AROMODERNOA

1492 - 1808

- Granadako erresuma konkistatu zuten 1492an.

- Kanariar uharteak- Napoliko erresuma

(Italian)- Afrikako iparraldeko

lurralde batzuk- Nafarroako

Erresuma anexionatu zuten.

Errege-erregina katolikoek elkarrekin gobernatu zuten Gaztelako Koroetan eta Aragoiko Koroetan; eta lurraldeak hedatu zituzten:

AMERIKAREN AURKIKUNTZA ETA

KONKISTA1492 Errege-erregina katolikoek KristobalKolonen espedizioa finantzatu zuten etaAmerika aurkitu zuen.

Garai hartako jendeak Lurra laua zela uste zuen. Baina Kolonek, ez. Ziur zegoen Lurra biribila zela. Horregatik, Ozeano Atlantikoa zeharkatu zuen eta mendebalderantz abiatu zen Asiara heltzeko asmoz.

1492ko abuztuaren 3an, Kolon eta haren espedizioa Huelvatik irten ziren. 2 hilabete geroago, urriaren 12an, lehorra ikusi zuten. Kolonek Japoniara iritsi zirela uste zuen, baina Karibeko uharte batera iritsi ziren.

Urte batzuk geroago, Ameriko Vespuzio italiar itsas-gizonak frogatu zuen lur haiek ez zirela Asiako zati bat, kontinente berri bat bazik, eta Amerika jarri zioten haren omenez.

Kristobal Kolon (1436 – 1506)

Kolonen Karabelak: Santa Maria, La Pinta eta La Niña

Kolonen bidaiak

• Ondoren, espainiarrek Karibe itsasoko uharteak konkistatu zituzten.

• Beste esploratzaile batzuk beste lurraldeak konkistatu zituzten: Hernan Cortesek Mexiko eta Francisco Pizarrok Peru, besteak beste.

KOLONAURREKO HERRIAK Amerikan hainbat motatako herriak bizi

ziren: Kolonaurreko esaten zaie. Herri horietako asko tribu txikiak ziren, baina beste herri batzuek inperio handiak sortu zituzten: inkek, aztekek eta maiek.

Inkak gaur egun Peru, Ecuador eta Boliviaren zati batean bizi ziren; aztekak Mexikoko haran osoan bizi ziren; eta maiak, gaur egungo Mexikoko hegoaldean, Guatemalan eta Hondurasen.

Eskulangintzan eta metalurgian aritzen ziren. Maiak matematikan eta astronomian ere bai.

Chichen Itzá

Teotihuacán

Cuzco

LURRALDEAREN ANTOLAMENDUA

1492tik aurrera, Amerika erregeordetzatan antolatu zen; erregeordeak ziren buru, eta botere handiak zituzten.

Abeltzaintza-estantzi handiak sortu zituzten, eta nekazaritza-etxalde zabalak ere bai. Gainera, urre- eta zilar-meatzeak ustiatu zituzten.

GIZARTEA Taldetan antolatu zen:

- Espainiarrak: Gobernu-karguak zituzten.- Mestizoak: Gizon espainiarren eta emakume indiarren seme-alabak ziren. Batzuek kargu garrantzitsuak zituzten; beste batzuk pobrezian bizi ziren.- Indiarrak: gehiegikeria ugari pairatu zuten.- Beltzak: Afrikatik ekartzen zituzten, esklabo izateko eta lanik gogorrenak egiteko.

INPERIO HISPANIKOA

XVI. mendean, Espainia oso inperio handia bihurtu zen,

Geroago, ordea, hurrengo mendean, inperio handi hori zatitu egin zen.

Inperio Hispanikoak lurralde mota asko zituzten: Espainia, Herbehereak, Italiaren zati handi bat, zenbait lurralde Europako erdialdean, Amerikako koloniak eta beste jabetza asko Afrikan eta Asian. Gainera 1580an, Portugalgo Erresuma hartu zuen.

Lurralde guztiek zuten errege bera.

AUSTRIAKKarlos I

Felipe II

KARLOS I.aren ERREGEALDIA

• Karlos l.a Errege-erregina Katolikoen biloba zen, Flandesen hezia. Erregea izan zen 1516.urtetik 1556. urte arte.• 1516an, Espainiako tronua hartu zuen eta atzerriko aholkularien laguntza baliatu zuen.• Egoera horren ondorioz, 1520an Komunitateen Matxinada izan zen Gaztelako hiri nagusietan.

•Espainiatik kanpo, Frantzia bihurtu zen arerio nagusia, Europako boterea lortzeko. Hori dela eta, Karlos l.ak askotan izan zituen gatazkak Frantziako erregearekin eta turkiarren aurka ere bai.• Gainera, Europako erdialdean, luteranoei egin zien aurre, ez baitzuten Aita Santuaren autoritatea onartzen.• Porrokogatik Karlos I.ak tronua uztea erabaki zuen.

FELIPE II.aren ERREGEALDIA

• Erregea izan zen 1556.urtetik 1598.urte arte. •Arazo handiak izan zituzten inperioari eusteko. Frantzia garaitu zuen. • 1571n turkiarrak garaitu zituen, Lepantoko Guduan. Lepantoko

Guda

• Herbehereak oso eremu gatazkatsua izan ziren eta independentzia nahi zuten. Erregeak ez zuen onartu eta gerra hasi zen 1568.urtean. 1648.urtean amaitu zen haien independentziarekin.

• Felipe ll.ak Itsas Armanda Garaitezina bidali zuen haien aurka egiteko.Gerra horiek guztiek gastu izugarriak sortu zituzten. Horren ondorioz, herritarrak pobretu egin ziren.

“La rendición de Breda” de Velázquez (1634)

Urrezko Mendea

INPERIOAREN

KRISIA

XVlll. mendean, beste dinastia batek hartu zuen Espainiako tronua: borboitarrek. Politika antolatzeko ideia berriak ekarri zituzten errege horiek.

1598an Felipe II hil zen eta inperioa ahultzen eta zatitzen hasi zen.XVll. mendeko erregeek, Felipe lll.ak, Felipe lV.ak eta Karlos ll.ak, balidoen esku utzi zuten gobernua. Aholkulariak ziren. Batzuek botere handia lortu zuten, hala nola Lermako dukeak eta Olivaresko konde-dukeak.

Felipe III. Bere erregealdian bake-aldia izan zen.

Olivaresko konde-dukea

Lermako dukea

Karlos II “El hechizado”Azken austria izen zen.

Felipe IVBere erregealdiaren amaieran Espainiak bere nagusitasuna galdu zuen.

ONDORENGOTZA GERRA1700ean, Karlos ll.a oinordekorik utzi gabe

hil zen. Bi erregegai aurkeztu ziren tronua hartzeko: Karlos artxidukea, alemaniar jatorrikoa; eta Felipe Anjou, frantsesa.Ondorengotza Gerra sortu zen: nazioarteko gerra eta gerra zibila izan zen. Gerra 1713an amaitu zen, Utrechteko Itunen bidez.Felipe Anjouk Espainiako tronua hartu zuen eta Felipe V bihurtu zen.Europako lurralde batzuk utzi behar zituen.

BIDEOA

BORBOITARRAK

Felipe V eta bere familia.Lehen borboitarra zen.

• Felipe V• Fernando VI

(Feliperen anaia)• Karlos III (Feliperen

semea)• Karlos IV• Fernando VII• Isabel II• Alfonso XII• Alfonso XIII• Juan• Juan Karlos I

Felipe V.ak gobernu mota berri bat ezarri zuen: monarkia absolutua; sistema horretan, erregeak zituen estatuko botere guztiak.Legeak eta erakundeak desegin zituen . 1707tik eta 1716ra bitartean, Planta Berriko Dekretuak aldarrikatu zituzten: haien bidez, Kataluniako, Aragoiko, Valentziako eta Mallorcako Gorteak desegin eta bertako foruak edo legeak bertan behera utzi zituen.Baina hori ez zen gertatu Nafarroan eta Euskadin, erregearen alde borrokatu zutelako.

XVIII. MENDEKO ERREFORMAK

XVlll. Mendeko erregeek Felipe V.ak, Fernando Vl.ak, Karlos lll.ak eta Karlos lV.ak erreforma asko jarri zituzten:•Administrazioaren erreformak: Balidoen ordez, ministroak izendatu zituzten, •Lan publikoak egin zituzten: Errepideak eta ubideakErreforma ekonomikoak.

ARO MODERNOAREN AMAIERA

XVIII.mendean zehar,erregeek gatazka izan zituzten Britainia Handiarekin eta Portugalekin. Gerra horiek gastu izugarriak sortu zituzten eta horregatik herritarrak pobrezian bizi ziren eta protestak sortu ziren.1808an, Aranjuezko Matxinada izan zen, eta horren ondorioz, Karlos IV.ak abdikatu egin behar izan zuen, bere seme Fernando VII.aren alde.

GIZARTEA ETA KULTURA

XVI. mendearen erdialdetik XVII. mendearen amaierara bitartean, kalitate handiko literatura-lan eta artelan ugari sortu ziren Espainian. Hori dela eta, aldi horri Urrezko Mendea esaten zaio.

GIZARTEAAro Modernoan, gizartea bi talde banatuta zegoen: pribilegiodunak eta pribilegiorik gabeak.•Noblezia eta kleroa pribilegiodunak ziren.•Nekazariek eta burgesiak (merkatariak eta eskulangileak) pribilegiorik gabeko klasea edo herri xehea osatzen zuten. Zergak ordaintzen zituzten eta alde handiak zeuden: nekazariak pobrezian bizi ziren eta merkatari handiak aberatsak ziren.

LITERATURAInprimategiak -XV. mendean asmatua- idazleen lanak hedatzen lagundu zuen.•XVI. mendean, idazle hauek nabarmendu ziren: Santa Teresa Jesusena eta San Joan Gurutzekoa; eta Garcilaso de la Vega, olerkaria zen.•XVII. Mendean: Miguel de Cervantes, Francisco de Quevedo, Luis de Góngora, Lope de Vega eta Calderón de la Barca.

ARTEAArkitekturan, XVI. mendean, herreriar estiloko eraikinak egin zituzten: apaingarri gutxi zituzten (Escorialeko monasterioa). XVII. mendean, berriz, eraikin barrokoak nagusitu ziren: apaingarriz betetzen zituzten.

XVIII. mendean, eraikin neoklasikoak egin zituzten, erromatarren garaiko eraikinen antzera.

Eskulturan, erretaulak eta erlijio-irudiak nabarmentzen dira.Pinturan, Greco nabarmendu zen XVI. mendean: oso irudi luzangak marrazten zituen. XVII. mendean, errealismoa nagusitu zen pinturan. Inportanteenak, Velazquez, Zurbarán eta Murillo.

ZIENTZIAREN GARAPENA XVIII. MENDEAN

XVIII. mendean, zientzia-erakunde asko sortu ziren, hala nola museoak, behatokiak eta lorategi botanikoak eta akademiak.