorno all’identita’.

8. L’ultimo dei geg – Ho pensato che l’ultima operain nel dialetto geg sarebbe stato il romanzo di AntonPashku (1971) e pensando anche a Martin camaj, malui era all’estero. Padre Zef Pllumi ritorna nellaletteratura albanese per testimoniare il dialetto gege inuna grande opera, e per presentarsi come tale non solonella scrittura e nello stile. Sto parlando qui della suaconcezione della lingua non solo come mezzo dicomunicazione ma prima di tutto come identita’, inparticolare di uno scrittore. Lui non scrive nella linguanatia ma nella madrelingua. Il termine non tocca lagenesi, ma anchee il gergo dell’autenticita’: dal lessiconella forma e in sintassi per testimoniare una identita’linguistica./ Le sue differenze nello stile di scirtturatoccanno perfino le proporzioni dello scontroideologico. Nei processi politici montati le vittimeparlano il dialetto gege, mentre i giudici ed i persecutoriparlano nel dialetto tosk.

Il linguaggio dell’opera “Vivi solo per raccontare” e’legata con lo stile e l’uomo. L’autore scrive cosi’ comeparla consolidando la sua identita’ che puo essere unodei valori della sua opera che lo identificano in manierapiu’ esplicita/. E sotto questa angolazione questo libroe’ un patrimonio, un tesoro della lingua albanese scritta.

9. La ribellione - Padre Zef Pllumi accetta il ruolodel missionario ma si trasforma in un missionarioribelle. La sua ribellione fondamentale nell’opera “Vivisolo per raccontare” e’ una ribellisione contro l’oblio.Se qualcosa puo’ essere perdonato nulla puo esseredimenticato. Il missionario cattolico diventera’missionario cattolico albanese articolando l’autenticita’come cultura e necessita’,: la ribellione va dunqueall’estremo contro la violazione della liberta’ dell’uomocontro la dittatura sotto qualsiasi forma si presenti

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


90

reppressione forte o soffisticata sotto gli aspetti deldominio. Posso personalmente testimoniare che in unincontro tra dodici albanesi a Shkoder nel 1996sull’anniversario di Fishta si parlava in italiano perche’il provinciale, la tredicesima persona presente eraitaliano. E questa volta fui io a ribellarmi: parlate inalbanese qualcuno puo tradurre.. Padre Zef Pllumisorrise e accompagnandomi all’albergo mi disse: Cihai dato una lezione.

Padre Zef Pllumi, e’ stato sempre un dissidente maiun disfatista il che lo ha raccontato nella sua opera“Vivi solo per raccontare”.

.


91

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Da Fra’ Gazmend TINAJ

Ci troviamo qui per parlare intorno alla vitadi Padre Zef Pllumi, un anno dopo la suamorte e si riuni nella vita eterna a tutti i

suoi fratelli nella fede e soprattuto con tutti coloroche si sono messi il saio, cin tutti quelli che hannosofferto insieme a lui i padri della provincia Sofiaalmeno nell’ultimo secolo e possiamo dire che erauno di coloro che avevano sofferto di piu’ nella storiadi ottocento anni della presenza dell’ordine francescanonei territori albanesi. Padre Zef pure e’ statosopraffatto dalla nostra sorella morte come la chiamaSan Francesco, perche’ era uomo come tutti noi, almenovisto con gli occhi dei mortali, ma del tutto diverso seguardiamo nella profondita’ dell’anima e del suopensiero nascente da quanto aveva vissuto e nonipottizzato. Lui aveva ben compreso la logica dellaCroce e del Vangelo: se il chicco di grano seminatonella terra non muore, rimane senza dare frutti, ma

PERDERE PER VINCERE

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


92

se muore da’ molti frutti. Ecco la logica ed ilprogramma di una vita, la logica dell’uomo della fedee della religione che vive solo per raccontare ed hasaccrificato per testimoniare.

Lui e’ vissuto per Cristo, per la fede, per la verita’,per la liberta’, il pensiero differente, le idee forti.Riportando su stesso le gravi sofferenze, le quali nonsolo somigliarono alle sofferenze dell’uomo crocifissoma sono una loro parte. E’ Padre Zef ha provato ilcalvario come la chiesa Cattolica “Il giardino diGetsemani” come lui stesso lo chiama nel libro “Vivisolo per raccontare”. Lui dice: “Ci stavamo preparandoper affrontare una persecuzione orrenda in cuipotevamo rimetere anche la vita.

Padre Zef di fronte alle barbare torture ricordavale parole di Cristo espresso nel Giardino di Getsemani:“O Signore, allontana se possibile da me questo calice“! La preghiera era questa ma e’ stata fatta la volonta’del Signore. Lui anche se sofferente era interessatoalla vita. Ecco che cosa le diceva il giudice Nuri Resmja,:“Zef, ci troviamo insieme nello stesso posto, siamotstimoni dello stesso movimento e della stessasituazione. Che cosa dici”?. E lui rispondeva “Signorgiudice veramente siamo nello stesso posto, nellostesso momento e testimoni dello stesso evento, madevi sapere signor giudice che anche l’agnello ed ilcarnefice si trovano sempre nello stesso luogo e nellostesso momento, ma vorrei chiederti chi e’ piu’interessato della vita?

E lui l’uomo tranquillo e libero nel pensiero anchenel momento del giudizio. E’ una conferma che per luiera evidente la sua partecipazione con le sue sofferenzenelle sofferenze di Cristo e che il male non puo esserevinto dal male, ma dall’amore e dalla saggezza. E luisapeva che l’antireligione,l’anifede alimentata da uominiche hanno solo una pancia e che con essa ragionano stavaper avere priorita’ sugli uomini della fede e della religione.

La piu’ grande saggezza nel concetto di Padre Zefnon era una condotta per poter evitare le torture iproblemi della vita, come fanno in tanti nei giornid’oggi, ma accettare con amore quello che la scelta


93

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

della sua vita comprendeva ed intendeva. Nel suo cuoreanche se triste sentiva che tutto questo avrebbe servitomeglio di mille prediche e che questa e’ la vera scuolala scuola dell’autosacrificio per la Verita. Immolare lavita alla verita’ non significa perderla, ma conquistarla,perche’ la doni con amore, e questa vita diventa piu’ricca e trascendente. Lui ricordava le opere degli Apostoliin cui si scriveva:c’e’ piu’ amore nel dare che nel ricevere.

Lui diede idee, parole, vita e prese invece anni dicarcere, torture, persecuzioni ed in fine la corona cheappartiene solo a coloro i quali sono pronti a soffrireper le sofferenze di un uomo solo Cristo. E lui dedicola sua vita per la verita’ incarnata in Cristo e non perun ideale passeggero e di autosacrificio che annientagli altri una logica questa dell’eroismo incomprensbile.E la sua lotta per la verita’ non era con la forza dellearmi o con le maniere di coloro che fanno della violenzail potere annientando quelli che la pensano in manieradifferente o che denunciano le ingiustizie attuali, malottava con la forza della verita’ e del pensiero illuminato,e diversamente dal conformismo caratteristico percoloro che non hanno idee proprie offri se stesso. PadreZef aveva delle idee ed ha scritto con la penna d’orodella mente.La sua penna si e’ tinta nelle sofferenze,nelle persecuzioni, nelle carceri nella sua vita e mai sie’ immaccolata del sangue altrui. Lui scrisse pienamenteconvinto su quanto credeva. Ecco perche’ e’ credibile, e’uno dei libri piu’ meravigliosi mai scritti. Per lui eraevidente il fine per cui viveva, la religione, la fede e perqualcuno la fede in Cristo era un crimine.

Molti lo conoscono come scrittore, ma lui eraanche l’uomo della preghiera. La sua consacrazione e’la piu’ splendida preghiera a cospetto del Signore. Eccoche cosa scrive alle Clarisse il 29 otobre del 2005:“Lenostre preghiere non erano quelle consuete maerano accompagnate da lacrime e sangue”. Padre Zefabbraccio la croce ed il Crocifisso ed e’ per questocoloui che oggi conosciamo. Padre Zef non puo essereseparato dalla Croce, non puo essere separato daCristo, non puo essere separato dalla Chiesa, dal suopopolo e dalla sua nazione,non puo essere separato dal

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


94

saio, dal francescani dunque non puo essere separatodalle idee e la sua penna. Ed ecco perche’ la sua chiaraed evidente identita’non era un oltraggio agli altri anchese aveva dei pensieri diversi. A lui e’ stata vietata la liberta’di parola, ma lui parlo’ con la sua vita, la lui nel fioredella giovinezza e’ stato vitato di servire al popolo, ma lofece con splendente amore nella sua vecchiaia ed oracontinua a parlare con toni piu’ alti. A lui e’ stato vietatodi predicare ma non a testimoniare.

Ci troviamo veramente di fronte ad un uomo adun Francescano degno del suo nome, ci troviamo difronte ad un prete cattolico ma anche di fronte a coluiche ha saputo testimoniare, ha saputo scrivere. Luiha saputo donarci la parola, idee differenti dallecorrenti del momento. Questa e’ la parola piu’ forteviva, perche’ la storia prima di essere scritta vienescritta con la vita e dopo con la penna, se non lacambiano coloro che detengono il potere e specialmentein un mondo dove l’allogico allontana quello che e’logico ed offusca ogni pensieroluminoso.

Padre Zef aveva vivo nella memoria il ricordo deiluoghi in cui era vissuto e che dopo si trasformaronoin luoghi di persecuzione degli innocenti. Ecco checosadice inuna lettera che possiamo definirla il “SuoTestamento spirituale”: Oggi voi prendete in consegnaquesta casa di preghiere e, dalla profondita’ dei tempipassati io in quanto ultimo erede delle generazioni difrati vi affido questa mia ultima volonta’: Conservateaccuratamente questo luogo e questa santa casa!Conservate i ricordi di coloro che vi sono stati primadi voi! Sono stati loro ad essere di guida per questopovero popolo con la luce della religione e delprogresso, e voi da oggi in poi conservate non solo leloro orme ma anche il loro spirito!

Ricordate sempre che in nquesta casa, in questoambiente hanno donato tutte le forze dello spirito edella mente i frati della nostra Provincia Francescana,P. Vinçens Prendushi, P. Anton Harapi, P. Marin Sirdani,P. Justin Rrota, P. Donat Kurti ed altri che furono laluce di questo popolo”. Certamente Padre Zef avra’fatto degli sbagli, ma 25 anni di carcere fatti per amore


95

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

e per rimanere fedele fino alla morte a colui che e’l’Amore a Cristo, espiano questi suoi peccati. Lui e’nella vita eterna non per merito suoi, ma perche’ siera lavato con il sangua della Parola fatta Uomo,nelsangue di Gesu Cristo che morendo vinse. Ecco perche’l’intera vita di Padre Zef assume un significato deltutto nuovo perche’ perdendo ha vinto. Ecco perche’ lasua opera ha un grande significato. Lui chiede persono:

Abbiamo forse peccato? ...Non so ma cosi’ fu’ lanostra epoca. Chiediamo perdono per quanto abbiamosbagliato, ma abbiamo pensato cosi’ quando il giudizionon esisteva neppure. Chiediamo perdono se abbiamomolto sopportato o se non abbiamo alzato di piu’ lavoce per la giustizia.

Lui conosceva molto bene la forza della preghierae della intercessione, ecco come si esprime: “Affido avoi; pregate per la Provincia Francescana Albanesew,pregate sempre. Pregate che lo spirito di san Francescocontinui a dirigere questo popolo che si ritrova sempretra le tempeste del secolo. Pregate sempre e che ilSignora ascolti la vostra preghiera “.

Lui era un prete della Chiesa cattolica. Scelse omeglio lo scelseil Signore per servire a lui e al popoloconsapevole che senza preti manca la guida, ma Cristoperche’ e’ lui che agisce nella persona di Cristo. E’ sanFrancesco dice: “Se inconrerei per caso un angelo e unprete, saluterei per primoil prete perche’ lui e’ un altroCristo “. Questo e’ il servizio sublime che fece a questanazione, diede la verita’. Se non dai al popolo la verita’si incamminanell’inganno, se non li dai la speranza siincammina nella perdita, se non li dai la fede siincammina nelle disillusioni, se non li dai il Signorenon li hai dato quanto e’ piu’ indispensabile nella vita.Un popolo si sviluppa e progredisce quando vienealimentato con la dottrina e la morale sana chenoichiamiamo “cristiana”. Lui si unisce alla vocedell’ultima preghiera dei suoi confratelli padre MatiPrendushi e Padre Ciprian Nika dicendo: “Signore nonstiamo morendo senza alcuna colpa, ma perdona quelliche ci giudicano e quelli che ci fucillano.

“Viva Cristo ReViva l’Albania”.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


96Da Dr. Ardian MARASHI

IL TESTAMENTO CULTURALE DEIGRANDI FRANCESCANI

C’e’ stata un epoca nella quale i nostri avi re eprincipi, con la loro poltronaggine linguisticadel rsto come la maggior parte dell’antica

Europa, pagani scrivani per elaborare atti e documentinella lingua dei vicini eleni e latini. Un prete appartenentea quell’epoca e con ogni probabilita’ francescano si e’straziato nell’andirivieni tra chiesa e tipografia; raccontaBuzuku: “...io non potevo essere sempre vicino a loro[tipografi], perche’ mi occupavo della chiesa e dovevoservire nelle due parti”. L’obiettivo di Buzuku apubblicare un libro in albanese che darebbe al popolola parola del Signore nella loro lingua natia e’ statatramandato in questa lingua tra le generazioni dei clericilocali, per arrivare intatto in linea ininterrotta nell’ultimodei discepoli dei francescani, padre Zef Pllumi. L’unicoprivilegio richiesto per questo servizio dall’anziano preteBuzuku fu’questo: “Se da qualche parte ho fatto qulachesbaglio, pregherei colui che e’ piu’ erudito di me a trattarecon magnanimita’ quello sbaglio. Perche’ non mi


97

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

meraviglio se ho sbagliato poiche’ e’ la prima opera ede’ molto difficile tradurrla nella nostra lingua.” L’unicoservizio che ci ha richiesto come privilegio il nostroprete Pllumi fu’ di non sbagliare per la seconda volta,condannando con l’oblio coloro che abbiamoincarcerato, ma ci ha chiesto di occuparci seriamentedella scoperta e della riscoperta dei veri valori culturalicivili, molti dei quali sono stati creati nei conventifrancescani da persone provate nella dedizione e nelprofessionalismo, e una di queste persone e’ Padre ZefPllumi.

Nella prefazione dell’opera “I grandi francescani”pubblicata nel 2001, Mentre fa’ il bilancio del contributofrancescano nella cultura nazionale del “secolodell’indipendenza” e a Padre Zef Pllumi, l’uomo il piu’triste e consapevole della bruttale interruzione dellatradizione francescana , ma anche il piu’ serio pervalutare questa tradizione non rimase altro solosemplicemente constatare: “Il Convento francescanorimarra un fenomeno irripetibile nella storia dellacultura albanese.” Il balzo nel tempo dal passato alfuturo senza attraversare l’ovvio obbligo del presente,tramanda il dolore che ha causato la rottura nel belmezzo della fioritura di una tradizione che in effettirimane nell’aspetto dell’eterno presente un fenomenoirripetibile nella storia della cultura albanese.

Noi membri della generazione appena uscita dalparanoia della cultura di massa dell’urgualianza deivalori dal basso, aspiravamo all’assorbimento dellalimfa vitale dei valori supremi che come abbiamo gia’visto non sono mai mancati a questo paese e noi giovanila generazione destinata a servire all’esperimento dilavaggio del cervello, mantenevamo ostinatamente vivala fiamma dell’aspirazione per far eiemergere i valoriormai confermati della cultura nazionale. Padre Zef,come lo chiamavano i scutarini e gli amici divenne pertutti noi in quindici anni, la figura in cui potevamoincarnare questa aspirazione trasformandosi in unafrvida volonta’ di lavoro. Comunque con la nostra solavolonta’ sarebbe quasi impossibile ricostruire questerovine culturali senza le deformazioni strutturali senza

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


98

la presenza di questo prete energico per orientarci efungere da stimolo secondo il principio “amare il nostromondo” principio da lui avuto direttamente in eredita’.Senza l’aiuto di questo autentico erede del ConventoFrancescano, noi aspiranti della cultura albanese degliinizi degli anni novanta saremmo stati due volte orfaninella missione futura: ricostruire la struttura.

Con l’opera “I grandi francescani” Padre Zef cidimostro’ quali erano le travi di questa struttura e qualile pietre miliari. Ha parlato dello spirito dei francesacanialbanesi – Padre Gjergj Fishta – poeta nazionale, e dei“dodici apostoli” che furono il suo braccio destro finoalla fine diventando dei martiri: Padre Shtjefën Gjeçovi– fondatore dell’etnologia e dell’archeologia albanese,Padre Pal Dodaj – archivista, tesoriere e “diplomaticosenza titolo”, Padre Ambroz Marlaskaj – professore digiurisprudenza ed educatore, Padre Vinçens Prennushi– poeta, traduttore e didattico, Padre Marin Sirdani –instancabile studioso del medioevo, Padre Anton Harapi– filosofo e moralista, Padre Justin Rrota – ferventelatinista e linguista emmerito, Padre Marti Gjoka –direttore artistico e fondatore della scuola musicale diShkodra, Padre Bernardin Palaj – padre dell’etnofolclore,Padre Donat Kurti – etnologo e traduttore, PadreBenedikt Dema – autore dlla prima Enciclopediaalbanese, Padre Gjon Shllaku – poliedricosuperlaureato. E lui ha creduto che avremmo soddisfattola sua volonta’ a parlare di Frate Pal Hasi – poetacollaboratore di Budi, di Padre Francesco da Lecce –studioso della grammatica, di Padre Leonardo deMartino – il grande arberesc, di Padre Pashko Bardhi –instancabile pubblicista, di Padre Viktor Volaj – linguistaerudito e di Padre Daniel Gjeçaj – biografo, critico etraduttore. E padre Zef termino la sua opera sui grandifrancescani cosi come suo uso fare, diede a quest’operala forma del testamento e ci rivolse un appello: “Nellasperanza che questo testamento venga portato acompimento.”

Mentre ci ha messi di fronte all’obbligo morale eculturale di fare delle ricerche su coloro che “formaronoil piu’ potente movimento dopo l’Indipendenza” padre


99

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Zef ha testimoniato di sapere il valore del testamento.Come sempre con questo suo testamento lui ha avutopiu’ cura del nostro bene invece del bene personale. Eraconsapevole che la ripubblicazione delle opere e lapubblicazione e lo studio dei manoscritti francescaniaprira’ una delle piu’ pesanti porte della nostra culturanazionale e che mantiene sotto chiave le opere di unsecolo di tentativi collettivi sistematici nel campo delsapere, della cultura e delle lettere albanesi. Se parliamosolo di linguistica e lessicologia allora una serie diopere fondamentali viene ad imporrsi allo studio quali:La Grammatica della lingua albanese eCompletamenti nel Dizionario dell’Unione di PadrePashk Bardhi, Sulla grammatologia albanese e Sullastoria dell’alfabeto albanese di Padre Justin Rrota, Ildizionario delle parole rare ed Il dizionariotoponomastico di Don Nikollë Gazulli, o Il dizionarioenciclopedico in alcuni volumi di Padre Benedikt Dema.Se continuiamo sulla stessa linea scopriremo il lavorovoluminoso compiuto da Gjecovi, Palaj, Kurti, i qualici portano la parola autentica del popolo, il timbro delrapsoda, la volonta’ del legislatore anonimo, la magiadella mitologia albanese e che non e’ andata perdutanei secoli. Se facciamo un passo piu’ in la’ vedremo noistessi interamente immersi nella profondita’ di studiodi singole opere o della problemmatica sempre attualedella rivista “Hyll i Drites. Andando oltre il viaggio ciconduce alle porte del Paradiso letterario per trascorreremomenti dell’eternita’ in compagnia dell “Liuto” diFishta.

E a questo punto i testamento culturale dei GrandiFrancescani viene dispiegato ai nostri occhi in tutta lasua grandezza e in tutto il suo significato: “E’ lo spiritodella gente a plasmare la patria, ed e’ la cultura quellache plasma lo spirito degli uomini.” Il nostro doverenel contesto attuale e’ di riabilitare la quantita’ e laqualita’ delle opere culturali di generazioni difrancescani, e a porre queste realizzazioni a serviziodella cultura albanese.

Una responsabilita’ di questa portata e’ pronta adassumerlo il Centro degli Studi Albanologici una nuova

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


100

istituzione nazionale di ricerca scientifica nel campodegli studi albanesi. Padre Zef che si e’ mostrato moltocritico nei confronti della ex Accademia certamenteavvrebbe accolto con fiducia il cambiamento.

“E a noi che cosa manca per non essere come glialtri europei, – chiedeva padre Zef – La terra no; il soleed il mare no... ci mancano la volonta’ e la bravura...Cimanca la mentalita’ e soprattuto ci manca, l’amore.

Oggi riuniti qui stiamo rendendo testimonianza chel’amore forse scendera’ anche tra noi.


101

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Da Mark MARKU

L’ETICA DELL’OPERA DIPADRE ZEF PLLUMI

Sembra un paradosso il fatto che in Albaniapaese in cui sono stati perpetrati i piu’ orrendicrimini del regime comunista, le

testimonianze siano scarse rispetto ad ogni altro paesedell’ex campo comunista dell’est. Questa lacuna riflettesia la paura di dire la verita’ perche’ coloro che hannoinculcato questi setimenti di timore e paura hannoormai parzialmente perso il potere nella societa’ albanesee nell’opinione pubblica, che la mancanza di coscienzae pentimento per quanto e’ avvenuto. L’assenza di questacoscienza normalmente e’ presente nell’animo degli dicoloro che hanno perpetrato questi crimini il che nonci sorprende, ma ci meraviglia il perche’ della suaesistenza tra il pubblico. A quanto sembra coloro chenon hanno voluto condivvidere le sofferenze con iperseguitati, difficilmente possono condivvidere con loroalmeno la verita’ di queste sofferenze.

I campi di concentramento dice Anah Arendt

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


102

nell’opera “l’Origine del totalitarismo” sono la principaleistituzione dei regimi totalitari. Di conseguenza la lorodescrizione e’ condizione indispensabile per conoscerela natura di questi regimi. Lo conferma la lettura delleopere di Primo Levi, Solzhenicini, Chalamov e di altriautori che sono riusciti a sopravvivere al terrore deicampi nazisti e comunisti.La lettura delle testimonianzedi questi autori ha scosso il mondo fungendo qualemomento di autoconsapevolezza per i crimini perpetratidai regimi totalitari. La societa’ albanese e’ rimastainsensibile verso testimonianze di questo genere. Haavuto paura di confrontarsi con questo tipo di lettura.E’ la ragione!? Perche’ in Albania esisteva gia’ una politicadell’oblio dei crimini del comunismo. E’ una politicadivisa in tre tappe a) la dissimulazione e lamanipolazione delle prove b) relativizzare i crimini edissolvere la colpa c) la dimenticanza di quanto e’avvenuto ha fatto si’ che le testimonianze di coloro chehanno sofferto nelle carceri albanesi diventino unacategoria marginale negli scritti sulla dittatura.

Sembra che a questa politica non hanno potutoresistere anche coloro che sono sopravvissuti alle carcerie ai campi del comunismo in Albania. Oltre alletestimonianze di Petro Marko, Fatos Lubonja, Kalakulla,Agim Musta, Maks Velo e di qualche altro, i crimini edil terrore comunista sono stati descritti meno dallevittime sopravvissute a questo terrore. E seocndo leparole di un dissidete russo i condannati delcomunismo hanno vissuto due volte l’isolamento: unavolta nel periodo della detenzione e un altra volta dopol’uscita dal carcere. La condanna dopo l’uscita dalcarcere continua ancora oggi. Una delle forme elegantiper prolungare questa condanna e’ il tentativo di chiuderela parentesi delle carceri albanesi.

Padre Zef Pllumi con il suo libro “Vivi solo perraccontare” ci apre ancora una volta questa parentesi.Il primo volume del suo libro pubblicato nel 1995 usci’proprio nel momento in cui sembrava che aveva trionfatola politica dell’oblio. Il suo libro era sorprendente perche’differiva del tutto dalla retorica dominante anti-comunista di quell’epoca. Questa retorica aveva generato


103

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

un discorso falso, manipolatore, tendente a dissimularee giustificare i crimini del comunismo.E preda di questodiscorso inventato dagli artefici del terrore comunistaerano sia quelli della sinistra che della destra e l’essenzaconsisteva nella denuncia generica, anonima dei criminicomunisti. L’obiettivo degli inventori di questa retoricaera di dissimulare il mosaico dei crimini della dittaturacomunista dietro i quali si delineavano in manieraevidente gli autori ed i colpevoli. L’opera “Vivi solo perraccontare” denuncia il crimine comunista e lo descrivecosi’ com’e’ avvenuto e questo e’ il primo atto moraledell’autore. E in questo senso considero questo librouna svolta morale nelle opere albanesi sulla dittatura.Padre Zef Pllumi, inventa, non elude quanto e’ avvenuto.E quanto e’ avvenuto e’ terribile. Il suo racconto e’aspro,inesorabile diretto. Il linguaggio adoperato e’diretto ed esprime in maniera trasparente quanto e’accaduto. Del tutto il contrario del discorsopredominante che affermava :la terribile verita’ non varaccontata.

Il secondo atto forte morale di quest’opera: un libronon comunista sui crimini del comunismo. Vi troviamole traccie di un sapere ormai scomparso, le traccie delsapere albanese e mondiale che emana da una mentalita’non totalitaria, pluralista incontaminatanell’avvicinamento alla realta’. Ti sembra di essere inun altra epoca, non inquinata dal comunismo.

Il terzo atto morale che segue il secondo: e’ la primaopera o meglio il primo modello dell’opera scritta inAlbania dopo quasi 50 anni, l’opposto del modellodell’opera di realismo socialista. E’ sufficiente vederecome vengono descritte nell’opera le figure dei superstiti,dei persecutori e la figura del regime. Diversamentedalla maggior parte delle opera sui campi e le carceri,questo libro non mira ad innalzare la figura dell’autorea livello dell’eroe. Consapevole dell’inutilita’ di questo(Padre Zef scrive da qualche parte che la parola eroenon ha nessun collegamento con l’albanese) lui rendetestimonianza. Il testimone e’ un uomo che ha sofferto,ha avuto paura, ha resistito. Lui e’ il testimone dellesofferenze, dell’eroismo e della loro sconfitta. La stessa

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


104

linea segue nmentre descrive la figura dei persecutoriche non e’ il regime. Qualche volta e’ una brava personacome quello di Dukagjin, qualche volta molto intelligente,ma spesso uno strumento micidiale controllato dalregime. La sua descrizione non e’ monocromatica.L’autore ha voluto descrivere con dei vivi rittocchi lafigura del perseguitato, del persecutore e del regime.Ceslav Milosh commentando l’etica delle opere chedescrivono i campi nazisti nell’epoca sovietica spiegala contraddizione di questa descrizione che secondo luii sopravvissuti descrivevano i campi non come li avevanovisto ma come dovrebbero averli visti. Il libro “Vivi soloper raccontare” e’ del tutto differente, In questo libro none’ l’ideologia quella che delinea l’opera, ma i fatti.

Con la sua opera Padre Zef testimonia di non avermai avuto paura ad affrontarsi con la verita’, sia incarcere che fuori dal carcere. Al mondo non vi e’ nulladi piu’ vergognoso che dimenticare i crimini scrivevaChalamov a Pasternach 1956. Il libro “Vivi solo perraccontare” salva la societa’ albanese da questa macchiadi vergogna. E’ una testimonianza dell’esistenza delmorale dell’opera nel deserto morale chiamato Albaniache ci ha lasciato in eredita’ il comunismo.


105

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

LIVE TO TELL – “VIVI SOLO PERRACCONTARE” DI PADRE ZEF PLLUMI

IN AMERICA

La traduzione in inglese dell’opera “Vivi soloper raccontare” di Padre Zef Pllumi stadiventando molto noto e diffuso negli USA.

Ho lavorato per la pubblicazione del primo volume ininglese ed ora mi occupo della sua promozione. Misento felice perche’ mi rispettano per il lavoro e misento onorata perche’ ho avuto l’aiuto di preziosepersonalita’ presenti oppure no, e vorrei menzionarequi Petro Zheji. E anche se il nostro caro amico ementore non e’ piu’ tra noi, sentiamo che il suo grandespirito e’ qui con noi oggi e giorno dopo giorno stadiventando presente in America.

Padre Zef Pllumi come autore ha lasciato una suaimpronta scrivendo i volumi dell’opera “Vivi solo perraccontare”. Quello che lui ha scritto e’ sconvolgentenon solo per lui come persona,— un pilastro dellaChiesa Cattolica in Albania, — ma anche perche’ questilibri sono dei simboli dell’anticomunismo. E’ molto

Da Kate SCHANK

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


106

importante che un numero sempre crescente di ascoltatorisentano la sua storia e diventino consapevoli di quantoormai e’ segnato negli anali della storia mondiale.

Questa preziosa opera puo essere ritrovata ora negliUSA e per molto tempo la verita’ che vi si descrive sidiffondera’ e molte persone prenderanno coscienza.

La traduzione del primo volume e’ stata resapossibile dalla casa editrice “Universe” e si sta vendendoon line. Il libro si ritrova anche in alcune delle piu’grandi librerie degli USA come ad Amazon.com, oBarnes e Noble, il che ha dato all’opera di Padre Zef unsuccesso sempre piu’ grande e diffuso. Il mio obiettivoe’ che l’opera venga conosciuta per quella che e’, nonsolo perche’ cosi lo voleva Padre Zef ma e’ anche moltoimportante per la storia. La traduzione del secondovolume finira’ presto. E’ importante che gli USAcomincino a conoscere l’Albania, affinche’ questo paesenon sia piu’ ricoperto dal velo di un mistero e la suavera storia non continui a rimanere segreta.

Il numero dei lettori del libro “Vivi solo perraccontare” e’ sempre piu’ grande e noi saremo piu’vicini come se fossimo dei buoni amici i quali nonsono stati in grado di di comunicare tra loro fino almomento in cui la Democrazia e’ arrivata in Albania.

La storia di Padre Zef offre agli americani unavisione interna, mai raccontata prima. Non e’ unaautobiografia ordinaria ma e’ un racconto fatto da unpunto di vista unico in prima persona diun prete edelle sue esperienze coke pure della storia della qualerende testimonianza. E’ un testimone credibile nei cuiconfronti nutriamo simpatia, perche’ non ci tramandasolo quanto sa degli eventi, degli uomini e dei luoghi,ma ci esprime la saggezza della sua fede e la suafilosofia personale. Una persona rinchiusa in carcere,torturata alla fine alza la sua voce e parla. Sono le suegrida che prima non riuscivamo a sentire perche’ leerano rimasto bloccate fino al momento in cuiconquisto’ la liberta’ e non si sentiva piu’ in pericolo.

* * *Perche’ questo libro ha un grande significato per


107

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

noi americani che forse non avevano nemmeno sentitoil suo nome ed ora nutrono dei sentimenti di simpatianei confronti di questo eroe?

Molti negli USA forse non hanno mai sentito parlaredell’esistenza di un paese cosi lontano chiamato Albania,forse fino al momento della guerra in Kossovo el’intervento di Clinton. Molti americani possono averedei pregiudizi sugli albanesi , o sul perche’ hannovissuto sotto il comunismo per tanti anni e che cosahanno passato in quegli anni.Queste persone ormaisono interessate a sapere sempre di piu’ sull’ Albaniadel dopo la Seconda Guerra Mondiale come fu veramentela vita degli albanesi sotto il regime comunista appenainstaurato. Loro vogliono veramente conoscere lastoriadi Padre Zef Pllumi e che cosa ha lui fatto per altricome lui degni dei sentimenti di riconoscenza.

Padre Zef Pllumi ha molti fratelli e sorelle americanoreligiosi o no.

Ha sofferto come tutti gli altri in quelle condizioni,e’ stato una delle numerose vittime di quel sistemacorrotto. Ogni persona mentalmente abile o no sarebbedalla sua parte, indipendentemente dalle convinzionipolitiche, religiose o la nazionalita’ . La sua voce oggigrida la verita’. Ci riporta alla memoria gli eventi e noi livediamo la loro evoluzione. Sentiamo le grida di quellepagine del suo testamento in cui vengono descritte leingiustizie, l’orrore, i crimini e le sofferenze, mentre loscrittore ci racconta eventi veri che non li avremmo maipensati. Questo e’ anche una storia di fratellanza,dedizione, della missione e dell’onore di una persona.E’ uno dei tanti eroi della guerra che compie il suo dovere.

Noi americani mettiamo noi stessi in questa storiae ci identifichiamo con l’eroe, con Padre Zef. Lui cispiega com’e’ riuscito a sopravvivere: era armato dellafede nel Signore e sapeva che lui ed i suoi colleghi hannocercato solo di conservare e migliorare la culturadel’Albania, la storia i documenti storici, la fede religiosae la letteratura.

L’uomo e le sue opere. Forse questo libro cambiera’qualcosa nei nostri punti di vista.

E’ una documentazione storica della storia di oggi

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


108

importante per tutto il mondo. E’ una preziosatestimonianza perche’ lui e’l’unico che ci puo offrire ilsuo punto di vista del tutto singolare. Pensate un po ditutta la documentazione storica distrutta di cui si parlaalle prime pagine del libro. E’ un libro dall’immenso valoreperche’ attraverso gli occhi di Padre Zef vediamo finalmentenei dettagli quanto e’ avvenuto. Solo lui e’ stato in grado difare questo dandoci dei nomi, luoghi e eventi. Lui offreuna lezione a tutto il mondo e la lezione e’ sempre attualee puo’ avere un influenza sui cambiamenti.

Quello che impariamo sono gli sforzi portati avantiper conservare la liberta’ religiosa nell’Albania del dopoguerra. Il clero compatto si e’ battuto per salvaguardareil Cattolicesimo in Albania come pure per salvaguardarel’organizzazione e non perdere la fede di fronte allaferocia di una persecuzione inimmaginabile.

Noi tutti possiamo apprendere da queste storieterribili mai raccontate prima, storie che cercano dicancellare dalla memoria dell’umanita’ nonmezionandole nei documenti. Perche’ sta avvenendo tuttoquesto, quando nella nostra nazione, guidata dalSignore, quest’oblio dopo la guerra non e’ avvenuto.

L’America in quell’epoca era radicalmente diversadall’Albania del dopo guerra. I prigionieri di guerra edi soldati che tornavano venivano onorati, le loro storievenivano raccontate e tutti li sentivano, mentre la vitacontinuava. Forse questa e’ una delle prime storie nelsuo genere che racconta nei dettagli e con precisioneche cosa significava essere prigioniero in Albania dopola Seconda Guerra Mondiale. Viene descritta la dittaturanel tempo e sul luogo come pure le politiche cheportarono all’instaurazione della democrazia in Albania.

E il problema del Kossovo che condusse alla guerra?Non avevamo sentito parlare prima dell’Albania

perche’ informazioni di questo tipo non superavano maii confini del paese e non era nemmeno permesso parlareo dire qualcosa sulla vita della gente in America, unpaese dove noi vivendo in democrazia non eravamo alcorrente di quello che stavano attraversando gli albanesi.Noi non sapevamo che cosa significa vivere sotto ladittatura comunista dove la paura, l’ingiustizia ed il


109

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

crimine cieco dominarono per un periodo molto lungo.Non conoscevamo la storia degli albanesi o la

persecuzione religiosa e non siamo forse consapevolidegli eroi e dei martiri descritti nel libro? Questadocumentazione vera degli eventi come pure di coloroche perpetrarono questi crimini mai raccontati e chevengono descritti in questo libro sono di un valore chesupera i confini di un piccolo stato.

Molto presto la storia di Padre Zef Pllumi diventera’nota in tutti gli USA.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


110Da Dr. Dhurata SHEHRI

PADRE ZEF PLLUMI, L’ULTIMO DEIGRANDI FRANCESCANI

Studente nel seminario francescano nei giorniterribili del terrore comunista nel 1945-1946a Padre Zefi viene affidato il compito segreto

di nascondere e conservare l’archivio del Convento deiFrancescani. Lui, non era solo, assume il dovere disalvaguardare il grande patrimonio dei francescanialbanesi, l’eredita’ del Grandi Francescani ai qualiesprimendosi metaforicamente ha messo “il timbro”con la sepoltura dei resti mortali di Fishta e lapubblicazione dell’opera “Vivi solo per raccontare.“…Come francescano rimase a me il compito di porre“il timbro”; I Grandi erano morti quasi 50 anni fa’, erorimasto solo io uno dei collaboratori di una volta, forsel’ultimo…” – scrive Padre Zef.

Erede, discepolo, gestore fortunato o disgraziato,lui assume il compito del guardiano senza sapere che itempi non sarebbero stati dei migliori per l’Albania eche ormai si poteva parlare di un “epoca comunista” se


111

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

ricorriamo alle parole di uno dei martiri francescani,Padre Ambroz Marlaskaj. “Non so se era una fortuna ouna disgrazia per me, ma vorrei ricordarvi che I vorticistorici di questo secolo mi disegnarono come ultimodegli affidatari, dei guardiani di tutte le innumerevoliopera di (Padre Gjecovi) racchiuse in una cassa di legnoricoperta fuori da una lastra mettallica e che venivagelosamente conservata all’arcivio del ConventoFrancescano a Shkodra. E’ io disgraziato quando loconsegnai a coloro che lo disprezzavano e lo deridevano,mi sembro’ di consegnare il suo corpo per oltraggiarlo-affermava Padre Zef mentre preparava la maestosariinumazione dei resti di Fishta. La sua missione gli e’assegnata da quando era bambino mentre il fratefrancescano lo prende con se al Convento. Il segnodell’ultima volonta’ dei Grandi Francescani lo prende aproprio carico con l’utografo di Fishta perche’ conoscevaa memoria l’opera “Il liuto delle montagne”. Il filonedella sua continuita’ dai Grandi Francescani e’ prima ditutto intellettuale. Come tutti coloro che lui stessoadorava, identifica se stesso con le sorti della nazione eper sua disgrazia e della nazione intera doveva compierela propria missione nei giorni piu’ neri per la patria.

La cultura albanese e’ in debito con i padrifrancescani prima di tutto la memoria nei loroconfronti. La raccolta, la conservazione del patrimonioraccolto nell’opera “Il Kanun di Lekë Dukagjini” e’ fruttodel lavoro di padre Shtjefën Gjeçovi. Padre Donat Kurtie Padre Bernardin Palaj hanno preparato la raccolta difiabe, mentre padre Justin Rrota il linguaggio e lafraseologia gege. Ma la missione di Padre Zef e’ piu’difficile. Lui si occupa della fiaba moderna del XX esimosecolo, la testimonianza delle barbarie dei comunisti.Il suo compito e’ stato piu’ arduo e difficile dei suoiGrandi predecessori. Questa volta non era in gioco solol’archivio antico dei Grandi Francescani, era in giocol’essenza degli albanesi. Se i suoi predecessoririuscirono a conservare la memoria della nazione, PadreZef doveva difendere la patria dall’oblio. Il pignolo deiGrandi Francescani diversamente dai suoi maestriracconto quello che ha di piu’ cattivo una nazione, quella

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


112

parte oscura che se non viene raccontata, riportata allaluce si puo anche ripetere.

Gli albanesi in effetti avevano dimenticato la propriaorigine, il percorso dei padri per ritrovarsi un giornocon altri padri internazionali con I quail nulla avevanoin commune. E il missionario che si e’ battuto per lapatria e la fede ha dovuto riportare alla luce dai “cassettidi legno” quanto avevano lasciato in eredita’ i grandifrancescani.

Nasce cosi’ il grande progetto delle pubblicazionifrancescane e ricomincia la pubblicazione di “Hylli iDritës”.

Riportando alla luce le opere dei suoi illustri maestrilui rende un dupplice servizio: gli albanesi dopo avertrascorso gli anni di gierarchia ideologica delcomunismo dovevano rovesciali riconoscendo latradizione ed i Grandi Francescani erano parte di questatradizione. Conoscendo la loro opera gli albanesiaprivano un altra porta, la porta della propria origineper comprendere, coloro che vogliono capire che la pestecomunista e’ stata solo una macchia, uno stratointeramente sottile nel tronco albanese..

Un altra dimmensione trova continuita’ nell’operadi Padre Zef, il dialetto letterario gege. I lettori oggihanno la fortuna di conoscere attraverso la sua operail filo spezzato della letteratura gege, interrottoviolentemente non consentendo per 50 anni la letturadelle opere e degli autori. Il dialetto letterario gegericonquista cosi’ lo status di una lingua letteraria checontinua ad essere scritta, non e’ solo una parteappartenente alla storia, ma una lingua che scrive questastoria, la crea.

Tutto nell’opera di Padre Zef opera attraversocategorie vietate. Lui scrive in dialetto gege quando daoltre 30 anni era gia’ proclamato “illeggittimo”, scrivecome scrittore francescano quando da oltre 50 anniera interrotta la comunicazione con i piu’ grandi autoridi questa letteratura, lui scrive di quanto e’ accadutonelle carceri comuniste nei momenti in cui sembravache la storiografia ufficiale aveva chiuso il capitolo delricordo con l’oblio.


113

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

La dittatura comunista cosi’ come ha cancellato ognitraccia del passato, ha voluto cancellare ogni tracciadella cultura albanese creata dai francescani. Nelprogetto del regime comunista l’eliminazione delle operedegli autori francescani procedeva parallellamenteall’eliminazione fisica dei grandi Francescani nelle carcericomuniste. La testimonianza di Padre Zef e’ non solouna prova della sopravvivenza di questa cultura, maanche una testimonianza delle barbarie della cultura diviolenza levate a sistema dal regime comunista.

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


114Da Kolec ÇEFA

RICORDANDO PADRE ZEF!

Ho conosciuto Padre Zef da quando erobambino, ma allora dicevamo semprePadre Justin, padre Marin, Madre Victor,

Padre Donat e.. Padre Zef come lo chiamavamo stavatraquillamente seduto nella sua sdraia e studiava.Raramente stavamo con lui, ma lui pure spesso nonsi faceva vedere. E chi mai sapeva dove andava PadreZef. Forse lo sapeva solo il provinciale. NemmenoJustin che stava con lui nello stesso convento eavevano le camere separate da un lungo corridoio didue tre metri sapeva che si era consacrato in segretonel 1959 sacerdote. E Justin preparava in segretodue studenti i quali dovevano diventare sacerdoti.Due anni dopo quando le e’ stato permesso dicelebrare la messa in pubblico Padre Justin ha scrittodue epigrammi di gioia che suonano come una evidenteprotesta di dissidenza, silenziosa, ma forte ostinata.Gli epigrammi saranno pubblicati per la prima volta.


115

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

Il manoscritto di quest’opera, la prima del generenella nostra letteratura sta per uscire in edicola. Latraduzione degli epigrammi dal latino e’ stata realizzatada Zef Simoni, traduttore, lessicologo e poliglota.

Vorrei riportare dei momenti dai ricordi diZ.Pllumit – Io non ho conosciuto Don Ndre, maconservo nella memoria la sua atmosfera. Ha datodelle lezioni a mio fratello che mi diceva che era moltoattrattivo e la classe lo seguiva con grandeattenzione.Parlava speditamente e con semplicita’ ele sue lezioni terminavano caminando nei corridoi enei cortili perche’ ricordava, eventi, scene e e retroscenedella storia del nostro paese. Un giorno appenaarrivato a scuola sentitt che era morto Don Ndre eattraversai correndo il corridoio e le porte. Una diquelle porte era di vetro. In quella stanza avevanodeposto la salma di Don Ndre. Ancora ricordo conprecisione tutto. Luomo nel corso della sua vita hadei rancori che spesso lo seguono per tutta la vita.Sono rimasto indignato quando ho letto nellaprefazione di un libro su Mjeda, su come la gioventu’progressita prese dai gesuiti la salma di Mjeda eorganizzo una cerimonia funebre. Ma non e’ statoaffatto cosi’. Mjeda e’ morto dai gesuiti e secondo leregole e le loro usanze la salma veniva deposta inmezzo alla chiesa e la gente veniva a rendere ommaggioe l’estremo saluto. Il primo di agosto molti giovaniletterati che continuavano gli studi universitari inEuropa erano presenti. Ricordo i loro nomi: HenrikLacaj, Nard Kraja, Pashko Gjeçi ed altri andaronoda Mons. Thaçi dicendoli che volevano organizzareuna cerimonia funebre semplice nelle principali stradedella citta’. E Mons. Thaçi: Si, vengo anche’io convoi! – Chi ha conosciuto questo patriota di spiccataintelligenza e oratoria, forte, uomo di carattere checreava grande rispetto con la sua presenza, gli da’ ilposto che merita quale patriota e sacerdote. Eovviamente Thaçi “mori col cuore affranto nel 1946,perche’ si trovo di fronte ad una situazioneinconcepibile. Ogni giorno li comunicavano l’uccisioneo l’incarcerazione dei suoi confratelli. E naturalmente

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


116

non si puo spiegare con quattro righe una figura diqueste dimmensioni. Ma sono sicuro che quando sara’scritta la vera storia del paese allora verra’ alla luceil grande ruolo di Thaçi nella “liberazione di Shkodres”e se Shkodra e’ stata liberata senza nemmeno unosparo, questa e’ opera del Monsignor Thaçi. Io loricordo negli ultimi giorni di novembre del 1944,quando ho visto l’alto ufficiale tedesco entarenell’Arcivescovado e dopo e’ andato da una personalita’della Lotta di Liberazione Nazionale. L’accordo perallontanarsi da Shkodra senza versare sangue e’ operadi Thaci e Shkodra deve essere eternamentericonoscente alla sua figura.

Ma ritorniamo alla cerimonia funebre di Mjeda.L’intero popolo di Shkodra con dignita’ e disciplinafece il giro della citta’. A Fushe Qele, davanti allaposta depongono la bara su un sarcofago. Parlo prof.Ernest Koliqi, un bellissimo discorso piu’ una poesiache una prosa....

Mjeda riposa nel cimitero dei gesuiti nella partesituata in fondo alla loro chiesa. Credo che sia doveredi ogiuno a Shkodra ricordare alle autorita’ dove sitrova la sua tomba e che vicino a lui riposano altreillustri figure della nostra cultura nazionale: Zanoni,Jungu, Pazi e molti altri. E dove si trovavano queigiovani rivoluzionari che “presero” Mjeda ai gesuiti,io non li ho visti e nemmeno li ricordo.

Le poesie di Mjeda le recitavamo a casa , tuttiinsieme. .....Ancora oggi (forza magica dell’arte)quando leggo Mjeda sento una commozione spirituale.A volte mi affonda nel grande mare delle difficolta’della vita: la deportazione, l’attesa, la morte, i ricordilontani, alcune piaghe inguaribili, le guerre, ma unmomento dopo mi sento fatto di altra materia doveScanderbeg e la fortezza, dove la leggenda ed il mito,la gloria di Lezha e Shkodra, lo sbocciare della liberta’hanno plasmato in te il membro di una nazione diorigine divina. Nella sua poesia percepisco, sento“l’uomo” il prode mentre tocca questo monumen-talismo non solo nella gradiosa figura ma anche nellaconcezione delle scene (Lissus) ecc... Mi sembra che


117

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

per l’albanese e’ facile creare i bassorilievi della storianel gigantesco momento della patria....

E i bassorilievi dalla poesia epica di Mjedasaranno piu’ grandiosi di quelli che ricoprono lecolonne greche o romane, saranno almeno piu’ veri.Chi ha conosciuto Mjeda diceva che aveva un caratterestrano, era ribelle, nervoso, irascibile e con tutta lasua altezza (con tutte le virtu’ e dedizione spirituale)difficilmente lo poteva dissimulare.

Ci devi scusare Don Ndre perche’ ti abbiamoconosciuto ed apprezzato poco! (3.VI.1992). E vorreifinire ripetendo: Ci devi scusare Padre Zef non tiabbiamo conosciuto ed apprezzato quanto si deve!“la tua testimonianza rimarra viva e sara’ ricordataaffinche’ non vengano dimenticati i crimini delladittatura e non si ripetano mai piu’. La tuatestimonianza mi sembra che dica: non serbarerancori, devi solo ricordare!

Ma “Dimentichiamo ricordandoli”!

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


118

PADRE ZEF PLLUMI, TRA IL SAPEREL’EVIDENZA STORICA E LA LINGUA

1. Quando Zef Pllumi intitolo’ uno dei suoilibri “Una storia mai scritta” sicuramentenon avra’ pensato che con questo titolo

veniva coinvolto nel grande dibattito su come vienescritta la Storia ossia in altri termini come non vascritta la Storia. Un dibattito questo non albanesema mondiale che continua ancora oggi attraverso lepubblicazioni di autori noti nel campo dellaStoriografia”.....

Arthur Marwick, nel suo libro “La nuova naturadella Storia” scirve che lo storico viene definito da untriangolo “Sapere, Evidenza e Lingua”. Sapere perche’lo storico non costruisce ‘il passato e nemmenopresenta questo passato” come del resto erroneamentesi crede. Lo storico da’, offre il proprio sapere sulpassato. Arthur Marwick e’ contro la teoria dell’autore(Auteur theory) frase usata per la prima volta daicineasti francesi della Nouvelle Vague). Se accettiamo

Da Rudolf MARKU


119

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

la teoria dell’autore allora dobbiamo accettare ancheil relativismo nella storia, il che significa chedovremmo accettare l’idea che la posizione dellostorico dipende dalla posizione e dalla partesoggettiva dello storico come individuo. Questa tesie’ sostenuta da tre autorita’ menzionate di frequentenelal epistomologia storica, Collingwood, Carr e PeterNovick. I primi due sono molto noti nella storiografiaanglo sassone, mentre Peter Norwick attiro’l’attenzione con l’opera pubblicata nel 1988 “Laquestione dell’oggettivita’ e la professione americanadello storico”. R.C.Collingwood come tutti itradizionalisti della storiografia letteraria, anzi comeil suo idolo Bendetto Croce, crede che lo storico e’un autore, che la storia viene formata in manieraperfetta dalla mente dello storico, ignorando in questocaso il fattoche la storia e’ un impresa dicollaborazione di dare e ricevere. Nella scrittura dellastoria non ci sono dei Rembrandts, Shak’espeares enemmeno Beethoven. L’opera dello storico e’ unariesaminazione continua, viene modificata, migliorata,riscritta. Mentre un altro autore E H Carr, che comelo definisce lo stesso Arthur Marwick “ il suo esserenon marxista ma stalinista” non l’ha impedito amantenere il posto del lettore capo della storianell’universita’ di Cambridge, afferma: “la storia e’un dialogo che non finisce (an un-ending dialog) trail passato ed il presente”. Ma piu’ vero della frase che“la storia e’ un dialogo tra il passato ed il presente”sarebbe “ la storia e’ un dialogo ininterrotto tra lostorico ed il suo lettore” nel senso degli sforzi che ledue parti sono preparate a realizzare questo dialogo.

2. Il secondo lato del triangolo sempre secondoArthur Marwcik e’ l’Evidenza o la documentazione, lacronaca. Anche qui lo storico come tale e non sonodivisi da un Muro di berlino. Dalla parte orientaledel muro di Berlino sono tutti gli storici che credonoche la documentazione il fatto sono di importanzasecondaria e che la storia puo essere scritta anchesenza ricorrere ai fatti all’archivio. Loro parlano condisprezo del “fetiscismo dei documenti e del culto

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


120

dell’archivio” e questi sono gli storici marxisti e quelliinfluenzati dal marxismo: l’italiano Antonio Gramsci,l’americano tedesco Herbert Markuse, Hyaden White,ed i francesi post strutturalisti Michel Foucault,Roland Barthes, Loius Althusser e Jacques Derrida,nonche’ i post modernisti Jean-François Lyotard eJean Baudrillard. In quanto marxisti e’ ovvio chepensino e diano degli argomenti secondo cui ladocumentazione, i fatti non sono importanti per lastoria. Nel momento in cui hai argomentato che ildocumento non e’ importante per la storia e’ moltofacile realizzare la sua manipolazione. Foucault eBarthe, hanno tenuto un atteggiamento critico neiconfronti degli storici professionisti il che si puonotare nel saggio di Barthe ‘Discorso sulla storia” edove la storia si dichiara ne’ piu’ ne’ meno che unideologia borghese.

Gli storici dell’oltre il Muro di Berlino pensanodiversamente. Leopld von Ranke dal 1880 scrive nellasua opera “ La storia Universale”: Lo storico lavorain base ai documenti che sono le traccie dei pensierie delle azioni delle persone di altri tempi. La’ dovenon esistono i documenti non c’e’storia”. Gli storicifrancesi Charles Langlois e Charles Siegnobosscrivono: “Nessuna storia di un singolo paese puoessere scritta se il popolo di quel paese non halasciato alcune registrazioni o traccie delle proprieazioni “. “Gli animali vivono in maniera non storica”– ha detto F.Nietzsche. In un’accanita opposizione,anzi agressiva con la tesi dei documenti scritti, si e’schierato oggi lo storico americano contemporaneoDaniel Lord Smail, professore di storia all’universita’di Harward. Nel suo libro “On deep history and thebrain” pubblicazione del 2008, l’autore scrive quasi300 pagine per provare e riprovare la tesi secondocui “i documenti scritti non sono essenziali nellascrittura della storia. E’ uno dei libri recenti sullastoria in inglese.

3. La storia e’ il processo del passaggio dei fattie degli eventi del passato nella narrazione linguisticachiamata Storia. Gli storici pongono laccento


121

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

sull’analisi degli eventi, ma se insieme aipostmodernisti ammettiamo la straordinariaimportanza della lingua in contrasto alla lingua natia,dobbiamo affermare che il metodo storico vanta dasecoli le proprie radici nella filologia e le questionidella semantica e del significato hanno preoccupatointere generazioni di storici. E quando si tratta deilibri di storia, o sulla scrittura della storia tutti sonodel parere di Voltaire quando affermava che lemetafore per la storia sono come i vermi che rodonoi libri e che i bravi storici evitano l’ambiguita’, perche’le frasi devono essere chiare, ed i pensieri limpidi...

4. Malgrado l’originalita’ dell’Albania, i mailintesidella storiografia albanese sono un riflesso anche sedeformato ridotto in caricatura nella manieracaratteristica albanese, dei malintesi e della confusioneesistita nella storiografia mondiale in particolaredurante il XX esimo secolo. E questa confusione fecesi’ che Edouard Herriot, primoministro francese nelcorso della sua visita in Ucraina nell’epoca dellagrande fame, incontrasse dei bambini sorridenti cheli dicevano di mangiare ogni giorno delle focaccie edella carne ogni giorno. Il primoministro francesechiese di visitare una chiesa. E la Securitade dellostato entro breve tempo trasformo il magazzino inchiesa, e gli agenti della Securitade si vestirono dacontadini a fecero finta di pregare...... Herriot nonriusci’ a capire nulla da questa ingannevole situazione,forse interessato a non comprendere nulla e scrissecon entusiasmo della splendida storia del sistemasovietico. Romain Roland, romanziere franceseaccompagnato nelle carceri politiche dal fammigeratocriminale Yagoda, membro della polizia politicanell’epoca di Stalin, disse al romanziere francese chela rieducazione dei detenuti era una sperimentazionepedagogica perfetta dalla quale si poteva creare l’uomonuovo. E Romain Roland fu’ molto soddisfatto daquesto sistema di carceri. George Bernard Shaw havisitato i campi dei detenuti in Russia ed ha scrittodel funzionamento del loro meraviglioso sistema.Durante la seconda Guerra Mondiale, il vicepresidente

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


122

americano, Henry Agard Wallace, ha visitato un campodi schiavi condannati ai lavori forzati ed ha espressoil grande entusiasmo per il sistema sovietico..... Jean-Paul Sartre, quando i carri armati russi passavo suicorpi degli uomini vivi scriveva su “Liberation” dopola visita nell’Unione Sovietica che “i cittadini sovieticicriticano la loro direzione con maggiore effettivita’ epiu’ dell’Occidente... Esiste la totale liberta’ a muoveredelle critiche...I cittadini sovietici non viaggianoall’estero non perche’ non glielo permettono, ma nonvogliono lasciare anche per poco tempo la loromeravigliosa patria “. Alcuni anni dopo questosappiente idiota comelo considera Solzhenicin, haaffermato che in quell’epoca sapeva che stava dicendodelle bugie, ma lo faceva perche’ non voleva causaredei dispiaceri alle autorita’ comuniste. Sempre questoJean Paul Sartre un altra volta quando da noi le chiesele moschee venivano paurosamente distrutte chel’Albania e’ l’unico paese libero al mondo! Padre ZefPllumi, con i suoi due grandiosi libri sulla Storiafortunatamente si incammina sulle orme di un altratradizione, sulle orme della scrittura delle cronachedei monaci europei cominciando con “La storia dellachiesa” del greco cristiano Eusebues (c 260-339) ,per continuare con l’inglese Venerable Bede (d735),con Jean Froissart (C.1337-C.1410), con LorencoValla (c.1407-57), e Leonardo Bruni. Il libro diquest’ultimo “La storia di Firenze” (1415-29) ancoraoggi e’ una fonte primaria per studiare l’umanesimonell’epoca del Rinascimento italiano. Lui siincammina sulle orme di Guiciardini e di ser WalterRaleigh in Ingilterra, sulle orme dei suoi predecessorie connazionali Marin Barleti, Frang Bardhi, e PjeterBogdani, Shtjefen Gjeçovi, l’archivista Pal Dodaj,Marin Sirdani, Anton Arapi, Bernardin Palaj,Benedikt Dema...Nei tempi fortunati in cui sonovissuti questi personaggi, il significato della verita’storica era uguale al concetto di Sant’ Agostino comeespressione della volonta’ del Signore.

La Priorita’ di Padre Zef come storico e’ la suaprofonda conoscenza della Storia dell’Albania, un


123

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë

sapere acquisito tra gli archivi francescani attraversola lettura dei manoscritti conservati, dai colloqui avutie le conoscenze personali con alcuni dei piu’importanti personaggi della storia e della cultura dellanazione.

La storia per lui e’ prima di tutto la storia dellesorti umane. Leggete i libri di storia scritti dai nostristorici. I personaggi storici sono dei monumenti nondelle persone vive. Padre Zef Pllumi come i suoigrandi predecessori non pensa nemmeno di metterein dubbio la straordinaria importanza delladocumentazione e dei fatti storici nella scrittura dellastoria. “ Il frate dei pascia Bushatli di Shkodra”comincia con il racconto della sorte di una cronacaconservata nell’archivio francescano; e’ la cronacadella vita di fra Erasmo a Balneo, un frate italianoche viene a Shkodra con la missione di esseretestimone di uno dei periodi piu’ interesanti dellastoria del nostro paese come succede in generale nellastoria dell’Albania e’ un periodo chiave ma sul qualemancano i documenti. Il manoscritto e’ andatoperduto come la maggior parte dell’archiviofrancescano. La cronaca di Padre Zef e’ la cronacaandata perduta. Ma l’esatezza e l’oggettivita’ dellacronaca sono tali che dopo la morte di Padre Zef lostudioso arberesc Italo Sarro ha scopertonell’archivio storico di Propaganda Fide a Roma 6lettere che i Bushatlij di Shkodra ed il vescovo GjergjRadovani indirizzavano alla Santa Sede.

Il processo di passaggio dei fatti e degli eventi delpassato nella svolta narrativa linguistica avviene conuna straordinaria naturalezza. Il linguaggio di padreZef e’ quello che usano ancora oggi i montanarialbanesi. ... I racconti dei vecchi missionari sonouna pittura realista in un Albania disorientata “condelle montagne selvaggie, una popolazione burbera euna popolazione illeterata con molte provvocazionisulle quali si basavano le accuse e le invenzioni chepotevano arrivare fino alla morte..... con dei cristianiche di mattina erano turchi e mussulmani mentre dinotte in segreto erano di fede cattolica”. Nella

AT ZEFPLLUMI

ME

S S

HK

RIM

IT D

HE

HIS

TO

RIS

Ë


124

tradizione delle cronache dei monaci della storia e dipadre Zef colpisce la modestia nel tono del raccontocontraria all’espressione del giudizio.. I testi di storiain particolare quelli scritti dai nostri storici sonopieni di ardui giudizi degli autori sulle figure e glieventi storici.

Come in tutta la storia dell’umanita’ anche nellastoria raccontata da Padre Zef gli elementidell’umorismo subentrano sempre la’ dove si prevedela tragedia. E l’umorismo e’ delicatezza, grazia,sensibilita’ spirituale. E senza questi elementi la Storiasarebbe una materia priva di vita, rigida.

AT ZEF PLLUMIs2.e-monsite.com/2010/02/28/21017242at-zef-pellumbi-pdf.pdf · at zef pllumi mes...

Documents

Transcript of AT ZEF PLLUMIs2.e-monsite.com/2010/02/28/21017242at-zef-pellumbi-pdf.pdf · at zef pllumi mes...