Arminius Vambery - Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi

8/16/2019 Arminius Vambery - Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi

1/223

Arinius V abery•

BİR SHE DERİİN

• •

ii•

Sh yy V Syh

kutuphaneci - eskikitaplarim.com


2/223

m

SES Seyahaler

•i

Bir sahte rşin Aa-yı Vt'd seya•

©Ses Yayn

Kapak, dizgi ve içdüzen

Aycan GıkBPes Matas

Kapa BakııOhan Ofset

CtI sanbul Citevi

• Bkı

stanbul, Mayıs

ISBN - 341 3 4


3/223

u •

BR SE DER

ORTA ASY GEZİSİ•

HazlN. et Özp

YAYINLARIÜn n o: ğoğ İnb

517 86 89


4/223


5/223

İçl

1 Vambe ve Orta Asya Gezisi 7

2 Sahte Derviş'in yolculuk hzırlıkları 17 3 Tahran 'dan Gümüştepe e 29 4 Türkmenler hakında bazı bilgiler 47 Gümüştepe ve Etrek 6 1 6 Etrek'ten Hiyve'ye çöl yolu 87 7 Harezm 'den Hiyve 'ye 108 Hiyve'den Buhara'ya 131

9 Buhara 149 10 Semerkant 1 6 9 12 Herat'tan Tahran'a 2 05


6/223


7/223

Vambev

O Asy Gzisi

Siyonin ünlü lidei Theor Herzl kendisiyle görştensonra günlüğüne şunları yazar: "Yetiş yaşını aşkn bu talMacar Musevisinin şahsnda dünyann en ilginç insanlaınd bii tdm.· Kenin Tük mü yoksa İngz olduğuna bir tüü karar veremeyen bu insan, Almanca kiap yaakta onki dii ayn akclkta konuşmaktadr; ayca ikisine ruhb olarak bağlandğ ş değişrğini iddia eektedir BaŞa'n nbir muasn ve Padişah'la oln iişkisii anlaBana tümüyle güvenerek kendisiin Türkiye'nin ve İngilte renin li ajn olduğnu söyledi. Musevile düşmn ol bir topuda çekği skınları alatarak Macastandaki öğm üyeliğinn gösteelik olduğuan söt

Herzin deyimiyle bu dünynn en ilginç insanlarnan biri nin şiin olşr daha başka ieikle de var: 33 dee masonlk siyonin sadık izmetkarlığ sahe dervişik g-

Pa, The Complete Dies of Ther Hez, Londra, , .9603. Ne Mi Kea Öke Casu İnbu 1991.215


8/223

Bir Sahte Dervişin Orta Asy Gezisi

gilik, kaşiik Türk-Macar soy birliği savunuculuğu, Türk hayraığı v dostluğu Jön Türrin akıl hocalığı dvltl

arası arabuluculuk Bütün bu itikl kndind toplayan şi, yazarımız Vmry'dn başkası dğildir

Grçktn d dünyanın n ilginç kişiliklrindn brisi oanVmbry 83 yılında, bugün Çkoslovakya sınırları içind

kalan Bun Szrdahly kasabasında, yoksul bir Yudi ailsin çuğu olarak doğdu Babasını hiç tanıyamadan kaybt An nsi, kndisinin sonradan "gçimi kolay, iyi kalpli bir insan

olarak tanıttığı Fliscman adlı bisiyl vlndi.Düznsiz çimd sürn öğrim hayatı açlık v sfalt içind gç Sık sık bırakmak zorunda kaldığı Hsy okullarında okrkn bir yandan da çalışmak zorunda kalıyordu Aa daha kötüsü, Hstiyanlarca Musviliği yüzündn aşağılanırkn,Musvilrc d dışlmasıydı N , tüm olumsuzuklara karşın akıl amaz zkası v lolojik ytnğ kndii göstkt

gcidi Skiz yaşında manca v Macaanın yanısıra İbraicyi d okuyup yazayı öğrmiş tm Tvrat'ı zbrl

mişti Onr yaşından sora hayatıı özl öğrnlik yaparak kazamayı başladı Bu arada bildiği dillr Tüç d ln mişti Üivrsit yıllarında Tüçyi daha da ilrltti

iydi yaşına kadar Macastaın çşitli kntlrini dolaşa

rak srs bir hayat sürdürn Vmbry, ülü doğubimci Ham mr'in önsi üzrin hayatında bir dönüm oktası oluşturan kararını vrrk İstanbula gitti 5 Bir sür hayatını kazamak umuduyla yabancıların yaşadığı çvrlrd zaman öl dürdü. Ama ço gçmdn Müslüman hk arasına kaşmaın kndisi için daha yararlı olduğunu anladı Kısa bir zamanda da paşa konularının aranılan öğtmnrindn bisi urumuna

gldiAma yıldı dönin önd gln dvlt adamlarından HüsyinDaim Paşanın konağına ylştiktn sonra paadı Bu Paşa,

8


9/223

V ve Ora Asya Gesi

kendisine Reşid Efendi adını verdi. Aasından, çeşitli nazırlıklarda bulunan Sadık Rıt Paşa'nın konağına geçti. Bu konak

laa Osmanlı astokrsisiin hayat biçii gelenek ve göre nekleni öğrenerek ipik bir Tü centlmeni" oldu Ünü saraya kadar yayıldı. Abdulhamidin kız kardeşi Fatma SultanaFransızca dersleri verdi Bu sırada zaman zaman derselerne

kaılan soadan yan bir iişki içine gireceği Auhamidlede taıştı Başta Miat Paşa oak üzere ilerde önli görevler üstlenek rçok kişiye de öğreek etti Bu ara kendi

sine Harciye Nezareti 'nde tercümlık görevi verldiVbry, rahaa ve lluğa kavuşuşt ama, içindeki öğrenme ateşi sömek bilmiyordu. Boş zamalarını ya bir kütüpha nede araştırmlar yaparak ya d edreselerde d�rs izleyerekdeğerlendiriyordu. Bu çalışmalarıyla bir yandan Arapça veFarsça'yı diğer yndan çeşitli İslm bilileni öğreniyordu.Bu arada bilimsel çaışmaı da elden bırakmıyor küçük birAlmanca-Türkçe sözük hazırlaıp yayımlıyor, Abuşka Lügatıolarak biinen ÇağatayacaOsmanlıca sözlüğü Macarcaya çeviryordu Öte yandan da hem Macar Bler Akadeisinehe de Batı nın önde gelen gazetelerine uhabirlik yapıyor;yazı ve yormlarıyla kendisine uluslararaı ir yer edinyordu

Dört yıl süren bu ik İstnbul hayatı Vmbrynin kasında

öne bir düşüncen yeeşmesine neden oldu Orta sya'dngelen hacılarla göşmelein uyndırdığı bu düşünce bir OrtaAsya gezisine çıkarak Macar diinin köleri araştırmaktı. Odönem için son derece tehlikeli olan bu düşünce giderekVrin başlıca amacı haline gelecek gerçekleştie yollarını araştıaya başlayacaktı. Bu nedene İstnbul dan ayrılarak Budapeşte'ye geldi (82 Burada Bilimler Akademi

si'nde Türkiye hakkında bir konferans verdi Sonra akadei başkanına düşüncesini açak desteğii kazandı. Kumdan aldığ mali destee yeiden İstanbula döndü.


10/223

Bi Sahte Deiin Orta Aya Geii

Bu inci İstanbul yolculuğu, Vmy'yi, bir deiş klğndaOrta Asya içleine kada götrekti. Vmryye büyük ün

sağlayan, kendsine "Oa Asya Kaşi ünvan kazndrackolan bu yolculuk, ezde kitabn kusnu oluştuyor Biryl aşn bir syi içine alan Oa Asya gesiin akasndan,İstanbulda sadece bikaç saat kalan Vmry, soluğu Budaş de ld Aemi baş iraana karşn, bulgular biim çevleie ciddiye almad Bunn üze, yolculuğucesinde Trdki temslle aclığıla bağlatı kdu-ğu İngilteye gii

İngilteede byük bi ilgiyle karşland Vmbry Oa Asyaya ilişn noar Coğraa Kurmuna verdi. Gözlem ve

izleilei yazlayla, konferanslayla bilim çevele ine ve kmuoyuna la Fakat bi süre sona burada hayat tandn smaya başld Hein maddi çkar nde koşup dur

masd nefet ediyordu. Buada Doğu dünyasdak doğlve içtelikli haya özlemii çeeye başlad. Sonunda iidünya arasnda köp olak kabul etiği lkesine dömeye kaa vedi.

Budaştede yapacağ en uygun iş iversite bir görev al mk olaca Üiversie bir ğu dile krssü açmk üzee başvurdu Başvusu akademik iye olmamas özeikle

de Yaudi oluşu gibi nedelee olulu kaşlmd Ama sarlı çabla sounda isteğine kavuşt. Böyle Vmryinen vem ylla aşlad Oa Asya üzene yazdğ incelemele Macaristan, Tiye İngilte Fsa ve Almanya da yaymland Avrpann yüksek tajl gazee ve degilende siyasal mkaele yazd, önemli meeerde kofesl verdi. Eönesi Çağayca Dl İncelemele, Uygur Dl Anar ve

Kutadgu Bi�ğ çe ve Tatarcanın Emolojik Sözlüğ gibi kitaplan da içinde bulunduğu bilimsel eserleii kaleme ald


11/223

b

Kısa bir süde kendisii dünyaya bir numarlı Oa Doğve Asya uzmnı olaak kabul etren Vmy'in eserlende,

siyasal makalelende ve konferaslaında bu lgeer ağıılı bir yer ttuyordu. Özellikle makale ve konuşmalanda Rusya nın Oa Asya'ya yönelik yayımacı litikarına şiddetlekaı çıkıyor İnltenin bu lgede çağdaşlaştıacı bir görev üstlemesi gektiğini savunuyordu Dikkati eken diğerr yü de Tüe duyduğ hayrık ve ağlılıtı Vmdünya kamuoy üde «İraya uğrş bir ulus" ol ite

liği Tülein hk ve çıkarlaının savunuculuğunu yapıyordu Bu yönü Aühamid'in dikkani eekte gecikmediYabncılara karşı çok tekinli davranan elçilei bile binbirgüçlüke kal eden Sulta görüşmek üzere Vmi İsta bul a davet ederek Yıldız Saryında ağırladı 880) Böyleceuzun süli yakın bir ilişkiin temeleri atıldı

Başta Mısırın işgai omak üzee oaya çık biok so ne

deniyle Osmalılarla geleneksel ilişileri zulma noktasınagelen İngilizler resm görevlilein üstesinden gelememesiüzerine sorunların çözümlenmesinde arabuluculuk yapacakuzlaşma ikalarını aşracak Sultan'ın gerçek düşünce e

itikası hkında bilgi edinecek sivil bir adama ihtiya duydular Auhamid'in güvenii kazanmış tek yabancı olaVmy'den uygu biisi bulunmzdı Kendisine teif

edilen bu gövi Vmry Tü-İngiliz dosuğunun telike bouara ulaş Rus yayılmaclığına set çekcği düşücsiyle kabul etti 883 Bu kabule birkte Vmyin İngiizlerhesabına casusluk ya da uluslaası abulucuuk de başladı

Vmry İstanbul'a giderek Abdulhmdlgörüştü Edindiği

bilgile iki rar hainde İnlizlere bildirdi Bir sü sonra daAulhamid tarafınd ikici kez İstbul' a davet ildi Abdulhmid görünüşte Türkiye kütüphaeleinde araştıa yap


12/223

Bir Sahte eriin rta Asya Gezisi

ms için çğryordu m sl mc Vmbryyi ndi dnİngilizlrl ilişi uy rz m Böyl bir görv dn

dn hzr oln Vmbry Aulhmidl görşn sonr İn gizlr mp yzmy bşld Am dh inci mbuİngilizlrc Vmrynin suln rfndn sn lndğ bi

çimd yormlnd Am n d srdrdlr yzşmy N iVmbryin on yl şn bir sr boyunc gösrdiği çbyrşn İngilizlr glnsl polilrdn vzgçip Rusy il bii Triyyi pylşm srjisini bnimsdilr Bu

polii dğişiliğii şiddl pso dn V mbry dhsonr İngilizln Abdulhmidl görşmsolundi islrini ddi

VmbCry İngilr il Osmnl Dvlini uzlş çblrnsrrn inci bir görv dh sn Bu yni görv Ab ulhmidi Yhudiln Filisnd opln ni dvll ni urn izin vy i Yhudiiği ndniyl dşlnmnn csyl byyn Vmry odor Hrzlin yr d isğ zrin (16 Hzrn 1890) bu onud lindn glniypcğn söz vrdi Vmbry Hrzlin önrisin Abdulh

mid görd bir yl sor d doğrdn görşmlrini sğldHrzl Filisn rşlğnd Osmnl dşborçln onsoli d yi öngöryordu Bu önriyi rdddn Adulhd srn pzrllr sonund hudi göçmnlr plr çmyOsmnl uyrğun gilri şryl bunlr Filisn dşnd

isdilri hr yrd olonzsyon izn vyi bun rşlYhudilrin Osmnl borçlrn onsoid lrin vrolnv bulunc oln m mdnln işlilsini slln

önrdiys d Hrzl bun ynşmd Vmbrynin bu onud çbl d sonuçsuz ld

Vry Abdulhmidl ilişilni srdrn ön Trlr l görşmn d çnmdi Pş d vi ön rlrc ss ziy ildi Vmry b ids gnç v dnyimsiz


13/223

ve Ota Asya Geisi

insara İslm ve batılılaşma üzerine dersler, Tüiye'de parlmentarii yeiden oluşturabilmele için öğüter veyordu.

Auhamid bu işkiden habersiz değildi "sen de olardansın diye sitem ediyordu. ma Vmbry'nin dostluğu şisel değil- di O daa çok Türk ulusunun dostu sayıyordu kendisii ve her dumda bu ulusa izmet eeyi rç kabul ediyordu. Bir görşmelerinde iç idim bugün imim var şöm var ... diyektir Tunalı Hilmi'ye ve şöyle sürdürecektir sözlerii:"Hep Türkler sayesinde. Ben bu imete mazhariyetten mü

veld hatratı iç unutmm. Türkler için düşmeten Türkler için alışmaktan ge durmam.>

Geeen de Vmbry ömrnün sonuna kadar bu sözünün eriomuş dünya asınındaki yazılarıyla Türklerin hak ve çıkararını korumaya çalışmış Türk aydınarıyla yaptığı görşmeler

de verdiği konferaslarda Türk dünyasının iyiiği için doğrlu

ğuna inandığı grş ve düşüncelerini açıayarak oara biriimeni aararak yol gösteeye çalışmıştır. Öeğn sırf buamaçla İstabul'a gelerek konerns verir Türkçü aydılara sürei bilgi lge ve ers noarı gönerr.

4 Eylül 93 tariinde öldüğünde belleerde "Türk dostuolark den bir iz bırı. Ahmet et Müüoğlu onu ülein mmtaz ve eşsiz lgii aziz üstad olara ar. Ceml

Kutay ise onun Oa Asya'dan "ateşli bir Türçü olar dön düğünü öne sürer.< > Hakkında Saraydai Casus adlı bir monogra yayılayn Prof Dr. Mim Kemal Öke de şula söylüyor "Bizm içn ise Vmry'n ay bir yeri vardır. O araştr

maaya dikkatimi Oa Asyaya çekerek tariimiz milaen a ikibin yıl öncesine değin uzamış mill kültürmüzünvazgeçim bir yutunu kaadırımına önei katlaa

(*) Tal Hlm, Pete' Reid Efendi ie, Kae, Naklee MmKemal Öke, arayki Casus İbl .5-5.

(** bkz. emal Kahe Deri. İbl 5- e


14/223

bulumuştur Aynca bağlamda Vmby Oryataliz

mi 'deki vrglama rkıı da kaydetmek istez Sır Batıoaa ymyor diye Tü çalışmarıa küçümseyici birgözüke bayı bir ytem alışkalığı haie ger bazı şi hlü yabcı doğubimcile Kıasla my her zama Avrpa kaısıda Tü uygarlığıı üstülüğüü savmş geek r ilim admı ve Türk dos olarak hatılamaıdır

Bir rvişi r Gzii

9 yüzyılı iki yısıa geiği a Asya hl bilmezii koyord Biimezliği karlığa göülü b gizive kolu ülke eşfee giişie r bşrısızlıa u�lamıştı B giz çözmeye çaışa batılı gezgier ya öldü

rümüş ya da köle olrak satılmıştı edi hakıda birisiibile tek başa r yolculuğa çıkadığı bu ükeyi bir yabacıı hele hele bir balıı gezip dolaşması imkasızdı

Gerçekleştirdiği geziyle bCy b imkasızı başaı Geiderviş kimliğie bürümüştü ve elide bir Osmalı pasataşıyord Ama yie de ou başası geiş ö arştımaarı

da zekasıd bilgi ve ceside kaykaıyordu Çü lge t Müslüma hfes olark kabul edile smlı Sutaıı kedi istekle üzee Bhaya göderdiaske öğeler bile güvk içie olmmışlr içledeyalız birisi kaçmayı başararak hayatıı krtarabilmişt

my gezisie z bir hazırlıkta sora Tahrada başladı 28 a 83 tahide çıkğı yolculuğu r yılda ta

ladı Ges sırasıa halk meeei ol Hiyve Bua- ve Semeata ğradı Semerktta Herata orada da

*) Mm Kem Öke Css s


15/223

Vmy ve Ot Asy Gezis

Tr'a gek yocuuğunu tmmadı Bu uzun ve teieligezisi yuc aha rçok yeeşim lanını görmek, incele

mek; göçe ine yşy plulukrı imk budu.

Vmry gesi sırsıa, göüğü yeer, nıığı topluuklr h nd kasb e kener aske e eik yand hknın ekonomik ve üül özelliklerine· gelenekve gökeen syl irbireyle ilişkilene rnca

y kadr son dee geniş ve kapsı biller tlı önüce, zmn zam Macrc olrk am Arap lsiyletu nor enek bigiere bütüeştk "Bir Sah e rşin O Asy Gesini oluşurdu

Vmry'nin toplaığı ilgiler üm baılı ülkeler özeikle deRuar ve İnizler için büyü nem şıyoru Ruslr, b lgeyi isla pll içieydi Hindisa' yereşen İngilizler i,

y da nüz alan ie alm isyoardı Gei tmamly Tahrn' dönünce, Rus büyükelçisi Von Giers, Rusy'da parla bir gelecek karşılığnd bu lgile Vmry'dmk isi Ama o, Ruslara duyuğu düşmanlk neyle bugövi geri çeirdi

Ülkeside e klediği ilgiyi göremeyen Vmry İngitere'ye gidek non İnliz Corafy Kumun (RoyGgrc Sey) lim e Bir Sahe Dervişin Ora syGesi'ni e burd yayımlattı (Trvels n Centr Asa, Londr, 8. Eser ah Frs' (Voyges 'un Fux rviche s l' Asi Centrae Pis 865 cristan' Kozep-Azsiai Uazas Peş 865, Almy' Reise in Mielsien Leizig 865, İtlyad Viaggi i un flso ervish

nel' Asia Centrle lano, 865 ve nhyet Tüiye'de BirShte rişin Asy-y Vus Seyahi, İstanbul, 295/878 yayımln.


16/223


17/223

2Sah vişiyocuu hazıığı

Teiz ile Thran as onbeş gn çeker. Ama biraz hızlı gidilebilmesi durumunda, söonusu mesafe onç gnde aşabiirİran'da yolculuk Haziran aynda yapılyorsa şiddetli sck yznden konk yerlerinde gereğinden zla mola veek dinlemek gerektiğinden ve o glerde bir çöl görnüm alan çorak saharda ağr k katrrla aeste aheste yo alma zorunluluğundan yolculuğun gçlk ve yorgunluğundan bitabdşmemek mkn değildir.

Bu açklama göz önne alnrsa, Miad binsekizyzaltmşiki(1862) yılı Hazirn ayıın onçnc gn İran bkentine yklaştğım sıraa ne denli cı verici bir durumda oluşma hayetedilmez syorum. O gn Trndn yaklaşık iki İngiliz iliu:klkta akn b k kennda konkayarak hayvnar

mz sulamaya başladk. Bu mola uykuda bulun yol rkadaşlrm yndmşt. Hepsi uyuşmuŞ oln gözlerini ovalayk·aylaya çalşyorl bir yandn da Tran kentin kuzey-doğu yönne dştğn bidiyor işet ediyolard.


18/223

Br Sht Drş rt A G

Gerçekten de, sözkonusu yöne bakıldığı zaman, semaya doğru mvi sisten oluşmuş bir sütn ve onun içnde yer yer gü neş ışıkl yansımasıyla ışıldayan kii kbbeler görülüyordu. Kente yaklaştıkça mvi sis yavaş yav yok olmaya başladıSonunda, l arasnda Daru'lHilafe (Hafet Merkezi) ünva

nıyla anılan İranın başkentini gömek nasip oldu.

Girdiğiiz kapını ad Bab-ı Nev (Yei Kapı) idi. Sağan sol

kama karışk bi şelde gelip geçen, y�rli ve yabncı mallarl dolu balyalla arpa ve s yüklü dve katır ve eşekle rin arasından yol açıp geçebilmek için karşılaştığım engel vegüçlükler, uzun zaman lleğimden çayacaktır Bu durm,ke ntin kapısı bir ara iyice kapattığı için bacaklarımı eşeğinüstüne aıp n de arkadaşlrım gibi "yol açın ya da "savulunanlaa "berdr diye çevreye bağra çağıra, kente güçlüklegirebildim Hamd olsun, hiçbir kazaya uğramadan, pazar boyunca ieleyerek Devleti Aliye (Osmı) sefarenesii buldum Kazaya uğramadığım için şüediyorum; çünkü, kentegirdiğimiz sıraa kşılaştığıız izdim yol açabilmek için

pk çok sopa ve deynek mubti omuş, htta bi yli de kılıçoynamıştı

Peşte kadeisi tarafndan kmi bilimsel raştırmalar yapmakla görevlendiilmiş olan Macaristan Kallığı urğundan birgezginin Türk sefarethanesinde ne işi olabilir?Miladın binsekizyüzotuziki (1832 yılında, una neinin en büyük aalarından bii üzerinde bulunan Macaristanın Dunaszerdahely adlı küçük bir kentinde doğdum Çocukuk ıla rıman beri yaatılışı gereği, yabancı dil öğreimine ilgi duyuyord. Bu nedele bir ilin diğer bir il üzeindeki etkileri ni, özellikle dilikayk ve kökenii aaştıa ve inceeme arzusu gönlüme yer eişti. Macanın ltay dillenden

( Bugn Djask S, Çekoslvkya.


19/223

Dr Yck ırğ

ayrılan bir dil olduğunda sözbirliği edimişse de, Tatar ve Finoa

kollarndan hangisine mesup olduğu a henüz bir karar verilememişti; kimi z birine, z a diğerine bağlanıyordu.

Dilimizin kökeni hakkındaki bu göş ayrılığını gidermeninancak Türk ve Tatar dillerinin öğrenilmesine bağlı olduğunuanladm Bu nedenle birkaç yıl İsbul'da kalp sık sk okllara ve kütüphanelere devam erek dil ve din bilimlerinde bilgilerdüzeine ulaştım Ne amacm kusuna henüz doğr bir fkir edinemediğimden, dil araştırmalarımı daha ileri götürmekiçin Orta Asya'ya bir gezi yapmaya ve bu geziyi bir Türk hadoğsu İsanbullu bir endi nitelik ve giyiminde yapmaya rar verim. İstanbul'da uzun süre otşum, Türklerle iç içe yaşayışm ve oları yakıa tanyışm neniyle bu ulusun dil vegelenekleriyle elde ettiğim yakınlık, bu düşüncemin gerçekleş

mesini temin ederdi.İşe Tahran'da Bab-ı li sefreanesinde kendimi, kendievimde gibi sayışımın nedeni budur. Saretten Ser HaydarEni nin Tahran'dan sekiz mil mesafede bulunan Cirez adlıyazlığına taşındığını öğrendiğim için hemen oraya gittim.

Yazlığa vardığmda yemek için soaya otulmak üzereydi.

Gerek Ser Hazretleri ve gerek aiyeindeki memurar afından güzel biçimde karşılanarak soaya oturdum Yemek sırasında sürekli sohbet edildi. Bir ara söz İstanbul Boğaziçi ningüzelliğine geli. Tahran'da Türk memurlarına hoş görmekiçn İstanbul'un güzelliğinden, Padişah'ın güç ve görkemindensöz etmek gerekir. Çünkü Tahran'ın şartları içinde, hatırlanıpaldıkça İstanbul'un doğal güzellikleri bir kat daha arar. Buncaşairin övgülerine konu omuş İran ülkesi, gerçekte ürkücübir çöldür. Buna karşlk Türkiye adeta bir cennet gibidir Ancak İran halkında gözlelediğim zihin berraklığı, kavrama gücü ve zerafet Osmanlılara bulunur. Buna karşılk Tüklerd

J


20/223

D O G

ki doğruluk ve ahlk, içtenlk ve kalb temzliği rakipleri oln

İralılard yoktur.İranlılar şiirsel yaratılış ve düşünceleri, çok eski zamalardanka uygarlıkla neeniyle Türklerin önünde buluduklarınıileri sürerler Ama yabncı uluslrın bilgin ve santçılarınınyaptıkları yaralı keşilerden yararlyı istemeye, Avrpadillerini öğrenmye, sözün kısası, onlarla her türlü ilişkiyi güden gne rtıaya yölik ve çalışmlaı, herle kendi

lerinn an alkına olan üstünlüklerni kanıtlamaktadır.Avua' dan hreket emeen önce, gazetelere, Afga Hükümdarı Dost Muhamed Han'ın Herat Sultanı olan dmaıAmet Han ile savaşmakta olduğunu görmüştüm Çünkü met Han, kayın peeine olan balılğını terkeerek İan Şah nın himayesi altına giiş. Bu hber bana abartılı göründüğünden on gün kada dinlendikten soa Meşhed ve Herat taraflarına yapmayı kararlaştırdğım geziyi, böyle önemsiz nedenler yüzünden ertelememeyi düşündüm. Ama ihtiyat gereğiişin gerçeğini öğrenmek gerekiyordu. Araştırına tüm geçişyollarının tamamen kapalı olduğunu, savaş bölgesnden kervaların, özellikle hiçbir yolcunun geçmeye cesaret edemediğini öğrendim. Bu nedele, bu kararımdan vazgeçtim. Yılın bumevsiinde kuzey yoluyla Buara'ya gie konusuna gelince,

bu seçenek, kış mevsiminde kendii Orta Asya çöllerinde telikelere ve ölüme atmak demek olacağından, çaresiz, amacımıgerçekleştiıey gelecek lk bahra ertelemek zornd kaldım.

u arada ş geçiemek iç İranllrı eskiuygalıklarında klan eserle gömek üzere I ve Şraz'agittm. Binsekizyüzalışüç (1863 yılı Hziranı içinde ordnTaran'a dönüe, doğrca Delet-i Aliye Searetanesine ne

rek yerleştm Burad men r gün mut yardımaı almaküzere gelen Tatar hacılarıyla göşüyordum Bunlar Eli Sünnet, İnıla Ş olklaıd, kenlernden en küçük br ya-


21/223

h Yck ığ

dımı bile esirgiyolrdı Türklerin yrdım eesi de ezheple

rinin br olmasına ileri geliyordu.Bu pejmürde giysiler içindeki Tatarlrdn birisinin odma gel

mesine çok memnun oluyordm Çkü kendilernden ytlaı na ilşkin doğr malumat almkla klmıyor, raştırmyı maçladığım dil kkınd d biok şey Öğeniordum Olr ise nim mcımı bilmediklerinden kendileriyle görşe ve ko nuşmaya gösterdiğim ilgi ve isteği bir at niyete bağlmıyor hasbi olduğu saıyor ve bu nedenle benm yle alçk gönüllü oluşuma ilgi gösterişime doğal olaak :enun oluyor hay ret ediyorladı

Az bi çnde Suln'ın elçisi Haydr Endi'in cömertliği ve misair oln Reşid fndi nin -ben bu adla tanımıştım yoksullara devrişlere adet bi kardeş gibi dvradığı hacıların kaldıklrı kervansaylda yayıldı Hatt benim devriş olduğuma ama tanımamak için kılık değştiiş olduğuma namaya başlaıl Bu r yayılıp halk arasında bir tevatür haline gelince Tahan'dn geçen tüm hacılar Seirden önce beni ziyet eeye başladıl Kaldı ki erhangi bir hacının benim racılığım olmadn istediği zaman Seri göesi pek kolay birşey değildi Benim aracılığıla hem mutad kçük yadımlaı alıyorlar hem de diğer isteklerii kabul ettiriyorldı

ki gerçekte bu istekleri hiç birisi kabul edilemeyecek ölçüde birşey değildi

Martın yminci günü sabahleyin bu hacılardn dört kişi yaı a gelerek kenilerince gerçek hlife olan Sultan'ın seri ile bilikte görüşmemiz rca ettiler Meğer Hemedandak İran emurlarında şkyet edecekleniş Çükü Mekkeden döndüklerind kendilerinden bazı hksız vergiler alınıyouş

Sözkonusu vergi, bir zamanlar rn Şahı tarafından sırfSülere mahsus olmak üzere zuli olrk konulmuş Bu ha


22/223

B h G

cılar Ser'den para alan istemiyorladı; kendileri adna kşisel

bir istekleri de yoktu. Amaçları bundan yle kutsal meklarıziyret için gelecek oln Sünere Şiler rfındn baskı yapılmaması konusundan oluşuyordu Doğu halkından olan buadaarın böylesine hasbi ve kişisel çıkarlran u bir istektebulumaları, bana olağanüstü bir durum olarak göründü. Bunun üzerine konuk yüzlerine biraz daha dkkatle bakmaya başladm O zaman, çok kaba görnen dış gönüşlerine ve

yoksul giysilerine karşın, kendilerinde nedenini bilemediğimdoğal bir soyluluk hissettim Bu nedene de bu insanlra kalbibir yakınlık duydum.

Konuklarımla konuşmalız sırasında, içlerinde söze en çok karışanı Çin Buhaası, yani Ka�ar haından bir hacıydı. Buadamın parça prça olmuş giysilei, teri dndn yakın bzda çıış yeşil bir cübbe ile örtülüyordu Başna büyük

bir sark vard adaşlann da itiraf ettikle gbi, gözlenden ışran zek ışıkl, içlerde en zeki ve uynk olduğnugösteriordu. Kaşkar sırlrı içinde bulun ksu adlı kentinvaisiin iıydı ve kez hacca giişti

Bunlaın keanı yirmi döt hacıdan oluşuyordu İçlerde ilerigelenleri bu dört hacı idi lattıkarına göre keran arkadaşlarıiçinde yaşlı-genç, varlılyoksul her snıtn isn vardı. Ki

mileri ymuşak huyluluk ve merhmet mileri de bilgi ve marfet nitelileryle doıştı Tümü e Hoand ve Kaşka halındn. İçlerinde "Buaaı bir yılan olmadığınn, birbileriyle çok yi naşıyorlardı.

H acılarn nlatt klrı beni şaşıradı Çükü Tat larla Özbe-lern O r Asya'da T acik ve cem kökenli adim ahaliye düş-

maı klarının köklü olduğnu çotan beri biliyordum. Bu adaml la bir saat boy nca konuşt ktan so ra, durum ve sözle-

rinden slık ve riyasızlıtan başka birşey hissetmediğim için,yüzlerinin ve gönüşlerindeki garipliğin gösterdiği gibi ya


23/223

h Yk

bncı bir ulusan olmalrını, uzun ve zor yolculuklrı nedeniyle

giysilern yıprş buluıı sözün kısası tü ış görnüşlerinin meryetii göz önüne alarak keni kenime, "Orta Asya'da yolculuk eek üzere bu adaml rkadaş edimekmükün değil midir? diye soaya başladım. Çükü bunlar oraln yerlisi olduklrnan, için en uygun kılavuz olabilirlerdi Sefr'n taklığı üzerine de benm devş olduğuaiyice innmışlardı. Bu adamlrın Buhara'da tanıdıkları, ilişkieri çok Bu dm nim açmdan önemli br avantajdı Çün, nden önceki Avrupalı gezginlerin uğraıkları la ve lakei düşündükçe, Buara ' bir süre kalmanın benm için nedenli vahim tehlikelere neden olabileceğini kestirebiliyordumAma, bunları arkadaş ediem durmunda tehlike zalacağıiçin tereddüte gerek kalmadığındn, birlikte yolculuk etmeye krr verdim Ancak bu yolculuğu hangi düşünce ve amaçlrlayapmak istediğimin sorulacağı açıktı Çükü, Doğu halkından

hiç ki, bir enn s bilmsel maçl için, uz ülkele re zorluk ve tehlkeler şkr oln b yolculk yapacağna ihtimal vermez ve bu nedee de türlü şüphelere düşerlerdi

İşe bu düşünceler nedeyle böyle muaassıb Müslümanlainnçlrna aykı söz söylemek ve düşünler açıklm yersiz olacağnan, başka bir ortamda yapımasnı uyg bumadığmbiçimde onların hoşuna gidecek şeyler söylemeye ecbur o

dum Kendilerine hoş görnmek ve bu vesile ile macıma ulaşmak için sözlerimi "Kimselere açlamadn nice zamandanber Türkisanı ziyaret etmek istiyordum Çükü Türkistan,sli erdemlerin kaynağı ve İslm diin bozulmanın kir vepisliklernden kornduğu yerdir Buhra ve Semerknta medfn olan evliyaullahın mekabir-i şeriflerini ziaret etmek deayrıca çimdeki isteğin armasına neden oldu. Bunun için

Rum' oralrda Osanlı ükesne R aı verilir rn' agelip bir seneden beri uygun b za bekleyerek otryor

3


24/223

B ş G

dum. Ceab-ı Hakk'ın lütuf ve inayetine şükrler olsun ki,

sizler gibi uygun yol arkadaşları ihsn ederek hayırlı niyetiinhusulünü temin buyurdu" diyerek tamamladım Bu sözlerimüzerine Tatarar bir süre şaşkınlık içinde düşündükten sora yavaş yavaş kenilere geliler Gerçekten alis bir derviş oldğuma indlrını ö hakkımda duydukarı kşklrınartık tümüyle yok olduğunu söyleyerek haklarında gösterdiğim sevgi ve iyi düşüncelerdn yle telikli br yolculuk içinkendilerini kılavuz ve koruyucu seçtiğimden dolayı teşekkürettiler

Daha sora reisleri durmund oln Hacı Blal adlı şahıs busözlere ilave olarak Bizler sizi yalnız dostınuz değil aynızamanda köleniz ol:cağız Ama size şunu atlatırım ki Türkistan yolu İran ve Osmalı ülkeleriin yolla gibi raat ve güvenli değildir Orada yolculuk yapılırken genellikle haftlarcabir eve bile rastlmaz Bir lokma ekmek bir damla içecek sutedari mn olamaz Çöllerde fırtına çıktığı zamn, iri kumlar altına gömülüp kalmamak için yol değiştirilirse eşkiynın zaim kılıcı ile öldürme ya da ellere düşüp sora köle gibi satılma tehlikesi de vardır İşte endi, bunları ayrıntılıolarak düşünüp gözönüne alınız ve ona göre karar verniz Çünkü birgün pişman olabilirsiniz Biz ileride uğramanız ihtimaliuzak olmayan laketten dolayı üzerimize sormluluk alama

yız yca şunu da atrdn çıkarmamalısıız ki vatanaşlrımızın büyük çoğunluğunun olaylar hakkındaki tecrübeleri vedünya durları hkkındaki bilgi ve kavrayışları bizi düzeyimizde olmadığı için duymuş olmanız gerektiği üzere misaırperverlikleriyle üü olmakla blikte uzak ülkelerden gelenyabancılar hakkında daima kötü düşünürler" dedi rkasındanda Dönüşünüde doğal olarak eşlik ve yardımlarımızan

mahrm olacağınızdan o uzun esafeyi kendi başııza aşayıgö zünüz kesiyor mu?" diye sordu

24


25/223

ah Yck ağ

Ben rvişane bir tavırla bu uarılara hiç önem veeiş gibigörünerek rilerin kavli üzere bu ani dünanın dört-beşgün ikmet l bir misairhane lduğunu bilirum. Halihazırını düşümeip de gelecek endişesi çeken ve uzadıagelecek hesapları apan izansız Müslümanların aline gülerm. azizlerm beni götürnüz. Bu aancı dünanın gözümdehiçbir değeri ktur Ben ndan çktan usandım Artık nu terkeek istirum de cevap verdim. Bu sözlerim üzerne hacılar azim ve ietimde ne kadar kararlı lduğumu göerek beni

anlarında götürmee karar verdiler Her biri benimle arı akucaklaşıp öpüştü. skimiş gisilerne simiş kötü kkular nedenile bu kuklaşma pek hş br şe lşsa da işim luna girdiğinden çaresiz katlandım

Seret görevlileri de muhtemel thlikeleri sözknusu ederekaptıkları ualarla beni nietimden vazgeçimek için HacıBill kadar belki daha çk çalıştılar çeşitli öğütler veektengeri durmadılar. Aa tüm buların üzerimde içbr etksi madığıı görnce çaresiz düşüncelerini avaş avaş değiştirdiler;bundan sra mükün lduğunca aacımı desteklemee çaJıştılar. Hadar ndi hacıları huzuruna getirterek aramızdageçen knuşmalarda kendilerine sölediklerimi teid ettiktensra en ii şekilde krunmam için garet etmelerni tekrartekrar tavsie etmiş Kendilerine emanet edilen Padişah 'ın

endesi böle br endie hiet ve ardım ettiğini kanıtlaacak kimselerin mükatsız bırakılmaacağını da ilave etmişHer ne kadar bizt azır bulumadısam da sradan bana anlattıklarına göre görüşme sırasında hacılar kendilerine verilengörevi b dğruluk ve bağlııkla erne getireceklerine kesin biçimde söz ve güvence vermişler Sraları gerçekten desözlerinin eri lduklrını kanıtladıklarıa tanıklık ederim.

Verdikleri söz üzerine Ser ndi hacıların adlarını içerendete alarak kendilerne nş duka kadar hedie dağıttı Y-

25


26/223

B h G

mz eek ve su ile geçeye aışan isanla için bu bağış bü

yük bir eblağdıBir hafta soa yola çıayı karrlaşrık Bu rada Hacı Bl,bei görek için birkaç kez yalız başına ya geldi Böylesık s gelesi nedeniyle haknda i yersiz düşüncelere ka

pıldı. Diğer br deyişle, i ava br kazanç kayağı yernekoyarak ükün olduğu ölçüde yararlanak iyetinde olduğuannına kapılaya başadı Aa sonralaı güvensizlğ

bertraf eerek t bir tevekkülle Billi kendie çekeyebağlaaya kar verdi

Yolculuk giderleri için yıa alayı karrlaştırdığı az iktaraki paayı Bill'e gösterdi Rhatsız olaa neden olacak biçide gözüne garip göeek için ten arkadaşla nzeek üzere nasıl giye asıl davrgerektiği konusuna görüşünü sordu Son derece enun ol

du Herşey açıkça söyleeye başlaı İ olrak açlıı kestire Avrupalılrın giysilerine benzeyen Türk elbiseleriitaaen bırkarak Buhralılr giysilerinen giyie vefzlalık olark görükeri yatk ve gölek gibi şeyleri yaaala tavsiye ve uyarısında bulunu Ben e bu öğütlerinitüüyle kabul ederek yerine getiri Bu nedele ynıa alacağı eşya çok azalığından hareketiiz için kararlaştırılan

zandan üç gün önce hazırlanıBu araa gelecektek yol aradşlaıa iae-i iyet eteyeniyet ederek kaldklrı viran kervansaraya gitti Bunlrdanonört tanesi bir odaa on tnesi e diğer bir oaa kalıyoruBöylesne br yere bu ölçüe eski püskü eşya ve pislik yığıldığını örü boyunca göeği için anzarasının yaptığıetkiyi hiçbir zan unutaayacağı Bunlrın başlıca al ve

eşyası birer ilenci asasınan oluşuyordu Ben de sorala bu asadan bir tane edinek zorunda kaldı


27/223

h D Yck

Aamarın yanına vardığımda, birbirlerine gülmesi ve düşü

nülmesi bir Avrpalıyı üpetecek biçimde garip bir tvalet icraediyorlardı. Ben görr göez aşı bir sevgi gösterisiyle karşılayarak gelenekleri gereğince çay adını verdikleri yeşil sudanikram ettiler. Bir çanak dolusu şekersiz çayı iğrenerek içmekzornda kaldm. Çektiğ işkenceye ek olarak br çay teklif ettilerinde bağışlamaları ileyerek geri çevirdim. D böyle gerektirdiği için bu yeni dostlarımı sırayla teker teker

kucakladım. Hepsi de beni kardeşçe öptüler.Daha sonra halka şeklinde oturup hagi yolun seçilmesi yeğlenmesi gerektiğii görüşmeye başladık. Görşmeleri sonunda gaddar Teke Tüenerinin ükesiden geçilmemesi onlara göre oldkça velı ve konksever sayılan Yumut Türkmenlenin topraklanan geçimesi kara bağlad. Her ne kaar bu yol ,rk gü kaar çöllerde dolaşıza ede olacaksa da,

reislerimiz "İnsaların hilelerine karşı koymaktansa tabiatıgüçüklerne ayanmak daha iyid Biz daima Allah'ın rızasıkazamaya çalışıyorz Rahmer rahimi ola Allah böyle kullarını terketmez. dediler

Hacı Bilal bu kaarımızn Allahın yardımlarına mazhar olması için duaya başlayınca, hepimiz ellemizi yukaya kaldırdıkDua tamamlanınca, sakallarımızı sıvazlayarak yüksek sesle

"an dedik Toplantı böylece sona erdiEğer kevanla brlikte yola çıkmak istiyorsam ik g soa sa bahleyin çok erkenden orada hazır bulunmam gerektiğini öğrendim

Oraan sefarete dönünce so bir grişim mak üzere KonollyStudart, Morchroftch adlı gezgilerin uğradkları lkete bu

yaklarda Mösyö Blk Veiln Türenrin eline esr düşüpne zametler çektiğine, sona kendisini obin dükaya satın alıpesirlikten kurtardığıa ilişkin hikyeleri hatlatarak iyetm-


28/223

B a D a G

den vazgeçreye çalışılar Aa nedendr le aşkaları

nn lake n koraa dehşee düşee neden oladı;r ürlü düşünceden vazgeçed

Kararlaşırılan hareke gününün geces vak sefareek azzdoslarıla vedalaşala geç Bunlardan ks u gezdekgzl aacıı lyorlrdı Avrupa sefarelernn eurlarınagelnce onlar Meşhede gğ sanıyorlardı Oysa Tahrandan çıkığda uacağı yol kuzey doğuya doğru gden

Hazar Denz ve Eseraad yoluydu


29/223

3Thrn' dGümüşpy

Binsekizzalmışç 863 ılı Marının irmisekizinde şafkla irlike daha önceden oplma ermiz olrak karlaşı

rılan kervansaraa vardım Bn hacılr orada azır ulunuorlardı Hacıların en oksulları ellerine urma ddan ireruzn asa almışla aaklarına piade skerlerin kllandıklarından irer akkaı gimişlerdi İçlerinden gc eenler irer eşek a da kaır edaik emişlerdi Daha önce ran' zerlerinde gördğm eskiiş eliseler meğer sokakdaha doğrsu alk gisilerimiş Çnk gk ol gi

sileri iriri zerine giilmiş çeşili şekil ve reke amalı irkaç gömlekle ir ip kşk olşuordu. Dn zermdek elise il aaa kınca kendmi en pejmrde ir dilenci gii görmşm Osa ugn rkadaşlrma göre alas ve dialar giimiş ir krala enziordm

Herkes hareke için işare ekliordu. Bnn zerine Hacı Billeller kaldırıp eseliğimiz için dua ei Hepimiz sakallarmızı

sıvazlıarak "amin� der demez aalarımız kapıdan çıkılarArkadan gelerek gvenliği sağlaacak ölk olan ineklilerigeride ırkarak hızla ilerlemee aşladılar. Ben de ola çık

�


30/223

B ah a a G

tı Hreket yönüüz, Mazendaran'a bağlı Hazar Denizinin

güney doğu saillerinin uç noktasında kuruluş olan Srı adlı bir yerleşi yeriydi Taranın kuzey doğusua düşen bu yere aeket ettiğiz yerden sekiz günde vaılıyord

Br saat kadar yol aldıktan sonra bir geçide geldk Burada Şalık erkezi olan Tarn ve ovası gözden kayluyordu B nedenle son kez arkaa dönüp geldiğiz yola bir göz att Doğuluların deyiiyle güneş ufuktn bir ızrak boyu yükselişışıklarının parıltısıyla Taran binalarının çatılarını ve a Abdulazi türbesinin yaldızlı kubbesini tutuşturuştu. Burada,yılın b evsiinde doğa ban süsleriyle son derece canlılık ve köelik kazanıyordu İtiraf etek zorundayı ki geçenyıl genel azarası iç oş göreyen İran başkenti, şu andagözüe çok oş göünüyordu Buradan Tarana çevirdiği asret dolu bakşlar, Avrupa uygrlığının son sınrlarıyla bir ve

dalaşa anlanı taşyordu Çünkü bundan böyle barbarlıkdünyasnın sıkıntı ve güçlükleriyle uğraşya giiyordu Budüşünceler zinii fazlasıyla etkilediğinden, üzüntüü arkadaşlarıdan gizleek için ayvanıı geçecek olduğuuz ıssız geçidin eğr büğr yollarnda ileri doğru sürdü.

Bu sırada acılar sali yolcuların adeti olduğu üzere yükseksesle bazı yetler okuaya, tekbir getireye başladılar Ru

aalisi dedikleri Osanlılarn Orta Asya Sünleri gibi tezkir ve telil yapadıklrını bildikleri içn kendilerine katıl ayışıa kaışadılar Bununlabirlikte ortaya koydukları ör neğin doğal sonucu olrak bir zaan sonra Allaın ilaı ileeni de kendilerine uyacağıı uut ediyorlardı

Kervanız beni dışıda yiri kişiden oluşuyord. üüHokand Çin Buarası yani Kaşkar, Yarkent ve Aks yöreleri alkını Lider konuda olanlar daa önce tanıdığı kişiler bunların önde geleni ise Çn Barası aln Hacı Billadındaki genç ve neşeli Tatrdı inci sırada Hacı Billin ba-

0


31/223

T Gp

bası, bir şair olan el-Hac lŞyh Sultan Mamud yralyordu.Üçüncü sada da "İşan yani şyh oluğunu iddia dn lHacSalh adıda'güzl alklı birsi bulunuyordu. Bunar n dostluğa kabul ttlr Hatta hç kms b Rşid Efndi adıya anmıyor Hacı Rşid diy çağırıyolardı

Elbuz dağlarına çıakta olduğumuz için yolumuz sürkliyokuş yukı sürüyordu Bu ndnl yorulmaya başadım. Arkadaşlarım bunu hissttiklrindn Hac Bil yaıma gldiKrvan halkının bni kardşlri gibi svdikrini blirttiktnsonra Aahın yarımıya ynda bu mlun Şlrn sınırarından çıkp rahata rcğimizi bunan ilrid artk daima kndimiz gibi Sünnr arasında buunacağımız için Türkmnlrin sınrından güvnik içind gçcğiizi söyldi Bu iyi habr üzrin bizdn aha hızlı gidn öncür lüğün yani yayaara kavuşmak için hayvanm mamuzamaya başadım Yarım

saat içind d bunlara ytiştimYanlarına varınca yl yaya olarak Mkky kadar gidip gn bu adamarın hiçbir usanç v yorgunluk birtisi göstrmdn tam br nş v coşkyla yrdüklrini çoğunun bizim Macar havalaına bnzyn şarkılar söyldikrini kimilrinin duzn sürn yoculukları sırasında karşılaştıklrı garip olayarıhiky ttiklrini şaşırarak gördü. Garip düşünc v hayall

r acayip innç v kurntulara bakrsa Taran kapısından çkar çıaz tamamiyl Doğuya girmiş oduğumuzdan artkkndimi Orta Asya ortalarıda gibi saymay başadım

Bu şkild dağaın tplridn gçrkn hr n kadar gün ortasında hava sıcaksa da giysilrimin incliği ndniyl sabahnayazından oldukça üşüdüğüm için ısınmk amacyla zamanz hayvanda ip bir sür yayan yüryor yrim d yaya

laız içindn n çok yorldu nu hissttiğim aamları bindiriyordum Buna karşılık ola da bana hacı asalarını vriy9lad Hızla yürrkn dyada habrsiz akadaşlarımın yurtlaı

J


32/223

B a ş a a G

güzelliği hikayelerii dinliyordwn. Ardşlrım onuştn usndılrı zmn hep br ğızdn ziir vetehlile bşlıyordı Ben de n ere lit edere onlr tılıyordm İçlerinden genç olnlr, endileine nzemem için ne şilde reet ve ibdet emem gereği öğretiyorlr, ben de ütleri tümüyle tutr yerine getiriçe, yşlırdşlrı son derece enun oluyor birbirlerine, "HcıReşid iyi gidiyor, gerçe bir derviş olc diyorlrdı

Yol çıışıızn dördüncü günü, uzunc bir ese şr veço ötü yolln geçere Fiuh entinin bulunduğu yüse bir yyly ulştı iruzuh bir dğn etelerind urulmuştu. Dğd birtı üshem meviler bulunuyors d,şidi hp drudydı Bununl birlite, bursı Ir-ı Acemsnırınd bulunduğundn öne şıyordu Burdn ilerisi rıMzenrn sıırıydı Ht ertesi günü, dör st gittiten son

r gdiğiiz gçidin d bile Mzendrn Geçdi id Bu geçit Hz Deizi shillerine ulşıyordu Esiden Hzr Kpılrı dı verile geçidin bir oluydu

Dğın doruğu bulunn ervnsyı d brtn sonr, rtı ilerisi şidiye dr geçiğimiz ço ve çıpl rziye hiç nzeiyordu Çyırlı ve otllr ço bereetli ve verili rz üzeinde, yer yer, bl greş geniş ve heybetli

ormnlr slnıyordu Bu nedenle insn endisini rtıİrn'd snıyordu Burlrı bh mevsiine özgü güzelliği öyle bir frlı ve çım verdi i, şimiye d issemete olduğu üzcü duygulrd gönlüde eser lmdı vremi srn bu iç çıcı yerlerin gönüşü bn gezim sırsınd,ileride bş� gelesi olsı tehlieleri düşümeyi büsbüünunuttudu Buun d lmyr, ypcğım geziyi, in

hylhnesinde ço güzel relerde gösteeye bşldıArdşlrı hiç düşüneden, yvş yvş, çevrenin güzelliğine hyret dolu bışll göz tmy bşldılr. Böyle

2


33/223

h Gümüp

cenet gibi yeeşin Şilern eline düşmesine üzülüyorları acı Bil bana hian "Yeryüzünün en güzel bölgelerinin k elinde olması garip değil iir? dedi. Sora sözünün kaıla olarak inisan'a İngilizerin sahip olduklnı, yolcuuğusırasında görmüş olduğu Rusyanın güzelliğini ve Frengisnın, yni Avrpa'nın aaılan güzellik ve bayındırlığnı ilerisürdü Arkasından da İşe bu hal, Dünya mümnn zındanıkfirin cenneiir adisii doğrlamakadır dedi. Hacı Sulanise bizi eselli emek için, aksi görşü savunrak okand ileKaşkarın kzey sınırlarında bulunan Uş keninden Kaşkarkenine kadar uzanan dağlık bölgelerin güzelliğinin buralarayeğleneceğini öne sürdü Geçmeke olduğumuz uzun geçidinkuzey ucunda bulunan Zirab adlı yere, azar Denizi ni kuşaan snırsı oraar başlıyordu Sabaleyin erenden o geceyigeçireceğiz afen adlı yere ulaşık aen güzel bir şim

şir ormanı içindeydi Burada çayımızı azırlamadan önce,gençleriz soynup oraa bul bir alı su kaynağna grdiler a girer giez fryad edek büyük bir hz ve elaşa kaynaka çıkarak yanımıza koşular Meğer orada gördükleri ikikaplan korkmuşlar Oanda çeşili yırıcı hayvanla vrdı.unlr içnde hesaba gelz sayılıyla çkallar önde geliyorsada biz onarda endişe eiyorduk Çü onları ellerimizdeki

sopalla koalayabiliyorduk ele ben knduralarımı ve heybemdeki nevalei kapamak için çakallara ekme ve yumruklrmla krşı koyuyordum Ama hayvnların arı arkası kesimediğinden uzun bir süre onlla adea kavga ediyordm

Eresi günü yolumuzdn biraz uzaka bul Şeyh Tebrizi aımüsahkem keni gördük Şeyh Tebrii hayli amandan beri,yeni bir mzhep oluşurn Babile adlı muaassıb fırkn isila

sı alındaydı Babilerin ariba ve mezalileri bu yöre snlerni dehşe içind bıraışı arabeler çevresinde yeralan güzel bhçlerde ikili porkal ve lmon ağaçları rekele dol-


34/223

B a a a G

duran sarı ve kırmızı meyveler, yeşil yapraklarla çok hoş biranzara oluşturyordu.

Daha sora Mazendar'ın il merkezi olan Sarı kentine ardıkMazendaran eyaletnin ticat e sanayi açısın şlıca keniBalirş ise de, istihkmlarının köülüğüne karşn yine de buSı kenti il merkezi seçilmiş Sar kentie övgüye değer birşey yoktu Ama bana önemli bir icaret merkezi olduğunu söy

lediler Bu yönde İran devleinin en son kenti buradsrPardan geçerken, bizim Sünn hacılar olduğumuzu anlayan bize hakareter eeye, galiz küfürlerle küfreeye şladılar Giderek rezleti öyle bir dereceye vardırdılar ki, sabrımtükendi Ama çevrede toplanan yüzlerce Şi ile uğraşmak imknsız olduğµdan, çaresiz sükt ettimx

Sr da, yayalarımıza hayvan tedariki için gereken zdan

daha zla eğlenmemeye karar verdik Buradan deniz kıyısıhayvanla bir gülük yoldu Yol üzernde birçok batklık bulunduğu için, bu mesafeyi yaya geçmek mükün değildi Sar diki gün kledikten sora Karatepe köyüne doğr hareket ettkKratepe köyünü hakı El-i Sünnett Sarıda bu köy handan krşılaştığımız birkaç kişi, bize çok dürst insanlar olrakgöründüler Bu nedenle bu köy hakının bizi çok iyi karşılaya

caklarını düşünüyoruzDokuz saat süren sıkıntılı bir yolculuktan sora, akşam üzeriKaratepe ye ulaştık Köyün siyah bir tepe üzerine kurlmasıKaratepe olarak adlanırmasına neden olmuştu. Sözkonusutepein bir yaında İanlılar, diğer yaında da fgaılar otryordu. Köyü, içinde bulunduğumuz yüzyılın başlarında oldukça mamur olduğu anlaşılailiyordu Asya tihlerinn so

nuncusu o Nad Şah rafından kmuşt. Nadir Şah, egemeniği altındaki Afganlılarla Türelerden oluşan askeeri

( San ha tümüyl Şilerd oluşı. [A.Ö.]

34


35/223

h Gümüp

nn İran askerleryle brlkte yaptıkları geçt törenn zlemekçn tahtını bu ten üzerne kuraış. Te üzernde, bu yebana gösterdler

Nadr Şah burada hep şel ve sevnçl zlarında kaldğından vaktn genellkle çeşl eğlenlerle geçrmş nun buraya Süni Müslümanlardan br grup geterek yerleştrmessonraları büyük yararlar sağlamış Ç İranlıların bu çevredebuluan Trkstan'a bağlı Yumut Türleryle çok zor olanlşk ve letşler aak bu köyün Afganlıları aracılığı le gerçekleşyordu eğn Türenlern elne esr düşen İranlıların ger alınablmes çn gereken pazarlk anca buların arayagres le yapılablyordu

Karatepeye varınca kendsyle daha önce tanıştığıız, Aganlıların ler gelenlernden Nurullah adlı kş ben evne götürmek sted Arkadaşlarımdan ayrılmamın uygun olmayacağınıöne sürerek özr dledm Bunun üzerne ısrarlı davetne HacıB' de ortak ednce cat etmemek çn br bahanem kalmadı.

Nurullah'ın ben evne götme konusunda böylesne ısralıdavramasının neden şn başında alayamadım Fakat azsoa anladım k Devlet- Alye 'nn Taran seretnde sapolduğum nüuz ve tbaı bldğnden, bz memnun ederek brtavsye mektubu almak styomuş. İstedğ mektubu menunyetle yazarak deral kendsne verdm

Nuıllaın evn bze ayrılan asına yerleşmen emen akasından odam zyaretçlerle doldu Oelener duvar boyuncabağdaş krp dzlerek yarm br dare oluştrdula. Br se be

n zledkten soa kend aralarında görş alışverşne grştler Sonunda gezm da ulaşt düşüncey açıkça söylemeye başladılar Çoğunluğun düşünces "Bu adamn gönüşü çbr şeklde kendsnn br devş olduğunu göstermyorüzünün görünüşü pejmürde gyslerne uygun değl Bu ne-

5


36/223

B h G

dele hacıların bu adamın Sultan'ın Thrandaki elçisinin akrabası olduğuna ilişkin harlerinn doğr olduğu açktr." biçiminde açıkln soa hep birlikte ayağa kalktılr İçlerinden birisi Bu muhterem zatın Hiyve ve Buhara Türenlerirasınd ne yapacağı yanız bilir! dedi. Bu söz ni biraz telaşlandırdı Çükü bu giysiler altında gizlemeye çalıştığm gizli amacımın böylesine çabuk meydana çıkacağını um

muyordum Bununla birlikte ben bir Doğulu gibi laubalibir tavrla düşünce denize dalmış ve sanki konuşmalrı hiçduymmış gibi oturordm. Adamlr konuşmalrına katılmadığım görünce işin gerçeğni Hacı Bilalden sordulrHacı Bilal de cevabına, nim Sultnın memurlarından br eendi olduğumu Rabbni bir ilhın bei fani dünyaya aldnktan koruyarak evliyaullahın kabirlerini ziyarete yöneltiğinisöyledi. Bu sözleri şaşkınlık içinde ve başlarını sallayrak dinledikten sora bu konuda tek bir kelime bile etediler. Çüküilhami bir emirden sözedildiği zaman halis Müslümanlarınkuşkulrı açığa vurmaları şöyle dursn ksine bir riyakarnkendilerini aldatmk istediğini anlasalar bile yne de doğrlayrk kdirlerini bildirmek üzere birkaç kez maşaall" demeleri bir gelenektir

İşe bütn bu durlrı· göz önne alark henüz irn sırla dışa bir adım-ble atman kenii Orta Asyada göeye başladım Çükü bu şekildeki raştırıcı sorularla bazı Snlerinhakkmdki suiznlrı ni fzlasıyla endişelendiriyordu İleride tmmen bu Sünler arasına düştüğümde halim ne olacakdiye düşünüyordum

Ziyaretçiler çeşi konuşalrla bize s kadr z ky

beirdikten sora gittiler Biz de serbest kaldık rahat eeküzere çayımıı hzırlamaya başladık

Tm uymk içn yacağım sıraa şmiye kadar ev alkınnsandığım üren kılıklı bir adam yavaş yavaş yaıma soku

3


37/223

aha Gümüp

lup oturdu Arkasından da mrem bir şelde kendisinin aslen

Kabile bağlı Kandehardan olduğunu ma maslahat gereğionbeş yıldan beri delarca Karatepe ile yve arasında gidipgeldiği için Özbek ülkesini ve uhara yı iyi bildiğini ima ederek kendisiyle dost olup yalnız ikimizin büyk çölü birliktegeçmemizi önerdi Cevap olarak Krın Müminler kardeştir buyruğu gereğince bütün Müslümanların kardeş olduklarını söyledikten sonra akkımdaki iyi niyeti için teşekkür ettiğimi ama yol arkadaşlarının arkadaşlık hukukunu gözetmenindevrişliğin gereklerinden olduğunu belirterek önerisini kabuledemeyeceğimi anlatmaya çalıştım Fakat sözü uzatmak niyetinde olduğunu anlayınca uykumun geldiğini yatmak istediğimi söyleyip başımı ağrıasından kurtuldum

Ertesi gün ev saibimiz Nurullah akşamki admın afyon tiryakisi boş bir herif olduğunu ve kendisiyle görşmekten mmknmertebe kaçınmam gerektiğini söyledi

Hacı ill Hiyveye kadar daha iki ay srecek olan yolculuğumuz için gereken ihtiyaçların teminiyle uğraşırken ben de Karatepnin doruğuna çıkıyordum Oradan Hazar Denizi dahadoğrusu Hazar Dezi nin batıdan bil dille sınırlanmış Ölü Deniz olark adlandırılan bölümü görnüyordu Aşur Ata köyüsözkonusu dilin sonn klmuştu u dar bn uzaktan de

niz yüzeyinde bir kordela gibi görnüyordu Dil üzerinde yalnız tek sıra dizilen ve gözden kayluncaya kaar uzn ağaçlar blunuyordu

u çöl yerlerin genel durumu insaa şevk vermediğinden hemen tepeden inerek yakında çıkacağmız yolculuk için yapılanhazırlıkların hngi aşamaa olduğu öğreme! üzere kaldığımızeve döndüğüm zaman iyi haberi aldım Nurullah deniz geç

mek için gereken aracı ayarlmış Rus askerlerinin malzemelerini taşıma hizmeti gören bir Afgan gemisi bizi buraan AşurAta limanına kadar adam başı kran yani bir fak karşılığında


38/223

B h ş G

götüreceiş. Bir kere Aşur Ata 'ya ulaşUkan sora, Türen-lerin yardımlarıyla birkaç saatte Gümüşte'ye ulaşabileceği-

miz dün akşamdan söylemişi Aşur Aa da, Rusya zme-tinde bulunan Türkmen reislerinden Hazar Hn 'ın her zamanyoksul acılara yardım ettiğinden söederek u bulup görme-mizi salık verdiler Hazar Han tarafından iyi krşılanacağıız-dan emindiler u müjde hepimizi sevindirdi neşelendirdiHep bir ağızdan Nurullaha dualar ettik

Afganlı kaptanın, hareket etmek üzere hazırlandığı sırada, bü-tün hacıları gemisin almaya razı olmasına krşın beni almistemediğini öğrenince nasıl bir hayrete düştüğümü anlamakzor değil Meğer kaptan nim Padişahın gizli görevlisi oldu-ğumu düşünüyor, benim gibi öneli birisini gemisine alması-nın, duyulması durumunda Ruslarla mntazam biçimde sürenticaretinin kesilmesine neden olacağından çekiniyormuş

Bu durum beni zlasıyla üzerken, arkaaşları son derece öfkelendirdi Kaptanın kararında ısrar etmesi durumunda, hare-keti diğer uygun bir mana erteleyeceklerni, benden ayrılmaya hiçir biçimde razı olmaacaklarını kesin bir dille açıkladı-lar Afyon tryakisi Emr Mamed'in bile, onlarn ay ola-rak i hayl dil döktüğünü memnuniyetle öğrendim Bu tepkiüzerne na an adıyla anılan Afgaı kapn karşılık vermek-en aciz kalmış Sonunda yaptığına pişman olduğunu söyleye-

rek bize tam olara güvemeye başladı Sora da benden, Hay-dr Endiye ir tavsiye mektubu yzmamı istedi

Kaptanın hakkımdaki vesveselerini güçlendirmeyi maslahatıma uygun buldum Bu nedenle sırf kuruntularını pekiştirmekçin istedğini kabul eerek Taran'a yacağım tavsiye mektu-bunu Nurullah'a bırakacağım dair söz verdim Kendim hak-kındaki gerçeğn daima şüpheli ve esrarlı kalması gerektiğininladığım için, bu söüü yerine getirmemeyi uygun buldumNice yalan ve aldatmalara maruz kalarak yetişmiş olan Doğu

8


39/223

aa Gümü

halkı, özellikle de Müslüanlar, meçhul kişilern kendilerinikandıak için söyledikleri sözlern aima ksi kal edegeldiklerinden, bu olayda nden göreceği bir red ve itirazhaımdaki şüpheyi giderecek yerde yerde tersine büsbüün yid erd. Her neyse, iş bu kadarla erd, bndan sonra konuya ilişkin birşey söylenmedi

Gümüşte için kiralanmış bir Türen gemisinin kaptanınınbütün kervan halkını, sırf Allah rzası içn prasız olarak gemisne kabul edeceğni har alk Bu nedenle akşam üzeri HacıBill ve Hacı Salih'le birlikte Yakub adındaki gemi kapgörmeye gittik Genç ve bhadır çereli bir adm olan kaptan,her birimizi ayrı ayrı kucaklayrk öptü Hazırlıklarmızı tammlayabilmmiz için hareketini yirnidört saat erteleyeceğine söz verdi

gn sora esmekte olan uygun rüzgrdan yararlanarak hare

ket edecek olan gemiye bimek üzere sabla birlkte deniz kıyısınd toplandık Herbirimizin arkasında mutad yükten başkabirer çuval un vardı Gemiye taşıp yerleşmemiz epeyce zaman alı Ç buraa deniz br ayli mesafeye adar sığ olduğundan, büyücek bir salapurya türnden olan gemi sahili birmil uzağında demirlemişti. Oulmuş bir ağaç gövdesinden yapılmış bir kayıkla teker ker gemiye taşndk Salapuryanın birdireği ve yelkeni vardı Har Denizi nin doğu kesiminde,Yumut kabilesinn elinde bulunan Çerakin adlı aadan burayaneft ve katrn getş ve buradn da buğay yüklenerek döneceiş.

Gemiin güvertei olmağı için iç kmse için özel bir yer lirlemesi mümkün değildi Herkes geldiği sırayla beğendiğiyere karı arşık yerleşti Bu kargaşalığın ileride hareketlerine güçlük çıkaracağını gören Kaptan Yakubun ihtarı üerine: ve nevalemizle birlikte yeniden taşınıp gen kenarları ık biçimde ve iki sıra haline dizildik Böyle dizilnce, ara-


40/223

B a ş a a G

mızda tayfarn dolaşabileceği kaar dr bir geçiş kaldı. Bundan sorki z pek hoş geçmedi. Her ne kar gündüz şölele vakit geçirildise de, gece olunca, arkadaşlarm ukuadaldrından, şimdie kadar dike olan durmlar değişerekgein hreketine göre sağa sola uvrlaa başlar. Bud üzerine ne apacağı şaşırdım Hele bir ra, hacılarnbiri üzerie atı Birkaç saat kendisine atklk ee bir ana, horlaması ukua büsbütün engel oldu Fzla olrak sağım solumdki arkadaşları da zaman zan göğsüme a da

bacaklarıma çarpıorlrdı. Buna krşın kendilerii uandırmaa cesret edemiordum. Çükü bu davraışın büük gühlardan saılacağını biliordum.

Miladın binsekizüzaltmışüçünc (186 ılı Nisanının onunarastlan bugün öğle üzeri, ugun bir rüzgr elkeler doldurduğ içn, bidiğimiz küçük gemi ok gibi gidiordu Sağımızdadha önce sözettiğim uzun ve nce il, solumuzda oaa kaplı

dağ bulunuordu. Bu ağ üzerinde, İan'n en büük hükümdarıolan Şah Abbas Eşref adıla ün kaznn bir sra aptırmıştı.Bahar mevsiminin güzelliği, olculuğumuzun güzelliğini artırıordu. Çektiğim acıa karşn zhnimde bir rahatlık hissetmee başladım. Çükü, daha önce e dostlrımın görüüşündengöüme düşen kork ve ürrt artık giiş, kendilerne gösterdiğim güve zack davraışlarda bulnmaacakl bun

ların lgöstermelerile her türlü tehlikee göğüs gerilebileceğine ilişkin kesin bir kanıa ulaşmıştım

Akşm üzeri, rüzgr kesildği için kııa akn bir erde demrattk. Bunun üzerine herkes sırala salapurnn ocağında çapişirdi Kuşağmda br miktr şeker kalmıştı Hacı Salih, SultnMahmut ve nimle birlikte ça içmesi için Kaptan Yakub'udavet ettim Çok memnun olu. Konuşmalarımız doğal olrk

Türkmenlerin "aamn denilen hrliklerne geçti. Bu gençaam oldukça laan olduğ için bize bu· konu a bir sü-

0


41/223

hd Gümüşp

rü hikaye nlttı. Gözleri son derece prlktı Snki, bu sırdgökte bulunn ydızlrın prıltısıyl yrışıyordu Sü molllr hoş görünme mcınd olduğundn, olr yrnmk içinşimdiye değin brçok Şiyi esir ettiğni, bulrl yptğı kvglrı yrıntılı biçimde hikaye etti Birz sor yımdki rkdşlr uymy bşldklrı için n, gece ysn kd bu ci hikayelerini dinlemek zorund kld

Kptn Ykup yrılcğı sırd, Nurllh'n tenbihi üzerine

beni Türen reisi Hn Cn'ın çrın konuk edeceğini, onuntrfındn ğırlmm için özellikle tvsiye edilmiş olduğumusöyle Kenisi de Nurll'n bu görşünü çok yernde buluyordu Çükü on göre ben, diğer hcılrl krşılştırılmycğımdn, rıclıklı bir durumd bulunmm gerekiyormuşKptn Ykb sözlerii, "Hn Cn kudretli bir kbilein kskl 'ı, yni reisidir Bbsınn hytınd bile dervişler, hcılrve ybncılrn hiçbir kimse, onun ekmeğni yemeden, suyunu içmeden Gümüşte'den geçmeye cesret edemezdi Özellikle siz Rum' dn geldiğiniz içn, doğl olrk size dh çokhürmet edecektir. Ztıızı kendisine tkdim ememden dolyıbenden memnun olcksınız diyerek tmmdı

Ertesi gün sbleyin hv zuldu Geminin seyi çok ğırlşt Bu nedenle, Aşur At'y vrdığmız, hemen heme gecolmuşt Aşur A Ruslrın elindeydi Egemen olduklrı ülken güneyden son sınrı oluşturyordu Yklşık yirmibeş yılönce Çr trfındn istil edilmişti Dh doğrusu, Türkmenkorsnlrını şmlı biçimde yok etmek üzere Hz Denizi 'nde gemi işletmeye bşldıklrı zmndn beri, bursınıRuslrın elne düşmüş symk gerekir snıyorum O rgelinceye kr, Türmen deniz hydutlrı, zmn zmn Hzr Denii shillerinin çeşitli yerlerine eşkiy bölükleri çıkr

rk komşu eyletleri yğmlrlrmış Aşur At önceleri ıssızmış Ylnız deiz yüzeyinden neft topl

J


42/223

G

mak üzere toplaan gemilere özgü br yermş. Bugün İran'dn

gelen yolcular için, rada ihtiyacı karşılayacak bir iskele ya-pılmış durumda Hemen yukarıda andığımız uzun dilin doğuucnda bulunan bu yerde çok sayıda ev yoksa da, yapı trzı Av-rupa mmarisne uygndu Özekle kilisesnin ç kulesi bir yapıydı Ruslr bu uk yer için ikisi büyk birisi ol-mak üzere üç vapur tahsis etmşlerdi Rusya gmeleri ile Ejder Hndan gelen ticaret gemileri sırf Rus vapurlarının süreklikorumaları sayesnde deniz haydutarının saldırılarından eminolabilyorlardı Bu tehlikenin ticaret gemileri için yalnız açıkdenizde olduğu sanmasn sıl korkulacak yerler sahillerdiTicaret gemileri sahillere sözkonusu Rus vapurlarındn birisieşlik eeikçe yaklaşmazlardı Dönüşlerine de yine onlarınyardımlarına muhtaçtılar

Moskova hükumetinn, Türmenleri eşkiyalıktan vazgeçirmekiçin harcadığı büyük mesai ve külliyetli para sonucu olarakşidi eşkiyalık eskye oranla bir ayli azalmıştı Ama bu belanın tamamen ortadan kaldırlması dah uzun zaman mümkünolamazdı Bugün Gümüştepede zincirlerle bağlı İraı esirler,hatta Rus gemiciler bile görülmesi nadir değildi Hele Türenshillerinde gece gündüz korsanlık yapılıyordu.

Doğu sahillerinden İran kıyılarına giden gemiler genel olrakbrer izin lgesi almk zorundadlr. Bu izin belgelerinin yıllık vergisi, geminin genişlik ve büyüklüğüne göre sekiz altın-n on, imi z onbeş altına, yani acar altınna kadar de-ğişir İzin belgelerinin her yılın sonun yenilenmesi ve AşurAt iskelesine her varıldığında ibraz edimesi gerer Ru me-murları belgeyi muayeneden sonra içinde esir silah ve kaçakmal olup olmadığını sorduktan sonra gemiyi rarlar

şte bu geiş kapsamlı güzel uygulın doğal bir sonucu olark bütün Trkmen ticret gemileri deftere işlenmiş ve her iste-nildiğinde denetleme ve raşa imknı elde edilnşti Bu -

2


43/223

ümüp

rala uyaktan kaçınan kimi geiler vrsa da, bunln seyir veserleri düzeli ve aralıksız süüyor; Rus karkol gemileine

rasladıklarında kşı koyarlarsa batılıyoldı. Bu şiddetli ön-leme başvumalarında Rusların başlıc iki amaçlrı vardı Birincisi eşkiyalığın kimi yerlerde mahvettiği ticareti yenidencanlandıak; diğei de, kimi yerli kabilelerle dostne ilişkilerkurarak kendileine düşmanlıkta diremesi muhtemel kabile-leri sindirmek üzere, ileride onların yardımlarını sağlamaktı

Aşur Ata limanına ulaştığımızda vakit bir hayli geç olduğun-dn yerel görevliler mutad muayeneyi ertesi güne bıraktıl

Yalnz Yakup pasaporunu göserdi ve br kenara demir aıkBen ertesi günü yapılacak muayeneden endişe ediyordumÇünkü henüz teiin varlığıı sürdren yazlığının ve bir Asyalı çeresine bezemeyen simamın Ruslara aslımın Avrpalıolduğunu keşfettirmemesi mümkn değildi Gerçi Ruslardaninsanlık dışı bir davrnış beklemiyordum Tam tersine aslımı

öğremeleri durunda, sr ka endişesiyle beni bu ehl-kli yolculuktan alıkoyabilirlerdi Ama beim asıl korkun budurumda Türenlerce gerçek kimliğimin öğrenilmesiydiÇükü, Block Veil 'in uğradğı laket hatırlayarak a sorakendimi dayanılmaz kölelikten kurtaak için vermek zordakalacağım paralrın miktarını düşünüyordum Bu acı düşüncegözümün önünde dur Avrpa uygarlğn son görntüleri-

nin güzelliğini mahvettiErtesi gn büyk bir heyecnla uyndm Aşur Atada bir çnsesi geliyordu ol rkadaşlarım, bugün karın özel günlerin-den bir pazar günü olduğunu, kilisede ibadet ettiklerini haberverdiler Fakat n hangi paza günü olduğunu bilemiyordumÇevreye bakınca yukarıdan aşağıya kadar donş bir savaşgemisinin yad< :duğumuzu gördüm Biraz soa, resmi

elbiselerini giyi, son derece talimli kürekçi denizcilerledolu bir sandal ayrılark sahile yanaştı, oradan yine çok süslü


44/223

B ah a a G

b ünifrma giyimiş bir subay alıp gemiye götürdü. Bunun

üzernden bir çeyrek gemeden gemiye yanaşmamız ei geldi O sıraa gemnin güvertesnde başl bazı subaylarn toplanış olduklarını gördüm. Ruslara yalaştıkça kalbimin çarpınsınn artğı itiraf etmeiym Mümkn olduğu kadar dikkati az çekecek bir durum bulyı, yani k yüzyüze gelmemeyi istiyordum. Güzel br rastlantı sonucu salapuryamızgeiye yanaştığında, birkaç kişi ile birlikte oturduğumuz yerRuslrın taafıa geldi Bu rumda yalız ensem görülebilirdi.

Özel günlerden birisinde olunduğu için denetleme ve muayeneçok kısa sürdü; "domac denilen memr ile Yakıp arasnda geçen birkaç sözle sınırlı kaldı Ne ki, bizim dlenci deeği görnümündeki topluluğumuzun garip manzarası br süre subayların şaşkın bakışlarına ve aralarında konuşmaları neden olduBirden içlerinden birisiin "Baksanıza bu hcı ne kadar beyaz

tenli! dediği klağıma çalındı Benim hakkımda söylendiğinde kşku olmaan bu söz nden şüphelenildiği gösteriyorsada bundan başka bir söz söylendiğini hatırlamıyorum

Yakup döner dönmez Rus gemisnden uzaklaştk O z kada ya uyur gibi yüzükoyun yaakta iken, artık korkulaakbirşey kalmadığı için rahat bir nes aldım. Az b zaman soada batıdan bir rzgr esmeye başladı Yelkenlerimizi açıp yola

koyulduk Bir saat gittikten sora Türkistan sahilleri görnmeye başladı.

Türkistan sahilleri, deniz yüzeyine paralel, düz ve basit bir aaziden oluşuyordu Uzaktan uzağa bazı tepeler görünüyordu.Yolumuzun urdan ötesinde önmüzde gitmekte olan gemilerin yolunu izledik. Diğer bir deyişle onların geçtiği yerlerdengeçiyorduk. Braz sonra a yelkeleri topladk Çünkü geminin

yüzebileceği snr bitmişti. Artık sığ sul başlıyordu Gürgeneırağnn ağzına demr attk. Buran birbuçuk ml kadr uzak Gümüştepe görnüyordu. Genel görünümü br aaya getiril-

44


45/223

T dn Gümüp

miş birka yüz arı kovanına benziyordu. Burada da, Karate'de olduğu gibi uların ığlıı nedeniyle kıyıya yanız küükkayıklar yanaşabiliyordu. Gügene nerinin uyu ibir zaman

ekilmiyor bir ayli olan derinliğini koyordu. Ama ağzındapekok kum toplaıştı.

Karaya en önce Kaptan Yakup ıktı. Daa önce özettiğim iioyuuş ağa kütüklernden yapılan ü kayık gönderene kada

uzun br üre beklememiz gerekti. Gelen kayıklar epimizi ancak brka erde kıyıya taşıyabildi. Karaya en on ıkan Hacıbilal ile bendim. Kaptan Yakup ar verdiğinden Han Canınbizi bekemekte olduğunu memuniyetle ördük. Karaya ıkmamz iin yard etmek üzere toplanan alkın biraz arkaındaduruyordu.

45


46/223


47/223

4üml haıabazı blgl

Türktn şkn gözemerm ntmy geçmeden önceGürgene ımğı le mdery yn Ceyhn nehr rındktoakard yşyn gebe oymak ve şretlern ve detler hkkınd bzı blgler myı gerekl göryorm B blgler kşel gözlem ve deneymlerme dymktadır

"Rmd yan İtn d H ın rahmet Şamda çeşt çeştdüny metler Bğdat lm ve t Türk'd d kn ve neet lmı gelen ek br rp tözü Türkta ll rının hlı k doğr bçmde orty koymaktdı

B oymaklr d olrak verlen "Türen özcüğüyle "afTürk amı ltılmk tenyor Doğrda yptığım arştır mlar göre Moryef'n de yyımldığı gb Türeler ekz hlk bölümüştür Her hlk kend çnde brkç oymğ oy mkr d "tr denen şretere yımışdır

Her tr bey brbrne trler de oymkar ıkı br bğl bğlı

dırlr Hlk rınd karşılıklı rdımlşm ve dynışmy neden ol bğ yen grp tm rığını kormaktve ürdüektedr D genç yşındn r ng şret ve oy

47


48/223

B ah ş a a G

mağa bağlı olduğunu sağlam bir biçimde öğrenmeyen, birövünç vesilesi olarak aşetin güç ve çokluğunu anlatmayanhiçbir Türkmen görülemez. Çükü her birey üyesi bulunduğuaşireti himayesi altınadır Diğer klan yai aşet bireylerininateş ve salırılrınn bu saye kornabilir. Öyle ki b kişiyeyapıln hksızlık nedeniyle onun üyesi bulunduğu aşret ya daoymk halkın tümü davacı olur

Bu Türen oymklrındn bri E Bala ile Tecen arasındadiğer bir deyişle Horasan sınırın yaşayn ve İran devleti uyruğnda bulunan Köklen adlı oymktr Yklaşık oniki bin çadrdan diğer bir deyişle alış bin nüstn oluşan Köklenleron aşirete bölünmüşlerdir Bar uygarlaşmış, eşkiyalığı ter-keilerdir.

Başka bir oymağı a Yumud ya da Yumutlr oluştr. Yumut

lar İransınırından Ceyhun nehrine kada uzanan Hazar Denizi'nin doğu sahillerinde ve bazı aalarda sakindler. Bu oymağa bağlı dört aşretten bri sürdürdükleri eşkıyalık nedeniyle iğerlerinden ayrılarak İran uyruğuna girmişlerdir Yumutlarkırk bin çadır, yani ikiyüz bin nüfstn oluşan ir toplulk olduklrını iddia ederler İşte biz bu oymağın sakin olduğu topraklr içinden geçeceğiz Yumutların kzeyinde, Hazar Denizi

ile Aal Deizi yni Harezm Deizi rasda da onii bn kaarçadırn oluştuları thmin edilen Çavdur adlı Türen oyağı bulunur Çavdurlrın sınırı Hiyve yöresne yaklaşr

Tecen neri doğu tarafına Ceyhun nehrine kadr oln op-raklarda Teke Türkmenleri yaşar. Mösyö Block Veil syehatnamesinde bunların yaylaklrını, gelenek ve göreneklerini anlaıştır B oymak Türkmenlern en gaddar yağmacılarıdır

Tke Trkmeleri alış bin çadır halkı kaar olduklrına göresayıları iğer oymaklrdn çoktur. Bular üç aşrete lümüşlerdir.

4


49/223

ü d B Bg

Merv yöresinde de Türenlerin en eskisi olan Salur oymağısakndir. Bunlr, Araplar zamanından ri yiğitlikleriy ünlüdürler Bugün sekiz bin kadar çadır halkndan oluşan Salurlarda üç aşirete yrılmışlardır.

Afganistan ve Mergab neri kaynağına doğr Pencde yörelerinde yiğitlikte Salurlar gibi ünü olan Sarık adlı oymak yaşarSayıları on bin çadıra inen S dört aşrete ayrılrlar Bular

komşuları olan Cemşidi oymağı dışındaki tm ürkmenlerledüşmanlık içindedirler

Mer ile Anduy arasında da Kara üreleri adlı oymak konr göçer Kara renleri bnbeşyüz çadır kadar olduklarınagöre ürkmenlerin en küçük oymağı iseler de tümü yaan birer haydut olduklarından, komşularıyla sürekli bir savaş içindedirler

Andhuy yakda da üç aşirete ayrılan İli adlı oyma yaşar Bu oymağın nüs sayısı olsa olsa üçyüz çadıra ulaşır

Ceyhun'un sol sahili ynca Belh'e kadr Esrari adlı oymakyeralır Elli-altmış bin çadr halkından oluşn ve yirmi aşireteayrılan Esrariler Buhara ya tabidirler

Sözn kısası Morayef'in i milyonu aşkın olduklrıı thin

ettiği ürenlern sayısı, im hesabı göre bir milyona bile zor ulaşmaktadır üm ürkmenlen yaşadıkları ülkeye uran adı verilir Yerli bilgilerin verdleri bilgilere güvenileceolursa bu yörler esas olarak kzeyden yani Makışla


50/223

B G

Maşlan ad bin şla anlamnda Minşlamş Bu bölge sadan İana göçen üen ymaklayla sai Saluve diğe üen ymalann asl yuduymuş vliyaullahtan lduğuna iandla Iağ Ata (Macacad a büyü ba demeti) ve Sa buada mednmuş Kabilei bugün de beziyaetght

Avupa ktasnda lduğu gibi üistanda da sy bilii y

mala aasnda anlaşa ve bili nedeni muşt İçinden geçeceğimiz Yumut ymağn çevesindei ymaklala ilişisine gelince bunlan Köklen yağyla şiddetl bi düşmanlkiçinde bulunduğunu öğendim tekte bulunduğum sadaYumutlala eke ümenlei aasnda baş göşmelei yaplydu Ylculuğumuz anda çk hayl lacağndan sözknusu göşmelein lumlu snuçlamasn azu ediydum

Hiçbi şeye aa veilemeyip baş yaplamadğn sadanhabe aldm

ükmene Rusladan çekinilese de İanlla hiçe sayaaaşağla küçümsele. Bu nedee bu cengave makla aasnda biliğin sağlanamamas aalanda süekli bi ayl vedüşmalk bulumas İanllan lehine bi duumdu. Haydutluğu endilei ile edinen bu vahşi maklan şmdiye kada

kmşu laa nasl yaşayabildiklei bibileini y etmemişldukla sulabili Geçeten de bu sunun s ve hikmetilaşldğ zaman şaşmama mün değildi Şöyle i llibi yasa düzen eğitim ve uygalktan ysun lmalana kaşn bibileiyle esmen ve alenen bi çekişme ve düşmanlkiçnde ladkla zamanlada aalanda öldüme namusa tecavüz ve diğe cinayetlee Asyan diğe uluslana aa çkaz astlan

ümen ymala din knusuna özen göstemedileinden bu duu İslniyetin etkisine bağlaak ün değildi gelenek ve göenekleine bağl bi ddu Çük ük


51/223

kkd B Bg

men oymaklar arasna gelenek ve gönekler eğişmez bir kanun hükmüneir. iç kimse bu kanunlara uymamaya cesareteemez

Türkmenler tutum ve avranşlarn yazya geçrlmemş amaeğiştirilemeyen ve her yere uyulmas zornlu oluğuna inanlan bu geleneksel kanunlar gerğince üzenlerer. Bununlabirlikte Türkmeleri ile büsbüün ilgisiz saymak a mümküneğilir. Ne ki iin buyruklarna olan bağllklar ikinci erecee gelir Baz müstesna urumlar şna genel olarak geleneği in buyruklarna yeğlerler.

Genel inanç Türenlerin İrallar esir etmelerin onlarn Şiolmalarnan kaynaklanan in üşmanlğ neenine bağlarOysa bu tümüyle yanş bir üşünceir Kesinlikle söyleyebilirm k Türenlerin çok eski zamanlaran ri alşkanlk haline getiriklei yağmaclğ terketmeleri ihtimali yoktur. Bu neenle komşular İranllar yerine kenileri gibi Ehli Süneolan Türkler olsa onlara a yle avranrlar Niekim halk

kenilerinin mezhebinen olan ganistan Meymene Hiyve ve Buhara bölgelerine halen sk sk yaptklar çapul iiamolamakar Hatta son araştrmalarm Orta syaa bulunan esirlern büyük bölümünün Sünn oluğunu ortaya koy

muştur.Birgün züh ve takvasyla ün kazamş bir hayutla buluşaakgörüşüm. Kenisine "Kurn Kem e tün Müslümanlarn hür oluğu açkça belirilmişken Sün kareşlenii naslesir eip köle gibi satyorsunz? iye sorum Cevap olaraklaubali ve küsah bir tavrla "Kurn Ke Kitabullah oluğuve her yöen nsanan şerei oluğu hale yine brkaç krana (yani anga) satlyor. Ye bir nebi oluğu hale Yakubunoğlu Yusu a satl. Fakat aba kö mü olu? Sorarm saa!ei

1


52/223

B a a a G

İslm dininin sekizyz yıldan beri bu arasında gelenek denilen eski alışkanlıkları yok edemediğine, din bilginlerininöğütlerine karşın, dnin yasaklaığı brçok adetlerin geçerliliğini bugüne adr sürdürdüğüne iat edilmelidr. Buna göre İslmiyet Türmenler ve Oa Asya iğer ge ve yörkleriarasında yalnız tapınma biçiminin değişmesine neden olabilmiş, başka br eti yapıştır. aşka bir deyişle Türmenlerbir zamanlar güneşe ateşe ve diğer doğal güçlere ettikleri kulluk ve ibadeti şimdi Mummedin belirlediği biçimde gerçe Tanr'ya yapıyorlar. na şılık, tarihin bildirdiği endilerine özgü ahlak ve esi gelenekler hl varlığını sürdürüyor;bunların ev ve yurtları bir yerde sabitleştirilmediçe göçebelileri yerleşikliğe dönüştürülmedikçe yok olmayacağı da kesindir

Türmenler arasında Araplardaki şeyhler, Türk boylarındakiasakallar yönetimi gibi çok eski zamanlardan beri süregelenbir yönetim görülmez. unun nedeni kendilerine sorulursa"ir reissiz biz ulusuz. Hiçbr z da üzerimize bir reis tayineeyeceğiz Çünkü hepiiz eşitiz Herkes endisinin hükümdrıd cevabını verirler. Gerçi bunlar arasınd da asakallarvardır. Ama bunlar reis değil aşiretin memru onumundadırlr nunla blikte bu aksaallr aşretin diğer bireyleine gö re bir derece aıcalılıdır u ayrıcalık daha doğrusu kendisine gösteilen sygı ve bağlılık yaptığı ietlere aşılı bir türödül abilindendir. Nüuzunu yasal sınırları dışnda llanmaması iğer bir deyişle tahm derecesne vdıaası duruunda kedisine de sevgi gösterilir

Türmenlein aksakalları müttefikleri olayan oymak ve aşiretlerle İran ve Rusya hükumetleriyle ilişi ve iletişimi sağlama aşiretlerinin diek ve temennilerii bildie konularındaaracılık yaparlrsa da temsil niteliğin tşıdılrı için önemli onulara endi başlarına kaar vermeye yetkili değildirler.

2


53/223

ü akkda Ba B

Nitekm şimdiye kadar bunların aracılık ve yarımlarıyla Türk

menlerin verdikleri zararların önlnmesi için yapılan çok büyük dakrlıklar bir yda temin edememiştir.

Aşur Ata önlerinden geçtiğim zaman, Gazili Gur sülalesindenHazar Han adlı bir l tanımştm Bu ada otuz ylan ri

Amiral ünvanıyla Rusyaya hizmet ediyordu Hizmetine karşılık ayda yaklaşık kırk duka maaş aıyor bu paranın on dukasnıkatibne veriyordu Yarı Avrupalı bir yönetim içinde yaşayan

bu aksakal çadırda otyordu Hazar Han'ın başlıca görevi nüzunu Türenleri korsanlıktan alıkoymak için kullanmaktı Belki kendisinden yörüklerin tasarladıkları saldırılarhakkna önceden bazı bilgiler alınması da muluyordu Çaşietinin bireyleri Türenlerin niyet ve tasarıarnı kolayıklaöğrenip Ruslara casusluk edebilirlerdi Amiral Hazar Han onları hiçbir zaman bu yolda klanmaya üç yetiremedi Bütün

işi, Moskof rası ile gece gündüz sarhoş olmaktı İleride birgündoğal olarak babalarının meuriyetine varis olacak oğulları da"Karakçı denilen haydut çeteleriyle ittik içindeydiler ve bueşkiyan hareketlerinden usların mkün olduğu ölçüde habersiz omaarı nedenlern oluşta ve araştırmayla vakit eçiriyorlardı

Bilimsel nitelikeri nedeniyle değil aksine sevgi ve sevecn

ike tarı sahip olduklarına inanılan imi rhsal ve izliözelliklerin ayalere dou zayıf kalplerine kork ve dehşet düşürmeleri nedeniye mollalar ürmener arasında aksakalardan daha saygın ve etkilidirler Hiyve ve Buharada öğrenimgören bu molalar iyüzlülük ve aldaa sanatını layıkıyla öğrendiklerinden işin başında ancak ebehleri kandırabilecekoan çeşitli tavır ve hareketlerle hakın sayı ve sevgisini kaza-

narak keselerini doldurduktan sonra hemen sıvışırlar Bu nedenle bunların nüfzu da süreki değidir

Türkmener ne zaman belli başı meşuliy�teri ve ik sırada

3


54/223

B a D a a G

gelen eğlenceleri olan bir yağma tasarlasalar, hemen bu mollalarn ayır duasını alırlar. Mükemel ve düzenli biçimde yapı

lan yağmaya Alaman, önemsiz bir vurgunsa Çapav, yani Çapulderler Sonund hepsinin yaarlancağı böyle bir işe katılmakiçi yapılan il avette her Türen hemen silalanıp at binerAncak tasarlaan gece basknların pl son derece izli tutulur. En yak akrabaları, en sadık dostları bile bunu serdardanöğrenmek için boşna sorup duurlar Serdar yağma için gönderilen birliğe seçilen reistir. Serr mollaların yr duas al

dktn soa yola çıktılar Diğerlerin her bii ayrı yoldan giderek geceleyin daha önceden belirleiş yerde birleşirler Eğer bir yerleşim bölgesi basılacaksa genellikle gece yası, kervanya da bir birlik basılacaksa şafak vakti saldırılır Saldırganlarbirkaç bölüğe ayrılarak bir ya da iki nöbet saldırırlar Bundanfzla saldı düzenlemesi nadirdir Hatta bular rasınd "İkide saldır üçüncüde dizgleri geri çevir anla bir aasö

ü vardırBunların saldırılara karşı koyabilmek için büyk bir sebat vemetanet gerekir İrlılar bu salırılara hiçbir zaman karşı koyamazlr B nedele bir Türen ş-altı İranlıın üzere salı ve genellikle tümünü birden bağlayak srp götrr Trkmenerden biri ba, "Bu siya başlı admlar çok de korklarından endileri bizden ip isteyip birbilerini bağlarlar Hatta

son kalan adamı bağlamak için gereese hayva emize bile gerek kalmaz demişti

Bu çaresiz esirler korkaklkları nedeniyle ilerie başlarna gelecek olan işkence ve feketi biliyor olmalılarma içlerindenkarşı koyanla hemen öldürlürler Teslm olalarn bir bölümüata bindirilerek ayaklaı hayvanın altdan birbirlerine bağlanr, bi lümü öne katılrak yvan gibi sürlür, kimileri de at

ların kuyrklarına bağlanarak sürüklenirler Zavallılar Türkmenlerin kararghlaına varıncaya kadr, kimi zaman birkaç


55/223

ü ada Ba Bg

saat, kimi z da günlerce yol yürler. Bu sırada gücü kesilip hayvnları izleyemeyenler genellikle öldürülürler Karargfa sağ salim varabilenlr ise sonradan çeşitli karet ve işkencelere uğrarlr.

Gümüşe 'de bulunduğm sıada ele geçen allrla dönen brAlamna rasladm Bu mallr her zaman olduğ gibi esirlerleat eşek öküz inek ve bir hayli eşyadan oluşuyordu. Sorabunlr çapula kalanlar rasında ksim edili Taksim sırasında "ihtiyat adıyla bir pay ayrıldı Meğer bu pay ileride eksikbulunacak payların tamamlanması için ayrılyormuş Taksimişi şöyle yapılıyordu: Hadutlar birbiri ardınca gelerek isselerine düşen paylı muayene ediyorlardı Birinci ve iinci ampaylardan memnun olarak kabul ettiler Üçüncü sradakiadam hissesine düşen kadınn dişlerini beğemediği için razıolmadı Bunun üzerine reisleri ihtiyat payına başvurarak oradan alğı bir eşeği zavallı İralı kaıın y srdü. Bunln

değeri tin edildkten sora aydut kabul edip sustu. Diğerlerinin paylrın da bu şekilde ağıtıldığını izledikçe bu barbr adet sabır ve taamülümü yok ederek beni kudurttuysada çresiz sesimi çıkaradım. Hata bazan güleye bile mecbur oluyordum. Çükü bazı aamlra düşen payl çok gaippaçalardan oluşuyordu

Bu çapullar ürenlerin söyledikleri şilern başlıca konusunu oluştu Şiirlerde nlü olaylrın hkyesi ızıştıkça okuyn sesi yükslmeye olayı hatırlayan dinleyiclerin şevk veheyecanı artmaya başlar; hele gençler büst coşup bağıpçağımaya külaarını yere aaya ve elleiyle saçla şlarını yolmaya başlarlar.

Buduma şaşmamak gerer Çükü bu yiğtlerin gördükleriterbiye gereği kendilerini birer cengaver ve kraman olarakgöstermek istemeleri doğal. Bunlrın içinde ancak binde biiokuma-yazma bilir. En küçük yaşlandan kendilerine ak

5


56/223

B h D G

tln ve ikaye edilen şey t, silh, ydutluk ve kvg sözlerinden ibret olduğu için, doğl olrk zihinle böyle şeyleredolmuştur Htt bim sygı değer Hn Cn cenplrı bile brgün önümde, çocuğun terbiye ve öğüt mcıyl, komşulrdnbiini çuğuun çocukluk yşıdn henüz kurtulduğu bi sırd iki İrlıy nsıl esir ettiği övgüyle nlttıktn sor şğılyıcı bir tvırl, "Acb bigün sen de dm olck mısın?demişti.

Hemen yukrıd ünlü olylrı ktrdığıı, hikaye ettiğini söylediğimiz şiirleri yüksek sesle okumk gece toplntılrının,özellike kış gecelernn en büyü eğencesidir "Bhşi denilen şiir okuyuculrı okum sırsınd "Dutre dı verilen ikitelli br t tnbur d çlrlr Sözkonusu şiirlerde bzılrı gerçekten güzelir Öeğin Mhdum Kulu dlı şirin şiirleri, üze-

rinde durmy değer güzelliktedir Mhdm Kulu, şiirlerinnbüyük çoğunluğund iki krdeş omğın birbiriyle mücdelesisydığı Yumutlr Köklelerin kvglrınn duyduğu üzüntülerini dile getirir, yı kökten gelen iki hlkın dmrlrındynı knın dlştığı gözden uzk tutrk birbirlerinin çolukçocuğunu öldrdüklerinden, esir ettiklerinden ykınır.

Türstn'd dınlr d erkekler gibi krmızı rekli ik gömlekler giyerler Çdır ltınd bulunn Türkmenlerin süsleribundn ibrettir Çoluk çocuk shibi, yşlı bşlı htunlrın,genç kızlrın yle bol, geiş ve topuklr kdr uznn giysilerle öte beri slın slı gezmelerine gözüm koly lışdıDüğün ve bym gülerinde kdnlr bu uzun gömlekler üzerine şl srı ucunu srkıtırlr Bu giysilere özgü srı ve kırmızı renki bir t çieleri vdır k, burulrı ökçeleriyüksektir Burdn bşk kınlrın en çok hoşlndıklrı süsşysı bilezk, erdnl ve yerine kulğ y d b t

kıln hlklrl göğse iliştirilen hmylılrdırTürenern vlilk töreler de grip br şekilde ypılıyor Ör

6


57/223

ü kk B Bg

neğn düğün srasına işalı olan z, o dur özgü giysisiylehızlı koşan sert bir ata yan olrk biner, eyer üzerine soradankesilecek olan bir oğlak ya da kzu alrk hayvanı alabildiğinesüeye başlar. Damat da, akranı olan birtakım gençlerle birlikte atlra binerek kıza yetişmek için dönala gider Kız, çşitli maaret ve areketlerle kendisii izeyelerin tuakta olduğu oğlak ya da kuzuyu kapabilecek ölçüde yaklaşmalarıı engellemeye çaışır. "Kol Börü, yani yeşil kurt denilen bu oyunbütün O Asya göçeleri rasnda oynamaktadır Diğer bir

garip gelenekleri de evlenenlerin ziftn

Arminius Vambery - Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi

Documents

Transcript of Arminius Vambery - Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi