Universiteti : “……………………“

Fakulteti i Edukimit

Lenda : Mendim Kritik

Seksioni : 01

Ese Dhe Projekte Per Studentet

Lidhzat dhe vlerat e vërtetësisë

Fjalia shtuese

Fjalia vecuese

Fjalia mohore

Fjalia kushtore

Argumentet e thjeshta

Argumentet e ndërlikuara

Vlerësimi i standardizuar

Simboli Kuptimi Shembulli

& Shtim(dhe) p&q

Alisa ngiste bicikletën dhe Beni ecte në këmbë.

V Vecim(ose) Pvq

Ose Alisa ngiste bicikletën, ose Beni ecte në këmbë.

~ Mohim(jo) ~p

Alisa nuk ngiste bicikletën

→ Kusht(nëse- atëherë) p→q

Nëse Alisa ngiste bicikletën,atëherë Beni ecte në këmbë.

•

•Dy thënie të thjeshta që bashkohen me një lidhëz për

të krijuar një fjali të

përbërë njihen si fjali shtuese.Secila prej thënieve

përbërëse quhet pjesë shtuese.

Shembull :

Julio është këtu dhe Juan është këtu.

Të cilën e simbolizojmë kështu

p&q

P Q p&q

V V V

V F F

F V F

F F F

•Tabela e vërtetësisë për fjalinë shtuese.

• Nëse vetëm një nga pjesët e thënies është

false,e gjithe thënia shtuese ëshrë false.E gjithë

thënia shtuese është e vërtetë vetëm nëse të dyja

pjesët e saj janë të vërteta.

Në një fjali veçuese, ne pohojmë se ose p, ose q është

e vërtetë (edhe pse të dyja mund të jenë të vërteta) dhe

se, edhe sikur njëra nga pjesët përbërëse të te jetë false,

e gjithë fjalia veçuese vazhdon të mbetet e vërtetë.

Secila prej pjesëve përbërëse në një fjali veçuese quhet

pjesë veçuese.

Për shembull: Ose Joana është e nxehur, ose Ana

është e qetë. Të cilën ne e simbolizojmë si: p v q ose

Ose Mira do ta bejë detyrën e kursit, ose Lona do ta bëjë

këtë.

P Q p v q

V V V

V F V

F V V

F F F

Tabela na tregon se " p v q" është e vërtetë në çdo kombinim të mundshëm të V dhe F

me përjashtim të njërit, ku si p dh q janë false ( në rreshtin e fundit). Kjo situatë

pasqyron faktin që një fjali veçuese të jetë e vërtetë mjafton që njëra nga pjesët të jetë

e vërtetë, nëse (1) Joana është e nxehur, (2) Ana është e qetë, ose (3) Joana është

nxehur dhe Ana ështe e qetë.

Në silogjizmat veçuese, mohohet vetëm njëra nga pjesët veçuese, kështu që

argumenti mbetet i vlefshëm në çdo rast.

Por kur thënia veçuese ka kuptim përfshirës, nëse njëra nga pjesët veçuese

pohohet, argumenti është i pavlefshëm. 'Ose p ose q' p:

Për rrjedhojë, jo-q

Dihet se nëse thënia veçuese ka kuptimin 'p ose q ose të dyja bashkë atëherë

duke pohuar 'p' ne nuk mund të arrijmë në përfundimin jo-q.

Nëse e dimë se pjesët qe veçojnë njëra-tjetrën në një premisë veçuese janë

vërtetë opsione përjashtuese ('ose vajzë, ose djalë'), atëhere ne mund të

marrim të sigurt kuptimin përjashtues të fjasës 'ose' dhe ta analizojmë

argumentin në këtë kuptim.

Për ndryshe, është më mirë t'i përmbahemi kuptimit përfshirës.

P ~p

V F

F V

Forma bazë e një fjalie kushtore është

'nëse....atëherë...'. Psh: 'Nëse macja rri

shtrirë në qilim, atëherë miu vjen rrotull

nëpër shtëpi'. Në formë simbolike, fjalia

kushtore paraqitet kështu: p -> q, ku

shigjeta përfaqëson lidhëzën

P Q p--->q

V V V

V F F

F V V

F F V

Thëniet kushtore mund të shprehen në mënyra të tjera

përveç formës nëse - atëherë, e cila është forma

standarde. Më poshtë jepen disa fjali kushjore në forma të

ndryshme dhe përkrah secilës jepet edhe forma standarde:

1. Do të biesh nga shkalla nëse nuk je i kujdesshëm

2. Georgi do të shkëlqejë në shkollë, po të studiojë

shumë. Nëse Georgi studion shumë, atëhere ai do të

shkëlqejë në shkollë.

3. Do të marr autobusin, vetëm nëse jam vonë. Nëse

marr autobusin, atëhere jam vonë.

4. Sa herë që mendoj, më dhemb koka. Nëse mendoj, më

dhemb koka.

5. Do ta nxjerr qenin shëtitje, po qe se nuk bie shi

Le të fillojmë me analizën e një

argumenti shumë të thjeshtë , I cili

përfshin një fjali shtuese:

Patat i kanë kembët me membrane.

Patat kanë pupla.

Për rrjedhojë ,patat i kanë këmbët me

membrane dhe patat kanë pupla

Këtë argument e shprehim me simbole si

më poshtë :

p

q

p&q

p q p&q

V V V

V F F

F V F

F V F

Të shohim shembull tjetër:

• Ose duhet të luftojmë për liri, ose duhet ti

nënshtrohemi tiranisë

• .Ne nuk do të luftojmë për liri.

• Për rrjedhojë , do ti nenshtrohemi tiranisë .

I shprehur me simbole ky shembull duket kështu:P ose

q

Dhe në vijim jepet tabela e vërtetësisë :

p q p ose q ~p q

V V V F V

V F V F F

F V V V V

F F F V F

A është ky një argument I vlefshëm? Rreshti I tretë

është I vetmi në të cilën të dyja premisat janë të

vërteta por dhe përfundimi është i vërtetë . Pra ky

argument është I vlefshëm.

Argumentet ndërlikohen, kur variablat dhe

pjesët e tyre lidhen pazgjidhshmërisht në

fjali të mëdha përbëra dhe kur numri i

variablave rritet. Le të shohim një

argument që I ka të dyja këto nderlikime.

Le të shkojmë drejtpërdrejt te forma e

shprehur me

simbole:

P nëse ~(q&r)

P

~(q&r)

Nëse Kryeministri i ardhshëm është nga

Ontario,atëherë as Kanadaja Perëndimore as

Kanadaja Atlantike nuk do të jenë të

kënaqura.Ne mund ta simbolizojmë thënien me

variablat e më poshtme:

P/ Kryeministri i ardhshem është nga Ontario.

q/ Kanadaja perëndimore do të jetë e kenaqur.

r/ Kanadaja Atlantike do të jetë e kënaqur.

P ~(q nëse r)

Dhe:

Ose John Steart është qesharak , ose shfaqja

është e sajuar , ose kompania ka bër një

investim të keq.

P_John Steëart është qesharak

Q_Shfaqja është e sajuar.

R_Kompania ka bërë një investim të keq .

(p nëse q)nëse r

p q r

V V V

V V F

V F V

V F F

F V V

F V F

F F V

F F F

Per të mbajtur mend vlerat e vërttësisë

në secilën nga kolonat udhëzuese

mendoni:Kolona e par ka katër V dhe

pastaj ka katër F, kolona e dytë alternon

ciftet V me ciftet F duke filluar me VV dhe

kolona e tretë alternon me një F dhe fillon

me një V.Tani le të shohim këtë argument

lidhur me vlefshmërin e tij :

Dhe më poshtë jepet tabela e vërtetësisë së

argumentit:

p q r p&~q

(p&~q)nëse r ~(p&~q) ~r

V V V F V V F

V V F F V V V

V F V V V F F

V F F V F F V

F T V F V V F

F T F F V V V

F V V F V V F

F V F F V V V

Metoda e shkurtër: hap pas hapi

1. Shkruani argumentin me simbole në një rresht të vetëm.

2. Jepuni vlera vërtetësie variablave që gjenden te

përfundimi me qëllim që përfundimi të bëhet fals. (Shkruani

V ose F poshtë rreshtit.) Vendosni këto vlera vërtetësie

poshtë këtyre variablave kudo ku ato shfaqen në

argument.

3. Jepuni vlera të njëjta vërtetësie variablave të premisave.

Në fillim jepuni vleqa vërtetësie atyre premisave që

'mbartin' vlera të veçanta vërtetësie.

4. Përpiquni të jepni ato vlera që rezultojnë në përfundim

fals dhe premisa të vërteta. Nëse arrini ta bëni këtë,

argumenti është i pavlefshëm, nëse jo argumenti është i

vlefshëm.

Në logjikën e parashtrimit ne përdorim simbole për të dhënë

marrëdhëniet midis pjesëve të fjalisë,domedhënë ,per të përcaktuar

formën e një argumenti .

Këto marrdhënie mundësohen me anë të lidhëzave logjike.

Një fjali shtuese është false kur,të paktën ,njëra prej pjesëve të saj

përbërëse është false.

Një fjali vecuese është e vërtetë edhe kur njëra prej pjesëve të saj

përbërëse është false.

Mohimi I një thënieje kthen në të kundërt vlerën e vërtetësisë së

fjalisë.Një fjali kushtore është false vetëm kur antecedent është i vërtetë

dhe konsekuenti është fals.

Përdorimi i tabelave të vërtetësisë për të përcaktuar vlefshmërinë e një

argumenti bazohet në faktin se është e pamundur që një argument i

vlefshëm të ketë premisa të vërteta dhe përfundim fals.

Vlefshmëria e argumentave mund të verifikohet jo vetëm me anë të

tabelave të vërtetësisë ,por edhe me anë të metodës së shkurtër.

Kur përdorim këtë procedurë ,ne përpiqemi të zbulojmë nëse ekziston

ndonjë mënyrë për ta bërë përfundinin fals dhe premisat të vërteta duke

akorduar vlera të ndryshme vërtetësie për pjesët përbërëse të

argumentit.