ArtEZ fact Nr. 3 2011ArtEZ hogeschool voor de kunsten — November 2011

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

NL versiefor ENG:

ArtE

Z fact nr. 3 —

Novem

ber 2011

2011

FRIENDS? Over vriendschap in de kunsten

Open podium“Pennen in de aanslag. Perso-nages paraat. Ons (p)lot ligt open.”

Echte vriendenEen manifest van Stine Jensen

De weerbare kunstenaarEen sociaal experiment

Column F. Starik“Van mijn 1500 vrienden ken ik maar een enkeling”

Nr. 3 2011 2011

FRIENDS?Over vriendschapin de kunsten

3 FRIENDS? Over vriendschap in de kunsten

9 Open podiumStudenten van de nieuwe opleiding Creative Writing: “Pennen in de aanslag. Personages paraat. Ons (p)lot ligt open.”

11 X jaar laterLOS Muziektheater “Het gevaarlijkst is als iemand denkt: laat maar”.

12 Column F. Starik“Er is een tijd geweest dat we in groepen opereerden, jonge kunstenaars op weg naar tsja, wat eigenlijk?”

15 Echte vriendenEen manifest van Stine Jensen

20 De weerbare kunstenaarEen sociaal experiment van Jonas Staal, Wouter Oster-holt, Elke Uitentuis, Klaas van Gorkum en Iratxe JaioA

rtE

Z fa

ct n

r. 3

— N

ovem

ber

201

12

& 3

en verder

10 Garden Sock

13 Cartoon

14 Nieuwe uitgave ArtEZ Press: Vlisco 17 “Vrienden zijn je spiegelbeeld”Eindexamenwerk in voorbereiding van Kelly Tofohr

18 Waar ben je mee bezig?José Koers, tweede-jaars van de Associate Degree Interieurvormgever werkte aan een ontwerp voor een vluchtelingenverblijf van kunststof.

22 Joke Alkema van het Studium Generale: “Ons doel is inspireren en prikkelen”

Inho

udso

pgav

e

COLOFON

ArtEZ fact is een halfjaarlijkse uitgave van ArtEZ hogeschool voor de kunsten. Het blad wordt gratis verspreid onder studenten, medewerkers, alumni en vrienden.

REDACTIEADRES Onderlangs 9, 6812 CE ArnhemPostbus 49, 6800 AA Arnhemt. 026 3535 758f. 026 3535 677

REDACTIE Abeke Schreur (plaatsvervangend hoofdredacteur en eindredacteur) Vanessa Sloot (redacteur), Edith de Vries (redactie-secretariaat)

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Anton de Wit, Alex van der Hulst, Manon Berendse, Francien van Zetten

REDACTIERAAD Michiel Braam, Ko Jacobs, Caroline Barmentlo, Froukje Swart, Willem-Jan Rijper, Janneke Brouwers

ONTWERP Hans Gremmen

VERTALING Annie Wright

DRUKDe Raddraaier

OPLAGE4.000

FOTO OMSLAGChoreografi e A brief body of noise van masterstudent Julian Barnett, foto: Robert Benschop

Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder voorafgaande toestemming van de hoofdredacteur.

Adreswijzigingen alumniBen je oud-student en verhuis je binnenkort? Mail de adreswijziging aan artezfact@artez.nl (alleen voor oud-studenten).

PAGINA 22, 23, 24

Studium generale van ArtEZ hoge-school voor de kunsten organiseert op 2 december de manifestatie Friends! waarin de actuele bete-kenis van vriendschap in kunst, wetenschap en samenleving centraal staat in een programma vol lezin-gen, masterclasses, workshops, een fi lmprogramma en een feest. De manifestatie is toegankelijk voor zowel medewerkers, studenten als oud-studenten. In het hart van deze ArtEZ fact vind je het programma.

TOMAŽ SIMATOVIC

(Koper, Slovenië 1978), danser en maker: — werkt vanuit Salzburg aan zijn thesis en

doceert daar dans aan het Carl Orff-Institut voor muziek- en danspedagogiek, onder-deel van Universität Mozarteum

— hoopt de Master Choreografie van ArtEZ af te ronden in juli 2012

“Mijn voorstelling Episodes is wel vaker uitge-legd als een ode aan de vriendschap, maar daar was ik niet specifiek op uit. In deze chore-ografie heb ik onderzocht hoe de performers binnen een structuur toch de ruimte kunnen nemen om te improviseren. Dat vroeg een open houding van hen, alle voelsprieten moesten uit. Ik kende deze studenten van de academie niet persoonlijk toen de repetities begonnen, maar heb hen wel heel secuur uitgekozen. Niet via een auditie, maar door hen te selecteren op grond van hun persoonlijkheid. Door te zien hoe ze zich bewogen - binnen en buiten de lessen - maar ook door hoe ze praatten en zich gedroegen. Zo werk ik graag aan een stuk: het geeft me de mogelijkheid om meer te zien van iemand en maakt de kans op een echte klik onderling tijdens het werkproces groter.”

Vraag een willekeurige kantoormedewerker of vriendschap een grote plaats inneemt binnen zijn werk en het antwoord zal zelden volmondig ‘ja’ zijn. Je colle-ga’s kies je niet zelf uit, een klant wordt allereerst bena-derd met gepaste distantie, een maatkostuum kan werken als een uniform en een bedrijfscultuur als een schild. Iedere werkkring kent zijn eigen omgangsvormen en ongeschreven regels waardoor samenwerken niet vanzelf uitmondt in vriend-schap. Binnen de kunsten lijkt dat anders te liggen. Als opwarmer voor de mani-festatie Friends! van Studium Generale op 2 november, polste ArtEZ fact hoe belang-rijk vriendschap is voor scheppende kunstenaars.Tekst: Manon Berendse

Friends?Fr

iend

s?

Episodes, een choreografie van Tomaz Simatovic, wordt wel gezien als een ode aan de vriendschap. Foto: Robert Benschop

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

4 &

5Fr

iend

s?

“Een danser zonder empathisch vermogen is niet in staat om met anderen op de bühne te staan. Kunstenaars zijn in mijn ogen sowieso mensen die graag intens nadenken en hun intellect, logica en emoties ook willen toetsen en delen. Daarmee ligt de weg naar vriend-schap misschien wel sneller open – door het maken van Episodes raakten we inderdaad bevriend.”

“Toch moet je wel voor ogen houden wat je precies bindt: dat is de voorstelling. En hoewel je kwetsbaar moet durven zijn, moet je ook elkaars grenzen in het vizier houden. Een intense samenwerking kan ertoe leiden dat privézaken ingebracht worden op de dansvloer – bewust of onbewust. Bovendien breng je veel tijd met elkaar door: je werkt, eet en reist samen en deelt je kleedkamer en soms zelfs je slaapkamer. Persoonlijke onderwerpen komen makkelijker ter sprake, wat kan leiden tot onderlinge spanningen of een wissel kan trekken op de voorstelling. Dan gaan werelden door elkaar heen lopen en dat is voor niemand prettig.”

“Professionele dansers zijn vriendelijk tegen elkaar, accepteren elkaar en kunnen elkaar sympathiek vinden, maar hoeven zeker geen vrienden te zijn. Je bent in de eerste plaats collega’s.” Foto: Robert Benschop

Episodes, choreografie Tomaz Simatovic. Foto: Zoe Alibert

“Door het maken van Episodes raakten we inderdaad bevriend”

GILLIS BIESHEUVEL

(Amsterdam, 1972), acteur en regisseur— vormt sinds 1998 samen met Manja Topper

en Kuno Bakker (beide oud-studenten van de toneelschool van ArtEZ) de vaste kern van toneelgezelschap Dood Paard

— rondde zijn acteuropleiding aan ArtEZ af in 1995

“Ik werd gevraagd om eens mee te spelen in gezelschap Dood Paard, en nog eens en nog eens. Ik voelde me er thuis bij en het was logisch om niet lang daarna vaste kernspeler te worden. We vormen een soort familie, maar het begint met het delen van een diepe fascinatie. Wat ons bindt, is dat we alle drie eigenwijs zijn, doorzetters zijn én van elkaar houden – dat maakt het productief. We maken niet alleen onze voorstellingen, maar zijn ook bezig met de publiciteit, verkoop en logistiek. Dat is hard werken, maar het voelt ook als een privilege.”

“Als je langer en in meerdere projecten samen-werkt, laat je veel van jezelf zien in dit beroep. Je wordt closer. Daarom laten we elkaar in de zomer bewust los en gaan ons eigen gang. Tijdens het seizoen laten we elkaar los door elk andere samenwerkingsverbanden op te zoeken. Zo heb ik al meerdere keren samen-gewerkt met Damiaan de Schrijver van STAN, Peter Van den Eede en Willem de Wolf van de KOE en Matthias de Koning van Discordia. We noemen dit coproducties van al deze gezel-schappen, maar het is ook ons eigen gelegen-heidsgezelschap tussen de bedrijven door. Het houdt ons scherp: je ziet jezelf weer op een andere manier binnen de drie-eenheid die Dood Paard is.”

“Omdat ons gezelschap zo klein is, zoeken we wel naar samenwerkingen waarbinnen het werkelijk klikt. Je moet intensief willen werken en ieders inbreng moet redelijk gelijk zijn. Dat het nog altijd werkt, komt denk ik doordat we elkaar op de juiste momenten loslaten of juist betrekken. We delen dezelfde humor, winden ons op over dezelfde dingen en bespreken boeken, films of tv-series. Eigenlijk is Dood Paard één groot gesprek waar de voorstel-lingen uit voortkomen. Manja en Kuno zijn dier-bare collega’s voor wie ik een diepe liefde heb ontwikkeld, maar je moet ook iets voor jezelf bewaren, iets van een privé. Met mijn beste vriend praat ik bijvoorbeeld ook over litera-tuur, maar niet met het doel om er iets van te gebruiken in mijn werk. Hij neemt het allemaal net iets minder serieus.” “De toekomst is onzeker, dus denken we ook wel eens na over de tijd na Dood Paard. Speel ik dan nog? Kan ik dat? Wil ik dat? Op een filmset acteren is bijvoorbeeld anoniemer. Dat is best lekker, maar ik weet niet of ik het lang vol zou houden.”

Voorstelling ANSWER ME van toneelgezelschap Dood Paard, Gillis Biesheuvel staat links op de foto. Foto: Sanne Peper

“Als je langersamenwerkt laatje veel van jezelf zien in dit beroep”

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

6 &

7

WIEBE KASPERS

(Leeuwarden, 1990), pianist en zanger— rondde vorig jaar zijn opleiding piano (lichte muziek) af in Zwolle— volgt nu de master Muziek (muziektheater)

in Arnhem

“Het is niet bewust dat ik graag met vrienden werk aan voorstellingen, maar het werkt wel vaak zo. Pas nog speelde ik liedjes van Bram Vermeulen in de kerk van Jorwerd, waar ik altijd gewoond heb. Samen met vriend Florian den Hollander. We leerden elkaar kennen via een bandje op school, nu zo’n drie jaar geleden. Toen kwam de vriendschap en vervol-gens zijn we samen gaan spelen. Andersom kan ook: met Tim Hammer werk ik nu een kleine vijf jaar regelmatig samen als theaterduo Hammer en Kaspers. We noemen elkaar colle-ga’s, nog altijd, en zien elkaar voornamelijk op basis van het werk - we gaan niet met elkaar in de kroeg zitten.”

“Vorig jaar studeerde ik af in Zwolle, nu volg ik de master Muziek in Arnhem, waar Tim ook studeert. Samen werken we nu aan ons eerste avondvullende programma ‘Meneer Winter’. In de zomer hebben we ons twee weken opge-sloten in een huisje, schreven er nieuw mate-riaal en verkenden het thema: verwachten en de gevolgen daarvan. Hebben we allebei veel last van gehad. Ik ben behoorlijk eigenwijs, Tim ook. Florian, begeleidt ons als bassist in ‘Meneer Winter’. Of dat moeilijk is? Nee. Ieders rol is duidelijk geworden. Eerst voelde het alsof een vriend meespeelde, maar we zijn ons bewust geworden van ieders kwaliteiten. Je moet durven ondervinden wie waar verstand van heeft.” Lachend: “Tim en ik beslissen en Florian zegt de wijze dingen.”

“Als ik speel, zoek ik de ruimte. De repetitie-periode moet luchtig zijn. Niet gemakzuchtig, maar ook niet te formeel. Proberen is een steekwoord in mijn repetities. Ik wil onder-zoeken wat het mooiste is, eerst luisteren en dan pas oordelen. Zo dwing ik mezelf om nieuwe dingen echt uit te zoeken en voorbij te gaan aan een te snel geveld oordeel. Dat is soms best lastig, om je eigenwijsheid aan de kant te zetten én die van anderen, omdat je al denkt te weten wat werkt. De kunst is natuurlijk om op elkaar te vertrouwen dat het wel goed komt.”

Frie

nds?

Wiebe Kaspers (l) en Florian den Hollander (r)

“Je moet durven ondervinden wie waar verstand van heeft”

BART VAN DEN HOVEN en REMCO SIEBRING

(Arnhem, 1984), (Amersfoort, 1983), architecten in spé — ronden hun Master Architectuur, specialisatie Context af in 2013 — werken bij architectenbureau B + O in

Meppel — ambiëren internationale werkervaring

voordat ze afstuderen

REMCO: We kennen elkaar sinds het voorbe-reidende jaar dat voorafgaat aan de oplei-ding Architectuur. Al snel richtten we met een aantal medestudenten een studenten-denktank op.

BART: We houden van discussiëren. R: Sinds enkele maanden werken we ook

samen bij architectenbureau B + O. B: Remco werkt daar al negen jaar en stimu-

leerde mij om een sollicitatiebrief te sturen. R: Met succes. Zelf vertrek ik binnenkort voor

een half jaar naar Japan. Dan zullen we elkaar minder intensief meemaken, als vrienden en als collega’s.

B: Maar we houden contact, daar ben ik zeker van. We zijn met bepaalde ideeën bezig en delen een toekomstvisie. We reageren heel direct op elkaar zonder te voorzichtig te zijn. Buitenstaanders schrikken daar soms van, maar we weten wat we aan elkaar hebben.

R: Als je tegen elkaars kritiek bent opge-wassen, kijk je weer fris naar je eigen plan. Anderen ervaren dit soort commentaar soms als een aanval. Elkaar bekritiseren zonder fundering werkt natuurlijk ook niet. Maar we kennen elkaar inmiddels goed en willen vooral onze plannen gewoon verder brengen.

B: En als zo’n plan ook na discussie overeind blijft, is het ook echt iets waard. Terwijl we niet op dezelfde manier over het vak denken. We maken ook geen ontwerpen die op elkaar lijken, dat maakt misschien ook wel uit.

R: Architectuur is op ego’s gericht. In Neder-land ontstaan daardoor vaak spanningen in bouwtrajecten.

B: De bouwwereld is snel: tijdens het werk-proces is iedereen bezig om zijn eigen ding voor elkaar te krijgen. Terwijl uitwisseling ook veel kan opleveren.

R: Daarom startten we ook met onze studen-tendenktank.

B: En willen we voordat we afstuderen nog naar het buitenland. Als we afstuderen, willen we het goed doen. We gaan straks ook niet voor het ontwerpen van 20 dakkapellen, dus willen nu al een goede start maken met een project dat er echt toe doet. We volgen het prijsvraagcircuit en bespreken hoe we het zelf zouden willen aanpakken.

R: Ons afstuderen hebben we bewust uitge-steld. We wilden én een goed afstudeerplan ontwikkelen én onze reislust botvieren.

B: Die reizen gaan ons misschien wel sterken op verschillende manieren. Wat we gemeenschappelijk hebben is dat we minder schools omgaan met onze opleiding en dat we nu al werken als ontwerper.

R: We willen zoveel mogelijk leren. Bart: Maar we kijken wel anders aan tegen de rol van

R: Als je tegen elkaars kritiek bent opge-wassen, kijk je weer fris naar je eigen plan. Anderen ervaren dit soort commentaar soms als een aanval. Elkaar bekritiseren zonder fundering werkt natuurlijk ook niet. Maar we kennen elkaar inmiddels goed en willen vooral onze plannen gewoon verder brengen.

B: En als zoblijft, is het ook echt iets waard. Terwijl we niet op dezelfde manier over het vak denken. We maken ook geen ontwerpen die op elkaar lijken, dat maakt misschien ook wel uit.

R: Architectuur is op egoland ontstaan daardoor vaak spanningen in bouwtrajecten.

B: De bouwwereld is snel: tijdens het werk-

“We reageren heel direct op elkaar, zonder te voorzichtig te zijn”

Schetsmaquette voor een prijsvraag waar Van den Hoven en Siebring aan meedoen

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

8 &

9

architect. Remco: ik ben gefascineerd door de relatie tussen bestaand en nieuw, gebouw en landschap. Ik onderzoek in mijn werk de relatie tussen mens en omgeving, en de wijze waarop zij elkaar beïnvloeden.”

B: “Remco is sociaal invoelender dan ik – daarom gaat hij ook naar Japan, waar ze bijna sensueel omgaan met ruimte als fenomeen en een groot gevoel hebben voor detail. Persoonlijk heb ik alles over voor een goed onderbouwd concept – ik denk vanuit een groter idee. Dat is misschien wel westers – mijn favoriete bureaus opereren vanuit New York en Kopenhagen. Ik leg liever tien plannen neer terwijl Remco goed is in het uitwerken tot in de finesses. We vullen elkaar dus goed aan.”

EDWIN JACOBS (Den Haag, 1961) — is sinds 2009 directeur van het Centraal

Museum, Utrecht— werkte eerder als directeur in Museum De Lakenhal, Leiden en Museum Jan

Cunen, Oss

“Bevriend zijn met kunstenaars en werken in het museum gaan wat mij betreft prima samen. De meest bijzondere vriendschap met een kunstenaar deel ik met Jan Andriesse. We ontmoetten elkaar voor het eerst in 1996. Hij wees me op een klein schaduwvlakje in een schilderij van Paul Gabriël, een kunstenaar die gerekend wordt tot de Haagse School. Die kleine reflectie in het water had een enorme ruimtelijke werking. Ik besloot Jan uit te nodigen tot het maken van een tentoonstel-ling over het Hollandse licht, waarin we nauw samenwerkten. Sindsdien overstijgt onze vriendschap het werk. Ik vind het belangrijk dat hij er is – we delen doorlopend ideeën en gevoelens.”

“Soms beleg ik een vriendschap in een museale aankoop. Ik zie veel, dus het kan lang niet altijd, maar zo’n aankoop zie ik wel als een uiting van geloof en bewondering. Dat vermeld ik ook in ons aankoopformat. En hoewel je een natuurlijk contact onderhoudt, is het nooit vanzelfsprekend dat een vriendschap leidt tot een zakelijke transactie. In de loop der jaren heb ik geleerd om dat ook gewoon te zeggen - zowel naar de bevriende kunstenaar in kwestie toe als naar mijn collega’s. Rudi Fuchs, oud-directeur van het Stedelijk Museum, het Van Abbemuseum en het Gemeentemuseum Den Haag, waardeer ik om die reden. Hij kwam ook openlijk uit voor zijn vriendschap met schil-ders als Karel Appel, Baselitz en Immendorff. Hij promootte hen echt. Toen vonden we dat misschien maar niks, maar nu zien we toch krachtige ensembles.”

“In de culturele sector is veel gaande en daar-binnen moet je jouw eigen plek zien te vinden. Probeer dat te doen via de menselijke maat. Niet iedereen kan je vriend zijn, maar een turquoise gevoel in je leven is wel iets om na te streven. Turquoise staat in de kleurenleer voor het uitbalanceren. Zie het als nieuwe energie. Hoe ga je zelf om met anderen? Als wij onbeschoft doen aan de balie komt er ook geen hond meer naar het museum. Maar als je iemand een goed moment bezorgt…”

Frie

nds?

“Niet iedereen kan je vriend zijn, maar een turquoise gevoel in je leven is iets om na te streven”

Edwin Jacobs

Open podium

Jij, die vindt dat lesbies van honden moeten houden. Jij, die denkt de kat te kunnen hypno-tiseren. Jij, die op de wc het liefst Engels praat tegen jezelf terwijl je boekjes leest van Jehovah’s Getuigen. Jij, die ijsthee door je cornflakes gooit of boterhammen eet, belegd met paté-hagelslag. Jij, die geen mannen wilt die geen melk drinken en daarnaast de mannen van middelbare leeftijd hekelt die, met veel plezier, de glijbaan in het zwembad afglijden zonder hun kind. Jij, die tenminste één keer per week een hele dag in bed wil blijven liggen, om al duimend films te kijken en daarnaast slechte boeken uit te lezen. Jij, die gekke filmstukjes steeds maar weer terugspoelt. Jij, die moet niezen wanneer je je wenkbrauwen epileert en er absoluut niet tegen kan als iemand ze in de verkeerde richting strijkt. Jij, die sokken draagt tijdens het slapen, lelijke sokken als het even kan en bij voorkeur twee verschillende. Jij. Jij, die het liefst naar herhalingen kijkt, omdat het zo heerlijk ontspannend is te weten wat er komen gaat. Jij, die van stormweer zonder onweer houdt. Jij, die de fruitstickertjes van de Albert Heijn op je laptop plakt en al je mailtjes door de spellingchecker haalt.

Jij, die ’s winters soms wel vier keer per dag onder de douche stapt, die nog altijd een pen verkeerd vasthoudt en alleen je eigen naam netjes kan schrijven, die de wekker met opzet te vroeg af laat gaan, om ‘bewust’ verder te kunnen slapen en die elke ochtend onderweg een banaan eet, omdat het zo fijn is een gewoonte te hebben. Jij, met je angst voor lieveheersbeestjes en paddenstoelen en lieve-heersbeestjes óp paddenstoelen en jij, die emotioneel wordt van lammetjes in de wei. Jij. Jij. Jij. Ga toch schrijven.

Eerste lichting Creative Writing, Arnhem

Pennen in de aanslag. Personages paraat. Ons (p)lot ligt open.

De eerste lichting van de studie Creative Writing

Ope

n P

odiu

m

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

10 &

11

Gar

den

Soc

k

Garden Sock In september ontvingen alle ArtEZ-studenten een mail van de redactie van ArtEZ fact met een oproep om beeldmateriaal in te zenden voor de cover. De redactie ontving veel materi-aal. Geen van de ingezonden beelden vond de redactie geschikt voor de covers. Wel selec-teerden we twee beelden voor het binnenwerk. Op deze pagina een van de geselecteerde beel-den. De foto is van Job Willemsen, student Product Design. Je ziet Job met twee vrienden werken aan de garden sock, een van de items uit de Collectie Arnhem Product. De Collectie werd een dag later gelanceerd, deze wordt ver-kocht bij conceptstore Arnhem Coming Soon. Op pagina 10 (EN versie) is een foto afgebeeld van Rick Fraterman, student Docent Beeldende Kunst en Vormgeving in Zwolle.

X jaar later: LOS Muziektheater

Vriendschap is een belang-rijk thema voor Dookje van Dieren, Kim de Fuijk, Femke Vernij en Charlotte Waarden-burg van LOS Muziektheater. ‘Door ons enthousiasme walsen we soms over elkaar heen.’

Tekst: Francien van Zetten

De vier vrouwen van LOS Muziektheater delen lief en leed. Hun levens vormen de basis van hun voorstelling Lijf on Stage. Ze zingen over de kracht die vriendschap geeft, maar zoeken ook de rafelige randen er van op. ‘Als vriendschap schuurt, is dat ook interessant.’

Waardenburg (2008, master 2011), Vernij (2009), Van Dieren (2009) en De Fuijk (2008, master conservatorium Tilburg 2010) studeerden alle vier af aan de opleiding Muziektheater van ArtEZ. LOS Muziektheater ontstond in 2006 bij toeval.

Charlotte, Femke en Kim werden gevraagd op een verjaardagsfeest op te treden met musicalnummers die ze voor een project van ArtEZ zongen. Ze misten alleen een begeleider. ‘Van Dookje wisten we dat ze heel goed piano kan spelen én goed kan zingen’, vertelt Vernij.

‘Het bleek de ultieme combinatie te zijn’, lacht Waardenburg. ‘We voelden elkaar meteen goed aan.’

Twee toeschouwers wilden graag een

volgend optreden boeken, waarop de vier studenten besloten als groep verder te gaan. Ze speelden in de halve fi nale van het Amsterdams Kleinkunst Festival en stonden in de fi nale van het Groninger Studenten Cabaret (2009). Hun eerste avondvullende voorstelling Lijf on Stage spelen ze het komend seizoen zestig keer in theaters in het land.

De vrouwen van LOS zijn totaal verschillende types. Als persoon en op het muzikale vlak. Femke en Charlotte kozen voor lichte muziek, Dookje en Kim voor klassieke muziek. Om maar wat te noemen. ‘We vullen elkaar goed aan’, zegt Vernij. ‘Dat is onze sterke kant.’

‘Tegelijk is het onze valkuil. Het levert veel discussie op’, constateert Waardenburg.

Natuurlijk hebben de vrouwen van LOS af en toe knetterende ruzie. ‘We hebben zo veel ideeën dat we door ons enthousiasme soms over elkaar heen walsen’, zegt Vernij. Bijvoorbeeld toen ze een volksliedje voorstelde en Charlotte er meteen een rap van maakte. Waardenburg knikt: ‘We hebben afgesproken dat iemand dan gewoon ‘stop’ zegt en de tijd krijgt het idee af te maken. Dan gaan we er pas over discussiëren en kijken of en hoe het in de voorstelling past.’

Communicatie. Uitspreken wat je dwars zit, is enorm belangrijk hebben de vier vrouwen gemerkt. Een kwestie van spelregels afspreken en je er aan houden, leggen Waardenburg en Vernij uit. ‘Als je met elkaar op het podium staat, is het goed als je weet wat er aan de hand is als iemand een keer niet goed in zijn vel zit.’

Het is net als in een relatie, constateert Waardenburg. ‘We zijn met zijn vieren getrouwd’, glimlacht Vernij. ‘Als we een voorstelling maken en spelen, zien we elkaar vaker dan we onze partners zien.’

Vriendschap is een continu proces. ‘Het gevaarlijkst is als iemand denkt: laat maar’, zegt Waardenburg. ‘Die fase hebben we allemaal wel eens gehad. Dat mag niet te lang duren, want dan heb je geen hart meer voor de zaak.’

“Het gevaar-lijkst is alsiemand denkt: laat maar”

X ja

ar la

ter

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

12 &

13

Col

umn

Column F. Starik

Mijn eerste vriend was Ludolf Wentholt. Hij woonde met zijn ouders in een bungalowtje met de wonderlijke tekst ‘4keerpun4’ erop. Zijn vader was wiskundige. Zijn moeder maakte voor het avondeten graag iets wat zij zelf nasi noemde. Het was zaak ruim voor het diner weg te wezen daar. Voor je het weet vroeg ze je of je zin had om te blijven eten. En ik kon geen nee zeggen. Kwam Ludolf bij mijn ouderlijke woning langs, dan rende ik naar boven en hield ik me muisstil tot hij onverrichterzake weer ver-trok. Ik mocht die hele Ludolf niet.

Mijn volgende vriend heette Erik Ellinger. Zijn vader was psychiater. Ik was als de dood voor die man. Ik dacht dat psychiaters konden zien wat je eigenlijk dacht, en ik was heimelijk ver-liefd op zijn vrouw, Erik’s moeder, een struise Oostenrijkse die hobby had aan taarten bak-ken. Van het deeg mochten we dikwijls een bil maken. Dan sloeg je met de zijkant van je hand in het midden van de deegbal een flinke deuk, en duwde je beide helften voorzichtig weer sa-men, dan had je een bil. Erik had een pony. Die had hij gewonnen met een kleurwedstrijd van de winkeliersvereniging. Hij had de tekening niet eens mooi ingekleurd, maar de pony moest nu eenmaal gewonnen worden door iemand die zich wel een weilandje kon veroorloven, en dat konden ze bij Erik thuis.

De daaropvolgende vriend, Gerrit van den Heuvel, had een zus en die heette Ankie, en Ankie had een soort van borsten, of althans, een eerste aanzet daartoe. Ik mocht daar soms aan voelen. ‘s Middags ging ik dikwijls met Gerrit op het dak van hun schuurtje liggen en gooiden we eieren die we eerst in de kippenren geraapt hadden naar voorbijgangers. Ik bleef er graag logeren, dan sloop ik ‘s nachts over de gang naar Ankie’s kamertje, klom bij haar in bed en schoof heel voorzichtig mijn handen onder haar pyjamaatje. Zo bleven we dan heel stil liggen. We waren geloof ik allebei bang dat ze zwanger zou raken van mijn handen op haar erwtjes.

Er is een tijd geweest dat we in groepen ope-reerden, jonge kunstenaars op weg naar tsja, wat eigenlijk? De meesten uiteindelijk naar een verslaving, het gesticht, een braaf burger-mansbestaan, een enge ziekte, uiteindelijk de dood, er zijn er niet veel over. Ja, Paul, maar die belt voornamelijk om te vragen of hij geld kan lenen, omdat hij nogal krap zit, vandaar. Ik kan nog altijd geen nee zeggen.

Van mijn huidige vijftienhonderd vrienden ken ik maar een enkeling en dan hooguit een beetje. Sinds ik serieus aan het werk ging en nooit tijd meer had om eens ergens heen te gaan waar ik niet toch al wezen moest, noem ik iedereen die ik daar ontmoet mijn vriend. Van Ilja leerde ik dat je dan moet zeggen: ‘Hee man. Goed om je te zien.’

F. Starik is schrijver, dichter, zanger en kunstenaar. In de periode 2010-2012 is hij stadsdichter van Amsterdam. Recent publiceerde hij de dichtbundels Songloed, Victoria, en de roman De gastspeler. Starik is docent bij de opleiding Creative Writing.

foto: Persoonlijk archief F. Starik

Goed om je te zien

Car

toon

Yaniev Azulai

Cartoon

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

14 &

15

Art

EZ

Pre

ss

VliscoNieuwe publicatie ArtEZ Press

Deel 7 in de serie mode-monografieën ArtEZ Press en Modelectoraat ArtEZ

Etnische afkomst, maatschappelijke en sociale status, politieke overtuiging, welvaart, religie, seksualiteit, macht, al dit soort zaken kunnen door kleding worden uitgedrukt en zijn voor een goede observator tekens van iemands identiteit. Dat geldt voor kleding in het Westen, maar evenzeer voor kleding in Afrika. In een continent dat honderden jaren lang groten-deels werd overheerst door Westerse koloniale machten is het niet zo vreemd dat kleding ook veelvuldig door de Afrikaanse bevolking is ge-bruikt om haar positie te markeren.

In de constructie van die Afrikaanse identiteit speelt de Nederlandse stoffenfabrikant Vlisco een opvallende rol. Vlisco, opgericht in 1846 en sindsdien gevestigd in Helmond, bedrukt op industriële wijze stoffen volgens een aan het Indonesische batik verwant procedé. Met name een groep landen in West- en Centraal-Afrika vormen een enorme afzetmarkt. Het opmerke-lijke is dat Vlisco niet zomaar een sterke markt-positie in Afrika heeft verworven, het is on-miskenbaar deel geworden van het Afrikaanse culturele erfgoed, van de Afrikaanse trots. De vraag dringt zich op hoe een 100% Nederlands product zo´n belangrijke positie heeft kunnen krijgen in de Afrikaanse cultuur. En daarnaast, hoe het bedrijf in de sterk geglobaliseerde modewereld, die steeds meer lijkt te leunen op goedkope productie, die positie kan behouden en zelfs versterken.

Auteur: Jos ArtsVerschijnt: januari 2012 Uitvoering: paperback Formaat: 12,2 x 16,4 cm Omvang: 144 pagina’s Illustraties: ca. 100 full-colour afbeeldingen Ontwerp: Mariola Lopez

Stine Jensen schreef dit manifest op verzoek van ArtEZ Studium Generale, voor de manifestatie FRIENDS! Jensen (1972, Denemarken) studeerde af in de literatuurwetenschappen en de filosofie. Van haar hand verschenen verschillende romans en nonfictieboeken. In het kader van de maand van de filosofie schreef ze in 2011 het essay Echte vrienden.

Echte Vrienden

Een manifest van Stine Jensen

1.Gij zult uw echte vrienden eren

Hoeveel echte vrienden heeft u? De meeste mensen, na enig nadenken, zeggen waar-schijnlijk: vier à vijf. Dat is namelijk, zo blijkt uit Amerikaans vriendschaponderzoek, onge-veer het universele gemiddelde en het aantal dat mensen noemen als ze daarnaar gevraagd wordt.

Vier à vijf. Dat is trouwens ook het getal dat vrouwen vaak opgeven aan mannen als die vragen: ‘hoeveel relaties heb jij eigenlijk gehad’. ‘Ongeveer vier, vijf ’. Ha! Kennelijk een getal waar mannen nog net mee uit de voeten kunnen.

Uit recent Amerikaans vriendschaponder-zoek is gebleken dat het aantal ‘echte vrienden’ is gezakt naar twee à drie. Dat is interessant, want online hebben we er juist een heleboel bij gekregen. Gemiddeld ligt het aantal Facebook-vrienden rond de 200. Wat is er gebeurd? Is de computer je beste vriend geworden of zitten we zoveel achter onze zilveren vriendjes en vrien-dinnetjes dat we geen tijd meer hebben voor meer dan twee à drie echte vrienden? Zijn onze eisen aan vriendschap strenger geworden, worden we vaker teleurgesteld?

Tel uw vrienden.

Tellen? Maar dat is toch iets voor kleuters? Het gaat toch om kwaliteit niet om kwantiteit? Moeten we na het radicaal ontvrienden niet toe naar slow friendship? Er is toch ook slow finance, slow cooking en slow sex? U kunt natuurlijk ook gewoon langzaam tellen.

2.Gij zult niet mee doen aan

Miss Wet T-shirt verkiezingen

Het is niet fraai als er foto’s opduiken van die ene keer dat je te diep in het glaasje hebt gekeken. Er zijn wat gevalletjes bekend, zoals de keer dat een vrouw haar ‘Miss Wet T-shirt Ibiza 2008’ foto online zette en wiens foto nu op de burelen van haar kantoor circuleert.

Zolang u niet meedoet aan Miss Wet T-shirt verkiezingen, kunt u uiteraard zorgeloos het grootste openbare digitale toilet blijven gebruiken.

Doortrekken hoeft niet. Wij snuffelen graag aan elkaars restjes.

Social media zijn het grootste open riool op aarde.

3.Gij die neemt, zult alles geven

Vriendschappolitiek 2.0: wie zelf in mensen handelt, moet niet opkijken als blijkt dat je zelf handelswaar bent.

De Franse socioloog Pierre Bourdieu onderscheidt drie soorten ‘kapitaal’ , manieren waarmee men macht en invloed kan verwerven: economisch kapitaal (bezit), cultureel kapitaal (kennis) en sociaal kapitaal (netwerk).

In deze tijd is intiem kapitaal de ware valuta. Anders dan bovenstaande kapitalen werkt intiem kapitaal democratiserend, en is het niet een manier om je sociaal te onderscheiden, maar schakelt verschillen uit en het egaliseert. Intiem kapitaal is: verhandelbare privacy.

Wie macht wil verwerven doet er goed aan te investeren in intiem kapitaal.

Op social media zijn we pooier, prostituée en klant ineen.

Prostitueer u zelf zo goed als u kunt. U bent uw eigen handelswaar.

Tel uw klanten.

Man

ifes

t Ech

te v

rien

den

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

16 &

17

Man

ifes

t Ech

te v

rien

den

4.Gij zult anderen bevestigen

De filosoof Aristoteles (348 -322) onder-scheidt in Ethica Nicomachea vriendschap gebaseerd op plezier en nuttigheid, en vriend-schap die gebaseerd is op een hoger doel, zoals een gemeenschappelijke deugd. De eerste twee vriendschappen zijn kortstondig, vrijwillig en gericht op de bevrediging van het ego. De laatste vorm betreft de ‘ware vriend-schap’. Volgens Aristoteles gaat het hier om het bediscussiëren van ideeën en deugden met elkaar – een vriendschap gebaseerd op karakter. Deze vriendschap is niet gebaseerd louter op het aangename of het nuttige, maar ook op het goede.

Facebook draait bovenal om ‘nuttige’ vriendschappen of ‘vriendschap van plezier’. Facebookvriendschap zijn fast food friends. Bedoeld om je ego op te krikken.

Schopenhauer schreef: ‘Andermans hoofd is een waardeloze plek om als zetel voor waar geluk te dienen’.

Op social media zijn we slaaf van de amour propre, een term van een andere filosoof, Rousseau. Amour propre, dat is de zelf-liefde die we ontlenen aan de bevestiging van anderen. Social media zijn van stroop. Er is alleen maar een knop ‘vind ik leuk’, en dat is maar goed ook want met een knop ‘wat ben jij stom zeg’, zou het netwerk natuurlijk meteen in elkaar donderen.

Wij willen aanbidders. Daarom blijven we gebruiken.

5.To do list

Maak een lijst van alles wat u niet online over uzelf zou willen terugvinden. Sla deze digitaal op onder de naam IkiLeaks. Dat is uw intieme kapitaal. Bestudeer wat u met wie van deze lijst zou willen delen. Alleen met u zelf, uw therapeut, uw familie of ook met uw vrienden, uw volgers, met Mark Zuckerberg, met bedrijven, met jour-nalisten, en met de overheid? Verwijder alle bedrijven, instellingen en organisaties als ‘vriend’ uit uw lijst. Hoeveel vrienden houdt u over? Voordat u iemand een vriendschapsvoorstel doet, vraagt u zich eerst af: kan ik hem of haar gebruiken? Is hij of zij nuttig voor mijn leven? Tel uw vrienden. Dan weet u meteen hoeveel vijanden u heeft.

Zoals Eskimo’s tien woorden voor sneeuw hebben, en Nederlanders tien woorden voor regen -miezerregen, motregen, stortregen etc.-, zo hebben we een rijker jargon voor vriendschap nodig . Behalve vriend, collega en kennis, en de volger in ieder geval de ‘Face-bookfriend’. Wat we nodig hebben zijn niet meer ‘echte’ vrienden, maar een rijker jargon om subtiel onderscheid te kunnen maken tussen die pleziervriend, de nutsvriend, de volger, en die 2 à 3 echte vrienden. Niet meer bijvoeglijke naamwoorden (‘goede’, ‘redelijk goede’ vriend), maar meer zelfstandige naam-woorden. Zoek de Eskimo in u zelf. Verzin meer woorden voor vriendschap.

Laten we elke dag samen bidden tot onze enige echte vriend, Mark Zuckerberg, de bedenker van Facebook en de grootste matchmaker op aarde. Laten we hem bedanken uit de grond van ons hart voor nieuwe vriendschappen en onverwachte verbintenissen.

“Met een knop ‘wat ben jij stom zeg’, zou het netwerk meteen in elkaar donderen”

Vri

ende

n z

ijn je

spi

gel

beel

d

“Vrienden zijn je spiegel-beeld”

Kelly Tofohr, laatstejaars van de opleiding Docent Beeldende Kunst en Vorm-geving in Arnhem werkt aan haar eindexamenwerk.

Tekst: Anton de Wit

“Ik zit in een hechte vriendengroep met negen andere mensen. Wij kennen elkaar al sinds de kleuterschool en nog steeds zijn wij beste vrienden. Ik vond dat zo iets bijzonders dat ik er mijn eindwerk aan wilde wijden. Je neemt vrienden makkelijk voor lief, maar het is af en toe goed om er bij stil te staan. Vriendschap heeft veel mooie kanten; de liefde die je elkaar geeft, de steun. Maar ook lelijke kanten; ruzies, harde kritiek. Vrienden zijn je spiegelbeeld.

In mijn eindwerk wil ik die mooie en lelijke kanten van de vriendschap centraal stellen, en wel in een installatie. Rond een groot matras aan de muur heb ik een lijst gemaakt, en in het matras zijn uitsparingen gemaakt waarin pot-ten staan. Negen stuks, voor iedere vriend van mijn vriendengroep één pot. In die potten zitten afdrukken; een hoofd, een arm, enzo-voort. Het matras staat voor de knusheid en geborgenheid van zo’n vriendengroep. Aan de andere kant roepen de potten associaties op met urnen, waarin je het as van overleden dierbaren bewaart. Een ander, nog onvoltooid deel van mijn instal-latie bestaat uit vazen, wederom voor iedere vriend een vaas. De basisvorm is steeds het-zelfde, maar elke vaas bewerk ik vervolgens anders. Waarschijnlijk stel ik die vazen voor het matras op, waarbij de onderlinge afstanden ook weer de onderlinge relaties tussen die vrienden symboliseren. Voor dit deel van de installatie heb ik mijn vrienden een vragen-lijst laten invullen. Wat versta jij onder vriend-schap? Wat zijn volgens jou de sterke en zwakke kanten van ieder persoon? Met wie ben jij het meest ‘close’, met wie het minst? Enzovoort. Daar kwam een heel consistent beeld uit naar voren, je merkt dat iedereen elkaar echt al lang kent.

Humor. Het gevoel dat je niet alleen staat, dat je mensen om je heen hebt. Dat noemden mijn vrienden allemaal als de belangrijkste aspecten van vriendschap. Natuurlijk gaven ze niet altijd even originele of diepzinnige antwoorden. Ze hebben allemaal een andere achtergrond – de een is bouwvakker, de ander lerares, weer een ander kapster. Toch moest ik soms wel even slikken toen ik de vragenlijsten doorlas. Op de vraag wat je onder vriendschap verstond antwoordde de bouwvakker kortweg: ‘Plaatsvervangende familie.’ Dat vind ik mooi geformuleerd. Mijn eindwerk wordt een eer-betoon aan mijn plaatsvervangende familie-leden.”

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

18 &

19

Waa

r be

n je

mee

bez

ig?

Waar ben je mee bezig?

José Koers, tweedejaars Associate Degree Interieur-vormgever deed een project voor ontwikkeling van een ontwerp voor een vluchtelin-genverblijf van kunststof.

Tekst: Vanessa Sloot

José: “We moesten rekening houden met verschillende aspecten. Zo moest het shelter voor meerdere families zijn en moest het mak-kelijk te vervoeren zijn. Wij bedachten een oprolbare kunststof shelter van 30 meter lang. Deze rol kan worden vervoerd op de palen van de shelter. Zo is het vluchtelingenverblijf mak-kelijk vervoerbaar per vrachtwagen. De palen zijn ook van kunststof dus alles is lichtgewicht. Het uitrollen dient in een bepaald patroon te gebeuren, in een golvende vorm. Daarbij zit dan een kleinere rol in tegengestelde vorm. Op deze manier kun je afzonderlijke ruimtes creë-ren waardoor er meerdere families gehuisvest kunnen worden met behoud van een bepaalde mate van privacy. Ons idee werd gezien als het meest praktisch en haalbaar. Er wordt als het goed is nog een prototype van gemaakt.

Wat ik enorm leerzaam vond aan dit project is dat je werkt voor een echte opdrachtgever en dat je er dus ook voor moet zorgen dat je een goede presentatie maakt. Ook leer je te kijken naar de hele beleving van een ruimte: hoe voel je je erin? Erg belangrijk voor mensen die hun land hebben moet ontvluchten! Lastig vond ik wel dat je in slechts een week met een idee moet komen en dat ook nog moet uitwerken en presenteren. Het wordt dan niet helemaal zoals je wilt. Aan de andere kant leer je zo wel te werken onder tijdsdruk. Het idee is er en als je meer tijd hebt kun je werken aan een goede afwerking.”

De Academie van Bouwkunst houdt een blog bij met onder meer beschrijvingen van projec-ten. Kijk op: http://academievanbouwkunst.blogspot.com

“Je leert te kijken naar de beleving van een ruimte”

Associate Degree, wat is dat? De Associate Degree (AD) Interieurvormgever is een tweejarige opleiding voor mbo-ers die een vervolgopleiding willen doen, maar die geen vierjarige hbo-opleiding willen volgen. Na afronding van de AD is het mogelijk om toelating te doen voor instromen in het derde jaar van de bachelor Interieurarchitectuur.

Opdrachtgever voor het ontwerpen van het vluchtelingenverblijf was DSM Resins in Zwolle, fabrikant in harsen en composietmaterialen. De groep van José had het idee met de meeste potentie.

Maquette vluchtenlingenverblijf.Foto’s: José Koers

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

20 &

21

Als kunstenaar aan de zijlijn staan is niet langer een optie. Elke Uitentuis is heel stellig. Bezuinigingen (die ook kunstenaars hard raken), de Arabische lente, de wereldwijde economische crisis, het nieuwe nationalisme in Nederland en alle andere problemen zorgen ervoor dat de kunstenaar zich niet langer afzijdig kan houden. “En dat is een probleem”, aldus Uitentuis. “Want hoe is het mogelijk je te verzetten en toch trouw te blijven aan je artis-tieke waarde? Ik heb hier op de opleiding in Enschede geleerd dat kunst altijd dubbelzinnig moet zijn en nooit eenduidig, want dan wordt het activisme. Kunst moest zelfreflectie zijn en mocht nooit refereren aan politiek.”

Uitentuis en haar compagnon Wouter Osterholt organiseerden in 2007 in Leeu-warden Wolkom yn it Heitelân (Welkom in het vaderland), een debat over de potentie van protest tegen de verscherping van het vluchte-lingenbeleid in Nederland. Osterholt en Uiten-tuis nodigden voor het project onder andere collega-kunstenaars Klaas van Gorkum, Iratxe Jaio en Jonas Staal uit. Deze groep besloot vanaf 2010 als het collectief Sociaal Experiment te opereren.

Ontwikkelingen in gang zetten

“Als je in een bepaalde kwestie duikt, levert het beelden op. Heb je beelden dan kun je kunst maken”, vertelt Uitentuis. Ze voegt daaraan toe dat het collectief niet alleen wil reflecteren op maatschappelijke ontwikkelingen, maar deze ook in gang wil zetten. En dat hoeft niet tot eenduidigheid te leiden. “In die eerder genoemde beeldtaal zitten meerdere lagen.” Er kan dus wel degelijk worden gerefereerd aan politiek in kunst, ontdekte Uitentuis die aangeeft kunstenaar te zijn geworden om antwoorden te zoeken en niet om vragen op te roepen. “Ik wil de wereld snappen en beter maken.”

Op uitnodiging van Studium Generale organiseerde collectief Sociaal Experiment (Wouter Osterholt, Elke Uitentuis, Klaas van Gorkum, Iratxe Jaio en Jonas Staal) een driedaags experiment. Om de weerbaarheid van de kunstenaar te vergroten kregen de deelnemers in het academiegebouw van ArtEZ Enschede les van docenten van de politieacademie. “Een doorbraak van passiviteit.”

Tekst: Alex van der Hulst

De weerbare kunstenaar

De

wee

rbar

e ku

nste

naar

“Pas nu er flink wordt gekort op subsidies merken we als kunste-naars hoe afhankelijk we van de politiek zijn”

Toen het ArtEZ Studium Generale aan Sociaal Experiment vroeg om in Enschede een activiteit te verzorgen, besloot de groep de veranderende relatie tussen kunst en de politieke realiteit onderzoeken. Elke Uitentuis: “Pas nu er flink wordt gekort op subsidies merken we als kunste-naars hoe afhankelijk we van de politiek zijn.”

De vijf kunstenaars besloten een drie-daagse training ‘naar een weerbaar kunste-naarschap’ te organiseren. Docenten van de politieacademie gaven trainingen in ondervra-gingstechnieken en de omgang met geweld. De deelnemers sliepen in blokhutten op de campus in Enschede en reflecteerden ‘s avonds op wat er die dag voorbij kwam.

Van jurist tot anarchist

“Ik heb veel meer gekregen dan ik had gedacht”, vertelt student Lynn de Rijk na het weekend. “Vooral de discussies met andere deelnemers hebben me veel gegeven. Deel-nemers hadden een andere achtergrond. Van jurist tot anarchist. Tegenwoordig moet je veel vaker vragen beantwoorden van mensen die je bijna aanvallen dat je op de kunstacademie zit. Altijd wordt gevraagd wat het nut van kunst dan is. Ik heb in dit weekend geleerd dat je eerst moet kunnen bepalen in wat voor wereld je leeft voor je kunt zeggen welk nut kunst heeft in die wereld. Ik heb nooit beseft dat ik kennis miste, maar nu ik werd geconfronteerd met zaken die op de kunstacademie nooit worden besproken, kwam dat besef wel boven. Ik denk dat mijn eigen werk door dit weekend meer politiek geëngageerd wordt.”

Onbevangen werken

“Een intensief weekend”, concludeert Klaas van Gorkum na afloop van het weekend. De groep deelnemers bestond uit tien studenten, tien externen en de vijf organisatoren.

“Iedereen kwam met een ander idee naar het weekend”, aldus Van Gorkum. “Sommige deelnemers hadden een soort Stanford Prison Experiment verwacht en waren op zoek naar een dubbele bodem, die er eigenlijk niet in zat omdat we veel reflecteerden op wat er gebeurde. Anderen waren meer bezig met hun eigen standpunt ten opzicht van gezag en met name de politie. Ik vond het opvallend dat de politie zo bezig is met observeren. Ook in een ondervraging. Als kunstenaar doe je natuurlijk precies hetzelfde. En net zoals agenten onbe-vooroordeeld in een ondervraging moeten stappen, moet je als kunstenaar onbevangen werken.” Elke Uitentuis: “Het ging ons ook om een doorbraak van passiviteit. Kijken naar de mogelijkheid van een nieuwe vorm van organisatie.” Dat was volgens Klaas van Gorkum duidelijk zichtbaar tijdens het expe-riment. “De groepsdynamiek zorgde ervoor dat sommige deelnemers beseften dat ze een actieve ingreep konden doen in hun dagelijks handelen.” Elke Uitentuis: “Een totaal andere organisatiestructuur is natuurlijk utopisch, er ligt een fundament waar je rekening mee moet houden. We willen vat krijgen op het leven en de politiek die dat aanstuurt. De vraag is of je onderdeel wilt uitmaken van een concur-rerende structuur. Tegenwoordig is bijna iedereen slaaf van het eigen leven en vooral ook van het hoge tempo van dat leven.”

Klaas van Gorkum: “Een van de deelne-mers was muzikant en vertelde over een opera zonder partituur, opgebouwd uit dagelijkse gesprekken. Zo kun je dit Sociaal Experiment ook zien. Ieder had zijn rol. Het zal niet alleen ons werk beïnvloeden, het was in zekere zin ook ons werk.”

Foto’s: Elke Uitentuis

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

22 &

23

Tekst: Vanessa Sloot

Het ArtEZ studium generale organiseert twee keer per jaar een grote manifestatie met lezin-gen, fi lms, workshops en meer. De activiteiten zijn aanvullend op het onderwijs en gaan over onderwerpen uit kunst, wetenschap en maat-schappij. Theorie en praktijk ontmoeten elkaar. Joke Alkema, hoofd Studium Generale: “Ons doel is om studenten, docenten en geïnteres-seerden te inspireren en te prikkelen. Bij de projecten komen studenten op een organische manier in contact met mensen in hun eigen vak-gebied, maar ook met studenten en vakmensen van andere disciplines. Ook docenten van de verschillende opleidingen komen op die manier met elkaar in contact.

We focussen per jaar op twee thema’s. Zo heb-ben we ruimte voor verdieping en kan het onder-wijs inspelen op de projecten. Wij onderzoeken vanzelfsprekend steeds wat er leeft binnen het kunstonderwijs en de ontwikkelingen in de kun-sten. Om goed op de hoogte te blijven, hebben wij een heel netwerk van vakmensen en houden we de vakliteratuur goed in de gaten. Ook ma-ken we gebruik van een denktank met studenten van verschillende opleidingen en uit de verschil-lende ArtEZ-steden.

Zo kwamen wij ook op het thema voor de ko-mende manifestatie op 2 december: Friends! Collaborate, Interact, Share. Social media leeft enorm op dit moment. Meteen komen dan vra-gen op als: Wat betekenen de social media voor jezelf, voor het begrip vriendschap en voor je werk als kunstenaar? En als je dan verder fi lo-sofeert, dan kun je je afvragen wat het begrip vriendschap in relatie tot het kunstenaarschap betekent. We verkennen het thema op 2 decem-ber vanuit verschillende invalshoeken. De kunst staat centraal, maar we kijken bijvoorbeeld ook naar de fi losofi e en biologie. We hebben een prachtige lijst van gastdocenten voor mas-terclasses, workshops en lezingen. Een goed fi lmprogramma en een spetterend feest. Kortom een dag om niet te missen!”

2 december ‘11, ArnhemFRIENDS! COLLABORATE, INTERACT, SHARE

Multidisciplinaire manifestatie over de actuele betekenis van vriendschap in kunst, wetenschap en samenleving

Het begrip vriendschap heeft in de huidige samenleving door social media als Facebook en Hyves een geheel nieuwe inhoud gekregen. We leven in een cultuur van uitwisselen, delen, netwerken, ‘vrienden’ en ‘ontvrien-den’. Wat is een vriend? En wat betekent vriendschap voor je leven, identiteit en kunstenaarschap?

FRIENDS! COLLABORATE, INTERACT, SHARE is een multidisciplinaire manifes-tatie over de actuele betekenis van vriendschap in kunst, wetenschap en samenleving. Een dag vol lezingen, masterclasses, workshops, een fi lm-programma en feest. In het ochtendprogramma spreekt een aantal bijzondere gasten over het thema vanuit de fi losofi e, mode, bio-logie, sociologie en spiritualiteit. Deze prominenten ontmoet je niet elke dag, dus mis het niet! In het middagprogramma maak je kennis met belangrijke kunstenaars van nu in masterclasses en workshops. Onderwerpen zijn: internetkunst, co-creation, open design en het inzet-ten van social media als marketing-/ distributie-instrument, samenwerking in kunstenaarscommunities, duo’s, (interdisciplinaire) collectieven en interactie met publiek. Tijdens de avond kun je weer even achteroverleunen in Filmtheater Focus en je laten verrassen door een fi lm-programma samengesteld en ingeleid door Impakt. Daarna de voetjes van de vloer tijdens een nachtvullend multi-disciplinair vriendenfeest in Luxor Live in nauwe samenwerking met studenten van ArtEZ en Nachtkerk. Met live acts, poetry-slam, installaties, optredens en natuurlijk veel muziek!

Het ochtendprogramma en de paral-lelle themalezingen zijn voor ieder-een toegankelijk. Masterclasses en workshops zijn vooral bedoeld voor (oud)studenten en docenten van ArtEZ.

“Ons doel is inspireren en prikkelen”

TOEGANG

Lezingen, workshops en masterclasses (Musis

Sacrum): gratisFilmprogramma (Filmtheater

Focus): gratisFeest (Luxor Live): 5 euro (reserveren via www.luxorlive.nl)

INSCHRIJVEN EN MEER INFORMATIE

Schrijf je in voor de workshops en masterclas-ses via www.artez.nl/studium-generale.

Ook vind je daar de meest actuele informatie. Zie ook: www.facebook.com/allemans-vriend

SPREKERS PLENAIR LEZINGEN-PROGRAMMA:

Marcel Becker (1961) is ver-bonden aan de afdeling prak-tische wijsbegeerte van de Faculteit Wijsbegeerte Rad-boud Universiteit Nijmegen. Zijn onderzoeksterrein is de toegepaste ethiek in de brede zin van het woord. Hij houdt zich met name bezig met bestuurlijke ethiek, bedrijfsethiek en media-ethiek. Zijn voornaamste inspiratiebron is Aristote-les, die in zijn ethiek een uitgebreide plaats geeft aan vriendschap.

Midas Dekkers (1946) sprak meer dan duizend zondag-morgens columns uit in het VARA-radioprogramma Vroege Vogels. Ze werden gebundeld in Alle beesten. Andere boe-ken gaan over bestialiteit, vergankelijkheid,sport en de liefde voor roodharige vrouwen. Kinderboeken werden rijk begriffeld. Evenals de boeken voor volwassenen zijn ze in veel talen verkrijg-baar. Op de televisie presen-teerde Midas programma’s als Midas en Eerste druk. >> www.midasdekkers.nl

Domenique Himmelsbach de Vries (1983) studeerde in 2009 af aan de afdeling Fine Art van ArtEZ Zwolle. Daarna studeerde hij in 2010 Social Design aan de post-HBO opleiding aan de No Aca-demy. Sindsdien werkt hij aan opdrachten in de publieke ruimte (o.a. een tweetal ‘monumenten voor prima mensen’) en een sociaal project in een groeiwijk in Haarlem. Voor Premsela (Nederlands instituut voor design en mode) doet hij research naar social design. >> www.himmelsbach.nl

Stine Jensen (1972) is fi lo-soof en literatuurweten-schapper. Ze publiceerde onder meer de nonfi ctie boe-ken Waarom vrouwen van apen houden, Ik lieg dus ik ben, Het broekpak van Olivia New-ton-John en Turkse vlinders. Haar roman Dokter Jazz werd genomineerd voor de Acade-mica Debutantenprijs. Samen met Rob Wijnberg schreef Jensen Dus ik ben. Een zoek-tocht naar identiteit, en maakte ze het gelijknamige televisieprogramma. Haar meest recente boek heet Echte vrienden. Intimiteit in tijden Facebook, GeenStijl en WikiLeaks. Zie pag. 15 voor haar manifest Echte Vrienden. >> www.stinejensen.nl

Lama Geshe Ngawang Zopa Geshela (1967) werd in India geboren als kind van Tibe-taanse ouders. Op 11 jarige leeftijd werd hij monnik in het Sera Je klooster. Geshela behaalde er na een studie van 23 jaar, de hoog-ste onderscheiding: de Geshe Lharampa Graad. Om zich verder te bekwamen in boed-dhistische tantra, studeerde Geshela 2 jaar aan het Gyume Tantrische College. In 2001 werd hij in Sera Je benoemd als hoofd van de onderwijs-commissie, een taak die hij drie jaar met succes ver-vulde. De voornaamste leraar van Geshe Ngawang Zopa was Z.H. de Dalai Lama.

Viktor & Rolf (ontwer-pers Viktor Horsting en Rolf Snoeren) richtten na hun afstuderen aan de Arn-hemse kunstacademie in 1992 hun eigen designhuis op. Viktor&Rolf worden breed erkend en gerespecteerd om hun conceptuele glamour en provocatieve haute cou-ture. Meer dan twintig jaar lang zijn hun spectaculaire shows en collecties te zien in Parijs en hun label is wereldwijd bekend geworden. >> www.viktor-rolf.com(onder voorbehoud)

Kijk voor meer informatie over de andere sprekers en workshopleiders op www.artez.nl/studiumgenerale

Wijzigingen in het programma voorbehouden.

Art

EZ

fact

nr.

3 —

Nov

emb

er 2

011

24

OCHTEND

GROTE ZAAL MUSIS SACRUM, ARNHEM: PLENAIR LEZINGEN-PROGRAMMA9.30 Inloop10.00 Welkom Dingeman Kuilman Voorzitter

van het college van bestuur van ArtEZ

10.05 Inleiding Marcel Becker Ethicus en gespreksleider

10.20 Stine Jensen Filosoof en literatuurweten-schapper

10.45 Lama Ngawang Zopa Tibetaanse Lama. Tolk: Hans van den Bogaert

11.20 Midas Dekkers Bioloog11.45 Viktor & Rolf Mode-

ontwerpers

GANGEN MUSIS SACRUM:12.15 – 12.45 Pauze en installatie door Domenique Himmelsbach deVries (beeldend kunstenaar)

DIVERSE KLEINE ZALEN, MUSIS SACRUM, ARNHEM: PARALLELLE THEMALEZINGEN 12.45 – 13.15 Emio Greco | PC (dansmakers) About collaboration, inter-view door Peggy Olislaegers.Jos de Mul (fi losoof) Het kunstwerk in het tijdperk van de digitale recombineer-baarheid.Frank Meeuwsen (digitaal strateeg) Social media als marketingtool.

MIDDAG

Workshops en masterclas-ses vinden plaats in diverse zalen Musis Sacrum + S&G Ondernemingscentra Eusebius Singel + Generale Oost + Mastergebouw Kortestraat.

13.30 - 15.00 MASTERCLASSES I — Tom America & Klaske

Oenema (musicus& beeldend kunstenaar)

— Ronen Kadushin (ontwerper / open design)— Emio Greco | PC (dansmakers)— Wunderbaum (acteurscollectief)

15.00 – 15.30 PAUZE

15.30 – 17.00 MASTERCLASS II — IRWIN (kunstenaars- collectief)— Julia Born & JOFF (grafi sch ontwerper & modeontwerper)— Maurer United (architec-

ten / interdisciplinair ontwerpbureau)

— Antonio Jose Guzman (beeldend kunstenaar &

oprichter internationaal kunstenaarscollectief The State of L3)— Gabriella Maiorino & Cosmin Manolescu (dansmakers)— Liesbeth Groot Nibbelink

(theaterwetenschapper)— Roos van Geffen (theatermaker)

13.30 – 17.00 WORKSHOPS— Sarah Vanhee (theatermaker)— Arno Schuitemaker (dansmaker)— Bart van Rosmalen (musicus, theatermaker,

theoreticus)— Benjamin Newland (musi-

cus, beeldend kunstenaar)— Jaap Roggeveen (docent

songwriting, musicus)— Hilde Smetsers & Bram de

Wijs (marketingstrateeg podiumkunsten & musicus)

— Floris Schoonderbeek & Gaby Zwaan (ontwerpers-collectief & beeldend kunstenaar)

— Josephine Bosma & Constant Dullaart (mediatheoreticus & beeldend kunstenaar)— Lancel & Maat (beeldend kunstenaars)— Antoine Peters (modeontwerper)— Ellen Deckwitz (auteur, dichter, poetry slammer)

AVOND

DERDE VAN MAHLER / FILMHUIS FOCUS / LUXOR LIVE: 17.00-18.00 Borrel voor

iedereen in café Derde van Mahler (incl.

wrap up door Marcel Becker)

20.00 Filmhuis Focus: Filmprogramma samen-

gesteld door Impakt21.30 Luxor Live: FRIENDS!

Feest ism Luxor Live, Nachtkerk en diverse ArtEZ studenten

Programma FRIENDS! 2 december 2011, Arnhem