1

Ελένη Καραΐσκου Ελένη Μαλαματένιου

Φαίδρα Οικονομοπούλου

Αθήνα, Μάρτης 2008...............................................ΕΜΠ

2

Ανακύκλωση και Αρχιτεκτονική

Μια σχέση αλληλεπίδρασης

3

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλους όσοι συνέβαλαν με οποιονδήποτε τρόπο στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Κατ’ αρχάς ευχαριστούμε τους υπεύθυνους καθηγητές μας Κ. Δεμίρη και Ε.Ευαγγελινό για την βοήθεια τους. Επίσης ευχαριστούμε θερμά τους καθηγητές Ι.Λιακατά και την Γ.Μαρίνου για τις συμβουλές και το χρήσιμο υλικό που μας παρείχαν.

4

«...Όπως ο βασιλιάς Μίδας μετέτρεπε ότι άγγιζε σε χρυσό, έτσι κι εμείς πρέπει να μετατρέψουμε όλα αυτά τα σκουπίδια της σύγχρονης κοινωνίας σε όφελος μας, να μετατρέψουμε το άχρηστο σε χρήσιμο....» Rem Κoolhas ( el croquis OMA/Rem Koolhaas 1987-1993 τεύxos 53,19)

«...Χρειάζεται να κάνεις μια μεταστροφή στο τρόπο σκέψης σου για να αρχίσουν να σου αρέσουν τα απορρίμματα ως υλικά...» Taeke de Jong (Ed van Hinte, 2007, 78)

«...Τα υπόλοιπα του παρελθόντος δεν απορρίπτονται ούτε μένουν αναξιοποίητα, αλλά λαμβάνουν μέρος στη διαμόρφωση του νέου...» (Fayet R. 2003, 102)

«...Στην επανάχρηση υλικών υπάρχει πάντα ένα ‘ταίριασμα’ υλικών που μοιάζουν να είναι ασυμβίβαστα...» (Ed Van Hinte 2007, 14)

5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...........................................................................................................9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ........................................................................................................11 2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ....................................................................................15 3. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ...............................................................27 3.1. Πρωτογενής ανακύκλωση..........................................................................28 3.1.1 Τούβλα, κεραμικά πλακάκια, σκυρόδεμα.........................................................30 3.1.2 Ξύλο, γυαλί, άσφαλτος................................................................................34 3.1.3 Μέταλλα -αλουμίνιο, χάλυβας, χαλκός...........................................................38 3.1.4 Χώματα, πέτρες και μπάζα εκσκαφών ......................................................44 3.1.5 Παραδείγματα επανάχρησης διάφορων δομικών υλικών για δημιουργία νέων κτηρίων............................................................................................. 48 3.2. Δευτερογενής ανακύκλωση........................................................................50 3.2.1 ΜΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ...............................................................................52 3.2.1.1.Χαρτί.............................................................................................53 3.2.1.2 Ελαστικά και παρμπρίζ αυτοκινήτων....................................................62 3.2.1.3 ‘Αλλα υλικά.....................................................................................68 Μοκέτες..........................................................................................70 Ιστιοπλοϊκό πανί...............................................................................71 Ηλεκτρικές συσκευές (πλυντήριο).......................................................72 Παλέτες..........................................................................................73 Πλαστικές-σύνθετες συσκευασίες........................................................74 Scrap House....................................................................................78 Villa welpelo....................................................................................81 3.2.2 «ΜΟΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ»....................................................................................82 3.2.2.1 Container........................................................................................82 3.2.2.2 ‘Άτρακτοι αεροσκαφών......................................................................90 3.2.2.3 Δεξαμενές, Αγωγοί αποχέτευσης.........................................................94

6

7

4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ........................................................................97 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» στα καζανάκια των αποχωρητηρίων 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργεια για τη θέρμανση του καθαρού νερού.......................................................................................97 4.3 Επανάχρηση αέρα για θέρμανση.......................................................................99 5. H ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ......................................................................100 5.1. Επανάχρηση υλικών στη λαϊκή αρχιτεκτονική της Ελλάδας.................................100 5.2.Το έργο του Δ. Πικιώνη.................................................................................102 5.3. Ανακύκλωση οικοδομικών ή άλλων υλικών από ανάγκη και με έντονο το στοιχείο της προσωρινότητας...............................................................................105 5.4. Πρωτογενής ανακύκλωση στην Ελλάδα...........................................................106 5.5. Δευτερογενής ανακύκλωσης στην Ελλάδα.......................................................112 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..............................................................................................118 7. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.....................................................................................................126 ΕΠΙΛΟΓΟΣ...........................................................................................................137 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...................................................................................................138

8

9

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οι παραγωγικές δραστηριότητες του ανθρώπου, ανάμεσα στις οποίες και η οικοδομική

δραστηριότητα, μετέβαλαν πάντοτε τις φυσικές ισορροπίες. Η οικοδομική δραστηριότητα κατά κανόνα θεωρείται ως εχθρική επέμβαση προς το περιβάλλον, καθώς προϋποθέτει τη δαπάνη πρώτων υλών και ενέργειας και οδηγεί στην παραγωγή απορριμμάτων. Μέχρι πριν μερικά χρόνια δεν αποτελούσε ίσως πρόβλημα.

Σήμερα όμως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με δεδομένα τα οποία δεν μπορούμε να αγνοήσουμε στο σχεδιασμό της οικοδομικής δραστηριότητας. Οι παραγωγικοί ρυθμοί έχουν επιταχυνθεί, οι φυσικοί πόροι απειλούνται από εξάντληση, η ταχύτατη δημογραφική ανάπτυξη οδηγεί σε όλο αυξανόμενους ρυθμούς κατανάλωσης, τα προϊόντα του σύγχρονου κόσμου οδηγούνται στην απόρριψη πριν συμπληρώσουν τον κύκλο ζωής τους.

Οι κοινωνίες μας, πέραν της αναζήτησης νέων πηγών πρώτων υλών και καινούργιων μεθόδων παραγωγής ενέργειας, έχουν ανάγκη εξεύρεσης τρόπων αξιοποίησης των απορριμμάτων τους.(Sustainable London, 2007) Τα απορρίμματα είναι γνωστό ότι μπορούν να μεταποιηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν (ανακύκλωση) ως πρώτη ύλη νέων κατασκευών, ή επίσης να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή ενέργειας (energy from waste). Υπάρχει όμως και μία τρίτη δυνατότητα χρήσης των απορριμμάτων χωρίς μεταποίηση ή με ελαφρά μεταποίηση η οποία δεν έχει εκτιμηθεί ακόμα αρκετά. Η δυνατότητα αυτή, εξεταζόμενη με οικονομικούς όρους, είναι ιδιαίτερα σημαντική για το περιβάλλον, καθώς δεν δαπανάται ενέργεια για τον μετασχηματισμό των απορριμμάτων και έτσι ο κύκλος της επανάχρησής τους είναι συντομότερος. Η οικοδομική δραστηριότητα, ανά τους αιώνες, έχει παρουσιάσει αξιόλογα παραδείγματα επανάχρησης υλικών με ελαφρά μεταποίηση, τα οποία δεν πρέπει να λησμονούνται (πχ. βυζαντινοί ναοί). Η μελέτη παραδειγμάτων επανάχρησης αντικειμένων και εφαρμογών της ανακύκλωσης στην σύγχρονη αρχιτεκτονική πρακτική μπορεί να καταδείξει, ότι τέτοιες προσπάθειες όχι μόνο σέβονται το περιβάλλον, αλλά παρουσιάζουν ιδιαίτερη εφευρετικότητα, φρεσκάδα και μοναδικότητα, και έτσι δίκαια μπορούν να χαρακτηριστούν ως προτάσεις που προάγουν την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου στον οποίο γίνονται. Εν ολίγοις αποτελούν αξιόλογα αρχιτεκτονήματα για τα οποία αξίζει να γίνει λόγος και όχι απλές κατασκευές...

10

11

Κύκλος ζωής ύλης και προϊόντων

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για να κατανοήσουμε την θέση της ανακύκλωσης και επανάχρησης των

υλικών στην παραγωγική διαδικασία, θα πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στον τρόπο μετασχηματισμού της ύλης. Οι πρώτες ύλες παραλαμβάνονται συνήθως με εξόρυξη, περνούν από διάφορα στάδια επεξεργασίας και καταλήγουν στα τελικά προϊόντα, τα οποία διατίθενται στην κατανάλωση, στην χρήση και τελικά όταν πλέον για διάφορους λόγους δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, οδηγούνται στην απόρριψη. Αυτά είναι εν συντομία τα στάδια του κύκλου ζωής ενός προϊόντος1. Τα δύο τελευταία στάδια (κατανάλωση και απόρριψη) είναι αυτά που συντηρούν την παραγωγική διαδικασία, γιατί δημιουργούν την ανάγκη για παραγωγή νέων αγαθών.

Όλα τα προϊόντα έχουν ένα πεπερασμένο χρόνο ζωής, ο οποίος καθορίζεται από διάφορους παράγοντες. Τέτοιοι παράγοντες είναι κοινωνικοί (π.χ. τα προϊόντα αλλάζουν με βάση τις αλλαγές συμπεριφοράς των καταναλωτών της εκάστοτε κοινωνίας), οικονομικοί (π.χ. τα προϊόντα αλλάζουν λόγω του ανταγωνισμού ή λόγω αλλαγής της εκάστοτε μόδας), τεχνολογικοί (π.χ. αλλαγές που οφείλονται στη τεχνολογική πρόοδο).Κάθε φορά που συμβαίνουν οι αλλαγές αυτές, «παλαιότερα» προϊόντα οδηγούνται στην απόρριψη, με αποτέλεσμα την συσσώρευση ενός τεράστιου όγκου απορριμμάτων.

1 Η Society of Environmental Toxicology and Chemistry (SETAC) ορίζει τη διαδικασία της Εκτιμήσεως του Κύκλου Ζωής ως εξής: «Η εκτίμηση του κύκλου ζωής είναι μία αντικειμενική μέθοδος για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών φορτίων που συνδέονται με ένα προϊόν, μια διεργασία ή μία δραστηριότητα με αναγνώριση και υπολογισμό της ενέργειας και των υλικών που χρησιμοποιούνται και των εκπομπών τους στο περιβάλλον και η αξιολόγηση και εκμετάλλευση ευκαιριών για επίτευξη περιβαλλοντικών βελτιώσεων. Η εκτίμηση καλύπτει ολόκληρο τον κύκλο ζωής του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας, συμπεριλαμβάνοντας τη παραλαβή και την επεξεργασία πρώτων υλών, τη μεταποίηση, τη μεταφορά και τη διανομή, τη χρήση ή την επαναχρησιμοποίηση, τη συντήρηση, την ανακύκλωση και την τελική απόθεση. (Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκελλος Δημ. 2003, 419)

12

Ενεργειακή και περιβαλλοντική κρίση

Η έννοια της ανακύκλωσης

Η φύση δεν παράγει απορρίμματα και απόβλητα. Έχει από μόνη της φροντίσει

να διαθέτει ένα μηχανισμό, την σαπροβιωτική αλυσίδα, η οποία μεριμνά για την φυσική ανακύκλωση της απορριφθείσας ύλης των διαφόρων οργανισμών. Στα φυσικά οικοσυστήματα αυτό που θεωρείται απόβλητο από έναν οργανισμό, αποτελεί χρήσιμη ύλη για κάποιον άλλον κι έτσι και συνεχίζεται αρμονικά ο κύκλος της ζωής και τίποτα δε χάνεται. (http://www.oikologio.gr)

Η συνεχής δημογραφική αύξηση όμως, σε συνδυασμό με την τεχνολογική εξέλιξη και την κατασπατάληση των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο, έχει απορυθμίσει το μηχανισμό αυτό, σε βαθμό που αυτή η φυσική διεργασία, από μόνη της, δεν μπορεί πλέον να αποκαταστήσει την φυσική ισορροπία. Τεχνητά έργα και ανθρωπογενείς κατασκευές επιβαρύνουν κατά πολύ το περιβάλλον. Η ενεργειακή και περιβαλλοντική κρίση είναι τα σημαντικότερα προβλήματα στη σύγχρονη εποχή. Είναι λοιπόν αναγκαία η παρέμβαση της οργανωμένης και θεσμοθετημένης ανακύκλωσης για να επανέλθει η ισορροπία στο οικοσύστημα. Οι προσπάθειες που άρχισαν πριν από πολλά χρόνια για την παραγωγή ενέργειας, οικονομικής και παράλληλα μη επιβαρυντικής για το περιβάλλον, συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. O ι προσπάθειες αυτές οδήγησαν σε δύο βασικές κατευθύνσεις: την εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως η ηλιακή, η αιολική, το νερό κι η βιομάζα, καθώς και την εξοικονόμηση ενέργειας, που επιτυγχάνεται κυρίως με την επανάχρηση ή ανακύκλωση υλικών, όπως χαρτί, γυαλί, πλαστικό, κλπ.

Η ανακύκλωση, τόσο σαν φιλοσοφία όσο και σαν συμπεριφορά, καθώς κι η

σημασία της για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, γίνεται όλο και πιο επίκαιρη. Με τον όρο ανακύκλωση εννοούμε την διαδικασία κατά την οποία ήδη χρησιμοποιημένα προϊόντα ή υλικά επανεισάγονται στον κύκλο παραγωγής, ως νέες πρώτες ύλες, συμβάλλοντας έτσι δραστικά στην εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Πρόκειται ουσιαστικά για την πορεία των αγαθών από το στάδιο της απόρριψης στο στάδιο της επαναχρησιμοποίησης τους, αυτούσιων ή επεξεργασμένων, στην ίδια ή σε διαφορετική λειτουργία.

13

Αντικείμενο της εργασίας

Οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την ανακύκλωση είναι ο

οικολογικός, ο ενεργειακός κι ο οικονομικός. Οι δύο πρώτοι αποτελούν πάντα θετική σταθερά (καθώς μέσω της ανακύκλωσης υπάρχει πάντα οικολογικό κι ενεργειακό όφελος), ενώ ο οικονομικός παράγοντας είναι αυτός που ανάλογα με το αν είναι θετικός ή αρνητικός καθορίζει και την τελική απόφαση για την πραγματοποίηση ή όχι της ανακύκλωσης.

Ειδικά στον τομέα της αρχιτεκτονικής δραστηριότητας, η χρήση ανακυκλωμένων υλικών στις κατασκευές καθορίζεται επιπλέον από τους παράγοντες της αισθητικής και της λειτουργίας. Οι παράγοντες αυτοί προσαρμόζονται και διαφοροποιούνται ανάλογα με την πολιτισμική και κοινωνική κατάσταση κάθε συγκεκριμένου τόπου σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

Η έννοια της επανάχρησης στην αρχιτεκτονική αναφέρεται συνήθως στην αποκατάσταση παλιών, εγκαταλελειμμένων κτιρίων, στην επανένταξη τους στον σύγχρονο δομικό ιστό. Αντικείμενο όμως αυτής της εργασίας είναι η επανάχρηση στη μικροκλίμακα του αρχιτεκτονικού έργου, δηλαδή η επανάχρηση-ανακύκλωση των δομικών αλλά και άλλων υλικών για τη δημιουργία νέων κατασκευών. Στόχος της εργασίας είναι να αναδείξει ότι οι κατασκευές από ήδη χρησιμοποιημένες πρώτες ύλες ή προϊόντα μπορούν να είναι υψηλής ποιότητας και έντονου αρχιτεκτονικού χαρακτήρα, με ελάχιστες αρνητικές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον καθώς επίσης και να προσδιορίσει τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της επανάχρησης των υλικών αυτών.

14

Μονή Όσιου Λουκά, Όσιος Λουκάς Παναγία Γοργοεπήκοος, Aθήνα

Καπνικαρέα

Η αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη

15

Αρχαιότητα

Βυζάντιο

2.ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η διαδικασία της ανακύκλωσης των υλικών υπήρχε από την αρχαιότητα και

έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οικοδομική δραστηριότητα του ανθρώπου. Οι νεότεροι οικισμοί χτίζονταν στη θέση προγενέστερων, οι οποίοι είχαν εγκαταλειφθεί ή καταστραφεί, αξιοποιώντας και ενσωματώνοντας τα ερείπια των παλαιότερων. Έτσι εξοικονομούσαν πρώτες ύλες και χρόνο. Όσο αφορά στη λεκάνη της Μεσογείου μπορεί να λεχθεί, ότι μετά την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου η δόμηση βασίζεται στην επανάχρηση οικοδομικών μελών. O λατινικός όρος spolia αναφέρεται σε αυτά ακριβώς τα οικοδομικά μέλη που επαναχρησιμοποιούνται2. Η έκταση του φαινομένου διαπιστώνεται και από τις διαδοχικές επιστρώσεις που συνθέτουν το υπόστρωμα των σημερινών πόλεων. Με αυτό τον τρόπο γινόταν μία φυσική ανακύκλωση των υλικών. Στην αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη χρησιμοποιούνται spolia από 4 διαφορετικές χρονικές περιόδους, όπως φαίνεται στην εικόνα με τον διαφορετικό χρωματισμό.

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους η πρακτική της επαναχρησιμοποίησης δομικού υλικού συνεχίζεται, αλλά εξυπηρετεί και αισθητικούς σκοπούς, με αποτέλεσμα την παραγωγή γραφικών συνθέσεων. Αυτό που παλιότερα επέβαλε η ανάγκη και ήταν τρόπος ζωής, γίνεται και τρόπος έκφρασης. Στην Παναγία Γοργοεπήκοο στην Αθήνα (εκκλησία του τέλους του 12.ου αιώνα) οι εξωτερικές επιφάνειες είναι κατασκευασμένες εξ ολοκλήρου από μαρμάρινα spolia, αρχαία, ελληνικά ρωμαϊκά, παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά με ένα εξαιρετικά γραφικό αποτέλεσμα ενώ στην Παναγία του Όσιου Λουκά (1011-1012) έχει χρησιμοποιηθεί αρχαίο οικοδομικό υλικό: ογκώδεις λιθόπλινθοι χαμηλά, μικρότεροι λίθοι ψηλότερα, πλινθοπερίκλειστο και απλά τούβλα στα πάνω μέρη των όψεων (Χ.Μπούρας 2001, 250).

2 Αυτό βέβαια ήταν δυνατό να γίνει χάρη στην ισχνή σύσταση ή την απουσία ακόμα συνθετικού κονιάματος των λιθοδομών, που επέτρεπε την εύκολη αφαίρεση και επαναχρησιμοποιήση των λίθων.( Ευαγγελινός 2005,15)

Άλλα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η μεταβυζαντινή εκκλησία της Καπνικαρέα (1060-1070), η παλιά βασιλική του Αγ . Πέτρου στη Ρώμη, το Επταπύργιο στη Θεσσαλονίκη, όπου η βυζαντινή οχύρωση ανακατασκευάστηκε από τους Οθωμανούς με χρήση αρχαίων οικοδομικών μελών (1431μ.Χ.), και πολλά άλλα. (http://en.wikipedia.org/wiki/Spolia)

Επταπύργιο στη Θεσσαλονίκη

16

Santa Maria degli Angeli e dei Martiri

Αναγέννηση

Kairuan, Τυνησία, Μέγα Τέμενος , 9ος αιώνας

Λεπτομέρεια με τις κολώνες-spolia

Σε άλλες περιπτώσεις, στην ισλαμική αρχιτεκτονική για παράδειγμα,

παρατηρείται η επανάχρηση και εφαρμογή αυτούσιων αρχιτεκτονικών μελών. Στο μεγάλο τέμενος στην Kairouan στην Τυνησία υπάρχουν 414 κολώνες σχεδόν όλες από τις οποίες έχουν παρθεί από τα ερείπια κατεστραμμένων ρωμαϊκών κτηρίων της Καρχηδόνας. (www.wikipedia.com) Στην Cordoba στην Ισπανία επίσης στο μεγάλο τέμενος χρησιμοποιούνται κολώνες σε επανάχρηση. (Ettinghausen,Grabar1994,132).

Στην Αναγέννηση (14ος-16ος αιώνας) επίσης το παλιό διατηρείται και πάνω του προστίθεται το νέο. Το παράδειγμα της Santa Maria degli Angeli e dei Martiri είναι χαρακτηριστικό. Σε αυτή τη βασιλική εκκλησία της Ρώμης η πρόσοψη είναι εναπομένον τμήμα των λουτρών του Διοκλητιανού, το οποίο ο Michelangelo Buonarroti στα μέσα του 16ου αιώνα ενσωμάτωσε στη σύνθεση της εκκλησίας.

Η επανάχρηση δομικών υλικών από μνημεία του παρελθόντος είχε βέβαια τότε πρακτική αξία καθώς γινόταν εξοικονόμηση σε ακριβό οικοδομικό υλικό (μάρμαρα) και εργατικά (λαξευμένοι λίθοι). Μεταγενέστερα όμως, θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι προσδίδει στα αρχιτεκτονικά έργα έναν ενδιαφέροντα διακοσμητικό χαρακτήρα, ενώ διατηρούν την ιστορική μνήμη, καθώς φέρουν στοιχεία από προηγούμενες εποχές. Γεγονός είναι πάντως ότι σε κάθε περίπτωση το παλιό και το νέο συνυπήρχαν στην οικοδομική διαδικασία, το δεύτερο συμπλήρωνε το πρώτο. Θέμα οικολογικής διαχείρισης δεν υπήρχε, γιατί οι σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση δεν είχαν διαταραχθεί.

17

Cordoba, Ισπανία, Μεγάλο Τέμενος, προσθήκη al-Mansur,987

Tο Crystal Palace στο Λονδίνο

Βιομηχανική επανάσταση.

Η βιομηχανική επανάσταση που θα ακολουθήσει, θα αποτελέσει τομή για

τον κατασκευαστικό τομέα. Νέα υλικά θα δοκιμαστούν στις κατασκευές (χάλυβας, γυαλί) και θα δημιουργηθούν νέες κατασκευαστικές δυνατότητες στον τομέα της δομικής μηχανικής. Παράλληλα η αλματώδης βιομηχανική ανάπτυξη θα οδηγήσει στην αύξηση της παραγωγής. Οι κοινωνίες θα απομακρυνθούν από την πρακτική της οικιακής οικονομίας και θα ακολουθήσουν ένα καταναλωτικό μοντέλο.

Το 1851 θα κατασκευαστεί στο Hyde Park στο Λονδίνο το Crystal Palace, με σχέδια του Joseph Paxton, ένα κτήριο φτιαγμένο από σίδηρο και γυαλί προορισμένο για να στεγάσει τη μεγάλη έκθεση του 1851 και να αποσυναρμολογηθεί μετά τη λήξη της. Το μεγάλο αυτό εκθεσιακό κτήριο (564 μ μήκος, με ένα εσωτερικό ύψος 124 μ) ξανασυναρμολογήθηκε στο Sydenham Hill, και παρέμεινε εκεί με κάποιες τροποποιήσεις από 1854 έως το 1936, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά. Αποτελεί εντυπωσιακό δείγμα των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι αναπτυσσόμενες νέες τεχνολογίες, όχι τόσο όσον αφορά τη μορφή αλλά περισσότερο «όσον αφορά την κατασκευαστική μέθοδο εκφρασμένη ως συνολικό σύστημα, από την αρχική σύλληψη, την παραγωγή και την μεταφορά των στοιχείων του μέχρι την τελική ανέγερση και την αποσυναρμολόγησή του.» (Kenneth Frampton1999, 41). Η απόσταση από την αθροιστική λογική οικοδόμησης του παρελθόντος είναι ορατή.

Θα ακολουθήσουν οι παγκόσμιοι πόλεμοι, που θα αφήσουν μία τεράστια κληρονομιά απορριμμάτων, τα οποία οφείλονται κυρίως στις κατεδαφίσεις και τις καταστροφές και εντοπίζονται γύρω από τις μεγάλες πόλεις. Οι κοινωνίες όμως έχοντας να αντιμετωπίσουν πληθώρα ζωτικών προβλημάτων, αδιαφορούν γενικά για την τύχη των απορριμμάτων τους, τα οποία χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα απλώς συσσωρεύονται ή καίγονται.

Παγκόσμιοι πόλεμοι

18

Το οικολογικό πρόβλημα

Δράση καλλιτεχνών

Μετά τους πολέμους δημιουργούνται αρκετές χωματερές χωρίς να

λαμβάνεται υπ’ όψιν η περιβαλλοντική τους επίδραση όπως η ρύπανση των υδάτων και η εκπομπή αερίων. Η σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία εξελίσσεται με βάση την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, δεδομένου ότι τα προϊόντα σχεδιάζονται με σκοπό τη γρήγορη ανάλωση, ενώ αυξάνονται και οι συσκευασίες. (http://www.wasteonline.org.uk/resources/InformationSheets/HistoryofWaste.htm)

Στα νεότερα χρόνια η επαναχρησιμοποίηση υλικών στην κατασκευή ξαναέρχεται στο προσκήνιο όχι πλέον για λόγους τόσο οικονομικούς όσο περιβαλλοντολογικούς. Η εκβιομηχάνιση της παραγωγής οικοδομικών υλικών έχει καταστήσει τα οικοδομικά υλικά πιο προσιτά σε τιμές και η οικοδομική δραστηριότητα όπως και οι υπόλοιπες παραγωγικές διαδικασίες εντατικοποιείται. Όμως η συνεχής επιβάρυνση του περιβάλλοντος και η κατασπατάληση των πρώτων υλών δημιουργούν την ανάγκη για μία πιο συνετή διαχείριση των πόρων και την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων όπου αυτό είναι δυνατό. . Εάν παλιότερα την επαναχρησιμοποίηση των λαξευμένων λίθων, που αποτελούσαν ένα βασικό υλικό δόμησης επέβαλαν λόγοι κυρίως οικονομικοί, μετά τους παγκόσμιους πολέμους την επαναχρησιμοποίηση-ανακύκλωση υλικών δόμησης υπαγορεύουν λόγοι περιβαλλοντολογικοί. Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι και αυτή μέρος του συνολικότερου περιβαλλοντικού προβλήματος. Τα χρόνια που ακολουθούν η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για περιβαλλοντολογικά θέματα συνεχώς θα αυξάνεται με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1970. (Κίνημα hippies)

Στο πεδίο της τέχνης και της λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα είναι εύκολο να

αναπαράγουμε ένα γενεαλογικό δέντρο καλλιτεχνών και διανοητών που ενδιαφέρθηκαν για τα φθαρμένα και τα απορριφθέντα στοιχεία. Οι Ντανταϊστές πρώτοι υπενθυμίζουν τα ευρήματα της δουλείας του Duchamp για χρήση αντικειμένων με απρόσμενο τρόπο. Τα απορρίμματα και τα αποκόμματα χρησιμοποιήθηκαν σαν καλλιτεχνικό υλικό και από τους σουρρεαλιστές και επανεμφανίστηκαν μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο στα έργα του Νέου Ρεαλισμού (Nouveau Réalisme) όπως στα Tableau-Pièges του Daniel Spoerri, στους φτιαγμένους από σκισμένες αφίσες πίνακες του Raimond Hains, στη σειρά Poubelles (σκουπίδια) του Arman, ο οποίος το 1960 γέμισε την γνωστή έκθεση

19

Ο Marcel Duchamp είναι ο πατέρας των “readymades”. Το Bicycle Wheel ανήκει στη σειρά αυτή. Συνολικά δημιούργησε 21 “readymades” όλα μεταξύ 1915 και 1923. Τα readymades προκαλούν τη νοητική συμμετοχή του θεατή, μεταφέρουν μηνύματα και προκαλούν καταργώντας κάθε κανόνα της παραδοσιακής τέχνης.

Fountain, 1917 Bicycle wheel Pablo Picasso Yannis Kounnelis, Untitled.2006 Courtesy Cheim & Read, New York.

Plein στην Galerie Iris Clert με σκουπίδια, στα γλυπτά του Cesar που μορφώνονται από παραμορφωμένα αμαξώματα αυτοκινήτων και στα γλυπτά της Jean Tinguely που αναμειγνύουν πλαστικά παιχνίδια με οργανικά (τρίχωμα) και ανόργανα (μέταλλο) απορρίμματα. Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 στην Ιταλία καλλιτέχνες όπως οι Ettore Colla και o Pino Pascali δημιουργούν συνθέσεις από φθαρμένα υλικά. Το 1961 ο Pietro Manzoni προκαλεί με το γνωστό έργο Merde d’ artiste. Την ίδια εποχή περίπου ο Joseph Beuys δημιουργεί συνθέσεις με οργανικά και ανόργανα υλικά και με μακάβριο πολλές φορές περιεχόμενο. (Ponte A. 2006, 11) Το 1967 δημιουργείται το κίνημα της Arte Povera («φτωχή τέχνη») στην Ιταλία, στα πλαίσια του οποίου θα δημιουργήσουν οι ο Giovanni Anselmo, Alighiero Boetti, Paolo Calzolari, Luciano Fabro, Piero Gilardi, Jannis Kounellis, Giuseppe Penone, έργα αποκλειστικά από απορρίμματα, φτωχά υλικά (www.tate.org.uk/collections). Συμπερασματικά μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα σκουπίδια μπαίνουν στους εκθεσιακούς χώρους και στα μουσεία. Οι καλλιτέχνες σχολιάζουν έτσι την σύγχρονη πραγματικότητα και διαμαρτύρονται για την αποξένωση του ανθρώπου από τη φύση.

20

Δεκαετία ‘60

Παράλληλα γίνονται και οι πρώτες απόπειρες ενσωμάτωσης χρησιμοποιημένων υλικών στην αρχιτεκτονική, λόγω οικολογικής ευαισθητοποίησης.

Τη δεκαετία του ‘60 ο Alfred Heineken συνέλαβε την ιδέα της χρήσης των γυάλινων μπουκαλιών3 μπύρας της εταιρίας του, ως τούβλα, μετά από ένα ταξίδι του στις Ολλανδικές Αντίλλες, όπου η λατινοαμερικάνικη ακτή Bidonvilles ήταν γεμάτη άδεια μπουκάλια που μόλυναν το περιβάλλον. Αναζητώντας έναν τρόπο να αξιοποιήσει αυτά τα, άχρηστα πλέον, αντικείμενα και λαμβάνοντας υπόψη τα στεγαστικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, αποφάσισε να παράγει μπουκάλια «WOrld BΟttles» που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, μετά την κατανάλωση της περιεχόμενης μπύρας, ως δομικά υλικά-ως τούβλα. Ο John Habraken ανέλαβε το 1962 μαζί με το Heineken Technisch Beheer το σχεδιασμό αυτού του μπουκαλιού και το 1965 κατασκευάστηκε μία πρωτότυπη κατοικία με αυτά τα μπουκάλια. Ο αέρας που περιείχαν τα μπουκάλια, παρείχε στο σπίτι την απαραίτητη μόνωση. Η προσπάθεια αυτή δεν συνεχίστηκε λόγω των προβλημάτων που προέβλεπαν οι σύμβουλοι της επιχείρησης, αλλά παρά ταύτα παραμένει μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση στο θέμα της δυνατότητας στέγασης από χρησιμοποιημένες συσκευασίες (Pawley Martin, 1973, 769). Άλλωστε ο σχεδιασμός μπουκαλιού με στόχο την χρήση του σε κατασκευές ίσως και να ήταν περιττός, αφού ήδη αυτοί που χρειάζονται δομικά υλικά μικρού κόστους, χρησιμοποιούν απλά αυτά που βρίσκουν στον γύρω χώρο. (Pawley 1975,29)

3 Για να κατασκευαστεί ένα γυάλινο μπουκάλι χρειάζεται ενέργεια περίπου ίση με αυτήν που καταναλώνει μια λάμπα 100 W όταν λειτουργεί συνεχώς για 8 ώρες. http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100001_06/11/2007_1287046

21

Πόλη Drop City

Το 1965 στην Αμερική, στο νότιο Κολοράντο, ιδρύεται η πόλη Drop City, μία κοινότητα καλλιτεχνών την οποία οργάνωσαν ο παραγωγός ταινιών Gene Bernofsky και οι καλλιτέχνες JoAnn Bernofsky, Richard Kallweit και Clark Richert. Η πρόθεση ήταν να δημιουργηθεί μία εγκατάσταση , η οποία θα λειτουργούσε σα πραγματική πόλη, συνεχίζοντας τη λογική της τέχνης drop art4 που είχε αναπτυχθεί νωρίτερα στα πανεπιστήμια του Κάνσας και του Κολοράντο. Εμπνευσμένοι από τις αρχιτεκτονικές ιδέες του Buckminster Fuller και του Steve Baer οι κάτοικοι της κοινότητας κατασκεύασαν οι ίδιοι θόλους (domes) από επαναχρησιμοποιημένα μεταλλικά φύλλα αμαξωμάτων αυτοκινήτων. Οι θόλοι αυτοί είναι βασισμένοι σε γεωμετρικά στερεά που εγγράφονται σε σφαίρα και σε άλλα γεωμετρικά πολύεδρα (domes και zomes5) και στεγάζουν διάφορα στούντιο και άλλους χώρους διαβίωσης. (Kahn 1970,9).

4Η τέχνη Drop Art (μερικές φορές αποκαλούμενη " droppings ") ξεπήδησε από τα " happenings " του Allan Kaprow και των αυτοσχέδιων performances, μερικά έτη νωρίτερα,των John Cage, Robert Rauschenberg και Buckminste r Fuller στο Black Mountain College. 5‘Ενα dome είναι ένα πολύπλευρο πολύεδρο στο οποίο όλες οι ακμές ανήκουν στην επιφάνεια μιας σφαίρας. Τα domes αναπτύσσονται από το τετράεδρο, το οκτάεδρο και το εικοσάεδρο. Τα zomes είναι δομές που αναπτύσσονται από μία σειρά πολύεδρων (τα ζονόεδρα) στα οποία οι πλευρές έχουν ακμές παράλληλες και ίσες.

22

Δεκαετία ‘70

Τη δεκαετία του ‘70 η εντατικοποίηση της βιομηχανικής παραγωγής

ωθούσε την κοινή γνώμη κατά των καταναλωτικών προτύπων του αναπτυσσόμενου παγκόσμιου καπιταλισμού. Το κίνημα των hippies ήταν σε έξαρση και πολλές μεθοδευμένες προσπάθειες γίνονταν από αρχιτέκτονες και βιομηχανίες προς την ανακάλυψη τρόπων αξιοποίησης των καταναλωτικών προϊόντων του σύγχρονου κόσμου που πλεόναζαν. Τολμηροί οραματιστές υποστήριζαν ότι τα αγαθά αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην οικοδομική δραστηριότητα για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος στέγασης.

Οι εφημερίδες της εποχής παρότρυναν «προς ένα παγκόσμιο σύστημα κατοίκησης βασιζόμενο στην καταναλωτική βιομηχανία.» (Martin Pawley, 1976) και παρέθεταν οικονομικές και στατιστικές αναλύσεις που εξηγούσαν για το πώς αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί. (Fuhrmann Ernst 1979,Futures)

Παρότι σε πειραματικό επίπεδο έγιναν πολλές προσπάθειες με σκοπό να καταδείξουν μία νέα κατεύθυνση6 προς την ενοποίηση, ουσιαστικά, της καταναλωτικής και της οικοδομικής βιομηχανίας, λίγες είχαν τη δυναμική της άμεσης υλοποίησης.

6 «..Φανταστείτε , παραδείγματος χάριν, ότι τα σπίτια θα μπορούσαν να χτιστούν από κονσερβοκούτια. Αυτή η

μικρή πειραματική κατασκευή 1, που εικονίζεται εδώ, καλύπτει 25 μ2 επιφάνειας με 1700 μεταλλικά

κονσερβοκούτια, κολλημένα μεταξύ τους με χάλκινες κολλήσεις. Το θέμα δεν είναι η εκτέλεση ούτε το ίδιο το σπίτ ι

όπως κατασκευάστηκε, αλλά το γεγονός ότι τέτοια κονσερβοκούτια παράγονται παγκοσμίως σε μία σχεδόν

ακατάληπτη κλίμακα. Μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες η ετήσια παραγωγή κονσερβοκουτιών ανέρχεται στις

80.000.000.000 μονάδες, που σημαίνει στη δική μας υποθετική περίπτωση ότι με 10.000 κονσερβοκούτια που

στεγάζουν χώρο 140μ2 (εθνικός μέσος όρος επιφάνειας κατοίκησης) 8.000.000 κατοικίες θα μπορούσαν να

οικοδομηθούν το χρόνο από τρέχον απόθεμα. Η κατασκευή τούβλων από την άλλη πλευρά ανέρχεται μόλις στα

8.000.000.000 μονάδες το χρόνο , και αρκεί για την παραγωγή ίσως 800.000 κατοικιών.» (Martin Pawley,1976)

23

Fourgonette project

Η πιο σημαντική από αυτές ήταν σίγουρα το πρόγραμμα Fourgonette . Προτεινόμενο σαν μέρος ενός ερευνητικού προγράμματος του 1972 από την Unidad - λαϊκή κυβέρνηση της Χιλής, το πρόγραμμα ήταν μέρος μιας γενικής προσπάθειας να δημιουργηθούν βοηθητικές μονάδες κατοικίας εκτάκτου ανάγκης , χαμηλού κόστους χωρίς να χρησιμοποιηθεί εργατικό δυναμικό ούτε πρώτες ύλες από την κατασκευαστική βιομηχανία . Η προτεινόμενη πηγή στην περίπτωση αυτή ήταν η γραμμή παραγωγής αυτοκινήτων 2CV Fourgonette, της Citroen Chilena SA, στο Santiago, η οποία κρίθηκε αντιοικονομική και αναζητήθηκαν άλλοι τρόποι αξιοποίησης της. Έτσι προκρίθηκε και εφαρμόστηκε η χρησιμοποίηση της γραμμής αυτής για την κατασκευή κατοικιών με τη συναρμολόγηση μελών αμαξωμάτων με στόχο μία ετήσια παραγωγή περίπου πέντε χιλιάδων μονάδων κατοικίας.

Η σπουδαιότητα του προγράμματος έγκειται στο ότι το είδος της μεταποίησης που είχε προταθεί παλιότερα με καταναλωτικά αγαθά όπως τα κονσερβοκούτια ή τα γυάλινα μπουκάλια μπύρας (πχ. WOBO-Project) μπορούσε να πραγματοποιηθεί χρησιμοποιώντας μεγαλύτερα ή πιο εξελιγμένα καταναλωτικά προϊόντα. Επιπλέον αποτέλεσε μία προσπάθεια συμφιλίωσης της βιομηχανικής παραγωγής με το κοινωνικό αίτημα για στέγαση.

24

Δυστυχώς όμως σήμερα, ακόμη και σε κοινωνίες που τα αγαθά παράγονται σε

ποσότητες που καθιστούν την αποκομιδή τους προβληματική, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού καταφεύγει σε αυτά ακριβώς τα απορρίμματα για να καλύψει τις ανάγκες του. Συγκεκριμένα, για τον τομέα της στέγασης, η ιδέα της κατασκευής κατοικιών ή μεγαλύτερων κτιρίων με βασικά δομικά υλικά τα απορρίμματα δεν είναι πρωτότυπη ιδέα. Στην προσπάθεια επιβίωσης, άνθρωποι σε χώρες του τρίτου κόσμου, πρόσφυγες ή τσιγγάνοι αναγκάζονται να κατασκευάσουν μόνοι τους πρόχειρα αυτοσχέδια καταλύματα (αρκετές φορές παράνομα ή αυθαίρετα) από προϊόντα που ο υπόλοιπος κόσμος θεωρεί άχρηστα, όπως από υπολείμματα και ρετάλια ξύλων, μεταλλικών αυλακωτών φύλλων (όπως αλουμινίου) και φύλλων πλαστικού. Αυτά τα καταλύματα φυσικά δεν έχουν τις σύγχρονες δυτικές προδιαγραφές, αλλά καλύπτουν την πρωταρχική ανάγκη του ανθρώπου για «μια στέγη πάνω από το κεφάλι». Πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι μένουν σε παραγκουπόλεις, ένα ποσοστό που αγγίζει τον ένα στους έξι ανθρώπους ανά τον κόσμο (Sinclair 2006, 138). Χτίζονται συνήθως στα περίχωρα πόλεων, σε χώρες με άνιση κατανομή του πλούτου, και μερικές φορές ο πληθυσμός τους φθάνει αυτόν μιας πόλης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα παραγκουπόλεων συναντιούνται στη Νότια Αφρική, στις Φιλιππίνες, στην Αργεντινή, στη Βενεζουέλα , στη Βραζιλία (όπου ονομάζονται Favelas), στο Περού και στις Δυτικές Ινδίες (Jamaica, Trinidad, Haiti).

Παραγκουπόλεις

25

26

1

2

27

3. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

Η ανακύκλωση των υλικών στη κατασκευή διαχωρίζεται σε τέσσερα είδη: Σε πρωτογενή και δευτερογενή - ανάλογα με τον τομέα που χρησιμοποιούνται τα ανακυκλωμένα υλικά - και σε άμεση και έμμεση - ανάλογα με το πόση επεξεργασία χρειάζονται τα υλικά για να επαναχρησιμοποιηθούν. (Asam,Claus 2005, 2-1)

Στην πρωτογενή ανακύκλωση τα υλικά χρησιμοποιούνται στην ίδια εφαρμογή της αρχικής τους χρήσης, ενώ στη δευτερογενή αξιοποιούνται σε διαφορετικούς τομείς με αλλαγή του χρηστικού τους χαρακτήρα. Καθώς θέμα αυτής της διάλεξης είναι η ανακύκλωση και επανάχρηση υλικών στην οικοδομική δραστηριότητα, την πρωτογενή ανακύκλωση αφορούν καθαρά οικοδομικά υλικά ενώ τη δευτερογενή «μη οικοδομικά υλικά», δηλαδή αυτά που προέρχονται από τη βιομηχανία και τη βιοτεχνία.

Στην άμεση (Demontage Bauteilrecycling) τα υλικά μπορούν να λάβουν ξανά μέρος στην κατασκευή κτιρίων με ελάχιστη ή ανύπαρκτη μεταποιητική διαδικασία. Τα άμεσα επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά προτιμώνται από περιβαλλοντικής άποψης, γιατί η ποιοτική αξία του υλικού δεν μειώνεται και η ενέργεια που καταναλώνεται κατά την επανάχρηση τους είναι πολύ λιγότερη σε σχέση με αυτή των ανακυκλωμένων υλικών. Βέβαια ένα προϊόν για να επαναχρησιμοποιηθεί χωρίς επιπλέον επεξεργασία πρέπει να πληρεί κάποιες προϋποθέσεις: Πρέπει καταρχήν να διατίθεται σε επαρκείς ποσότητες, καθώς και να είναι σε σωστό μέγεθος ή κλίμακα (πχ. είναι ασύμφορο να φτιάξει κανείς ένα τοίχο από κινητά τηλέφωνα). Τρίτος και σημαντικότερος παράγοντας είναι κατά πόσον χρειάζεται τα προϊόντα αυτά να υποστούν επεξεργασία για να επαναχρησιμοποιηθούν ή ποια στοιχεία των προϊόντων αυτών μπορούν αυτούσια να πάρουν απευθείας άλλη χρήση. (Ed Van Hinte 2007, 112)

Στην έμμεση (Baustoffrecycling) προηγείται ένας μετασχηματισμός τους προτού αυτά επαναχρησιμοποιηθούν. Πρόκειται ουσιαστικά για τα ανακυκλωμένα υλικά.

28

3.1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

29

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΚΤΙΡΙΑ

Η πρωτογενής ανακύκλωση αφορά στην επανάχρηση οικοδομικών υλικών στην ίδια διαδικασία παραγωγής (εφαρμογή), δηλαδή στην κατασκευή κτιρίων. Αυτά τα οικοδομικά υλικά που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν είναι ουσιαστικά κατασκευαστικά απόβλητα που παράγονται κατά την εκτέλεση διάφορων κατασκευαστικών έργων όπως η ανέγερση, ανακαίνιση, κατεδάφιση κτιρίων, ανακατασκευή και συντήρηση δρόμων. (Ευθυμιόπουλος 2000, 147). Αυτά τα υλικά ποικίλουν ανάλογα με το είδος και την περιοχή του έργου καθώς οι κατασκευαστικές τεχνικές διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Για παράδειγμα στην Ευρώπη βασικά δομικά υλικά είναι το σκυρόδεμα, τα τούβλα και οι πέτρες ενώ στην Βόρεια Αμερική το ξύλο.(Νάτση Α. 2006, 18). Καθώς τα κατασκευαστικά απόβλητα είναι ογκώδη, βαριά και αδρανή δεν είναι κατάλληλα για καύση ούτε για επεξεργασία σε συνήθεις εγκαταστάσεις μηχανικής διαλογής και ανακύκλωσης υλικών. Αν και ο πιο διαδεδομένος τρόπος για τη διάθεση τους είναι η υγειονομική ταφή και η απόθεση σε εγκεκριμένους ή μη χώρους, υπάρχουν και εναλλακτικοί τρόποι διαχείρισης τους – διαδικασίες ανακύκλωσης- ανάλογα με το υλικό.

Σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κατάλογο αποβλήτων (απόφαση 2001/117/ΕΚ) στα απόβλητα από κατασκευές και κατεδαφίσεις περιλαμβάνονται:

1. τούβλα, πλακάκια κεραμικά και σκυρόδεμα 2. ξύλο, γυαλί και πλαστικό 3. μείγματα ασφάλτου και ορυκτής πίσσας, λιθανθρακόπισσα και προϊόντα πίσσας 4. μέταλλα, περιλαμβανομένων και των κραμάτων τους (χαλκός, μπρούντζος,

ορείχαλκος, αλουμίνιο, μόλυβδος, ψευδάργυρος, σίδηρος, χάλυβας, κασσίτερος, καλώδια που περιέχουν πετρέλαιο και άλλες επικίνδυνες ουσίες)

5. χώματα, πέτρες και μπάζα εκσκαφών Στα επόμενα υποκεφάλαια αναλύονται τα κυριότερα ανακυκλώσιμα υλικά του ευρωπαϊκού καταλόγου αποβλήτων κατασκευών.

30

3.1.1ΤΟΥΒΛΑ, ΚΕΡΑΜΙΚΑ ΠΛΑΚΑΚΙΑ ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ

31

Ανακύκλωση τούβλων και κεραμικών πλακιδίων

Βασικό συστατικό των τούβλων και των κεραμικών πλακιδίων είναι ο πηλός, στον οποίο προστίθεται νερό και συχνά άμμος για να μπορεί να είναι ευκολότερη η επεξεργασία του. Ο σχηματισμένος πηλός ψήνεται σε θερμοκρασίες μέχρι και 1000 ˚C. Η ενέργεια που καταναλώνεται στη διαδικασία αυτή είναι αρκετή και αυξάνεται σημαντικά όσο αυξάνεται και η θερμοκρασία στην οποία ψήνονται τα τούβλα. Αφού λοιπόν ο ψημένος πηλός είναι υλικό με μεγάλη διάρκεια ζωής η επανάχρηση του είναι επιθυμητή, καθώς με αυτόν τον τρόπο γίνεται οικονομία ενέργειας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η άμεση ανακύκλωση των τούβλων που χρησιμοποιούνται εμφανή στις όψεις ή σε πατώματα, καθώς αυτά απαιτούν κατά την παραγωγή τους πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Παρά ταύτα η επανάχρηση τους είναι οικονομική μόνο αν έχει χρησιμοποιηθεί στη σύνδεση τους ασβεστοκονίαμα, το οποίο θα πρέπει να απομακρυνθεί, ενώ παράλληλα πρέπει όλα τα τούβλα να ελεγχθούν για πιθανές ρωγμές προτού επανατοποθετηθούν.(http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html).Τα κεραμικά πλακάκια μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν τόσο αυτούσια ή σε σπασμένα κομμάτια (τεχνική Gaudi)

Ανακύκλωση σκυροδέματος

To σκυρόδεμα αποτελείται από περίπου 53% αμμοχάλικο, 26 % άμμο, 14% τσιμέντο και 7%νερό. Η εξόρυξη του αμμοχάλικου και σε μικρότερο βαθμό και της άμμου καταστρέφει το τοπίο, συχνά και σε περιοχές ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς ενώ ταυτόχρονα η μεταφορά τους και η διαχείριση των παραπροϊόντων τους έχουν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Επίσης η παραγωγή τσιμέντου από ασβέστη με προσθήκη άμμου και πηλού καταναλώνει πολλή ενέργεια αφού απαιτεί θερμοκρασίες ως και 2000˚C, ενώ ταυτόχρονα απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα συμμετέχοντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. (http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html). Είναι λοιπόν φανερό πόσο σημαντική για το περιβάλλον είναι η μείωση της παραγωγής σκυροδέματος μέσω της ανακύκλωσης.

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ,ΤΟΥΒΛΑ, ΚΕΡΑΜΙΚΑ

32

Τα προκατασκευασμένα στοιχεία σκυροδέματος προσφέρονται για άμεση ανακύκλωση σε νέες κατασκευές. Αποτελούνται από τσιμέντο, άμμο, ασβέστη καθώς και συχνά από μεγάλη ποσότητα PFA (Pulverised Fuel Ash / Fly-Ash)- στάχτη - κατάλοιπο καύσης, άχρηστο υλικό από σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής που καίνε ορυκτά καύσιμα. Με αυτόν τον τρόπο εξοικονομείται χρόνος, καθώς ο χρόνος παραγωγής τους δεν συμπεριλαμβάνεται στη νέα κατασκευή (για την κατασκευή προκατασκευασμένων κομματιών beton απαιτούνται 3-4 εβδομάδες). Παράλληλα το προκατασκευασμένο στοιχείο beton που επαναχρησιμοποιείται είναι ήδη δοκιμασμένο, δεν έχει παρουσιάσει φθορές ενώ ταυτόχρονα οι αντοχές του αυξάνονται με το πέρασμα του χρόνου. Ευνόητο είναι, οτι θα πρέπει να ελεγχθεί η ποιότητα κατασκευής, καθώς και πιθανές βλάβες εξαιτίας των περιβαλλοντικών συνθηκών. Αρνητικό στοιχείο είναι, ότι η ήδη υπάρχουσα γεωμετρία και ο τρόπος στήριξης των στοιχείων αποτελούν δεσμεύσεις για την χρησιμοποίησή τους στη νέα κατασκευή, αφού αν δεν τοποθετηθούν με αντίστοιχο τρόπο, θα απαιτείται σημαντική επεξεργασία και άρα επιπλέον κατανάλωση ενέργειας.

Στη μεταπολεμική περίοδο, δημιουργήθηκαν στην ανατολική Γερμανία συγκροτήματα κατοικιών από προκατασκευασμένες πλάκες σκυροδέματος, (Plattenbau) τα οποία σήμερα όμως θεωρούνται πως παρείχαν απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Μετά την πτώση του τείχους στο Βερολίνο, σχεδόν το 1/3 των κατοίκων του ανατολικού τομέα της πόλης κατοικούσε σε τέτοια διαμερίσματα και έτσι η προσπάθεια κατεδάφισης τους συνεχίζεται μέχρι σήμερα με σχετικά αργούς ρυθμούς. Αντί όμως αυτές οι πλάκες σκυροδέματος να καταλήγουν σε χωματερές, στη Γερμανία προωθείται το σύστημα της «ανακύκλωσης στοιχείων» (elemental recycling), που, ως αποτέλεσμα ενός ερευνητικού προγράμματος του Claus Asam στο Πολυτεχνείο του Βερολίνου, χρησιμοποιεί αυτές τις πλάκες για νέους τύπους κατοικίας, που δε θυμίζουν από καμία άποψη τα μονότονα συγκροτήματα,. Το πρώτο σπίτι ολοκληρώθηκε στο Methrow από το αρχιτεκτονικό γραφείο του Herve Biele, σε μια πόλη βορειοανατολικά του Βερολίνου. Μόνο εσωτερικά πανέλα αξιοποιούνται, καθώς τα εξωτερικά έχουν δεχθεί επεξεργασία από ένα ειδικό μονωτικό που σήμερα θεωρείται καρκινογόνο. Οι πλάκες σταθεροποιούνται μεταξύ τους με ατσάλινες λωρίδες και τα κενά σύνδεσης συμπληρώνονται με τσιμέντο.

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ Plattenbau

33

Σύμφωνα με το ερευνητικό αυτό πρόγραμμα (Asam,Claus 2005, 2-1), η κατασκευή ενός σπιτιού από επαναχρησιμοποιημένες πλάκες είναι κατά 30-40% φθηνότερη από την κατασκευή με εξολοκλήρου καινούργια υλικά, ενώ ταυτόχρονα εξοικονομούνται τα καύσιμα που θα χρειάζονταν για την θραύση του σκυροδέματος σε χαλίκι. Δυο αρνητικά στοιχεία αυτής της επανάχρησης είναι πώς οι τοίχοι από σκυρόδεμα δεν επιτρέπουν εύκολα επεμβάσεις στους τοίχους όπως π.χ. τρύπημα με καρφί, ενώ το μεγάλο βάρος των πανέλων (5 τόνους το καθένα) απαιτεί γερανό για την επανατοποθέτηση τους. (Fischer, Jan Otakar, 2006, 76)

Οι συμβατικές κατασκευές από σκυρόδεμα προσφέρονται για έμμεση ανακύκλωση όταν ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους. Ανακυκλωμένο αδρανές υλικό (τσιμέντου και αδρανών) είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί στη θεμελίωση κτιρίων. Επίσης, σε χώρους στάθμευσης, θρυμματισμένο τσιμέντο μπορεί να αντικαταστήσει σε ποσοστό 20% το αμμοχάλικο. Τέλος από το οπλισμένο σκυρόδεμα είναι δυνατή η εξαγωγή του μεταλλικού οπλισμού, ο οποίος μπορεί να λιώσει και να αναδιαμορφωθεί για νέες χρήσεις.

ΣΚΥΡΟ ΔΕΜΑ Plattenbau

34

3.1.2 ΞΥΛΟ

ΑΣΦΑΛΤΟΣ ΓΥΑΛΙ

35

Ανακύκλωση ξύλου

Το ξύλο είναι ένα από τα πιο ευέλικτα και προσαρμόσιμα υλικά κατασκευών. Χρησιμοποιείται ευρέως, σε συμπαγή μορφή, σε σκελετούς οικοδομών, σε μορφή επίπεδων επιφανειών-panel σε πατώματα, σε κατασκευές στέγης και τοίχων, σε ντουλάπια. Οi ξύλινες επίπεδες επιφάνειες περιλαμβάνουν τα ευρέως γνωστά MDF (Medium Density Fibreboard) και OSB (Oriented Strand Board, πανέλα του οποίου χρησιμοποιούνται ακόμη και για κατασκευή ολόκληρων

κατοικιών με ξύλινο σκελετό) είναι κατασκευασμένες από κομματάκια ξύλου και πριονίδια που δένονται μεταξύ τους με ρητίνες υπό υψηλή πίεση (έμμεση ανακύκλωση).

Επιπλέον το ξύλο είναι φτηνό υλικό σε σχέση με

άλλα και είναι ευρέως διαθέσιμο. Όμως η συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση ξυλείας οδήγησε σε έντονους προβληματισμούς για την καταστροφή του δασικού πλούτου και τις επιπτώσεις του στα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους σε όλες τις κλιματικές ζώνες του πλανήτη. Έτσι επαναχρησιμοποιώντας άμεσα ξύλινα προϊόντα όπως πόρτες, παράθυρα και δομική ξυλεία, τα οποία συνήθως χρειάζονται μόνο απλές επισκευές, εξοικονομείται ενέργεια και πρώτες ύλες. ( http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html)

Ένα παράδειγμα άμεσης ανακύκλωσης του ξύλου είναι η επανάχρηση ξύλινων στοιχείων, που είναι σε καλή κατάσταση, από μια στέγη (όταν αυτή κριθεί απαραίτητο να αντικατασταθεί ή όταν προβλέπεται η κατεδάφιση ολόκληρου του κτιρίου). Είναι σημαντικό ο σκελετός της στέγης να αποξηλώνεται αποσυνδέοντας τις ενώσεις και όχι αποκόπτωντας τα άκρα των ξύλων. Όσα ξύλα κρίνονται ως κατάλληλα, καθαρίζονται από καρφιά και οι επιφάνειες τους τρίβονται με σμυριδόχαρτο μέχρι να φανεί το υγιές μέρος του ξύλου. Μετά επαλείφονται με μυκητοκτόνα, απεντομοτικά ή και πυροπροστατευτικά. Σε κάθε στάδιο της αποσυναρμολόγησης πρέπει να αποφεύγεται κάθε ενέργεια που θα μπορούσε να βλάψει κάθε δομικό στοιχείο που θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί. Προσοχή πρέπει να δίνεται επίσης στην εξαγωγή των δοκών από τις πακτώσεις τους (σε λιθοδομή κυρίως) ώστε να προκαλείται η μικρότερη δυνατή διαταραχή. (Πασπαλλής–Γεωργακόπουλος. 2000,http://haris.jappee.com+/diplomatiki/5k1_1b.html)

ΞΥΛΟ

36

Ένα παράδειγμα αποσυναρμολόγησης ξύλινης κατασκευής έγινε το 2004, όταν η εταιρία wood waste diversion αποσυναρμολόγησε παλιά κτίρια με ξύλινο σκελετό στο Fort Ord της California και αξιοποίησε αυτή την ξυλεία για την επένδυση της οροφής του κέντρου επισκεπτών του πανεπιστημίου της California.(www.lifecyclebuilding.org) Βασικό πρόβλημα ήταν πως τα ξύλινα στοιχεία είχαν επικάλυψη από ασβέστη και μπογιά που περιείχε μόλυβδο που απομακρύνθηκε με μια ειδική μέθοδο (mobile lead based Paint (LBP) Removal System).

ΞΥΛΟ

37

Ανακύκλωση γυαλιού

Ένα παράδειγμα άμεσης ανακύκλωσης γυαλιού από τους «2012 Architects» υπάρχει σε μια προσωρινή εγκατάσταση του «worm», ενός κέντρου πειραματικής μουσικής και ταινιών στην Ολλανδία. Οι «2012 Architects» αξιοποίησαν υαλοπίνακες από ένα κτίριο γραφείων που προβλεπόταν να κατεδαφιστεί στο γειτονικό χώρο, τους οποίους επαναχρησιμοποίησαν. ως ακουστικό φράγμα σε απόσταση 2 μέτρων από την εξωτερική γυάλινη πρόσοψη. Τα γυάλινα τεμάχια τοποθετήθηκαν το ένα δίπλα στο άλλο και τα κενά που προέκυψαν εξαιτίας των διαφορετικών μεγεθών των κομματιών καλύφθηκαν με κομμάτια ελαστικού από ρόδες αυτοκινήτου. (www.superuse.org)

Yπάρχει επίσης η δυνατότητα έμμεσης ανακύκλωσης γυαλιού για την παραγωγή ηχοαπορροφητικών πανέλων με περιεκτικότητα 96% σε ανακυκλωμένο γυαλί (ευθυμιοπουλος

2000 152) Ανακύκλωση ασφάλτου

Συνήθως τα παλιά τμήματα της ασφάλτου

τρίβονται (έμμεση ανακύκλωση) για να επαναχρησιμοποιηθούν ως αδρανή υλικά στην κατασκευή νέας ασφάλτου. Στο Ρότερνταμ όμως τοποθετήθηκαν αυτούσια (άμεση ανακύκλωση) από Studio Het Observatorium με τη βοήθεια ενός γερανού για τη διαμόρφωση ενός πρανούς σε μια νέα περιοχή κατοικίας Nieuw Terbregge δίπλα σε έναν αυτοκινητόδρομο .(Ed van Hinte 2007, 24)

ΓΥΑΛΙ, ΑΣΦΑΛΤΟΣ

38

3.1.3. MΕΤΑΛΛΑ

39

Τα μεταλλικά στοιχεία (φέρων οργανισμός από χάλυβα, αλουμινένια κουφώματα,

επικαλύψεις από χαλκό) μιας κατασκευής μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αυτούσια (άμεση ανακύκλωση) ή να ανακυκλωθούν στη βιομηχανική παραγωγική διαδικασία (έμμεση ανακύκλωση). (Ευαγγελινός 2005,16) Ανακύκλωση αλουμινίου

Το αλουμίνιο ανακυκλώνεται επ’ άπειρον με χρήση λιγότερης ενέργειας από το σίδερο, λόγω του χαμηλότερου σημείου τήξης, διατηρώντας τις φυσικές του ιδιότητες και την αξία του. Σε σύγκριση με την ενέργεια που απαιτεί η πρωτογενής παραγωγή του αλουμινίου (ηλεκτρόλυση από την αλουμίνα περίπου 14 kwh/kg) η ανακύκλωση χρειάζεται μόλις το 5% εξασφαλίζοντας μεγάλη οικονομία αλλά, έμμεσα, και καθαρότερο περιβάλλον (έμμεση ανακύκλωση).Είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι η παγκόσμια παραγωγή πρωτογενούς αλουμινίου από ηλεκτρόλυση, χρησιμοποιεί σε ποσοστό 60% υδροηλεκτρική ενέργεια και όχι ενέργεια από καύση ορυκτών καυσίμων που ευθύνεται άμεσα για την εκπομπή «αερίων θερμοκηπίου». Τέλος, το δομικό αλουμίνιο παράγεται στο μεγαλύτερο ποσοστό του από ανακυκλωμένο μέταλλο, ενώ οι Σκανδιναβικές χώρες έχουν φθάσει επίπεδα ανακύκλωσης 95% για την παραγωγή δομικού αλουμινίου (φύλλα και προφίλ). (http://www.elval.gr)

Υπάρχει βέβαια και η δυνατότητα άμεσης ανακύκλωσης κουφωμάτων αλουμινίου, όπως η κατασκευή νέου στοιχείου πρόσοψης πλάτους 70 cm με φεγγίτη κατασκευασμένο από παλιά εξωτερικά κουφώματα τον Ιούνιο του 2003 από τον Jan korbes σε συνεργασία με τους 2012-architects στη Χάγη, Ολλανδία. (www.superuse.com)

ΜΕΤΑΛΛΑ

40

Ανακύκλωση χάλυβα

Για την παραγωγή χάλυβα είναι απαραίτητος ο οπτάνθρακας (κοκ) και το σιδηρομετάλλευμα, η διαδικασία εξόρυξης του οποίου, επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον. Παράλληλα, κατά την διαδικασία παραγωγής του, παράγονται αέρια, τα οποία συντελούν στα φαινόμενα του θερμοκηπίου και της όξινης βροχής. Η χρήση ανακυκλωμένου χάλυβα εξοικονομεί 30% της κατανάλωσης ενέργειας συγκριτικά με την ενέργεια που δαπανάται για την πρωτογενή παραγωγή του. (http,://www.ecoconstruction.org/env_impact.html) Ο χάλυβας είναι 100% ανακυκλώσιμος. Κατά την βασική διαδικασία παραγωγής μεταλλικών σκελετών σε κλίβανο οξυγόνου, χρησιμοποιείται τουλάχιστον 25% ανακυκλωμένος χάλυβας (έμμεση ανακύκλωση). Τα προγράμματα ανακύκλωσης του χάλυβα διαφυλάσσουν τους φυσικούς πόρους και ελαττώνουν σημαντικά την παραγωγή αποβλήτων. Κάθε τόνος ανακυκλωμένου χάλυβα εξοικονομεί 1.114 κιλά σιδηρομεταλλεύματος, 635 κιλά άνθρακα, και 55 κιλά ασβεστόλιθου. (http://www.steelframebuild.com/whysteel_gr.html.) Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις άμεσης ανακύκλωσης του χάλυβα όπως η γέφυρα τρένου που επαναχρησιμοποιήθηκε στο Αμστερνταμ και το big dig house.

Για την κατασκευή μιας κατοικίας (Big dig house) στο Lexington, το 2006, χρησιμοποιήθηκαν 600,000 lbs από υλικά αποξήλωσης (χάλυβας και σκυρόδεμα) μιας κεντρικής οδικής αρτηρίας της Βοστόνης, τα οποία παραχωρήθηκαν δωρεάν στον ιδιοκτήτη της κατοικίας, ο οποίος φρόντισε μόνο για τη μεταφορά τους. Όπως αναφέρει ο αρχιτέκτονας Ηοng: «Ο σχεδιασμός στηρίχθηκε στα υλικά, τα οποία σε καθοδηγούν για το τι πρέπει να κάνεις». Η κατοικία ουσιαστικά αποτελείται από μεταλλικά πλαίσια, πλάκες από σκυρόδεμα και μεγάλες γυάλινες επιφάνειες. (http://www.boston.com/realestate/news/articles/2006/03/26/the_house_that_the_central_artery_built/)

ΜΕΤΑΛΛΑ Big Dig House

41

Ακόμη μια πρωτότυπη εφαρμογή ανακύκλωσης χάλυβα είναι η μετατροπή μιας παλιάς σιδηροδρομικής γέφυρας στο Άμστερνταμ από τους Architecten Cie σε bar - restaurant. (http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=10918)

ΜΕΤΑΛΛΑ Σιδηροδρομική Γέφυρα

42

Ανακύκλωση χαλκού Ο χαλκός είναι φυσικό ορυκτό στοιχείο, πλήρως ανακυκλώσιμο και παραμένει αναλλοίωτος σε κάθε είδους διάβρωση. Τα μέχρι σήμερα γνωστά παγκόσμια αποθέματα χαλκού υπολογίζονται σε 2,6 δις τόνους, εκ των οποίων μόλις 0,31 δις τόνοι (12%) έχουν εξορυχθεί σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας του μετάλλου και του ανθρώπου και περίπου αυτή η ποσότητα εξακολουθεί να χρησιμοποιείται. Αυτό οφείλεται στο βαθμό ανακύκλωσης του χαλκού που είναι μεγαλύτερος από οποιοδήποτε άλλο μηχανικό μέταλλο. Αν εξαιρέσουμε το χαλκό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή καλωδίων, η κατασκευή των οποίων απαιτεί καθαρό χαλκό, το υπόλοιπο 75% που χρησιμοποιείται στα εργοστάσια επεξεργασίας χαλκού και ορειχάλκου, τα χυτήρια και άλλες βιομηχανίες, προέρχεται από ανακυκλωμένο σκραπ χαλκού. (έμμεση ανακύκλωση) Ο βαθμός ανακυκλωσιμότητας του χαλκού είναι τόσο υψηλός ώστε το σκραπ πρωτογενούς ανακύκλωσης διατηρεί κατά 95% τις ιδιότητες και την αξία του πρωτογενούς μετάλλου.

Ο χαλκός χρησιμοποιείται στις επικαλύψεις όψεων των κτιρίων και σε στέγες σε κτίρια και εκκλησίες. Στις ευρωπαϊκές χώρες όπου η χρήση του είναι ευρύτατη, υπάρχουν κτίσματα τεσσάρων και πλέον αιώνων με χάλκινες στέγες, οι οποίες παραμένουν αναλλοίωτες μέχρι σήμερα. (http://diocles.civil.duth.gr/links/home/museum/mater/metal/copper.doc)

ΜΕΤΑΛΛΑ

43

ΜΕΤΑΛΛΑ

Nemo Museum Amsterdam

Salzburg, Austria

44

3.1.4 ΧΩΜΑΤΑ, ΠΕΤΡΕΣ ΚΑΙ ΜΠΑΖΑ ΕΚΣΚΑΦΩΝ

45

Συνήθως τα περισσότερα από τα χώματα, τις πέτρες και τα μπάζα εκσκαφών χρησιμοποιούνται σε επιχωματώσεις και διαμορφώσεις χώρων, γενικά σε χρήσης χαμηλής αξίας. Τα ακόλουθα παραδείγματα παρουσιάζουν μια διαφορετική αντιμετώπιση, οπού το χώμα δεν είναι απλά το υλικό που θα βρίσκεται κάτω ή δίπλα από το κτίριο, (πρακτικά αχρησιμοποίητο όσον αφορά την κατασκευή) αλλά γίνεται το ίδιο βασικό μέρος του κτιρίου. Το 1999, οι Mike Lawless και Mark Whitby σχεδίασαν το Rubble House για το διαγωνισμό “Transitional Housing Competition for Refugees Returning from Kosovo” (Sinclair 2006, 117), ως απάντηση στην πρόκληση του πώς μπορεί κανείς να επαναχρησιμοποιήσει υλικά από κατεδαφίσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσει μια χαμηλού κόστους και δομικά σωστή κατασκευή, ελευθερώνοντας παράλληλα το χώρο από τα μπάζα. Κεντρική ιδέα της λύσης τους είναι η δημιουργία τοίχων από μεγάλους «κλωβούς» γεμισμένους με θρυμματισμένες πέτρες. Οι «κλωβοί» είναι φτιαγμένοι από πλαστικό ή γαλβανισμένο μεταλλικό πλέγμα, ή ακόμη κι από πλέγμα από καλάμια ή μπαμπού. Η αντοχή αυτών των τοίχων οφείλεται στο συνδυασμό του βάρους των λίθων με την αλληλοπλοκή και την ικανότητα τριβής του πλέγματος. Η κατασκευή του Rubble House είναι εύκολη και γρήγορη. Το σύστημα φτάνει στο χώρο όπου θα κατασκευαστεί το κατάλυμα πακεταρισμένο. Μια ομάδα συναρμολογεί αρχικά τους «κλωβούς» χρησιμοποιώντας ράβδους κι έπειτα γεμίζοντας τους με μπάζα, σχηματίζει τους τοίχους. Η οροφή αποτελείται από σάντουιτς με φύλλα αλουμινίου, με ενδιάμεσο μονωτικό πάπλωμα, ενισχυμένο με ίνες νάυλον, ώστε να είναι στεγανή και να έχει παράλληλα μονωτικές ιδιότητες. Οι άκρες της στέγης ενώνονται με σκρατς ώστε να εξασφαλίζεται η πλήρης στεγανότητα του κτίσματος. Ολόκληρο το σύστημα «κουμπώνει» και δε χρειάζεται εργαλεία για να συναρμολογηθεί. To 2000, στο Essex της Αγγλίας, υλοποιήθηκε η πρόταση αυτή σε πραγματική κλίμακα, σε λιγότερο από έξι ώρες, από μία ομάδα δέκα ατόμων, ως μέρος της έκθεσης στη Spacex Gallery.

ΧΩΜΑΤΑ Rubble House

46

Χαρακτηριστικό παράδειγμα άμεσης επανάχρησης

υλικών από εκσκαφές είναι το κτίριο Dominus winery στη California (1995-1998) από τους Herzog και de Μeuron. Η εξωτερική επιδερμίδα του κτιρίου δημιουργήθηκε από μονάδες μεταλλικού πλέγματος, που περιείχαν πέτρες διαφόρων μεγεθών, που συλλέχθηκαν επί τόπου- παρουσιάζοντας έτσι έναν εναλλακτικό τρόπο ένταξης στο τοπίο, αξιοποιώντας παράλληλα το τοπικό υλικό και μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο την κατανάλωση ενέργειας, που θα απαιτούνταν για την μεταφορά κάποιου διαφορετικού υλικού για διαμόρφωση της όψης. (http://www.floornature.com/articoli/articolo.php?id=12&sez=3&lang=en

Το project Sandbag Solutions του Ιρανό-Αμερικανού αρχιτέκτονα Nader Khalili επαναχρησιμοποιεί άμεσα υλικά, όπως χώμα κι αμμόσακους, για τη δημιουργία καταλυμάτων εκτάκτου ανάγκης. Οι αμμόσακοι και το αγκαθωτό συρματόπλεγμα είναι εργαλεία του πολέμου, τα οποία κατά τον αρχιτέκτονα, μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε υλικά στέγασης για θύματα φυσικών καταστροφών και πολέμων, αλλά και σαν φθηνές εναλλακτικές στέγασης γενικότερα. (Richardson P. 2007, 100) Η ιδέα της κατασκευής των «σπιτιών αμμόσακων» προήλθε από ένα project του Khalili για τη NASA, για το σχεδιασμό καταλυμάτων στο φεγγάρι, μέσω της εκμετάλλευσης των πιο ακατέργαστων υλικών. Χάρη στις γνώσεις του για γηγενείς κατασκευαστικές τεχνικές σε διάφορα μέρη του κόσμου, ο Khalili δημιούργησε την πιο διάσημη κατασκευή του, την καλύβα από αμμόσακους.

Τα απαιτούμενα εργαλεία και υλικά για την κατασκευή είναι απλά, ώστε να καθιστούν την οικοδόμηση των καταλυμάτων εύκολη, ακόμα και από ανειδίκευτους ανθρώπους με περιορισμένες πηγές πόρων. Η διαδικασία

της κατασκευής είναι απλή. Μακρείς σωληνοειδείς αμμόσακοι τοποθετούνται μέσα σε ένα κυκλικό αυλάκι σχηματίζοντας τη βάση. Στη συνέχεια γεμίζονται με ένα μίγμα από τσιμέντο, ασβέστη κι άσφαλτο (αν δεν υπάρχει κανένα από αυτά τα υλικά, ένα προσωρινό κατάλυμα

ΧΩΜΑΤΑ Dominus Winery, Sandbag Solutions

47

μπορεί να φτιαχτεί με σάκους γεμισμένους μόνο με χώμα). Έπειτα η διαδικασία επαναλαμβάνεται, με τους αμμόσακους να τοποθετούνται σε επίπεδα σε σχηματισμό θόλου. Ανάμεσα στα επίπεδα τοποθετείται αγκαθωτό συρματόπλεγμα, ώστε να συγκρατούνται οι σάκοι στη θέση τους. Κομμάτια από πλαστικούς σωλήνες, που χώνονται μεταξύ των σάκων, δημιουργούν τα ανοίγματα, ενώ οι πόρτες γίνονται με την κατασκευή αψίδων.

Ανταποκρινόμενος στις ανάγκες για στέγαση ενός μεγάλου αριθμού πληγέντων από σεισμούς στην Ασία, τυφώνες στην Αμερική και πολέμους στο Darfur, ο Khalili έχει δημοσιεύσει για ελεύθερη χρήση στην ιστοσελίδα του «Call Earth», οδηγίες για την οικοδόμηση των καταλυμάτων εκτάκτου ανάγκης. Οι θολωτές αυτές κατασκευές μπορούν να εξελιχθούν σε κατοικίες με περισσότερα δωμάτια. Με τη χρήση σοβά ή άλλου αντίστοιχου υλικού στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, θυμίζουν παραδοσιακά σπίτια του Aleppo της Συρίας.

ΧΩΜΑΤΑ Sandbag Solutions

48

3.1.5 ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΔΟΜΙΚΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ

ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

49

Το κτίριο γραφείων του BRE (British Research Establishment) χτίστηκε σε οικόπεδο οπου υπήρχε παλαιότερο κτίσμα, που κατεδαφίστηκε και ανακυκλώθηκε κατά 96% κατ’ όγκο. Στην κατασκευή του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν υλικά από άλλα γειτονικά κτίρια τα οποία επρόκειτο να κατεδαφιστούν: πχ. τούβλα, ξύλινα πατώματα και χαλίκι από θραύση σκυροδέματος. Στο εργοτάξιο ανακύκλωσαν το σίδερο. (Ευθυμιόπουλος 200, 151) Για να χτιστεί το κτίριο χρησιμοποιήθηκαν πάνω από 80.000 τούβλα ηλικίας άνω των 100 ετών.

To Νοέμβριο του 2004 ο Santiago Cirugeda (αρχιτέκτονας και καθηγητής στην ESAYA-Esccuela Superior de Arte y Architectura, παράρτημα της σχολής της Μαδρίτης) μαζί με φοιτητές από το τμήμα Fine Arts and Architecture από το Granada university ίδρυσε το AAABIERTA με στόχο τον επαναπροσδιορισμό του μαθήματος, στα πλαίσια της προσπάθειας σύγκλισης του προγράμματος των ευρωπαϊκών σχολών. Για αυτό το νέο μάθημα απαιτούνταν ένας νέος χώρος ο οποίος κατασκευάστηκε από υλικά που προήλθαν από την αποδόμηση ενός δημοτικού κτιρίου που προβλεπόταν να γκρεμιστεί εκείνη την περίοδο. Για την πραγματοποίηση αυτού του έργου που ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2007 εργάστηκαν περίπου 25 φοιτητές και καθηγητές.( ed van Hilde 2007, 60)

ΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ BRE, AAABIERTA

50

3.2 ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

51

ΧΡΗΣΗ ΑΛΛΩΝ ΥΛΙΚΩΝ ΩΣ ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Χαρτί, γυαλί και αλουμίνιο είναι τρία μόνο από τα ανακυκλώσιμα υλικά. Λόγω της εκτεταμένης χρήσης τους και του χαμηλού κόστους επαναχρησιμοποίησης τους, ανακυκλώνονται ευρέως. Υπάρχουν όμως κι άλλα υλικά , μη βιοδιασπώμενα, όπως πλαστικά, ηλεκτρονικές συσκευές και απορρίμματα οικοδομών που οι διεργασίες διάσπασης τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρές, τόσο ενεργειακά όσο κι οικονομικά, ενώ σε μερικές από αυτές είναι αναπόφευκτη η απελευθέρωση βλαβερών ουσιών για των άνθρωπο (όπως στη διάσπαση των μπαταριών). Δυστυχώς λίγα είναι τα υλικά που επαναχρησιμοποιούνται σήμερα, χωρίς να διαχωριστούν πρώτα στις αρχικές ύλες τους. Όσο περισσότερη η αξία που προστίθεται όμως σε ένα προϊόν, τόσο πιο παράλογο είναι να αποσυντίθεται, αφού χρησιμοποιηθεί, στις πρώτες του ύλες. Τα προϊόντα αυτά λόγω της πολυπλοκότητας της σύνθεσης τους μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν αυτούσια, ακόμη και με τρόπους αντισυμβατικούς που απαιτούν ακόμη και την αλλαγή του χρηστικού τους χαρακτήρα.

52

3.2.1.1. ΧΑΡΤΙ

3.2.1 ΜΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

53

Έχει υπολογιστεί ότι η συγκέντρωση μόλις 3.500 τόνων χαρτιού ισοδυναμεί με τη διάσωση ενός δάσους με περισσότερα από 50.000 δένδρα, εξοικονόμηση ενέργειας που υπολογίζεται σε 4 εκατ. κιλοβατώρες και πόσιμου νερού που φτάνει το ένα εκατ. κυβικά μέτρα, ποσότητα που επαρκεί για την ύδρευση της Αθήνας για περισσότερο από ένα 24ωρο. Μεταφράζεται επίσης, σε ελάφρυνση ενός ΧΥΤΑ από τα σκουπίδια που παράγει μια πόλη 10.000 κατοίκων. (Τζαναβάρα Χ. 2003, www.enet.gr)

Η κατανάλωση χαρτιού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα (1915) ήταν μόλις 5.000.000 τόνους για ολόκληρο τον πλανήτη. Σήμερα η ετήσια κατανάλωση είναι 40 φορές μεγαλύτερη, αφού ξεπερνά τους 200.000.000 τόνους.

Παρόλο που το χαρτί είναι ένα φυσικό προϊόν, η παραγωγή και υπερκατανάλωσή του κοστίζει στο περιβάλλον. Πολλές είναι οι δραστηριότητες που επιβαρύνουν το περιβάλλον σε όλη τη «διάρκεια ζωής» του χαρτιού, από τη στιγμή δηλαδή που φυτεύεται μια καλλιέργεια ή κόβεται ένα δάσος, μέχρι να μετατραπεί σε χαρτί, να φτάσει στα χέρια του καταναλωτή και να αχρηστευθεί. Η λύση για να «ανασάνει» το περιβάλλον από αυτή την επιβάρυνση είναι η ανακύκλωση: Το χαρτί αρχικά συλλέγεται και στη συνεχεία γίνεται διαχωρισμός αυτού και των επιμέρους υλικών ανά ποιότητα, καθώς και διαχωρισμός υλικών - προσμίξεων (καθαρισμός - αφαίρεση ξένων υλών - υπολειμμάτων προς το χαρτί και τα άλλα υλικά). Ακολουθεί δεματοποίηση του προϊόντος, δηλαδή συσκευασία σε μπάλες (δέματα) και προώθηση τους στην αποθήκη όπου γίνεται ταξινόμηση ανά είδος και προσωρινή αποθήκευση των δεματοποιημένων υλικών. (www.ecotec.gr)

ΧΑΡΤΙ

54

Μια ευρέως διαδεδομένη έμμεση ανακύκλωση του χαρτιού είναι σαν συστατικό του papercrete. Το τελευταίο είναι ένα μίγμα τσιμέντου Portland, άμμου και ανακυκλωμένων εφημερίδων-περιοδικών. Έχει μεγάλη αντοχή (260 psi), είναι ελαφρύ, διατηρεί τη φόρμα του όταν είναι βρεγμένο και έχει μεγάλη μονωτική ικανότητα (περίπου R 2.8 ανά ίντσα) (www.livinginpaper.com)

Το χαρτί είναι κυτταρίνη ξύλου, ινώδες υλικό. Η κυτταρίνη, μετά από τη πέτρα, είναι το υλικό που βρίσκεται σε μεγαλύτερη αφθονία στον πλανήτη, είναι φυσικό πολυμερές, μια μακριά αλυσίδα από συνδεδεμένα μόρια γλυκόζης, η οποία σταθεροποιείται περισσότερο από ομάδες υδροξειδίου ΟΗ. Όταν αυτό το δίκτυο ινών ξεραίνεται, δημιουργώντας χιλιάδες μικρούς θύλακες αέρα, παράγεται ένα υλικό με μικρό βάρος και με καλές μονωτικές ιδιότητες. Όταν αυτό το σύστημα ινών ενώνεται με το τσιμέντο γίνεται ακόμη πιο σταθερό. Το απλό

μίγμα χαρτιού και νερού χρειάζεται αρκετό χρόνο για να στεγνώσει και μειώνεται σε όγκο κατά 15-25%. Το μίγμα από 50% τσιμέντο Portland και 50% χαρτί μειώνει τον χρόνο στο μισό, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζει μικρότερη μείωση όγκου κατά 3 έως 5%. Εάν δε προστίθετο κάτι ακόμα στο χαρτί και στο νερό, θα είχε μικρότερη αντοχή, μικρότερη πυρασφάλεια και θα ήταν λιγότερο ανθεκτικό σε έντομα και μούχλα. Γενικά τα ποσοστά που χρησιμοποιούνται σε κάθε μείγμα ποικίλουν, ανάλογα με την επιθυμητή τελική χρήση.

Το papercrete μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες μορφές (panels, ως χυτό υλικό, ως μεγαλύτερες μονάδες δόμησης-τσιμεντόλιθοι). Φυσικά το χαρτί δεν αποτελείται μόνο από κυτταρίνη. Η ακατέργαστη κυτταρίνη έχει αδρή υφή και έτσι για να γίνει το χαρτί πιο απαλό και γυαλιστερό προστίθεται συχνά Kaolinite και κινέζικος άργιλος. Επιπλέον καθώς πολλά είδη χαρτιού περιέχουν βαφές ή χλωρίνη που μολύνουν το έδαφος και τα φυτά και δεν μπορούν να διασπαστούν από βακτήρια, είναι θεμιτό να βρίσκονται διαφορετικές λύσεις αξιοποίησης τους αντί να καταλήγουν σε χωματερές. Μια από αυτές, εκτός από τον συμβατικό τρόπο ανακύκλωσης για την παραγωγή ανακυκλωμένου χαρτιού, είναι η χρησιμοποίηση τους στην παραγωγή papercrete.

Είναι ένα από τα υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην «αρχιτεκτονική με ημερομηνία λήξης» (disposable architecture), δηλαδή για προκατασκευή που θα

ΧΑΡΤΙ Papercrete

55

χρησιμοποιηθεί προσωρινά και απαιτεί μικρό κόστος κατασκευής, για κάλυψη έκτακτων αναγκών π.χ. στέγαση σεισμοπλήκτων, ή για στέγαση πληθυσμών από υπανάπτυκτες χώρες ή ακόμη και για ευμετάβλητες εγκαταστάσεις κατοικίας, ψυχαγωγίας ή εκπαίδευσης που θα προσαρμόζονται στις αλλαγές της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.

Είναι ένα οργανικό υλικό που μέσω των κυτταρικών ινών cellulose fibres που περιέχει αποκτά αντοχή και ακαμψία, επιτρέποντας την παραλαβή φορτιών καθ’ όλο του το μήκος ενώ παράλληλα δεν προβάλει ιδιαίτερη αντίσταση σε φορτία κατανεμημένα κάθετα στο μήκος του. Παράγεται σε πανέλα, το μέγεθος των οποίων εξαρτάται από τον τύπο του χαρτονιού, την χρήση, το πάχος και το πλάτος του μηχανήματος που τα παράγει. Καθώς είναι δυνατή η ανακύκλωση του μέσω της παραγωγικής του διαδικασίας, λίγο υλικό πάει χαμένο, ενώ αν απαιτείται άμεση απαλλαγή από αυτό, μπορεί απλά να καεί. (www.livinginpaper.com)

To Carriage House σχεδιάστηκε ως χώρος στάθμευσης αυτοκινήτου, ως μαγαζί και αποθήκη για προσωπική χρήση του ιδιοκτήτη. Πρόκειται για ένα υβριδικό σχέδιο, που αποτελείται από σάκους με χώμα (earthbags) ως μονωτικό υλικό που καλύφθηκαν τελικά με papercrete πάνω από έναν προκατασκευασμένο μεταλλικό θόλο, τσιμεντένιο πάτωμα και δύο ξύλινους πλαϊνούς τοίχους. Δημιουργεί χώρο περίπου 81 τ.μ. Αυτή η ιδέα βέβαια μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη δημιουργία μεγαλύτερων χώρων ακόμη και ως κατοικία, απλά προσθέτοντας μονάδες αυτού του μεταλλικού σκελετού ή χρησιμοποιώντας σκελετό μεγαλύτερων αρχικών διαστάσεων.

60% τσιμέντο Portland 40% χαρτί

50% τσιμέντο Portland 50% χαρτί

Χωρίς τσιμέντο portland

Δείγματα κατασκευασμένα από κουτί για καφέ.

ΧΑΡΤΙ Papercrete, Carriage House

56

Το cardboard είναι ένα φτηνό, χαμηλής πυκνότητας χαρτόνι, που παράγεται από άχρηστο χαρτί (εφημερίδες, χαρτόνι) και από ξυλοπολτό που χρησιμοποιείται για κατασκευή κουτιών συσκευασίας. Παράγεται σε ποικίλα πάχη, έως 3 mm, κόβεται και τσακίζεται εύκολα, ενώ μπορεί να συνδεθεί με κόλλα, ταινία, γόμφο. Ως δομικό υλικό έχει πολύ μικρή ελαστικότητα θεωρείται δε ανισότροπο, καθώς έχει μεγαλύτερη αντοχή στη μια κατεύθυνση. Τα δομικά χαρακτηριστικά του μεταβάλλονται ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες (υψηλή υγρασία και θερμοκρασία είναι οι χειρότερες συνθήκες). Για προστασία από τη βροχή καλύπτεται με ένα στρώμα πλαστικού, ενώ η πυροπροστασία επιτυγχάνεται με προσθήκη ειδικών χημικών στον πολτό και με ειδική πυράντοχη βαφή.

Μία από τις πρωτοποριακές κατοικίες που παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Houses of the Future», στο ολυμπιακό πάρκο του Σίδνεϋ, από τις 19 Φεβρουαρίου μέχρι τις 31 Οκτωβρίου 2005, ήταν και το «Cardboard House» σχεδιασμένο από τους αρχιτέκτονες Stutchbury and Pape.

Κατασκευασμένο κατά 85% από ανακυκλωμένα υλικά-κυρίως από panels χαρτονιού (cardboard) που παραχωρήθηκαν από τις βιομηχανίες Vizy, έχει πολύ χαμηλό κόστος, μεταφέρεται και συναρμολογείται εύκολα (2 άτομα μπορούν να ολοκληρώσουν μια μονάδα μέσα σε 6 μόλις ώρες) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προσωρινός τρόπος στέγασης για καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ή απλά ως κατοικία διακοπών. Με την ανακύκλωση ενός τέτοιου σπιτιού σώζονται 39 δέντρα και 30.000 λίτρα νερό. (http://www.housesofthefuture.com.au/hof_houses04.html#whywould)

ΧΑΡΤΙ Cardboard House

57

Ένα ακόμη έξυπνο παράδειγμα έμμεσης ανακύκλωσης

χαρτιού, είναι η θερμομόνωση από παλιές εφημερίδες (WARMCEL). Ήδη, στο Ηνωμένο Βασίλειο, έχει τοποθετηθεί σε πάνω από ένα εκατομμύριο κατοικίες τα τελευταία 20 χρόνια. Η θερμοαγωγιμότητα αυτού του υλικού είναι μόλις 0.036 W/mK, ενώ ο τρόπος τοποθέτησης του μειώνει στο ελάχιστο δυνατό τις θερμικές γέφυρες-απώλειας ενέργειας. Αποτελείται 100% από ανακυκλωμένες παλιές εφημερίδες και περιέχει πολύ χαμηλή εμπεριεχόμενη ενέργεια, απαιτώντας έτσι πολύ λιγότερη ενέργεια κατασκευής σε σχέση με άλλα μονωτικά υλικά. Δεν περιέχει φορμαλδεΰδες, CFCs, VOCs και άλλες τοξικές ουσίες και δεν υπάρχει πρόβλημα στην επαφή με πλαστικά καλώδια. Έχει αντοχή στη φωτιά στα επίπεδα που απαιτούνται για ξύλινες κατασκευές τύπου timber-frame, μέσω της προσθήκης απλών ανόργανων αλάτων. (http://www.excelfibre.com/building/products3.html http://www.naturalbuilding.co.uk/)

Ένας αρχιτέκτονας που έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την επαναχρησιμοποίηση χάρτινων κυλίνδρων (paper tubes) είναι ο Shingeru Ban. Στον έκτο όροφο του κέντρου Pompidou των αρχιτεκτόνων Piano και Rogers στο Παρίσι, ο Shingeru κατασκεύασε το 2004 έναν προσωρινό χώρο εργασίας 115 τ.μ. με σκελετό από χάρτινους κυλίνδρους και μεταλλικά στοιχεία. Η πλήρωση έγινε με πανέλα ανακυκλωμένης ξυλείας OSB και η επικάλυψη από μια μεμβράνη διοξειδίου του τιτανίου, PTFE και PVC. (www.shigerubanarchitects.com)

Warmcel, Γραφείο από Χάρτινους κυλίνδρους ΧΑΡΤΙ

58

Τον Ιούνιο του 1995, πολλοί άνθρωποι ήταν αναγκασμένοι να

μένουν ακόμη σε άθλιες σκηνές, σε πάρκα, δίπλα στα κατεστραμμένα από το σεισμό, που είχε γίνει μισό χρόνο πριν στη Κobe της Ιαπωνίας, σπίτια τους. Η λύση του Shigeru Ban ήταν μια φθηνή κι απλή κατασκευή από πεπιεσμένους σωλήνες χαρτιού που μπορούσε να κατασκευαστεί από τον καθένα. Το κόστος των υλικών για μια μονάδα 52 τετραγωνικών μέτρων είναι λιγότερο από 2.000$. (www.shigerubanarchitects.com)

Ο Shigeru Ban είναι πρωτοπόρος στις κατασκευές με χάρτινους κυλίνδρους (PTS). Αφού μελέτησε το υλικό, ανακάλυψε ότι μπορεί να φτιάξει στατικές κολώνες (που να φέρουν φορτία) από ανακυκλωμένο χαρτόνι και να σχηματίσει όμορφα ζευκτά που συναρμολογούνται γρήγορα. Παράλληλα, το υλικό αυτό παρέχει στεγανότητα και πυροπροστασία. Οι κύλινδροι σταθεροποιούνται ο ένας δίπλα στον άλλο με τη χρήση κολλητικής στεγανωτικής ταινίας.

Τα σπίτια paper log είναι εύκολο να ανακυκλωθούν μετά τη χρήση τους, να μεταφερθούν, να αποθηκευτούν, ενώ οι χάρτινοι κύλινδροι μπορούν να κατασκευαστούν επιτόπου. Το μεγάλο πλεονέκτημα όμως των κυλίνδρων είναι ότι υπάρχουν ήδη έτοιμοι σε ποικίλα πάχη και διαμέτρους. Το βάρος που μπορούν να υποστηρίξουν εξαρτάται από τους δύο αυτούς παράγοντες. Όπως σημειώνει ο Ban: «Θεωρητικά, μπορώ να φτιάξω κτίρια με ύψος λίγων ορόφων, αλλά δε μου έχει δοθεί η ευκαιρία ακόμη». (www.designboom.com/history/ban_paper.html)

Κιβώτια μπύρας γεμισμένα με άμμο αποτελούν τα θεμέλια και

απομονώνουν την κατασκευή από την υγρασία του εδάφους. Χάρτινοι κύλινδροι αποτελούν τους τοίχους, ενώ οι οροφές είναι από ύφασμα σκηνής. Η οροφή το καλοκαίρι διαχωρίζεται με μικρό κενό από τους τοίχους ώστε να επιτρέπει την κυκλοφορία του αέρα μέσα στο χώρο, ενώ το χειμώνα το κενό αυτό κλείνει, για να διατηρεί ζεστή την εσωτερική θερμοκρασία.

Οι μονάδες καταλαμβάνουν 16 τετραγωνικά μέτρα η κάθε μία. Τα κιβώτια μπύρας διατέθηκαν από βιομηχανία και χρησιμοποιήθηκαν επίσης κατά τη διαδικασία κατασκευής για τη δημιουργία σκάλας.

ΧΑΡΤΙ Paper Log Houses

59

Με βάση τα καταλύματα στη Kobe στην Ιαπωνία, στα νέα σπίτια έγιναν κάποιες βελτιώσεις ώστε να ταιριάζουν περισσότερο στο περιβάλλον της Τουρκίας. Για παράδειγμα κάθε μονάδα είναι 3x6m, μια διαφορετική και ελαφρά μεγαλύτερη διάταξη (18 τετραγωνικά μέτρα αντί για 16), που οφείλεται στις διαφορετικές φιξ διστάσεις του κοντραπλακέ στη Τουρκία κι επίσης στο μεγαλύτερο πλήθος μελών σε κάθε οικογένεια. Κατά δεύτερον τα καταλύματα είχαν μεγαλύτερη μόνωση: Κομμάτια χρησιμοποιημένου χαρτιού τοποθετήθηκαν μέσα στους εξωτερικούς κυλίνδρους και fiberglass στην οροφή, ενώ χάρτινα και πλαστικά φύλλα χρησιμοποιούνται για περισσότερη μόνωση ανάλογα με τις ανάγκες των κατοίκων. (www.designboom.com/history/ban_paper.html)

Τα Paper Log Houses χρησιμοποιήθηκαν ως καταλύματα και από πληγέντες του σεισμού του 2001 στην Ινδία, όπου ξεχωρίζουν για τη θεμελίωση τους και την οροφή τους. Μπάζα από κατεστραμμένα κτίρια χρησιμοποιήθηκαν για τη θεμελίωση αντί για κιβώτια μπύρας, που δε μπορούσαν να ευρεθούν στην περιοχή. Το δάπεδο καλύφθηκε με ένα παραδοσιακό πάτωμα από λάσπη. Για την οροφή, κομμένα bamboo χρησιμοποιήθηκαν στα τόξα της θολωτής οροφής και ολόκληρα bamboo στα δοκάρια της στέψης. Η στέγαση διαμορφώθηκε με τρεις στρώσεις: Ένα τοπικό καλαμωτό υφαντό τοποθετήθηκε πάνω από τα τόξα bamboo, από πάνω του ένας καθαρός πλαστικός μουσαμάς για προστασία ενάντια στη βροχή κι από πάνω άλλο ένα καλαμωτό υφαντό. Ο αερισμός γίνεται από τα αετώματα, όπου μικρές τρύπες ανάμεσα στο πλεχτό επιτρέπουν τη κυκλοφορία του αέρα. Ο αερισμός παρέχει επίσης τη δυνατότητα να μαγειρεύουν οι κάτοικοι μέσα στα σπίτια, με πρόσθετο όφελος να απωθούνται με αυτό το τρόπο τα κουνούπια. (www.shigerubanarchitects.com)

ΧΑΡΤΙ Paper Log Houses

60

Μια ελαφρώς διαφορετική κατασκευή

εφαρμόστηκε από τον Shigeru Ban για την δημιουργία της εκκλησίας στον καταυλισμό της Kobe, καθώς η προηγούμενη καταστράφηκε από το σεισμό.

Η «χάρτινη» εκκλησία ολοκληρώθηκε σε μόλις 5 εβδομάδες με τη βοήθεια 160 εθελοντών. Καθώς η κατάσταση απαιτούσε μια γρήγορη λύση, χωρίς να χρειάζεται χρονοβόρα μελέτη σχεδιασμού και στατικών, η κατασκευή σχεδιάστηκε βάσει των τεχνικών της «χάρτινης» αρχιτεκτονικής (όπως στα paper logs) που είχαν αναπτυχθεί σε προηγούμενα project. Σημαντικό ήταν το χαμηλό κόστος κατασκευής και ότι η συναρμολόγηση μπορεί να γίνει από εθελοντές, με ασφάλεια, χωρίς τη χρήση ειδικού εξοπλισμού. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα: «η κατασκευή δίνει ένα εσωτερικό οβάλ χώρο 80 θέσεων» (φτιαγμένη από 58 κυλίνδρους, 5 μέτρων μήκους, διαμέτρου 330 χιλ. και πάχους 15 χιλ.). Κατά μήκος του μεγάλου άξονα της έλλειψης οι κύλινδροι τοποθετήθηκαν σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους ώστε να σχηματίσουν το χώρο της Αγίας Τράπεζας αλλά παράλληλα κι έναν χώρο στο πίσω μέρος για αποθήκευση. Κατά μήκος του μικρού άξονα, οι κύλινδροι είχαν μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ τους, ώστε, όταν ανοίγουν οι μπροστινοί υαλοπίνακες, να υπάρχει μια συνέχεια μεταξύ εσωτερικού κι εξωτερικού χώρου. (www.designboom.com/history/ban_paper.html)

ΧΑΡΤΙ Paper Church

61

Οι Cottrell & Vermeulen Architecture σχεδίασαν το

2000 στο Essex της Αγγλίας ένα καινοτόμο κτήριο εκπαίδευσης, το «Cutting-Edge Cardboard» που θα κοστίζει ελάχιστα και θα είναι εξ’ ολοκλήρου κατασκευασμένο από ανακυκλώσιμα υλικά.

Εξετάζοντας τις κατασκευαστικές ιδιότητες του cardboard χαρτονιού, έκαναν χρήση της εγγενούς αντοχής του διπλωμένου χαρτιού, την οποία ανακάλυψαν μετά από τη μελέτη των origami. (Richardson P. 2007, 92) Διατηρώντας το μοτίβο της αναδίπλωσης από τη σχεδίαση μέχρι το τελικό αποτέλεσμα του κτηρίου, τα δυναμικά γραφικά που καλύπτουν την πρόσοψη του κτηρίου είναι εικόνες και οδηγίες για τη κατασκευή ενός origami ερωδιού, που έχει εκτυπωθεί από σχέδια του καλλιτέχνη Simon Patterson. Τα παιδιά συνέλλεξαν χαρτόνια για ανακύκλωση από συσκευασίες tetrapack, αντικολλητά φύλλα χαρτονιού και άλλα, ενώ συμμετείχαν τα ίδια στο σχεδιασμό του κτηρίου, λαμβάνοντας μέρος σε μία ζωντανή εκπομπή του BBC. Με αυτό τον τρόπο η κοινότητα αγκάλιασε το γεγονός και ήρθαν σε επαφή, τόσο τα παιδιά όσο και οι κάτοικοι, με τη διαδικασία της ανακύκλωσης, αποκτώντας και μία αίσθηση οικειοποίησης για το ίδιο το κτήριο. Τα πανέλα του χαρτονιού που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή, είναι μονωτικά, καθώς το ίδιο το χαρτόνι, από τη φύση του, εμπεριέχει πυρήνες αέρα. Ακόμα, αντέχουν στην επιβολή φορτίου χάρη στη σύνθετη ξυλεία που χρησιμοποιείται στις συνενώσεις τους, στις ακμές. Κύλινδροι χαρτονιού, που έχουν ευρύτατα χρησιμοποιηθεί και από τον αρχιτέκτονα Shigeru Ban για να στεγάσουν σεισμόπληκτους, εδώ χρησιμοποιούνται ως κατασκευαστικές κολόνες και μέλη τοίχων που σχηματίζονται από συστοιχίες σωλήνων (Richardson P. 2007, 92). Ο συνδυασμός του ευφυούς σχεδιασμού και των μεθόδων επανάχρησης σ’ αυτό το κτήριο αποτελούν ένα εξαίσιο παράδειγμα.

ΧΑΡΤΙ Cutting-Edge Cardboard

62

3.2.1.2. ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΜΠΡΙΖ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

63

Περισσότερα από τρία δισεκατομμύρια λάστιχα αυτοκινήτων καταλήγουν σε χωματερές, αλλά και σε διάφορούς άλλους χώρους στην ύπαιθρο, κάθε χρόνο.

Τα ελαστικά δεν αποσυντίθεται, είναι εύφλεκτα, ενώ κατά την καύση τους προκαλείται τεράστια ρύπανση στην ατμόσφαιρα. Έτσι η ανακύκλωση του ελαστικού, αλλά και των υπόλοιπων ανακυκλώσιμων υλικών, αποτελεί μονόδρομο για την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος. Η διαδικασία επεξεργασίας είναι αρκετά σύνθετη, καθώς, στα ενδιάμεσα στάδια, τα μηχανήματα πρέπει να διαχωρίσουν όλα τα υλικά που συνθέτουν το προϊόν που ανακυκλώνεται. Από τα ελαστικά παράγονται τρία διαχωρισμένα καθαρά και επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά: Το λάστιχο σε κόκκο, το ατσάλι και η πούδρα του ελαστικού, που δημιουργείται στα διάφορα στάδια της κοπής του. (http://www.ecotec.gr/article.php?ID=94)

Σε μια ανεπτυγμένη χώρα, τα τρία τέταρτα των χρησιμοποιημένων ελαστικών θα ανακυκλωθούν, για να χρησιμοποιηθούν σαν πλαστική επίστρωση δαπέδου, ή θα καούν και θα καταλήξουν σε χωματερές. Όμως οι βιομηχανίες ελαστικών ευχαρίστως θα δώριζαν τα χρησιμοποιημένα λάστιχα, καθώς πρέπει να δαπανήσουν για την απόρριψη τους. Τα λάστιχα είναι πολύ γερά και παράλληλα ελαστικά. Η ελαστικότητα τους τα καθιστά ασταθή αν απλά τοποθετηθούν το ένα πάνω στο άλλο όπως είναι. Αλλά καθώς εσωτερικά είναι κενά, μπορούν να γεμίσουν με υλικά, όπως χώμα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός στοιχείου με μεγάλη αντοχή σε πιέσεις και καλή συσσώρευση θερμότητας. Δεν είναι κατάλληλα για κατασκευές με αυστηρές απαιτήσεις και μόνο με το συνδυασμό και άλλων υλικών τα λάστιχα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ελαστικές κατασκευές. Μπορούν εύκολα να κοπούν (αλλά σε συγκεκριμένα σημεία) και είναι ένα άριστο υλικό κάλυψης. (Ed Van Hinte 2007, 130)

Τα παρμπρίζ αυτοκινήτων αποτελούν άριστη επιλογή για εφαρμογή με πολλούς τρόπους. Το κακό είναι ότι δε μπορούν να αποσπαστούν εύκολα από το σκελετό των αυτοκινήτων, καθώς είναι ενωμένα με κόλλα. Όμως υπάρχουν αποθήκες παρμπρίζ, όπου καινούργια υαλοστάσια μένουν σε αποθήκες για 15 χρόνια ώστε να αντικαταστήσουν τα σπασμένα. Μετά από 15 χρόνια όμως δε πωλούνται πλέον, γιατί οι ιδιοκτήτες των λίγων αυτοκινήτων που έχουν μείνει από τα μοντέλα αυτά, αναζητούν ανταλλακτικά σε αγορές μεταχειρισμένων. (Ed Van Hinte, 2007, 120)

ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΜΠΡΙΖ

64

Τα παρμπρίζ αυτοκινήτων είναι γυαλιά ιδιαίτερα ανθεκτικά και μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για τη κατασκευή γυάλινης όψης ή οροφής, όπως στο κτίριο Mason’s Bend Community Center στην Alabama του Rural Studio. Συγκεκριμένα τα 80 παρμπρίζ που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της στέγης είναι από GMC του 1980. Το σχήμα του κτιρίου είναι ένας συνδυασμός εκκλησίας και αχυρώνα. Το κτίριο έπρεπε να είναι επιβλητικό και καινοτόμο ταυτόχρονα, αλλά με μικρό προϋπολογισμό για τη κατασκευή του. Γι’ αυτό οι τοίχοι είναι φτιαγμένοι από πατημένο χώμα (ντόπια άργιλος, τσιμέντο και νερό) και τα υαλοστάσια είναι στερεωμένα σε ένα μεταλλικό σκελετό, κατασκευασμένο από κομμάτια μετάλλων, που περισώθηκαν από κοντινές χωματερές. Τα δοκάρια είναι φτιαγμένα από κυπαρρίσια της περιοχής, που κόπηκαν και πλανήθηκαν ειδικά για το κτίριο αυτό. Στην κατασκευή χρησιμοποιήθηκαν και τα κρύσταλλα ασφαλείας των πλευρικών παραθύρων του αυτοκινήτου, καθώς είναι εύκολο να ανοιχτούν τρύπες σε αυτά. (Ed Van Hinte 2007, 120)

Mason’s Bend Community Center ΠΑΡΜΠΡΙΖ

65

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης παρμπρίζ είναι από τους “2012

Architects” στο κατάστημα παπουτσιών Duchi , όπου τα ράφια που τοποθετούνται τα κουτιά είναι από 130 παρμπρίζ Audi 100, τυλιγμένα σε πλαστικό. Καθώς οι αναλογίες τους ήταν οι επιθυμητές, το μόνο που χρειαζόταν ήταν απλά να τα ξεπακετάρουν και να τα τοποθετήσουν στη θέση τους.

Για τα ράφια της βιτρίνας, καθώς και για τη βιτρίνα, χρησιμοποιήθηκαν 40 κρύσταλλα από πλευρικά παράθυρα από ποικίλες μάρκες και τύπους αμαξιών. Για την επίστρωση του δαπέδου επιλέχθηκε ανακυκλωμένο πλαστικό. Το κατάστημα Duchi είναι κατασκευασμένο κατά 90% από ανακυκλωμένα υλικά. Η μοναδική κατασκευή που είναι φτιαγμένη από νέα υλικά είναι αυτή από ανοξείδωτο χάλυβα που φέρει τα ράφια-παρμπρίζ αυτοκινήτων. (Ed Van Hinte 2007, 120)

ΠΑΡΜΠΡΙΖ Κατάστημα Duchi

66

Στα μέσα του 1970, ο αρχιτέκτονας Michael Reynolds σχεδίασε το πρώτο, όπως

ονόμασε ο ίδιος, Earthship, «γεώπλοιο». Το κατάλυμα αυτό έπρεπε να υπακούει σε τρεις αρχές: Καταρχήν έπρεπε να είναι αειφόρο, από γηγενή υλικά σε κάθε μέρος του πλανήτη αλλά και από ανακυκλώσιμα υλικά όπως τα λάστιχα αυτοκινήτων, όποτε ήταν δυνατό.7 Δεύτερον, έπρεπε τα καταλύματα αυτά να έχουν αυτονομία όσον αφορά τις υποδομές νερού και ενέργειας, ώστε να είναι λιγότερο ευάλωτα στις φυσικές καταστροφές8. Τέλος, έπρεπε να μπορούν να κατασκευαστούν από ένα μέσο άτομο, χωρίς εξειδίκευση στη κατασκευή κτιρίων. Κάθε «γεώπλοιο» είναι χτισμένο λίγο πιο κάτω από τη στάθμη του εδάφους για λόγους θέρμανσης και απόδοσης ενέργειας. Οι τοίχοι, εκτός της νότιας όψης που είναι γυάλινη, είναι κατασκευασμένοι από λάστιχα αυτοκινήτων γεμισμένα με ξερό χώμα, από την εκσκαφή για τη δημιουργία της κοιλότητας. Καθώς οι τοίχοι είναι φτιαγμένοι κυρίως από χώμα, συσσωρεύουν θερμότητα κατά τη διάρκεια της ημέρας, διατηρώντας μια ευχάριστη θερμοκρασία μετά τη δύση του ηλίου. (Ed Van Hinte 2007, 128) Η κατασκευή είναι απλή: Ένα άτομο σκάβει για τη δημιουργία της κοιλότητας και ρίχνει το χώμα από την εκσκαφή μέσα στα λάστιχα. Ένα δεύτερο άτομο, χρησιμοποιώντας βαριοπούλα, συμπιέζει το χώμα μέσα στο λάστιχο. Κάθε λάστιχο πρέπει να γεμίζεται στη τελική του θέση, καθώς μετά είναι πολύ βαρύ για να μετακινηθεί9 Πλαστικά ή γυάλινα μπουκάλια χρησιμοποιούνται ως στοιχείο πλήρωσης για πιο λεπτούς τοίχους ή ανάμεσα στα λάστιχα για να καλύψουν μικρά κενά.

Τα μεγάλα πλεονεκτήματα της κατασκευής αυτής είναι ότι οι τοίχοι από λάστιχα και χώμα μπορούν να φέρουν μεγάλα φορτία και έχουν μεγάλη αντοχή ενάντια στη φωτιά. Χάρη στη μεγάλη πυκνότητα τους, τα γεμισμένα λάστιχα, δεν καίγονται εύκολα όταν εκτεθούν σε φωτιά. Επίσης τα «γεώπλοια» είναι χαμηλού κόστους κατασκευής, καθώς τα χρησιμοποιημένα λάστιχα παρέχονται δωρεάν. Η χρήση μόνωσης στο εξωτερικών των τοίχων, που δεν υπήρχε στα πρώιμα σχέδια, βελτιώνει τη βιωσιμότητα στα σπίτια αυτά σε κάθε κλίμα, χωρίς να μειώνει την ανθεκτικότητα της κατασκευής.

Αυτή τη στιγμή, τα καταλύματα αυτά εφαρμόζονται στις περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ, καθώς και σε πολλές χώρες στην Ευρώπη, ενώ χρησιμοποιούνται και σαν καταλύματα εκτάκτου ανάγκης μετά από φυσικές καταστροφές. (http://en.wikipedia.org/wiki/Earthship).

7 Μόνο στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι υπάρχουν 250 εκατομμύρια λάστιχα κάθε χρόνο που μπορούν να ανακυκλωθούν. 8 Για παράδειγμα το νερό συλλέγεται από την οροφή και με τη βοήθεια ειδικής συσκευής καθαρίζεται ώστε να είναι πόσιμο. Με τη χρήση φωτοβολταϊκών στοιχείων και ανεμόμυλων, η ηλιακή και η αιολική ενέργεια μετατρέπονται σε ηλεκτρική για τις ανάγκες κάθε καταλύματος.

ΕΛΑΣΤΙΚΑ Earthship

67

Maison Gomme Υλικά: επαναχρησιμοποιημένο ξύλο, λάστιχα αυτοκινήτων, γυαλί με μόνωση, ανοξείδωτοι ατσάλινοι δίσκοι 8x2.5m

Η ομάδα The Mille Gomme πρότεινε το 2005 τη προσεχτική αποσυναρμολόγηση ενός ξύλινου σπιτιού κήπου, ώστε να επαναχρησιμοποιήσει τα υλικά του για μια πιο λειτουργική κι αποδοτική κατασκευή. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ενός λειτουργικού σπιτιού κήπου για όλο το χρόνο με χώρους γραφείου κι αποθήκευσης.

Το σπίτι έχει διαστάσεις 8 x 2,5 μέτρα. Η κύρια κατασκευή αποτελείται από ξύλινα πλαίσια καλυμμένα από λεπτές πολυσύνθετες πλάκες. Για την αντοχή ενάντια σε άσχημες καιρικές συνθήκες, όπως χειμώνας ή βροχή χρησιμοποιήθηκε μόνωση από πετροβάμβακα, μια αναπνεύσιμη πλαστική μεμβράνη και μια στρώση από παλιά λάστιχα αυτοκινήτων. Η εσωτερική επένδυση είναι από διαφορετικά είδη από επαναχρησιμοποιημένο ξύλο. Τα παράθυρα είναι από γυαλί με μόνωση, δεύτερης χρήσης. Ο αερισμός επιτυγχάνεται μέσω τεσσάρων ανοιγμάτων στην οροφή και στους τοίχους. (www.millegomme.com)

ΕΛΑΣΤΙΚΑ Maison Gomme

68

3.2.1.3 ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

69

Εκτός από το χαρτί και τα τμήματα αυτοκίνητων, υπάρχουν πολλά ακόμη υλικά, από

μοκέτες μέχρι πόρτες πλυντηρίων, τα οποία μπορούν, με λίγη φαντασία, να χρησιμοποιηθούν ως απλές δομικές μονάδες. Τα υλικά αυτά είναι εξίσου σημαντικά με τα υπόλοιπα, αλλά συνοψίζονται σε ένα κεφάλαιο, καθώς υπάρχουν μόνο μεμονωμένες εφαρμογές ανακύκλωσης τους στον τομέα της αρχιτεκτονικής μέχρι σήμερα.

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

70

Οι παλιές τριμμένες μοκέτες μπορούν να

ανακυκλωθούν: κόβονται σε μικρότερα κομμάτια και χρησιμοποιούνται σε στοίβες για τη δημιουργία τοίχων. Μετά από εφτά χρόνια οι μοκέτες δεν αναδίδουν πλέον δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις (VOC, volatile organic compounds).Κατά τη χρήση τους ως επίστρωση δαπέδων οι εκπομπές αυτές είναι πολύ μικρές για να είναι βλαβερές, αλλά για τη δημιουργία τοίχου απαιτείται πολύ περισσότερο υλικό ανά μέτρο. (Ed Van Hinte 2007, 34)

Με τη πρωτοβουλία του Rural Studio, το 2001 ένα μεγάλο μέρος του Lucy House (75 τετραγωνικά μέτρα) κατασκευάστηκε με τη χρήση μοκετών για τη δημιουργία των τοίχων. Χρειάστηκαν συνολικά 20.774 κομμάτια μοκέτας. Το κατάλυμα αποτελείται από δύο μέρη: ένα ημιυπόγειο καταφύγιο για τυφώνες μαζί με ένα υπνοδωμάτιο, ενώ το άλλο μέρος αποτελείται από τρία παιδικά υπνοδωμάτια, ένα μπάνιο και το σαλόνι. Τα κομμάτια από μοκέτες στοιβάχτηκαν το ένα πάνω στο άλλο σαν τούβλα, σε δεσμίδες των πέντε. Καθώς στις γωνίες και ανάμεσα στα παράθυρα υπάρχουν μεταλλικές κολώνες διαμέτρου 100 χιλιοστών (που δρουν ως ενίσχυση, εφόσον οι τοίχοι

αυτοί δε μπορούν να φέρουν από μόνοι τους το φορτίο της σκεπής), μερικά από τα κομμάτια χρειάστηκε να διατρυπηθούν. Την στέψη του τοίχου διατρέχει ένα ξύλινο δοκάρι, στο οποίο βιδώνονται οι μεταλλικές κολώνες με τέτοιο τρόπο ώστε οι τοίχοι που είναι φτιαγμένοι από μοκέτες να είναι προεντεταμένοι (Sinclair C. 2006, 147). Το μειονέκτημα της όλης κατασκευής είναι ότι απαιτείται πολλή και σκληρή χειρονακτική εργασία για τη δημιουργία της: Πέρα από τη συμπίεση των χιλιάδων κομματιών, πολλά από αυτά χρειάζεται να κοπούν σε συγκεκριμένες διαστάσεις. Ένα πλεονέκτημα τους είναι ότι τα χιλιάδες αυτά κομμάτια μοκέτας παρέχουν τη δυνατότητα να παίξει κανείς με τα χρώματα. Το αποτέλεσμα στο Lucy House είναι μια φαινομενικά μπλε-γκρι απόχρωση από μακριά, αλλά αν κανείς πλησιάσει πιο κοντά, ποικίλα φωτεινά χρώματα στους τοίχους θα αποκαλυφθούν..(Ed Van H inte 2007, 34)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Lucy House

71

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της χρήσης των ιστιοπλοϊκών πανιών όπως αναφέρει ο καθηγητής ιστιοπλοΐας στον Π.Ο.Ι.Α.Θ. Νίκος Βουλής είναι πώς στην περίπτωση που αυτά σκιστούν κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, δεν επιδιορθώνονται αλλά αντικαθίστανται, οπότε υπάρχει δυνατότητα επανάχρησης αυτών των σχετικά μεγάλων διαστάσεων υφασμάτων, που έχουν ως χαρακτηριστικές ιδιότητες την μεγάλη αντοχή στον άνεμο και την χαμηλή απορροφητικότητα νερού, που είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την περαιτέρω χρήση τους σε εξωτερικούς χώρους.

Μετά από επιθυμία ενός ινστιτούτου για βαμβακερά υφάσματα να ελεγχθεί η καταλληλότητα της χρησιμοποίησης ιστιοπλοϊκού πανιού στην κατασκευή κατοικίας ο Albert Frey σχεδίασε το 1932 μια κατοικία με μεταλλικό και ξύλινο σκελετό σε τρία επίπεδα: ανοιχτό ισόγειο-πιλοτή, πρώτο όροφο που περιλαμβάνει τους δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους και τέλος την ταράτσα ως χώρο ηλιοθεραπείας και υπαίθριου υπνοδωματίου.

Το πανί, που είχε υποστεί επεξεργασία με ειδική ναυτική κόλλα τοποθετήθηκε ως εξωτερική επένδυση πάνω στα ξύλινα πανέλα τα οποία είχαν περαστεί πρώτα με αστάρι από μόλυβδο. Για τη στερέωση του χρησιμοποιήθηκαν χαλύβδινα καρφιά ανά 15 cm. Για προστασία του ξύλου τοποθετήθηκαν 3 στρώσεις ελαιοχρώματος και 1 στρώση χρώματος αλουμινίου για μεγαλύτερη θερμική μόνωση. Στο επίπεδο της στέγης και του δαπέδου χρησιμοποιήθηκε πανί μεγαλύτερης αντοχής, ενώ η εξωτερική επιφάνεια έπρεπε κάθε τρία χρόνια να ξαναβάφεται. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεπτομέρειες σύνδεσης του πανιού στα παράθυρα και η στερέωση του στις γωνίες του σπιτιού. Ήταν η πρώτη φορά που ιστιοπλοϊκό πανί χρησιμοποιήθηκε για κάλυψη ολόκληρου κτιρίου και όχι μόνο για στέγαση υπαίθριων χώρων.(Ludwig Matthias 1998, 95-97)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Wochenendhouse

72

Για να ανακυκλωθεί μία πόρτα πλυντηρίου πρέπει πρώτα να αποσυναρμολογηθεί, ώστε

το γυαλί, τα μεταλλικά και τα πλαστικά στοιχεία να ανακυκλωθούν το καθένα ξεχωριστά, διαδικασία η οποία απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας. Αλλά αντί για αυτό, οι πόρτες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσιες δημιουργώντας άριστα υδατοστεγανά παράθυρα. Για να το αποδείξουν αυτό οι “2012 Architects” σχεδίασαν το στούντιο τους συγκεντρώνοντας χρησιμοποιήσιμα υλικά από το δρόμο. Στη συνέχεια προχώρησαν στη κατασκευή του WasAutoMatiek bar από πόρτες πλυντηρίων κι ένα φούρνο πιτσαρίας (Richardson P. 2007, 72-73). Το μπαρ αυτό επανασυναρμολογήθηκε στη συνέχεια το 2003 ως Miele Space Station, που λειτουργούσε αρχικά ως κέντρο πληροφόρησης για την ανακύκλωση, ενώ στη συνέχεια «προσεδαφίστηκε» ως espresso bar στη σχολή των Αρχιτεκτόνων στο Delft.

Το μπαρ είναι κατασκευασμένο εξωτερικώς από τα αλουμινένια πανέλα των πλυντηρίων ρούχων, χρησιμοποιημένους μεταλλικούς σωλήνες και λάστιχα αυτοκινήτων.

(Ed Van Hinte 2007, 124) Τα στοιχεία του μπαρ και της κουζίνας αποτελούνται από υπαίθριους πίνακες ανακοινώσεων και από τις εσωτερικές πλευρές των πορτών ψυγείων, ενώ ιστιοπλοϊκά πανιά δημιουργούν τέντες για σκιασμό. Το δάπεδο του «σταθμού» είναι επικαλυμμένο με δάπεδο στίβου.

Miele Space Station – τμήματα πλυντηρίων ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

73

Τα καταφύγια εκτάκτου ανάγκης ήταν πάντα ένα

σημαντικό θέμα για τους σχεδιαστές. Τα τελευταία χρόνια η ανάγκη για τη δημιουργία καταφυγίων έγινε πολύ πιο έντονη, μετά από σειρά μεγάλων φυσικών καταστροφών των τελευταίων χρόνων. Μέσα στις πολλές επιτυχείς λύσεις που προτάθηκαν για την στέγαση των πληγέντων από τις καταστροφές, είναι και η πρόταση της I-Beam Design, το «σπίτι παλέτα» (Pallet House) το 1999, στο οποίο χρησιμοποιούνται ως δομικό στοιχείο ξύλινες παλέτες.

Οι σχεδιαστές Azin Valy και Suzan Wines αρχικά ανέπτυξαν την ιδέα τους, το Pallet House σαν μεταβατικές κατοικίες για τους πρόσφυγες του Κόσσοβου. «Ως μεταβατική κατοικία ορίζεται αυτή που γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ προσωρινού καταλύματος και μόνιμης κατοικίας. Εκτιμάται ότι η κατοικία αυτή έχει διάρκεια ζωής περίπου πέντε χρόνια, όσο δηλαδή χρειάζεται για μια οικογένεια για να φτιάξει ένα κλασσικό πέτρινο σπίτι στο Κόσσοβο.» (http://www.treehugger.com)

Στην πρόταση αυτή υπάρχουν πολλά σημαντικά κι έξυπνα επιλυμένα

στοιχεία. Οι παλέτες εκτός από πολύ φτηνές (κάθε παλέτα κοστίζει περίπου 5 δολάρια), χρησιμοποιούνται ήδη για τη μεταφορά αναγκαίων προμηθειών, όπως για ρουχισμό, τρόφιμα και φάρμακα. Αυτό σημαίνει ότι οι παλέτες επαναχρησιμοποιούνται αμέσως αφού εξυπηρετήσουν τον κύριο σκοπό τους. Καθώς το σπίτι παλέτα, είναι modular, οπότε επιτρέπει την ποικιλία στην κατασκευή, την διαφορετικότητα σε κάθε κατάλυμα, ανάλογα με το πολιτιστικό πλαίσιο αλλά και με το προσωπικό γούστο του κάθε ιδιοκτήτη. Το τελευταίο είναι πολύ σημαντικό καθώς πολλές προτάσεις για καταλύματα εκτάκτου ανάγκης έχουν αποτύχει, εξαιτίας της ομοιογένειας όλων των κατοικιών. Επίσης η κατοικία αυτή είναι εύκολη και γρήγορη στην κατασκευή, καθώς και προσφέρει μια σταδιακή εξέλιξη από προσωρινό κατάλυμα σε μόνιμη κατοικία με την προσθήκη πιο σταθερών εγχώριων υλικών, όπως υλικά και μπάζα από κατεδαφίσεις, πέτρες, χώμα, λάσπη, πλαστικά και σκυρόδεμα. Το μέγεθος και η διάταξη κάθε κατοικίας μπορούν να εξελιχθούν με τη πάροδο του χρόνου, ενθαρρύνοντας την ανακατασκευή ολόκληρων οικισμών. Το σπίτι παλέτα προσαρμόζεται εύκολα σε όλες τις κλιματικές ζώνες της γης. (Sinclair C. 2006, 114)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Pallet House – ξύλινες παλέτες

74

Οι συσκευασίες γάλατος και χυμών (tetrapak) αποτελούνται από 77% χαρτί, 18%

πολυαιθυλένιο (www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100001_06/11/2007_1287046) και 5% αλουμίνιο, οπότε, για να μπορέσουν να ανακυκλωθούν, απαιτείται να προηγηθεί διαχωρισμός, γεγονός που αυξάνει το κόστος και ταυτόχρονα και την κατανάλωση ενέργειας. Ο Οργανισμός Smart Shelter Foundation θεώρησε πως αντί να ανακυκλωθούν αυτές οι σύνθετες συσκευασίες, θα ήταν προτιμότερο να επαναχρησιμοποιηθούν μετά από κατάλληλη θερμική συμπίεση ως υψηλής ποιότητας κατασκευαστικά υλικά, όπως φύλλα στέγης ή πανέλα. (www.smartshelterfoundation.org/) Το πολυαιθυλένιο λιώνει και λειτουργεί ως κόλλα για τη σύνδεση των άλλων υλικών και την αύξηση της αντοχής των πανέλων. (Annunziato L. 2002, 36-37)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Σύνθετες Συσκευασίες

75

Τα πλαστικά μπουκάλια χρειάζονται 400 - 500 χρόνια πριν να αρχίσουν να αποσυντίθενται και καταλαμβάνουν τεράστιο χώρο γεμίζοντας τα ΧΥΤΑ. Τα περισσότερα πλαστικά οδηγούνται σε χώρες του Τρίτου Κόσμου όπου, με αδιευκρίνιστες συνθήκες υγιεινής και σε εργοστάσια που είναι άγνωστο πόσο ρυπαίνουν, διαχωρίζονται ανάλογα με το είδος, λιώνονται και αποτελούν την πρώτη ύλη για ένα άλλο πλαστικό προϊόν (ανακυκλωμένο πολυαιθυλένιο) όπως π.χ. αποστραγγιστικές μεμβράνες- (φυλλάδιο εταιρείας Zinco) ή μια σακούλα. Υπάρχουν και στην Ελλάδα εργοστάσια ανακύκλωσης πλαστικού, αλλά οι δυνατότητές τους είναι μικρές σε σχέση με τις παραγόμενες ποσότητες. (http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100001_06/11/2007_1287046)

Ένα παράδειγμα άμεσης επανάχρησης πλαστικών συσκευασιών προτείνουν οι Nicolas Buckley, Kenny Orellana και Carlos Argueda από το Πανεπιστήμιο Ricardo Parma στο Περού με την επαναχρησιμοποίηση πλαστικών μπουκαλιών ως δομικές μονάδες για την κατασκευή ενός τοίχου με δυνατότητα αερισμού για μικρές μονάδες κατοικίας χαμηλού κόστους στην Λίμα. (Cappelli L. 2006, 216)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Πλαστικές Συσκευασίες

76

Το Casa Pollo (Chicken House) σχεδίασε ο 34χρονος Ισπανός αρχιτέκτονας Santiago Cirugeda ως μία εναλλακτική οικονομική κατοικία, η οποία μπορεί να κατασκευαστεί εύκολα και γρήγορα χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένα υλικά. Αποτελεί κομμάτι της πρότασης του αρχιτέκτονα για εναλλακτικού τύπου αστικές κατοικίες, οι οποίες μπορούν να στήνονται και να αποσυναρμολογούνται σε δημόσιους χώρους. Η εύρεση ενός μοντέλου κατοίκησης για νέους, λίγων τετραγωνικών και χαμηλού κόστους, απασχολούσε την ισπανική κυβέρνηση και η υπουργός στέγασης María Antonia Trujillo είχε ανοίξει διάλογο για το θέμα αυτό. (Bohigas, Arenas 2006, 263)

Casa Pollo ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

77

Τέσσερις προτάσεις10 ανάμεσα στις οποίες και η πρόταση Casa Pollo χρηματοδοτήθηκαν από το υπουργείο κατοικίας, την κυβέρνηση της Καταλανίας και το αστικό συμβούλιο της Βαρκελώνης για να τεθούν σε εφαρμογή για την Construmat 2005, την διεθνή έκθεση οικοδόμησης της Βαρκελώνης. Ο Cirugeda είχε την ιδέα να υλοποιήσει την πρότασή του σε ένα κενό δημόσιο χώρο, όπου θα ήταν δυνατή η παρακολούθηση της ανέγερσης του κτηρίου από τους κατοίκους. Το τοπικό συμβούλιο παραχώρησε την τοποθεσία οικοδόμησης του κτηρίου, δίπλα στις φυλακές γυναικών στην περιοχή Poble Nou της πόλης. Έτσι το 2005 κατασκευάστηκε μία διώροφη κατοικία 30 μ2 μορφής Τ, και παρέμεινε εκεί για εννέα μήνες έως ότου αποσυναρμολογήθηκε.

Ολόκληρη η κατασκευή υλοποιήθηκε σε επτά ημέρες11 από ένα συνεργείο 12 μόνο ατόμων, που συγκέντρωσε και μετέφερε το υλικό στην περιοχή, συναρμολόγησε τον χαλύβδινο και ξύλινο σκελετό, κατασκεύασε τα πατώματα, τους τοίχους και το λουτρό χρησιμοποιώντας ξυλεία osb (oriented strand board), μεταλλικά και πολυκαρβονικά φύλλα και βίδωσε στους εξωτερικούς τοίχους τα ιταλικά μαύρα πλαστικά καλούπια (που τυπικά χρησιμοποιούνται για τη χύτευση οπλισμένου σκυροδέματος, αλλά εδώ χρησιμοποιήθηκαν ως εξωτερική επιφάνεια απορρόφησης ενέργειας ). Το πάνω επίπεδο, όπου βρίσκεται το καθιστικό, η κουζίνα και το μπάνιο, εξοπλίστηκε με επαναχρησιμοποιημένα υλικά και έπιπλα ΙΚΕΑ. Στοίχισε μόλις $29.000. Παρότι δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν από το τοπικό συμβούλιο άδεια μόνιμης διαμονής, οι συνεργάτες του αρχιτέκτονα διέμειναν στην κατοικία για μερικές μέρες.

Το Casa Pollo σήμερα έχει μεταφερθεί στο ισπανικό χωριό Lacorzana, ενώ ο Cirugeda συζητάει με τις αρχές της Βόρειας Ισπανικής Βασκικής Χώρας την πραγματοποίηση κοινωνικών κατοικιών χαμηλού κόστους συνολικής έκτασης 35.500 τετραγωνικών ποδιών και συνολικού κόστους 1,2 εκατομμυρίων δολαρίων για στέγαση νέων με μηνιαίο ενοίκιο $240.

10 Οι τέσσερις προτάσεις έγιναν από τα γραφεία: Ábalos & Herreros of Madrid, Lacaton and Vassal of Paris, Gustavo Gili of Barcelona, and Cirugeda's Recetas Urbanas (Urban Prescriptions) 11 Ιούνιος 2005

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

78

Για την παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, στις 2 Ιουνίου 2005, συγκροτήθηκε μια ομάδα αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών, δημοτικών συμβούλων και μηχανικών για την κατασκευή ενός σπιτιού-εκθεσιακού περιπτέρου εξολοκλήρου από άχρηστα ή παρατημένα υλικά, του Scrap House, στο San Fransisco. Τα υλικά συγκεντρώθηκαν μέσα σε τρεις εβδομάδες από την γύρω περιοχή, ενώ η κατασκευή και ο σχεδιασμός διήρκεσαν μόνο άλλες δύο εβδομάδες. (Cary J. 2006, 81-82)

Εσωτερικοί τοίχοι επενδύθηκαν με παλιά πληκτρολόγια υπολογιστών, με τηλεφωνικούς καταλόγους (που βοηθήσαν στην μόνωση του χώρου και στην βελτίωση της ακουστικής του), με κομμάτια από μεταλλικά και ξύλινα κουφώματα και με πυροσβεστικούς σωλήνες.

Τέσσερις από τους εξωτερικούς τοίχους είναι κατασκευασμένοι από γυάλινα κομμάτια, διαφορετικών μεγεθών, που στερεώνονται σε έναν ειδικό σκελετό. Αυτά τα κομμάτια γυαλιού προέρχονται από τα στοκ τζαμιών που παραγγέλνουν οι εταιρίες κατασκευής μεγάλων κτιρίων, ώστε να αποφύγουν τυχόν καθυστερήσεις παράδοσης του έργου εξαιτίας σπασίματος κάποιων τζαμιών. Οι υπόλοιποι εξωτερικοί τοίχοι καλύφθηκαν από μεταλλικές πινακίδες -υπόλοιπα από εργασίες μιας εταιρίας μεταλλικών κατασκευών- καθώς και από ταμπέλες οδικής κυκλοφορίας. (www.publicarchitecture.org)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Scrap House

79

Ιμάντες για μεταφορά αντικειμένων διαμόρφωσαν τμήμα του πατώματος και έναν τοίχο. Ένα άλλο μέρος του πατώματος κατασκευάστηκε από παλιές πόρτες (τα ανοίγματα για παραθυράκια ή για κλειδαριές καλύφθηκαν από τσιμέντο.) ενώ το δάπεδο των υπνοδωματίων δημιουργήθηκε από πολύχρωμα δερμάτινα κομμάτια.

Η οροφή και η περίφραξη διαμορφώθηκε από παλιούς υπαίθριους πίνακες ανακοινώσεων, ενώ για τα ζευκτά της στέγης χρησιμοποιήθηκαν μεταλλικά κομμάτια (από αυτά που χρησιμοποιούνται για κατασκευή ραφιών). (www.scraphouse.org)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Scrap House

80

SCRAP HOUSE

Scrap House ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

81

V IL L A W EL P EL O , “ 2 0 1 2 a r ch i t e c t s ” ,2 0 0 7

Η ομάδα “2012 Architects” σχεδίασε τη Villa Welpelo στην

πόλη Εnschede, στην Ολλανδία, στοχεύοντας να χρησιμοποιήσει για την κατασκευή επαναχρησιμοποιούμενα υλικά σε ποσοστό 70% του συνόλου του έργου. Οι μεταλλικές κολώνες και τα δοκάρια του σκελετού προέρχονται από ένα μηχάνημα βιομηχανίας υφασμάτων που βρισκόταν στην γύρω περιοχή. (Η περιοχή Enschede είναι πρώην βιομηχανική περιοχή της Ολλανδίας). Η πρόσοψη προβλέπεται να καλυφθεί με κομμάτια ξύλου από καρούλια-στροφεία καλωδίων. Τα ξύλα επειδή είναι από τον κεντρικό κύλινδρο των καρουλιών, δε φέρουν καρφιά και έχουν όλα το ίδιο μέγεθος, ορίζοντας έτσι και το ρυθμό της όψης. Η πρόσοψη αποκτά ακόμη μεγαλύτερη δυναμικότητα καθώς η εξωτερική επιδερμίδα του σπιτιού θα αποτελείται από τζάμια πλάτους 40 εκατοστών, τα οποία κόπηκαν από υπολείμματα ενός εργοστάσιο γυαλιού. (www.2012architecten.nl)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ Villa Welpelo

82

3.2.2.1. CONTAINER

3.2.2. «ΜΟΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ»

83

Τα container μεταφοράς αγαθών εμφανίστηκαν το 1955 ως βιομηχανικό αντικείμενο και σήμερα υπάρχουν πάνω από 17 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, η πλειοψηφεία των οποίων είναι σε αχρηστία. Μόνο γύρω από τη Νέα Υόρκη τα container πλοίων είναι πολυάριθμα και ανεπιθύμητα όπως τα περιστέρια, με χιλιάδες να καταφτάνουν στα λιμάνια της πόλης κάθε χρόνο. Το κόστος επιστροφής τους πίσω, άδειων, αγγίζει τα $900 για το καθένα, ποσό το οποίο είναι λίγο-πολύ όσο και το κόστος αγοράς τους. Εξαιτίας του συγκεκριμένου μεγέθους τους (μήκους 6,5 ή 13 μέτρων) καθορίζουν κατά πολύ τον σχεδιασμό πλοίων, τρένων, φορτηγών και αεροπλάνων και διαφοροποιούν με την παρουσία τους ως ready-mades το τοπίο σε λιμάνια, αεροδρόμια και γενικά σε περιοχές φόρτωσης και εκφόρτωσης. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html)

Η αντιμετώπιση των container φορτηγών πλοίων με χρήσεις διαφορετικές, εκτός από αποθήκευση γίνεται εδώ και πολλά χρόνια, από καλύβες στα βουνά της Καλιφόρνια μέχρι hip studio και πλωτά γραφεία στις όχθες του Τάμεση στο Λονδίνο, πριν καν γοητευτούν από τις πρακτικές τους ιδιότητες οι αρχιτέκτονες. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html)

Η επανάχρηση container δεν ανταποκρίνεται μόνο στην τυπική οικολογική πρακτική της ανακύκλωσης υλικών, αλλά επίσης και στην λογική της επανάχρησης κοινών, άμεσα διαθέσιμων αντικειμένων από το «τεχνητό περιβάλλον» χωρίς να υπάρχει ανάγκη διαχωρισμού των στοιχείων που μπορούν να ανακυκλωθούν. Τα container μπορούν να θεωρηθούν ως πρώτη ύλη, με την έννοια ότι είναι σύγχρονες εκδοχές υλικών, όπως η πέτρα ή το ξύλο, που μπορούν να βρεθούν και να χρησιμοποιηθούν εύκολα σε ολόκληρο τον κόσμο. (Bohegas J. 2006, 210)

Από τη σκοπιά των υλικών, γίνεται εύκολα κατανοητό γιατί τα container πλοίων έχουν κατακτήσει πολλούς αρχιτέκτονες. Τα container αποτελούν μια εξαιρετικά ευέλικτη μέθοδο κατασκευής, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν σα θεμελιώδεις μονάδες χώρου, είναι εξαιρετικά ανθεκτικής κατασκευής και άμεσα διαθέσιμα. Αποτελούνται από έναν ατσάλινο σκελετό που δεν υποχωρεί, όταν άλλα container στοιβάζονται από πάνω και από μία ατσάλινη ή αλουμινένια εξωτερική επίστρωση, η οποία μπορεί να τροποποιηθεί ή να αφαιρεθεί εύκολα. Επιπλέον, είναι συχνά μονωμένα και υδατοστεγανά και φέρουν ξύλινο πάτωμα. Οι διαστάσεις τους είναι διεθνώς ίδιες, ώστε να μεταφέρονται και να τοποθετούνται εύκολα πάνω σε πλοία, φορτηγά ή τρένα. Το στάνταρ μέγεθος τους επιτρέπει επίσης την ελαστικότητα στις διευθετήσεις των container στο έδαφος. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html)

CONTAINER

84

Mία από τις καλύτερες ομάδες αρχιτεκτόνων που ασχολούνται με την ένταξη των

container πλοίων στο αστικό περιβάλλον και τη μετατροπή τους σε κατοικίες, είναι οι Lot-ek Architects. Τα project τους στο τομέα αυτό είναι πολλά και ενδιαφέροντα, με πιο γνωστά το CHK, το Container Mall και το MDU.

Το CHK (Container Home Kit) είναι ένα προκατασκευασμένο σπίτι στο οποίο μπορούν να ενσωματωθούν containers, μήκους 13 μέτρων, σε διάφορους συνδυασμούς σχηματίζοντας μοντέρνες κατοικίες 90-270 τετραγωνικών μέτρων, ενώ ακόμη κι η πισίνα ή το γκαράζ του σπιτιού κατασκευάζονται από container.

Το Container Mall είναι ένα project στη Νέα Υόρκη (που δεν έχει όμως πραγματοποιηθεί) και μοιάζει με μια κατακόρυφη υπαίθρια αγορά, στην οποία κάθε container-μονάδα καταλαμβάνεται από διαφορετικό λιανοπωλητή.

Το MDU (Mobile Dwelling Unit) ξεκίνησε σαν ένα πειραματικό project το 1999 βασιζόμενο στην ιδέα ότι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αποικίες σε λιμάνια, όπου container πλοίων θα μετατρέπονταν σε καταλύματα – αυτοτελείς μονάδες για τους αστικούς «νομαδικούς» πληθυσμούς που θα κατέφταναν. Το MDU είναι το πρότυπο ενός κινητού καταλύματος που θα ενσωματώνεται σε μία κατακόρυφη, ειδικά κατασκευασμένη υποδομή στα λιμάνια ανά τον κόσμο. Το container, μήκους 13 μέτρων, χωρίζεται σε ζώνες διαφορετικών χρήσεων (υπνοδωμάτια, μπάνιο, σαλόνι, κ.λ.π.) που μπορούν να ξεδιπλωθούν δημιουργώντας δωμάτια, με τον κενό χώρο στη μέση να λειτουργεί ως διάδρομος. Όταν οι ιδιοκτήτες θέλουν να μετακομίσουν, μπορούν να «πακετάρουν» και πάλι το κατάλυμα, ώστε το MDU να πάρει πάλι την όψη ενός συνηθισμένου container πλοίου και να το μεταφέρουν. (www.archpaper.com/feature_articles//shipping_news.html|)

CONTAINER Lot-ek Architects

85

Το Future Shack του Αυστραλού Godsell παρουσιάζει μια πιο σπαρτιάτικη προσέγγιση της μετασκευής ενός container σε κατοικία σε σύγκριση με το MDU, καθώς σχεδιάστηκε ως μια οικονομική και γρήγορη λύση για τους άστεγους πρόσφυγες ανά τον κόσμο. Ο Godsell χρησιμοποιεί τα παλιά container, που, με τη βοήθεια μιας σειράς από απλά στοιχεία, μπορούν να μετατραπούν σε κατοικίες μέσα σε μόλις 24 ώρες. Υποστηρίγματα και τηλεσκοπικά πόδια επιτρέπουν στη μονάδα να «αγκυρωθεί» ασφαλώς, χωρίς εκσκαφή, σε σχεδόν κάθε είδους έδαφος, ενώ ένα πτυσσόμενο υπόστεγο πάνω από το container, με ενσωματωμένα φωτοβολταϊκά στοιχεία, εξασφαλίζει την ηλεκτρική ενέργεια και παρέχει σκιασμό και προστασία από τη βροχή. (Richardson P. 2007, 150-151) Το εσωτερικό είναι επιστρωμένο με φύλλα κοντραπλακέ με θερμομόνωση, ενώ στενά ανοίγματα εξασφαλίζουν τον σωστό αερισμό και φεγγίτες στην οροφή το φυσικό εσωτερικό φωτισμό. Όταν οι μονάδες δεν χρειάζονται πια, μπορούν να πακεταριστούν και να μεταφερθούν ή να αποθηκευτούν για μελλοντική χρήση. Κατά τον αρχιτέκτονα «το Future Shack μπορεί νόμιμα να περιγραφθεί σαν μια πλήρως ανακυκλώσιμη και πλήρως αυτόνομη αρχιτεκτονική.» (Richardson P. 2007, 150-151)

CONTAINER Future Schack

86

Μία επέμβαση μεγαλύτερης κλίμακας είναι οι Container Cities που ουσιαστικά δεν είναι παρά συγκροτήματα κατασκευασμένα από containers πλοίων, που προσφέρουν μια καινοτόμο λύση στη δημιουργία κλειστών χώρων. Η πρώτη Container City κατασκευάστηκε στα λιμάνια του Trinity Buoy Wharf του Λονδίνου, το 2001, από την αρχιτεκτονική ομάδα Nicholas Lacey and Buro Happold, μέσα σε τέσσερις μόλις μέρες. Είκοσι containers τοποθετήθηκαν σε στοίβες, σχηματίζοντας ένα τετραώροφο συγκρότημα, με 12 χώρους εργασίας στους τρεις πρώτους ορόφους και τρία διαμερίσματα στον τελευταίο.

Οι Container Cities έχουν σχεδιαστεί βάσει ενός ευέλικτου συστήματος, που βασίζεται σε συνιστώντα μέρη, αντί σε μονάδες. Δηλαδή αντί της σχέσης 1 container = 1 μονάδα, το σύστημα βασίζεται σε ποικίλους συνδυασμούς των κομματιών για να δημιουργήσει άνετους χώρους. Εκτός από το εξαιρετικά χαμηλό κόστος τους, τα συγκροτήματα αυτά είναι κατασκευές φιλικές προς το περιβάλλον καθώς αποτελούνται κατά 80% από ανακυκλωμένα υλικά. Είναι ιδανικά για χώρους γραφείων ή εργασίας, αλλά ακόμη και για κατοικίες. Τα container μπορούν να επικαλυφθούν εξωτερικά από μια μεγάλη ποικιλία υλικών ώστε να μην είναι εμφανή. Ένα άλλο πλεονέκτημα των Container Cities είναι ότι αποτελούν εφήμερες κατασκευές που μπορούν εύκολα να λυθούν και να ξαναμονταριστούν. Ήδη, με αυτή την εναλλακτική μέθοδο κατασκευής, έχουν φτιαχτεί επιτυχώς εκτός από τα συγκροτήματα κατοικιών και γραφείου και κέντρα νεότητας, αίθουσες διδασκαλίας, μαγαζιά, κ.λ.π. (www.containercity.com/container-city-one.html)

CONTAINER Container Cities

87

Ακόμη ένα ενδιαφέρον παράδειγμα επανάχρησης container σε μεγάλη κλίμακα και μετατροπής τους σε λειτουργικούς και παράλληλα άνετους βιώσιμους χώρους είναι η εστία Keetwonen στο Άμστερνταμ, που ολοκληρώθηκε τον προηγούμενο χρόνο. Οι TempoHousing σχεδίασαν το συγκρότημα αυτό χρησιμοποιώντας container φορτηγών πλοίων για τη δημιουργία 1000 μονάδων, που παρέχουν όλες τις ανέσεις που μπορεί να θέλει ένας φοιτητής. Εκτός της οικολογικής χρήσης των container, το συγκρότημα Keetwonen καλύπτεται από μια στέγη που εξασφαλίζει την υδατοστεγανότητα του συγκροτήματος ενώ παρέχει και μόνωση για τα container. (www.inhabitat.com)

Η Freitag είναι μια ελβετική εταιρία που ανακυκλώνει σε ταχυδρομικές τσάντες τον μουσαμά (tarpaulin) της οροφής φορτηγών οχημάτων. Η Freitag πραγματοποιεί τη φιλοσοφία της ανακύκλωσης ακόμη και στο νέο δικό της κατάστημα στη Ζυρίχη, ύψους 26 μέτρων που είναι φτιαγμένο εξολοκλήρου από παλιά σκουριασμένα container πλοίων, τα οποία, αφού καθαρίστηκαν και ενισχύθηκαν με μεταλλικά πλαίσια, στοιβάχτηκαν το ένα πάνω στο άλλο, δημιουργώντας ένα πολυόροφο κτίριο. (http://telstarlogistics.typepad.com/telstarlogistics/2006/10/freitags_contai.html)

CONTAINER Εστία Keetwonen, γραφεία της Freitag

88

Είναι απόλυτα λογικό, ότι ο κόσμος που κινείται στο δυτικό αυτοκινητόδρομο, δεν εντυπωσιάζεται από το μουσείο της προβλήτας 54, το Nomadic Museum, καθώς τα containers πλοίων που είναι τοποθετημένα εκεί, δεν είναι ένα ασυνήθιστο θέαμα στις προκυμαίες του Manhattan. (http://www.nyc-architecture.com/CHE/CHE-037.htm)

Πρόκειται για μια προσωρινή - μετακινούμενη κατασκευή, 45.000 m², σχεδιασμένη από τον διάσημο Ιάπωνα αρχιτέκτονα Shigeru Ban. Ολόκληρο το μουσείο στεγάζεται στα 37 από τα 148 συνολικά containers φορτίων που σχηματίζουν τον άβακα των τοίχων του. Το μουσείο είναι κατασκευασμένο κυρίως από ανακυκλωμένα υλικά: Η οροφή και οι κολώνες είναι από χάρτινους σωλήνες, τα αλουμινένια containers, τοποθετημένα με ύψος μέχρι και 10 μέτρα, είναι ήδη χρησιμοποιημένα και ένα χειροποίητο παραπέτασμα που, κρεμασμένο από την οροφή, είναι φτιαγμένο από ένα εκατομμύριο πεπιεσμένα, χρησιμοποιημένα χάρτινα φακελάκια τσαγιού. «Δεν έφτιαξα κάτι καινούριο. Απλά βρίσκω μια νέα λειτουργία για τα υλικά αυτά» (Goodman W. 2005, New York Magazine).

Η ιδέα του αρχιτέκτονα για ένα μετακινούμενο, τεράστιο μουσείο είναι μια ενδιαφέρουσα πρόκληση. Το μουσείο, που συναρμολογήθηκε αρχικά το Μάρτιο του 2005 στη Νέα Υόρκη, έχει ήδη «ταξιδέψει» κι εγκατασταθεί στη Καλιφόρνια (Ιανουάριος 2006) και στο Τόκυο (Μάρτιος 2007). «Περισσότεροι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο μπορούν να δουν το μουσείο, αν αυτό κινείται…Ίσως παραμείνει στη μνήμη τους, όταν φύγει». Το κτίριο θα επανασχεδιάζεται σε περιορισμένο βαθμό κάθε φορά που μετακινείται, αναλόγως με τις μεταβαλλόμενες τοπογραφικές συνθήκες. Ο Shigeru Ban επέλεξε να χρησιμοποιήσει containers πλοίων, καθώς «μέσα από τα ταξίδια του στο κόσμο, το καθένα από αυτά έχει τη δική του ιστορία». Εκτός από αυτά που θα χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά του μουσείου, όσα άλλα containers χρειάζονται, θα βρίσκονται από την νέα περιοχή. «Η ιδέα βασίζεται στο γεγονός ότι containers υπάρχουν σε κάθε τόπο που θα ταξιδέψει το μουσείο» (Goodman W. 2005, New York Magazine). Με τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών στα έργα του, ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας θέτει ένα βαθύτερο κοινωνικό προβληματισμό, ότι η τέχνη δε πρέπει να είναι μόνο για τους προνομιούχους.

Nomadic Museum CONTAINER

89

Στην περίπτωση του 12-container house τα 12 container χρησιμοποιούνται με ένα πρωτότυπο τρόπο για να δημιουργήσουν τα δωμάτια ενός διώροφου σπιτιού, από την κουζίνα μέχρι τα υπνοδωμάτια. Η κατασκευή του σπιτιού είναι απλή: Αφού τοποθετήθηκαν τα container κατασκευάστηκε ένας μεταλλικός εξωτερικός σκελετός για τη δημιουργία των όψεων και για να φέρει την μεταλλική στέγη. (http://www.architectureandhygiene.com/12conHouse/12con_main.html)

CONTAINER 12-container house

90

3.2.2.2. ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ

91

Τι συμβαίνει στα επιβατηγά αεροσκάφη που οι «ιπτάμενες μέρες» τους ανήκουν πλέον στο παρελθόν; Τα περισσότερα τεμαχίζονται και πωλούνται ως αλουμίνιο, ενώ λίγα σώζονται και επιδεικνύονται ως εκθέματα σε πολεμικά και τεχνολογικά μουσεία. Ακόμα λιγότερα αεροσκάφη διασώζονται από κάποια άτομα, για να τα μετατρέψουν σε προσωπικές τους κατοικίες. Ο τύπος που προτιμάται για τα αντισυμβατικά αυτά σπίτια είναι το Boeing 727, αλλά και άλλοι τύποι χρησιμοποιούνται, όπως το Boeing 307 και Douglas DC-8. Ένα κέλυφος επιβατηγού αεροσκάφους είναι ένα αεροστεγές, ρυθμισμένης πίεσης μεταλλικό κουτί με μεγάλο χρόνο ζωής και με ελάχιστη συντήρηση.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατοικία «Little Trump» της Jo Ann Ussery. Όταν το 1994 μια φοβερή θύελλα κατάστρεψε το ξύλινο σπίτι της, η Ussery αναζητώντας μια νέα κατοικία κατέληξε σε μια πρωτότυπη και φτηνή λύση: το νέο της σπίτι δεν είναι παρά το μεγαλύτερο τμήμα ενός παλιού Boeing 727 της Continental Airlines. Η Ussery απέκτησε το αεροπλάνο για 2000$, ενώ χρειάστηκαν άλλα 4000$ για τη μεταφορά κι άλλα 24000$ για την ανακαίνιση και μετατροπή του σε κατοικία. Όταν η Ussery ρωτήθηκε γιατί επέλεξε να μετατρέψει ένα Boeing 727 στο νέο της σπίτι, απάντησε :«Είναι μια κατοικία χαμηλού συνολικού κόστους, δεν απαιτεί συντήρηση κι αποκλείεται να τη φάνε τερμίτες!».

Το παλιό αεροπλάνο εγκαταστάθηκε στον τελευταίο του προορισμό με την ουρά του να αγκυρώνεται μέσα σε 45 cm σκυροδέματος ώστε η μύτη του αεροπλάνου να ίπταται πάνω από τη λίμνη, δημιουργώντας την αίσθηση ότι είναι για άλλη μια φορά έτοιμο να απογειωθεί. Το σχέδιο της κατοικίας περιλαμβάνει τρεις κρεβατοκάμαρες, ένα καθιστικό-τραπεζαρία, μια πλήρως εξοπλισμένη κουζίνα, ένα χώρο πλυντηρίων και το αγαπημένο δωμάτιό της Ussery, το κύριο λουτρό με ένα jacuzzi, στο μέρος της ατράκτου όπου κάποτε ήταν το πιλοτήριο. Το μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικής αναδιαρρύθμισης έγινε από την ίδια την ιδιοκτήτρια. Η καμπίνα πλάτους περίπου 3,5 μέτρων είναι αρκετά ευρύχωρη ενώ τα πολυάριθμα παράθυρα στις πλευρές του αεροπλάνου και στο πιλοτήριο εξασφαλίζουν άπλετο φυσικό φωτισμό. Τα υπερυψωμένα διαμερίσματα αποσκευών διατηρήθηκαν, παρέχοντας άφθονο αποθηκευτικό χώρο στο σπίτι, ενώ μια τουαλέτα του αεροσκάφους διατήρησε τη χρήση της. Ένας μηχανισμός γκαραζόπορτας προσαρμόστηκε ώστε να ανοιγοκλείνει την πίσω σκάλα του αεροπλάνου. (www.airportjournals.com)

ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ Little Trump

92

Το 2005 οι Lok-ek architects ανέλαβαν το project της Βιβλιοθήκης στην Guadalajara του Μεξικού. Πρόκειται για μια πρωτότυπη κατασκευή από ατράκτους Boeing 727/737 που τοποθετούνται παράλληλα, σχηματίζοντας μια επικλινή στοίβα. Μέσω της μετατόπισης των ατράκτων κατά την ίδια διεύθυνση, δημιουργούνται δύο μεγάλοι ανοιχτοί χώροι μέσα στη στοίβα. Στις επαναλαμβανόμενες ατράκτους αεροπλάνου υποστηρίζονται οι λειτουργίες που απαιτούν πιο αυστηρό προγραμματισμό, όπως οι συλλογές βιβλίων, οι αίθουσες συνάντησης και τα γραφεία. Οι δύο μεγάλοι ελεύθεροι χώροι υποστηρίζουν τις κυρίες λειτουργίες, όπως την αίθουσα υποδοχής και τα αναγνωστήρια στον ένα χώρο και θέατρα με δικό τους foyer στον άλλο. Στη γυάλινη όψη του αίθριου είναι ενσωματωμένο ένα διάφανο σύστημα προβολής με LED που προβάλει τη βιβλιοθήκη στην πλατεία που την περιβάλλει. (www.lot-ek.com)

Στο πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, ένα μεγάλο τμήμα της ατράκτου, μεταξύ φτερών και ουράς, ενός Boeing 747 έχει μετατραπεί από την ίδια αρχιτεκτονική ομάδα σε φοιτητικό περίπτερο-αναγνωστήριο. Το αλουμινένιο κέλυφος έχει τοποθετηθεί σε μια πλαγιά της πανεπιστημιούπολης με θέα τη λίμνη Ουάσιγκτον, δίνοντας του μια αίσθηση απογείωσης.

Το δάπεδο είναι κατασκευασμένο από μια σχάρα γεμισμένη με διάφανη ρητίνη, ώστε η άτρακτος να μπορεί να εμφανίζεται σαν κέλυφος. Ένα σύστημα περιστροφής του δαπέδου είναι εγκατεστημένο στο χώρο κάτω από το πάτωμα, τον αρχικό χώρο αποσκευών. Το δάπεδο είναι μεταβλητό και μπορεί να προσαρμοστεί σε διαφορετικές χρήσεις καθώς αποτελείται από τμήματα. Έτσι μπορεί να μετατραπεί από μια επίπεδη επιφάνεια για συγκεντρώσεις μέχρι σε αμφιθέατρο με σειρές θέσεων για τις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης. (www.future-systems.com)

ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ Lot-ek Architects

93

Ένα ακόμη παράδειγμα επανάχρησης τμήματος αεροσκάφους απαντάται από την ισπανική οργάνωση Avion που περιέσωσε το αεροπλάνο DC-9 από μια χωματερή μετά τη συντριβή του, μερικά χρόνια πριν. Οι μηχανικοί και σχεδιαστές του αεροπλάνου το αποσυναρμολόγησαν μέχρι το σκελετό του, για να το μεταμορφώσουν σε ένα κινούμενο «καμιόνι» για εκθέσεις και παραστάσεις στην Ισπανία. Ακόμη και το χρώμα αφαιρέθηκε, ώστε να γυαλιστεί η άτρακτος. Νέα ανοιγμένα πράσινα παράθυρα πήραν τη θέση των παλιών και το παλιό δάπεδο αντικαταστάθηκε από ένα νέο διάφανο. Τέλος, με τη βοήθεια ενός αλουμινένιου συστήματος προσγείωσης και τροχών, το καμιόνι μετατράπηκε σε ένα τεράστιο trailer-εκθεσιακό χώρο. (Ed Van Hinte 2007, 114)

ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ Avion

94

3.2.2.3. ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ

95

Στο ξενοδοχείο DasParkHotel (στο Ottensheim της Αυστρίας) ο αρχιτέκτονας Andreas Strauss μετέτρεψε τμήματα σωλήνων υπονόμων σε ξεχωριστά δωμάτια-ξενοδοχειακές μονάδες. Πρόκειται για άνετους χώρους διαμονής, απλούς τόσο εξωτερικό όσο κι εσωτερικά με κάθε σωλήνα να εξοπλίζεται με φωτισμό και ένα κρεβάτι, ενώ οι εγκαταστάσεις λουτρών και εστιατορίων είναι κοινές σε έναν δημόσιο χώρο. Παράλληλα η θερμική μάζα του τσιμέντου διατηρεί τον εσωτερικό χώρο των κυλίνδρων δροσερό όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι υψηλή. (www.superuse.com)

Μια πολύ πρωτότυπη διαμόρφωση της σοφίτας ενός διαμερίσματος στη Νέα Υόρκη πραγματοποίησαν οι Lot-ek Architects, χρησιμοποιώντας μια παλιά δεξαμενή πετρελαίου, την οποία έκοψαν σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα τοποθετήθηκε οριζόντια πάνω από το σαλόνι, δημιουργώντας δύο υπνοδωμάτια-κάψουλες. Τέσσερα ανοίγματα-πόρτες, κομμένα πάνω στην επιφάνεια της δεξαμενής, εξασφαλίζουν τον φυσικό φωτισμό κι αερισμό των υπνοδωματίων. Το δεύτερο τμήμα της δεξαμενής είναι τοποθετημένο κατακόρυφα και περιέχει τα δύο λουτρά, το ένα πάνω από το άλλο. Το εσωτερικό της είναι επιστρωμένο με βερνίκι αυτοκινήτων, ενώ όλες οι υδραυλικές εγκαταστάσεις είναι εμφανείς εξωτερικά. Μια σκάλα κινδύνου έχει τοποθετηθεί για την πρόσβαση στον ημιόροφο όπου βρίσκονται το υπνοδωμάτιο και το ένα λουτρό. (www.superuse.com)

ΑΛΛΑ ΥΛΙΚΑ DasParkHotel, Petroleum Tank

96

97

4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Όλα τα στοιχεία που αναφέρθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, αποτελούν

αναμφισβήτητα το ουσιαστικότερο μέρος της προσπάθειας που καταβάλλεται για την εξοικονόμηση των πόρων του πλανήτη. Η προσπάθεια όμως αυτή είναι συνεχής και προς διαφορετικές κατευθύνσεις, όπως η διερεύνηση και εφαρμογή της έννοιας της ανακύκλωσης στην καθημερινή λειτουργία των πάσης φύσεως κατασκευών. Συγκεκριμένα, βρίσκει ήδη πρόσφορο έδαφος η ανακύκλωση στις μηχανολογικές-υδραυλικές εγκαταστάσεις των κτιρίων με τη χρήση νερού και αέρα. 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» (νερό από χρήση λουτρών και νιπτήρων) στα καζανάκια των αποχωρητηρίων (σύστημα B&R. Vale, Λάσκαρης Κ. 1996) 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργεια για τη θέρμανση του καθαρού νερού.

Σύστημα Fercher

Κεντρικός τύπος

98

Υπάρχουν δύο τύποι επανάχρησης νερού, κεντρικός ή μη. Στον μη κεντρικό ( σύστημα Fercher www.fercher.at) υπάρχει στην βάση του ντους ένας εναλλάκτης θερμότητας, που αξιοποιεί τα θερμά απόνερα για την θέρμανση του κρύου καθαρού νερού (από τους 10º στους 25ºC), το οποίο στη συνέχεια θα αναμιχθεί με το νερό που εξέρχεται από τον θερμοσίφωνα με θερμοκρασία 60ºC. Με αυτόν τον τρόπο απαιτείται μικρότερη ποσότητα ζεστού νερού για το ντους. Στον κεντρικό τύπο, η αντλία θερμότητας αντλεί από το «γκρίζο νερό» θερμότητα την οποία αποδίδει στο σύστημα κεντρικής θέρμανσης (καλοριφέρ και ζεστό νερό). Γενικά είναι προτιμότερο οι εναλλάκτες θερμότητας να λειτουργούν με αντίθετη

κατεύθυνση ροής του κρύου και του ζεστού νερού αντίστοιχα, καθώς με αυτόν τον τρόπο η μέση θερμοκρασιακή διαφορά κατά μήκος της επιφάνειας είναι μεγαλύτερη και έτσι μεταφέρεται περισσότερη θερμότητα από ότι με έναν εναλλάκτη που λειτουργεί με την ίδια κατεύθυνση ροής. (http://de.wikipedia.org/wiki/Gleichstromprinzip ) Παράδειγμα τηλεθέρμανσης Πτολεμαΐδας Με πρωτοβουλία της τοπικής αυτοδιοίκησης, ήδη από το 1993-1994 από το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΔΕΗ στην Πτολεμαΐδα, όπως αναφέρει ο Δημήτρης Πεκόπουλος12,μηχανολόγος μηχανικός της ΑΝΚΟ , της εταιρίας που έχει εκπονήσει τις μελέτες τηλεθέρμανσης, μέρος της θερμικής ενέργειας που αποτελούσε θερμικό απόβλητο της διαδικασίας παραγωγής θερμικής ενέργειας αξιοποιείται θερμαίνοντας τα κτίρια των πόλεων της Πτολεμαΐδας, της Κοζάνης και του Αμύνταιου.

12 Λαλουδάκη 2008, 59-60 Συγκεκριμένα στους ατμοηλεκτρικούς σταθμούς της ΔΕΗ ένα μέρος του ατμού που κινεί τους ανεμοστρόβιλους οδηγείται σε κατάλληλους εναλλάκτες στους οποίους θερμαίνεται το νερό του δικτύου της τηλεθέρμανσης και το οποίο κυκλοφορεί μέσω δυο προμονωμένων αγωγών που διοχετεύεται το ζεστό νερό και επιστρέφει το κρύο όπως και στη λογική του καλοριφέρ πολυκατοικίας αλλά σε κλίμακα πόλης.

99

4.3 Επανάχρηση του ζεστού αέρα για θέρμανση Από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τόσο της Ελλάδας (γκντούνος στην Τήνο, κουτούντο στη Τζια) όσο και άλλων χωρών (Ελβετία) υπάρχουν παραδείγματα χρησιμοποίησης της θερμότητας των οικόσιτων ζώων για θέρμανση των κατοικιών.13 Στη σημερινή εποχή με τις κατάλληλες μηχανολογικές εγκαταστάσεις εξαερισμού υπάρχει η δυνατότητα ανακύκλωσης του ζεστού αέρα για θέρμανση των εσωτερικών χώρων των κτιρίων. Ένα σύγχρονο παράδειγμα επανάχρησης της θερμότητας που παράγουν οι άνθρωποι για θέρμανση άλλου κτιρίου σχεδιάζεται να ολοκληρωθεί το 2010 στη Στοκχόλμη. Η θερμότητα από τους εκατοντάδες χιλιάδες επιβάτες που περνούν καθημερινά από τον Κεντρικό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Στοκχόλμης θα αξιοποιηθεί για τη θέρμανση ενός κτιρίου στον γειτονικό χώρο, που θα στεγάσει γραφεία, ένα ξενοδοχείο και μερικά καταστήματα. «Αντί να ανοίξουμε τα παράθυρα και να αφήσουμε όλη αυτή τη ζέστη να πάει χαμένη θα την αξιοποιήσουμε μέσω του συστήματος εξαερισμού» δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων εκπρόσωπος της κρατικής εταιρείας Jernhuset που ανέλαβε το έργο. Οι 250.000 άνθρωποι που περνούν κάθε μέρα από το σταθμό εκλύουν αρκετή ενέργεια ώστε να μειωθεί το κόστος θέρμανσης στο κτίριο κατά 20%, εκτιμούν οι μηχανικοί. Το σύστημα δεν απαιτεί ειδικές τεχνολογίες και το κόστος υλοποίησης εκτιμάται ότι μόλις που θα ξεπεράσει τα 20.000 ευρώ. Η θερμότητα του σταθμού θα ζεσταίνει νερό, το οποίο στη συνέχεια θα αντλείται στο νέο κτίριο μέσα από ειδικές σωληνώσεις. (http://www.imerisia.gr 7/1/2008)

13 Πρόκειται για ένα χαντάκι περιμετρικά της κατοικίας (όταν είναι χωμένη στο έδαφος) πλάτους συνήθως 0.5-2μ. με βασικό στόχο την αποφυγή της υγρασίας, αλλά και για λόγους θερμομόνωσης, καθώς τα χνώτα των ζώων που στάβλιζαν εκεί δημιουργούσαν μιας πρώτης τάξεως θερμαντική ζώνη.( Καραλή 2002 ,296)

100

Κατάρτι στη στέγη μιας κατοικίας στη Σύρο

Παροικία, Πάρος

101

5. Η ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1. Επανάχρηση υλικών στη λαϊκή αρχιτεκτονική της Ελλάδας

Στην παραδοσιακή κλειστή ελληνική κοινωνία, που

δεν είχε επηρεαστεί από την εκβιομηχάνιση, δεν υπήρχε πρόβλημα διαχείρισης απορριμμάτων, καθώς τα οργανικά απορρίμματα γίνονταν τροφή για τα οικόσιτα ζώα ή λίπασμα για τα φυτά της αυλής ενώ από τα παλιά ρούχα κατασκευάζονταν χαλιά (κουρελούδες) (Γιαννίτσαρης 2008). Χαρακτηριστική είναι η επανάχρηση υλικών και στην λαϊκή αρχιτεκτονική της Ελλάδος: Κατάρτια και ξυλεία από παλιά καράβια χρησιμοποιούνταν ως δοκάρια, υποστυλώματα ή πατώματα. Άχρηστα πιθάρια, στάμνες χρησιμοποιούνταν ως καμινάδες (κάπασος στις Κυκλάδες, φλάρος στη Σίφνο) ή για τη κατασκευή φούρνων. Πέτρες, αγκωνάρια, ανώφλια, κατώφλια, παραστάδες, ξυλεία και κεραμίδια αξιοποιούνταν με ορθολογισμό αλλά ταυτόχρονα και με μια έμφυτη ευαισθησία από παλιά σπίτια σε νέα. Ένα άλλο παράδειγμα επανάχρησης υλικών είναι η ανοικοδόμηση πάνω από ερείπια παλιών οικισμών όπως στην Παροικιά της Πάρου όπου κατοικίες θεμελιώθηκαν πάνω στο μεσαιωνικό τείχος του Κάστρου (Φιλλιπίδης 1982, 116).

Κάπασος Φλάρος

102 Διαμόρφωση περιπάτου γύρω από την Ακρόπολη

103

5.2.Το έργο του Δ. Πικιώνη Μεταπολεμικά ο Δημήτρης Πικιώνης χρησιμοποίησε για τη διαμόρφωση του χώρου γύρω από την Ακρόπολη μεγάλο ποσοστό από ευρηματικό υλικό. Στα οδοστρώματα τοποθετήθηκαν αποξηλωμένα, λόγω παλαιότητας, μαρμάρινα κράσπεδα πεζοδρομίων, κεραμικά θραύσματα των στεγών των κατοικιών της Πνύκας (Πικιώνη 1994, 23). Στις επενδύσεις των τοίχων της εκκλησίας του Αγ . Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη ενσωματώνονται «πέτρες, πλάκες, κεραμοπλαστικές διακοσμήσεις, οδοντωτές ταινίες, ένθετα στολίδια, που κινούνται ανάμεσα βυζαντινού, μεταβυζαντινού και λαϊκού», όπως αναφέρει ο Δ.Βασιλειάδης (Φιλλιπίδης 1984,300). Συγκεκριμένα, οι πορτοσιές του κυλικείου έχουν γίνει με κομμάτια από την κατεδάφιση του νεοκλασικού κτιρίου του Βαρβακείου Αθηνών. (Πικιώνη 1994, 20).Το υλικό αυτό το μάζευε από όπου τύχαινε ασυστηματοποίητα και το χρησιμοποιούσε δίπλα σε τυπικά δομικά υλικά, με μια λογική αντίστοιχη με αυτή του κολλάζ, στοχεύοντας τη δημιουργία μιας νέας ιδιαίτερης και ισορροπημένης σύνθεσης, χωρίς όμως να καταστρέφει την αξία των στοιχείων που την απαρτίζουν (Λορεντζάτος 1969,44-45). Ο σκοπός του ήταν διδακτικός και αισθητικός, καθώς με την ενσωμάτωση παλαιότερων υλικών σε μία νέα κατασκευή γίνεται δυνατός ένας διάλογος ανάμεσα στο παλιό και στο νέο. Ο Πικιώνης εργάζεται με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Αντωνακάκης «….Είναι σχεδόν κάθε μέρα στο εργοτάξιο. Συνεργάζεται με τους μαστόρους, εξηγεί ρωτάει, σχεδιάζει αποφασίζει. Η κατασκευή είναι για αυτόν ο τρόπος που διαρθρώνονται τα υλικά, είναι η λογική με την οποία αποκαλύπτονται τα χαρακτηριστικά τους. Και η έγνοια για τη λεπτομέρεια είναι πολύ πέρα από τη διακόσμηση και την κατασκευή. Είναι πράξη ερμηνείας της αρχιτεκτονικής σύλληψης και η επεξεργασία της αποκαθιστά μια φιλική σχέση με το χώρο και τα υλικά…» (Πικιώνη 1994, 30)

Αγ. Δημήτριος Λουμπαρδιάρης

104

Παραγκουπολη Βοτανικού

105

5.3. Ανακύκλωση οικοδομικών ή άλλων υλικών από ανάγκη και με έντονο το στοιχείο της προσωρινότητας Ποτέ δεν έλλειψε όμως και από τους ίδιους τους χρήστες η αρχιτεκτονική δημιουργία με ανακυκλωμένα υλικά, με στόχο απλά την κάλυψη των προσωπικών βιοτικών αναγκών τους. Συχνά μετά από καταστροφικούς σεισμούς ή άλλες φυσικές καταστροφές, οι πολίτες κατέφευγαν σε αυτοσχέδιες προσωρινές λύσεις στέγασης, με υλικά από τα κτίρια που καταστράφηκαν. Αλλά και στην κατασκευή της νέας μόνιμης κατοικίας δεν ήταν σπάνια η χρήση στοιχείων από το κατεστραμμένο σπίτι στο νέο. Ένα άλλο είδος κατασκευών στις οποίες συχνά γίνεται επανάχρηση υλικών, είναι αυτές που χαρακτηρίζονται από την πολιτεία «αυθαίρετες»14 σε περιοχές εκτός σχεδίου πόλης, και που συνήθως δεν προϋποθέτουν την ύπαρξη μελέτης15. Το χτίσιμο γίνεται κάτω από συχνά αντίξοες συνθήκες, με πρόχειρα υλικά που συχνά προέρχονται από δεύτερη χρήση, ενώ το μέγεθος της κατοικίας μεγαλώνει σταδιακά.

(Φιλλιπίδης 1984,427) Αν και η χρήση ετερόκλητων στοιχείων σε αναπάντεχους συνδυασμούς θυμίζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, σύμφωνα με τον Α. Ρωμανό (Ρωμανός 1973), στα αυθαίρετα λείπει «ο ιδιαίτερος χαρακτήρας που διαποτίζει και ενοποιεί τους παλιούς οικισμούς (…) λείπει ίσως η λεγόμενη «λαϊκή σοφία» Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του είδους επανάχρησης είναι και οι καταυλισμοί τσιγγάνων.

14 «Η παραγωγή κτιρίων με αυθαίρετη δόμηση αποτελεί πάντα ένα δυναμικό τομέα παραγωγής, καλύπτοντας όπως εκτιμάται ένα ποσοστό 15-25% του συνολικού αριθμού νέων κτιρίων» (Μαντουβάλου, Μπάλλα στο άρθρο τους «Αυθαίρετα, πολιτικές και μικροπολιτική», Αρχιτέκτονες τεύχος 54, 12/20005 15 «H μη συμμετοχή μηχανικού στην κατασκευή δεν οδηγεί την ανάπτυξη της σ’ ένα ξεχωριστό καινούριο τύπο, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι αντανάκλαση και αναπαραγωγή ήδη υπαρκτών μοντέλων σε ανώτερα κοινωνικά και εισοδηματικά πρόσωπα προσαρμοσμένα στις οικονομικές δυνατότητες του ιδιοκτήτη.» Αραχωβίτης 2005,59

106

Ποσοστά επανάχρησης οικοδομικών υλικών σε ευρωπαϊκές χώρες. Dorsthorst, B.J.H.t. and T. Kowalczyk. Design for recycling. in Design for Deconstruction and Materials Reuse. 2002. Kar lsruhe, Germany: CIB. http://www.cce.ufl.edu/pdf/proceedings.pdf

Σ τ η ν Ε λ λ ά δ α α ν α κ υ κ λ ώ ν ε τ α ι μ ό λ ι ς έ ν α 5 %

107

5.4. Πρωτογενής ανακύκλωση στην Ελλάδα

Ο κτιριακός τομέας στη χώρα μας αφορά περίπου 3,8 εκατομμύρια κτήρια. Η οικοδομή ευθύνεται για το 40% της κατανάλωσης ενέργειας παγκόσμια, ενώ η αύξηση ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας προβλέπεται να αγγίξει μέχρι το 2020 το 42%. Μεγάλο μέρος της ενέργειας αυτής μπορεί να εξοικονομηθεί αν, αντί για νέες πρώτες ύλες χρησιμοποιηθούν ανακυκλωμένα υλικά από την εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων της οικοδομής. Τα απόβλητα της οικοδομής στη χώρα μας αποτελούνται από σκυρόδεμα (οπλισμένο ή άοπλο) σε ποσοστό 60-70%, τούβλα 30-35% και άλλα ανακυκλώσιμα 5-10%.

Τα απόβλητα που παράγονται από οικοδομικές δραστηριότητες και κατεδαφίσεις, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ, στην ιστοσελίδα του στο διαδίκτυο, υπολογίστηκαν το 2004 στην Αττική σε 2.500.000 τόνους και στο σύνολο της χώρας σε 5.500.000 τόνους (http://www.ergotaxiaka.gr/article.php?ID=60). Στην Ευρώπη παράγονται ετησίως 180-300 εκατ. τόνοι. Όπως σημειώνει ο κ. Νίκος Χρυσόγελος, από την Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, μόνο στην Αττική παράγονται 5.000 τόνοι την ημέρα», όταν για παράδειγμα τα οικιακά απορρίμματα είναι 6.500 τόνοι την ημέρα. (http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_22/04/2007_224132)

Με σχέδιο Π.Δ. που υπεγράφη τον Μάιο του 2007 από το ΥΠΕΧΩΔΕ, τα απόβλητα από τις οικοδομές και τις κατεδαφίσεις είναι σχεδόν έτοιμα να ενταχθούν σε συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης. Το σχέδιο προβλέπει την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση του 30% των μπάζων έως το 2010, ενώ τα υλικά που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν θα καταλήγουν σε λατομεία και σε αναπλάσεις. Επίσης, κάθε οικοδομική άδεια πλέον θα πρέπει να συνοδεύεται από πιστοποιητικό για την παράδοση των μπάζων σε ειδικευμένες εταιρείες. (http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_100008_06/11/2007_1287053)

ε ν ώ ο μ έ σ ο ς ό ρ ο ς σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η ε ί ν α ι 3 0 % .

108

109

Μάντρες με υλικά κατεδαφίσεων στην Αττική Αν και η επανάχρηση υλικών στις κατασκευές στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη τα τελευταία χρόνια σε σχέση με την περίοδο μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ‘60 (έξαρση αυθαίρετων), σε περιοχές της Αττικής λειτουργούν μάντρες με υλικά κατεδαφίσεων, όπως στην Ιερά Οδό, στην οδό Αναπαύσεως στα Βριλήσσια (φωτογραφίες) και στην περιοχή της Μεταμόρφωσης. Εκεί διατίθενται πέτρες, σχιστόπλακες, κομμάτια μαρμάρου, κεραμίδια, τούβλα, ξυλεία-σανίδες, παλιές δεξαμενές και βαρέλια πετρελαίου, σιδερένιες εξωτερικές σκάλες από παλιές διώροφες μονοκατοικίες, παλιές πόρτες ξύλινες ή με μεταλλικό σκελετό, κάγκελα, πλακάκια, μαρμάρινοι νεροχύτες, νιπτήρες και μπανιέρες . Οι τιμές των υλικών κυμαίνονται ανάλογα με την κατάσταση των προϊόντων, και τη διακόσμησή τους. Είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί η ποσότητα των κατασκευαστικών αποβλήτων που ανακτώνται με αυτόν τον τρόπο, αλλά γενικά πρόκειται για μικρό μέρος του συνόλου των παραγόμενων αποβλήτων.

110

Κατοικία στην Αίγινα κατασκευασμένη πλήρως από επαναχρησιμοποιημένα υλικά από μάντρες Πηγή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγελινού

Τοίχοι από επαναχρησιμοποιημένη πέτρα Πηγή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγελινού

111

Κατασκευή τοίχου που δίνει εικόνα παραδοσιακού πέτρινου από κομμάτια σκυροδέματος που προέρχονται από μια πλάκα χωρίς οπλισμό. Πηγή:προσωπικό αρχείο Ε. Ευαγγελινού

Ένα παράδειγμα επανάχρησης παλιών τούβλων σε πάτωμα είναι σε ένα σπίτι στην Ερμιόνη, σχεδιασμένη από τους αρχιτέκτονες Κώστα Μάρτη και Δημήτρη Σφυρή (http://www.myworld.gr/browse/39994)

112

113

5.5. Δευτερογενής ανακύκλωση στην Ελλάδα

Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ (http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html), με τα σημερινά δεδομένα, στη χώρα μας παράγουμε κάθε χρόνο περισσότερο από 4.5 εκατομμύρια τόνους αστικών στερεών απορριμμάτων (απορρίμματα που προέρχονται από κατοικίες και εμπορικές δραστηριότητες), χωρίς να συμπεριλαμβάνονται στις ποσότητες αυτές τα απόβλητα της γεωργίας, του οικοδομικού τομέα και της βιομηχανίας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κάτοικος αυτής της χώρας παράγει κατά μέσο όρο 440 κιλά αστικά απορρίμματα ετησίως. Επισημαίνεται ότι η Περιφέρεια Αττικής παράγει περίπου 39% της συνολικής ποσότητας, ακολουθούμενη από την Κ. Μακεδονία (16%), με το 9% να παράγεται μόνο στο Νομό Θεσσαλονίκης.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης των μεγάλων αστικών κέντρων, της συνεχούς αύξησης του τουριστικού ρεύματος, της ανόδου του βιοτικού επιπέδου και κατ’ επέκταση της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών, παρατηρείται μια τάση σημαντικής αύξησης της παραγωγής αστικών απορριμμάτων, με ταυτόχρονη αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης (αύξηση των επικίνδυνων και τοξικών απορριμμάτων, εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας κλπ), ενώ παράλληλα παρατηρείται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα στην εξεύρεση και αποδοχή χώρων για τη διαχείρισή τους.

Κάθε χρόνο στις χωματερές καταλήγουν μεγάλες ποσότητες χρήσιμων υλικών, όπως χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, πλαστικό, μέταλλα, ξύλο, τα οποία θα μπορούσαν να συγκεντρωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν για παραγωγή νέων πρώτων υλών και ενέργειας με συνολική αξία πάνω από 30 εκατ. Ευρώ. Στη χώρα μας η διαδικασία της ανακύκλωσης μέχρι πριν από λίγο καιρό εφαρμόζονταν σε περιορισμένη κλίμακα, κυρίως στα πλαίσια επιχειρηματικής δραστηριότητας (με έμφαση στα βιομηχανικά υποπροϊόντα - scrap, χαρτί και γυαλί) και πρωτοβουλιών περιβαλλοντικών οργανώσεων και ευαισθητοποιημένων κοινωνικών ομάδων. Σύμφωνα με μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1999 στην Ελλάδα ανακυκλώνονταν το 33% του συνόλου των αποβλήτων συσκευασιών. (http://www.herrco.gr/web/pages.fds?lang=1&page=5 EΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ)

114

Το ΥΠΕΧΩΔΕ διαμόρφωσε μια νέα πολιτική διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, σε συμφωνία με την ευρωπαϊκή Νομοθεσία και τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Τον Αύγουστο του 2001 ψηφίστηκε στη Βουλή ο Νόμος 2939 (ΦΕΚ 179 Α) που ρυθμίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την εναλλακτική διαχείριση των συκευασιών και καθορίζει τους βασικούς άξονες για τη διαχείριση, μετά τη χρήση τους, μιας σειράς άλλων προϊόντων, όπως τα χρησιμοποιημένα ελαστικά αυτοκινήτων, τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, τα απόβλητα ηλεκτρικών & ηλεκτρονικών συσκευών, τις χρησιμοποιημένες μπαταρίες & συσσωρευτές, τα χρησιμοποιημένα λιπαντικά έλαια, μπάζα κ.α. Τα σημαντικότερα εργοστάσια ανακύκλωσης στην Ελλάδα είναι τα ακόλουθα:

• Το Ελληνικό Κέντρο Ανακύκλωσης (Ε.Κ.ΑΝ) στους Άγιους Θεόδωρους, ξεκίνησε πρόσφατα την λειτουργία του σε συνεργασία με την «Ανακύκλωση Συσκευών ΑΕ» και με 174 δήμους, με δυνατότητα ανακύκλωσης 15.000 τόνους ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών ετησίως.

• Μια μονάδα ανακύκλωσης ελαστικών λειτουργεί στην Ελληνική Βιομηχανία Ανακύκλωσης (ΕΛΒΑΝ) ΑΒΕΕ στον Ασπρόπυργο. Από τα ελαστικά παράγονται τρία διαχωρισμένα καθαρά και επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά: Το λάστιχο σε κόκκο (καουτσούκ που χρησιμοποιείται ως συνθετικός χλοοτάπητας σε γήπεδα ποδοσφαίρου), το ατσάλι και η πούδρα του ελαστικού. Μελλοντικά προβλέπεται και η παραγωγή πλακιδίων με κόκκο ελαστικών. Με τη συνεργασία της ΕΛΒΑΝ πραγματοποιήθηκε στη λεκάνη Χώρου Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων στην Αιγείρα, στο νομό Αχαΐας, το πρώτο έργο με την κατασκευή αποστραγγιστικού με χρήση ανακυκλωμένων ελαστικών. Μέχρι τώρα σε όλους τους ΧΥΤΑ χρησιμοποιούνταν κροκάλες σε συγκεκριμένο μέγεθος, ένα υλικό το οποίο προέρχεται από κοίτη ποταμού και βοηθά στην

Αποσυναρμολόγηση πλυντηρίων σε μια από τις πρώτες φάσεις της διαδικασίας ανακύκλωσης στο Κέντρο των Αγίων Θεοδόρων. Πηγή εικόνας http://www.ecotec.gr/article.php?ID=120

115

αποστράγγιση. Η κροκάλα μπορεί όμως να αντικατασταθεί από κομμένα ελαστικά που αναλαμβάνουν τον ίδιο ρόλο, αλλά χωρίς να συντελούν στην αποσύνθεση των πετρωμάτων. Μια ακόμη πρότυπη μονάδα ανακύκλωσης μεταχειρισμένων ελαστικών λειτουργεί στην Κομοτηνή από το Μάρτιο του 2006. Στόχος της μονάδας είναι η αξιοποίηση των μεταχειρισμένων ελαστικών στην κατασκευή χρηστικών τελικών προϊόντων, που θα εξυπηρετήσουν τόσο τις ανάγκες της εταιρείας όσο και ανάγκες της αγοράς. ( http://www.ecotec.gr/article.php?ID=94)

• Στο εργοστάσιο «Γενικής Ανακυκλώσεως Χάρτου» στον Ασπρόπυργο ανακυκλώνεται το 1/3 της ετήσιας εγχώριας ανακύκλωσης χαρτιού. Η εταιρία ανακυκλώνει περίπου 120.000 τόνους χαρτί ετησίως, επί συνόλου 360.000 τόνων που ανακυκλώνονται στην Ελλάδα, ασχολείται δε με την συλλογή, διαλογή, δεματοποίηση, προσωρινή αποθήκευση, αξιοποίηση και ανακύκλωση παλαιού χάρτου αλλά και άλλων ανακυκλώσιμων υλικών, όπως πλαστικό (PET, πολυαιθυλένιο, TETRAPACK, νάυλον συσκευασιών κ.λ.π.), μεταλλικό scrap, ξύλο και άλλα υλικά.

• Η εταιρία «Athens Metal Recycling» ανακυκλώνει στις

εγκαταστάσεις της στον Ασπρόπυργο, τα περισσότερα υλικά αυτοκινήτων με τις παρακάτω διαδικασίες: -Αφαίρεση ανταλλακτικών και προώθηση τους στην εγχώρια αγορά και το εξωτερικό. -Αποσυναρμολόγηση τμημάτων και διαχωρισμός τους κατά είδος μετάλλου, που οδηγούνται στη συνέχεια προς ανακύκλωση ή κατευθύνονται στην βιομηχανία και στους αρμόδιους φορείς για επεξεργασία, προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν ως πρώτες ύλες. -Συμπίεση των οχημάτων για τεμαχισμό και ανακύκλωση.

• εργοστάσια ανακύκλωσης πλαστικού «Σ. Ρόκιζας Α.Β.Ε.Ε.» στο Ναύπλιο και στο Άργος (http://www.ecotec.gr/article.php?ID=76)

116

Δημιουργία στεγάστρου με χρήση παλιών ξύλινων στύλων ΟΤΕ . Αρχείο Ε . Ευαγγελινού

117

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πολλά παραδείγματα δευτερογενούς ανακύκλωσης κατόπιν σχεδιασμού ειδικά όσον αφορά στη χρήση υλικών ως δομικών στοιχείων. (π.χ. στέγαστρο από στύλους ΟΤΕ). Πιο συνηθισμένα παραδείγματα είναι η επανάχρηση ολόκληρων μονάδων όπως container ή βαγονιών τρένων ή τράμ. Το τρένο στο ρούφ χρησιμοποιεί παλιά βαγόνια τρένων ως χώρο θεατρικών και μουσικών παραστάσεων. Το τραμ cafe αξιοποιεί ένα παλιό βαγόνι τραμ στο εσωτερικό ενός café (http://www.tramcafe.gr/images/tramker4big.jpg). Το 1986 εγκαινιάστηκε το πάρκο του ΟΣΕ στην Καλαμάτα, στο οποίο εκτίθενται πολλές παλιές μηχανές τρένων, μερικές από τις οποίες χρησιμοποιούνται ως γραφεία διαφόρων συλλόγων.

Ακόμη, στα πλαίσια της biennale «Destroy Athens» στην Τεχνόπολη στο Γκάζι, ένα container χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία ενός προσωρινού βιβλιοπωλείου Παπασωτηρίου. Τα ράφια για τα βιβλία είναι επίσης επαναχρησιμοποιημένες πλαστικές παλέτες μεταφοράς προϊόντων.

118

6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Από την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε γίνεται φανερό πως η χρήση ανακυκλωμένων υλικών, οικοδομικών ή μη, στις κατασκευές μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορους τρόπους, μειώνοντας τον αρνητικό αντίκτυπο της οικοδομικής δραστηριότητας στο περιβάλλον, τον όγκο των απορριμμάτων και εξοικονομώντας πρώτες ύλες. Αν και υπάρχει μια προκατάληψη όσον αφορά την αισθητική των κτιρίων στα οποία γίνεται χρήση ανακυκλωμένων στοιχείων, καθώς οι πιο διαδεδομένες εικόνες ανακύκλωσης υλικών στην καθημερινότητα προέρχονται από παραγκουπόλεις, μέσω των παραδειγμάτων διαπιστώνεται πως η χρήση ανακυκλωμένων υλικών στη κατασκευή μπορεί να δώσει πολύ καλά αισθητικά-μορφολογικά αποτελέσματα και να καλύψει λειτουργικές ανάγκες όπως και μία συμβατική κατασκευή.

119

• «Για χιλιάδες χρόνια, το ξύλο και η πέτρα καθόριζαν τον χαρακτήρα των

κτισμάτων». (Αbraham 1963,3) Οι μορφές όμως αναπτύσσονται παράλληλα με την εξέλιξη της τεχνολογίας, των τεχνικών κατασκευής, των διαθέσιμων υλικών αλλά και των εκάστοτε κοινωνικών αξιών. Τα υλικά, η τεχνική της κατασκευής και η τεχνολογία θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως παράγοντες που παρέχουν τη δυνατότητα υλοποίησης μιας οργάνωσης χώρου με διάφορους τρόπους, παρά ως παράγοντες που καθορίζουν την τελική μορφή του κτίσματος. Βέβαια ως ένα βαθμό και το αποτέλεσμα εξαρτάται από τα υλικά, εξαιτίας κυρίως των φυσικών χαρακτηριστικών τους, που αποκλείουν την εφαρμογή ορισμένων μεθόδων κατασκευής, π.χ. Ο Εσκιμώος δε μπορεί να χτίσει εύκολα ένα igloo από πάγο το καλοκαίρι που δε χιονίζει (Rapoport 1976, 47) Πολλές φορές όμως η επιθυμία διατήρησης του χαρακτήρα των κτισμάτων κάποιας περιοχής οδηγεί σε κατασκευές με ίδιο μορφολογικό αποτέλεσμα, παρά την χρησιμοποίηση εντελώς διαφορετικών υλικών. Στη Σαντορίνη για παράδειγμα, τα παραδοσιακά σπίτια σκεπάζονταν με θόλους από πέτρες, που διατάσσονταν ακτινωτά με αρμούς από κονίαμα. Όταν ένας αρχιμάστορας είδε τη χρήση του σκυροδέματος στην Αθήνα, έφτιαξε ένα ελαφροσκυρόδεμα από το ηφαιστειογενές έδαφος, μιμούμενος όμως την μορφή του θόλου του παραδοσιακού σπιτιού (Pappas 1957, 143-144). Αντίστοιχη περίπτωση είναι και αυτή των «Εarthship», όπου το διαφορετικό δομικό στοιχείο (ελαστικά) επικαλύπτεται με σοβά ή άλλα υλικά προκειμένου να δημιουργήσει την εντύπωση μιας συμβατικής κατασκευής, ή των Sandbag Solutions του Khalili, όπου το τελικό αποτέλεσμα θυμίζει πολύ παραδοσιακές οικίες του Aleppo της Συρίας. Τα υλικά όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με τρόπο αντισυμβατικό (δευτερογενής ανακύκλωση), προσδίδοντας στο κτήριο έναν ξεχωριστό χαρακτήρα (Miele Space Station, Mason’s Bend Community Center, Lucy House κ.α.). Καθοριστικός εδώ είναι ο ρόλος του αρχιτέκτονα, που πρέπει να διαθέτει κοινωνική-περιβαλλοντική ευαισθησία, αφήνοντας ταυτόχρονα την φαντασία του ελεύθερη ως προς τα υλικά τα οποία θα χρησιμοποιήσει. Όπως αναφέρει ο Taeke de Jon, καθηγητής οικολογίας στο πολυτεχνείο του Delft, «o σχεδιασμός γίνεται με βάση τα μέσα και όχι με βάση τον στόχο» (Ed van H inte 2007, 77). Φυσικά είναι απαραίτητο να γίνονται όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένες έρευνες για την καταλληλότητα αυτών των υλικών σε θέματα πυρασφάλειας, υδατοστεγανότητας, στατικότητας, θερμομόνωσης ή οποιαδήποτε άλλης ιδιότητας που απαιτείται να έχουν στην κάθε περίπτωση.16 Έτσι, μια κατασκευή θα μπορεί να λειτουργεί όπως και μια συμβατική, καλύπτοντας τις ανάγκες των χρηστών της. Στον παρακάτω πίνακα ταξινομούνται τα υλικά που παρουσιάστηκαν στην εργασία, ανάλογα με τις ιδιότητές τους και τα σημεία της κατασκευής που μπορούν να τοποθετηθούν.

16 Πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι πολλά από τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν αφορούν μεμονωμένες απόπειρες που δεν έχουν δοκιμαστεί ακόμη στο πέρασμα του χρόνου.

120

ΜΟΡΦΕΣ ΥΛΙΚΟΥ (που απαντώ-νται στα παραδείγματα της εργασίας)

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

ΥΛΙΚΑ

Θερμομόνωση Στεγανότητα Υλικό πλήρωσης

Υλικό του Φ.Ο.*

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ ΜΟΡΙΟΣΑΝΙΔΕΣ, O.S.B. (Oriented Strand Board),

ΠΑΛΕΤΕΣ ΚΑΡΟΥΛΙΑ ΚΑΛΩΔΙΩΝ

1.ΞΥΛΟ

ΚΑΤΑΡΤΙΑ ΠΛΟΙΩΝ ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΠΑΖΑ

2.ΣΚΥΡΟΔΕΜΑ

ΑΓΩΓΟΙ ΟΧΕΤΩΝ

ΠΑΡΜΠΡΙΖ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ

3.ΓΥΑΛΙ

ΥΑΛΟΠΙΝΑΚΕΣ

4.ΛΑΣΤΙΧΟ

ΕΛΑΣΤΙΚΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΩΝ

ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΜΠΟΥΚΑΛΙΑ ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ

5.ΠΛΑΣΤΙΚΟ ΠΛΑΣΤΙΚΑ ΚΑΛΟΥΠΙΑ (ΧΥΤΕΥΣΗΣ

ΣΚΥΡΟΔΕΜΑΤΟΣ)

121

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

O,8m*1,2m*O,14m Europallet Φ 100-300 mm ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ

Φ2,00m ΩΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

Μήκος ~ 1,2 m Ύψος ~ 0,6-0,7 m

122

ΜΟΡΦΕΣ ΥΛΙΚΟΥ (που απαντώ- νται στα παραδείγματα της εργασίας)

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

ΥΛΙΚΑ

Θερμομόνω-ση

Στεγανότητα Υλικό πλήρωσης

Υλικό του Φ.Ο.*

ΚΥΛΙΝΔΡΟΙ ΠΕΠΙΕΣΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΙΟΥ

ΧΑΡΤΙΝΕΣ ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΕΣ

6.ΧΑΡΤΙ

WARMCEL-θερμομόνωση

ΚΟΥΦΩΜΑΤΑ

CONTAINER

ΑΤΡΑΚΤΟΙ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ

7.ΜΕΤΑΛΛΑ

ΜΕΛΗ ΟΙΚΙΑΚ. ΣΥΣΚΕΥΩΝ

ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟ ΠΑΝΙ 8.ΥΦΑΣΜΑ ΜΟΚΕΤΕΣ

9.ΤΟΥΒΛΑ

123

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

Φ106mm, t 4mm

6,5 m*2,40 m ΤΥΠΙΚΕΣ

ΩΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

Φ 3,50 m ΩΣ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

124

125

• Εκτός από την επιλογή των υλικών βάσει της επιθυμητής λειτουργίας ή μορφής, για να

καθορισθεί η πιο κατάλληλη στρατηγική ανακύκλωσης, χρειάζεται συχνά μια συνολική ανάλυση-εκτίμηση του κύκλου ζωής τους. (Καρβούνης, Γεωργακέλλος 2003, 113). Σ’ αυτή την ανάλυση πρέπει να εξετάζεται ολόκληρο το φάσμα των επιπτώσεων της ανακύκλωσης, το κόστος (ενεργειακό και οικονομικό) της μεταφοράς των προϊόντων για να ανακυκλωθούν, καθώς και η αξία των ανακτώμενων υλικών. Φυσικά η πραγματοποίηση της ανακύκλωσης δεν θα πρέπει να συντελεί σε πιο δυσμενή περιβαλλοντικά επίπτωση, από εκείνη που θα συνέβαινε αν δεν γινόταν καθόλου ανακύκλωση. Για να πραγματοποιηθεί όμως η ανάλυση αυτή, είναι απαραίτητο να εντοπιστούν οι βασικές διαφορές μεταξύ των ειδών της ανακύκλωσης, ώστε, ανάλογα με την περίπτωση και τις συνθήκες, να επιλεγεί το είδος ανακύκλωσης (πρωτογενής, δευτερογενής, άμεση ή έμμεση) ή ένας κατάλληλος συνδυασμός τους που μπορεί να οδηγήσει στα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα όσον αφορά την μείωση της αρνητικής επίδρασης των κτιριακών κατασκευών στο περιβάλλον, στην αισθητική και στη λειτουργικότητα των κτιρίων. Από τα παραδείγματα πρωτογενούς και δευτερογενούς ανακύκλωσης είναι φανερό ότι και οι δύο έχουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ανάλογα με την περίπτωση. Η άμεση ανακύκλωση όμως είναι ξεκάθαρο ότι πλεονεκτεί σε σχέση με την έμμεση, καθώς δεν καταναλώνεται επιπλέον ενέργεια για την μετατροπή του υλικού και επιπλέον δεν αυξάνεται το κόστος. Πρωτογενής ανακύκλωση Δευτερογενής ανακύκλωση 1. Προκαθορισμένοι τρόποι αξιοποίησης

των υλικών. Τελική εικόνα του κτιρίου χωρίς διαφορά από ένα κοινό κτίριο που δε χρησιμοποιεί ανακυκλωμένα υλικά

2. Αναζήτηση υλικών σε μάντρες ή μέσω

ενός οργανωμένου δικτύου διαχείρισης- internet http://www.building-reuse.org

3. Οι ιδιότητες του υλικού και οι αντοχές

του στην κατασκευή είναι εκ των προτέρων γνωστές

1. Πρωτότυποι, εναλλακτικοί τρόποι εισαγωγής νέων υλικών στη δομική τεχνολογία. Τελική εικόνα του κτιρίου συχνά διαφορετική από τις συμβατικές κατασκευές. Ιδιαίτερα κτίρια με ξεχωριστό χαρακτήρα.(μπορεί βέβαια να οδηγήσει και σε ακραίες-αμφιλεγόμενες επιλογές)

2. Αναζήτηση υλικών από το τοπικό περιβάλλον, φαντασία του αρχιτέκτονα και από ιστοσελίδες όπως www.freecycle.org

3. Ανάγκη για έρευνα αντοχής και καταλληλότητας των υλικών πριν την τοποθέτηση σε κτίριο.

126

127

7.ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Κρίνεται σημαντική η δημιουργία ενός οργανωμένου δικτύου διαχείρισης των υλικών-προϊόντων προς απόρριψη (συλλογής-συγκέντρωσης και διαχωρισμού υλικών, μεταφοράς, μεταφόρτωσης, προσωρινής αποθήκευσης, αξιοποίησης και διάθεσης, ΦΕΚ 1909). Το δίκτυο αυτό θα αξιοποιείται ιδιαίτερα από εργοστάσια ή μεγάλες εταιρίες που κάνουν, για παράδειγμα, ανανέωση εξοπλισμού, ώστε αυτός να μην καταλήγει στις χωματερές, αλλά να αξιοποιείται σε άλλους τομείς. Από τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν, γίνεται άλλωστε φανερό, πως τα σκουπίδια του ενός, μπορούν να αποβούν πραγματικός θησαυρός για κάποιον άλλο, με την προϋπόθεση ότι βρίσκονται στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή. Στην Ελλάδα έχουν διαμορφωθεί πρόσφατα κάποιες ιστοσελίδες με στόχο την επανάχρηση διάφορων προϊόντων, όχι όμως για υλικά κατασκευών.17 Η δημιουργία μιας σελίδας ανακυκλωσιμων οικοδομικών υλικών, στην οποία ο καθένας θα είναι δυνατόν είτε να αναζητήσει, είτε να προσφέρει τα υλικά που θέλει, θα ήταν θετικό να οργανωθεί και στον Ελλαδικό χώρο. Ήδη με αυτή τη λογική λειτουργούν ιστοσελίδες αναζήτησης ανακυκλωμένων και επαναχρησιμοποιήσιμων υλικών σε ολόκληρο τον κόσμο18 Φυσικά σημαντικό είναι να δωθούν κίνητρα από το κράτος για τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών, όπως η μείωση της φορολογίας καθώς και η έγκριση τέτοιων κατασκευών από τις πολεοδομικές αρχές.

• Στη σημερινή εποχή οι καταυλισμοί φτωχών πληθυσμών, μεταναστών και τσιγγάνων, που κατασκευάζονται κυρίως από ανακυκλωμένα υλικά, δεν καλύπτουν τις βασικές βιοτικές ανάγκες τους. Από τα παραδείγματα της εργασίας γίνεται φανερό όμως, πως αν χρησιμοποιηθούν κατάλληλες τεχνικές, τα υλικά αυτά μπορούν να παρέχουν πολύ καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και οι παραγκουπόλεις να αντικατασταθούν από βιώσιμους οικισμούς. Σε αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να κινηθούν οι διεθνείς οργανισμοί και οι αρμόδιοι φορείς, παρέχοντας στους ανθρώπους αυτούς ειδική εκπαίδευση για την κατασκευή με ανακυκλωμένα υλικά, ώστε να αξιοποιήσουν ή ακόμη και να εξελίξουν οι ίδιοι αυτές τις τεχνικές για την κάλυψη των αναγκών τους.

17 http://xariseto.com, http://groups.yahoo.com/group/AthensGreeceFreecycle/cal) 18 http://www.ecoconstruction.org , http://www.building-reuse.org, http://www.smartwaste.co.uk/, http://www.salvoweb.com

128

• Γενικεύοντας την προηγούμενη αντιμετώπιση, με στόχο τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα στον περιορισμό της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης η ανακύκλωση των οικοδομικών ή άλλων υλικών θα πρέπει να λειτουργεί σε συνδυασμό και με μια περιβαλλοντική ηθική σχεδιασμού των κτηριακών κατασκευών με βασικές αρχές (α) μια ευρύτερη λογική οικονομίας και (β) την σχεδίαση για αποσυναρμολόγηση. «Ο καλύτερος τρόπος να ελαττώσουμε την επίπτωση στο περιβάλλον δεν είναι ανακυκλώνοντας τα προϊόντα, αλλά παράγοντας και καταναλώνοντας λιγότερα από αυτά». (Lielienfeld, Rathjes. 1998) Στον τομέα των κτηρίων υπάρχει δυνατότητα να μειωθούν τα απόβλητα από κατεδαφίσεις, καθώς και τα ίδια τα υλικά που χρησιμοποιούνται σε μια κατασκευή, αν υπάρχει ο κατάλληλος σχεδιασμός. Συγκεκριμένα ο καλύτερος τρόπος είναι η επιμήκυνση της ζωής των κτιρίων μέσω της καλής κατασκευής, της χρήσης καλής ποιότητας υλικών και τον σχεδιασμό του κτιρίου ώστε να είναι ευέλικτο και να μπορεί εύκολα να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα, για παράδειγμα σε μια πιθανή αλλαγή χρήσης. «Ο στόχος είναι από την κούνια στην επανενσάρκωση» αναφέρει ο Kumar Patel του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες και όχι από την κούνια στον τάφο που λέγαμε μέχρι τώρα.( Καρβούνης 2003, 85)

«Να θυμάσαι ως συνέχεια του «less is more» του Mies van der Rohe. του «less is bore» του R.Venturi και του «small is beautiful» του E.F.Schumacher , ότι το λιγότερο είναι ωραιότερο. Το λιγότερο εδώ δε σημαίνει το πολύ λίγο, αλλά μια υπεύθυνη κρίση για το τι είναι απαραίτητο. Και το ωραιότερο δεν σημαίνει μόνο μια οικονομία μέσων, ενέργειας, δαπάνης ή αισθητικής αλλά σημαίνει ότι ενυπάρχει απέραντη εσωτερική ομορφιά στο να σκέπτεσαι και να δημιουργείς κατ’αυτόν τον τρόπο». ( Τομπάζης. 2007,91)

129

(α) Ευρύτερη λογική οικονομίας στην κατασκευή

Καταρχήν είναι σημαντικό να προτιμάται όσο είναι δυνατόν η χρήση στην κατασκευή ανακυκλωμένων υλικών και να περιορίζεται η χρήση νέων πρώτων υλών, μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα αποθέματα τους, «πληγώνοντας» τον πλανήτη για την εξόρυξη τους, ή καταναλώνοντας ενέργεια για την παραγωγή τους. Φυσικά μια σωστή ανάλυση, όπως αναφέρθηκε στα συμπεράσματα, μπορεί να οδηγήσει στην κατάλληλη κάθε φορά επιλογή.

Θεμελιακό στοιχείο επίσης στην διαφύλαξη του περιβάλλοντος, είναι η ανακύκλωση υλικών στην υψηλότερη δυνατή καθαρότητά τους και της εκμετάλλευσής τους στο ανώτερο δυνατό επίπεδο. Δηλαδή, τα υλικά που έχουν φτάσει στο τέλος της χρήσιμης ζωής τους επανέρχονται στο ρεύμα της παραγωγής. Στόχος κάθε προγράμματος ανακύκλωσης είναι να επαναχρησιμοποιηθεί πολλές φορές οποιοδήποτε βασικό υλικό. Όμως για να επαναχρησιμοποιηθούν οι περισσότερες πρώτες ύλες στην πράξη, έστω και μία φορά, απαιτούνται συνήθως ιδιαίτερα διεξοδικές και δαπανηρές διαδικασίες διαχωρισμού. Η δυσκολία του διαχωρισμού προκύπτει από διάφορους λόγους: 1.Τα απορρίμματα είναι αναμεμιγμένα, 2.κάθε αντικείμενο αποτελείται από τον συνδυασμό πολλών υλικών μαζί, 3.κατά τη διάρκεια της χρήσης τους τα αντικείμενα νοθεύονται είτε επιφανειακά είτε εσωτερικά, με ξένα υλικά (π.χ. Ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις μπορεί να είναι εμποτισμένη με ουσίες που τη καθιστούν ακατάλληλη για άλλες μελλοντικές χρήσεις, ενώ η απομάκρυνση των ουσιών αυτών κρίνεται αδύνατη).

Σήμερα, η πλειονότητα των προγραμμάτων ανακύκλωσης που είναι επιτυχή, ασχολούνται με υλικά στα οποία τα προβλήματα διαχωρισμού των πρώτων υλών τους είναι ελάχιστα (Dickson «The recycling ethics»). Είναι γνωστό άλλωστε, ότι όσο πιο πολλά στάδια επεξεργασίας έχει υποστεί ένα υλικό, τόσο περισσότερη ενέργεια χρειάζεται για τη διάσπαση του στις αρχικές του ύλες. Επομένως, δεν πρέπει μόνο να γίνεται η ανακύκλωση ενός συγκεκριμένου υλικού, αλλά πρέπει να προβλέπεται από την αρχή του σχεδιασμού του. Βάσει των παραπάνω συμπεραίνεται ότι η χρήση καθαρών υλικών, σε αντίθεση με τα σύνθετα υλικά, που δε μπορούν να διαχωριστούν εύκολα στο τέλος του κύκλου ζωής τους, διευκολύνει τη διαδικασία της ανακύκλωσης και μειώνει το σύνολο των οικοδομικών αποβλήτων που θα κατέληγαν, αλλιώς, σε χωματερές.

130

131

(β) Σχεδίαση για αποσυναρμολόγηση

Υπάρχουν δύο μέθοδοι αποσυναρμολογήσεως. Η μία είναι η ανάστροφη αποσυναρμολόγηση, όπου οι ενώσεις επιτρέπουν στα συνδεόμενα στοιχεία να αποσυνδέονται ανέπαφα (π.χ. απομάκρυνση βιδών, «κουμπωτές συνδέσεις», κ.λ.π.). Η άλλη μέθοδος είναι η μη ανάστροφη αποσυναρμολόγηση, στην οποία τα στοιχεία σπάζουν ή κόβονται για να αποσυνδεθούν, η οποία είναι αυτή που κυρίως χρησιμοποιείται σήμερα, καθώς οι κατασκευαστικές μέθοδοι π.χ. τυπικός σκελετός από σκυρόδεμα, δεν επιτρέπουν κάποια διαφορετική αντιμετώπιση. Αν τα στοιχεία σχεδιάζονται με στόχο την γρήγορη και αποτελεσματική αποσυναρμολόγησή τους, τότε η οποιαδήποτε μέθοδος θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική. Αλλιώς, ακόμη και επιλογές πετυχημένων σχεδιάσεων θα μπορούσαν να αποβούν καταστροφικές όταν θα γίνει η αποσυναρμολόγηση: εξαρτήματα μπορεί να απαιτούν ειδικά εργαλεία για να συνδεθούν, που όμως είναι απίθανο να είναι διαθέσιμα κατά την αποσυναρμολόγηση, στοιχεία σύνδεσης, όπως βίδες, ή στοιχεία επικάλυψης θα υποβαθμίζουν τα αλλιώς χρήσιμα υλικά μετά τη βίαιη, κατά κάποιο τρόπο, αποσυναρμολόγηση. Όπως με πολλά άλλα θέματα στη σχεδίαση για το περιβάλλον, το απλό και το κοινό γενικά πρέπει να προτιμώνται (Καρβούνης,Γεωργακέλλος 2003,492).

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως όταν ο τρόπος σύνδεσης των οικοδομικών στοιχείων διευκολύνει την αποσύνδεση τους έχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα τόσο από άποψη ταχύτητας αποσυναρμολόγησης, όσο και κόστους και ποιότητας των υλικών που προκύπτουν (δεν καταστρέφονται κατά τη διαδικασία αποσύνδεσης τους) «Τα κτίρια είναι προτιμότερο να συναρμολογούντα, παρά να κτίζονται με την κλασσική έννοια του όρου» (Ευαγγελινός Ε.2005, 16). Έτσι, στο τέλος της ζωής τους δε θα κατεδαφίζονται παράγοντας με αυτόν τον τρόπο υπερπληθώρα υλικών προς απόρριψη στις χωματερές, αλλά θα αποσυναρμολογούνται προσφέροντας τα υλικά τους για άμεση ανακύκλωση σε νέες κατασκευές. Η προκατασκευή μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε αυτή την κατεύθυνση.

132

Ο σταθμός του ηλεκτρικού της Ν. Ιωνίας έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε κάθε τμήμα της να μπορεί να αποσυναρμολογηθει εύκολα και να αντικατασταθεί αν χρειαστεί

Εναλλακτική σύνδεση τσιμεντόλιθων που δεν απαιτεί ισχυρό κονίαμα και είναι μελετημένη ειδικά για να παραλαμβάνει τις δυνάμεις εξαιτίας σεισμών. (μάθημα αυτοκατασκευών 1986 ΕΜΠ, αρχείο Ε.Ευαγγελινού)

133

Οι απαιτήσεις της σχεδίασης για αποσυναρμολόγηση, συχνά οδηγούν σε μεγάλη εφευρετικότητα. Ένα παράδειγμα είναι η σχετικά πρόσφατη προσπάθεια της BMW, της οποίας το μοντέλο Ζ-1 έχει ένα πλήρως πλαστικό αμάξωμα, που σχεδιάσθηκε έτσι, ώστε να αποσυναρμολογείται εντελώς από το μεταλλικό «σασί» σε 20 λεπτά. Το αμάξωμα είναι από ανακυκλώσιμο πλαστικό (Dickson «The recycling ethics»). Ένα μεγάλο παράλληλο όφελος αυτής της σχεδίασης είναι ότι επιδιορθώνεται ευκολότερα, επειδή τα κατεστραμμένα στοιχεία μπορούν να απομακρύνονται εύκολα και να αντικαθίστανται επίσης εύκολα.

Αντιστοίχως, στον τομέα των κτιριακών κατασκευών o σχεδιασμός δομικών έργων από χάλυβα κινείται προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Πειραματικά αναπτύσσονται και δοκιμάζονται στα πλαίσια ευρωπαϊκών και εθνικών προγραμμάτων στο ΕΜΠ, στα πολυτεχνεία του Μιλάνου και της Λισσαβώνας ειδικές συνδέσεις INERD των ράβδων δικτύωσης με το υποστύλωμα. Πείροι ορθογωνικής διατομής διερχόμενοι διαμέσου ελασμάτων απορροφούν την ενέργεια σε περιπτώσεις σεισμού. Αν οι πείροι πλαστικοποιηθούν σε περίπτωση ισχυρού σεισμού, αντικαθίστανται εύκολα από καινούργιους χωρίς να επηρεάζεται ο υπόλοιπος μεταλλικός σκελετός (Βάγιας, Ερμόπουλος, Ιωαννίδης 2005, 442). Φυσικά, δεν πρέπει να παραβλεφθεί η δυνατότητα συνεργασίας του οικοδομικού και του βιομηχανικού τομέα για την κατασκευή κτιρίων. Από τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν γίνεται φανερό πως τμήματα ήδη χρησιμοποιημένων προϊόντων (π.χ. μέρη από αμαξώματα αυτοκινήτων, πόρτες πλυντηρίων, κ.λ.π.) μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτούσια στην κατασκευή κτιρίων με τη μελέτη κατάλληλης συνδεσμολογίας.

134

Στα πλαίσια του διαγωνισμού «Life Cycle Building Challenge 2007» (http://www.lifecyclebuilding.org/), η ομάδα των Mark D. Webster, Dirk M. Kestner, James C. Parker, Matthew H. Johnson (Waltham, MA—Structural Engineers at Simpson Gumpertz & Heger, Inc.) βραβεύθηκε για την πρόταση ενός νέου συστήματος σύμμικτων πλακών, που επιτρέπει την επαναχρησιμοποίηση των μελών της σύμμικτης πλάκας όταν το κτίριο ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του. Ο προτεινόμενος τρόπος κατασκευής επιτρέπει τη συνεργασία πλάκας και δοκαριών για την παραλαβή των φορτίων, ενώ το ύψος του χαλύβδινου δοκαριού μπορεί να μειωθεί έως και πάνω από 30%, γεγονός που αποτελεί τόσο οικονομικό όσο και περιβαλλοντικό πλεονέκτημα.

135

Στον ίδιο διαγωνισμό, στην κατηγορία κατασκευασμένου κτιρίου, βραβεύθηκε ο Εric Silva (Miller|Hull Partnership) για ένα περίπτερο 3.380m² στο πάρκο South lake Union στο Seattle. Tο κτίριο σχεδιάστηκε και για αποσυναρμολόγηση, μελλοντική μεταφορά, επανασυναρμολόγηση και επαναχρησιμοποίησή του σε μια νέα θέση. Αποτελείται από 4 αυτοτελείς μονάδες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους σε τρία σημεία και μπορούν να μετακινηθούν με γερανό. Επίσης, οι κεκλιμένες ράμπες εισόδου με ενσωματωμένες αρθρώσεις επιτρέπουν την προσαρμογή στην εκάστοτε τοπογραφία. (http://www.lifecyclebuilding.org/2007/winner-pavilion.htm)

136

Στιγμιότυπο από το διαφημιστικό trailer «Beautiful ly Arranged»

137

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

«Αρχιτεκτονική και Ανακύκλωση. Μια σχέση αλληλεπίδρασης» Από όλα όσα

αναφέρθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια γίνεται φανερό ότι η Αρχιτεκτονική με την έννοια του λειτουργικού και μορφολογικού σχεδιασμού υλοποιεί κατασκευές με την επαναχρησιμοποίηση απλών υλικών ή «μονάδων χώρου», δεχόμενη δηλαδή την επίδραση της έννοιας της Ανακύκλωσης. Ταυτόχρονα η πρακτική αυτή, που μπορεί να ορισθεί και ως ο σχεδιασμός με ηθική κατ’εξοχήν περιβαλλοντική επιδρά και διευρύνει τα πεδία εφαρμογής της ανακύκλωσης με την ενσωμάτωση στην κατασκευή της λογικής της αποσυναρμολόγησης και όχι της απλής κατεδάφισης στο τέλος του κύκλου ζωής της. Έτσι το παιχνίδι της αλληλεπίδρασης μπορεί να επαναληφθεί και να παράγει συνεχώς βελτιωμένα αποτελέσματα, λειτουργικά, αισθητικά και οικονομικά τόσο στον τομέα της αρχιτεκτονικής όσο και της ανακύκλωσης. Σε όλες βέβαια τις περιπτώσεις η απλή συναρμολόγηση ετερόκλητων στοιχείων (είτε αυτά είναι προκατασκευασμένα ή όχι, επαναχρησιμοποιούμενα ή μη) δεν αρκεί, αλλά απαιτείται ο συνδυασμός των στοιχείων με τέτοιο τρόπο ώστε να παραχθεί συνολικά ένα αρμονικό αισθητικό αποτέλεσμα. Όπως πρόσφατα διατύπωσε ο αρχιτέκτων Α.Τομπάζης «Να θυμάσαι ότι τα πάντα στην αρχιτεκτονική πρέπει να κουμπώσουν μεταξύ τους. Όμως μόνο όταν το τελικό προϊόν είναι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των στοιχείων που το απαρτίζουν, μόνο τότε γίνεται αρχιτεκτονική. Μονάχα τότε θα αποκτήσει και πνεύμα δικό της και ψυχή δική της». (Τομπάζης 2007,35)

138

139

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βιβλία

1. Abraham R.J. 1963. Elementare Architektur. Salzburg. Residentz Verlag 2. Asam, Claus. 2005. Untersuchung der Wiederverwendungsmöglichkeiten von demontierten

Fertigteilelementen aus Wohnungsbautypen der ehemaligen DDR für den Einsatz im Wohnungsbau. Institut für Erhaltung und Modernisierung von Bauwerken an der TU-Berlin. Stuttgart: Frauenhofer IRB Verlag

3. Bάγιας Ι. Ερμόπουλος Ι. Ιωαννίδης Γ. 2005 Σχεδιασμός Δομικών έργων από χάλυβα. Αθήνα: εκδόσεις Κλειδάριθμος

4. Bohigas, Josep and Laura Arenas. editors .2006. six minimal apartment projects APTM. Barcelona: Construmat-Fira de Barcelona

5. Cappelli Lucas, Guallart Vicente and Müller Willy. 2006. Self-sufficient housing, IAAC, 1st Advanced Architecture Contest, Barcelona: Actar

6. Ettinghausen Richard and Oleg Grabar. 1994. The art and Architecture of Islam, 650-1250, Hong Κong:Yale University Press

7. Ευθυμιόπουλος Ηλίας, συντονιστής έργου. 2000.Οικολογική δόμηση. Διεπιστημονικό Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Ερευνών, ΥΠΕΧΩΔΕ-Διεύθυνση οικιστικής πολιτικής και κατοικίας. Αθήνα: εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα,

8. Fayet Roger. 2003. Verlangen nach Reinheit oder Lust auf Schmutz? Beiträge des Symposiums 7.April 2003 «Alles Abfall? Recycling im Design». Wien: Passagen Verlag

9. Frampton Kenneth. 1999. Μοντέρνα Αρχιτεκτονική-Ιστορία και κριτική. Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο

10. Gausa M., Guallart V., Mό ller W., Soriano F., Porras F., Morales J. 2003. The metapolis dictionary of advanced architecture. City, technology and Society in the information age. Barcelona: Actar

11. Hinte Ed van, Cesare Peeren and Jan Jongert. 2007. Superuse. Oio Publishers. Rotterdam 12. Judith Condon. 1992. Ανακυκλωμένο Χαρτί. Αθήνα: εκδόσεις Ερευνητές 13. Καραλή Μάχη. 2002. Οι αγροτικές κατοικιίες στην Έξωμερια της Τήνου. Αθήνα: Πολιτιστικό

τεχνολογικό ίδρυμα ΕΤΒΑ 14. Καρβούνης Σ.Κ. 1998α. Ανάλυση συστημάτων τεχνολογίας. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης 15. Καρβούνης Σ.Κ. 1998β. Βιομηχανική παραγωγή. Αθήνα: εκδόσεις Σταμούλης 16. Καρβούνης Σ.Κ. και Γεωργακέλλος Δ. 2003. Διαχείριση του περιβάλλοντος. Αθήνα: εκδόσεις

Σταμούλης

140

17. Krautheimer, Richard. 1991. Παλαιοχριστιανικη κα Βυζαντινή αρχιτεκτονική. Αθήνα: Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης.

18. Λάσκαρης Κ. Διαχείριση φυσικών πόρων και προστασία περιβάλλοντος, προβληματα και ειδικές προσεγγίσεις, έκδοση Ε.Μ.Π. Αθήνα

19. Λορεντζάτος Ζ. 1969. Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης, Αθήνα: εκδόσεις Ίκαρος 20. Mango, Cyril. 1978. Byzantine Architecture. Milano: Electa Editrice 21. McDonough, William and Michael Braungart, Cradle to Cradle, Remaking the way we make

things, , North Point Press, NY 2002 22. Μπούρας, Χαράλαμπος. 2001. Ιστορία της Αρχιτεκτονικής,2.ος τόμος, Αρχιτεκτονική στο

Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, εκδοτικός οίκος Μέλισσα Αθήνα

23. Ludwig, Matthias. 1998. Mobile Architektur, Geschichte und Entwicklung transportabler und modularer Bauten. Stuttgart: Deutsche Verlag-Anstalt

24. Lielienfeld Robert, Rathjes William. 1998. Use less stuff, environmental solutions for who we really are.

25. Lloyd Kahn, editor.1970. Domebook2 26. Pappas C. 1957. L’ urbanisme et architecture populaire dans les Cyclades, Paris:Dunod 27. Πάπυρος Larousse Britannica. 1996. Aθήνα: εκδοτικός οργανισμός Πάπυρος 28. Pawley, Martin. 1975. Garbage housing. Sussex: Architectural press 29. Πικιώνης Δ. 1985. Κείμενα. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 30. Πικιώνη Αγνή. 1994. Δημήτρης Πικιώνης-Διαμόρφωση του περί την Ακρόπολη αρχαιολογικού

χώρου 1954-1957. Αθήνα: εκδόσεις Μπαστα-Πλέσσα 31. Rapoport A., Ανώνυμη αρχιτεκτονική και πολιτιστικοί παράγοντες, Αρχιτεκτονικά Θέματα,

Αθήνα, 1976 32. Richardson, Phyllis. 2007XS Green: Big Ideas. Small Buildings. Thames & Hudson 33. Sinclair, Cameron and Stohr Kate. 2006. Design like you give a Damn,Architectural

Responces to Humanitarian Crises. Architecture for Humanity, United Kindom: Thames and Hudson

34. Τομπάζης Α., Γράμμα σ’ ένα νέο αρχιτέκτονα, εκδόσεις Libro, Αθήνα 2007 35. Φιλλιπίδης Δημήτρης. 1982. Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική-Κυκλάδες. Αθήνα:

εκδόσεις Μέλισσα 36. Φιλλιπίδης Δημήτρης. 1984. Νεοελληνική αρχιτεκτονική., Αθήνα: εκδόσεις Μέλισσα 37. Woolley Tom, Kimmis Sam, Harrison Paul, Harrison Rob. 1998. Green building handbook.

Cornwall: Ε&FN Spon

141

Περιοδικά-Εφημερίδες

1. Αραχωβίτης Γ., «Η νοσταλγία της ατελούς εμπορευματικής παραγωγής ή ας ξαναδούμε τα αυθαίρετα» Αρχιτέκτονες, τεύχος 54,12/2005

2. Annunziato Lisa. 2002. «Refuse to Renewal». Contract ( San Franscisco, Calif.:2000)44 no4 April 2002

3. Dickson Edward M. «The recycling ethic», March 1972 4. Fischer, Jan Otakar. 2006. «Cut and paste». Architecture. Reuse, issue 6 5. Fuhrmann Ernst, «The long-life car», Future, June 1979 6. Κoolhas Rem. «OMA/Rem Koolhaas 1987-1993» el croquis teuxos 53, σελ.19 7. Λαλουδάκη Ε. «Η ζέστη ήρθε από μακριά», ΒΗΜagazino 20/1/2008 8. Μαντουβάλου Μ. και Ε.Μπάλλα. 2005. «Αυθαίρετα, πολιτικές και μικροπολιτική»,

Αρχιτέκτονες. τεύχος 54, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 9. Οικονόμου Ο. «Από την καλύβα του Καραγκιόζη …στο σαράι του Πασά» Αρχιτέκτονες, τεύχος

54, 12/2005 σελ,70 10. Pawley Martin, «Garbage housing», ΑD,Architectural Design 12/1973 11. Pawley Martin «Towards a consumer industry based world housing system»,The Architects’

Journal. issue 13,October 1976 12. Payne Geoffrey K. 1973. «Functions of informality. A case study of squatters» settlements in

India. D,Architectural Design 8/1973 13. Ponte Alexandra. 2006. «Art and Garbage». Lotus International, issue 128 14. Ρωμανός Α.«Κατοικίες εκτός σχεδίου.(Πρόβλημα ή λύση;). Το Βήμα,

14/6/1973,αναδημοσίευση από Αρχιτέκτονες τεύχος 54, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2005 15. Sustainable London, Addressing Climate Change in the capital, 9 March-28 March 2007 16. Τζαναβάρα Χ. «30 εκατ. ευρώ το χρόνο στα σκουπίδια» Ελευθεροτυπία - 19/05/2003 17. Τριανταφύλλου Δήμητρα. 2007 «Τα σκουπίδια τραγουδούν ακόμη» BHMagazino 30/9/2007

142

Πληροφορίες από διαδίκτυο

1. http://67.18.47.148/com/index2/anakyklosi/default.asp 2. http://en.wikipedia.org 3. Πασπαλλής Χ., Γεωργακόπουλος Α.. Φεβρουάριος 2000. διπλωματική εργασία: Παθολογία και

αποκατάσταση δομικών στοιχειών φέροντος οργανισμού παραδοσιακών κτιρίων, τμήμα πολιτικών μηχανικών Α.Π.Θ, Θεσσαλονίκη http://haris.jappee.com+/diplomatiki/5k1_1b.html

4. http://kostastsiambaos.blogspot.com/2007/09/container-2.html 5. http://www.building-reuse.org/ 6. http://www.boston.com/realestate/news/articles/2006/03/26/the_house_that_the_central_a

rtery_built/32 7. Dorsthorst, B.J.H.t. and T. Kowalczyk. Design for recycling. in Design for Deconstruction and

Materials Reuse. 2002. Karlsruhe, Germany: CIB. http://www.cce.ufl.edu/pdf/proceedings.pdf

8. http://www.complett.nl/ 9. http://www.ecoconstruction.org/env_impact.html 10. Γεωργαλα Γ. «Περιορισμός οικοδομικών απορριμμάτων - Η κατάσταση στην Ελλάδα» 3.9.2007

http://www.ecodomisi.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=28&Itemid=41 11. http://www.ecotec.gr 12. http://www.elval.gr 13. http://www.ergotaxiaka.gr/article.php?ID=60 14. http://www.fercher.at 15. http://www.floornature.com/articoli/articolo.php?id=12&sez=3&lang=en 16. http://www.housesofthefuture.com.au/ 17. http://www.iclei-europe.org/index.php?id=tools 18. http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=9483&subid=2&PubID=575104&word=%F3%F4%

EF%EA%F7%EF%EB%EC%E7 7/1/2008 19. Müller Ernst A.,Schmid Felix. 2004. Heizen und Kühlen mit Abwasser. Bern:EnergieSchweiz

http://www.infrastrukturanlagen.ch/dokumente/brosch_web.pdf 20. Ζαβιτσάνου Γ. 2007. «Όλα όσα θα θέλατε να ξέρετε για την ανακύκλωση»

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathcommon_2_10/11/2007_1287045 21. Ελαφρός Γ. 2007. «5000 τόνοι μπάζα πνίγουν καθημερινά την Αττική».

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_22/04/2007_224132 22. http://www.lifecyclebuilding.org/ 23. Design for Deconstruction: The Chartwell School Case Study, by Scott Shell, Octavio

Gutierrez, Lynn Fisher, et al for U.S. Environmental Protection Agency, Region http://www.lifecyclebuilding.org/resources/DFD.pdf

143

24. Design for Disassembly in the Built Environment: A Guide to Closed Loop in Design and Building, by Brad Guy and Nicholas Ciarimboli for City of Seattle, King County, WA, and Resource Ventureshttp://www.lifecyclebuilding.org/resources/DfDseattle.pdf

25. http://www.livinginpaper.com/ 26. http://www.millegomme.com/05071%20MAISONgomme.htm 27. http://www.minenv.gr 28. http://www.oikologio.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=147&Itemid=111. 29. http://www.publicarchitecture.org/ 30. http://www.recyclicity.net/index_en.jsp 31. http://www.redo.org/ 32. http://www.scraphouse.org/ 33. http://www.shigerubanarchitects.com/SBA_WORKS/SBA_PAPER/SBA_Paper_index.htm 34. Shingeru Ban http://www.designboom.com/history/ban_paper.html 35. http://www.smartshelterfoundation.org/ 36. http://www.smartwaste.co.uk/ Νόμοι ΦΕΚ, αρ. φύλλου 179, 6 Αυγούστου 2001 ΦΕΚ, αρ.φύλλου 1909, 22 Δεκεμβρίου 2003 Διαλέξεις

1. Ασημομύτης Γιώργος, Μπαμιεδάκης Αντώνης, Τζωρτζάκης Νίκος. 1978. Η ανακύκλωση σαν οικοδομική δραστηριότητα. Ε.Μ.Π τομέας Οικοδομικής, καθ. Α. Ζάννος. Αθήνα

2. Βαλταρά Σ. και Μουτσάτσου Κ. 2005. Ανακύκλωση κτιρίων. Σχολή Αρχιτεκτόνων μηχανικών Ε.Μ.Π. Αθήνα

3. Ευαγγελινός, Ευάγγελος. Σεπτέμβριος 2005. Περιβαλλοντικά ήπιες οικοδομικές συνθέσεις και τεχνικές.

4. Νάτση, Αντιγόνη. 2006. Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση οικοδομικών υλικών για βιώσιμο σχεδιασμό. Σχολή αρχιτεκτόνων μηχανικών Ε.Μ.Π. Αθήνα

Λοιπές πηγές

1. Ενημερωτικό φυλλάδιο: «Ολοκληρωμένη τεχνολογία κατασκευής φυτεμένων δωμάτων» ελληνικές επιχειρήσεις εισαγωγών εξαγωγών ΕΠΕ, www.zinco.de

2. Συνέντευξη Γιαννίτσαρη Γ.(λέκτορας Ε.Μ.Π. τομέας Αρχιτεκτονικών συνθέσεων) Φεβρουάριος 2008

144

Πηγές εικόνων

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκελλος Δημ. 2003,245 Καρβούνης Σωτ., Γεωργάκελλος Δημ. 2003,245

2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Μονή Όσιου Λουκά, Όσιος Λουκάς: Krautheimer R.,1991 Καπνικαρέα 1060-1070 www.apostoliki-diakonia.gr Παναγία Γοργοεπήκοος, Aθήνα 12.ος αιώνας www.apostoliki-diakonia.gr Η αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη www.wikipedia.com Επταπύργιο Θεσσαλονίκη http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:THES-Heptapyrgion_spolia_2.jpg Santa Maria degli Angeli e dei Martiri www.wikipedia.com Το Μέγα τέμενος στην Kairuan, Τυνησίαhttp://en.wikipedia.org/wiki/Image:Kairuan.jpg Τζαμί στηνCordoba,Ισπανία http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Mosque_of_Cordoba_Spain.jpg Crystal Palace, Λονδίνοwww.wikipedia.com Marcel Duchamp, Fountain, αρχείο Μ.Εμμανουήλ Marcel Duchamp , bicycle-wheel αρχείο Μ.Εμμανουήλ Pablo Picasso:αρχείο Μ.Εμμανουήλ Yannis Kounnelis, Untitled: http://www.flashartonline.com/OnWeb/JANNIS%20KOUNELLIS.html Drop city domes www.wikipedia.com Solar Dome www.wikipedia.com Φωτογραφίες από fourgonette project,αρχείο Ι.Λιακατά Παραγκουπόλεις http://www.capetown.dj/people/people.html, http://www.school-portal.co.uk/GroupRenderCustomPage.asp?GroupID=30147&ResourceId=71090, http://www.roryjones.net/gallery/shanty/index.php

145

3. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ 3.1. Πρωτογενής ανακύκλωση 3.1.1 τουβλα,κεραμικά πλακάκια, σκυρόδεμα Εξώφυλλο αρχείο Φ.Οικονομοπούλου, http://www.thedesertrose.com/concrete.jpg Τούβλα, κεραμικά, πλακάκια αρχείο Φ.Οικονομοπούλου Σκυρόδεμα Fischer, Jan Otakar, 2006,75-78 3.1.2 ξύλο, γυαλί, άσφαλτος Εξώφυλλο http://www.atgwindscreens.co.uk/photos/man%20holding%20glass.jpg, Κατοικία από OSB www.osbguide.com

Aποσυναρμολόγηση στην California http://www.lifecyclebuilding.org/resources/DFD.pdf Άμεση ανακύκλωση γυαλιού www.superuse.org Έμμεση ανακύκλωση γυαλιού Ευθυμιόπουλος 2000 ,152 Άσφαλτος Ed van Hinte 2007, 24

3.1.3 μέταλλα -αλουμίνιο, χάλυβας, χαλκός Εξώφυλλο http://www.annaheldaudette.com/Scrap%20Metal-%20Aluminum.jpg

Αλουμίνιο www.superuse.org Big dig house www.ssdarchitecture.com

Γέφυρα τρένου, Άμστερνταμ http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=10918)

χαλκός αρχείο Ε.Καραΐσκου χώματα, πέτρες και μπάζα εκσκαφών Εξώφυλλο αρχείο Φ. Οικονομοπούλου

Rubble House Sinclair 2006, 117 Dominus winery http://www.floornature.com/articoli/articolo.php?id=12&sez=3&lang=en Sandbag solutions Richardson P. 2007, 100 3.1.5 Παραδείγματα επανάχρησης διάφορων δομικών υλικών για δημιουργία νέων κτιρίων ΒRE Ευθυμιόπουλος 200, 151 Santiago Cirugeda Ed van Hilde 2007, 60

146

3.2. Δευτερογενής ανακύκλωση 3.2.1 MH ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΥΛΙΚΑ 3.2.1.1.Χαρτί Εξώφυλλο http://www.friedlandindustries.com/images/new/White%20Paper.JPG Papercrete www.livinginpaper.com Warmcel http://www.excelfibre.com/building/products3.html Paper Log Houses www.shigerubanarchitects.com, Sinclair 2006, 102

Paper Church www.shigerubanarchitects.com Cutting Edge Cardboard Richardson P. 2007, 92

3.2.1.2 Ελαστικά και παρμπρίζ αυτοκινήτων Εξώφυλλο αρχείο Ε.Μαλαματένιου

Mason’s Bend Community Center Ed Van Hinte 2007, 120-1 http://architecture.myninjaplease.com/?akst_action=share-this&p=322 Κατάστημα Duchi Ed Van Hinte 2007, 122-3 Earthship Ed Van Hinte 2007, 129 http://www.lonelyplanet.com/blogs/travel_blog/2007_06_01_archive.html http://keetsa.com/blog/tag/orientated/ Maison Gomme http://www.millegomme.com/05071%20MAISONgomme.htm

3.2.1.3 άλλα υλικά Εξώφυλλο http://www.bsu.edu/web/wjanz/WesSite/I-Beam%20Procession.htm http://www.bsu.edu/web/wjanz/WesSite/I-Beam%20Day%203.htm Ιστιοπλοϊκό πανί Ludwig Matthias 1998, 95 Lucy House Ed Van Hinte 2007, 38-9, Sinclair 2006, 146 Miele Space Station http://freyavandien.wordpress.com/2007/01/ www.bnox.be Pallet House http://www.i-beamdesign.com/projects/refugee/refugee.html Σύνθετες συσκευασίες www.smartshelterfoundation.org Πλαστικές συσκευασίες φυλλάδιο εταιρείας Zinco, Cappelli L. 2006, 216 Cassa Pollo αρχείο Ε. Καραΐσκου από την έκθεση “Open! Strategies for a better world”, Rotterdam 2007 Scrap House www.scraphouse.org Villa Welpelo www.2012architecten.nl

147

3.2.2. «ΜΟΝΑΔΕΣ ΧΩΡΟΥ» 3.2.2.1 Container Εξώφυλλο: http://www.hapag-lloyd.com/en/21896.html

Container σελ..www.lot-ek.com Container – Lok et Architects: http://www.archpaper.com/feature_articles/shipping_news.html Container - Future Shack: Richardson P. 2007, 150-153 Container Cities: www.containercity.com Εστία Keetwonen: http://www.inhabitat.com/2007/08/24/prefab-friday-keetwonen-container-student-housing/ Γραφεία της Freitag: http://www.flickr.com/photos/fredag/ Nomadic Museum: http://www.nyc-architecture.com/CHE/CHE-037.htm 12-container house: http://www.notcot.com/archives/2007/10/shipping_contai.php

3.2.2.2 ‘Άτρακτοι αεροσκαφών Εξώφυλλο: www.edwards.af.mil

Little Trump: http://www.airportjournals.com/Photos/0305/X/0305005_3.jpg Lot-ek Architects: http://www.inhabitat.com/2006/04/19/lo-teks-recycled-airplane-library/, http://www.inhabitat.com/2007/05/30/boeing-747-students-pavillion-by-lot-ek/

3.2.2.3 Δεξαμενές, Αγωγοί αποχέτευσης Εξώφυλλο: http://keetsa.com/blog/eco-friendly/pipe-hotel-made-out-of-pipes/ http://www.superuse.org/story.php?title=Glossed-Dreamspace-1 DasParkHotel: http://keetsa.com/blog/eco-friendly/pipe-hotel-made-out-of-pipes/ Δεξαμενή Πετρελαίου: http://www.superuse.org/story.php?title=Glossed-Dreamspace-1

148

4. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 4.1 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» στα καζανάκια των αποχωρητηρίων Σύστημα B&R. Vale, Λάσκαρης Κ. 1996 4.2 Επανάχρηση του «γκρίζου νερού» που έχει ήδη υψηλότερη θερμοκρασία από το νερό ύδρευσης, ώστε να μειωθεί η απαιτούμενη ενέργεια για τη θέρμανση του καθαρού νερού Σύστημα Fercher http://de.wikipedia.org/wiki/W%C3%A4rmer%C3%BCckgewinnung Κεντρικός τύπος http://www.infrastrukturanlagen.ch/dokumente/brosch_web.pdf Εναλλάκτες θερμότητας http://de.wikipedia.org/wiki/Gleichstromprinzip Πτολεμαϊδα Λαλουδάκη 2008, 59 4.3 Επανάχρηση αέρα για θέρμανση κεντρικός σταθμός Στοκχόλμη http://www.ecofriend.org Γραφεία Kungsbrohuset http://www.heatingandventilating.net Κεφάλι αθλητή http://afp.google.com/article/ALeqM5j6WDpcqUFfv4KQvSxBnGdQvy-nfQ 5. H ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 5.1. Επανάχρηση υλικών στη λαϊκή αρχιτεκτονική της Ελλάδας Κατάρτι στη Σύρο αρχείο Ε. Ευαγγελινού Παροικία, Πάρος Φιλλιπίδης 1982, 116 Κάπασος, φλάρος Φιλλιπίδης 1982, 196 5.2.Το έργο του Δ. Πικιώνη Κάτοψη Πικιώνη 1994, 39 Λεπτομέρειες Πικιώνη 1994, 105,111 Αγ.Δημήτριος Λουμπαρδιάρης Πικιώνη 1994, 167 Φιλλιπίδης 1984, 297 5.3. Ανακύκλωση οικοδομικών ή άλλων υλικών από ανάγκη και με έντονο το στοιχείο της προσωρινότητας Bοτανικός www.lifo.gr , Οικονόμου 2005, 70 Νέα Λιόσια Μαντουβάλου Μ. και Ε.Μπάλλα. 2005,61 5.4. Πρωτογενής ανακύκλωση στην Ελλάδα Εξώφυλλο http://www.cce.ufl.edu/pdf/proceedings.pdf Μάντρες αρχείο Ε.Καραΐσκου από Βριλίσσια Παραδείγματα αρχείο Ε. Ευαγγελινού, http://www.myworld.gr/browse/39994

149

5.5. Δευτερογενής ανακύκλωσης στην Ελλάδα Εξώφυλλο http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html Εργοστάσια ανακύκλωσης www.ecotec.gr Τρένο στο ρούφ www.totrenostorouf.gr Τραμ-cafe http://www.tramcafe.gr/images/tramker4big.jpg Πάρκο ΟΣΕ http://www.sfsm.gr/park/Zs7540.htm Στέγαστρο από στύλους ΟΤΕ αρχείο Ε.Ευαγγελινού Container Παπασωτηρίου αρχείο Ε.Μαλαματένιου 7. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ http://www.lifecyclebuilding.org/resources/DfDseattle.pdf αρχείο Ε.Ευαγγελινου Βάγιας, Ερμόπουλος, Ιωαννίδης 2005, 442 www.superuse.org http://www.lifecyclebuilding.org EΠΙΛΟΓΟΣ http://www.duncans.tv/2008/ford-focus-orchestra-beautifully-arranged