arxaia navagia

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000

MEΓAΛA NAYAΓIA

KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000

MEΓAΛANAYAΓIA

� Tα μυστικά των αρ�αίωνναυαγίων

� Στ� ακρωτήρι� των Iρίων. Nαυάγι� της ύστερης επ��ής τ�υ �αλκ�ύ με ευρήματα κεραμικάαλλά και τρεις λίθινες άγκυρες.

T�υ Xρήστ�υ Aγ�υρίδη

� Kλασικ�ί αμ��ρείς στην Kυρά- Παναγιά.Eκτ�ς απ� τα αγγεία ανελκύστη-καν δύ� μ�ναδικά μ�λύ�δινα στε-λέ�η άγκυρας, αλλά και τμήμα τ�υ�ύλιν�υ σκαρι�ύ.

T�υ Φ. K. (Δημητρί�υ) Xανιώτη

� Στην Aντιδραγ�νέρα των Kυθήρων.O εντυπωσιακ�ς αριθμ�ς των εννέα λίθινων αγκυρών μαρτυρεί την ύπαρ�η εν�ς σημαντικ�ύ ναυαγί�υ.

T�υ Δημήτρη K�υρκ�υμέλη

� Oι σαρκ��άγ�ι της Aνδρ�υ.T� ναυάγι� περιέ�ει τρεις δια��ρε-τικ�ύς τύπ�υς σαρκ��άγων π�υ πιστεύεται �τι πρ�έρ��νταν απ� τα λατ�μεία της Θάσ�υ.

Tων Xρ. Σαμί�υ και N. Λιαν�ύ

� Bυ"αντιν# ναυάγι� στ� Πελαγ�νήσι.E�αιρετικής τέ�νης ε�υαλωμέναπινάκια με εγ�άρακτα διακ�σμη-τικά μ�τί�α έ�ερε στ� �ως η πρώ-τη συστηματική υπ��ρύ�ια ανα-σκα�ή.

T�υ Nίκ�υ Tσ�ύ�λ�υ

� Eμπ�ρικ# ναυάγι� στη Zάκυνθ�.Mήκ�υς 16 μέτρων τ� πλ�ί�, έπειτααπ� πρ�σκρ�υση σε ύ�αλ� �υθί-στηκε κ�ντά στ� λιμάνι της Zακύν-θ�υ. H μέ�ρι σήμερα αρ�αι�λ�γικήέρευνα απέδει�ε �τι μετέ�ερε ��υ-ντ�ύκια...

Tης Kατερίνης Π. Δελαπ#ρτα

� Eρευνα στ� «La Therese».H υπ�ναυαρ�ίδα τ�υ Γαλλικ�ύΣτ�λ�υ π�υ �υθίστηκε έ�ω απ� τ�Hράκλει�, στη διάρκεια της π�-λι�ρκίας τ�υ «Mεγάλ�υ Kάστρ�υ»απ� τ�υς T�ύρκ�υς.

Tης M. Aναγνωστ�π�ύλ�υ και

τ�υ δρ�ς N. Λιαν�ύ

� Aμ��ρείς αναδυ#μεν�ι.

E�ώ�υλλ�: Aνέλκυση απ� τ ναυάγι τηςAντιδραγ νέρας των Kυθήρων (�ωτ. N.Tσ ύ�λ υ, ©: I.EN.AE.).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Tα μυστικά τω

Mε την ανακάλυψη τ�υ ναυαγί�υ τ�υ Δ�κ�ύ συμπληρώνεται η περι�ρισμένη εικ�να της Πρωτ�ελλαδικής κεραμικής.Στη "ωτ�γρα"ία �ι αρ#αι�λ�γ�ι – δύτες Γιάννης Bή#�ς και Λ�ύση Mπλ�υ την ώρα της ανέλκυσης εν�ς πρωτ�ελλα-δικ�ύ αμ"�ρέα ("ωτ.: I. EN.AE).

KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000 - H KAΘHMEPINH 3

ν αρ�αίων ναυαγίων

H#ωή τ�υ Eλληνα ήταν πά-ντα δεμένη με τη θάλασ-σα. Oι εκτεταμένες ακτές,τα �υσικά λιμάνια, η αγά-πη για την περιπέτεια αλ-λά και την ανταλλαγή/συ-ναλλαγή, τ�ν έ�εραν απ�την αρ�αι�τητα στα πέ-

ρατα τ�υ γνωστ�ύ τ�τε κ�σμ�υ. Tακτικήπ�υ ακ�λ�υθείται ακ�μα και σήμερα.Oμως �ι ναυτικές επι�ειρήσεις δεν στέ��-νταν πάντα απ� επιτυ�ία. Oι ναυτικέςτραγωδίες υπήρ�αν σε �λες τις επ��ές. Mεαυτά τα πλ�ία π�υ απέτυ�αν τ�υ σκ�π�ύτ�υς και συγκεκριμένα με τα μεγαλύτερααπ� τα αρ�αία ναυάγια π�υ είναι πρ�σιτάστην αρ�αι�λ�γική έρευνα και απ�τελ�ύνπ�λύτιμη πηγή πληρ��ριών για την ιστ�-ρία, την �ικ�ν�μία, την κ�ινωνία αλλά καιτη ναυπηγική της επ��ής, θα ασ��ληθ�ύ-με στ� σημεριν� α�ιέρωμα.

H έρευνα για την ενάλια αρ�αι�λ�γίαάρ�ισε στην Eλλάδα στα τέλη τ�υ πρ�η-

γ�ύμεν�υ αιώνα. O Xρήστ�ς Tσ�ύντας τ�1884 ήταν αυτ�ς π�υ έ�αλε τα θεμέλιά της,�ταν ως νέ�ς επιμελητής τ�τε και υπ� τηναιγίδα της Eν Aθήναις Aρ�αι�λ�γικήςEταιρείας και με τη ��ήθεια σ��υγγαρά-δων �εκίνησε την πρώτη συστηματική υ-π��ρύ�ια έρευνα στ� στεν� της Σαλαμίναςμε σκ�π� τ�ν εντ�πισμ� ναυαγίων απ�την περί�ημη ναυμα�ία. Mια έρευνα π�υαν και δεν στέ�θηκε απ� επιτυ�ία, ωστ�-σ�, έ�αλε τα θεμέλια σε αυτ�ν τ�ν και-ν�ύργι� κλάδ� της αρ�αι�λ�γίας.

Tα �ρ�νια π�υ ακ�λ�ύθησαν σημαδεύ-τηκαν απ� σπ�ραδικά αλλά εντυπωσιακάγεγ�ν�τα: Eλληνες ψαράδες και σ��υγγα-ράδες έ�εραν στ� �ως τ�ν Π�σειδώνα τηςKρεύσιδ�ς (K�ρινθιακ�ς), �άλκινα τάλα-ντα της επ��ής τ�υ Xαλκ�ύ (Kύμη), τ�υςθησαυρ�ύς των Aντικυθήρων, τ� Παιδίτ�υ Mαραθώνα απ� την �μώνυμη θάλασ-σα καθώς και τ�ν Π�σειδώνα (ή Δία) π�υανελκύστηκε απ� τράτα στ� Aρτεμίσι�.M�ναδικά ευρήματα θαμμένα στ� �υθ�των ελληνικών θαλασσών, π�λύτιμα γιατ�ν κ�σμ� και την επιστήμη.

Φ�ρείς

H ανακάλυψη τ�υ αυτ�ματ�υ ρυθμιστήπίεσης απ� τ�υς K�υστ� και Γκανιάν(1943) έ�ερε επανάσταση και στ� �ώρ�των υπ��ρύ�ιων ερευνών. H δεκαετία τ�υ’60 θεωρείται η σημαντικ�τερη για την ελ-ληνική υπ��ρύ�ια. O κλάδ�ς απέκτησε υ-π�σταση, α��ύ η αυ�ημένη αρ�αι�καπη-λία �δηγεί τ�ν τ�τε γενικ� διευθυντήAρ�αι�τήτων Nίκ� Γιαλ�ύρη να ενθαρρύ-

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΠEΓKY KOYNENAKH


MEΓAΛA NAYAΓIA

O «E"η%�ς των Aντικυθήρων», #άλκιν� άγαλμα 4�υ π.X. αιώνα τ� ανέλκυσαν τ� 1900, μα'ί με άλλα αρ#αίααντικείμενα, Eλληνες δύτες απ� αρ#αί� ναυάγι� στη θάλασσα των Aντικυθήρων (Aθήνα, Eθνικ� Aρ#αι�-λ�γικ� M�υσεί�).

Πάνω: T� «Kηρύνεια II» ακρι%ές�μ�ίωμα στην ίδια κλίμακα με τ�

αρ#αί�, με τα ίδια υλικά και την ί-δια τε#ν�λ�γία. Kατασκευάστηκεαπ� τ� Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Πρ�-

στασίας της Nαυτικής Παράδ�-σης. Στη "ωτ�γρα"ία τ� «Kηρύ-νεια II» έτ�ιμ� να πρ�σδεθεί στ�λιμάνι της Πά"�υ, μετά τ� πειρα-

ματικ� τα*ίδι τ�υ τ�ν Oκτώ%ρι�τ�υ 1986 απ� την Eλλάδα στην

Kύπρ�. Δε*ιά: T� αυθεντικ� σκα-ρί τ�υ «Kηρύνεια». H ιδιαιτερ�-

τητά τ�υ έγκειται στ� �τι διασώ-θηκε τ� 75% της *υλείας τ�υ καιαυτ� επέτρεψε την ανέλκυση, τησυντήρηση και τη συναρμ�λ�γη-σή τ�υ. Bρίσκεται στ� μεσαιωνι-κ� Kάστρ� της Kατε#�μενης, α-

π� τ� 1974, Kηρύνειας.

νει π�λλ�ύς νέ�υς αρ�αι�λ�γ�υς να εκ-παιδευτ�ύν και να πάρ�υν πτυ�ί� αυτ�-δύτη. Aλλωστε, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ 1973 ι-δρύεται τ� Iνστιτ�ύτ� Eναλίων Aρ�αι�τή-των (IENAE), μη κερδ�σκ�πικ�, κ�ινω-�ελές, επιστημ�νικ� και τε�νικ� σωματεί�τ� �π�ί� θέτει στ�� τ�υ να συνδράμει τ�έργ� π�υ επιτελεί η Aρ�αι�λ�γική Yπηρε-σία. Mετά τ� 1976 και την ίδρυση της E��-ρείας Eναλίων Aρ�αι�τήτων (Γιώργ�ςΠαπαθανασ�π�υλ�ς), τ� IENAE, λει-τ�υργεί ως συμ��υλευτικ� �ργαν� τ�υ υ-π�υργεί�υ Π�λιτισμ�ύ. T� ενδια�έρ�ν μετ� ινστιτ�ύτ� είναι �τι ως μη κρατικ�ς ��-ρές μπ�ρεί να είναι πι� ευέλικτ�, ενώ τ�κ�στ�ς των ερευνών τ�υ είναι μικρ�τερ�α��ύ η εργασία π�υ εκτελ�ύν τα μέλη τ�υείναι εθελ�ντική και καλύπτεται κυρίως α-π� ιδιωτικές ��ρηγίες.

H E��ρεία Eναλίων Aρ�αι�τήτων πα-

ρ�τι ερευνά μεγάλα ναυάγια και σημαντι-κά καταπ�ντισμένα ενάλια κτίσματα, έ�ειμεγάλες ελλείψεις π�υ την εμπ�δί#�υν ναπρ��ωρήσει με γρήγ�ρ�υς ρυθμ�ύς στη�αρτ�γρά�ηση τ�υ ελλαδικ�ύ υπ�θαλάσ-σι�υ �ώρ�υ. Ωστ�σ�, �ι περιπτώσεις π�υερευνά είναι ιδιαίτερα σημαντικές καιπρ��λέπεται να διευρύν�υν τις γνώσειςμας για τη ναυσιπλ�ΐα και την κατασκευήτων πλ�ίων ��ι μ�ν� κατά τ�υς κλασικ�ύςαλλά και τ�υς �υ#αντιν�ύς �ρ�ν�υς.

EλλείψειςΠ�λυδάπανη η ενάλια αρ�αι�λ�γία,

δεδ�μέν�υ �τι μια κατάδυση για αυτ�ψία�τάνει κατά μέσ�ν �ρ� τις 375. 000 δρ�.ημερησίως, εκτ�ς των άλλων πάσ�ει καιαπ� έναν ελλειμματικ� πρ�ϋπ�λ�γισμ�(140 εκατ. ετησίως). Oι ελλείψεις π�υ τα-

λανί#�υν �σ�υς ασ��λ�ύνται με την υπ�-�ρύ�ια έρευνα συν�ψί#�νται απ� την έ-��ρ� Eναλίων Aρ�αι�τήτων KατερίνηΠ. Δελαπ�ρτα στην απ�υσία ε�ειδικευμέ-ν�υ πρ�σωπικ�ύ και έργων υπ�δ�μής γιανα μπ�ρέσει η E��ρεία να αντεπε�έλθειστις απαιτήσεις ��ι μ�ν� τ�υ κ�ιν�ύ αλλάκαι στις επιστημ�νικές της υπ��ρεώσεις.Πρ�τεραι�τητες της υπηρεσίας είναι η ά-μεση και �ρθ�λ�γιστική εσωτερική �ργά-νωση, η δημι�υργία ηλεκτρ�νικ�ύ αρ�εί-�υ ναυαγίων και εναλίων κτισμάτων π�υθα εντα�θ�ύν στ� πλαίσι� τ�υ αρ�αι�λ�-γικ�ύ �άρτη τ�υ YΠΠO, συμ�ατ� με τ�πρ�γραμμα «Π�λέμων» π�υ ε�αρμ�#ει ηΔιεύθυνση Aρ�αίων Mνημείων. Eπιδιώ-κεται, επίσης, η ανανέωση τ�υ ε��πλι-σμ�ύ π�υ �ρησιμ�π�ι�ύν �ι αρ�αι�λ�-γ�ι–δύτες και τ� υπ�λ�ιπ� πρ�σωπικ�, ��π�ί�ς πρέπει να συμ�αδί#ει με την ε�έλι-

�η της τε�ν�λ�γίας και να ε�ασ�αλί#ειτην ασ�άλεια των ανθρώπων π�υ κατε-�αίν�υν στ� �υθ�. Στις παραπάνω πρ�τε-ραι�τητες εντάσσεται και η ε�αρμ�γήτ�υ π�λυν�μ�σ�εδί�υ τ�υ YΠΠO2557/97 π�υ τακτ�π�ιεί π�λλά θέματα α-σ�άλειας και μισθ�δ�σίας τ�υ καταδυτι-κ�ύ πρ�σωπικ�ύ και εκκρεμεί ακ�μη η ε-�αρμ�γή τ�υ απ� τ� υπ�υργεί� Oικ�ν�-μικών. Mελετάται, τέλ�ς, � εκσυγ�ρ�νι-σμ�ς τ�υ εργαστηρί�υ συντήρησης τηςE��ρείας για να μπ�ρεί να αντιμετωπίσειπεριστατικά σε μεγάλη κλίμακα �πως εί-ναι τ� έ�υδρ� �ύλ� κ.ά.

H εκπλήρωση αυτών των στ��ων θα έ-�ει απ�τέλεσμα να πρ��ωρήσει η έρευναπ�υ θα �λ�κληρώσει τη �αρτ�γρά�ησητ�σ� των ναυαγίων �σ� και των εναλίωνκτισμάτων στ�ν ελλαδικ� �ώρ�, αλλά καιη δημι�υργία ελληνικής �ι�λι�γρα�ίας.


Aν σκε�τεί κανείς �τι μέ�ρι σήμερα �ιEλληνες επιστήμ�νες �ασί#�νται μ�ν�στην �ένη �ι�λι�γρα�ία, καταλα�αίν�υ-με �λ�ι τις τεράστιες ελλείψεις.

Παρ’ �λες τις δυσκ�λίες �μως, διάσημαναυάγια έ��υν ανελκυστεί ή έ��υν ερευ-νηθεί και π�λλά απ� τα ευρήματα π�υπεριεί�αν στα σπλά�να τ�υς απ�τελ�ύνπλέ�ν κ�ιν� κτήμα. Aνάμεσά τ�υς είναιτ� ναυάγι� τ�υ Δ�κ�ύ (ακατ�ίκητ� νη-σάκι δίπλα στην Yδρα), απ� τ� �π�ί� α-νελκύστηκαν 8.000 κεραμικά ευρήματατης δεύτερης Πρωτελλαδικής περι�δ�υ.H εικ�να τ�υ ενάλι�υ ευρήματ�ς τ�υ Δ�-κ�ύ συμπληρώνεται με την περι�ρισμένηπαρ�υσία στ� Πρωτ�ελλαδικ� II κεραμι-κ� υλικ� �στράκων απ� μυκηναϊκά, ακ�-σμητα και διακ�σμημένα αγγεία, π�υ α-ντιπρ�σώπευαν και τις τρεις κύριες �ά-σεις της Mυκηναϊκής περι�δ�υ. Δεν υ-πάρ�ει αμ�ι��λία �τι αυτ� τ� μυκηναϊκ�υλικ� πρ�έρ�εται απ� τ�ν μεγάλ� μυκη-ναϊκ� �ικισμ� π�υ �ρισκ�ταν πάνω στ�ακρωτήρι�, τμήματα τ�υ �π�ί�υ απ�κά-λυψε η �ερσαία έρευνα π�υ έγινε ταυτ�-�ρ�να με την υπ��ρύ�ια. Στην Aλ�ννησ�έ�ει εντ�πιστεί τ� μεγαλύτερ� εμπ�ρικ�πλ�ί� της κλασικής περι�δ�υ και είναι τ�πρώτ� π�υ άρ�ισε να ανασκάπτεται στηνEλλάδα. T� ��ρτί� τ�υ απ�τελείτ� απ��ιλιάδες αμ��ρείς, �ι περισσ�τερ�ι απ�τ�υς �π�ί�υς �ρέθηκαν ακέραι�ι. Eμπ�-ρικ� πλ�ί� 4�υ αι. π.X. ήταν και τ� γνω-στ� ναυάγι� της Kηρύνειας, π�υ �ρέθηκεστα ��ρεια παράλια της Kύπρ�υ και ανα-σκά�θηκε απ� τ� 1967 έως τ� 1972. H ιδι-αιτερ�τητά τ�υ έγκειται στ� �τι διασώθη-κε τ� 75% της �υλείας τ�υ σκαρι�ύ, γεγ�-ν�ς π�υ επέτρεψε την ανέλκυση, τη συ-ντήρηση και τη συναρμ�λ�γησή τ�υ.Eκτ�τε τ� αρ�αί� σκά��ς �ρίσκεται ε-

κτεθειμέν� στ� μεσαιωνικ� κάστρ� τηςκατε��μενης , απ� τ� 1974, Kηρύνειας.Aκρι�ές �μ�ίωμα, στην ίδια κλίμακα μετ� αρ�αί�, με τα ίδια υλικά και την ίδιατε�ν�λ�γία, απ�τελεί τ� «Kηρύνεια II»,τ� �π�ί� κατασκευάστηκε απ� τ� Eλλη-νικ� Iνστιτ�ύτ� Πρ�στασίας NαυτικήςΠαράδ�σης.

Eνα ακ�μη απ� τα μεγάλα ναυάγια ή-ταν αυτ� τ�υ Mέντ�ρα, π�υ ανασκά�θη-κε τ� 1981. T� πλ�ί� τ�υ λ�ρδ�υ Eλγιν,π�υ μετέ�ερε τα μάρμαρα τ�υ Παρθενώ-να και σπαράγματα άλλων μνημείων, �υ-θίστηκε τ� 1804 έ�ω απ� τ� λιμάνι τ�υAυλέμωνα, �ταν μια νύ�τα � καιρ�ς άλ-λα�ε, κρέμασε η άγκυρά τ�υ και έπεσεστα �ρά�ια. H έρευνα απ�κάλυψε μεγά-λ� τμήμα τ�υ σκαρι�ύ τ�υ πλ�ί�υ, �,τι ά-�ησαν �ι Kαλύμνι�ι δύτες π�υ εί�ε πρ�-σλά�ει � Eλγιν, πρ�κειμέν�υ να ανελκύ-σ�υν τ� π�λύτιμ� ��ρτί� τ�υ απ� τα 20μέτρα �άθ�ς. Bρέθηκαν επίσης διά��ρασκεύη τ�υ πλ�ί�υ και τ�υ πληρώματ�ς,καθώς και ένα ρ�λ�ι π�υ �ι σκ�υριασμέ-ν�ι δείκτες τ�υ εί�αν σταματήσει στις 1.10ή 2.05, την ώρα πρ��ανώς π�υ �υθίστηκετ� πλ�ί�. Ωρα π�υ συμπίπτει με την περι-γρα�ή τ�υ γραμματικ�ύ τ�ύ Eλγιν, � �-π�ί�ς γρά�ει στ� ημερ�λ�γι� τ�υ �τι τ�πλ�ί� άρ�ισε να �υθί#εται τις πρώτεςπρωινές ώρες.

Στ� συγκεκριμέν� α�ιέρωμα επικε-ντρών�υμε τ� ενδια�έρ�ν σε μεγάλαναυάγια στα �π�ία η ανασκα�ική έρευνα�ρίσκεται σε ε�έλι�η. Yπενθυμί#�υμε �τιγια την ενάλια αρ�αι�λ�γία υπήρ�ε α�ιέ-ρωμα των «Eπτά Hμερών» και στ� πα-ρελθ�ν («M�υσεία στ� �υθ�»,13–6–1993), στ� �π�ί� παρ�υσιάστηκανεκτενώς τα ναυάγια της Aλ�ννήσ�υ, τ�υΔ�κ�ύ και της Kηρύνειας.


MEΓAΛA NAYAΓIA

Aπ� την υπ�ρύ�ια ανασκα�ή στα Iρια.


Στ� ακρωτήρι�

των IρίωνT�υ Xρήστ�υ Aγ�υρίδη

Aρ�αι�λ�γ�υ, μέλ�υς τ�υ IENAE

T� ναυάγι� τ�υ ακρωτηρί�υτων Iρίων ανακαλύ�θηκε τ�1962 απ� τ�ν σημεριν� πρ�ε-δρ� τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ Eνα-λίων Aρ�αι�λ�γικών Eρευ-νών (I.EN.A.E.) Nίκ� Tσ�ύ-�λ�. Eρευνήθηκε συστηματι-κά απ� τ� Iνστιτ�ύτ� απ� τ�

1990 έως τ� 1994, υπ� τη διεύθυνση τ�υXαράλαμπ�υ Πέννα και με τη γενναία υ-π�στήρι!η τ�υ ιδρύματ�ς Λε#έντη, τ�υIνστιτ�ύτ�υ Aιγαιακής Πρ�ϊστ�ρίας(INSTAP) και άλλων ��ρηγών τ�υIENAE

T� ακρωτήρι� των Iρίων, γνωστ�στ�υς αρ�αί�υς �ρ�ν�υςως ακρωτήρι� Στρ�υθ�ύς,#ρίσκεται στη #�ρεια ακτήτ�υ Aργ�λικ�ύ K�λπ�υ,μετα!ύ των μυκηναϊκώνθέσεων της Tίρυνθας καιτης Aσίνης δυτικά, και τ�υMάσητ�ς ανατ�λικά.

T� ναυάγι� #ρισκ�τανσε απ�σταση 10 μέτρωνπερίπ�υ απ� τη #ρα�ώδηακτή και 100 περίπ�υ μέ-τρα απ� τη μύτη τ�υ ακρωτηρί�υ. Eί�εδιασκ�ρπιστεί σε μια περι��ή 100 τ.μ. σεεπικλινή #υθ� με διαστήματα άμμ�υ,συσσωματωμάτων ανθρακικών αλάτων,θαλάσσιας �λωρίδας και #ρά�ων, σε #ά-θ�ς 13 έως 27 μέτρα.

Tα ευρήματα

Kατά τη διάρκεια των τεσσάρων ερευ-νητικών περι�δων εντ�πίστηκαν π�λλάευρήματα πρωιμ�τερων, σύγ�ρ�νων καιμεταγενέστερων τ�υ ναυαγί�υ περι�-δων, γεγ�ν�ς π�υ δεί�νει �τι τ� πρ�ϊστ�-ρικ� πλ�ί� ναυάγησε πάνω σ’ έναν π�-λυσύ�ναστ� εμπ�ρικ� θαλάσσι� δρ�μ�και �τι η περι��ή ήταν επικίνδυνη για τηναυσιπλ�ΐα. Aπ� τ�ν �ώρ� τ�υ ναυαγί-�υ ανελκύσθησαν π�λλά ευρήματα, τα�π�ία ήταν κυρίως κεραμεική, τρεις λίθι-νες άγκυρες με �αρακτηριστικές �πέςγια τ� σ��ινί πρ�σδεσης και τα !ύλιναδ�ντια, αρκετ�ί απ�στρ�γγυλεμέν�ι λί-θ�ι, πιθανώς απ� τ� έρμα τ�υ πλ�ί�υ καικάπ�ια �ργανικά πιθανώς απ� τ�ν ε-!αρτισμ� τ�υ.

T� κεραμεικ� σύν�λ� τ�υ ναυαγί�υτων Iρίων παρ�υσιά&ει �ρ�ν�λ�γική �-μ�ι�γένεια (δηλαδή πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ13�υ αι. π.X.) και περιλαμ#άνει �αρα-κτηριστικ�ύς τύπ�υς αγγείων, π�υ πρ�-έρ��νται απ� τρεις δια��ρετικές γεω-γρα�ικές περι��ές: την Kύπρ� (5 πίθ�ικαι 3 πρ��ι), την Kρήτη (8 ψευδ�στ�μ�ιαμ��ρείς) και την Aργ�λίδα (3 πιθαμ��-ρείς, 2 σκύ��ι, 1 σκυ��κρατήρας και 1αμ��ρέας). Tην κεραμεική ταύτισε καιμελέτησε � καθηγητής πρ�ϊστ�ρικής αρ-�αι�λ�γίας κ. Γιάνν�ς Λώλ�ς.

Iδιαίτερ� ενδια�έρ�ν παρ�υσιά&ει μια�μάδα �κτώ υψηλών, ��νδρ�ειδών, ψευ-δ�στ�μων αμ��ρέων τ�υ γνωστ�ύ αιγαι-ακ�ύ τύπ�υ. Oι επτά είναι ακ�σμητ�ι, ε-νώ � �γδ��ς �έρει γραπτή διακ�σμηση,

απ�τελ�ύμενη απ� σπείρα στ�ν δίσκ�τ�υ ψευδ�στ�μί�υ και δύ� ταινίες κάτωαπ� τ�ν ώμ�. Aπ� τη γενική εμ�άνιση,τ� ω�ειδές σ�ήμα τ�υς και τα παράλλη-λα π�υ #ρίσκ�υν σε θέσεις της ηπειρωτι-κής Eλλάδας και της Kρήτης, �ρ�ν�λ�-γ�ύνται στ� τέλ�ς τ�υ 13�υ αι. και απ�-τελ�ύν τ� δεύτερ� μεγαλύτερ� σύν�λ�«εναλίων» ψευδ�στ�μων αμ��ρέων,γνωστών στη Mεσ�γει� μέ�ρι σήμερα, ύ-στερα απ� αυτ� τ�υ κατά έναν περίπ�υαιώνα πρωιμ�τερ�υ ναυαγί�υ τ�υUluburun της Λυκίας. H πρ�έλευσή τ�υςαπ� την περι��ή της κεντρικής Kρήτης έ-�ει επι#ε#αιωθεί και απ� τις εργαστηρια-κές αναλύσεις τ�υ πηλ�ύ.

Oι τρεις λίθινες άγκυρες, παρ’ �λ� π�υείναι δια��ρετικών τύπων και πρ�έρ��-νται απ� δια��ρετικά πετρώματα, έ��υνκάπ�ια κ�ινά �αρακτηριστικά (τριγωνι-κ� ή τραπε&ι�ειδές σ�ήμα και �πές για τ�σ��ινί πρ�σδεσης και τα !ύλινα δ�ντια).Eκ των τριών μ�ν� η μία έ�ει περισσ�τε-ρες πιθαν�τητες να ανήκει στ� ναυάγι�,καθώς #ρέθηκε π�λύ κ�ντά στην κύριασυγκέντρωση τ�υ ��ρτί�υ τ�υ πλ�ί�υ.

Γενικώς, �ι λίθινες άγκυρες, δεν μπ�-ρ�ύν, με #άση τα τυπ�λ�γικά �αρακτηρι-στικά τ�υς, να δώσ�υν ασ�αλή στ�ι�εία�ρ�ν�λ�γησης. Eπίσης, τα πετρώματα α-π� τα �π�ία κατασκευά&�νται, επειδήσυνήθως είναι κ�ινά, δεν #�ηθ�ύν στηντεκμηρίωση της πρ�έλευσής τ�υς. Eτσι,ως μεμ�ν�μένα ευρήματα δεν μπ�ρ�ύννα απ�τελέσ�υν ασ�αλή κριτήρια �ρ�-ν�λ�γησης και πρ�έλευσης ναυαγίων.

O τύπ�ς τ�υ πλ�ί�υ

Aπ� τα γνωστά αρ�αι�λ�γικά δεδ�-μένα της ύστερης �αλκ�κρατίας, σ�ετι-κά με τα «κ�ίλα» μυκηναϊκά και κυ-πριακά πλ�ία, πρ�κύπτει π�ικιλία τύ-πων σκα�ών. Yπάρ�ει �μως ένας γενι-

κ�ς τύπ�ς σκά��υς π�υ επι-κρατεί και είναι συμμετρι-κ�ς στ� σ�ήμα και έ�ει διά-��ρες παραλλαγές. Aυτ�ντ�ν τύπ� πλ�ί�υ αντιπρ�-σωπεύ�υν π�λλά �αρακτη-ριστικά παραδείγματα δύ�ή τριών διαστάσεων απ�διά��ρες θέσεις της ίδιαςπερι�δ�υ, �πως τις Mυκή-νες, τις Θή#ες, την Tανά-γρα, τ� Aργ�ς, την Aσίνη,

τ�ν Kύν�, τ� Nαύπλι� και τη Σκύρ�.Aπ� τα άμεσα αρ�αι�λ�γικά δεδ�μέ-

να π�υ διαθέτ�υμε μέ�ρι σήμερα σ�ετι-κά με τη ναυπήγηση των πλ�ίων της ύ-στερης �αλκ�κρατίας απ� τα ναυάγιατ�υ Uluburun και Xελιδ�νίας Aκρας,καθώς και τα έμμεσα απ� τα �μ�ιώμα-τα και την εικ�ν�γρα�ία, έ�ει γίνει γενι-κά απ�δεκτ� �τι η κύρια μέθ�δ�ς ναυ-πήγησης των πλ�ίων, τ�υλά�ιστ�ν απ�τ�ν 14� αι. π.X. και έπειτα, ήταν αυτήτης κατασκευής «πρώτα τ�υ κέλυ��υς»τ�υ πλ�ί�υ. Στη συνέ�εια πρ�στίθεντ�τα στρα#�!υλα π�υ απ�τελ�ύσαν τ�σκελετ�. Tα πλ�ία εί�αν ήδη καρένα,κ�ντρα καρένα, πέτσωμα απ� μετα!ύτ�υς συνδεδεμένες σανίδες με μ�ρσακαι πείρ�υς π�υ συγκρατ�ύντ� με !ύλι-νες κα#ίλιες, στρα#�!υλα και κ�υπα-στή. Eτσι λ�ιπ�ν, συμπεραίν�υμε �τιγύρω στ� 1200 π.X. ένα πλ�ί�, �σ� μι-κρ� κι αν ήταν, για να μπ�ρέσει να επι-�ειρήσει ένα τα!ίδι στην αν�ικτή θά-λασσα απ� την Kύπρ� στην Aργ�λίδα,πρέπει να εί�ε ναυπηγηθεί με τη μέθ�δ�π�υ περιγρά�ηκε πι� πάνω, η �π�ία α-

Nαυάγι� της ύστερης επ��ής

τ�υ �αλκ�ύ με ευρήματα κεραμικά

αλλά και τρεις λίθινες άγκυρες


Mυκηναϊκ�ς αμ��ρέας ε�αιρετικής σπ�υδαι�τητας και σπανι�τητας, με δύ� κατακ�ρυ�ες λαές π�υ �έ-ρ�υν στ� επάνω μέρ�ς τ�υς εγ�άρακτ� σημεί� �πως � αραικ�ς αριθμ�ς 1. T� σύμ�λ� έ�ει �αρα�θεί πριναπ� τ� ψήσιμ� τ�υ αγγεί�υ και είναι είτε �αρακτήρας συλλαικής γρα�ής είτε απλώς σημεί� τ�υ κεραμέα.

Λίθινη άγκυρα απ� τ� �ώρ� τ�υ ναυαγί�υ, �πως εκτίθεται στ� M�υσεί� Σπετσών, μα$ί με τμήμα απ� τα έρ-μα τ�υ πλ�ί�υ.

Σύν�λ� κεραμεικών ευρημάτων,μετά τη συντήρηση και απ�κατά-

σταση, π�υ πρ�έρ��νται απ� τρειςδια��ρετικές περι��ές. Aπ� αρι-στερά: Mυκηναϊκ�ς πιθαμ��ρέας,μυκηναϊκ�ς αμ��ρέας, κυπριακ�ς

πίθ�ς και κρητικ�ς ακ�σμητ�ςψευδ�στ�μ�ς αμ��ρέας.


π�δεί�θηκε τ�σ� απ�τελεσματική, ώστεπαρέμεινε σε �ρήση στη Mεσ�γει� γιαπερισσ�τερ� απ� 15 αιώνες.

Eτσι μπ�ρ�ύμε να υπ�θέσ�υμε �τι τ�πλ�ί� τ�υ ακρωτηρί�υ των Iρίων ήτανένα μάλλ�ν μικρ� εμπ�ρικ� πλ�ί�, ��ιμεγαλύτερ� απ� 10 μέτρα, �τισμέν� μετη μέθ�δ� «πρώτα τ� κέλυ��ς», εί�ε λε-πτή καρένα και αραιά τ�π�θετημέναπλευρά. Δεν πρέπει να εί�ε κατάστρω-μα, αν και δεν μπ�ρεί να απ�κλειστεί �-τι πλώρη και πρύμνη ήταν στρωμένες.Σαν μέσ� πρ�ωσης θα εί�ε ένα τετρά-γων� πανί.

Σ�ετικά με την «εθνικ�τητα» τ�υπλ�ί�υ, απ� τη μελέτη τ�υ ��ρτί�υ τ�υ

πρ�κύπτ�υν τρία ενδε��μενα: μπ�ρείνα ήταν κυπριακ�, κρητ�–μυκηναϊκ� ήμυκηναϊκ�. Παρ’ �λα αυτά, � π�λυεθνι-κ�ς �αρακτήρας τ�υ πλ�ί�υ και τ�υπληρώματ�ς τ�υ δεν μπ�ρεί να απ�-κλειστεί, κάτι π�υ έ�ει επι#ε#αιωθεί α-π� τα άλλα δύ� ναυάγια της ύστερης�αλκ�κρατίας π�υ έ��υν ανασκα�εί.

Aιγαιακή πρ�ϊστ�ρία

H έρευνα τ�υ ναυαγί�υ τ�υ ακρωτη-ρί�υ των Iρίων �ωτί&ει μια σημαντικήπερί�δ� της αιγαιακής και κυπριακήςπρ�ϊστ�ρίας. Mια περί�δ� κατά την �-

π�ία πλησιά&�υμε στ� τέλ�ς της επι-κράτησης της μυκηναϊκής «κ�ινής» καιτων γενικ�τερων ανακατατά!εων στηνAνατ�λική Mεσ�γει�.

T� σ�ετικά �τω�� ρτί� τ�υ είναι ι-διαίτερα σημαντικ�, καθώς αντιπρ�-σωπεύει μια συνηθισμένη θαλάσσια ε-μπ�ρική δραστηρι�τητα και ��ι ένα«#ασιλικ�» ��ρτί�. Oπως πιστ�π�ιεί-ται και απ� τ� σ�εδ�ν σύγ�ρ�ν� ναυά-γι� της Xελιδ�νίας Aκρας, αυτ�ύ τ�υείδ�υς �ι επα�ές και εμπ�ρικές συναλ-λαγές ήταν π�λύ συ�νές και απ�τελ�ύ-σαν τ�ν καν�να κατά την περί�δ� αυ-τή.

T� ��ρτί� τ�υ πλ�ί�υ είναι �ρ�ν�λ�-

γικά �μ�ι�γενές, δηλαδή περί τ� 1200π.X. και έ�ει «διεθνή» �αρακτήρα, �-πως και τα άλλα δύ� ναυάγια της ύστε-ρης �αλκ�κρατίας τ�υ Uluburun καιτης Xελιδ�νίας Aκρας, �π�υ ενυπάρ-��υν στ�ι�εία π�λλών π�λιτισμών τηςAνατ�λικής Mεσ�γεί�υ. Φαίνεται �-μως, �τι τ� πλ�ί� των Iρίων εκινείτ� μέ-σα στ� πλαίσι� τ�υ �ώρ�υ υπ� μυκη-ναϊκή επιρρ�ή.

Eπι#ε#αιώνεται � σημαντικ�ς ρ�λ�ςτης Kρήτης στη ναυσιπλ�ΐα και τ� ε-μπ�ρι� αυτής της περι�δ�υ, κάτι π�υ ε-νισ�ύεται και απ� τη μελέτη των πινα-κίδων της Γραμμικής B γρα�ής.

Tέλ�ς, επι#ε#αιών�νται �ι δεσμ�ί με-


MEΓAΛA NAYAΓIA

Σ�εδιαστική αναπαράστα-ση τ�υ πλ�ί�υ των Iρίων.(Σ�έδι� Γ. Nάκας).

τα!ύ της Aργ�λίδας και της Kύπρ�υκατά τ� τέλ�ς τ�υ 13�υ αι. π.X. Oι στε-νές και συ�νές επα�ές μετα!ύ Kύπρ�υκαι ηπειρωτικής Eλλάδας, �πως αντι-κατ�πτρί&�νται στ� ναυάγι� τωνIρίων, εί�αν πρ�ετ�ιμάσει τ� κλίμα τηςπερι�δ�υ π�υ ακ�λ�υθεί, κατά την �-π�ία η μυκηναϊκή παρ�υσία στην Kύ-πρ� είναι κάτι παραπάνω απ� έντ�νη.

Eκθεση

T� Iνστιτ�ύτ� Eναλίων Aρ�αι�λ�γι-κών Eρευνών, σύμ�ωνα πάντα με την ε-πιστημ�νική δε�ντ�λ�γία, η �π�ία επι-#άλλει μια αρ�αι�λ�γική έρευνα να �λ�-κληρώνεται με τη δημ�σίευση τ�υ υλι-κ�ύ και, στην ευτυ�έστερη περίπτωσημε την έκθεσή τ�υ στ� ευρύτερ� κ�ιν�,υλ�π�ίησε τ� 1998 τ� σημαντικ�τερ�πρ�γραμμά τ�υ με την υπ�στήρι!η τηςEυρωπαϊκής Eπιτρ�πής, τ�υ Iδρύματ�ςΣ. Nιάρ��ς και των άλλων ��ρηγών τ�υ.Oλ�κλήρωσε τη δημ�σίευση των απ�τε-λεσμάτων και συγ�ρ�νως �ργάνωσε τηδιε!αγωγή διεθν�ύς επιστημ�νικής ημε-ρίδας με θέμα τ� ναυάγι� τ�υ Aκρωτη-ρί�υ Iρίων, καθώς και την έκθεση τωνευρημάτων στ� M�υσεί� Σπετσών. Eτσι,απ�τέλεσε ευτυ�ή συγκυρία τ� γεγ�ν�ς�τι γι�ρτασε την επέτει� των είκ�σι πέ-ντε τ�υ �ρ�νων, μα&ί με τα εγκαίνια της

πρώτης στην Eλλάδα έκθεσης υπ�#ρυ-�ί�υ ευρήματ�ς, π�υ πρ�έρ�εται απ� �-λ�κληρωμένη αρ�αι�λ�γική ανασκα�ή.

Eπιλεγμένη �ι�λι�γρα�ία:

• Στ�υς τ�μ�υς III, IV, V τ�υ επιστη-μ�νικ�ύ περι�δικ�ύ ENAΛIA, π�υ εκ-δίδει τ� IENAE, υπάρ��υν �ι δημ�σιεύ-σεις των ανασκα�έων και εκτενής #ι-#λι�γρα�ία.

• Kατάλ�γ�ς της εκθέσεως τ�υ M�υ-σεί�υ Σπετσών. «Aπ� την ενάλια Kύπρ�στ�ν μυ�� τ�υ π�λυδίψι�υ Aργ�υς. T�ναυάγι� τ�υ Aκρωτηρί�υ των Iρίων»,IENAE 1998.

• Πρακτικά τ�υ Διεθν�ύς Συνεδρί�υμε θέμα «T� ναυάγι� τ�υ Aκρωτηρί�υIρίων: Διασυνδέσεις στη Mεσ�γει� περί τ�1200 π.X.», π�υ πραγματ�π�ιήθηκε στιςΣπέτσες τ� 1998 (στα Aγγλικά): PhelpsW., Bή��ς Γ. και Λώλ�ς Γ. (εκδ�τες): ThePoint Iria Wreck: Interconnections inMediterranean ca. 1200 BC. Proceedingsof the International Conference, Spetses1998. IENAE 1999.

Kρητικ�ς ψευδ�στ�μ�ς αμ��ρέας με γραπτή διακ�σμηση.

Φωτ�γρα�ίες κειμέν�υ: Nίκ�ς Tσ�ύ�λ�ς,Kyle Jachney, Kώστας �ενικάκης.


T�υ Φ.K. (Δημητρί�υ) Xανιώτη

T�ν I�ύλι� τ�υ 1994, κατα-δυτικ κλιμάκι� της E��-ρείας Eναλίων Aρ�αι�τή-των �εκίνησε υπ��ρύ�ιααρ�αι�λ�γική έρευνα σταακατ�ίκητα νησιά των B�-ρείων Σπ�ράδων, έ��νταςως κύρι� στ �� τ�ν εντ�πι-

σμ πιθανών θέσεων αρ�αίων ναυα-γίων. Kατά τ� διάστημα αυτής της πε-ρι δ�υ εντ�πίστηκε σε �άθ�ς 35 μ. στηνήσ� Kυρά Παναγιά, κλασικ ναυάγι�με ��ρτί� απ αμ��ρείς τ�υ 5�υ αι.π.X., τ� �π�ί� πρ�έρ�εται απ την αρ-�αία π λη Mένδη στη Xαλκιδική.

H σπ�υδαι τητα τ�υ ευρήματ�ς α-ναγνωρίστηκε αμέσως απ την E��-ρεία Eναλίων Aρ�αι�τήτων και δ θη-κε άμεση πρ�τεραι τητα, τ�ν Σεπτέμ-�ρι� και τ�ν Oκτώ�ρι� τ�υ ίδι�υ �ρ -ν�υ, πρ�κειμέν�υ να απ�τυπωθεί η υ-πάρ��υσα κατάσταση τ�υ ναυαγί�υ με

τη μέθ�δ� της υπ��ρύ�ιας �ωτ�γραμ-μετρίας. Tα απ�τελέσματα αυτής τηςπρώτης �ωτ�γραμμετρικής απ�τύπω-σης έδει�αν τι τ� κύρι� ��ρτί� τ�υναυαγί�υ καλύπτει έκταση 80 τ.μ. Tαεπ μενα δύ� �ρ νια η E��ρεία Eνα-λίων Aρ�αι�τήτων πραγματ�π�ίησεαρ�αι�λ�γικές έρευνες σε δύ� ανασκα-�ικές περι δ�υς.

Για την τ�π�γρα�ική απ�τύπωσητ�υ �ώρ�υ τ�υ ναυαγί�υ, την έντα�ήτ�υ στ� γεωδαιτικ δίκτυ� της Eλλά-δας και τη λεπτ�μερή απ�τύπωση τηςυπάρ��υσας κατάστασης, πραγματ�-π�ιήθηκε η εγκατάσταση εν ς υπ��ρυ-�ί�υ καννά��υ απ σωλήνα αλ�υμινί-�υ. T� κάθε «μάτι» τ�υ καννά��υ σ�η-μάτι$ε τετράγωνα 2x2 μ.

Kατά τη διάρκεια της ανασκα�ήςκαι πριν ακ μη �λ�κληρωθεί η α�αί-ρεση των τελευταίων αμ��ρέων, απ�-καλύ�θηκαν ακέραια μελαμ�α�ή �ρη-στικά αγγεία.

Aνάμεσά τ�υς �ρέθηκαν, επίσης,διά��ρα μεταλλικά μικρ�αντικείμενα, πως π.�. μ�λύ�δινα ελάσματα, �άρηκαι ένας �άλκιν�ς κύαθ�ς. Σημαντικάευρήματα θεωρ�ύνται δύ� μ�λύ�διναστελέ�η άγκυρας και τα διά��ρα τμή-ματα �ύλ�υ, π�υ �ρέθηκαν μα$ί με�άλκινα καρ�ιά. O εντ�πισμ ς και η α-π�κάλυψη, κατά τη διάρκεια της τε-λευταίας ανασκα�ικής περι δ�υ, �ύλι-ν�υ στελέ��υς διαστ. 70x17 εκ., μας δί-νει τη δυνατ τητα πλέ�ν να ανα�ερ -μαστε σε διάσωση τμήματ�ς τ�υ ίδι�υτ�υ �ύλιν�υ σκαρι�ύ.

Aπ τη μέ�ρι σήμερα μελέτη της κε-ραμικής, π�υ πρ�έρ�εται απ την ανα-σκα�ή, καθώς επίσης και εν ς νέ�υ ευ-ρήματ�ς, (ένα λυ�νάρι τύπ�υ 21B,σύμ�ωνα με τη δημ�σίευση της«Aρ�αίας Aγ�ράς»), η �ρ�ν�λ γησητ�υ ναυαγί�υ συμπίπτει απ λυτα με

την εκστρατεία τ�υ Kίμωνα, π�υ εί�εως σκ�π να διώ�ει τ�υς Πέρσες απ τη Θράκη και να απαλλά�ει τη θαλάσ-σια περι��ή απ τ�υς πειρατές, ώστενα καταστεί δυνατή η επικ�ινωνία τηςAθήνας με τ�ν B σπ�ρ� απ �ηρά καιθάλασσα, τ� 476 π. X.

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: H έρευνα άρισευπ την επ�πτεία τ�υ πρ�σ�άτως εκλιπ -ντ�ς Φ.K. (Δημητρί�υ) Xανιώτη. T� κείμε-ν� αναδημ�σιεύεται απ τ�ν Kατάλ�γ� τηςέκθεσης «Eπί νήα θ�ήν και θίνα θαλάσσης»,π�υ δι�ργάνωσε τ� YΠΠO με την E��ρείαEναλίων Aραι�τήτων στ� Nι καστρ� τηςΠύλ�υ, τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ 1999.

Φάση πρ�σέγγι-σης τ�υ ναυαγί-�υ της Kυρα-Πα-ναγιάς, �π�υ δια-κρίν�νται αμ��-ρείς τ�υ 5�υ αιώ-να, άλλ�ι σπα-σμέν�ι και π�λλ�ί�λ�κληρ�ι, π�υπρ�έρ��νταν απ� την αρ�αίαπ�λη Mένδη τηςXαλκιδικής. Mα�ίμε τ�υς αμ��-ρείς ανασύρθη-καν και ακέραιαμελαμ�α�ή αγγεία �πως και διά��ρα μεταλλικά μικρ�-αντικείμενα.

Kλασικ�ί αμ��ρείς

στην Kυρα-Παναγιά

Eκτ�ς απ� αγγεία

ανελκύστηκαν δύ�

μ�ναδικά μ�λύ�δινα

στελέ�η άγκυρας,

αλλά και τμήμα

τ�υ "ύλιν�υ σκαρι�ύ


Aνασκα�ή απδύτες αρ�αι�λ-γ�υς στ� �ώρ�τ�υ ναυαγί�υ τηςAντιδραγ�νέρας(Kύθηρα, τέλη4�υ αιών. π.X.�ωτ. K. Πετρη-νς, © I.EN.A.E.).

Στην Aντιδραγ�νέρα

των Kυθήρων


T�υ Δημήτρη K�υρκ�υμέλη

Δρ�ς Kλασικής Aρ�αι�λ�γίας, μέλ�υς IENAE

Στις BA ακτές της �ρα��νησί-δας Aντιδραγ�νέρα, σε μι-κρή απ�σταση απ� τις N.A.ακτές των Kυθήρων, έ�ει ε-ντ�πισθεί και ανασκάπτεται,απ� τ� Iνστιτ�ύτ� EναλίωνAρ�αι�λ�γικών Eρευνών καιυπ� τη διεύθυνση τ�υ υπ�-

γρά��ντ�ς, ένα ναυάγι� τ�υ τέλ�υς τ�υ4�υ αι. π.X. H ιδιαιτερ�τητα τ�υ ναυα-γί�υ της Aντιδραγ�νέρας είναι �τι μετέ-�ερε εννέα μεγάλες λίθινες πυραμιδ�ει-δείς άγκυρες. Πρ�κειται για έναν τύπ�γνωστ� μεν απ� άλλες θέσεις, αρκετάσπάνι� �μως σε ναυάγια (μέ�ρι σήμεραπαρ�μ�ιες άγκυρες έ��υν εντ�πισθείμ�ν� σε δύ� άλλα ναυάγια της ίδιας ε-π��ής στη ν�τια Iταλία, τ� ναυάγι� LaMadonnina και τ� Ognina 4).

Aπ� τις εννέα άγκυρες έ��υν ανελκυ-σθεί ήδη τέσσερις και έ�ει ανασκα�εί ��ώρ�ς γύρω και κάτω απ� αυτές. H ανα-σκα�ή επι�ε�αίωσε την ύπαρ"η τ�υ ναυ-αγί�υ, α��ύ κάτω απ� δύ� άγκυρες, πε-σμένες η μία σ�εδ�ν πάνω απ� την άλλη,�ρέθηκαν καταπλακωμένα σημαντικάευρήματα, �πως αρκετά αγγεία, κυρίωςκαθημερινής �ρήσης, μετα"ύ των �π�ίων�ρισμένα ακέραια (πινάκια, ι�θυ�πινά-κια, σκυ�ίδια, αμ��ρίσκ�ι, τρία λυ�νά-ρια, ένας μικρ�ς κάνθαρ�ς, πρ��έςκ.ά.), λίγα αγγεία μετα��ράς (�ρισμέν�ι�"υπύθμεν�ι αμ��ρείς, και τ�υλά�ιστ�νδύ� μεγάλ�ι απ�θηκευτικ�ί πίθ�ι). Eπί-σης, �ρισμένα μ�λύ�δινα αντικείμενα,π�υ μάλλ�ν σ�ετί#�νται με τ�ν ε"αρτυ-σμ� τ�υ πλ�ί�υ, μερικά �άλκινα καρ�ιά,π�υ πρέπει να πρ�έρ��νται απ� τ� πέ-τσωμα τ�υ σκά��υς και μία �άλκινη λα-�ή κάδ�υ. Tέλ�ς, εντ�πίσθηκε και μέρ�ςαπ� τ� έρμα τ�υ πλ�ί�υ, π�υ τ� απ�τε-λ�ύσαν στρ�γγυλεμένες πέτρες απ� τ� ί-δι� η�αιστειακ� υλικ� με αυτ� των α-γκυρών (ρυ�λιθ�ς έως δακίτης, σύμ�ω-να με την ανάλυση τ�υ πετρώματ�ς π�υέγινε στα εργαστήρια τ�υ Δημ�κριτ�υ).

Eννέα άγκυρες

Oι ιδιαιτερ�τητες τ�υ ναυαγί�υ τηςAντιδραγ�νέρας είναι π�λλές. Kατ’ αρ-�άς � μεγάλ�ς αριθμ�ς των αγκυρών, �ι�π�ίες με �ε�αι�τητα ανήκ�υν στ� ίδι�σύν�λ� (είναι η πρώτη ��ρά π�υ εντ�-πί#εται κατά �ώραν ένα τ�σ� μεγάλ�σύν�λ� αγκυρών αυτ�ύ τ�υ τύπ�υ). Aνκαι � αριθμ�ς των αγκυρών, μπ�ρεί ναθεωρηθεί ιδιαίτερα μεγάλ�ς, πρέπει ναλη�θεί υπ�ψη �τι συ�νά τα αρ�αίαπλ�ία αναγκά#�νταν να εγκαταλείψ�υνμία άγκυρα, γιατί αδυνατ�ύσαν να τηνανασύρ�υν. Για τ� λ�γ� αυτ�ν, τα πλ�ίαήταν ε"�πλισμένα με αρκετές άγκυρες,π�υ θα κάλυπταν τις ανάγκες τ�υς στηδιάρκεια τ�υ τα"ιδι�ύ. Oι εννέα άγκυ-ρες μπ�ρ�ύν να θεωρηθ�ύν αρκετές γιαένα μακριν� τα"ίδι. T� �άρ�ς τ�υς "ε-περν�ύσε τα 2.000 κιλά (�ι μεγαλύτερες#υγί#�υν, κατ’ εκτίμηση, πάνω απ� 300κιλά). Aυτ� τ� �άρ�ς δεν είναι ιδιαίτεραμεγάλ� για ένα εμπ�ρικ� πλ�ί� της επ�-�ής, ακ�μα και αν δεν "επερν�ύσε τα 14μ. μήκ�ς και 4,2 μ. πλάτ�ς, �πως τ� Kυ-ρήνεια (4�υ αι. π.X.), π�υ εί�ε δυνατ�-

Δύτες ετ�ιμά��υν να ανελ-κύσ�υν μια απ τις άγκυ-ρες τ�υ ναυαγί�υ (�ωτ. N.Tσ�ύ�λ�ς, © I.EN.A.E.).


Δυ� απ τις άγκυρες τ�υ ναυαγί�υ της Aντιδραγ�νέρας (�ωτ. N. Tσ�ύ�λ�ς, © I.EN.A.E.).

O εντυπωσιακς

αριθμς

των εννέα

λίθινων

αγκυρών

μαρτυρεί

την ύπαρ!η

ενς σημαντικ�ύ

ναυαγί�υ

τητα μετα��ράς περίπ�υ 20 τ�ννων.Aλλωστε υπάρ��υν αρ�αίες ανα��ρές,αλλά και στ�ι�εία απ� ανασκα�ές άλ-λων ναυαγίων (�πως τ�υ αρ�αί�υ εμπ�-ρικ�ύ πλ�ί�υ, 5�υ αι. π.X., π�υ ανασκά-πτεται απ� την E��ρεία EναλίωνAρ�αι�τήτων στην Aλ�ννησ�, υπ� τηδιεύθυνση της αρ�αι�λ�γ�υ Eλ. Xατ#η-δάκη), για εμπ�ρικά πλ�ία δυνατ�τητας100 έως 120 τ�ννων. Aπ� τις άγκυρεςαυτές, �ρισμένες θα πρέπει να ήταν τ�-π�θετημένες στ� κατάστρωμα, έτ�ιμεςνα �ρησιμ�π�ιηθ�ύν σε περίπτωση ανά-γκης. Φαίνεται �τι �ι δύ� άγκυρες, π�υ�ρέθηκαν σ�εδ�ν η μία πάνω απ� τηνάλλη, ήταν στ� κατάστρωμα και κατά

τη �ύθιση τ�υ πλ�ί�υ παρέσυραν καικαταπλάκωσαν τα αντικείμενα (κεραμι-κή και μέρ�ς τ�υ έρματ�ς), π�υ ήταν τ�-π�θετημένα κάτω απ� αυτές, στ� αμπά-ρι τ�υ πλ�ί�υ.

T� �ρτί�

Mία άλλη ιδιαιτερ�τητα, π�υ δεν α-��ρά μ�ν� τ� ναυάγι� της Aντιδραγ�-νέρας, αλλά και τα δύ� πρ�ανα�ερ�με-να ναυάγια π�υ ήταν ε"�πλισμένα μεαυτ�ύ τ�υ τύπ�υ τις άγκυρες, είναι τ��ρτί� π�υ μετέ�εραν. Kαι στις τρειςπεριπτώσεις δεν εντ�πίσθηκαν τα συνη-θισμένα ��ρτία �"υπύθμενων αμ��ρέ-

ων. Bρέθηκαν κυρίως αγγεία καθημερι-νής �ρήσης, π�λύ λίγ�ι �"υπύθμεν�ι αμ-��ρείς και σε δύ� περιπτώσεις (σε αυτ�της Aντιδραγ�νέρας και της Ognina 4στη Σικελία) �ρισμένα απ�θηκευτικάπιθάρια. Aκ�μα και αν εί�αν συληθεί ταναυάγια, είτε κατά την αρ�αι�τητα είτεστα νεώτερα �ρ�νια, θα εί�αν εντ�πι-σθεί αρκετ�ί σπασμέν�ι αμ��ρείς, ανλά�ει κανείς υπ�ψη �τι συ�νά τα εμπ�-ρικά πλ�ία της επ��ής μετέ�εραν πάνωαπ� 3.000 �"υπύθμεν�υς αμ��ρείς και�υσικά κατά τη �ύθιση τ�υ πλ�ί�υ αρ-κετ�ί απ� αυτ�ύς έσπαγαν. Eίναι λ�ι-π�ν πιθαν� τα πλ�ία αυτά να μετέ�εραν�θαρτά υλικά, �πως για παράδειγμα σι-


Kεραμικά ευρήματα και τα έρμα τ�υ πλ�ί�υ πως "ρέθηκαν κάτω απ τις άγκυρες (�ωτ. N. Tσ�ύ�λ�ς, © I.EN.A.E.).

Kεραμική απ τ� ναυάγι� της Aντιδραγ�νέρας(Kύθηρα, τέλη 4�υαιώνα. π.X., �ωτ. N. Tσ�ύ�λ�ς, ©I.EN.A.E.).

τάρι. Tην περί�δ� αυτή η Aθήνα, ε" αι-τίας της μεγάλης ανάγκης πρ�μήθειαςσταρι�ύ, εγκαθιστά ένα είδ�ς κρατικ�ύμ�ν�πωλί�υ για την εμπ�ρία τ�υ, καιγια τη μετα��ρά τ�υ �ργανών�νται νη-�π�μπές, π�υ συν�δεύ�νται και απ� π�-λεμικά πλ�ία. Πιθανώς μία τέτ�ια νη�-π�μπή αναγκάστηκε να πρ�σ�ρμίσειστην Aντιδραγ�νέρα, �π�υ και �υθί-στηκε ένα απ� τα πλ�ία.

Λιγ�στά αντικείμενα

Oι άγκυρες αυτές συ�νά θεωρήθηκε�τι ήταν μ�νιμα αγκυρ��λια πλ�ίων.Oμως η ανασκα�ή τ�υ ναυαγί�υ της

Aντιδραγ�νέρας επι�ε�αίωσε την άπ�-ψη, �τι αυτές �ρησιμ�π�ι�ύνταν και σανάγκυρες πλ�ίων, α��ύ δεν υ�ίστατ� ιδι-αίτερ�ς λ�γ�ς ύπαρ"ης μ�νιμ�υ αγκυ-ρ��λί�υ στην ακτή μιας �ρα��νησίδας,�ταν σε μικρή απ�σταση υπάρ��υν άλ-λα ασ�αλέστερα �υσικά λιμάνια.

Στ� ναυάγι� της Aντιδραγ�νέρας δενπερισώθηκε τμήμα απ� τ� σκαρί τ�υπλ�ί�υ, ε" αιτίας τ�υ �ρα�ώδ�υς �υθ�ύ.Tα μ�να στ�ι�εία π�υ μαρτυρ�ύν την ύ-παρ"ή τ�υ είναι �ι άγκυρες και �ι μικρέςσυστάδες κεραμικής ανάμεσα στα �ρά-�ια. Λείπ�υν, λ�ιπ�ν, �ασικά στ�ι�είαπ�υ θα ��ηθ�ύσαν να γίν�υν καταν�η-τές �ι συνθήκες τ�υ ναυαγί�υ, � τύπ�ς

τ�υ πλ�ί�υ και πιθαν�ν � πρ��ρισμ�ςτ�υ. Eτσι, απ� τα λίγα στ�ι�εία π�υ κά-θε �ρ�ν� περισυλλέγ�νται στη διάρκειατης ανασκα�ής, γίνεται πρ�σπάθεια νασυμπληρωθ�ύν τα κενά και να κατα-ν�ηθ�ύν �ι συνθήκες κάτω απ� τις �-π�ίες συνέ�η τ� ναυάγι�. Oι άγκυρες, τ�έρμα, τα λιγ�στά μεταλλικά αντικείμενααπ� μ�λυ�δ� και �αλκ� είναι �,τι απέ-μειναν απ� τ� ίδι� τ� πλ�ί� και τα ε"αρ-τήματά τ�υ, τα δύ� μεγάλα πιθάρια και�ι λίγ�ι �"υπύθμεν�ι αμ��ρείς είναι �,τιαπέμειναν απ� τ� ��ρτί� τ�υ, η λεπτήκεραμική, καθημερινής �ρήσης, είναι�,τι διασώθηκε απ� τα σκεύη π�υ �ρησι-μ�π�ι�ύσε τ� πλήρωμα. Tα λίγα αυτά

στ�ι�εία ��ηθ�ύν στην ανασύνθεση τ�υθλι�ερ�ύ γεγ�ν�τ�ς π�υ υπήρ"ε, �πωςκάθε ναυάγι�, εκείν� της Aντιδραγ�νέ-ρας. H υπ��ρύ�ια αρ�αι�λ�γία, της �-π�ίας τ� μεγαλύτερ� πεδί� έρευνας εί-ναι �ι έρευνες ναυαγίων, έ�ει αυτ� τ�δύσκ�λ� ρ�λ� να πρ�σπαθεί να ανα-συνθέσει γεγ�ν�τα, π�υ δεν συνδέθη-καν με τις πι� ευ�άριστες στιγμές τηςναυτικής #ωής.

Eπιλεκτική Bιλιγρα�ία: Στ� περι�δικ� τ�υIνστιτ�ύτ�υ Eναλίων Aρ�αι�λ�γικών Eρευ-νών, ENAΛIA, στ�υς τ�μ�υς IV (τεύ�η 1-2)και V (τεύ�η 1-2, 3-4), δημ�σιεύ�νται τα απ�-τελέσματα των ανασκα�ών στ� ναυάγι� τηςAντιδραγ�νέρας.


MEΓAΛA NAYAΓIA

Tων Xρ. Σαμί�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ

Δρ�ς N. Λιαν�ύ

Aρ�ιτέκτ�ν�ς

Στις Kυκλάδες, δυτικά τ υ δι-αύλ υ Aνδρ υ–Tήν υ, τ υγνωστ ύ ως «Δύσ�ατ ς»,και στ μικρ� υπήνεμ �ρμ π υ σ�ηματί�εται στ NΔ ά-κρ της νήσ υ Aνδρ υ, ε-ντ πίστηκε ναυάγι πλ ί υτης ρωμαϊκής επ �ής, π υ

μετέ!ερε μαρμάρινες σαρκ !άγ υς.Bρέθηκε σε απ�σταση 50 μέτρων απ�τη �ρα�ώδη ακτή τ υ νησι ύ, σε �άθ ς10 μέτρων περίπ υ απ� την επι!άνειατης θάλασσας. Kατά την λιγ ήμερη υ-π �ρύ�ια έρευνα π υ διε$ή�θη απ�την E! ρεία Eναλίων Aρ�αι τήτωντ ν πρ ηγ ύμεν Oκτώ�ρι παρατη-ρήθηκαν τα ε$ής: Πάνω στ ν πετρώδη�υθ�, π υ κατά τ�π υς καλύπτεται μεά!θ νη π σειδώνια, �ρίσκ νται σε ρι-��ντια θέση και με πρ σανατ λισμ�B–N περίπ υ 15 σαρκ !άγ ι, αριθ-μ�ς των π ίων δεν είναι �έ�αι ς, μιακαι με την πρ� δ της έρευνας είναιδυνατ� να απ καλυ!θ ύν περισσ�τε-ρες.

Διακρίν νται τρεις τύπ ι μ ν λιθι-κών σαρκ !άγων, απ� τις π ίες πρώτ ς είναι συνήθης ρθ γώνι ς, δεύτερ ς έ�ει καμπύλη τη μία στενήπλευρά εσωτερικά και ε$ωτερικά και τρίτ ς έ�ει καμπύλες και τις δύ στενέςπλευρές τ�σ εσωτερικά �σ και ε$ω-τερικά. H λά$ευση τ υ εσωτερικ ύτ υς, �π υ �ρησιμ π ιήθηκαν κυρίως�ελ�νι και λεπτή λάμα, παρ υσιά�ειαρκετή επιμέλεια. A$ι σημείωτη είναιη παρ υσία δια! ρετικ ύ μεγέθ υςτων σαρκ !άγων B και Γ τύπ υ, ι μι-κρ�τερες απ� τις π ίες �ρέθηκαν τ -π θετημένες μέσα στις �μ ιες μεγαλύ-τερές τ υς. Oι διαστάσεις των ρθ γώ-νιων σαρκ !άγων είναι 2 x0,70 μ. Oιμεγαλύτερες τ υ B τύπ υ έ� υν μέγε-θ ς 2,10x1,10μ. και ι αντίστ ι�ες μι-κρ�τερες 2,10x0,80μ., ενώ απ� αυτέςτ υ Γ τύπ υ ι μεγαλύτερες έ� υν δια-στάσεις 1,80x0,60μ. Oι σαρκ !άγ ι Bκαι Γ τύπ υ �ρέθηκαν παράλληλες ανά�εύγη, σε ευθεία διάτα$η, τ π θετημέ-νες με τ ν επιμήκη ά$ να απ� � ρράπρ ς ν�τ .

Oι ρθ γώνιες, ευθυγραμμισμένεςκαι αυτές η μία δίπλα στην άλλη, �ρέ-θηκαν να καταλαμ�άν υν τ ανατ λι-κ� τμήμα τ υ ναυαγί υ, παράλληλα τ -π θετημένες με τις καμπύλες, ι π ίεςκείνται στ δυτικ� μέρ ς τ υ ναυαγί υ.Aνάμεσα στις δύ μάδες των σαρκ -!άγων, αλλά και δυτικά των καμπύ-λων, �ρέθηκαν αδρ δ υλεμέν ι μαρ-μάριν ι γκ�λιθ ι.

Διάταη ��ρτί�υ

Λ�γω τ υ μικρ ύ �άθ υς στ π ί �ρίσκεται τ ναυάγι , των δυνατών θα-λάσσιων ρευμάτων π υ επικρατ ύνστ δίαυλ , καθώς και τ υ �ρα�ώδ υς�υθ ύ, ι σαρκ !άγ ι �ρέθηκαν κατε-στραμμένες σε μεγάλη έκταση και κα-λυμμένες απ� πυκνή θαλάσσια �λάστη-

Λεπτ�μέρεια �ρθ�γώνιας σαρκ��άγ�υ με τ� ένα πλαϊν� τ�ί�ωμα τ�υ πλ�ί�υ.

Oι σαρκ !άγ ι

της Aνδρ υση. Oι παρειές των καμπύλων σώ� -νται σε μικρ� μ�ν ύψ ς πάνω απ� τ νπυθμένα, ενώ των ρθ γωνίων διατη-ρ ύνται, αν και δια�ρωμένες, στ αρ�ι-κ� σ�εδ�ν ύψ ς τ υς. Eίναι �αρακτηρι-στική στην περίπτωση των τελευταίωνη απ υσία της μίας μακριάςπλευράς, π υ αναγνωρί�εταισπασμένη δίπλα τ υς. H θέσηστην π ία �ρέθηκαν ι σαρ-κ !άγ ι, είναι !ανερ� �τι εί-ναι σ�εδ�ν αδιατάρακτη καιμαρτυρεί την αρ�ική τ υς τ -π θέτηση πάνω στ πλ ί .

Oσ ν α! ρά τη διάτα$ητ υ ! ρτί υ, παρατηρείταιδια�ωρισμ�ς των καμπύλωναπ� τις ρθ γώνιες σαρκ !ά-γ υς και συμμετρική τ π θέ-τησή τ υς παράλληλα με τ νκατά μήκ ς ά$ να τ υ πλ ί- υ.

O δια�ωρισμ�ς αυτ�ς έγινε για να ε-πιτευ�θεί ισ �αρής καταμερισμ�ς στιςδύ πλευρές τ υ πλ ί υ, αλλά και γιατην ικ ν μία τ υ �ώρ υ. H ύπαρ$η ε-ντ�ς των καμπύλων σαρκ !άγων άλ-λων μικρ�τερων είναι !ανερ� �τι αυ$ά-νει την απ θηκευτική ικαν�τητα α!’ ε-

ν�ς και ταυτ��ρ να ε$ισ ρρ πεί τ με-γαλύτερ �άρ ς της πλευράς τ υ πλ ί- υ π υ έ!ερε τις ρθ γώνιες σαρκ !ά-γ υς.

Aπ� παρ�μ ια ναυάγια π υ �ρέθη-καν στην Iταλία, ανα!έρεται η περί-

πτωση τ υ ναυαγί υ τ υ San Pietro diBevanga, �π υ εί�αν τ π θετηθεί μι-κρ�τερες σαρκ !άγ ι επίσης, μέσα σεμεγαλύτερες, ενώ στ ναυάγι τ υTorre Sgarrata εί�αν τ π θετηθεί μέσαστις σαρκ !άγ υς μαρμάρινες πλάκες.

A$ί�ει να σημειωθεί επίσης τρ�π ςδιευθέτησης εν�ς �εύγ υς σαρκ !ά-

γων με καμπύλα άκρα σε σ�έση με τηνεπ�μενη σειρά, �π υ στ μετα$ύ τωνδύ άκρων διάστημα εισ�ωρεί τ άκρ της επ�μενης σαρκ !άγ υ.

Aπ� τα μέ�ρι σήμερα δεδ μένα έναςκατά πρ σέγγιση υπ λ γισμ�ς μαρτυ-

ρεί �τι πρ�κειται για πλ ί τ υ π ί υ ω!έλιμ ς �ώρ ς !�ρ-τωσης εί�ε διαστάσεις τ υλά�ι-στ ν 12X7 μέτρα και δυνατ�τη-τα μετα! ράς ! ρτί υ άνω των100 τ�ννων.

Στ � ρει�τερ τμήμα τ υναυαγί υ �ρέθηκε συσσωματω-μένη στ !υσικ� �ρά� μία σι-δερένια άγκυρα σ�ήματ ς T, ι-σ�υρά $ειδωμένη. Eπειδήστην πρώτη αυτή ανασκα!ικήπερί δ η έρευνα περι ρίστηκεστ ν καθαρισμ� τ υ ναυαγί υ,δεν �ρέθηκαν άλλα αντικείμε-

να, �πως αγγεία ή ν μίσματα, π υ -πωσδήπ τε θα μετέ!ερε τ πλ ί .

Πρ�έλευση

Oι σαρκ !άγ ι, ως γνωστ�ν, απ τε-λ ύσαν τα!ικά μνημεία πρ σιτά στιςεύπ ρες τά$εις τ υ ελληνικ ύ κυρίως

T� ναυάγι� περιέ�ει τρεις

δια��ρετικ�ύς τύπ�υς

σαρκ��άγων, π�υ πιστεύεται

�τι πρ�έρ��νταν απ�

τα λατ�μεία της Θάσ�υ.

KYPIAKH 9 IANOYAPIOY 2000 - H KAΘHMEPINH 17Γενική άπ�ψη τ�υ ��ρτί�υ των σαρκ��άγων π�υ διατηρ�ύν την αρ�ική τ�υς θέση στ� ρωμαϊκ� πλ�ί�.


Tρ�π�ς ��ρτωσης των σαρκ��άγων για ε#�ικ�ν�μηση π�λύτιμ�υ �ώρ�υ.

Σιδερένια άγκυρα σε σ�ήμα T, απ� τα κατάλ�ιπα τ�υ ναυαγί�υ της Aνδρ�υ.

�ώρ υ, απ� την αρ�αϊκή ήδη επ �ή μέ-�ρι και τ υς �ριστιανικ ύς �ρ�ν υς.Iδιαίτερα την επ �ή της Pωμαι κρα-τίας απ κτ ύν ευρεία διάδ ση στα με-γάλα κυρίως κέντρα τ υ ρωμαϊκ ύ κ�-σμ υ. Eίναι γνωστή η πρ τίμηση τωνPωμαίων για τα ελληνικά και μικρασια-τικά μάρμαρα, γεγ ν�ς π υ απ δει-κνύεται και απ� τ ν εντ πισμ� ναυα-γίων π υ μετέ!εραν είτε κ λώνες είτεμαρμάρινες πλίνθ υς στ υς ναυτικ ύςδρ�μ υς πρ ς τη Pώμη.

Παρ’ �λα αυτά, μέ�ρι σήμερα, μικρ�ςαριθμ�ς ναυαγίων με σαρκ !άγ υς έ-�ει εντ πιστεί, απ� τα π ία στις ελλη-νικές θάλασσες τ παλαι�τερ γνωστ�είναι αυτ� της Mεθώνης τ υ 3 υ αι. μ.

X. Aπ� τη δυτική Mεσ�γει , ανα!έρ -νται ναυάγια σαρκ !άγων απ� τ νκ�λπ τ υ Tάραντα, στ San Pietro καιστ Torre Sgaratta 19, π υ �ρ ν λ -γ ύνται στ 2 με 3 μ.X. αι.

Πρ�έλευση

Kατά τη ρωμαϊκή περί δ είναι γνω-στ� �τι τα λατ μεία τεσσάρων περι -�ών ήταν ι κυρι�τερ ι πρ μηθευτέςμαρμάρων στη Pώμη. Aυτά είναι τηςΠεντέλης, τ υ Δ κιμεί υ της Aνατ -λίας, της Πρ κ νήσ υ και της Θάσ υ.A$ι σημείωτ είναι �τι ι Pωμαί ι συγ-γρα!είς Πλίνι ς στ Hist. Nat. (36.6.64)και Bιτρ ύ�ι ς στ De Architettura

(X,2,15) ανα!έρ υν �τι στην Iταλία υ-πήρ�ε ιδιαίτερη πρ τίμηση για θασια-κ� μάρμαρ .

H μακρ σκ πική ε$έταση δειγμάτωνέδει$ε �τι τ μάρμαρ απ� τ π ί κα-τασκευάστηκαν ι σαρκ !άγ ι τ υναυαγί υ είναι λευκ�, � ντρ�κ κκ με!λε�ώσεις γαλα��τε!ρ υ �ρώματ ςκαι μεγάλη δια!άνεια. Tέτ ιας π ι�τη-τας μάρμαρ �αρακτηρί�ει τα λατ -μεία της Aλυκής της Θάσ υ, απ’ �π υείναι γνωστή ά!θ νη παραγωγή σαρ-κ !άγων κατά τ 2 και 3 μ. X. αι.Eνα άλλ στ ι�εί π υ δηγεί πρ ς τηΘάσ είναι η κατασκευή σαρκ !άγωνμε καμπύλα και τα δύ άκρα απ� μάρ-μαρ π υ πρ έρ�εται απ� τα παράκτια

λατ μεία των περι �ών Σαλιάρας καιBαθύ, απ’ �π υ ε$άγ νταν ημίεργεςπρ ς την Iταλία.

Eκεί εντ πί� νται ακ�μη και σήμεραεγκαταλειμμένες σε διά! ρα στάδια κα-τεργασίας σαρκ !άγ ι με καμπύλα ά-κρα και με τις δύ �αρακτηριστικές πρ -ε$ �ές α!ημένες στη μία πλευρά τ υςγια την κατασκευή λε ντ κε!αλών,στ ι�εί υ ιδιαίτερα πρ σ!ιλ ύς στη Pώ-μη της αυτ κρατ ρικής περι�δ υ.

Eνδια!έρ ν στ ι�εί είναι �τι ι ε$α-γωγικές !�ρμες δεν ανταπ κρίν ντανστις παραδ σιακές μ ρ!ές των περι -�ών παραγωγής. Aλλωστε, τέτ ι υ τύ-π υ σαρκ !άγ ι δεν �ρησιμ π ιήθη-καν τ πικά στη Θάσ ε!’ �σ ν καμίαδεν �ρέθηκε στ νησί. Eκεί, �πως καιστ ν υπ�λ ιπ ελληνικ� �ώρ , επι�ω-ριά�ει τύπ ς της ρθ γώνιας σαρκ -!άγ υ με τ δικλινές κάλυμμα και τααετωματικά πέρατα στις τέσσερις γω-νίες τ υ. Aντίθετα, σαρκ !άγ ι κα-μπύλης διατ μής, εκτ�ς απ� τα λατ -μεία της Θάσ υ, δεν ανα!έρ νται ύτεστην Aνατ λή ύτε στα Bαλκάνια.Πρέπει να στρα!εί κανείς πρ ς τη Pώ-μη και την Iταλία γενικ�τερα, για να�ρει σαρκ !άγ υς ανταπ κριν�μενεςσ’ αυτή τη σειρά των Θασιακών και ιδι-αίτερα στ νεκρ τα!εί της Πί�ας �-π υ μερικά παραδείγματα έ!θασαν α-π� τη Pώμη και την Oστια.

T γεγ ν�ς �τι ι σαρκ !άγ ι αυτέςπρ ρί� νταν απ κλειστικά για ε$αγω-γή, μαρτυρείται επίσης απ� τ παρ�μ ι εύρημα τ υ ναυαγί υ στη θέση SanPietro. Eπ μένως, μία �ρ ν λ�γηση καιτων σαρκ !άγων τ υ ναυαγί υ τηςAνδρ υ στη ρωμαϊκή επ �ή και πι συ-γκεκριμένα μετα$ύ II και III υ αι. μ.X.είναι π λύ πιθανή σύμ!ωνα με τα παρα-πάνω. Σε αυτ� συνηγ ρεί και τύπ ς τηςσιδερένιας άγκυρας π υ είναι ανάλ γ ςμε αυτές των ναυαγίων Dramont D kaiDramont F π υ �ρ ν λ γ ύνται αυτήτην επ �ή και σύμ!ωνα με την κατάτα$ητ υ Kαπιτάν ανήκ υν στ ν τύπ C.

Eρευνα σε εέλιη

H σημερινή παρ υσίαση, ως απ τέ-λεσμα λιγ ήμερης υπ �ρύ�ιας έρευ-νας, εί�ε πρ καταρκτικ� �αρακτήρα.H περαιτέρω διερεύνηση τ υ �ώρ υτ υ ναυαγί υ θα πρ σδι ρίσει την λι-κή έκτασή τ υ, θα απ καλύψει τ σύ-ν λ τ υ ! ρτί υ, καθώς και την ύ-παρ$η ή ��ι καταλ ίπων τ υ ίδι υ τ υπλ ί υ. Oι πρ �ληματισμ ί π υ ετέθη-σαν, �σ ν α! ρά την πρ έλευση καιτ ν πρ ρισμ� τ υ, δεν έ� υν τη θέσητελικών συμπερασμάτων τα π ία ελ-πί� υμε �τι θα ε$α�θ ύν με μεγαλύτε-ρη ασ!άλεια ύστερα και απ� τη μικρ -σκ πική ε$έταση τ υ μαρμάρ υ, η -π ία �ρίσκεται σε ε$έλι$η.

H απ τύπωση τ υ �ώρ υ τ υ ναυα-γί υ πραγματ π ιήθηκε με τη �ρήση ει-δικής !ωτ γραμμετρικής μη�ανήςRolleimetric και τ υ αντίστ ι� υ λ γι-σμικ ύ π υ για πρώτη ! ρά ε!αρμ�-στηκε στ ν τ μέα της υπ �ρύ�ιας αρ-�αι λ γίας στη �ώρα μας.

Tελειών τας θα θέλαμε να σημειώ-σ υμε τη συμμετ �ή των συναδέλ!ωνδυτών Θ. K ύ�ελα, M. T�ε!ρώνη, Θ.Tρ υπάκη και T. Xρ ν�π υλ υ π υπήραν μέρ ς σ’ αυτή την έρευνα.

Bι�λι�γραία: 1. Marmi antichi, Kozelj,Sodini,Lambraki, Miller, in Studi Miscellanei24? 2. Archaeology 18 (1965).


T�υ Nίκ�υ Tσ�ύ�λ�υ

Πρ�έδρ�υ τ�υ IENAE

Στ� τέλ�ς της δεκαετίας τ�υ ’60έγινε γνωστή μια υπ�θεση ε-κτεταμένης αρ�αι�καπηλείαςσε ένα �υ�αντιν� ναυάγι� στιςB�ρειες Σπ�ράδες. Mάλιστα,τα κεραμεικά π�υ εί�αν ανελ-κυσθεί απ� αρ�αι�καπήλ�υςεί�αν �θάσει να πωλ�ύνται

στην Aυστραλία, στις HΠA, στην Iαπω-νία, στην Aγγλία και στην Eλ�ετία.

Eμπρ�ς στ�ν κίνδυν� να συληθεί καινα καταστρα�εί �λ�κληρωτικά τ� ναυά-γι�, η Aρ�αι�λ�γική Yπηρεσία, με τη συ-νεργασία τ�υ Aμερικαν�ύ ερευνητήPeter Throckmorton, �ρηματ�δ�τηση τ�υIδρύματ�ς Ψύ�α και της NationalGeographic Society, απ��άσισε να πρ�-�ωρήσει στην ανασκα�ή τ�υ ναυαγί�υ τ�καλ�καίρι τ�υ 1970.

Eτσι εντ�πίστηκε τ� π�λύ σημαντικ��υ�αντιν� ναυάγι� τ�υ Πελαγ�νησι�ύκαι πραγματ�π�ιήθηκε η πρώτη συστη-ματική υπ��ρύ�ια ανασκα�ή στην Eλλά-δα, π�υ δυστυ�ώς μέ�ρι σήμερα δεν έ�ειακ�μη �λ�κληρωθεί.

T� 1973, μέλη της ερευνητικής �μάδαςτ�υ Πελαγ�νησι�ύ υλ�π�ίησαν μία ιδέαπ�υ γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της έ-ρευνας και ίδρυσαν τ� Iνστιτ�ύτ� Eνα-λίων Aρ�αι�λ�γικών Eρευνών (IENAE).

T� ναυάγι� �ρ�ν�λ�γείται απ� τις αρ-�ές έως τ� τέλ�ς τ�υ πρώτ�υ ημίσεως τ�υ12�υ μ.X. αιώνα (1100–1150) και �ρίσκε-ται ν�τια της νησίδας Aγι�ς Πέτρ�ς, στ�ν�ρμ� Kυρά Παναγιά τ�υ Πελαγ�νησι�ύ.Bρίσκεται σε �άθ�ς 36 μέτρων αλλά τμή-ματα τ�υ ��ρτί�υ έ��υν διασπαρεί έωςκαι 45 μέτρα �άθ�ς.

H τ�τε απ�στ�λή $εκίνησε με μια σύ-ντ�μη αναγνωριστική επίσκεψη στ� �ώρ�τ�υ ναυαγί�υ, αρ�ές τ�υ καλ�καιρι�ύτ�υ 1970, με επιστημ�νική επ�πτεία τηςαρ�αι�λ�γ�υ Kατερίνας Pωμι�π�ύλ�υ.

H κυρίως έρευνα άρ�ισε περί τα μέσαAυγ�ύστ�υ και κράτησε μέ�ρι τα μέσαOκτω�ρί�υ 1970. Eπιστημ�νικ�ς υπεύθυ-ν�ς στη �άση αυτή ήταν � αρ�αι�λ�γ�ςXαράλαμπ�ς Kριτ�άς και συμμετεί�αν, ε-κτ�ς απ� τ�ν τε�νικ� υπεύθυν� PeterThrockmorton, περίπ�υ δεκα�κτώ ακ�-μα άτ�μα δια��ρων ειδικ�τήτων και ε-θνικ�τήτων, μετα$ύ των �π�ίων δύ� έ-μπειρ�ι δύτες τ�υ Π�λεμικ�ύ Nαυτικ�ύκαι πέντε τ�υλά�ιστ�ν μετέπειτα ιδρυτι-κά μέλη τ�υ IENAE. Oλ�ι απ�τελ�ύσανμια ενθ�υσιώδη νεανική �μάδα, π�υ ερ-γάστηκε με ιδιαίτερ� �ήλ�, υπ� δύσκ�λεςσυνθήκες δια�ίωσης, π�υ τις έκαναν δυ-σκ�λ�τερες τα πενι�ρά �ικ�ν�μικά καιτε�νικά μέσα.

Στ� ��ρτί� τ�υ πλ�ί�υ περιλαμ�άν�-νται διακ�σμημένη �ρηστική κεραμεική,αμ��ρείς, πίθ�ι, μυλ�πετρες, κ.λπ. Συν�λι-κά, κατά την έρευνα τ�υ 1970, ανελκύσθη-καν 1.490 κεραμεικά και άλλα ευρήματα.&ε�ωρί��υν τα �αθιά και ρη�ά ε�υαλωμέ-να πινάκια και �ι κύαθ�ι με ε$αιρετικήςτέ�νης εγ�άρακτα διακ�σμητικά μ�τί�αμε την τε�νική Sgraffito σε π�λλές παραλ-λαγές της. Tα κυρι�τερα γεωμετρικά θέ-ματα στα πινάκια είναι: σπείρες, «γιρλά-ντες», κλαδιά, ρ�δακες, ακτίνες. Aπ� ταέμψυ�α θέματα $ε�ωρί��υν τα πτηνά (αε-τ�ί, περιστέρια, γύπες), �ι ι�θύες, μυθικά�ντα και θηρία. Aπ� τα μέ�ρι σήμερα α-

Παρά-σταση

απ εσω-τερικ πι-

νακί�υ π�υ�ρέθηκε

στ� ναυάγι�π�υ παρ�υσιά-

στηκε στην έκθεση«Greece and the sea»

π�υ έγινε στ� Aμστερ-νταμ, στ� πλαίσι� των εκδη-

λώσεων Π�λιτιστική Πρωτεύ�υ-σα της Eυρώπης 1987.

Bυ�αντιν�

ναυάγι�

στ� Πελαγ�νήσι


MEΓAΛA NAYAΓIAAπ�ψη τ�υ ρμ�υ Kυρά Παναγιά της νήσ�υ

Πέλαγ�ς με τη νησίδα Aγ. Πέτρ�ς και τ� σκά��ς«Stormie Seas» τ�υ Peter Throckmorton αραγμέν�

πάνω στ� ναυάγι�.

O αρ�αι�λγ�ς Xαράλαμπ�ς Kριτ!άς με τ�ν Peter Throckmortonκατά τη διάρκεια της έρευνας.

νελκυσθέντα αγγεία αυτ�ύ τ�υ είδ�υς, $ε-�ωρί��υν τέσσερις δια��ρετικ�ί αγγει�-γρά��ι, εκ των �π�ίων � ένας ήταν λα-μπρ�ς τε�νίτης, α��ύ τ� �άραγμά τ�υ δια-κρίνεται απ� σταθερ�τητα, ακρί�εια και�ωή. H κατηγ�ρία των εγ�άρακτων ε�υα-λωμένων αγγείων είναι την επ��ή αυτήδιαδεδ�μένη απ� τ�ν Kαύκασ� και τηνKριμαία, έως την K�ρινθ� και τη Σπάρτη.H ανάλυση πηλ�ύ απ� τα πινάκια τ�υναυαγί�υ έδει$ε �τι ένα τ�υλά�ιστ�ν τμή-μα τ�υς πρέπει να πρ�έρ�εται απ� τηνKωνσταντιν�ύπ�λη.

Eπίσης, απ� τ� ανελκυσθέν υλικ� $ε�ω-ρί�ει ένας πίθ�ς με εγ�άρα$η π�υ μπ�ρείνα αναγνωσθεί ως «Nικη��ρ�ς», καθώςκαι πέντε λύ�ν�ι π�υ ίσως ανήκαν στ�πλήρωμα τ�υ πλ�ί�υ και ένας �άλκιν�ςλέ�ητας σε τμήματα (ίσως � λέ�ητας απ�τ� μαγειρεί� τ�υ σκά��υς).

T� σκαρίAπ� τ� σκαρί τ�υ πλ�ί�υ πρέπει να

σώ�εται ικαν� μέρ�ς, καθώς σε μια μικρήδ�κιμαστική τ�μή π�υ έγινε, απ�καλύ-�θηκαν πέντε $ύλιν�ι ν�μείς (διατ�μής18x16 εκ.), σειρά μαδεριών απ� τ� ε$ωτε-ρικ� πέτσωμα (πά��υς 3,5 εκ.) καθώςκαι τμήματα απ� τις στραγαλιές (εσωτε-ρικ� πέτσωμα). Eπι�ε�αιώθηκε ακ�μη �-τι τα μαδέρια και �ι ν�μείς εκτείν�νταικαι κάτω απ� τη μη ανασκαμμένη άμμ�.O Peter Throckmorton, ιδιαίτερα έμπει-ρ�ς σε θέματα ναυαγίων υπ�λ�γισε απ�τις διαστάσεις των ν�μέων και των μαδε-ριών, �τι τ� πλ�ί� πρέπει να έ�ει μήκ�ςγύρω στα 25 μ., πλάτ�ς γύρω στα 8 μ. καιτ� εκτ�πισμά τ�υ να $επερν�ύσε τ�υς100 τ�νν�υς. Yπ�λ�γι�ε, μάλιστα, �τιμπ�ρεί να σώ�εται έως και τ� 50% τ�υσκαρι�ύ τ�υ σκά��υς. Aπ� τα ανασκα-

O X. Kριτ!άς ε"ετά-!ει πίθ� απ τ� ναυ-άγι� πάνω στ� �-π�ί� υπάρ�ει εγ�ά-ρακτ� σύμπλεγμαπ�υ θα μπ�ρ�ύσενα δια�αστεί ως«Nικη�ρ�ς».

O X. Kριτ!άς ε"ε-τά!ει ένα απ

τα ε�υαλωμέναδιακ�σμημένα πι-νάκια απ τ� ναυ-

άγι�, αμέσως μετάτην ανέλκυσή τ�υ.


�ικά δεδ�μένα τ�υ 1970, πρ�κύπτει �τιπερίπ�υ τ� 90% των επι�ανειακών πινα-κίων και τ� 1/3 των �ρατών αμ��ρέων έ-��υν ανελκυσθεί και �τι μ�ν� τ� 5% τηςσυν�λικής έκτασης τ�υ ναυαγί�υ έ�ει α-νασκα�εί με τ�ναναρρ��ητήρα(airlift).

Aπ� τις πρώ-τες παρατηρή-σεις σ�ετικά μετ� πλ�ί�, πιστ�-π�ιήθηκε �τι τ�πέτσωμα είναικ α ρ � ω μ έ ν �στ�υς ν�μείς μεμικρά σιδερένιακαρ�ιά και δενυπάρ��υν ί�νηαπ� μ�ρσα στησύνδεση μετα$ύτων μαδεριών(τ� σκαρί �αίνε-ται �τι εί�ε υπ�-στεί π�λλές επι-σκευές, α��ύ σεπ�λλά σημεία ταμαδέρια εί�αν $ανακαρ�ωθεί στ�υς ν�-μείς). Eπ�μένως, η ναυπηγική μέθ�δ�ςπ�υ �ρησιμ�π�ιήθηκε για την κατα-σκευή τ�υ πλ�ί�υ �αίνεται �τι μ�ιά�ειπ�λύ περισσ�τερ� με την παραδ�σιακή«πρώτα � σκελετ�ς», η ε$έλι$η της �π�ί-

ας �ρησιμ�π�ιείται ακ�μα και σήμεραστη ναυπήγηση των καϊκιών), παρά μετην αρ�αία ελλην�ρωμαϊκή ναυπηγικήμέθ�δ� «πρώτα τ� πέτσωμα» με τα συν-δεδεμένα με μ�ρσα και πείρ�υς μαδέρια

τ�υ πετσώματ�ς.H ίδια τε�νικήπ�υ έ�ει τις ρί�εςτης στη B�ρει�δυ-τική Eυρώπη καιμεταδ�θηκε στα-διακά πρ�ς τη Δυ-τική Mεσ�γει� καιστη συνέ�εια πρ�ςτην Aνατ�λική,τεκμηριώνεται α-π� πρ�γενέστεραναυάγια στη Δυτι-κή Mεσ�γει� καικυρίως απ� τ�σκαρί τ�υ πλ�ί�υτ�υ Serçe Limani(Mικρά Aσία).

Eκτιμάται �τι ησυνέ�ιση της ανα-σκα�ής θα απ�-δώσει π�λλές εκα-

τ�ντάδες ακ�μα ακέραιων ε�υαλωμέ-νων πινακίων, �υ�αντινών αμ��ρέωνκαι άλλων σημαντικών κεραμεικών ευ-ρημάτων. Eίναι σ�εδ�ν σίγ�υρ� �τι θα�ρεθ�ύν και π�λλά μικρ�αντικείμενα �-πως ν�μίσματα, κ�σμήματα και άλλα

E"αιρετικής τέ�νης

ε�υαλωμένα πινάκια

με εγ�άρακτα

διακ�σμητικά

μ�τί�α έ�ερε

στ� �ως η πρώτη

συστηματική

υπ��ρύ�ια

ανασκα�ή


MEΓAΛA NAYAΓIA

�ή. Oι Σελτ��ύκ�ι T�ύρκ�ι εί�αν επε-κταθεί πρ�ς τη Mέση Aνατ�λή και τ�νAύγ�υστ� τ�υ 1071 εί�αν νικήσει τ� �υ-�αντιν� στρατ� στ� Mαντ�ικέρτ. Aπ� τα�υ�αντιν�αρμενικά σύν�ρα εκατ�ντάδες�ιλιάδες έν�πλ�ι εί�αν εισέλθει στα �υ-�αντινά εδά�η, κατακτώντας μεγάλατμήματα της Mικράς Aσίας, ενώ τ� σελ-τ��υκικ� κράτ�ς της Bαγδάτης έ�θανεέως τ�υς Aγί�υς T�π�υς.

O ένδ�$�ς στρατηγ�ς Aλέ$ι�ς K�μνη-ν�ς κατέλα�ε την ε$�υσία με τα �πλα καιμε τη στήρι$η της αριστ�κρατίας, των μι-κρ�αστών κυρίως γαι�κτημ�νων, ίδρυσεμια δυναστεία η �π�ία κράτησε τ� θρ�ν�απ� τ� 1081 μέ�ρι τ� 1185. Σε αυτ� τ�διάστημα, � ίδι�ς (1081–1118) και � γι�ςτ�υ (Iωάννης K�μνην�ς 1118–1143), κα-τ�ρθωσαν να ανα�αιτίσ�υν τις στρατιέςτων N�ρμανδών, των Πετσενέγων, τωνK�υμάνων και των Oύγγρων απ� ταBαλκάνια, καθώς και των Σελτ��ύκωναπ� τη Δυτική Mικρά Aσία, και διατήρη-σαν την αίγλη της αυτ�κρατ�ρίας, η �-π�ία περν�ύσε την τελευταία περί�δ�της ακμής της.

Oμως, τ� Bυ�άντι� δεν είναι πλέ�ν μιαπαγκ�σμια δύναμη, αλλά ένα κράτ�ς α-νάμεσα σε π�λλά άλλα �ριστιανικά και ι-σλαμικά. H απώλεια πλ�ύσιων εδα�ώνστη Mικρά Aσία έ�ει απ�τέλεσμα τη με-τατ�πιση τ�υ κέντρ�υ �άρ�υς πρ�ς τηΘράκη, τη Mακεδ�νία και τη Θεσσαλία.Oι συνε�ώς αυ$αν�μενες απαιτήσεις των«ισ�υρών» γαι�κτημ�νων και μ�ναστη-ριών, υπ��ρεών�υν τ�υς K�μνην�ύς σεπαρ��ές μεγάλων πρ�ν�μίων, ενώ η �υ-�αντινή εμπ�ρική ναυτιλία και �ι εμπ�ρι-κές δραστηρι�τητες μειών�νται σταδια-κά, καθώς εμ�ανί��νται στη Mεσ�γει� �ινέες ιταλικές δυνάμεις, η Bενετία, η Πί-�α, η Γέν��α, τ� Aμάλ�ι. Παράλληλα,Φράγκ�ι, Γερμαν�ί και Aγγλ�ι θα �θά-σ�υν έως τ�υς Aγί�υς T�π�υς και θα έρ-θ�υν πρώτη ��ρά σε επα�ή με τη �υ�α-ντινή και την αρα�ική Aνατ�λή.

T� �υθισμέν� πλ�ί� τ�υ Πελαγ�νησι-�ύ �ρ�ν�λ�γείται στ� μεταί�μι� δύ� επ�-�ών. Tα$ίδευε �ταν ακ�μα �λ�κληρ� τ�Aιγαί� ανήκε στην ελληνική Aυτ�κρατ�-ρία των K�μνηνών, λίγ� πριν εμ�ανι-σθ�ύν τα �ενετσιάνικα εμπ�ρικά στα λι-μάνια της Xί�υ, της Σμύρνης και τηςΘεσσαλ�νίκης· τ�ν καιρ� π�υ � Oύγγρ�ς�ασιλιάς έστελνε την κ�ρη τ�υ στηνKωνσταντιν�ύπ�λη για να παντρευτείτ�ν διάδ�� τ�υ θρ�ν�υ Iωάννη, και �ιΣταυρ��ρ�ι της A΄ Σταυρ��ρίας �ρ-κί��νταν πίστη στ�ν Aλέ$ι� K�μνην�(1096) και τ�υ επέστρε�αν τη μικρασια-τική Nίκαια, την �π�ία εί�αν καταλά�ει�ι Σελτ��ύκ�ι. Eίναι η επ��ή την �π�ίαπεριγρά�ει η Aννα K�μνηνή, κ�ρη τ�υAλε$ί�υ, στην Aλε�ιάδα της. H π�λυτά-ρα�η και γεμάτη περιπέτειες επ��ή τηςμετά�ασης απ� την ακμή στην αργή πα-ρακμή, π�υ θα �δηγήσει στην κατάκτησητης Aυτ�κρατ�ρίας απ� τ�υς Σταυρ��-ρ�υς και τ�υς Bενετ�ύς τ� 1204.

Σημείωση: T� άρθρ� αυτ� �ασίστηκε σε κείμε-να τ�υ Γιάννη Bή��υ, της Mαριάννας K�ρ�-μηλά και τ�υ υπ�γρά��ντ�ς, δημ�σιευμένασε ειδικ� τεύ��ς τ�υ IENAE, και τ� �π�ί�σκ�π� έ�ει την ε�εύρεση πηγών �ρηματ�δ�-τησης για τη συνέ�ιση της έρευνας τ�υ ναυα-γί�υ της Kυρά Παναγιάς. Kι ακ�μη στις δη-μ�σιεύσεις των X. Kριτ"ά, P. ThrockmortonAAAV, 1971, τεύ��ς II.

πρ�σωπικά αντικείμενα των εμπ�ρωνκαι τ�υ πληρώματ�ς τ�υ πλ�ί�υ. Στ�ι-�εία π�υ θα τεκμηριών�υν, ενδε��μένως,την πρ�έλευση τ�υ σκά��υς. Eπίσης, εί-ναι σ�εδ�ν �έ�αι� �τι μεγάλ� μέρ�ς απ�τ� σκαρί και ίσως απ� τ�ν ε$αρτισμ� τ�υπλ�ί�υ θα απ�καλυ�θεί κατά τη συστη-ματική ανασκα�ή, πράγμα π�υ θα επι-τρέπει ίσως τη μελλ�ντική ανακατα-σκευή τ�υ μετά την ανέλκυσή τ�υ.

Oταν τ�ν Aπρίλι� τ�υ 1081, � Aλέ$ι�ςK�μνην�ς στέ�θηκε αυτ�κράτ�ρας, τ�κράτ�ς �ρισκ�ταν σε δεινή κατάσταση.H λαμπρή περί�δ�ς της �ασιλείας τωνMακεδ�νων εί�ε λή$ει. Tα εσωτερικάπρ��λήματα, �ικ�ν�μικά, κ�ινωνικάκαι δυναστικά, ήταν πλέ�ν �ανερά. T�Bυ�άντι� κατεί�ε πελώριες εκτάσεις, α-π� τ� Δ�ύνα�η και την Kριμαία έως τηνKύπρ� και απ� τη N�τι� Iταλία και τη

B�ρεια Συρία έως την Aρμενία.Oμως � κ�σμ�ς άλλα�ε. H τε�ν�λ�γία

εί�ε ε$ελι�θεί. H Δύση περν�ύσε πιαστ�ν πρ�ηγμέν� Mεσαίωνα. Oι N�ρμαν-δ�ί άπλωναν την κυριαρ�ία τ�υς έως τηΣικελία. Στα �υ�αντινά Bαλκάνια �ι υ-π�τελείς λα�ί (Σέρ��ι και άλλ�ι) �ργά-νωναν τη δική τ�υς π�λιτική έκ�ραση.Στην Aσία � π�λιτικ�ς – εθν�λ�γικ�ς –π�λιτιστικ�ς �άρτης απ�κτ�ύσε νέα μ�ρ-

E"έταση και καταγρα�ή των ε�υαλωμένων διακ�σμημένων πινακίων απ τ� ναυάγι�. O Xαράλαμπ�ς Kρι-τ!άς στ�ν Aγι� Πέτρ� καταγρά�ει τα κεραμικά.


Yπ��ρύ�ια απ�τύπωση τ�υ ναυαγί�υ, με τ�υς δύτες - αρ�αι�λ�γ�υς επί τ� έργ�ν.

Tης Kατερίνης Π. Δελαπ�ρτα

Aρ�αι�λ�γ�υ, E��ρεία Eναλίων Aρ�αι�τήτων, υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ

Πριν απ περίπ�υ δεκαπέ-ντε �ρνια, στ� �υθ τ�υυ�άλ�υ «Δημήτρης», π�υ�ι ντπι�ι απ�καλ�ύν «Σι-νιάλ�» έ�ω απ τ� λιμάνιτης Zακύνθ�υ, εντ�πίστη-κε μία αερ�π�ρική �μ�ατ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέ-

μ�υ. Mετά την ε��υδετέρωση της απ τ�Π�λεμικ Nαυτικ, ντπι�ι ψαρ�ντ�υ�ε-κάδες, �ι Δι�νύσης Mαρώττης, Πέτρ�ςΣκαραμάγκας, Aλέ�ανδρ�ς Παπάς και Δ.Γιατράς, ανακάλυψαν στ� �υθ, μέσαστ�ν κρατήρα της έκρη�ης, τ� ναυάγι� ε-νς �ύλιν�υ πλ�ί�υ π�υ εί�ε διατηρηθείσ�εδν ανέπα��. Για τ� λγ� αυτ, κυ-ρίως μως για τ� αρ�αι�λ�γικ ενδια�έ-ρ�ν π�υ παρ�υσιά'ει, επιλέ�θηκε απ τηνE��ρεία Eναλίων και τ� Πανεπιστήμι�της O��ρδης ως αντικείμεν� μιας διε��-δικτερης κ�ινής υπ��ρύ�ιας αρ�αι�λ�γι-κής ανασκα�ής και έρευνας π�υ διήρκεσεαπ τ� 1991 μέ�ρι τ� 1994. Eκτ�τε, η ανα-σκα�ή συνε�ί'εται συστηματικά απ τηνE��ρεία Eναλίων Aρ�αι�τήτων για πε-ρι�ρισμέν� �ρ�νικ διάστημα κατά τη θε-ρινή περί�δ�.

T� ναυάγι� εντ�πί'εται σε απσταση 15μέτρων ν�τι�δυτικά τ�υ υ�άλ�υ «Δημή-τρης» και σε �άθ�ς π�υ κυμαίνεται απ 10έως 15 μέτρα. O ύ�αλ�ς έ�ει μήκ�ς περί-π�υ 150 μ. και απέ�ει 1 �ιλ. απ τ� λιμάνι.

Aπ την αρ�ή διαπιστώθηκε τι � ύ�α-λ�ς υπήρ�ε μ�ιραί�ς και για άλλα ναυάγιααρ�αιτερα, Pωμαϊκής επ��ής και νετε-ρα π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνται στ�ν 19� αιώνα.O ύ�αλ�ς μως ε�ακ�λ�υθ�ύσε να κρύ�ειπαγίδες, πως τέσσερις ακμη �μ�ες �υ-

Eμπ�ρικ

ναυάγι�

στη Zάκυνθ�θ�ύ, �ι �π�ίες ε��υδετερώθηκαν απ τιςειδικές μ�νάδες τ�υ Π�λεμικ�ύ Nαυτικ�ύτ� 1992.

Tα απ�τελέσματα στρωματ�γρα�ίαςτ�υ �υθ�ύ πρέπει να θεωρηθ�ύν ιδιαίτεραεπισ�αλή εάν λά��υμε υπ’ ψιν τι � πυθ-μένας έ�ει επανειλημμένα διαταρα�θεί τ-σ� απ την έκρη�η της �μ�ας τ� 1980 σ�και απ τ� γεγ�νς τι � ύ�αλ�ς λειτ�υρ-

γεί σαν �υσικ �ράγμα, με απ�τέλεσμα τα�ερτά υλικά, πρ�ϊντα των εκ��λών τ�υ�ειμάρρ�υ τ�υ Aγ. Xαραλάμπ�υς, τ�υγνωστ�ύ «Π�ταμι�ύ» τ�υ νησι�ύ, να μηδια�έ�νται στ� πέλαγ�ς αλλά να συσσω-ρεύ�νται στ� �ώρ� τ�υ ναυαγί�υ και να τ�σκεπά'�υν κάτω απ πα�ύτατ� στρώμαλάσπης σε �άθ�ς σ�εδν 3 μέτρων.

H πα�ύρρευστη λάσπη δυσ�εραίνει α-

κμη περισστερ� τ� αρ�αι�λ�γικ έρ-γ�, παρά τ� μικρ σ�ετικά �άθ�ς τ�υναυαγί�υ.

Oι δυσκ�λίες π�υ αντιμετωπί'ει � υπ�-�ρύ�ι�ς αρ�αι�λγ�ς μέσα στ� θαλάσσι�περι�άλλ�ν εργασίας είναι τις περισστε-ρες ��ρές απρ�λεπτες. T� υγρ στ�ι�εί�επι�άλλει τ�υς δικ�ύς τ�υ αυστηρ�ύς κα-ννες και π�λλ�ύς περι�ρισμ�ύς. T� δια-


Yπ�λείμματα απ� τ� ναυάγι� τ�υ 16�υ αιώνα μ.X. στη Zάκυνθ�. Σκαρί, κατασκευασμέν� απ� �αριά �υλεία, διασώ�εται σε μεγάλ� �αθμ� και μάλι-στα διατηρείται σε ε�αιρετική κατάσταση.

Σωρ�ς απ� μπάλες καν�νι�ύ in Situ στ� σκαρί τ�υ �υθισμέν�υ σκά!�υς.

��ρετικ �υσικ περι�άλλ�ν σε συνδυα-σμ με τ�υς καννες αυτ�ύς δια��ρ�π�ι-�ύν την υπ��ρύ�ι� αρ�αι�λ�γία απ την«παραδ�σιακή», �ερσαία. H μεθ�δ�λ�γίατης αρ�αι�λ�γικής έρευνας δια�έρει, ηδιαδικασία της ανασκα�ής είναι περισσ-τερ� επίπ�νη και �ρ�ν��ρα και επι�άλ-λει διεπιστημ�νική συνεργασία. T� μικρσ�ετικά �άθ�ς στ� �π�ί� εργα'μαστε,��ήθησε στην ε�αρμ�γή νέων επιστημ�νι-κών μεθδων στην αρ�ιτεκτ�νική απ�τύ-πωση π�υ εκτελεί � αρ�ιτέκτων της 9ηςE��ρείας Bυ'αντινών Aρ�αι�τήτων, B.K�νιρδ�ς, με τη μέθ�δ� της �ωτ�γραμ-μετρίας.

T� σκά��ς

Oι ανασκα�ικές τ�μές απ�κάλυψαν α-μέσως σημαντικ αριθμ �ύλινων θραυ-σμάτων π�υ ανήκ�υν σε ν�μείς είτε σε άλ-λα δ�μικά τμήματα της ναυπηγικής τ�υσκά��υς. Παρά τ� γεγ�νς τι τα περισ-στερα απ τα �ύλα π�υ �ρέθηκαν έ�ωκαι μέσα στις τ�μές δεν ταυτί'�νται, �ρη-σίμευσαν σε μετρήσεις δενδρ��ρ�ν�λγη-σης και ταύτισης τ�υ είδ�υς και της πρ�έ-λευσης τ�υ �ύλ�υ.

Oι αναλύσεις έγιναν απ τ�ν δρα I. Mα-νιάτη στ� Kέντρ� «Δημκριτ�ς» και απτ� Iνστιτ�ύτ� Δασικών Eρευνών τ�υ Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών. H �ρ�ν�λγηση έγι-νε με την τε�νική τ�υ άνθρακα 14. Tα τυ-�αία δείγματα �ύλων π�υ μετρήθηκαν α-π την ανασκα�ή τ�υ 1993 έδωσαν συμ-�ατική ηλικία ραδι�άνθρακα 347-+25, π�υαντιστ�ι�εί σε �αθμ�λ�γημένη ηλικία1485–1634 μ.X.

T� σ�ήμα τ�υ σκά��υς ήταν, λίγ� π�λύ,σα�ές απ τις �ρατές απ�λή�εις των 98ν�μέων, συν�λικ�ύ μέγιστ�υ μήκ�υς 16μέτρων.

Kαθώς �αίνεται, επρκειτ� για ένα


T� ναυάγι� της Zακύνθ�υ. Διακρίνεται τ� σημεί� πρ�σκρ�υσης στ�ν ύ!αλ� «Δημήτρης». Πρ�κειται για πλ�ί� άγνωστης μέ�ρι στιγμής εθνικ�τητας, τ� �-π�ί� ήταν μάλλ�ν εμπ�ρικ�.


MEΓAΛA NAYAΓIA

Πίπα απ� λευκή π�ρσελάνη ευρωπαϊκής πρ�έλευσης π�υ �ρέθηκε μα�ίμε άλλα αντικείμενα στ� ναυάγι� της Zακύνθ�υ.

σκαρί κατασκευασμέν� απ �αριά �υλεία.Aκμη δεν μπ�ρ�ύμε να πρ�σδι�ρίσ�υμεμε ασ�άλεια τα άκρα τ�υ σκά��υς και κα-τά συνέπεια τ� συν�λικ�ύ τ�υ μήκ�ς καιτ� εκτπισμά τ�υ.

H ανασκα�ή στη δυτική πλευρά τ�υσκά��υς π�υ σώ'εται σ�εδν ακέραι� έ-�ερε στ� �ως μεγάλες σανίδες �ύλων σεάτακτη διάτα�η με εμ�ανή ί�νη �ιαίαςθραύσεως. H εικνα π�υ παρ�υσιά'�υνείναι π�λύ συγκε�υμένη.

Tα στ�ι�εία αυτά μας �δηγ�ύν στ� συ-μπέρασμα τι αυτ τ� τμήμα ήταν εκείν�π�υ επλήγη πρώτ�, ίσως, απ τη �ίαιηπρσκρ�υση τ�υ πλ�ί�υ με τ�ν ύ�αλ�.A�ί'ει πάντως να σημειωθεί τι τ� σκά-��ς διατηρείται σε μεγάλ� �αθμ ακέ-ραι� και τι τ� �ύλ� π�υ �ρίσκεται σε ε-�αιρετική κατάσταση διατήρησης παράτ�υς μικρ��ργανισμ�ύς π�υ αναπτύσσ�-νται και τ� δια�ι�ρώσκ�υν, ιδιαίτερα με-τά την ανασκα�ή.

Mε τ� πέρας κάθε ανασκα�ικής περι-δ�υ τα τμήματα π�υ απ�καλύπτ�νται,σκεπά'�νται επιμελώς με τ� ειδικ ύ�α-σμα TEPMA για λγ�υς πρ�στασίας.

H μέθ�δ�ς αυτή ε�αρμ'εται πειρα-ματικά για πρώτη ��ρά απ τη συντηρή-τρια Aναστασία Π�ύρν�υ σε υ/� ανα-σκα�ή.

Aπ τα στ�ι�εία π�υ διαθέτ�υμε μέ�ριστιγμής, παρατηρ�ύμε τι τ� σκαρί τ�υπλ�ί�υ έ�ει κατασκευασθεί με επιτήδει�τρπ� και με τ� πνεύμα λιττητας, με τηντε�νική τ�υ skeleton first.

Tα τελειώματα και τα ε�αρτήματά τ�υείναι αρκετά καλά αλλά �ι ε�αιρετικά.Δεν �αίνεται να έ�ερε διακ�σμήσεις καιλες �ι ενδεί�εις, με κυριτερη απ τις �-π�ίες τ� ��ρτί� τ�υ, συγκλίν�υν τι ε-πρκειτ� μάλλ�ν για εμπ�ρικ πλ�ί�.Oπως π�λύ σ��ά παρατηρεί � ιστ�ρικςFernand Braudel, � υπ�λ�γισμς των τν-νων την επ��ή εκείνη δεν ήταν π�τέ ακρι-�ής. Eτσι υπ�λ�γί'�υμε κατ’ ελευθέρα ε-κτίμηση και με κάθε επι�ύλα�η τι τ�tonnage τ�υ πρέπει να ήταν τ�υλά�ιστ�ν50, ίσως και 75 τννων. Aριθμ�ί π�υ εν-δε��μένως αλλά��υν ταν συγκεντρώ-σ�υμε πλήρως τις μετρήσεις ύψ�υς, μή-κ�υς και πλάτ�υς τ�υ σκά��υς.

H πλει�ντητα πάντως των εμπ�ρικώνπλ�ίων της Mεσ�γεί�υ, των γνωστών ως

galere da mercato, τ�ν 16� αιώνα, ήταν λί-γων τννων.

H αρ�αι�λ�γική σημασία τ�υ ναυαγί�υέγκειται ακρι�ώς στ� γεγ�νς τι � �ύλι-ν�ς σκελετς τ�υ σκά��υς σώ'εται σ�ε-δν ακέραι�ς, πράγμα π�υ μας επιτρέπεινα τεκμηριώσ�υμε τη ναυπηγική τ�υπλ�ί�υ.

Eάν λά��υμε επίσης υπ’ ψιν τι σε α-ντίθεση με τις �ρειες θάλασσες π�υ τ�περι�άλλ�ν ευν�εί περισστερ� τη διατή-ρηση τ�υ �ύλ�υ, ελά�ιστα ακέραια ναυά-για της ίδια επ��ής σώ'�νται στη Mεσ-γει�, δηλαδή κατά τ�ν 15� – 16� αιώνα,μια περί�δ� π�υ θεωρείται μετα�ατική γιατη ναυπηγική τέ�νη, τ� ναυάγι� π�υ ερευ-ν�ύμε συγκεντρώνει μεγαλύτερ� αρ�αι�-λ�γικ και ιστ�ρικ ενδια�έρ�ν.

Aπ τα πι� σημαντικά ευρήματα της α-νασκα�ής μέ�ρι σήμερα είναι ένα τμήμα�ύλ�υ, π�υ ενδε��μένως ανήκει σε λα�ή�υλ�υργικ�ύ εργαλεί�υ και �έρει εγ�άρα-κτα τα αρ�ικά P V τ�υ λατινικ�ύ αλ�α�ή-τ�υ και ισ�σκελή σταυρ με ακραίμ�νεςκαθώς και μια ανάγλυ�η πίπα καπνίσμα-τ�ς απ λευκή π�ρσελάνη ευρωπαϊκήςπρ�έλευσης.

Oι λίθινες μπάλες καν�νι�ύ μας κάν�υννα ελπί'�υμε στην ανεύρεση μελλ�ντικάπυρ��λ�υ πλ�υ, τ� �π�ί� δυστυ�ώς δενέ�ει ακμη �ρεθεί. Oπως είναι γενικά πα-ραδεκτ, μέ�ρι τ� 1600, τα περισστεραπυρ��λα πέρασαν σταδιακά απ τις πέ-τρινες στις σιδερένιες μπάλες. H κατα-σκευή των λιθίνων �λημάτων �θίνει κατάτ�ν 16� αιώνα �άρις στις τα�ύτερες και�θηντερες μεθδ�υς επε�εργασίας τ�υσιδήρ�υ. Oι μπάλες π�υ �ρέθηκαν στηZάκυνθ� είναι ανάλ�γες εκείνων π�υ �ρέ-θηκαν στα ναυάγια της La TrinidadValencera της ισπανικής αρμάδας, π�υναυάγησε έ�ω απ τ� Kinnagoe Bay στηB. Iρλανδία, και τ�υ γεν�υατικ�ύ ναυαγί-�υ της Lomellina στη ντι� Γαλλία, καθώςκαι σε άλλα της ίδιας περιδ�υ.

Φ�ρτί�με ��υντ�ύκια

Tις περισστερες ��ρές στην αρ�αι�λ�-γία ταπεινά ανασκα�ικά ευρήματα απ�-δεικνύ�νται σημαντικτατα για την αρ-

�αι�λ�γική και ιστ�ρική τεκμηρίωση.Aπ τις πρώτες υπ��ρύ�ιες επισκέψεις

μας στ� �ώρ�, παρατηρήσαμε την έντ�νηπαρ�υσία ενς ευτελ�ύς �αιν�μενικά ευ-ρήματ�ς. Διασκ�ρπισμένα στ�ν πυθμένα,αλλά και σε �αθύτερα στρώματα των ανα-σκα�ικών τ�μών, �ρέθηκαν και ε�ακ�-λ�υθ�ύν να �ρίσκ�νται, ανακατεμένα μετη λάσπη, �ιλιάδες �υμένα ��υντ�ύκια σεάριστη κατάσταση, ανάλ�γα με τ� �άθ�ςπ�υ �ρίσκ�νται.

Δεν έ��υμε καταλή�ει εάν πρκειται γιακύρι� ή συμπτωματικ ��ρτί� τ�υ σκά-��υς, τ� �αιν�μενικά μως ταπειν αυτεύρημα, απ�τελεί σημαντικ ενδεικτικστ�ι�εί� για τ�ν πρ�σδι�ρισμ της πρ�έ-λευσης και της διαδρ�μής τ�υ καρα�ι�ύε�’ σ�ν η καλλιέργεια τ�υ καρπ�ύ ήτανακμη άγνωστη στην Eυρώπη και είναι

γνωστ τι εκαλλιεργείτ� σε τρεις περι�-�ές, στην Kασταμ�νή της M. Aσίας, στ�Aγι� Oρ�ς και στην Aγυιά τ�υ Bλ�υ. Hπρ�έλευση των καρπών τ�υ ��ρτί�υ μαςδεν έ�ει ακμη πρ�σδι�ρισθεί.

Tα 100 ασημένια ν�μίσματα μως π�υ�ρέθηκαν in situ απ�'ημίωσαν τις αρ-�αι�λ�γικές μας πρ�σδ�κίες. Aρ�ικά ηεπι�άνειά τ�υς ήταν δια�ρωμένη σε τέ-τ�ι� �αθμ ώστε να μην αναγνωρί'�-νται.

H πειραματική συντήρηση π�υ έγινεστα εργαστήρια της E��ρείας Eναλίων α-π τη συντηρήτρια Σ��ία Παπιδά, έδωσεθεαματικά απ�τελέσματα α��ύ τα αρνη-τικά απ�τυπώματα τ�υ επίπαγ�υ απ�κά-λυψαν ασημένια ν�μίσματα τ�υ Φιλίππ�υII της Iσπανίας, κ�πής 1585.

T� ιστ�ρικ σκηνικ στη Mεσγει� τ�ν


16� αιώνα ήταν ιδιαίτερα πλ�ύσι� απ τα-ραγμένα γεγ�ντα π�υ σημάδεψαν τ�ν ι-στ�ρικ �άρτη την επ��ή εκείνη: η Iσπα-νία είναι κ�σμ�κράτεια, η Bενετία �άνειτην Kύπρ� και τις Mεσσηνιακές κτήσειςτης, επι�άλλει μως αυστηρ και ανελα-στικά πρ�στατευτικ εμπ�ρ�κρατικ σύ-στημα, γνωστ ως «αρ�ή της κυριάρ��υ»,Dominate, σύμ�ωνα με τ� �π�ί� η Bενετίααναγνωρί'ει μν�ν στ�υς Bενετ�ύς π�λί-τες τ� δικαίωμα τ�υ εμπ�ρεύεσθαι στηνAνατ�λή.

H ανάπτυ�η τ�υ εμπ�ρί�υ και �ι νέ�ιθαλάσσι�ι δρμ�ι πρ�ώθησαν τη ναυπηγι-κή τέ�νη π�υ ανέπτυ�ε νέ�υς τύπ�υς κα-ρα�ιών.

Στη Zάκυνθ�, �ι πρώτ�ι Aγγλ�ι εμπ�ρι-κ�ί αντιπρσωπ�ι της Levant Company ε-γκαθίστανται τ� 1586, ενώ λίγ� αργτερα

Φ�υντ�ύκια απ� τ� ναυάγι� της Zακύνθ�υ.

Aσημένια ισπανικά ν�μίσματα επ��ής Φιλίππ�υ B΄, κ�πής 1585 μ.X. απ� τ� ναυάγι� της Zακύνθ�υ. Bρέθηκαν εκα-τ� τέτ�ια ν�μίσματα στ� πλ�ί�, �ωρίς �μως να απ�δεικνύ�υν την εθνικ�τητά τ�υ. Aπ� τ� ιστ�ρικ� πλαίσι� της ε-π��ής απ�δεικνύεται μ�ν� �τι εκείνη την επ��ή η Iσπανία ήταν κ�σμ�κράτειρα...

εγκαθίστανται εμπ�ρικ�ί διπλωματικ�ίπράκτ�ρες απ τη Nάπ�λη, την Oλλανδία,τη Γέν��α, τη Γαλλία και τη Mάλτα.

Aνα�ητείταιη εθνικ�τητα

H αρ�αι�λ�γική έρευνα έ�ει αμ�ίδρ�μ�στ��. Nα απαντά σε ιστ�ρι-κά ερωτήματα, να επι�ε�αι-ώνει ιστ�ρικές μαρτυρίες,αλλά και να θέτει νέ�υς πρ�-�ληματισμ�ύς �έρν�νταςστ� �ως άγνωστα δεδ�μένα.

Tα ερωτήματα π�υ πρ�κύ-πτ�υν απ τ� γεγ�νς τι έ-να πλ�ί�, π�υ μετέ�ερε ��υ-ντ�ύκια ανατ�λικής πρ�έ-λευσης και συναλλασστανμε ασημένια ισπανικά ν�μί-σματα, ναυάγησε σε ενετικήεπικράτεια περί τα τέλη τ�υ16�υ αιώνα δεν είναι τσ�εύκ�λα να απαντηθ�ύν, -πως θα νμι'ε εκ πρώτης ψεως κανείς.Eλπί'�υμε τι η πρ�δ�ς της ανασκα�ήςθα μας δώσει στ�ι�εία τέτ�ια ώστε να�ρ�ύμε την εθνικτητα τ�υ σκά��υς εάνήταν ή �ι αμ�ιώς εμπ�ρικ, π�ι� ήταν τ�λιμάνι της πρ�έλευσής τ�υ και πιθαννπ�ια ήταν τα αίτια και �ι συνθήκες της κα-ταστρ��ής τ�υ.

Π�λλά απ τα ερωτήματα αυτά ίσωςμείν�υν αναπάντητα. Σπανίως μας δίνεται

μως η ευκαιρία να μελετήσ�υμε άμεσακαι με λεπτ�μέρεια τη ναυπηγική και κα-τασκευή ενς εμπ�ρικ�ύ πλ�ί�υ τ�υ 16�υαιώνα στη Mεσγει� και σίγ�υρα τ� ναυά-γι� στ� «Σινιάλ�» έ�ω απ τ� λιμάνι τηςZακύνθ�υ πρ�σ�έρει ευρύ πεδί� έρευνας,τσ� στ�ν τ�μέα της ιστ�ρίας της ναυπηγι-κής σ� και σε εκείν�ν της εν γένει π�λιτι-στικής και εμπ�ρικ��ικ�ν�μικής ιστ�ρίας

τ�υ �ώρ�υ της Eπτανήσ�υ.H υπ��ρύ�ια αρ�αι�λ�γία, περισστε-

ρ� απ τ�υς άλλ�υς κλάδ�υς της αρ�αι�-λ�γικής επιστήμης, επι�άλλει τη συλλ�γι-κή εργασία ε�ειδικευμέν�υ πρ�σωπικ�ύσε διά��ρ�υς τ�μείς.

Θέλω να ευ�αριστήσω λ�υς σ�ι κατάκαιρ�ύς δ�ύλεψαν και ��ήθησαν την ανα-σκα�ή και ιδιαίτερα τ�υς Bασίλη K�νιρ-δ�, αρ�ιτέκτ�να στην 9η E��ρεία Bυ'α-

ντινών Aρ�αι�τήτων, και τ�υς συναδέλ-��υς της E��ρείας Eναλίων Aρ�αι�τή-των, Hλ. Σπ�νδύλη και Xρ. Aγ�υρίδη, αρ-�αι�λγ�υς, Hλ. Mαρκπ�υλ� μη�ανικ,τ�υς αυτ�δύτες Mανώλη T'ε�ρώνη, Π.Xρ�νπ�υλ� και Λ. Mερσενιέ, τ�ν �ωτ�-γρά�� Bε'υρτ'ή και τη συντηρήτρια αρ-�αίων P. Παπαδήμα. H ανασκα�ή αυτήδεν θα πρ��ωρ�ύσε �ωρίς την ευσυνειδη-

σία, τ� κέ�ι και την εθελ�-ντική, π�λλές ��ρές, πρ�-σ��ρά τ�υς.

Tέλ�ς, επιθυμώ να ευ�α-ριστήσω ιδιαίτερα τις λιμενι-κές αρ�ές Zακύνθ�υ για τησυνε�ή υπ�στήρι�η π�υ πα-ρέ��υν στ� συνεργεία της α-νασκα�ής, καθώς και τηΔEH Zακύνθ�υ για τη �ιλ�-�ενία και την πρ�θυμία της.

Bι�λι�γραία:1. Delaporta K. Bound M., «A

wreck baside the signalo reefoutside the main port ofZakynthos (Zante)», Greece,

Preliminary report of 1991–1993, TROPIS,V., Aθήνα 1999.

2. Fitton C., Bound M. Koniordos V. KaradaidisD., «Underwater syrveying in island ofZakynthos», Greece, TROPIS V., Aθήνα 1999.

3. Pournou A., Jones A., M. Moss S.T., «In situprotection of the Zakynthos wreck».

4. Δελαπ�ρτα K.Π. (1997), «T� τέλ�ς τ�υ περί-πλ�υ εν�ς καρα�ι�ύ, Aνασκα�ές στα Eπτά-νησα», «Kαθημερινή», Eπτά Hμέρες(26/1/1997).

Mήκ�υς 16 μέτρων τ� πλ�ί�,

έπειτα απ� πρ�σκρ�υση σε ύ!αλ�,

�υθίστηκε κ�ντά στ� λιμάνι

της Zακύνθ�υ. H μέ�ρι σήμερα

αρ�αι�λ�γική έρευνα απέδει�ε

�τι μετέ!ερε !�υντ�ύκια...


MEΓAΛA NAYAΓIA

Λεπτ�μέρεια της ανατίνα�ης τ�υ γαλ-λικ�ύ πλ�ί�υ «La Therese» απ� τα αρ-�εία της Σιμάνκας, στην Iσπανία.


Γενική άπ�ψη τ�υ «Mεγάλ�υ Kάστρ�υ», Hράκλει�, τ�ν 17� αιώνα, κατά τη διάρκεια της π�λι�ρκίας απ� τ�υς T�ύρκ�υς.

Eρευνα στ «La Therese»Tων M. Aναγνωστ�π�ύλ�υ

Aρ�αι�λ�γ�υ

N. Λιαν�ύ

Aρ�ιτέκτoν�ς

H�ύθιση τυ πλίυ «LaTherese» υπήρ�ε ιδιαί-τερα σημαντική για τηνιστρία της πλιρκίαςτυ Xάνδακα (Hρα-κλείυ), �πως σημαντι-κ� είναι για τις γνώσειςμας σ�ετικά με τη ναυ-

πηγική τέ�νη τυ 17υ αιώνα, τ ίδιτ ναυάγι. T πλί κατασκευάστηκεστην Tυλώνη (1662–1665) και ήταν έ-να απ� τα καλύτερα σκά�η στ στ�λτυ Λυδ�ίκυ 14υ. Στην απστλήτης τελευταίας και πι σημαντικήςγαλλικής �ήθειας πυ έ�θασε στηνKρήτη στις 19 Iυνίυ 1669, τ «LaTherese» ήταν η υπναυαρ�ίδα τυΓαλλικύ Στ�λυ και τ μ�ν σκά�ς,πυ �υθίστηκε κατά την ργανωμένηαντεπίθεση, απ� �ηρά και θάλασσα,των ενωμένων �ριστιανικών δυνάμεων

στις 24 Iυλίυ 1669. Aπτέλεσμα της�ύθισής τυ απ� τυ�αία, μάλλν, έκρη-�η στην πυριτιδαπθήκη τυ, δεν ήτανμ�ν η απώλεια της υπναυαρ�ίδας,αλλά και ηδημιυργίασ�αρ�τα-τυ ηθικύκλνισμύστυς π-λιρκύμε-νυς, με α-πτέλεσματην απτυ-�ία της πρ-σ�εδιασμέ-νης ε��δυ,την απ�ώ-ρηση τωνγ α λ λ ι κ ώ νδ υ ν ά μ ε ω νλίγ αργ�τε-ρα και, τέλς, τη συνθηκλ�γηση καιπαράδση τυ «Mεγάλυ Kάστρυ»στυς Tύρκυς. T 1976, συνε�ί$-νται στις ελληνικές θάλασσες ι ενά-λιες έρευνες τυ υπυργείυ Πλιτι-

σμύ σε συνεργασία με τν J.Y.Custeau υπ� την εππτεία των αρ�αι-λ�γων Λ. Kλώνα και X. Πέννα. Kα-τά την παραμνή τυ συνεργείυ στ

θ α λ ά σ σ ι �ώρ τυHρακλείυKρήτης, �-πυ πραγ-ματπιή-θηκαν ι ση-μαντικές α-ναγνωριστι-κές έρευνεςστη νήσΔία, εντπί-στηκε ύστε-ρα απ� υπ�-δει�η Hρα-κλειώτη αυ-τδύτη έναν α υ ά γ ι ,

πυ λ�γω των μακά�ριων ευρημάτων,νμάστηκε αρ�ικά «τ ναυάγι τωνκρανίων».

Tν Oκτώ�ρι τυ 1987, έγινε η έ-ναρ�η της συστηματικής υπ�ρύ�ιας

έρευνας τυ ναυαγίυ, απ� τυς M.Aναγνωστπύλυ και N. Λιαν�, ύ-στερα απ� σ�ετική απ��αση τυ Kε-ντρικύ Aρ�αιλγικύ Συμ�υλίυ.Σκπ�ς της έρευνας, πριν απ� πια-δήπτε άλλη εργασία, ήταν η γενική ε-κτίμηση της υπάρ�υσας κατάστασηςτυ ναυαγίυ και καθρισμ�ς των -ρίων της περι�ής έρευνας, πρκειμέ-νυ να συντα�θύν τα τπγρα�ικάδιαγράμματα της ευρύτερης περι�ής,ι επιμέρυς απτυπώσεις καθώς καιτα �ωτμωσαϊκά συγκεκριμένων τμη-μάτων τυ σκά�υς.

Στν κύρι �ώρ τυ ναυαγίυ, η έ-ρευνα άρ�ισε απ� τ πρυμναί τμήματυ σκά�υς. Συγκεκριμένα, καθαρί-στηκαν και απτυπώθηκαν ι νμείςτυ αριστερύ δευτερ�πρυμνυ τμή-ματς σε κλίμακα 1:10, ενώ πραγματ-πιήθηκε και τ γενικ� τπγρα�ικ��λυ τυ �ώρυ τυ ναυαγίυ σε κλί-μακα 1:100. Σύμ�ωνα με αυτ�, τα �ύλι-να τμήματα τυ πρυμναίυ τμήματςκαταλήγυν κάτω ακρι�ώς απ� τν ά-μρ� �γκ πυ σ�ηματί$υν ι μπά-λες των καννιών. T σημεί αυτ� ταυ-

H υπ�ναυαρ�ίδα

τ�υ Γαλλικ�ύ Στ�λ�υ

π�υ �υθίστηκε έ�ω απ�

τ� Hράκλει� στη διάρκεια

της π�λι�ρκίας

τ�υ «Mεγάλ�υ Kάστρ�υ»

απ� τ�υς T�ύρκ�υς


MEΓAΛA NAYAΓIA

O Zακ I� K�υστ� και � τ�τε επιμελητής αρ�αι�τήτων Λά#αρ�ς K�λώνας, κατά τη διάρκεια τ�υ καθαρισμ�ύ τ�υ κα-ν�νι�ύ, π�υ ανελκύστηκε απ� τ� �ώρ� τ�υ ναυαγί�υ.

H κατασκευή τυ πλίυH κατασκευή τυ «La Therese» άρ�ισε τ 1662 στν πλεμικ� ναύσταθμ της Tυλώνης. Yστερα απ� ένα �ρ�-

ν ι εργασίες διακ�πηκαν λ�γω έλλειψης �υλείας. Tελικά �ανάρ�ισαν τν Mάι τυ 1663 και συνε�ίστηκαν μέ-�ρι τ 1665, π�τε τπθετήθηκαν τα ιστία τυ και ε�πλισμ�ς τυ. Tα �αρακτηριστικά τυ είναι: Tύπς σκά-�υς: VAISSEAU 3ης κλάσης (rang) με 58 καν�νια. Mήκς: 127 π�δια (=51 μ.). Πλάτς: 32 π�δια (=10,5 μ.). Bύ-θισμα: 15 π�δια (=4,85 μ.). Eκτ�πισμα: 900 τ�ννι.

Γρα$ική παράσταση τ�υ «La Therese» με τ�μή κατά μήκ�ς, π�υ δίνει πληρ�$�ρίες για την αρ�ιτεκτ�νική τωνπλ�ίων τ�υ 17�υ αιώνα.

Στιγμι�τυπ� απ� την ανέλκυση τ�υ δεύτερ�υμπρ�ύτ#ιν�υ καν�νι�ύ π�υ �ρέθηκε στ� γαλλικ�

ναυάγι� τ�υ «La Therese».


τίστηκε με την απθήκη των πυρμα�ι-κών τυ σκά�υς, α�ύ ι μπάλες τωνκαννιών πρέπει, λ�γω τυ �άρυςτυς, να μετακινήθηκαν ελά�ιστα. Hθέση αυτή επι�ε�αιώνεται, αν λά�υμευπ�ψη �τι σε �λα τα πλία της επ�ήςι απθήκες τυ ε�πλισμύ και η πυ-ριτιδαπθήκη �ρίσκνταν συνήθωςστα πρυμναία τμήματα.

Σε απ�σταση 500 μ. απ� τ σωρ� μετις μπάλες, εντπίστηκε τ πρώτ ε-γκάρσι �ύλιν δκάρι τυ σκά�υς.Eίναι αρκετά ευθύγραμμ στ κέντρτυ σκά�υς και αρ�ί$ει να καμπυλώ-νει πρς τα άκρα ρί$ντας την κλίσητυ πετσώματς. H διατμή τυ είναιρθγώνιυ σ�ήματς διαστάσεων0,20x0,30 μ. και τ πλάτς τυ 8,00 μ.Σε απ�σταση 2,00 μ. �ρίσκεται τ δεύ-τερ εγκάρσι δκάρι, πυ παρυσιά-$ει τα ίδια στι�εία με τ πρηγύμε-ν, με τη δια�ρά �τι η καμπυλ�τητάτυ είναι πι έντνη. Στν παραπάνω�ώρ (δηλαδή, απ� τ σωρ� με τιςμπάλες των καννιών έως τ δεύτερδκάρι), εμ�ανίστηκαν, ύστερα απ�τν καθαρισμ�, τα εσωτερικά πετσώ-ματα τυ σκά�υς πυ διατηρύνταισε πλύ καλή κατάσταση.

Tα ευρήματα

Στ υλικ� πυ ανελκύστηκε μέ�ρισήμερα, συγκαταλέγεται:

— Πλεμικ� υλικ� 16υ – 17υ αι.Eπειδή η έκρη�η έγινε στην πυριτιδα-πθήκη, σε �λ τ �ώρ τυ ναυαγίυυπάρ�ει διάσπαρτ υλικ� απ� μπάλεςκαννιών και ��λια, κ.ά. Tα καν�νιαπυ ανελκύστηκαν �έρνυν τα εμ�λή-ματα τυ Kαρ�λυ 9υ και τυ Λυδ-�ίκυ 14υ.

— Eίδη καθημερινής �ρήσης (κυτά-λια, πιάτα, εργαλεία, κ.λ.π.)· συμπερι-λαμ�άννται και τα πρσωπικά είδητυ δύκα de Navaille πίς έ�θα-σε στην Kρήτη τα�ιδεύντας με τ «LaTherese».

— Aνθρωπλγικ� υλικ� πυ απ-τελείται απ� πλήθς ανθρώπινων -στών των 300, περίπυ, ατ�μων πυ ε-πέ�αιναν στ πλί κατά τη στιγμή τηςέκρη�ης·

— Aντικείμενα–ε�αρτήματα τυσκά�υς, πυ μα$ί με τ κύρι σώματυ, απτελύν σημαντικά στι�είαγια τη μελέτη της αρ�ιτεκτνικής τωνπλίων τυ 17υ αιώνα.

Eίδη καθημερινής �ρή-σης (κ�υτάλια, ν�μίσμα-τα, πιάτα, εργαλεία κ.λπ.),π�υ �ρέθηκαν στ� ναυά-γι� τ�υ «La Therese».


Στα αρ�αία �ρνια κάθε πληαπ�κτά τ�ν �αρακτηριστικτύπ� αμ��ρέα π�υ επιτρέπειστ�ν έμπ�ρ� και κατ’ επέκτα-ση στ�ν καταναλωτή να ανα-γνωρί�ει την πρ�έλευσή τ�υ.Mέ�ρι σήμερα, στ�ν ελλαδικ�ώρ�, έ��υν αναγνωριστεί �ι

περι��ές πρ�έλευσης αρκετών τύπων αμ-��ρέων. Σ’ αυτ συνέ!αλαν �ι ανασκα-�ές εργαστηρίων κεραμικής π�υ κατα-σκεύα�αν αμ��ρείς, αλλά και η υπ�!ρύ-�ια αρ�αι�λ�γία με τις ανασκα�ές αρ�αί-ων εμπ�ρικών πλ�ίων π�υ ήταν ��ρτω-μένα με αμ��ρείς.

Eτσι μπ�ρ�ύν σήμερα να αναγνωρι-στ�ύν �ι αμ��ρείς της Θάσ�υ, της Mέν-δης, της Πεπαρήθ�υ (Σκπελ�ς), τηςIκ�υ (Aλννησ�ς), της Πάρ�υ, της Kω,της Pδ�υ, της Λέσ!�υ, της Σάμ�υ, τηςK�ρίνθ�υ, της Kρήτης, της Σινώπης, τηςKνίδ�υ, της Xί�υ, της Kέρκυρας, της Σα-μ�θράκης, της Nά$�υ, των A!δήρων, τηςXερσ�νήσ�υ, της Hράκλειας Πντ�υ, τηςAκάνθ�υ, των Kλα��μενών, αν και πα-

ραμέν�υν ακμη αρκετ�ί τύπ�υ αμ��ρέ-ων άγνωστης πρ�έλευσης.

Oι πλεις π�υ παρήγαγαν κρασί ή λάδικαι κατασκεύα�αν τ�υς αμ��ρείς δενδιατήρησαν συνε�ώς τ�ν ίδι� τύπ�. Kάθετύπ�ς ε$ελίσσεται. Eτσι, για παράδειγμα,απ τ�ν 6� έως τα τέλη τ�υ 3�υ αι. π.X.,την περί�δ� της μεγαλύτερης ε$έλι$ηςτ�υ �$υπύθμεν�υ αμ��ρέα, έ��υν ταυτι-στεί διά��ρ�ι τύπ�ι απ την ίδια περι��ήδιατηρ�ύν μως πάντα �ρισμένα �αρα-κτηριστικά π�υ τ�υς $ε�ωρί��υν απτ�υς υπλ�ιπ�υς. Για παράδειγμα, �ι ρ�-διακ�ί αμ��ρείς απ τ�ν 2� αι. π.X., έ-��υν �$υ$ρυ�ες λα!ές , �ι κνιδιακ�ί �έ-ρ�υν ένα δακτύλι� στη !άση τ�υς, �ι αμ-��ρείς της Kω έ��υν διπλές (δίδυμες) λα-!ές, �ι αμ��ρείς της Xί�υ π�υ �ρ�ν�λ�-γ�ύνται στα μέσα τ�υ 5�υ αι. π.X., πα-ρ�υσιά��υν ένα �αρακτηριστικ ε$�γκω-μέν� λαιμ, ενώ στα τέλη τ�υ 4�υ αι. π.X.,ένα σ�ετικά ψηλ λαιμ με τις λα!ές να$εκιν�ύν αρκετά κάτω απ τ� �είλ�ς. Eί-ναι δύσκ�λ� να ερμηνευθεί γιατί δια��-ρ�π�ι�ύνται �ι αμ��ρείς της ίδιας περι�-

�ής. Iσως μια αιτία να είναι η ευκ�λτερημετα��ρά τ�υς.

Σε γενικές γραμμές η μα�ική παραγωγήαμ��ρέων, με τ�πικά �αρακτηριστικάαρ�ί�ει απ τ�ν 6� αι. π.X., και σε λασ�εδν τα κέντρα παραγωγής �ι αμ��-ρείς έ��υν σ�ετικά μεγάλ� απισ�ημ�σώμα με κ�ντ λαιμ και !άση επίπεδη.H ε$έλι$ή τ�υς εντ�πί�εται κυρίως στηνεπιμήκυνση τ�υ σώματ�ς και τ�υ λαιμ�ύκαι τη συνε�ώς περισστερη �$εία !άση.Για την εσωτερική στεγαν�π�ίηση τ�υαμ��ρέα, κυρίως ταν πρκειται να �ρη-σιμ�π�ιηθεί για τη μετα��ρά κρασι�ύ,�ρησιμ�π�ι�ύσαν ρητίνη, για δε τη σ�ρά-γιση τ�υ αγγεί�υ �ρησιμ�π�ι�ύσαν συ-�νά πήλινα πώματα π�υ τ�π�θετ�ύντανστη !άση τ�υ λαιμ�ύ.

H ταύτιση ενς τύπ�υ �$υπύθμεν�υαμ��ρέα είναι απρρ�ια π�λλών στ�ι�εί-ων, μελετών και ερευνών. Kατ’ ε$��ήν σεανασκα�ικά. Oι ανασκα�ές κεραμικώνεργαστηρίων, !�ήθησαν στην ταύτισητων αμ��ρέων της Σαμ�θράκης, της Kέρ-κυρας, της Πάρ�υ, της Nά$�υ, ενώ επι!ε-

!αιώθηκε η πρ�έλευση π�λλών άλλων.Oι ανασκα�ές των ναυαγίων εμπ�ρικώνπλ�ίων !�ηθ�ύν στην κατανηση τ�υτρπ�υ μετα��ράς των αμ��ρέων. Tαναυάγια τ�υ 5�υ αι. π.X., π�υ ανασκά-πτ�νται στις Bρειες Σπ�ράδες και π�υμετέ�εραν �ιλιάδες αμ��ρείς απ τηMένδη και την Πεπάρηθ�, επι!ε!αίωσαντην ευρεία κατανάλωση τ�υ �ίν�υ τωνπερι��ών αυτών. Aκμη, !�ηθ�ύν στηνεπίλυση ερωτημάτων, πως για παρά-δειγμα τι �ι αμ��ρείς, π�υ εί�αν !ρεθείσε μεγάλες π�στητες στη Mαύρη Θά-λασσα και π�υ μέ�ρι σήμερα �ν�μά��-νται Solocha II, είναι μάλλ�ν �ι αμ��ρείςτης Πεπαρήθ�υ, αν και παραμένει πιθα-νή η �ιακή πρ�έλευσή τ�υς ή τέλ�ς τι ταεμπ�ρικά πλ�ία των κλασικών �ρνων ή-ταν μεγάλα σε μέγεθ�ς, πως ανα�έρει �Θ�υκυδίδης.

Σημείωση: Aπ�σπασμα απ� τ�ν κατάλ�γ�«Aμ �ρείς και Θάλασσα» π�υ ε�έδωσε τ�1999 τ� Yπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ και η E �-ρεία Eναλίων Aρ�αι�τήτων.

Aμ��ρείς αναδυμεν�ι

Δύτες ανασύρ�υν αμ �ρείς απ� τ� �ρτί� τ�υ εμπ�ρικ�ύ πλ�ί�υ της κλασικής περι�δ�υ, π�υ �υθίστηκε NA της Aλ�ννήσ�υ.

arxaia navagia

Documents

Transcript of arxaia navagia