Artikel 'Zelf leren nadenken' / boek 'Laat je niets wijsmaken'
-
Upload
ina-strating -
Category
Documents
-
view
91 -
download
1
description
Transcript of Artikel 'Zelf leren nadenken' / boek 'Laat je niets wijsmaken'
15 juni 2013 , pag. 22
A
Zelf lerennadenken
GEZONDHEID DESKUNDIGAls we het even niet meer weten, klop-Als we het even niet meer weten, klop-pen we aan bij een deskundige die wélweet hoe we moeten afvallen, ons huisopruimen of ons lastige kind in het gareelkrijgen. De leek vraagt, de expert ant-woordt. Wat is er gebeurd met ons eigengezond verstand, vraagt gedragsfilosoofJan Bransen zich af.gezond verstand, vraagtJan Bransen zich af.
vraagt gedragsfilosoof. Door Patricia van der Zalm
Als je ’een tikkeltje’ te zwaar
bent, ga je minder eten en
meer bewegen. Wanneer je een
kind hebt dat lak heeft aan
afspraken, dan grijp je in. Is er
een conflict, dan probeer je dat met een
redelijk gesprek op te lossen en zorg je
ervoor dat het niet escaleert. Als je huis een
bende is, pak je de stofzuiger en een natte
lap. Logisch. Of toch niet?
Steeds minder, vindt Jan Bransen, hoog-
leraar Filosofie van de Gedragswetenschap-
pen bij het Behavioural Science Institute vande Radboud Universiteit Nijmegen. We zijn
geneigd om voor van alles en nog wat een
deskundige erbij te halen, omdat we den-
ken dat diegene de antwoorden heeft op
onze vragen. In zijn pas verschenen boek
Laat je niets wijsmaken – Over de macht vanexperts en de kracht van gezond verstandbetoogt hij dat we een beetje lui zijn ge-
worden. Waarom gebruiken we ons gezond
nuchter verstand niet wat vaker? Waarom
stellen we niet meer vragen bij de zogehe-
ten vanzelfsprekendheden die dagelijks
over ons worden uitgestort?
Neem bijvoorbeeld de medicalisering van
’lastige’ kinderen. Die zijn niet gewoon
druk, maar hebben nu ADHD. Een kind dat
een beetje op zichzelf en eenkennig is? Dat
heeft vast een autistische stoornis. Heb je
overgewicht, dan ben je niet te dik, maar
heb je obesitas. In een illustratie bij een
artikel in VK Magazine over ’het heden-daagse opvoeden’ zegt een moeder tegen
een expert over haar zoon: ’Hij luistert niet
en verliest zó snel z’n zelfbeheersing.’ De
vader oppert: ’Misschien is er iets mis met
zijn frontale cortex?’ Dat zoon een etterbak
is en zij slappe ouders, komt niet bij ze op.
Bij al onze vragen laten we ons de weg
wijzen door experts, deskundigen en we-
tenschappers. Natuurlijk hebben die veel
nuttigs en zinvols te melden, vindt Bransen.
"Maar zij nemen de rol over die vroeger opa
en oma of een goede buur hadden. Het is de
vraag of we zoveel deskundigen nodig heb-
ben. Een van de risico’s is dat we denken: er
is een professional voor, dus die zal het wel
weten." Door zaken te medicaliseren – van
ADHD tot obesitas – verschuift bovendien
de vraag wie er verantwoordelijk is, vindt
Bransen. "Je ontneemt mensen ook de
noodzaak om zich te verantwoorden: ik heb
nu eenmaal obesitas of kan me niet con-
centreren, daar kan ik zelf niets aan doen."
Hierdoor ga je voorbij aan het meest voor
de hand liggende: zelf in actie komen, vindt
de hoogleraar. "Pedagogen opperen bijvoor-
beeld wel eens dat aanstaande ouders een
cursus opvoeden zouden moeten volgen.
Voor sommigen zou dat inderdaad geen
slecht idee zijn. Maar het effect kan zijn dat
je als aanstaande ouders te gemakkelijk
overgaat op de automatische piloot: ande-
ren weten het vast beter, dus ik doe een
stap terug. Daardoor spreken we onze on-
derzoekende houding niet meer aan. We
worden aangemoedigd om niet meer zelf
na te denken. Je kunt mensen veel leren,
maar ze moeten met die kennis wel zelf
verder aan de slag."
Die hang naar ’deskundig advies’ zorgt
voor een kloof, ziet Bransen. "Tussen de
wetende intellectueel en de afhankelijke,
aanbiddende leek. De leek lijkt ondeskundig
en vraagt, de expert schijnt alles te weten
en geeft antwoord. Beide vind ik overigens
vervelende types. Zowel leken als deskun-
digen gaan uit van allerlei vanzelfsprekend-
heden die niet worden bediscussieerd: voor
het opvoeden van een lastig kind heb je een
supernanny als opvoedcoach nodig, dat is
schijnbaar te moeilijk om zelf te kunnen.
Maar de vraag is of je er met wat gezond
verstand niet gewoon zelf achterkomt wel-
ke aanpak de beste is."
Of stel: een kind eet niet goed. "Dat
kwam ongetwijfeld duizend jaar geleden
ook voor. Ouders hadden waarschijnlijk
geen flauw idee, maar probeerden van alles
uit. Nu we worden overspoeld door experts,
is onze eerste reactie: wie kan mij helpen?"
Hoe zou dat komen, die hang naar des-
kundig advies van anderen? Zijn we door de
gecompliceerde, snelle maatschappij onze-
ker geworden over ons eigen inschattings-
vermogen? Zorgt de vloed aan mogelijkhe-
den voor keuzestress en zoeken we daarom
ons heil bij mensen die het volgens ons
beter weten? "Ik zou het liever omdraaien",
zegt Bransen. "Al die onzekerheid en keuze-
stress zijn eerder het gevolg dan de oorzaakvan het bestaan van zoveel experts. Je kunt
niet alles zelf weten, dus is het goed dat je
met je computer bij een helpdesk terecht
kunt. Maar experts geven ’algemene kennis’
die moet worden aangepast aan je eigen
situatie. Het lijkt gemakkelijk: het probleem
uit handen geven als je het even niet meer
weet, maar dat gemak is misleidend."
We weten meer niet dan wel. Dan is het
toch prettig dat er deskundigen zijn? "Ze-
ker. Maar het heeft ook keerzijden. We
vergeten zelf na te denken."
Gezond verstand?
Wat is dat eigenlijk, gezond verstand?
Gedragsfilosoof Jan Bransen omschrijft
het zo: op een onderzoekende manier
omgaan met de vragen die je hebt en de
antwoorden die je krijgt. Hoe hou ik
mijn kind in het gareel? Hoe bewaar ik
thuis de vrede? Hoe val ik af?
Gezond verstand is ook nodig om te
kunnen bepalen wat je voor je eigen
probleem hebt aan de antwoorden die de
wetenschap geeft. "Na hulp van een
helpdesk doet je mobieltje het weer. Na
inschakeling van een coach gaat de op-
voeding je makkelijker af. Maar daarin
speelt het gezond verstand een grote rol.
We zijn, als het erop aankomt, allemaal
onze eigen experts. Iedereen moet im-
mers zijn eigen leven leiden. Leven is
ook gewoon ploeteren en uitproberen.
Dat kun je niet uitbesteden."
Overschat Bransen het gezond ver-
stand niet? Op het gebied van voeding en
gezondheid, heerst bijvoorbeeld onwe-
tendheid. Tussen lager en hoger opgelei-
den bestaan grote gezondheidsverschil-
len, blijkt uit onderzoek. "Het gezond
verstand zou moeten worden getraind.
Je moet het mensen in elk geval niet
moeilijker maken, door te doen alsof
experts alle antwoorden hebben."
Boek Laat je niets wijsma-ken – Over de macht vanexperts en de kracht vangezond verstand AuteurJan Bransen UitgeverijKlement Prijs €19,90.
Ð We zijn geneigd ons snel tot een ex-
pert te richten, omdat we denken dat hij
de antwoorden heeft. We hijsen hem op
een voetstuk en vergeten om zelf na te
denken. Illustratie: Archief DvhN