ASPEKTET EKONOMIKE TË DIALOGUT NË MES TË KOSOVËS DHE … Ekonomike... · aspektet ekonomike tË...

MAJ, 2014

ASPEKTET EKONOMIKE TË DIALOGUTNË MES TË KOSOVËS DHE SERBISË

Marrëdhëniet tregtare dhe bashkëpunimet biznesorenë mes të komuniteteve lokale

Ky punim është publikuar me mbështetjen e Ambasadës Daneze në Beograd dhe në partneritet me Lëvizjen Evropiane në Serbi.

Genc Krasniqi, Radmila Milivojević , Bisera Šećeragić , Prof. Dr. Predrag Bjelić

Instituti për Politika Zhvillimore INDEP

Botim i Institutit për Politika Zhvillimore (INDEP). Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Asnjë pjesë e këtij botimi nuk guxon të riprodhohet, të ruhet në ndonjë sistem të të dhënave apo të transmetohet, në asnjë formë apo mënyrë, pa pëlqim paraprak nga botuesi. Botimi mund të shpërndahet në formë elektronike, por vetëm në tërësi dhe vetëm për qëllime jokomerciale.

Autorë:

339.54(496.51):(497.11) Aspektet ekonomike të dialogut në mes të Kosovës dhe Serbisë : marrëdhëniet tregtare dhe bashkëpunimet biznesore në mes të komuniteteve lokale / Genc Krasniqi...[et al.]. - Prishtinë : INDEP, 2014. – 29 f. : ilustr. ; 28 cm. 1. Krasniqi, Genc ISBN 978-9951-627-13-9

Aspektet ekonomike të dialogut në mes të Kosovës dhe Serbisë:Marrëdhëniet tregtare dhe bashkëpunimet biznesore mes komuniteteve lokale

1

1 Ky përcaktim është pa paragjykim ndaj qëndrimeve për statusin, dhe është në pajtim me Rezolutën 1244 te KB, si dhe me Mendimin e GJND-së për statusin e Kosovës.

ASPEKTET EKONOMIKE TË DIALOGUT NË MES TË KOSOVËS DHE SERBISË

Përmbajtja:Një skicë e marrëdhenieve ekonomike në mes të Serbisë dhe Kosovës në periudhën 1999-2012............................................6

Normalizimi i marrëdhënieve në mes të Kosovës dhe Serbisë - Dimenzioni Ekonomik.............................................................8

Procesi i stabilizim asocimit - qasja afatgjate politike dhe strategjike e BE-së ndaj vendeve të Ballkanit perëndimor - Një kornizë për normailizmin e marrëdhënieve mes Serbisë dhe Kosovës............................................................................12

Qyteti i Leskovcit - Rasti Studimor..........................................................................................................................................14

Eksportet e ndara në bazë të sektorit të aktiviteteve dhe grupeve të produkteve në Qarkun e Jabllanicës dhe Leskovcit.......................................................................................................................................................17

Eksporti në Qarkun e Jabllanicës dhe Leskovcit i kategorizuar në bazë të sektorit të aktiviteteve dhe grupeve të produkteve...........................................................................................................................................................19

Rekomandimet për promovimin e marrëdhënieve tregtare dhe bashkëpunimeve biznesore të komuniteteve lokale..............20

Parathënie

Publikimi para jush është rezultat i punës së bërë gjatë përgatitjes së dy tryezave të rrumbullakëta të organizuara në kuadër të projektit Serbia dhe Kosova: perspektiva dhe praktikat evropiane. Projekti është zbatuar në gjysmën e dytë të vitit 2013 dhe në gjysmën e parë të vitit 2014 nga Lëvizja Evropiane nga Serbia, në bashkëpunim me Institutin për Politika Zhvillimore (INDEP) nga Prishtina dhe me përkrahjen e Ambasadës Daneze në Beograd. Ky projekt ka për qëllim të përmirësojë marrëdhëniet në mes Kosovës dhe Serbisë duke filluar një bashkëbisedim qytetar në dy tema madhore: marrëdhëniet e ndërsjella ekonomike dhe perspektivën në procesin e Integrimit Evropian.

Marrëveshjet e Brukselit në prill dhe maj 2013 dhe vazhdimi i bisedimeve nën mbikëqyrjen e Bashkimit Evropian i cili duhet të shpie në “normalizim të qëndrueshëm dhe të dukshëm”, kanë qenë të nxitura kryesisht nga perspektiva evropiane e Serbisë dhe Kosovës, duke rezultuar në hapjen e bisedimeve për anëtarësim midis Serbisë dhe BE-së dhe hapjen e nego-ciatave të Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit ndërmjet Kosovës dhe BE-së. Në këtë drejtim, Lëvizja Evropiane në Serbi ka filluar një sërë aktivitetesh në mënyrë që të zgjerohet rrethi i pjesëmarrësve në këto çështje dhe të lehtësojë këmbimin e përvojave dhe mendimeve ndërmjet ekspertëve, sektorit të biznesit, organizatave të shoqërisë civile dhe qytetarëve të komuniteteve lokale.

Tryeza e parë e rrumbullakët me titullin “Marrëdhëniet ekonomike të Serbisë dhe Kosovës*- ndikimi në ekonomitë lokale dhe komunitete” u mbajt në Leskovc më 17 dhjetor 2013. Qëllimi i kësaj tryeze ishte identifikimi i problemeve kryesore dhe pengesat në tregti dhe marrëdhëniet ekonomike midis komunitetit lokal në të dy anët e kufirit, si dhe sugjerimi i masave për përmirësimin e bashkëpunimit në mes të vendimmarrësve. Si bazë për diskutim është përgatitur një doku-ment mbi aspektet ekonomike të dialogut në mes të Kosovës dhe Serbisë dhe marrëdhëniet tregtare dhe biznesore të komuniteteve lokale me fokus në qytetin e Leskovcit si rast studimi. Autorët, Radmila Miliojevic, Genc Krasniqi, Bisera Seceragic dhe Prof. Predrag Bjelic kanë analizuar situatën nga perspektiva e të dy palëve dhe kanë prezantuar rekomandi-met për tejkalimin e problemeve.

Tryeza e dytë është organizuar në Beograd, më 19 prill 2014, me temë bashkëpunimin potencial dhe sfidat kryesore të përbashkëta të Kosovës dhe Serbisë për perspektivën evropiane të dy shteteve. Dokumenti në këtë rast shfaq një analizë të Integrimit Evropiane të Kosovës dhe Serbisë me theks të veçantë në mundësitë e hapura nga Marrëveshjet e Brukselit dhe një numër nismash të bashkëpunimit rajonal në Ballkanin Perëndimor. Autorët e dokumentit, Dr.Filip Ejdus, Jelica Minic dhe Vjosa Musliu, diskutuan legjislacionin dhe reformat nevojshme që do të duhej të ndikojnë në modernizimin e përgjithshëm dhe zhvillimin demokratik dhe ekonomik të rajonit, duke ofruar edhe rekomandimet kryesore.

Të dy dokumentet janë ndryshuar me gjetjet më të rëndësishme nga tryezat dhe janë transformuar në këtë botim të thuktë. Të dhënat e pasqyruara në tabela dhe shtojca i japin punimit një cilësi të veçantë. Ne do të donim të shprehim mirënjohjen tonë ndaj partnerëve tanë në Prishtinë, Institutit për Politika Zhvillimore, i cili ka koordinuar aktivitetet në Kosovë dhe ka mundësuar publikimin në gjuhën shqipe; autorët për angazhimin e tyre në hulumtime dhe përgatitjen e publikimeve; pjesëmarrësit në tryezat e rrumbullakëta për kontributin aktiv dhe për rekomandimet e rëndësishme; si dhe Ambasadën e Danimarkës në Serbi e cila njohu nevojën për transferimin e diskutimit të këtyre çështjeve nga niveli i lartë shtetëror në atë lokal dhe hapjen diskutimit për qytetarët të cilët ballafaqohen me këto tema.

Ivan Knežević Beograd, Shtator 2014


NJË SKICË E MARRËDHËNIEVE EKONOMIKE NË MES TË SERBISË DHE KOSOVËS NE PERIUDHËN 1999-2012

Në vitin 1999, kur Komisioni Evropian vuri themelet e Procesit të Asocim Stabilizimit si një qasje politiko-strategjike afatgjate për vendet e Ballkanit Perëndimor – Shqipërinë, Bosnje dhe Hercegovinën, Malin e Zi, Kroacinë,Maqedoninë, Serbinë, dhe Kosovën (në pajtim me rezolutën 1244/99 të Këshillit të Sigurimit), procesi ikonsolidimit politik dhe ekonomik për vendet e Ballkanit Perëndimor filloi pas një periudhe konfliktesh të ashprapolitike dhe niveleve ekstrem të vogla të rritjes dhe zhvillimit ekonomik. Qëllimi kryesor ishte integrimi në BE ivendeve të Ballkanit Perëndimor në pajtim me kriterin e zgjerimit të BE (Traktati i Bashkimit Evropian (1992/1993),kriteri i Kopenhagës (1993) dhe Madridit (1995)), dhe përfundimeve të mbledhjes së Këshillit Evropian në vitin2000 se të gjitha vendet e përfshira në Projektin e Stabilizim Asocimit janë kandidat potencial për tu bërë shteteanëtare të BE dhe se synimi i BE-së është integrimi sa më i mirë i mundshëm i vendeve të Ballkanit Perëndimornë strukturat ekonomike dhe politike Evropiane. Në Samitin e Zagrebit në vitin 2000 u konfirmua se Procesi iStabilizim Asocimit është rruga që do t’i dërgojë vendet e Ballkanit Perëndimor drejt anëtarësimit në BE. Në Sami-tin e Selanikut në vitin 2003 u konfirmua se vendet e Stabilizimit dhe Pranimit mund të shpresojnë për anëtarësimnë BE dhe procesi u pasurua me elemente të strategjisë së para-pranimit, elemente që kanë qenë në dispozicionvetëm për vendet kandidate.

Elementet kyçe të Procesit të Stabilizim Asocimit janë në vazhdim:

• Marrëdhëniet kontraktore – Marrëveshja e Stabilizim Asocimit, duke qenë një tip i ri i marrëveshjes kontrak-tore (marrëveshje asocuese e gjeneratës së tretë)

• Zhvillimi i marrëdhënieve tregtare – liberalizim asimetrik i tregjeve përmes masave autonome tregtare (ATM)

• Ndihma financiare – BE financon dhe programon

Deri më tani BE ka nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit me Shqipërinë, Bosnje dhe Hercegovinën,Kroacinë, Maqedoninë, Serbinë, dhe Malin e Zi.

Kosova ka qene pjesë e Procesit të Stabilizim Asocimit për gjithë regjionin që nga fillimi. Duke pasur parasyshkëtë fakt, dhe përparimin në bisedimet mes Beogradit dhe Prishtinës në vitin 2013, Komisioni Evropian ka përpilu-ar një Studim të Fizibilitetit ku konfirmohet se Kosova është e gatshme për të filluar negociatat për nënshkrimin eMarrëveshjes së Stabilizim Asocimit, e cila merr parasysh qëndrimin e disa vendeve anëtare të BE ndaj statusit tëKosovës (që në praktikë do të thotë se qëllimi i këtyre negociatave është të nënshkruhet një Marrëveshje Kalimtarepër Tregti dhe çështje tjera të lidhura me tregtinë; apo thënë ndryshe, një marrëveshje për tregti të lirë mes BE dheKosovës). Një prej deklaratave kyçe të Rekomandimit të Komisionit Evropian për hapjen e negociatave është seështë thelbësore që Kosova të vazhdoj t’i implementoj në mirëbesim të gjitha marrëveshjet e arritura mes Prishtinës dhe Beogradit.

Së fundmi Vendimi i Këshillit të Ministrave të BE i marr në prill filloi procesin e negociatave me qëllim arritjen eMarrëveshjes së Stabilizim Asocimit në mes të Kosovës e Bashkimit Evropian dhe negociatat zyrtarisht u mbyllennë maj 2014.

Rekomandim për një Vednim të Këshillit që autorizon hapjen e negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit në mesBashkimit Evropian dhe Kosovës, Bruksel 22.04.2013 COM(2013)200

2

2

6


Në të njëjtën kohë kishte negociata në mes të BE dhe Serbisë rreth kërkesës së Serbisë për të marrë statusine vendit kandidat të BE-së si dhe kërkesën e saj për datën e fillimit të negociatave. Të dy vendimet vareshinnga progresi i dialogut Prishtinë-Beograd. Dialogu kishte filluar në vitin 2011 me negociata për çështjeteknike siç është lëvizja e mallrave përmes territoreve doganore të Kosovës dhe pjesës tjetër të Serbisë.Problemi më i madh ishte njohja e vulave doganore të Kosovës dhe dokumenteve tjera pasi Prishtina shpallipavarësinë. Një zgjidhje me kompromis për vulat dhe dokumentet tjera doganore të Kosovës u arrit në tetor2011. Serbia u pajtua qe të njoh vulat “Doganat e Kosovës” por pa mbishkrimin “Republika e Kosovës” nëdeklaratat doganore. Kjo u konfirmua duke arritur një marrëveshje e cila më vone u vu në letër por qe nuku nënshkrua ose miratua zyrtarisht nga institucionet e të dy vendeve, Serbisë dhe Kosovës.

Një problem madhor për qarkullimin e mallit jo vetëm në mes të Serbisë dhe Kosovës por ter rajonit tëBallkanit Perëndimor pas shpalljes së pavarësisë në 2008-ën nga Prishtina ishte implementimi imarrëveshjes së CEFTA 2006 pasi që Kosova refuzonte qe UNMIKU të vepronte në emër të saj në takimetrajonale. Duke pas parasysh se Serbia dhe Bosnja e Hercegovina nuk e kanë pranuar Kosovën si shtet tëpavarur, për dallim nga vendet tjera të Ballkanit Perëndimor, kjo u be pengesë për funksionimin e organeve të CEFTA 2006.

Serbia e njohu Kosovën si territor të ndarë doganor me nënshkrimin e CEFTA 2006 në të cilën UNMIK-uishte njëra nga palët nënshkruese dhe vepronte në emër të territoreve doganore të Kosovës në pajtim meRezolutën 1244 të Këshillit të Sigurimit. Problemi me implementimin e CEFTA u bë i qartë kur në vitin 2011Kosova u bë Kryesues në Detyrë i CEFTA 2006 e që e bëri të domosdoshme pjesëmarrjen e Kosovës nëmbledhjet rajonale dhe aktivitetet e organizatave regjionale, përderisa Serbia refuzonte të merrte pjesë në topërveç nëse Kosova përfaqësohej nga UNMIKU.

Një kompromis u arrit përmes aranzhimeve që lidhen me përfaqësimin dhe bashkëpunimin regjional që uharmonizuan ne vitin 2011.

Megjithatë marrëveshja më e rëndësishme e arritur ne dialogun mes Prishtinës dhe Beogradit, nën patrona-tin e BE, e cila i hapi rrugën normalizimit të moderuar të bashkëpunimit ekonomik dhe lëvizjes së lirë tënjerëzve dhe mallrave në mes të Kosovës dhe Serbisë, ishte marrëveshja për Menaxhimin e Integruar tëKufijve (IBM) që përfshinë kontroll të përbashkët të doganave dhe emigracionit në vijën administrative që indan dy territoret.

Pas harmonizimit të marrëveshjes, implementimi nuk u bë menjëherë, edhepse qeveria Serbe e miratoi atëmë 6 dhjetor 2012. Implementimi i kësaj marrëveshjeje hasi në pengesa në veri të Kosovës sepse serbetlokal e kundërshtuan atë. Ata shprehen brengat e tyre se ata do të shkëputen nga Serbia për shkak të proce-durave të ndërlikuara dhe se ata nuk do të mund të importonin mallra nga Serbia qendrore.

3

3

4

5

5

Në vitin 2006, me nënshkrimin e Marrëveshjes CEFTA 2006 – Marrëveshja e Evropës Qendrore për Tregti të Lirë, Serbia në menyrëefektive njohu territoret doganore të Kosovës si territore të ndara doganore pasiqë UNMIK ishte palë nënshkruese në emër te këtyreterritoreve në pajtim me Rezolutën 1244/1999 te Këshillit të Sigurimit.Monitorimi i implementimit të Marrëveshjes së Përfunduar në mes të Serbisë dhe Kosovës në fushën e Lëvizjes së Lirë të Mallravedhe Njerëzve, Qendra per Regjionalizim, Novi Sad 2013.Marrëveshja në parimet bazë të normalizimit te marrëdhënieve mes Beogradit dhe Prishtinës parasheh përfaqësimin e Kosovës nëemër te vet dhe për interesat e veta nën emrin “Kosova*.” Asteriksi pas emrit Kosovë tregon një tekst në fusnotë “Ky percaktim ështëpa paragjykim ndaj qëndrimeve për statusin dhe është në pajtim me Rezolutën 1244 të KB, si dhe me Mendimin e GJND-së për statusin e Kosoves.” Bashkimi Evropian do të marr barrën e implementimit të kësaj marrëveshjeje.

7


Gjithashtu kishte dyshime në lidhje me mbledhjen e taksave dhe detyrimeve nga Doganat e Kosovës në këtokalime administrative. Për të zgjidhur këto çështje në mes të Serbisë dhe autoriteteve në Prishtinë, u arritnjë marrëveshje gojore që të mirat për banoret e Kosovës Veriore të mos u nënshtrohen detyrimeve nësebarten me kamion që mund të bartin deri në 3.5 ton si dhe gjashtë lloje të mallrave të akcizës do të importo-heshin falas, përderisa mallrat vetëm do të regjistroheshin nga doganat ne këto kalime. Serbia i anulojkonvojet transit për kamionët Kosovar që përdornin Serbinë si transit e që ishin të planifikuara ne mes orës08:00 dhe 15:00 çdo ditë. Mbikqyrja doganore e mallrave të Kosovës që kalojnë transit nëpër Serbi do tëkryhet në Vranje, e për disa mallra të caktuara në Nish.

Marrëveshja e doganave ende nuk është implemetuar në tërësi. Njëra nga çështjet është sigurimi i autom-jeteve, sepse ndikon në automjetet transportuese që bartin mallra ndërmjet dy territoreve doganore,gjithashtu edhe automjetet transit ndërmjet dy territoreve doganore. Për momentin regjimi i sigurimit qëkërkon të paguhet, i ashtuquajturi sigurim kufitar, është duke u implementuar pasi që Kosova nuk mund tëbëhet pjesë e klubit te sigurimit të kartonit të gjelbër. Një tjetër problem janë transaksionet monetare në mestë Kosovës dhe Serbisë. Serbia ka pranuar pagesën e tarifave për mallrat nga Kosova në valutë të huaj, porkjo valutë e huaj duhet të shitet ne Bankën Kombëtare të Serbisë për të marrë shumën ne Dinar Serb. Megjithatë, kushtet momentale nuk janë adekuate për të bërë pagesa pa para në dorë, përkundër faktitqë ka banka në Kosovë që kanë kapital nga Serbia, siç janë Banka Komerciale me zyre në Prishtinë dheDunav Banka me zyre në Zveqan.

NORMALIZIMI I MARRËDHËNIEVE NE MES TË KOSOVËS DHE SERBISË – DIMENZIONI EKONOMIK

Regjimet tregtare në mes të Kosovës dhe Serbisë kanë ndryshuar që nga viti 2000 dhe janë zhvilluar në disafaza.

Faza e parë ka qenë prej vitit 2000 deri më 2004, gjate së cilës periudhë Serbia është përpjekur ta trajtojtregun Kosovar si treg të brendshëm, edhepse Kosova ishte definuar si territor i ndarë doganor me Rezo-lutën 1244 të Këshillit të Sigurimit, me një dispozitë të veçantë që UNMIK-u të jetë përgjegjës për të krijuardhe implementuar politikat e jashtme tregtare të Kosovës. Faza e dytë (2004-2008) dallohet për shkëmbimmë të madh në mes të dy territoreve doganore. Nënshkrimi i CEFTA 2006 ishte i një rëndësie të veçantë,megjithatë një krizë e re u shfaq në këto marrëdhënie në vitin 2008, kur Kosova shpalli pavarësinë nëmënyrë të njëanshme. Faza e tretë e marrëdhënieve tregtare filloi nga viti 2008 dhe karakterizohet me pro-bleme teknike në tregti dhe në negociatat për çështje teknike të cilat duhet të lehtësojnë tregtinë në mes tëkëtyre dy territoreve doganore. Edhepse shpallja e pavarësisë i komplikoj ndjeshëm marrëdhëniet tregtarenë mes të Serbisë dhe Kosovës, disa mallra nga Kosova u ri-eksportuan në Serbi përmes Malit të Zi dheMaqedonisë dhe përmbanin vulat e tyre doganore, edhepse Kosova ishte markuar si vendi i origjinës. Përfaktin se shumica e popullatës në veri të Kosovës është serbe dhe për shkak të pamundësisë që Doganat eKosovës të hapin zyrat e tyre në Jarinje dhe Bërnjak, pjesa veriore e Kosovës u bë një zonë pa detyrimedoganore deri në mesin e dhjetorit 2013, kur edhe filloi mbledhja e detyrimeve doganore në këto dy pika.

Monitorimi i implementimit të Marrëveshjes së Përfunduar në mes të Serbisë dhe Kosovës në fushën e Lëvizjessë Lirë të Mallrave dhe Njerëzve, Qendra për Regjionalizim, Novi Sad 2013.Ibid.

6

6

7

7

8


Niveli i tregtisë së mallrave ndërmjet territoreve doganore të Kosovës dhe Serbisë ishte shumë i vogël paskonflikteve në veriun e Kosovës, përderisa pati një rritje të ndjeshme pas 2004-ës, sipas të dhënave nga Odae Industrisë dhe Tregtisë e Serbisë dhe një analize gjithëpërfshirëse e publikuar së fundmi në një dokumenttë quajtur Monitorimi i implementimit të marrëveshjes së përfunduar në mes të Kosovës dhe Serbisë nëfushën e lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave, Qendra për Regjionalizim, Novi Sad 2013.

Vërejtje: Autoritetet tatimore i konsiderojnë këto të dhëna si tregti e brendshme, dhe ekonomia e hirtë nukështë e përfshirë.

Burimi: Monitorimi i implementimit të marrëveshjes së përfunduar në mes të Kosovës dhe Serbisë nëfushën e lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave, Qendra për Regjionalizim, Novi Sad 2013.

Eksportet nga Serbia për në Kosovë u rritën në vitin 2007 si rezultat i liberalizimit të tregut regjional përmesCEFTA 2006. Për më shumë, ky trend mbeti i pandryshueshëm edhe gjatë tensioneve si pasojë e shpalljessë njëanshme të pavarësisë nga ana e Kosovës ose pas krizës ekonomike botërore. Në vitin 2012 eksportetprej Serbisë në Kosovë arritën nivelin e afër 300 milion EUR, që vërteton se ky treg është me rëndësiprimare për Serbinë dhe mjaft i rëndësishëm për pozicionimin e Serbisë në këtë treg në të ardhmen. Nëanën tjetër, eksportet nga Kosova në Serbi ishin shumë më të vogla, edhepse kishte disa dinamika rritësederisa nuk filloi kriza ekonomike globale. Sipas Odës Serbe të Tregtisë, eksportet prej Kosovës në Serbiarritën shumën e 10 milion EUR.

Nëse e shikojmë strukturën e eksporteve nga Serbia për në Kosovë në vitin 2012, mund të vërejmë seeksportet më të rëndësishme janë ato të produkteve ushqimore, me rreth 30% të pjesës së eksporteve, endjekur nga produktet industriale të ndara në materiale, pjesa e të cilës është 21.3%, kemikalet me 13.9%,dhe lëndët djegëse minerale dhe lubrifikantet 11.34%. Pas vlerësimit të trendëve mes viteve 2008 dhe 2012mund të vërejmë se produktet ushqimore u bënë gjithnjë e më të rëndësishme, përderisa rëndësia emakinerive, paisjeve transportuese, lëndëve djegëse minerale dhe lubrifikanteve ka rënë ndjeshëm.

8

8

Monitorimi i implementimit të Marrëveshjes së Përfunduar në mes të Serbisë dhe Kosovës në fushën e Lëvizjes së Lirë tëMallërave dhe Njerëzve, Qendra per Regjionalizim, Novi Sad 2013.

Importet nga Kosova Eksportet në Kosovë

9


Grupi i produktit sipas SITC 2008 2010 2012

Nr. 000 € % 000 € % 000 € %

Prod

ukte

prim

are

Mat

eria

le të

pap

përp

unua

ra

0

1 Duhan dhe pije 10.560 4,51 9.475 3,20 12.783 4,33

2 Materiale të papërpunuara 3.794 1,62 4.161 1,40 4.296 1,45

3 26.030 11,13 55.394 18,68 33.483 11,34

4

Prod

ukte

Indu

stria

le 5 Kemikalje 29.970 12,81 31.520 10,63 41.068 13,90

6 Mallra industriale 57.843 24,73 60.526 20,42 62.912 21,30

7 29.963 12,81 40.328 13,60 23.491 7,95

8 11.560 4,94 15.959 5,38 15.970 5,41

9 Mallra të paklasifikuara - - - - - -

TOTAL 233.898 100,00 296.471 100,00 295.385 100,00

HS kodi Emri Vlera(EUR)

1. 1001.19 Grurë dhe të tjera 16. 403.403 5,55

2. 12.407.378 4,20

3. 1101.00 Miell 10.129.674 3,45

4. 6905.10 Tjegulla 8.784.774 2,97

5. 2106.90 Prodhime ushqimore 7.785.683 2,64

6. 2716.00 Energji elektrike 7.493.761 2,54

7. 7.222.675 2,45

8. 3105.90 Plehëra 7.072.913 2,39

9. 2202.90 Pije jo-alkoolike 5.753.177 1,95

10. 2103.90 Erëza të përziera 5.406.449 1,83

Të gjithat më lartë 88.459.887 29,97

TOTAL 295.358.692 100,00

Emri

Lëndë djegëse minerale dhe lubrifikante

Paisje mekanike dhe transporti

Produkte industriale të përziera

Ushqim dhe kafshë të gjalla

Vajra të kafshëve dhe bimëve

Burimi: Monitorimi i implemetimit të marrëveshjes së përfunduar në mes të Kosovës dhe Serbisë në fushën e lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave, Qendra për Regjionalizim, Novi Sad 2013.

Tabela 1: Eksportet nga Serbia në Kosovë sipas SITC rev. 3 2008-2012

Tabela 2: Produktet kryesore individuale të eksportuara nga Serbia në Kosovë në 2012

Burimi: Monitorimi i implementimit të marrëveshjes së përfunduar në mes të Kosovës dhe Serbisë në fushën e lëvizjes së lirë të njerëzve dhe mallrave, Qendra për Regjionalizim, Novi Sad 2013.

Pjesëmarrja totale në eksport (%)

Vaj i papërpunuar

Medikamente që përmbajnë antibiotikë tjerë

10


Produktet kryesore në kërkesë ne Kosovë janë gruri, mielli dhe materialet ndërtimore, kryesisht tjegulla.Përveç grurit dhe produkteve të grurit, eksporti i llojeve tjera te ushqimit, siç janë ushqimet e përpunuara,pije jo-alkoolike dhe erëza të përziera janë gjithashtu me rëndësi. Produkte kimike të rëndësishme janëmedikamentet dhe plehrat, përderisa eksporti i energjisë elektrike është produkti kryesor ne sektorin eenergjisë.

Në anën tjetër Kosova është një ekonomi e cila varet nga importet. Për shkak të afërsisë, vendet kryesoreimportuese në Kosovë janë anëtaret e CEFTA-s, të pasuara nga vendet e BE-së. Vendet e BE-së dhe tëCEFTA-s janë partnerët kryesor të Kosovës në tregtinë ndërkombëtare. Mbi ¾ e importeve dhe eksportevejanë realizuar me këtë grup të shteteve gjatë periudhës 2003-2008 (situata ka qenë e ngjashme edhe para2003-ës). Sa i përket tregtisë me vendet e CEFTA-s, marrëdhëniet me ish republikat Jugosllave mbesin tëngushta. Partnerët kryesor mbesin Maqedonia dhe Serbia të cilat kanë mbuluar rreth 1/3 e eksporteve dheimporteve në Kosovë (shiko Tabelat 1 dhe 2 në aneks).

Prodhimi vendor është rritur veçanërisht mirë në vitet e fundit. Edhepse prodhimi është rritur gradualisht,Kosova është e detyruar që të importoj të mira dhe materiale të papërpunuara që nuk ofrohen në tregunlokal. Plotësimi i kërkesave vendore jo vetëm që është duke u varur vazhdimisht nga prodhimet vendore, porKosova është duke eksportuar gjithnjë e më shumë tek vendet e BE-së dhe anëtaret e CEFTA-s.

Bilanci negativ tregtar është vetëm njëri nga problemet me të cilët ballafaqohet Kosova. Institucionet eKosovës janë të vetëdijshme se ndryshimi i këtij realiteti kërkon qasje dhe reforma gjithëpërfshirëse politikedhe ekonomike në mënyrë që të ndryshohet ambienti operues në Kosovë, me qëllim të përmirësimit tepozitës Konkurruese të Kosovës në tregun botëror. Si rezultat ata dëshirojnë të ndërrojnë dhe shtojnë politi-kat ekonomike dhe ta përmirësojnë funksionalitetin institucional. Kjo do të shtynte përpara ambientin ope-rues në Kosovë në masë të madhe. Një përkushtim i tille është deklaruar në të gjitha dokumentet relevanteqeveritare.

Edhepse ka përparime, niveli momental i marrëdhënieve ekonomike, ose thënë më saktë i tregtisë mesKosovës dhe Serbisë, është i ngarkuar me probleme dhe vështirësi që kanë të bëjnë me procedura doganore,operacionet e pagesave dhe procedurat e tranzitimit.

Pengesat kryesore në tregtinë mes Kosovës dhe Serbisë janë:

• Çmimi i shërbimeve në terminalin doganor në Mitrovice është ndër më të lartët në Evropë (EUR 41),nivele më të larta tarifore për llogaritjet taksore dhe taksa për disa produkte që eksportohen nga Serbia nëKosovë.

• Koha dhe çmimi në tregtinë ndërkombëtare në dhe jashtë pjesës jugore të Kosovës, përderisa mallrat nukmund të transportohen si transit përmes Serbisë.

• Sigurimi i automjeteve – polisa më të lira të sigurimit, instruksionet për përdorimin e polisës së sigurimitduhet të shkruhen në të dy gjuhët për të parandaluar mashtrimet dhe pretendimet e pabaza, garancitë sedëmet do të paguhen. Kosova nuk është pjesë e sistemit të kartonit të gjelbër dhe ka sigurimin e vet që nuknjihet nga Serbia dhe për këtë arsye mallrat që shiten në Kosovë janë më të shtrenjta.

11


• Operacionet e pagesave janë të shtrenjta dhe të parregulluara. Kostot e operacioneve të pagesave mepjesën jugore të Kosovës janë shumë të larta (këto pagesa me pjesën jugore të Kosovës duhet të bëhenpërmes firmave ndërmjetësuese komisionet e të cilave janë 1-8%).

• Nuk ka garanci dhe detyrime bankare drejt blerësve në jug të Kosovës.

• Lista prej 141 produkteve nga prodhues të huaj të cilat nuk mund të importohen në Kosovë nga Serbia,këta prodhues kanë përfaqësues ose licenca për shpërndarje dhe tregtim në territorin e Kosovës.

• Probleme me qytetarët e huaj që nuk mund të hyjnë në Serbi nga Kosova nëse janë duke u kthyer nëSerbi përveç nëse e kane një vulë hyrëse në pasaportë që vërteton se ata kanë hyrë më herët në Serbi. Kërke-sa për dokumente të përkohshme për ata që hyjnë në Serbi nga Kosova shkakton probleme dhe pengesa përlëvizjen e lire.

• Bizneset kosovare ankohen për orët e gjata të pritjes (deri në 12 orë) për eksportuesit kosovarë në kufirinSerb. Në anën tjetër nuk janë raportuar vonesa në anën kosovare të kufirit.

• Serbia vazhdon të mbledhë Tatimin mbi Vlerën e Shtuar (TVSH) në eksportet prej Kosovës. Kjo i shtyneksportuesit kosovar që të regjistrojnë zyra në Serbi ilegalisht duke operuar në territorin e Kosovës.

• Doganat e Serbisë dhe të Kosovës nuk pranojnë certifikata të veterinarëve për tregti të brendshme tëprodukteve të kafshëve e as certifikata fitosanitare të lëshuara nga laboratorë të autorizuar.

• Mosfunksionimi i hekurudhave dhe postës mes Kosovës dhe Serbisë

• Shumica e tregtisë është ende në zonën e hirtë.

PROCESI I STABILIZIM ASOCIMIT - QASJA AFATGJATË POLITIKE DHE STRATEGJIKE E BE-së NDAJVENDEVE TË BALLKANIT PERENDIMOR – NJË KORNIZË PËR NORMALIZIMIN E MARRËDHËNIEVE MESSERBISË DHE KOSOVËS

Në pritje të negociatave në mes të BE-së dhe Kosovës për MSA-në, që në fakt është marrëveshje për liberalizimin e tregut duke përfshirë obligimet respektive që kanë të bëjnë me masat për politikat tregtare, mundtë pritet që rregullimi i tregut kosovar do të jetë një faktor i rëndësishëm që të zgjoj interesin e investitorëvetë huaj si dhe rritjen e importeve nga BE-ja. Pasi që marrëdhëniet tregtare mes Kosovës dhe Serbisërregullohen me provizionet e CEFTA-s dhe duke pasur parasysh faktin se në bazë të dhënave, tregtia porritet, është koha që të lancohen iniciativa praktike dhe projekte që kanë për qellim fuqizimin e bashkëpu-nimit ekonomik ndërmjet dy territoreve doganore.

12


Një kornizë pune që është e rëndësishme për rritjen e tregtisë së tanishme është vendosur në Memoran-dumin e Mirëkuptimit të nënshkruar nga Odat Ekonomike të Kosovës dhe Serbisë nën mbikëqyrjen e Asocia-cionit Evropian të Odave të Tregtisë dhe Industrisë (Eurochambers) më 24 korrik 2013. Ky memorandum i vuri themelet për formimin e task forcave të veçanta që kanë nën kontroll doganat/çështjet rreth detyrimeve doganore, dokumentet mbështetëse, TVSH-në dhe taksat tjera, promovimin e tregtisë dhe çështjeve tjera teknike që paraqesin pengesa për lëvizjen e lirë të mallrave. Në të njëjtën kohë, ky memorandum është një kornizë për caktimin e projekteve te përbashkëta që kanë për qëllim krijimin e rrjeteve më të forta të biznes-menëve nga Kosova dhe Serbia. E njëjta vlen për projektet tjera me interes të përbashkët që mund te klasifi-kohen si të rëndësishme dhe projektet e mëdha investive, p.sh në infrastrukturë rrugore (autostradë në mes të Beogradit dhe Prishtinës), riaktivizimi i shërbimeve hekurudhore, projekte në energji ose rehabilitim të ambientit, që në fakt janë projekte ndërkufitare dhe janë mjaft domethënëse për zhvillimin dhe përparimin e shumë degëve të ekonomisë (p.sh agrikulturë dhe turizëm). Secili prej këtyre projekteve që tërhjek investi-torë të jashtëm jep një mundësi për të përdorur shërbimet e kompanive lokale si kontraktor, gjë që ka një efekt multiplikativ në rimëkëmbjen e ekonomisë në komunitetet lokale. Rimëkëmbja e infrastrukturës mund të tërheq investime të reja në komunitetet lokale në jug të Serbisë (hapja e plantacioneve të reja për prodhimin e mallrave që janë në kërkesë të lartë në tregun kosovar nga investitor të brendshëm dhe të jashtëm) dhe në Kosovë, duke pasur parasysh që korniza ligjore për biznes pritet të përmirësohet për shkak të bisedimeve për pranim Kosovë-BE. Nuk duhet injoruar faktin që pritet një kërkesë më e lartë në Kosovë për shkak të përmirësimit të ambientit operacional me anë të dialogut me BE-në (të hyra nga financimet evropiane, fonde private dhe institucionale).

Në prill 2013 si rezultat i një serie te bisedimeve të ndërmjetësuara nga BE, Serbia dhe Kosova arritën një marrëveshje inkurajuese në principet e normalizimit të marrëdhënieve. Kjo marrëveshje shënjon hapin më të madh përpara dhe pritet që të rrisë perspektiven e Integrimeve Evropiane për te dy vendet, si dhe të kontriboj në paqen dhe stabilitetin e rajonit. Marrëveshja e prillit ngrihet mbi disa marrëveshje paraprake të natyrës teknike. Prej marsit 2011 deri në shkurt 2012 një sërë takimesh janë mbajtur ndërmjet zyrtarëve të dy qeve-rive. Në total janë arritur shtatë përfundime: (1) Vulat doganore, (2) Regjistrat civil, (3) Diplomat universi-tare, (4) Liria e lëvizjes, (5) Përfaqësimi rajonal i Kosovës, (6) Librat kadastrale, (7) Përfundimet e IBM-së. Ndërsa prej tetorit 2012 deri në janar 2013 u zhvilluan një seri takimesh ndërmjet dy kryeministrave në Bruk-sel, e ku u vendos për: (1) Implementimin e IBM, (2) Krijimi i një komponente multietnike në Policinë e Kosovës për te mbrojtur Kishat Ortodokse dhe manastiret Serbe, (3) Shkëmbimi i zyrtarëve ndërlidhës, (4) Krijimi i fondit zhvillimor për katër komunat me shumicë serbe në veri të Kosovës.Dialogu në mes të Prishtinës dhe Beogradit që ka për qëllim përmirësimin e dukshëm dhe të qëndrueshëm të marrëdhënieve dypalëshe është ndër kërkesat kyçe për Kosovën dhe Serbinë për të ecur përpara në Integ-rimin Evropian, e që në rastin e Serbisë është konfirmuar me faktin që kjo çështje do të konsiderohet si pjesë e një kapitulli të veçantë në negociatat në mes të BE-së dhe Serbisë, e kjo çështje ceket në Kapitullin 35.

Thelbi i këtij kapitulli ka të bëjë me detyrimet e Serbisë për të implementuar të gjitha marrëveshjet e negoci-uara me Kosovën në mirëbesim dhe me respekt të plotë për parimet e bashkëpunimit gjithëpërfshirës rajon-al, që është një ndër elementet kyçe te Marrëveshjes së Stabilizim Asocimit me BE-në. Kjo do të thotë se marrëveshjet për çështje teknike duhet te implementohen në mënyrë operative dhe të qëndrueshme dhe gjithashtu shteti Serb obligohet të bashkëpunoj në mënyre efikase me EULEX-in. Këto obligime sipas të gjitha gjasave do t’i shtrohen edhe Kosovës në Marrëveshjen për Stabilizim Asocim që ajo do të nënshkruaj me BE-në. Kosova duhet të punoj në tetë fushat tjera me prioritet të identifikuara në studimin e fizibilitetit në mënyrë që të implementoj MSA-në dhe t’i përmbush obligimet që ajo përmban. Komisioni gjithashtu ka identifikuar një seri arritjesh që i kërkohen Kosovës në mënyre që t’i përmbush obligimet për çdo fushë të prioriteteve të MSA.

13


Thënë në përgjithësi, duhet të merret parasysh se çështja e normalizimit të marrëdhënieve mes Kosovës dheSerbisë do të ndikoj vazhdimisht në negociatat e ardhshme në mes të Serbisë dhe BE-së, dhe marrëdhënietKosovë-BE, që edhe tani tregon për nevojën e të bërit të një analizë strategjike për këtë çështje dhe për të identifi-kuar çështjet ekonomike dhe normalizimin e marrëdhënieve si prioritete.

QYTETI I LESKOVCIT – RASTI STUDIMOR

Qyteti i Leskovcit ka një pozitë të jashtëzakonshme gjeografike. Ndodhet në mes të tri shteteve, Bullgarisë, Maqe-donisë dhe Serbisë dhe kufizohet me vijën administrative të Kosovës përgjatë rrugës transkontinentale E75 qëlidhë drejtimin Moravë-Vardar, Evropën Qendrore me Greqinë dhe Lindjen e Mesme. Për më tepër, Leskovciështë qendër e transportit sepse trenat ndërkombëtar prej Evropës në Shkup, Selanik, dhe Athinë ndalen aty.Rrugët rajonale nga Leskovci dërgojnë për në Prishtinë, Pirot dhe Bosilegrad.

Rruga mes Prishtinës dhe Leskovcit përmes Medvexhës është shumë e rëndësishme për riaktivizimin emarrëdhënieve ekonomike të kësaj pjese të Serbisë dhe Kosovës, por ndërtimi i saj është nën hije nga çështje tëpazgjidhura që një kohë të gjatë mes Prishtinës dhe Beogradit. Mungesa e pikave doganore te pikë kalimet eMutivodës dhe Medvexhës, jo vetëm që redukton tregtinë mes tregjeve lokale fqinje ndjeshëm, por është njëfaktor që kufizon zhvillimin e iniciativave biznesore të tëre Qarkut të Jabllanicës (territori i Leskovcit), përfshikëtu edhe Leskovcin.

Duke u bazuar në censusin e vitit 2011, Qarku i Jabllanicës ka 216,304 banorë, që është 3% e popullatës sëpërgjithshme të Serbisë, krahasuar me 3.2 të censusit të vitit 2002. 92.4% e popullsisë së përgjithshme e kanëdeklaruar veten si serb, pasuar nga 5.3% rom, 0.2% shqiptarë, 0.1% malazez, 0.1% maqedonas dhe pjesa embetur 1.9% janë deklaruar si grupe tjera etnike (bullgar, kroat, jugosllav, rus, rumun, mysliman, goran etj.).Leskovci është qyteti me popullsinë më të madhe dhe sipas censusit të 2011-ës, 66.7% e Qarkut të Jabllanicësjeton aty.

Që prej fillimit të vitit 2000 deri sot, niveli i punësimit ka pasur shume lëkundje në Leskovc. Struktura epunëtorëve, me lëkundje të larta, dominohet nga punëtorët në sektorin publik (83.5% në vitin 2001, 74.4% nëvitin 2005, 70.1% në vitin 2011), por numri i punëtorëve në sektorin privat është gjithashtu në rritje (prej 25.6%në vitin 2009 në 29.9% në vitin 2011). Në përgjithësi mund të konstatohet se një rritje e pjesëmarrjes sëpunëtorëve në sektorin privat rezulton kryesisht nga idetë private të ndërmarrësisë por edhe nga përpjekjet epopullatës lokale për të mbijetuar në kohërat e vështira të tranzicionit.

Si qendër ekonomike dhe kulturore e Qarkut të Jabllanicës, Leskovci përbëhet nga pesë komuna (Bojnik, Med-vexhë, Lebane, Vlasotnicë dhe Crna Trava), që kanë qenë të klasifikuara si komunat më pak të zhvilluara deri nëvitin 2005, sipas Ligjit për Pjesët e Pazhvilluara të Republikës së Serbisë (Gazeta Zyrtare e Republikës së SerbisëNr.53/95), përderisa Leskovci ishte në kategorinë e komunave tjera të mbetura. Ligji i 2009-ës për ZhvillimRajonal e ka kategorizuar Leskovcin në grupin e tretë me një nivel të zhvillimit nga 60-80% i mesatares kom-bëtare, përderisa komunat tjera të Qarkut të Jabllanicës janë klasifikuar në grupin e katërt, me një nivel të zhvillimit nën 60% të nivelit kombëtar.

Që nga viti 2005 kur ekonomia e Leskovcit ka filluar të ngecë dhe ka pasur karakteristika të komunave të tjera tëQarkut të Jabllanicës, që u vërtetua me indikatorin e personave të punësuar për 1000 banorë për komunë nëkrahasim me indekset e qarqeve dhe indekset kombëtare. Ky indikator për qytetin e Leskovcit, në vitin 2011,arrin në pak më shume se 2/3 e mesatares së Republikës së Serbisë.

9 Burimi, NSZ, Komunat Serbe 2012

9

14


Sektori privat nuk ka qenë mjaft i fortë që të përballoj të gjithë fuqinë punëtore, një pjesë e të cilëve shkon nëtregun e punës dhe shkakton një rritje të papunësisë vit pas viti. Sipas të dhënave të Shërbimit Kombëtar tëPunësimit (NSZ), numri i personave të papunë në qytetin e Leskovcit është 22,138 (që nga 31 tetori i vitit2013), ose rreth 60% i numrit të përgjithshëm të papunëve në Qarkun e Jabllanicës.

Popullsia e gjinisë mashkullore është konstant duke kryesuar në këtë aspekt dhe përbën 52.3% të popullatëssë papunë në qytetin e Leskovcit. Shqetësuese është edhe struktura arsimore e të papunëve në qytetin eLeskovcit, nga i cili pikëvështrim pjesëmarrësit në nivelin e përgjithshëm të papunësisë janë me nivel profe-sional I, II, dhe III, e që arrin në 59.2% (13,107), ose popullata që nuk posedon dijeni adekuate të specializu-ara. Për më tepër, pjesëmarrja e ulët e të papunëve me diploma universitare (5.3%) është dekurajuese dhekjo strukturë arsimore e të papunëve e vë Leskovcin dhe Qarkun e Jabllanicës në pozitë të palakmueshmepër të përballuar sfida të shumta në mënyrë konstante.

Shkalla ekualifikimitprofesional

Qyteti i Leskovcit, pozicion prej 31 dhjetor 2009 Qyteti i Leskovcit, pozicion prej 31 nëntor 2013

% pjesëmarrja e përgjithëshme

Index20132009

Shkalla I 5.143 49,0 24,6 5.197 46,7 23,5 101,1

Shkalla II 389 52,9 1,9 369 50,9 1,7 94,8

Shkalla III 7.295 42,1 34,8 7.541 36,4 34,1 103,4

Shkalla IV 6.272 58,7 30,0 6.606 53,5 29,8 105,3

Shkalla V 135 21,5 0,6 161 32,2 0,7 119,2

Shkalla VI-1 919 54,7 4,4 807 54,7 3,6 87,8

Shkalla VI-2 32 68,7 0,1 281 64,0 1,3 878,2

Shkalla VII-1 729 54,0 3,5 1.164 55,3 5,3 159,7

Shkalla VII-2 8 37,5 0,04 12 41,6 0,1 150,0

Përgjithshëm 20.922 49,8 100,0 22.138 46,2 100,0 105,6

E përgjithshme% e pjesë-marrjes sëgjinisëfemrore

% pjesëmarrja e përgjithëshmeE përgjithshme

% e pjesë-marrjes sëgjinisëfemrore

Tabela 3: Popullata e papunë sipas gjinisë dhe arsimimit, qyteti i Leskovcit 31 tetor 2013

15


Struktura e pafavorshme arsimore e popullatës së papunë është e lidhur me strukturën e pafavorshme ekonomike të qytetit të Leskovcit dhe të Qarkut. Si pasojë e rrethanave të trashëguara për dekada të tëra deri në vitin 2000 si dhe mospërfillja e specifikave kufitare të këtij rajoni nga dizejnuesit e një zhvillimi më të balancuar rajonal, duke parë nga perspektiva e tanishme, ata nuk i janë përgjigjur sfidave të reja në lidhje me marrëdhëniet mes Kosovës dhe Serbisë, pa marrë parasysh potencialet që posedon (burime natyrore, pozita gjeostrategjike, koordinim tradicional me bizneset fqinje të tregut të Kosovës, fuqi punëtore me potenciale enorme arsimimi i të cilëve është në disproporcion me kërkesat e tanishme të ambientit operativ).

Rezultatet e këtyre lëvizjeve në punësim në qytetin e Leskovcit dhe në Qarkun e Jabllanicës nuk lidhen vetëm më tranzicionin e vonuar dhe joefikas por mund t’i atribuohen edhe prishjes së lidhjeve ekonomike të kësaj zone me tregjet partnere natyrale dhe të afërta, që do të thotë ndërmarrësit nga Kosova.

Shkalla zyrtare e papunësisë që nga tetori 2013, në të gjitha komunat e Qarkut të Jabllanicës, me përjashtim të Crna Trava (17.53%), ka qenë mbi shkallën nacionale të papunësisë, përderisa niveli i papunësisë në qytetin e Leskovcit është 1.5 herë më e lartë se mesatarja kombëtare.

Është e dukshme se ekonomia e Leskovcit mbeti e pareforumuar dhe e bllokuar për dallim me situatën në vitet e 1990-ta. Kjo vërtetohet edhe nga të dhënat mbi ndryshimin e pjesëmarrjes së të ardhurave të Leskovcit në BPV-rë të Serbisë:

Të ardhurat për punëtor sigurojnë një pamje të plotë të situatës ekonomike dhe diferencojnë në mënyrë adekuate secilën prej komunave të Qarkut të Jabllanicës. Në fund të vitit 2005 të ardhurat personale për punëtor ishin më të ulëta në krahasim me mesataren kombëtare të Republikës së Serbisë për 42.3%. Tendenca e të ardhurave për punëtor për të rënë në nivel rajonal në krahasim me mesataren e Republikës ka qenë e vazhdueshme dhe në tetor 2013 ishte më poshtë se mesatarja për 24.2%, që do të thotë nominalisht nga RSD 10,454 më pak. Në nivelin e Leskovcit, në fund të tetorit

1,51% 1,30% 1,01% 0,96%

1989. 2000. 2005. 2012.

pjesëmarrja arriti në




10

11

11

12

10

12

13

13

14

14

Burimi: NSZ, Shkalla e papunësisë për komuna, Tetor 2013 Ibid p.3 Ibid p.4 Ibid p.5 Ibid p.6

16


2013 të ardhurat për punëtor ishin për 29.6% më të ulta në krahasim me mesataren kombëtare, që do tëthotë, nominalisht nga RSD 12,774 më pak. Të ardhurat mesatare për punëtorë në Leskovc kanë qenëkonstant në rënie rreth 30% në krahasim me mesataren kombëtare.

Tabela 4: Të ardhurat mesatare për punëtorë, me përjashtim të taksave dhe kontributeve, në RSD

Eksportet e ndara në bazë të sektorit të aktiviteteve dhe grupeve të produkteve në Qarkun e Jabllanicësdhe Leskovcit

Sipas të dhënave të Odës për Tregti dhe Industri të Serbisë, eksporti prej kësaj pjese jugore të Serbisë tekterritoret doganore të Kosovës u rrit ndjeshëm në vitet 2006 dhe 2007, që mund të shpjegohet me zbatimin emarrëveshjes CEFTA 2006 e cila liberalizoj tregtinë rajonale sepse është nënshkruar edhe nga Serbia edhenga UNMIK/Kosova. Eksporti i përgjithshëm i komunave në fjalë për në Kosovë u dyfishua në vitin 2008(Indeks 230.7) në krahasim me vitin 2007, pa marrë parasysh se Kosova shpalli pavarësinë.

Një rënie më e madhe ndodhi në vitin 2009 kur eksporti i përgjithshëm komunal ra në krahasim më vitin2008 për 15.2% (Indeks 84.2), që do të thotë, rënia e eksportit është evidente në të dhënat e prezantuara përLeskovcin, sepse atë vit eksporti për në Kosovë ishte më poshtë në krahasim me vitin 2008 për 15.8%. Kjomund të shpjegohet me një rënie të përgjithshme të aktiviteteve ekonomike e shfaqur paralelisht me një rënietë shpejtë të numrit të përgjithshëm të punëtorëve në qytet në atë periudhë.

18

15

16

171819

19

KOMUNAT 2005. 15 % Pjesëmarrja

2011.16 % - IX 2013.17 %

Bojnik 7.244 41,5 28.535 75,1 34.153 79,0

Lebane 5.524 31,7 26.988 71,1 30.419 70,4

Leskovac 11.265 64,6 29.022 76,4 30.457 70,4

Medvexha 8.419 48,3 34440 90,6 38.492 89,0

Crna Trava 14.675 84,1 23.457 61,7 30.799 71,2

Distrikti i Jabllanicës 10.065 57,7 28.314 74,5 32.777 75,8

Republika e Serbisë 7443 100,0 37976 100,0 43231 100,0

Burim: Komunat e Serbisë 2006, Pagat dhe rrogat mesatare vjetore pa tatim 2005 Burim: Komunat dhe Regjionet e në Republikën e Serbisë 2012. Të ardhurat mesatare për 2011, me përjashtim të taksave dhe kontributeve. Burim: NSZ, Shpallja nr.317, Viti LXIII, 25 Nëntor 2013. Statistikat e punësimit dhe të ardhurave. Oda e Tregtisë dhe Industrisë e Serbisë, Beograd 6 Dhjetor 2013. Ligji i Doganave i Republikës së Serbisë (Gazeta Zyrtare e Republikës së Serbisë, 18/2010), definon territoret doganore të Serbisë si territore identike me territorin e Serbisë e që nënkupton edhe Kosovën (Ligji i Doganave Ii RS, neni 3). Ky ligj është i aplikueshem për të gjitha format e rrjedhës së mallit mes territoreve doganore të Serbisë dhe të gjitha territoreve tjera doganore, dhe kështu rregullon tregtinë e Serbisë me pjesën tjetër të botës (Ligji i Doganave të RS , Neni 1). Megjithatë Neni 309 I ligjit të doganave ofronaplikimin e provizioneve të tyre për rrjedhën e mallërave edhe me provincen autonome të Kosovës gjate vlefshmërisë së Rezolutës 1244. Ky ligj parashikon detyrimin për të themeluar pika të kontrollit në vijën administrative ndarëse me Kosovën, ku mbikqyrja doganore dhe procedurat doganore duhet të zbatohen. Këto detaje duhet të rregullohen me adoptimin e nënligjeve.

17


Mund të përfundohet se pati një tendencë të rritjes së eksporteve në komunat e kësaj pjese të Republikës sëSerbisë drejt territoreve doganore të Kosovës në periudhën 2010-2012, për të arritur totalin e 28.3 miliondollarëve në fund të vitit 2012, me një pjesëmarrje prej 6.86% në totalin e eksporteve të Serbisë në Kosovë(në vitin 2012 eksportet Serbe për në Kosovë arritën nivelin e 300 milion eurove), rrjedhimisht duke eklasifikuar atë si treg me top-prioritet për eksport. Eksporti i përgjithshëm i komunave për periudhën në mes 2005 deri 2012 përmbledhet në Aneks (Tabela 3).

Eksporti i përgjithshëm i Leskovcit tek territoret doganore të Kosovës arriti shumën e 7.7 milion dollarëve nëvitin 2012, që është për 4.4% më ulët se në vitin 2011 (indeks 98.1). Struktura e eksportit dominohet ngasektorët në vijim, industria e materialit ndërtimor (19.5%), përpunimet e metaleve (15.3%), dhe industriafarmaceutike (11.6%), përderisa industria kimike dhe e përpunimit të ushqimit marrin pjesë në eksportin epërgjithshëm të qytetit me 6.2% dhe 5.2% respektivisht.

Sipas Odës për Tregti dhe Industri të Serbisë mallrat më të rëndësishme të eksportuar nga Leskovci nëKosovë për vitin 2012 ishin si në vazhdim: butan i lëngshëm (13.8%), paisjet ngrohëse (12.2%), pijejo-alkoolike (8.3%), me një eksport gati të dyfishuar me krahasim me vitin 2011 (indeks 275.6), të pasuaranga mobiljet e paisura me susta (5.6%), tjegulla qeramike (5.2%), qese të polietilenit (4.6%), llamarinë,panele të hekurit dhe çelikut (4.1%), propan i lëngshëm (4.0%), dhe struktura të ndryshme qelizore (3.9%).Rrjedha e mallrave në tregtinë me Kosovën dominohet nga paisjet ngrohëse (12.2%) dhe butan i lëngshëm (13.8%), gjë që është gjithashtu tregues se këto mallra kanë shënuar rënie në eksport në krahasim me vitin2011. Rënia më e madhe në eksportin e mallrave të listuara në krahasim me vitin 2011 është vërejtur nëproduktet farmaceutike mbi 80% (indeks 17.4) dhe butan të lëngshëm me 30% (indeks 67.8), ndërsa rritjamë e madhe në eksport në mallrat e listuar është shënuar për struktura të ndryshme qelizore me mbi 170%(indeks 277.7), pije jo-alkoolike me mbi 150% (indeks 275.9), tjegulla të qeramikës 68.1% (indeks 168.1),ujë mineral (indeks 159.3) etj. Eksportet për grupet e mallrave për rajonin e Jabllanicëspër 2012-ën janëshfaqur në Aneks (tabela 4). Në fund të vitit 2012 eksporti i gjithëmbarshëm në Kosovë nga rajoni i Leskovcit arriti shumën e 28.3 milion dollarëve, që në krahasim me vitin 2011 është për 14.3% më i lartë.

R.B. S e k t o r i 2012.(USD në 000)

% Pjesëmarrja 2012

1. Industria e materialit ndërtimor 1.506 19,5

2. Industria e përpunimit të mëtalit 1.183 15,3

3. Industria farmaceutike 896 11,6

4. Industria kimike 478 6,2

5. Industria e përpunimit të ushqimit 402 5,2

Gjithësej qyteti i Leskovcit 7.715 100,0

Burimi: Oda e Tregëtisë dhe Industrisë e Serbisë

Burim: Monitorimi i implementimit të Marrëveshjes mes Kosovës dhe Serbisë në fushën e Lëvizjes së Lirë të mallrave dhe Njerëzve, Raporti mbi Eksportin, Novi Sad, Shtator 2013 Struktura e eksporteve për sektor, në nivelin e Leskovcit, u zhvillua bazuar në të dhënat në dispozicion të Odës e Tregëtisë dhe Industrisë e Serbisë: Tabela e top 20 bizneseve të kësaj pjese jugore të Republikës së Serbisë, Beograd, 6 dhjetor 2013. Oda e Tregtisë dhe Industrisë e Serbisë, struktura e mallrave të eksportuara nga rajoni Leskovcit për në Kosovë e zhvilluar në bazë të tabelave në dispozicion: 20 tipet e para te produkteve, nga totali i 316, Beograd, 6 dhjetor 2013 Tabela 5: Eksportet kryesore për sektor, Leskovc 2012

20

20

21

21

22

23

22

Tabela 5: Eksportet kryesore për sektor, Leskovc 2012

Oda e Tregtisë dhe Industrisë e Serbisë, Beograd, 6 Dhjetor 2012

23

18


Eksporti në Qarkun e Jabllanicës dhe Leskovcit i kategorizuar në bazë të sektorit të aktiviteteve dhe grupeve të produkteve

Eksporti nga Kosova në rajonin e Jabllanicës është shumë më i ulët, por gjithashtu i ka dinamikat e veta dhe mund të përfundojmë që ngritjen më të ndjeshme e ka pasur në vitin 2006 për të rënë menjëherë në vitin 2007. Në fund të vitit 2012 eksporti i Kosovës në këtë regjion arriti shumën e vetëm 155,000 dollarëve. Edhepse kjo është një shumë e papërfillshme, duhet të merret parasysh se Kosova si një ekonomi e pazhvil-luar ka në përgjithësi nivel të ultë të eksportit. Importi i gjithmbarshëm për komuna për periudhën 2005 deri 2012 paraqitet në Aneks (tabela 5).

Importi i gjithmbarshëm i qytetit të Leskovcit nga Kosova arriti në vitin 2012 në 100,000 dollarë, dhe shënoi rritje për 4 herë në krahasim me vitin 2011 e që mori pjesë me 64.4% nga importi i përgjithshëm nga Kosova. Kështu, në 2012, Leskovci, në krahasim me të gjitha komunat tjera në rajon ishte importuesi më i madh i mallrave nga Kosova. Importuesi është Pesic-Vinet sh.p.k, nga Veliko Trnjaje, Leskovc dhe mallrat e importuara janë mallra bujqësore (speca të ëmbël, të freskët ose të ngrirë).

Të gjeturat nga ky hulumtim tregojnë se është e nevojshme të ndryshohen qasjet për zgjidhjen e çështjeve esenciale për zhvillim të Leskovcit dhe komunave të Qarkut të Jabllanicës, sepse nuk ka një qasje të përg-jithshme, por duhet t’i adoptohet nevojave reale të komuniteteve lokale të popullatës së tyre duke përdorur të gjitha burimet e nevojshme. Të gjitha reformat e nevojshme duhet të fillojnë nga të dhëna precize dhe të sakta, sepse vetëm duke u bazuar në të dhëna të tilla është e mundshme të dizajnohen planet zhvillimore që do të kenë rezultate reale dhe efekte afatgjata në praktikë.

Dallimet rajonale të vështruara në periudhat e mëparshme një dekadëshe, kane ndikuar thellësisht në per-spektivat ekonomike dhe zhvillimore të kësaj pjese të Serbisë Jugore, si dhe të Leskovcit si qendër ekonomike e kulturore e Qarkut të Jabllanicës. Struktura e pafavorshme arsimore e të papunëve dhe infrastruktura rrugore e pazhvilluar janë direkt të lidhura me ekonominë e pafavorshme strukturale të Leskovcit së bashku me mospërfilljen e specifikave të këtij rajoni kufitar nga dizejnuesit e një zhvillimi rajonal më të balancuar, të cilët, nga kjo perspektivë, nuk kanë mundur të trajtojnë sfidat e reja në lidhje me marrëdhëniet në mes të Serbisë dhe Kosovës, pavarësisht potencialeve që i posedon (burimet natyrale, pozita gjeostrategjike, koor-dinim tradicional me tregun fqinj kosovar, potencial enorm për fuqi punëtore etj.). Ekonomia e Leskovcit mbeti e pareformuar dhe e bllokuar në krahasim me situatën e viteve 1990. Kjo është e vërtetuar nga të dhënat mbi ndryshimin e pjesëmarrjes së të ardhurave të Leskovcit në PBB-në e Serbisë, që gati ishte për-gjysmuar në vitin 2012 në krahasim me ato të 1990-ave. Megjithatë eksporti nga komunat e kësaj pjese jugore të Serbisë për në territorin doganor të Kosovës kishte një tendencë rritëse në periudhën në mes viteve 2010-2012 dhe kulmoi në 2012 me 28.3 milion dollarë dhe pjesëmarrje me rreth 6.86% të eksportit të përg-jithshëm Serb në Kosovë. Si përkujtim, eksporti Serb në Kosovë në vitin 2012 arriti shumen e rreth 300 milion eurove dhe rrjedhimisht e klasifikon këtë territor si treg për eksport me prioritet të lartë. Qyteti i Leskovcit është përafërsisht 100 km larg tregut të Kosovës dhe kjo afërsi është një përparësi e jashtëza-konshme konkurruese e këtij rajoni.

Politikbërësve të politikave zhvillimore në nivelin lokal dhe kombëtar u këshillohet të gjejnë zgjidhjen për një ekzistencë më të sigurt dhe zhvillim ekonomik me përparësi konkurruese për popullatën në rajonin e Jablla-nicës; rajon me lartësi mesatare me klimë kontinentale që ofron kushte të favorshme jetese dhe është i mirë për aktivitete ekonomike.

19


REKOMANDIMET PËR PROMOVIMIN E MARRËDHËNIEVE TREGTARE DHE BASHKËPUNIMEVE BIZNE-SORE TË KOMUNITETEVE LOKALE

Arritja më e madhe politike në dialogun mes Prishtinës dhe Beogradit ishte Marrëveshja e parë e Parimeve të Qeverisjes së Normalizimit të Marrëdhënieve mes Beogradit dhe Prishtinës, që ishte parakusht për fillimin e negociatave të Kosovës me BE-në për të nënshkruar Marrëveshjen e Stabilizim Asocimit. Njëkohësisht, Marrëveshja ishte për Beogradin një vërtetim për plotësimin e kritereve politike të nevojshme që dalin nga Marrëveshja e Stabilizim Asocimit dhe parakushtin për BE-në që të marr një vendim mbi datën e fillimit të negociatave për anëtarësim në BE.

Zhvillimet momentale në komunikimin dhe dialogun mes Serbisë dhe Kosovës dhe në procesin e stabilizimit dhe pranimit për të dy palët gjithashtu kanë formuar një kornizë për një prej parakushteve për stabilizim thelbësor të një situate politike të ndjeshme në jug të Serbisë. Mirëpo, çka është edhe më e rëndësishme nga pikëpamja e qëndrueshmërisë politike për zgjidhjet e arritura dhe ato të ardhmet, për forcimin e shkëmbimit ekonomik dhe formave tjera të bashkëpunimit ekonomik mes Kosovës dhe Serbisë.

Rrethanat momentale të dialogut mes Kosovës dhe Serbisë dhe potencialet ekzistuese të shkëmbimit ekono-mik janë gjithashtu bazë për veprim të përbashkët drejt Brukselit në mënyrë që të avokohen fonde shtesë për projekte me rëndësi për rimëkëmbjen e ekonomisë dhe zhvillim të komuniteteve Kosovare dhe Serbe, të cilat do shërbenin si stimuj dhe mbështetje për dialog ekonomik dhe projekte të përbashkëta të Serbisë dhe Kosovës.

Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh zhvillimet e fundit në implementimin e të ashtuquajturës marrëveshje të Brukselit, që do të thotë, themelimin në pritje të Komuniteti të Komunave Serbe dhe një vendimi relativisht të vonë të Komisionit Evropian të 31 tetorit 2013 për të miratuar një fond fillestar prej 15 milion eurosh për komunat me shumicë Serbe për rimëkëmbjen dhe zhvillimin e infrastruk-turës komunale, administratës publike, zhvillimin rural dhe rajonal, punësim dhe mbrojtje të ambientit. Duhet të pranohet se një pjesë e këtyre fondeve në mënyrë indirekte iu dedikohen rehabilitimit dhe zhvillimit ekonomik të komunitetit serb në Kosovë (infrastrukturës komunale, administratës publike, zhvillimin rural dhe rajonal, punësim dhe mbrojtje të ambientit si një faktor i rëndësishëm për ambient operacional ekono-mik të lehtësuar), që tregon nevojën e përgatitjes së projekteve adekuate me kohë.

Është me rëndësi të nënvizohet se ka një ndryshim të dukshëm në zgjedhjen e problemeve që e ngarkojnë shkëmbimin tregtar mes Kosovës dhe Serbisë. Megjithatë ka ende tema të hapura për t’i zgjidhur përmes dialogut.

Pengesat kryesore të identifikuara në shkëmbimin tregtar mes Kosovës dhe Serbisë që duhet të hiqen në mënyrë që të promovohet shkëmbimin tregtar në periudhën e ardhshme janë:

20


Në fushën e transportit dhe doganave është e nevojshme që të ulen shpenzimet e terminalit doganor në Mitrovicë që është ndër më të shtrenjtit në Evropë (EUR 41), dhe implementimi i tarifave adekuate doganore për kalkulimin e detyrimeve dhe taksave doganore për disa produkte të transportuara nga Serbia. Është gjithashtu e nevojshme për të bërë gjithçka që është e mundshme për të ndalur praktikimin e mbledhjes së TVSH-së për produktet që eksportohen nga Kosova. Në mënyrë që të reduktohet koha e transportit në tregtinë ndërkombëtare në dhe jashtë Kosovës Jugore, është e nevojshme të gjinden përmes dialogut rrugë adekuate për të transportuar mallrat tranzit nga Kosova përmes Serbisë. Për më tepër, përmes dialogut gjithashtu duhet që një zgjidhje të gjendet për vonesat në transport duke përfshirë shkurtimin e kohës së kaluar në vijën administrative si dhe ngritja e shpejtë e trafikut hekurudhor funksional dhe shërbimit postar mes Kosovës dhe Serbisë.

Në fushën e sigurimit të makinave është e domosdoshme të ofrohen çmime më të volitshme për polisa të sigurimit, teksti i përdorimit të polisës të jetë në të dy gjuhët, të bëhet parandalimi i keqpërdorimeve dhe mbledhja e detyrimeve të pa-arsyetuara, të ofrohet garanci që dëmi i shkaktuar do të shpaguhet.

Në fushën e operacioneve të pagesave dhe shërbimeve bankare është e nevojshme të aranzhohen operacio-net e pagesave përmes Kosovës dhe Serbisë duke ulur kështu koston e lartë pasiqë këto operacione kryhen përmes ndërmjetësuesve, që kanë një komision prej 1-8%. Është gjithashtu e nevojshme që të themelohet një sistem bankar i garancioneve dhe kolateralit për blerësit në pjesën jugore të Kosovës.

Në fushën e lëvizjes së lirë të njerëzve, është problemi i të huajve që nuk mund të hyjnë në Serbi nga Kosova përveç nëse kanë një vulë hyrëse në pasaportën e tyre kur hyjnë në Serbi, problem ky që duhet të zgjidhet. Praktikimi i lëshimit të dokumenteve të përkohshme për ata që hyjnë në Serbi prej Kosovës gjithashtu duhet të diskutohet sepse krijon pengesa dhe probleme në lëvizjen e lirë të njerëzve.

Në fushën e certifikatave tregtare është e nevojshme që të zgjidhen çështjet e certifikatave të veterinarisë për tregti të brendshme për të dyja autoritetet doganore, të Serbisë dhe të Kosovës, e që lidhen me tregtinë e prodhimeve të kafshëve dhe certifikatat fitosanitare të lëshuara nga laboratorë të akredituara.

Është e nevojshme për të dy palët që të marrin të gjitha masat e nevojshme për të ulur dramatikisht tregtinë në zonën e hirtë.

Për t’i zgjidhur problemet e theksuara në këtë punim duhet një përpjekje dhe këmbëngulësi.

Procesi i Integrimit Evropian është esencial për vendosjen dhe promovimin e marrëdhënieve tregtare mes Kosovës dhe Serbisë. Megjithatë, është i domosdoshëm intensifikimi i bashkëpunimit mes komunave, mes Odave të Tregtisë, mes organizatave rinore dhe joqeveritare të shoqërisë civile, në mes të Kosovës dhe Serbisë, në mënyrë që të shfrytëzohen potencialet e bashkëpunimit që ofrohen nga procesi i Integrimeve Evropiane. Për zgjidhje të problemeve të identifikuara është e nevojshme që autoritetet lokale të bëjnë presion, që kërkon ngritjen e besimit mes komuniteteve lokale në mes të Kosovës dhe Serbisë në mënyre që t’i lejojnë komunat respektive të fillojnë bashkëpunimin në mënyrë direkte dhe në projekte konkrete.

Për shkak të barrierave ekonomike të identifikuara në mes të Kosovës dhe Serbisë të gjithë janë në humbje, por më së shumti janë banorët e jugut të Serbisë. Pavarësia ekonomike e jugut të Serbisë dheKosovës është ndërtuar me shekuj dhe problemet e njëjta, por edhe shanset, janë një objektiv që lidhen me interesin me bazë afatgjatë për veprime të ndryshme të përbashkëta, kryesisht lokale. Është në interes të gjithëve që jetojnë në këtë hapësirë që të krijojnë kushte për lëvizje të lirë të fuqisë punëtore dhe Serbia mund të përdorë zonën e Sanxhakut për promovim të mëtutjeshëm të shkëmbimit të mallrave me Kosovën.

21


Tabela 1: Këmbimet tregtare të Kosovës me botën 2012–2013.

Vendet Eksport Import

2012 2013 2012 2013

Tetor Tetor

Vlera % Vlera % Vlera % Vlera %

Total 25.584 100.0 26.198 100.0 222.478 100.0 218.821 100.0

27 shteteanëtare të EU

8.113 31.7 9.805 37.4 85.155 38.3 87.457 40.0

Austria 218 0.9 410 1.6 3.204 1.4 3.718 1.7

Belgjika 27 0.1 55 0.2 617 0.3 739 0.3

Bullgaria : : 69 0.3 2.959 1.3 3.148 1.4

Republika Çeke 177 0.7 0 0.0 1.554 0.7 1.624 0.7

Danimarka : : : : 347 0.2 116 0.1

Franca 119 0.5 127 0.5 1.547 0.7 2.229 1.0

Greqia 34 0.1 80 0.3 9.849 4.4 12.606 5.8

Holanda 128 0.5 241 0.9 2.059 0.9 3.356 1.5

Irlanda : : 0.0 0.0 269 0.1 365 0.2

Italia 5.876 23.0 6.193 23.6 19.086 8.6 18.738 8.6

Luksemburg : : : : 4 0.0 29 0.0

Hungaria 13 0.1 54 0.2 2.121 1.0 2.871 1.3

Gjermania 1.077 4.2 450 1.7 25.711 11.6 21.403 9.8

Polonia 15 0.1 73 0.3 2.322 1.0 3.976 1.8

Rumania 1 0.0 14 0.1 1.860 0.8 2.597 1.2

Sllovakia 181 0.7 0 0.0 735 0.3 762 0.3

Aneks I

Sllovenia 6 0.0 277 1.1 6.704 3.0 5.264 2.4

Spanja : : 36 0.1 1.055 0.5 1.903 0.9

Suedia 58 0.2 83 0.3 1.061 0.5 304 0.1

149 0.6 187 0.7 1.545 0.7 1.346 0.6

34 0.1 1.454 5.6 546 0.2 363 0.2

Britania e Madhe

Vendet tjeraanëtare të BE-së

22


CEFTA 11.260 44.0 9.794 37.4 77.680 34.9 67.321 30.8

Shqipëria 3.404 13.3 3.769 14.4 13.082 5.9 9.161 4.2

Bosna dhe Hercegovina

143 0.6 137 0.5 9.520 4.3 7.242 3.3

Mali i Zi 2.509 9.8 1.345 5.1 1.167 0.5 1.503 0.7

Kroacia 228 0.9 234 0.9 8.302 3.7 4.714 2.2

Maqedonia 2.830 11.1 2.377 9.1 22.347 10.0 16.557 7.6

Moldavia : : 0.5 0.0 33 0.0 8 0.0

Serbia 2.145 8.4 1.931 7.4 23.229 10.4 28.137 12.9

EFTA 471 1.8 387 1.5 2.853 1.3 2.074 0.9

Islanda : : 0.0 : : : 1 0.0

Lihtenshtajni : : 0.0 : 17 0.0 : :

Norvegjia : : 0.0 : 471 0.2 111 0.1

Zvicra 471 1.8 387 1.5 2.364 1.1 1.962 0.9

953 3.7 584 2.2 20.529 9.2 16.831 7.7

Turqia 953 3.7 569 2.2 19.863 8.9 15.814 7.2

Ukraina : : 15 0.1 666 0.3 1.017 0.5

Shtetet tjera të Evropës

Vendet Eksport Import

2012 2013 2012 2013

Tetor Tetor

10 0.0 7 0.0 10.552 4.7 11.586 5.3

Brazili : : : : 4.243 1.9 3.843 1.8

Kanada : : : : 71 0.0 70 0.0

Meksika : : : : 203 0.1 103 0.0

SHBA 10 0.0 7 0.0 6.036 2.7 7.550 3.5

2.744 10.7 3.060 11.7 15.800 7.1 19.255 8.8

India 2.705 10.6 2.891 11.0 802 0.4 1.873 0.9

Japonia : : 0.0 : 984 0.4 788 0.4

Kina 39 0.2 169 0.6 14.014 6.3 16.594 7.6

Të tjerat 2.034 7.9 2.561 9.8 9.909 4.5 14.317 6.5

Vendet tjerajashtë Evropës

Vlera % Vlera % Vlera % Vlera %

Vendet tjera -Azia

23


Tabela 2: Eksportet e Kosovës sipas shteteve (2005-2011)

Vendet Eksporti

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Austria 1,017 1,211 2,005 2,072 1,978 5,670 5,711

Belgjika 19 17 5,587 28,113 5,176 11,455 5,085

Bullgaria 970 13,506 10,005 2,632 2,709 6,765 936

Republika Çeke

1 356 159 1,127 463 297 168

Danimarka 142 44 94 53 75 44 52

Franca 515 232 145 247 639 1,084 1,305

Greqia 5,522 3,914 8,400 10,851 240 222 194

Holanda 124 1,128 2,413 1,888 1,506 1,018 2,923

Irlanda 3 20 48 10 3 6 7

Italia 5,668 12,654 9,672 25,485 46,218 80,193 83,924

Luksemburg : : : : : : 8

Hungaria 92 18 112 105 396 29 89

Gjermania 5,965 3,952 16,190 7,205 7,563 15,587 24,144

Polonia 102 281 121 102 53 150 650

Rumania : : 1,142 43 232 272 987

Sllovakia 34 37 395 241 391 920 2,405

Sllovenia 1,231 4,515 4,290 6,304 2,882 6,203 6,001

Spanja : 49 114 196 51 49 57

Suedia 18 43 8,155 4,390 322 1,116 365

Britania e Madhe 72 62 154 173 249 681 1,343

Anëtarët tjerëtë BE

126 69 169 2737 129 50 294

27 Shtete të BE 21,621 42,108 69,370 93,974 71,275 131,811 136,648

24


Vendet Eksporti

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Shqipëria 5,784 12,645 20,799 21,113 26,182 30,841 34,566

Bosna dhe Hercegovina

3,411 5,126 5,287 5,919 1,206 1,847 612

Brazili 45 : : : : : 43

Mali i Zi 743 2,207 2,913 3,770 3,084 3,920 6,988

Kroacia 928 1,123 1,837 793 2,151 2,744 2,794

Japonia : : : : 3 12 5

Kina 10 5 18 31 1,596 14,779 28,268

Maqedonia 10,828 9,734 17,384 20,046 17,355 26,308 30,949

SHBA 182 3 17 286 290 116 182

SERBIA 8,158 20,910 19,280 9,893 3,504 3,941 7,198

Zvicra 681 7,047 12,937 7,380 10,510 17,786 17,611

Turqia 1,041 1,668 2,660 3,044 6,512 9,357 7,831

Ukraina* 4 : 50 : : : :

Të tjera 2,847 8,198 12,560 32,214 21,660 52,495 45,470

TOTAL * 56,283 110,774 165,112 198,463 165,328 295,957 319,165

25


Vite

tK

o m

u n

a t

2005

.1.

118

422

237

147

268

55

21.

970

56,8

21,5

12,0

7,5

1,3

0,4

0,2

0,2

-10

0,0

2006

.1.

332

373

5123

55

43

11.

796

74,2

20,8

2,8

1,3

0,3

0,3

0,2

0,1

-10

0,0

2007

.4.

516

714

270

4310

56

291

380

6.06

4

74,5

11,8

4,4

0,7

1,7

0,1

0,5

-6,

310

0,0

2008

.7.

845

3.77

91.

053

241

182

210

71

784

13.9

94

56,1

27,0

7,5

1,7

1,3

-0,

7-

5,7

100,

0

2009

.4.

784

4.29

81.

912

454

-27

-2

400

11.8

77

40,3

36,2

16,1

3,8

-0,

2-

-3,

410

0,0

2010

.4.

680

4.72

63.

999

238

953

90-

581

14.3

76

32,5

32,8

27,8

1,6

-0,

40,

6-

4,0

100,

0

Tabela 3: Eksporti i gjithëmbarshëm për komuna për periudhën 2005-2012, në 000 USD, % pjesëmarrja për komuna, Burimi: Oda e Tregëtisë dhe Industrisë e Serbisë

Pres

hevë

ëë

Tota

li i t

ë gj

itha

kom

unav

e

% p

jesë

mar

rja%

pje

sëm

arrja

% p

jesë

mar

rja%

pje

sëm

arrja

% p

jesë

mar

rja%

pje

sëm

arrja

% p

jesë

mar

rja%

pje

sëm

arrja

% p

jesë

mar

rja%

pje

sëm

arrja

2011

.7.

867

5.89

08.

318

1.29

348

4312

5-

1.31

724

.901

31,6

23,6

33,4

5,2

0,2

0,2

0,5

-5,

310

0,0

2012

.7.

715

7.29

17.

307

3.94

878

3813

1-

1.81

228

.320

27,2

25,7

25,8

13,9

0,3

0,1

0,5

-6,

510

0,0

26


Tabela 4: Eksportet për grupe të mallrave për rajonin e Jabllanicës për vitin 2012. Burimi: Oda e Tregëtisë dhe Industrisë e Serbisë

LESKOVC (03) USD në

1.000Pjesëmarrja Indeks USD në

1.000Pjesëmarrja

RB Cartar Malli 2012 2012 2012/2011 2011 2011

)1 2711.13 97 00 Butan, Lëngshëm, tjetër 3.968 13,8 67,8 5.852 23,2

)2 3.498 12,2 120,7 2.899 11,5

)3 2202.90 10 00 Pije jo-alkoolike, pa qumësht produktet e qumshtit

2.385 8,3 275,9 864 3,4

)4 9401.61 00 00 Mobilje, prej druri, me susta, tjera

1.600 5,6 115,4 1.387 5,5

)5 6905.10 00 00 Tjegulla të qeramikës 1.493 5,2 1,861 5,3 888

)6 413.1 1,721 6,4 1,4 430.1

)7 971.1 6,311 1,4 1,4 930.1

)8 2711.12 97 00 Propan, i lëngët, tjetër 261.1 5,551 0,4 0,3 747

)9 3921.13 10 00 511.1 7,772 9,3 6,1 204

)01 477 00 0001.4096 4,212 7,2 4,1 463

11) 6,2 657 - - -

)21 3004.90 00 99 115 8,1 - - -

)31 905 9,021 8,1 7,1 124

)41 2201.10 19 00 164 3,952 6,1 7,0 871

)51 3208.90 91 00 154 6,1 0,2 1050,09

)61 5607.41 00 00 844 1,141 6,1 3,1 713

)71 2202.10 00 00 134 42 *,*** 5,1 0,1

Paisje joelektrike për ngrohje,duke përfsihrë edhe paisjeme lëndë djegëse të ngurta

Thasë të polietilenit

Panele me dy profile llamarine, nga hekuri dhe çeliku

Format e poliuretanit, fleksibile të strukturave qelizore

Tulla per murosje, qeramikë

Paisje per filtrim ose pastrim të ajrit

Barna të tjera

Forma nga polimeret e etilenit d<=0, 125mm, të tjera

Ujë, natyral, mineral, me shtesë të co2, pa sheqer

Ngjyra dhe shtresa, të polimereve të sintetizuara, jo-ujore, të tjera

Litar nga polietileni

Ujë, duke përfshirë natyral dhe mineral me sheqer, tjera

)81 4819.40 00 00 Thasë dhe qese 604 1,561 4,1 246 1,0

)91 3004.90 00 91 Barna tjera për shitje me pakice,

583 4,71 3,1 8,8 902.2

)02 2103.90 90 90 Erëza të përziera, sosëra 743 6,942 2,1 6,0 931

291.32 :latoT buS 02 9,811 6,08 5,77 905.91

0,001 023.82:Mall latoT 613 3,411 0,001 961.52

27

28


Tabela 5: Importet në total sipas komunave, periudha 2005-2012, në 000 USD, % e pjesëmarrësve në komuna

Viti

K o

m u

n a

t

% p

jesë

mar

rja

100,

0

2005

923

-4

--

--

-36

25,0

63,9

-11

,1-

--

--

100,

0

2006

5.11

1-

--

--

--

-5.

111

100,

0-

--

--

--

-10

0,0

2007

575

--

--

28-

--

603

95,3

--

--

4,7

--

--

2008

37-

54

-26

--

375

49,3

-6,

75,

3-

34,7

--

4,0

100,

0

2009

12-

2617

7-

--

--

215

5,6

-12

,182

,3-

--

--

100,

0

2010

--

--

--

--

--

2011

20-

-23

--

--

-43

53,5

--

46,5

--

--

100,

0

2012

100

-3

--

33-

-17

155

64,4

-1,

9-

-21

,3-

-11

,010

0,0

Lesk

ovc

Vran

je

Buja

novc

Pres

hevë

S

urdi

licë

Leb

anë

B

osile

grad

Crn

a Tr

ava

Vla

sotn

ice

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

% p

jesë

mar

rja

Të g

jitha

ko

mun

at


Lista e eksportuesve më të mëdhenjë nga grupi i “Top 20” nga 162 ndërmarrje të rajonit dhe qytetit të Leskovcit

1. NIS-SVETLOST, d.o.o-Bujanovac (17.8%, industria e përpunimit të metalit),2. ALFA-PLAM a.d-Vranje (12.4%, industria e përpunimit të metalit),3. FLUIDI d.o.o- Preševo ( 8.8%, industria e përpunimit të ushqimit),4. Simpo a.d.-Vranje (5.5%, industria e drurit).

Eksportuesit më të mëdhenjë nga qyteti i Leskovcit për vitin 2012 kanë qenë këto kompani:

1. IGM MLADOST d.d.o.-Leskovac (5.2%, industria e materialeve ndërtimore ),2. INTERLEMIND a,d,- Leskovac (4.1%, industria e përpunimit të metalit ),3. ZDRAVLJE a.d. – Leskovac (3.1%, industria farmaceutike),4. NEVENA COLOR d.o.o.-Leskovac (1.7%, industria kimike )5. MESOKOMBINAT-PROMET d.o.o.-Leskovac (1.2%, industria e përpunimit të ushqimit).

Rënia më e madhe në eksport nga “Top 20” në krahasim me vitin 2011 është vërejtur te:

1. ZDAVLJE a.d. – Leskovc për rreth 60% (index 40.6),2. NIS-SVETLOST d.o.o. – Bujanovc për rreth 27% (index 73.1),3. SIMPO a.d. – Vranje për 13,5% (index 73.1).

Ndërsa rritja më e madhë në eksport është vërejtur në ndërmmarjet në vijim:

1. FLUIDI d.o.o. – Preshevë për 170% (index 270.2),2. IGM MLADOST d.o.o. – Leskovc,3. SIMPEN d.o.o. – Bujanovc për 160% ( common index 260.5),4. HEBA a.d. – Bujanovc për rreth 160% (index 257.5),5. NUTRIKO d.o.o. – Vranje për rreth 80% (index 179.4),6. MESOKOMBINAT-PROMET d.o.o. – Leskovc për rreth 50% (index 147.7), etc.

29

INDEP 2014

ASPEKTET EKONOMIKE TË DIALOGUT NË MES TË KOSOVËS DHE … Ekonomike... · aspektet ekonomike tË...

Documents

Transcript of ASPEKTET EKONOMIKE TË DIALOGUT NË MES TË KOSOVËS DHE … Ekonomike... · aspektet ekonomike tË...