Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

43

بـررسـي اقـتصـادي قـاچـاق در ايـران

*جمشيد پژويان **مجيد مداح

در ايـن مقالـه . شـود بخشي از اقتصاد غيررسمي است كه درآمارهاي رسمي ثبت نمي قاچاق ابتدا يك مدل نظري براي قاچاق كالا ارائه مـي شـود و سـپس بـا تكيـه بـرآن و بـا اسـتفاده از روش

. آيـد براي اقتصاد ايران بدسـت مـي ) 1349-81(ازه قاچاق كالا در دوره زماني اندپنهان متغيرهاي :دهد نتايج حاصل از پژوهش در دو بعد نظري و تجربي نشان مي

. دانشگاه علامه طباطبايي- دكتر جمشيد پژويان؛ عضو هيأت علمي دانشكدة اقتصاد.*

E.mail: j_pajooyan@yahoo.com E.mail:Maddah50m@yahoo.com. دانشگاه علامه طباطبايي- مجيد مداح؛ كارشناس ارشد اقتصاد.**

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

44

مـؤثر وامـل قاچاق، نرخ ارز در بازار سياه و نرخ ارز رسمي از ع ريسك نرخ تعرفه، ؛نخست تأثير متغيرهاي تحتمدهاي عمومي دولت از آو دربر اندازه قاچاق و شاخص قيمت كالاهاي وارداتي

هستند؛قاچاق طـي سـالهاي نيز روند قاچاق در دوره مورد بررسي پر نوسان بوده و سير صعودي آن دوم؛

.اخير تأييد مي شود

:ها كليد واژه

MIMICايران، قاچاق كالا، اقتصاد غيررسمي، مدل اقتصادسنجي، مدلهاي

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

45

مقدمه اقتصاد كشور است كه با هدف سودآوري از سوي عوامل تجـارت قاچاق كالا بخشي از

آمارهاي گمرك ايران از كشفيات قاچاق كالا بيـانگر سـير صـعودي . قانوني انجام مي شود غيرهـا از براساس اين آمار، تعداد كـل پرونـده . هاي قاچاق در سالهاي اخير است تعداد كل پرونده

با توجه به اينكه كشفيات . رسيده است82در سال فقره 77829 به 74 فقره در سال 28829، گستردگي پديده قاچاق كـالا در ايـران، امـري استقانوني تنها جزئي از حجم فعاليتهاي غير

.دور از ذهن نيستشود و بـر ايـن قاچاق به دليل ماهيت پنهان خود در آمارهاي رسمي كشور ثبت نمي

عملكرد اقتصاد كشور خواهد شد، اين واقعيـت اساس وجود آن موجب پنهان ماندن بخشي از تواند كاركرد سياستهاي تخصيصي و توزيعي دولت را در عمل بـا مشـكلات جـدي مواجـه مي

تـوان در سـايه اتخـاذ مـي آنيـا حجـم قاچـاق ست كه با اطلاع از رونـد ا اين در حالي . سازدهاي اقتصادي رسمي ثبت رسمي را به سمت فعاليت راهكارهاي مناسب، فعاليتهاي اقتصادي غير

اين مهم، اطلاع از اندازه قاچاق كـالا در ايـران را اجتنـاب . دكرشده در حسابهاي ملي هدايت :مقاله حاضر به دنبال يافتن پاسخي مناسب براي پرسشهاي زير است. ناپذير مي سازد

به چه صورت بوده است؟طي سه دهة اخيرروند قاچاق كالا در اقتصاد ايران . 1 وامل مؤثر بر اندازه قاچاق كالا كدامند؟ع. 2

قاچاق كدامند؟تغييرات حجمپيامدهاي . 3

ي براي كاهش اندازه قاچاق پيشنهاد مي شود؟يچه راهها. 4

روش بررسي در اين پژوهش مبتني بر ادبيات مربوط به متغيرهـاي پنهـان اسـت كـه ه حالـت خاصـي از الگـوي ك MIMIC)(1 و علل چندگانه درآن با استفاده از روش شاخصها

. شود اندازه قاچاق كالا در ايران برآورد مياست، Lisrel(2( خطي ساختاري روابطعمومي يكي از مهمترين ايرادات وارده به مطالعات تجربي صورت گرفته در ادبيات متغيرهـاي

ايـن ، در است Lisrelپنهان، فقدان مباني نظري سازگار با مدلسازي طراحي شده در الگوي

1. Multiple- Indicators Multiple-Causes 2. Linear Structural Relationships

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

46

پژوهش براي اولين بار در سطح مطالعات داخلي و خارجي،اين ضـعف جبـران شـده و ضـمن بـراي بـرآورد انـدازه نيـز معرفي يك مدل نظري براي قاچاق، مدلسازي تجربي متناسب با آن

. قاچاق در يك سري زماني صورت مي گيرد تعريف

ت پنهـاني انجـام در لغت به معني عملي است كه بـر خـلاف قـانون بـه صـور 1قاچاق شوند كه بـر ايـن اسـاس قانونگـذار، در عمل قاچاق قوانين و مقررات جاري نقض مي . شود مي

در قــانون مجــازات مــرتكبين قاچــاق مصــوب . دانــد را مســتحق مجــازات مــي مــرتكبين آن تعزيـرات حكـومتي مصـوب قـانون و 30/3/1350 مصوب امور گمركي ، قانون 29/12/1312 امـا بـدون آنكـه ؛ واژه قاچاق به دفعات مورد استفاده قانونگذار قرار گرفته نكهآ با 12/2/1374

، تنها به ذكر مصاديق و انواع مجازاتهاي مربوطـه اكتفـا شـده تعريف مشخصي از آن ارائه شود قبل از تعيين مجـازات بـراي ن است و اين خلاف روال معمول قانونگذاري است كه در آن مقنّ

بـدين ترتيـب بـراي تعريـف . مجرمانه را تعريف مي كند ، ابتدا عمل مرتكبين اعمال مجرمانه قاچاق بايد به منابعي به غيراز قوانين و مقررات مربوطه رجوع كرد كه در اين زمينه با مطالعه

وانين داخلـي ق ـ در قاچـاق هـاي ها، نظرات كارشناسان و ملاحظه مصداق تطبيقي فرهنگ نامه هرگونه فرار از نظارت گمركي يا انجام فعاليت نـاقض «. گردد ي استنباط م قاچاقتعريف زير از

2. نام داردقاچاق " خاص محدود كنندهقانونگيرد؛ از يكسو ممكن است عوامـل تجـاري از نظر ماهوي به دو شكل انجام مي قاچاق

نوني، كالايي را به صورت غيررسمي و مخفيانه بدون پرداخت حقـوق گمركـي و رعايـت قا غيري، قـانون تجاري وارد كشور كرده و يا از آن خارج نمايند و از سوي ديگر؛ عوامل تجاري ضوابط

1. Smuggling

؛دانـد قانونگذار علاوه بر قاچاق صادرات و واردات، نقض مقررات تعريف شده داخلي را نيز در برخي موارد قاچـاق مـي . 2اصله از درختان جنگلي كه با متخلفين مربوطه طبق قـانون مجـازات مـرتكبين مانند حمل و نقل غيرقانوني چوب و هيزم ح

.25/5/1364ها و مراتع، مصوب برداري از جنگل قانون حفاظت و بهره48 و ماده 15 ماده 5تبصرة . شود قاچاق برخورد مي

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

47

عنوان پوششي براي انجام اعمـال متقلبانـه در تجـارت؛ ماننـد ي خود را به قانونفعاليت تجاري 1. گفته مي شودقاچاقدستكاري در اسناد تجاري قرار دهند كه به اين حالت شبه

را بـه دو گـروه موضـوع قاچـاق به صراحت كالاهـاي 2قاچاق قانون مجازات مرتكبين دامنـه بررسـيهاي نظـري و 3.كنـد درآمدهاي دولت و غيرموضوع درآمدهاي دولت تقسيم مي

.شود هاي موضوع درآمد دولت محدود ميكالا قاچاقتجربي اين مقاله به 4، جرم اقتصاديقاچاق

نقض مي شود و مرتكب آن مشمول ، قوانين و مقررات بازرگاني كشور قاچاقدر عمل مجـازات اسـلامي قانون يك جرم است و قاچاقبراين اساس ،. گردد مي قانونمجازات مقرر در

افتـد وقتي اتفـاق مـي قاچاقجرم . داند در ايران ، قاچاق را جرم مشمول تعزيرات حكومتي مي انجـام آن نيـز تعزيرات حكومتي ممنـوع بـوده و قانونكه فردي مرتكب عملي شود كه طبق

.منجر به وارد شدن خسارت يا صدمه به دولت شود ديـدگاه جديـدي را در ادبيـات اقتصـادي در زمينـه 5»گري بكر« 1960از اواخر دهه

بكر فرض بيماري ، افسردگي و متفاوت بودن روحيه مجرمان بـا يكـديگر را . جرم مطرح كرد 7. مجرمان را مورد تاكيد قرار مي دهـد 6ييرد كرده و با يك تحليل صرفاً اقتصادي، رفتار عقلا كننـد كـه مطلوبيـت مـورد انتظـار بـه ازاي بر اساس مدل بكر، فرد وقتي در جرم شركت مي

، دانشـگاه نامه كارشناسي ارشـد انپاي، »گيري عوامل مؤثر بر اشتغال در بخش غيررسمي بررسي و اندازه «ساغر باباحيدر، . 1

.1380اصفهان، 9/11/1373 مجازات مرتكبين قاچاق ، مصوب ماده يك قانون ،ماده يك قانون اصلاح. 2. شـوند كالاهاي موضوع درآمدهاي دولت كالاهايي هستند كه براساس قوانين و مقررات ساليانه مشمول حقوق گمركي مي . 3

.شود الورود، ممنوع الصدور و كالاهاي انحصاري مي لت شامل اموال ممنوعكالاهاي غيرموضوع درآمدهاي دو4. Economic Crime 5. Gary Becker 6. Rational Behavior

گذاري بخش خصوصي طي اقتصاد زيرزميني با تخمين و آثار آن بر كسري بودجه و سرمايه «احمدرضا باقري گرمارودي، . 7 .1377، دانشگاه شهيد بهشتي، ارشناسي ارشدنامه ك پايان، »1350-74سالهاي

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

48

فعاليت مجرمانه بيش از مطلوبيتي است كـه فـرد بـه ازاي صـرف زمـان و منـابعش در ديگـر .فعاليتها به دست مي آورد

و ديگر متغيرها 2 مقدار مجازات 1وميت تعداد جرم توسط هر شخص تابع احتمال محك 5. است4يقانون و فعاليتهاي غير 3يقانونهاي مانند مقدار درآمد قابل دسترس در فعاليت

تنهـا در 6 فايـده -جرم يك فعاليت اقتصادي است كه يك فرد پـس از تحليـل هزينـه نوني باشـد در اقصورتي كه خالص منافع مورد انتظار ناشي از جرم بيش از منافع فعاليت هاي

7.نمايد آن شركت مي

سوابق نظريبه موازات رشد مطالعات تجربي در زمينـه تجـارت غيـر قـانوني، پديـده قاچـاق طـي

اولـين . الملـل قـرار گرفـت و پس از آن مورد توجه نظريه پردازان تجارت بـين 1960سالهاي . مطرح شد9 و هانسن8ديدگاه نظري در زمينه قاچاق توسط بهاگواتي

دهد كه در حالـت عـدم همزمـاني قاچـاق و تجـارت نتايج تحقيقات اين دو نشان مي البته تحت شرايط خاصي امكان افزايش رفـاه . شود قانوني، قاچاق كالا به كاهش رفاه منجر مي

تجارت قـانوني و قاچـاق ،قاچـاق 10اين، در حاليست كه به هنگام وقوع توأمان . نيز وجود دارد

1. Probability of Conviction 2. Punishment 3. Legal Activities 4. Illegal Activities

افـزار كاربرد تجزيه و تحليل علي در پژوهشهاي علوم اجتماعي و رفتاري همراه با معرفـي نـرم فلورا سلطاني تيران، . 5Lisrel ،) 190 -140، ص)1378آموزش مديريت دولتي، تهران، مركز.

6. Cost – Benefit Analysis ، »برآورد سري زماني قاچاق كالا در ايران با روش منطق فـازي «، مجموعه مقالات همايش قاچاق كالا عليرضا شكيبايي، . 7 ).1380تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني، (

8. Bhagwati 9. Hansen 10. Coexist

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

49

در مقاله ديگري در قالب 2 بهاگواتي و سرينيواسان 1.دهد جتماعي را كاهش مي رفاه ا كالا لزوماً يك مدل رياضي با تأكيد بر اين نكته كه به هنگام محدود شدن تجارت قانوني و وجود قاچاق

نتايج بهـاگواتي و هانسـن 3تواند رفاه را كاهش يا افزايش دهد، تحت شرايط رقابتي، قاچاق مي .دادندرا مورد تائيد قرار

با تعديل فرضيات مدل بهـاگواتي و هانسـن، آثـار رفـاهي قاچـاق را در تحليـل 4شيخوي نتايج به دست آمده توسـط بهـاگواتي و هانسـن را نقـد . اي مورد بررسي قرار داد جداگانه

كرده و معتقد است كه در حالت همزماني تجارت قانوني و قاچاق با فرض آنكه قاچاق علاوه بر هـاي طر ضبط و مصادره كالاهاي قاچاق از همان عوامل توليـدي كـه در فعاليـت هاي خ هزينه

در سـالهاي 5.يابـد رفاه افزايش يا كاهش مي ،گيرند، استفاده كند قانوني مورد استفاده قرار مي پيـت در مـدل نـابرابري . براي تبيين علت قاچاق صـورت گرفـت 6بعد تلاشهايي از سوي پيت ت همزماني تجارت قانوني و قاچاق بنگاهها زمـاني تحـت شـرايط قيمت نشان داد كه در حال

نمايند كه شرط قرار گرفتن بنگاههـا در نقطـه تعـادلي بلنـد رقابتي مبادرت به قاچاق كالا مي 7.مدت، تفاوت قيمت؛ ميان قيمت داخلي قاچاق و قيمت، شامل تعرفه است

رابطه ميـان سـاختار 9نسن و جا 8براساس پديده نابرابري قيمت در مقاله پيت، سوربي هاي اين محققان يافته. اي را مورد بررسي قرار دادند بازار و مكانيزم اجرايي مبارزه با فرار تعرفه

، دانشـگاه علامـه طباطبـايي، نامه دكتـرا پايان، »اقتصاد سياه در ايران، يك رويكرد كلان اقتصادي «مازار يزدي، علي عرب . 1

1380. 2. Bhagwati and Srinivasan

تهـران، انتشـارات پژوهشـكده امـور (، ترجمة مهـدي تقـوي و تيمـور محمـدي، الملل تجارت بين ژيان كارلو گاندولفو، . 3 .436، ص )1380تصادي، اق

4. Sheikh .821، ص )1383تهران، نشر سرايش، (محمد معين، فرهنگ فارسي، . 5

6. Pitt نامـه پايـان ، »تخمين حجم اقتصاد زيرزميني در ايران و بررسي رابطه آن با برخي متغيرهاي كلان «حسام نيكوپور ديلمي، . 7

.1381، دانشگاه شيراز، كارشناسي ارشد8. Marie Thursby and Jerry Thursby 9. Richard Jensen

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

50

دهد ، ميزان رفاه بطور مسـتقيم بـا درجـه رقـابتي دهد كه قاچاق رفاه را افزايش مي نشان مي 1.اي رابطه دارد فرار تعرفهبودن بازار و بطور غيرمستقيم با مكانيزم اجرايي مبارزه با

در پـي تبيـين آثـار قاچـاق » تئوري اقتصادي قاچاق «اي باعنوان نيز در مقاله 2نورتنوي بـا ارائـه يـك مـدل نظـري . كالاهاي كشاورزي ميان كشورهاي جامعه اقتصادي اروپاست

ف قاچاق، نشان مي دهد كه با افزايش نرخ تعرفه در ورود كالا به بازار داخلي با فرض عدم كش ـ همچنين اقدامات مبارزه با قاچـاق . يابد مقدار قاچاق نيز افزايش مي صـورت افـزايش نـرخ ه ب

3.نمايد ، حجم قاچاق را كاهش مي دهد و انگيزه را براي تجارت قانوني تقويت مي جريمه

پيشينه تجربي اهميـت ماهيت پنهان قاچاق، هرگونه اطلاع از آن را براي سياستگذاران و محققان بـا

نموده است، در اين راستا تحقيقاتي در خارج و داخل كشور در دو محور بررسي علل و بر آورد .حجم قاچاق انجام شده است

مطالعه بهاگواتي درباره واردات تركيه از جمله مطالعات تجربي اوليه در زمينـه قاچـاق ه از كشـورهاي ديگـر بـا هـاي واردات تركي ـ كالاست، در اين مطالعه بهاگواتي با مقايسـه داده

عنـوان تنهـا دليـل اين واردات را به 4يينما صادرات ثبت شده اين كشورها به تركيه پديده كم 5.نمايد ها معرفي مي دار داده اختلاف معني

در يـك تحليـل 6بر پايه روش بررسي و نتايج به دست آمده توسط بهاگواتي، دونالـد وي حاشـيه . ا حجم آن را مورد بررسي قرار داده اسـت تجربي رابطه ميان انگيزه براي قاچاق ب

هاي تجاري يعني قاچـاق معرفـي عنوان عامل مؤثر بر اختلاف داده سود ارز در بازار سياه را به

، »تخمين قاجاق و گران نمايي واردات با استفاده از اختلافات آماري در ايران «كاظم ياوري، مجموعه همايش قاچاق كالا، . 1 ).1378تهران، دانشگاه تربيت مدرس، (

2. Norton 3. Gary. S. Beker, "Nobel Lecture: The Economic Way at Looking at Behavior", Journal of Political Economic, 101(3), (1993), pp.385-409. 4. Under Invoicing 5. Gary. S. Beker, "Crim and Punishment: An Economic Approach"., Journal of Political Economy, 7,(2), (1968), pp.167-217. 6. Donald

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

51

كند كـه تنهـا در تعـداد كمـي از كشـورهاي مـورد بررسـي رابطـه آمـاري كرده و تصريح مي بايد در جستجوي عامل مهم تـري كـه داري بين دو متغير وجود دارد كه بر اين اساس معني

.اختلاف تجاري ميان كشورها را توجيه مي كند، باشيمگيـري دهـد عوامـل و شـرايط محيطـي نيـز در شـكل هاي محققان نشان مـي بررسي

، 1در اين ارتباط بـه مطالعـه جانسـن . جويانه مانند تجارت غيرقانوني اثر دارند هاي سود فرصت 4.اشاره كردتوان مي 3، لباتـن2كافمن

شود دولت را از در آمـدهاي قـانوني خـود قاچاق كه به انگيزه فرار از ماليات انجام مي و 5اشـنايدر . دهـد قـرار مـي تـأثير محروم كرده و بر اين اساس منابع بخش عمومي را تحـت

هاي غيرقانوني را در افزايش درآمـدهاي ماليـاتي مـؤثر اي كاهش در فعاليت در مطالعه 6انست . در سالهاي بعد با استفاده از شواهد تجربي نيز تأييد نمود8 اين نتيجه را لزا7. دانندمي

در داخل كشور مطالعات مختلفي در زمينه قاچاق انجام شـده كـه در برخـي از آنهـا توان بـه مطالعـة از جملة اين مطالعات مي. مقدار قاچاق در يك مقطع زماني برآورد شده است

انـد تـا در برخي ديگر از مطالعات، محققان سعي كـرده . حيدري اشاره كرد پژويان و چراغي و زاده و در اين زمينه بـاقري گرمـارودي و اشـراف . اطلاعاتي از سري زماني قاچاق بدست آورند

مهرگان با استفاده از روشهاي پولي؛ ياوري با اسـتفاده از روش بهـاگواتي؛ و شـكيبايي نيـز بـا ي، بــه بــرآورد حجــم تجــارت غيرقــانوني در يــك دوره زمــاني اســتفاده از روش منطــق فــاز

.اند پرداخته

1. Johnson 2. Kaufman 3. Lobaton 4. J. Bhagwati and B. Hanson, "A Theoretical Analysis of Smuggling", Quarterly Journal of Economics, Vol.87, (1973), pp.172-187. 5. Schnider 6. Enste 7. J. Bhagwati and T.N. Srinivasan, An Alternative Proof of Bhagwati Hansen Results on Smuggling and Welford, Illegal Transactions in International Trade, (LTO. Oxford, 1974), pp.23-26. 8. Loayza

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

52

روش شناسي پژوهش ارائه مدل

. در اين قسمت مدلي ارائه مي شود كه نشان دهنده عوامل مـؤثر بـر قاچـاق كالاسـت ـ يكالا صـورت قاچـاق در ه ي را در بازار داخلي در نظرمي گيريم كه علاوه بـر واردات رسـمي ب

از توليـد داخلـي متوسـط كـردن با صرف نظـر . كنندگان داخلي قرار مي گيرد اختيار مصرف ت رسـمي و سـهم واردا متوسط قيمت كالا در بـازار داخلـي متـأثر از ياقيمت كالاي وارداتي

فرد قانون گريزي است كه قاچـاق عامل قاچاق، . خواهد بود از بازار واردات غيررسمي يا قاچاق بينـي سـود مثبـت در آن مشـاركت اند كه تنها بـه دليـل پـيش د را يك فعاليت اقتصادي مي

.شود ي فرض ميي عقلا،يعني در اين مدل رفتار عامل قاچاق؛ نمايد مي باشد، قيمت هـر واحـد واردات رسـمي را مساوي يك با فرض آنكه قيمت جهاني كالا

كـالاي مجموع نرخ ارز رسمي و نرخ تعرفه تعيين مي كنند در اين شـرايط قيمـت هـر واحـد مبادرت به خريد كالا از دنياي قاچاق نرخ ارز در بازار سياه است كه عامل قاچاق از طريق آن،

هاي معمـول در واقع با صرف نظر از ديگر هزينه . كند خارج و واردات مخفيانه آن به داخل مي مجمـوع نـرخ ارز «: تـوان گفـت براي ساده سازي مدل، مـي تجارت مانند حمل و نقل و بيمه،

رسمي و تعرفه بيانگر هزينه واردات رسمي بوده و نرخ ارز در بازار سياه هزينه قاچاق كـالا بـه قاچاق به دليل مخاطرات فراروي آن مانند جريمه و توقيف و مصادره . »دهد داخل را نشان مي

شود كه بدين ترتيب تابع سود عامل قاچاق يك اطميناني انجام مي بي اموال قاچاق در شرايط :با تعريف متغيرهاي مدل به صورت. ع سود مورد انتظار خواهد بودتاب

q : كل كالا در بازار داخلي

p : قيمت كالاي وارداتي(قيمت كالا در بازار داخلي ( qs: مقدار قاچاق كالا eB : نرخ ارز در بازار سياه eO : نرخ ارز در بازار رسمي μ: ، 10احتمال كشف قاچاق << µ

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

53

))1().)1(

1((.)1(

toeq

sq

Beq

sqp +

−−+

−=

µµ

تابع سود مورد انتظار براي عامل قاچاق كه به دنبال قاچاق كالا بـه بازارهـاي داخلـي : عبارتست از1سازي مدل است با فرض عدم وجود جريمه به منظور ساده

)1( BSS eqpq .)1( −−= µπ

حد را نشـان وا qsهاي قاچاق دوم ، هزينه ء اول تابع فوق در آمد مورد انتظار و جز ءجزكـه بصـورت 2 قيمت كالا در بازار داخلي يا قيمت كالاي وارداتي است pدر اين تابع . دهند مي

:شود زير تعريف مي

)2( )1()1( teeP oB +−+= λλ λو t رابطه . هستند به ترتيب نشان دهنده سهم كالاي قاچاق از كل بازار و نرخ تعرفه

:توان نوشت يز ميرا به صورت زير ن) 2(

)3(

:داريم ) 1(در ) 3(با جايگذاري

.ايم در بخش تجربي مقاله به بسط مدل با وجود جريمه پرداخته. 12 .p واردات رسمي وچاق متأثر از وزن كالاي قا در حالت معمولي اين قيمت . وجود دارد در بازار كه) واقعي( عيني قيمت

)1( به قاچاق اختصاص داشته باشد دي اگر تمامي بازارجدر حالت . در بازار است =λ قيمت قاچـاق يعنـيeB قيمـت ، )0(كند و در مقابل اگر واردات رسمي تمام بازار را به خود اختصاص دهد در اين حالـت داخلي را تعيين مي =λ ده و بـو

)1(بنابراين قيمت داخلي همان قيمت واردات رسمي يعني to

e .خواهد بود +

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

54

Besqq

toesq

sqtoeBeq

sq−

+−−+−+

−=

)1(22)1(

)1()1(.22)1( µ

µµ

π

0=

sqδ

δπ

)1(2

)1(22

)1(2

))1()1((

to

eB

e

qto

eB

e

sq

+−−−

+−−

=µµ

µ

02

)1((2

)1(2

)1(2 2

>

⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡+−−

−=

to

eB

e

Bqee

ts

q o

µ

µµ

δ

δ

)4(

:شرط لازم براي حداكثر شدن سود عامل قاچاق عبارتست از

: كهاز آنجا

)5(

نشـان qرا بـا فـرض معـين بـودن آن رابطه ميان قاچاق و عوامل مؤثر بر ) 5(معادله .دهد مي

به ما كمـك مـي كنـد تـا نـوع µ وt،eB، eo به نسبتqsمشتقات جزئي مرتبه اول 1.مكنيارتباط ميان قاچاق و عوامل علي مؤثر برآن را شناسايي

؛به اين منظور

)6(

: يعني؛شرط كافي براي حداكثر شدن سود عامل قاچاق برقرار است. 1

0

2

2 <∂

∂

sq

π

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

55

02

))1((2

)1(2

)1(2

)1(2>

+−−

+−

=

⎥⎦⎤

⎢⎣⎡ t

oe

Be

Bet

oe

sq

µ

µµ

δ

δ

. اسـت بيانگر رابطه مستقيم ميان نرخ تعرفه و مقدار قاچاق ) 6(نتيجه بدست آمده در مي رود كه به دنبـال آن انگيـزه هزينه واردات رسمي بالا با افزايش موانع تجاري مانند تعرفه،

يابـد قانوني كه معاف از سياست هاي محدود كننده تجاري است، افزايش مـي براي تجارت غير انگيــزه قاچــاق كــالا را در كشــور بــا هــدف در واقــع تشــديد هــر گونــه محــدوديت تجــاري،

اي داخلـي ي بـه تقاض ـ يحداكثرسازي سود از طريق فرار از قوانين و مقررات تجاري يا پاسخگو .نمايد تقويت مي

:از سوي ديگر

)7(

)8(

ارتباط معكوسي ميان نرخ در بازار سياه و مقدار قاچاق وجود )8(و )7(بر اساس روابط كـاهش را مقـدار قاچـاق است، معرف آن eBهاي قاچاق كه در اينجا دارد براين اساس هزينه

همچنين رابطه مستقيمي ميان نرخ ارز رسمي و قاچاق وجود دارد به نحـوي كـه بـا . دهد ميهـاي افزايش نرخ ارز رسمي در شرايط ثابت بودن ساير عوامـل ، بـه دليـل بـالا رفـتن هزينـه

02))1((2)1(2

)1(.2)1(2<

⎥⎦⎤

⎢⎣⎡ +−−

+−−=

toeBe

qtoe

Be

sq

µ

µµ

δ

δ

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

56

واردات رسمي انگيزه انتقال از بازار رسمي به بازار غيررسمي تقويت شده و بدين ترتيب مقدار 1.يابد افزايش مينيز چاق قا

با ، و 2آميز باشد در نهايت با فرض آنكه سياست دولت در مبارزه با قاچاق كالا موفقيت : برقرار است داريم eB-eo(1+t) <0توجه به اينكه به هنگام قاچاق رابطه

)9(

اين منظور با استفاده از تابع قاچـاق در به. توان مورد بررسي قرار داد هاي نسبي را نيز مي رابطة ميان مقدار قاچاق و هزينه . 1

: داريم) 5(رابطه

)1(2

)1(22

)1(2

))1()1(1(

tB

eo

e

qtB

eo

e

sq

+−−−

+−−

=

µµ

µ

:از آنجا كه

02

)1(2

)1(22

)1(2

)1(2

)1(2

)(>

⎥⎦

⎤⎢⎣

⎡+−−−

+−=

∂

∂

tee

tq

ee

sq

B

o

B

o µµ

µµ

قيمـت واردات رسـمي نسـبت بـه قيمـت (فوق، ارتباط مستقيمي ميان قاچاق و هزينه نسبي واردات رسمي براساس رابطه

هزينه نسبي واردات رسمي، انگيزه انتقال عوامل تجاري از بازار رسـمي بـه بـازار با افزايش . وجود دارد ) واردات غيررسمي .يابد غيررسمي تفويت شده و به دنبال آن مقدار قاچاق افزايش مي

2)1(با اين فرض . 2

)1)(1(t

oe

Be

to

e+≤≤

−+ µ . خواهد بود

02

t))(1o

e-B

(e4

)-4(1

t)(1o

e2o

t)e)(1-(1t))(1o

e-B

2(et))(1o

e-B

)q(e-2(1

<

+

++++++

=⎥⎦⎤

⎢⎣⎡

µ

µµµ

δµ

δs

q

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

57

بـه . يابـد با افزايش احتمال كشف قاچاق ، مقدار قاچاق كاهش مـي ) 9(براساس رابطه بـا تشـديد . بيان ديگر رابطه معكوسي ميان احتمال كشف قاچاق و مقدار قاچـاق وجـود دارد سـود مـورد اقدامات مبارزه با قاچاق كالا از طريق ضبط و مصادره اموال قاچـاق ويـا جريمـه،

انتظار ناشي از فعاليت قاچاق كاهش يافته كه در نتيجـه آن انگيـزه افـراد بـراي مشـاركت در . يابد ميقاچاق كاهش

مي توان تابع قاچاق انفرادي را معرفي كـرد، ) 9( و )8( ،)7( ،)6(شماره جبراساس نتاي گرچـه علـل . را بدسـت آورد يعني رابطه ميان مقدار قاچاق توسط هر فرد و عوامل مؤثر بر آن

ويژگيهـاي ها در آموزش ،سابقه جرايم گذشـته، قاچاق در مورد افراد مختلف بدليل تفاوت آن وده و اين عوامل حائز اهميت است؛ پذيري متفاوت ب نوادگي،شرايط اجتماعي و درجه ريسك خا

فرض همگن بـودن رفتـار مجرمـان و از اين عوامل كردن صرفنظربا سازي مدل هاما براي ساد شود؛ تابع كلي قاچاق در جامعه بصورت زير معرفي مي قاچاق،

Q s = F(t ،eo،eB،µ) )10(

نرخ ارز رسـمي، به ترتيب مقدار قاچاق ،نرخ تعرفه، µوQs،t، eo، eB در اين رابطه

:باشند و داريم نرخ ارز در بازار سياه وريسك كشف قاچاق مي

0

0

<∂∂

=

<∂∂

=

µµ s

B

seb

QS

eQS

0

0

00 >

∂∂

=

>∂∂

=

eQ

S

tQ

S

se

st

پنهان خود داراي آثار و پيامدهاي مختلفي بر اقتصاد ملـي قاچاق كالا به دليل ماهيت

سو قاچاق كه توأم با فرار از پرداخـت حقـوق دولتـي در بخـش بازرگـاني خـارجي يكاز . استتـوان بر ايـن اسـاس مـي . است، موجب محروميت دولت از درآمدهاي قانوني خود خواهد شد

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

58

درآمدهاي عمومي را در پي دارد، اين كاهش هاي غيرقانوني قاچاق، گسترش فعاليت كه گفت .شود نتيجه با توجه به رابطه ساده زير از حسابهاي ملي نيز استنتاج مي

T = F (Y، QL) )11 (

) QL(و واردات ) Y(ر آمـد ملـي تـابع د ) T(كل درآمـدهاي دولـت ) 11(طبق رابطه

با افزايش درآمد ملي از طريق افـزايش مالياتهـا و بـا افـزايش واردات قـانوني از طريـق . است حــال بــا توجــه بــه . يابــد افــزايش مــينيــز آمــدهاي دولــت در تحصــيل ماليــات بــر واردات،

:توان نوشت مياست Q=Qs+QLهاينك)12 ( T=F(Y,Q-Qs)

. شـود حسـوب مـي مقدار كـل كـالا در بـازار و مقـدار قاچـاق م Qs,Q در اين رابطه

درآمدهاي دولت به دليـل فـرار ماليـاتي صـورت گرفتـه براساس رابطه فوق با افزايش قاچاق، .ن درآمدهاي دولت و مقدارقاچاق وجود داردبدين ترتيب رابطه معكوسي ميا. يابد كاهش مي

متوسـط ، قاچـاق كـه دهـد از مدل نظري ارائه شده نشان مي ) 3(از سوي ديگر رابطه رود شاخص اي كه با افزايش قاچاق، انتظار مي قيمت كالاي وارداتي را كاهش مي دهد به گونه

:يعني. يابد مين بخشي از كل عرضه داخلي كاهش أقيمت كالاي وارداتي به دليل ت

) 13( 0<∂∂

sQp

در مجموع طبق مباحـث صـورت گرفتـه انتظـار مـي رود بـا افـزايش مقـدار قاچـاق،

.درآمدهاي دولت و شاخص قيمت كالاي وارداتي كاهش يابد

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

59

عنوان پيامـدهاي قاچـاق از مبـاني و شاخص قيمت كالاي وارداتي به درآمدهاي دولت اند تا از اين طريق مدل بطور توأمان علل و نظري ارائه شده در طرف علل قاچاق استنتاج شده

.سازد اين مسئله وجود ديگر پيامدهاي قاچاق را منتفي نمي. آثار قاچاق را توجيه كند

روش پژوهش يـا 1 متغيرهـاي پنهـان بـه ورد انـدازه قاچـاق از ادبيـات مربـوط در اين مقاله براي برآ

هاي چند گانه وعلل چند گانه در اين زمينه روش شاخص . غيرقابل مشاهده استفاده مي شود )MIMIC ( كه حالت خاصي از الگوي عمومي ارتباطات خطي ساختاري)Lisrel (اين ،است

در مدلهاي . اق كالا در يك دوره زماني بپردازيم برآورد اندازه قاچ به امكان را فراهم مي كند تا MIMIC يـك ،شود انجام مي 2 كه به برآورد متغير پنهان بر پايه تحليل ساختاري كوواريانس

در عـين .شـود مشـخص مـي Y وجود دارد كه توسط چند شاخص مشاهده شده پنهانمتغير ديگـر در مـدلهاي ارتپنهان هستند؛ به عب اين متغير علت X چند متغير مشاهده شده حال

MIMIC فرض مي شود در حاليكه متغير پنهان ،غير قابل مشـاهده اسـت از يكسـو عوامـل را مشخص كرده و از سوي ديگـر متغيرپنهـان، خـود بـر ديگـر متغيرهـا اثـر اندازه آن 3يعلّ

.روند حضور متغير پنهان بكار مي 4هاي اين متغيرها به عنوان نشانه يا شاخص. گذارد مي انجـام 5متغيرهاي مشاهده نشده توسط آرتور گلدبرگر در ارتباط با لين كار اقتصادي او

، درخارج و عـرب مـازار 9، گپسا 8فري و وك هانامان ،7،لزا 6پس از آن محققاني چون گيلز .شدبـراي بـرآورد انـدازه نسـبي ، MIMICدر ايران از روش فرهادي، نيكوپورديلمي و بابا حيدر

.اند دهكرر يك دوره زماني استفاده اقتصاد غيررسمي د

1. Latent Variable 2. Covariance Structural Analysis 3. Causes 4. Indicators 5. Goldberger 6. Giles 7. Loayza 8. Frey and Weck-Hanneman 9. Gupsa

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

60

tmmbrft

s ςγγγγ +Τ+ΕΟ+Ε+= )(4

)(3

)(2

)(1

قاچاق حجمبرآوردي و پيامدهاي قاچـاق را در قالـب يـك متغيرهاي علّ بر اساس روش شناسي پژوهش،

نرخ ارز رسمي،نرخ ارز در بازار سـياه و نـرخ توان تصريح كرد ريسك قاچاق، الگوي رياضي مي كالا در ايران و شاخص قيمـت كالاهـاي گذار در اندازه قاچاق تأثيري تعرفه به عنوان عوامل علّ

عنوان شاخصهاي منعكس كننده آثـار نوسـانات قاچـاق در نظـر هوارداتي و درآمدهاي دولت ب هاي مناسـب دليل فقدان داده ه ب كه در زمينه ريسك قاچاق بايد متذكر شد . گرفته مي شوند

بـا رجـوع بـه . ن شـديم ناگزير به تعريف شاخصي بـراي آ ،براي اين متغير در يك دوره زماني شده از سوي مقـنن ريف انواع مجازات تع 1قانون مجازات مرتكبين قاچاق طي سالهاي گذشته

و تغيير رويكرد قانونگذار در مبارزه با قاچاق .عنوان عوامل معرف ريسك قاچاق تعيين شدند بهصـورت هتعريف ب در اين مورد به صورت متغير مجازي و مجازات نقدي پس از مقننسياست

ـ جريمه نقدي به ازاي هر دلار قاچاق كالا به داخل به بـا . ي وارد مـدل شـدند عنوان عوامـل علّ به ازاي هر دلار قاچاق مقـدار قاچـاق بـه علـت از طريق افزايش جريمه جريمه بهبود شاخص

رود كـه همچنين با كاهش نـرخ جريمـه انتظـار مـي . يابد كاهش سود مورد انتظار كاهش مي توان رابطه معكوس ميـان با بسط مدل نظري ارائه شده مي . نيز افزايش يابد ق كالا قدار قاچا م

نرخ جريمه مقدار قاچاق را نشان داد كه اين مسئله در ضميمه مقاله مورد بررسي قرار گرفتـه . دهـد جدول مندرج در ضميمه نيز مقدار جريمه واقعي در سالهاي مختلف را نشان مـي . است

ادلات طراحي شده براي برآورد اندازه قاچـاق كـالا در يـك دوره زمـاني روابط زير سيستم مع 2.است

)1(

و مـاده 9/11/1373 و 12/1/1354با اصلاحات بعدي مصوب 1312/ 29/12انون مجازات مرتكبين قاچاق مصوب ق 1ماده . 1 . است12/2/1374 قانون نحوه اعمال تعزيرات حكومتي راجع به قاچاق كالا و ارز مصوب 2 :توان نوشت يعني هاي نسبي نيز مي را بر حسب هزينه) 1(بر اساس الگوي نظري ارائه شده، معادلة . 2

tς + γ3Tmm + )(EbEorf) +γ2(1γ =tS

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

61

)3(

)4(

شاخص جريمـه ؛ به ترتيب اندازه قاچاق كالاTmm وst ، rf ، Eb، Eoكه در آن نرخ تعرفه واقعي به قيمت نيز نرخ ارز رسمي و ؛نرخ ارز در بازار سياه ،69سال به قيمت ثابت

كه از نسبت ماليات برواردات به كـل ارزش واردات كالاهـا و خـدمات بدسـت - 69سال بت ثا بـه ترتيـب بيانگرشـاخص قيمـت كالاهـاي rGr و IMهمچنـين . دهند را نشان مي، -آمده

. هستند 69سال و درآمدهاي عمومي دولت به قيمت ثابت 1وارداتيي معرفي شـده تحـت بر عوامل علّ دهد متغير پنهان قاچاق علاوه نشان مي ) 1( معادله

هاي شاخص) 3(و)2( از سوي ديگر بر اساس معادلات ،نيز قرار دارد tς خطاي تصادفي تأثير و tς، فرض مي شود كه است tεثر از خطاي تصادفي أمشاهده شده علاوه بر اندازه قاچاق مت

t εل ندارند با هم ارتباط متقاب. وارد سيستم معادلات شدند كه به دليل حصـول 3 و سطحي 2متغيرها در دو حالت پايا

هاي سطحي در بـرآورد مـدل نهـايي اسـتفاده هاي برازش، از داده نتايج بهتر از لحاظ شاخص .است شده

از طريـق روش 4با استفاده از برنامه نرم افزاري ليـزرل ) 3( ،)2( ،)1(سيستم معادلات ي برآورد شد، اين سيستم معادلات با مشكل شناسايي مواجه است كه براي ينما ر راست حداكث

رفع آن ناگزير به تثبيت يكي از متغير هاي منعكس كننده آثار قاچاق به يك مقـدار از پـيش به جاي ارزشـهاي ،شود تا در تخمين پارامترهاي مدل مي سبباين اقدام . تعيين شده هستيم

خش نظري مقاله نيز مورد اسـتفاده قـرار شاخص قيمت كالاهاي وارداتي جانشين شاخص قيمت داخلي تعريف شده در ب . 1

.گرفته است2. Stationary 3. Level 4. Lisrel 8.71, October 2004.

tt

S11

ελ +=ΙΜ

tt

SrGr22

ελ +=

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

62

پـس از بررسـي و آزمـون متغيرهـاي مختلـف . سبي مربوطه مواجه باشيم مطلق با ارزشهاي ن .گرديدبه عدد يك تثبيت ) 2( در معادله 1λضريب

هـدف از تخمـين، بدسـت آوردن يـك مـدل برازنـده ليزرل از آنجا كه در يك الگوي مـدل متفـاوت در دوره زمـاني صـدها در چارچوب روش شناسي پژوهش بيش از ؛هاست داده

) 1-3(جـدول . تا از بين آنها مدل برتر انتخاب شود است ه طراحي و بر آورد شد )1349– 81(در اولويت بنـدي مـدلها ابتـدا . نتايج حاصل از محاسبات را براي سه مدل بهتر نشان مي دهد

و سپس انطباق نتايج به دست آمده با مباني نظـري و معنـي دار بـودن 1معيار هاي برازندگي 2. نظر قرار گرفته استپارامترهاي برآوردي مد

2χECVI, ،AIC،CIAC،RMRهستند كـه ليزرل از جمله معيارهاي برازش در اين معيارها بـر ،هاي تجربي است مقادير كوچكتر آنها نشان دهنده برازندگي بهتر مدل با داده

صل از داده هاي نمونه پايه اين فرض كه هر اندازه تفاوت ميان ماتريس واريانس كوواريانس حا و ماتريس واريانس و كوواريانس مدل كمتر باشد، برازندگي مدل با داده هـاي تجربـي بيشـتر

از معيـار GFI، AGFI، PGFI همچنـين ليـزرل در يك مدل . خواهد بود، طراحي شده اند 3.هاي خوبي برازش مدل هستند كه بزرگتر بودن مقدار آنها، گوياي برازندگي بهتر مدل است

1. Measures of Fit

.در انتخاب مدل برتر به سياق گيلز عمل نموديم. 23. J. Bhagwati, "On the Underinvoicing of Imports: J. N. Bhagwati(ed)", In Illegal Transactions in International Trade, (LTD. Oxford, 1974), pp.138-147.

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

63

هاي سطحي ـ دادهMIMICمدلهاي برتر براي برآورد اندازه قاچاق به روش . 1 جدولمدل

متغير

1 2 3

84/0 (ArF)شاخص جريمه )57/5(

06/0 )79/1(

07/0 )02/2(

-91/0 (Eb)نرخ ارز در بازار سياه)23-(

96/0- )5/28-(

-08/0 (EO)نرخ ارز رسمي )37/2-(

EbEOEOb =

41/0 )96/2(

علل (X)قاچاق

(Tmm)نرخ تعرفه اسمي 65/0

)84/4( 02/0

)43/0( 03/0

)77/0( شاخص قيمت كالاهاي وارداتي

(IM) آثار -1 -1 -1

قاچاق (Y) درآمد عمومي واقعي)(rGr

85/0- )26/5-(

74/0- )14/6-(

74/0- )16/6-(

2x 4/0 54/1 31/1 d.f 2 3 2

ECVI 88/0 22/1 88/0 AIC 41/26 5/37 28/27

CIAC 86/58 44/82 74/59 RMR 02/0 02/0 025/0 GFI 99/0 98/0 98/0

AGFI 96/0 89/0 88/0

معيارهاي برازندگي

PGFI 13/0 14/0 13/0 98/0 98/0 64/0 مجموع مربعات روابط معادلات ساختاري

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

64

از لحاظ شاخصهاي بـرازش در وضـعيت ) 1(مدل كه نشان مي دهد )1( جدول نتايج و از لحـاظ آمـاري ،از نظر اقتصادي مطابق انتظار ) 1(علائم پارامترهاي مدل . بهتري قرار دارد

به دليل حصـول نتـايج بهتـر، عكـس شـاخص .هستنددار معني درصد 99در سطح اطمينان و ) rf(با توجه به رابطه معكوس ميان شاخص جريمه . جريمه وارد سيستم معادلات شده است

و مقـدار ) Arf(رود كه رابطه مستقيمي ميان عكس شـاخص جريمـه مقدار قاچاق انتظار مي شـد تـا ايـن مـدل سببهاي تجربي با داده )1(برازندگي بهتر مدل . قاچاق وجود داشته باشد

به منظور تعيـين وزن هـر .باشدمبناي محاسبات بعدي براي بدست آوردن سري زماني قاچاق تعديل نموديم كه در ،ي مدل را نسبت به يكيك از عوامل مؤثر بر اندازه قاچاق، متغيرهاي علّ

نتيجه آن معادله نهايي زير حاصل شد؛

)4( tmm34/0+Eob22/0+Arf44/0 =s

ـ ) 4( رابطه . دهـد يي را در انـدازه قاچـاق نشـان م ـ درجه اهميت هر يك از عوامـل علّ

كـه البتـه هستندبراساس اين رابطه نرخ تعرفه و جريمه مهمترين عوامل مؤثر براندازه قاچاق ايـن دو متغيـر در مجمـوع . شـود اين نتيجه در بسياري از مدلهاي گزارش نشده نيز تائيد مي

در ايــن ميــان . انــد هســبب گرديــداز تغييــرات انــدازه قاچــاق را در دوره مــورد بررســي % 78 برابرنرخ تعرفـه بـر 2/1اي كه جريمه به گونه است؛ذاري نرخ جريمه بيش از نرخ تعرفه گتأثير

-نسبت نرخ ارز رسمي به نرخ ارز در بازار سياه . گذار است تأثيرتحولات بازار غيررسمي قاچاق ي مؤثر بر اندازه قاچـاق در دوره از ديگر عوامل علّ -است رسميكه مبين هزينه نسبي واردات

.درصد از اندازه قاچاق توسط اين متغير توضيح داده شده است 22. باشد ميرسي مورد براثـر قاچـاق بـر شـاخص كه دهد همچنين نشان مي ) 1(نتايج به دست آمده در مدل

. قيمت كالاهاي وارداتي بيش از اثر آن بر درآمدها ي عمومي دولت است

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

65

نگر رونـد قاچـاق كـالا در يـك دهد كه نمايا ارزشهاي عددي را نتيجه مي ،)4(معادله 1.دهد روند مذكور را نشان مي )1(نمودار . سري زماني است

شود روند شاخص عددي قاچاق كالا در دورة مـورد بررسـي همانطور كه ملاحظه مي در بالاترين سـطح قـرار دارد كـه ) 1349ـ 52(مقدار اين شاخص طي سالهاي . پرنوسان است

در دورة مذكور و مقايسه آن با ديگر سالها، دليل آن را توجيـه هاي علّي ارزيابي مقدار شاخص و نسبت نرخ ارز رسـمي بـه نـرخ ارز 69مقدار نرخ تعرفه اسمي به قيمت ثابت سال . كند مي

نسبت به تمامي سالهاي مورد بررسي در بالاترين سطح ) 1349 ـ 52(غيررسمي طي سالهاي بر اين اسـاس بـالا . توان يافت د شاخص جريمه نمي قرار دارد كه چنين وجه تمايزي را در مور

از ) 1349 ـ52(بودن نرخ تعرفه اسمي و نسبت نرخ ارز رسمي به نرخ ارز غيررسـمي در دوره .دلايل بالا بودن شاخص عددي قاچاق كالا در دورة مذكور است

1360بـه حـداقل خـود در سـال ) 1352-60(شاخص عددي قاچـاق طـي سـالهاي نسبت بـه سـالهاي قبـل از آن مهمتـرين 60نرخ تعرفه اسمي واقعي در سال كاهش . رسد مي

گرچه رونـد شـاخص 60پس از سال . دليل نزولي شاخص عددي قاچاق در سال مذكور است با تصويب . روند صعودي دارد 1373عددي قاچاق با نوساناتي توأم است، اما به هرحال تا سال

، شاخص عددي قاچـاق در سـال 9/11/1373 تاريخ قانون تشديد مجازات مرتكبين قاچاق در ، 74با تصويب و اعمال قانون نحوة اعمال تعزيرات حكـومتي در سـال . يابد كاهش مي 1374

پـس از آن شـاخص مـذكور تغييـر . ادامه يافته است1377روند نزولي شاخص قاچاق تا سال . رسـد مـي 1381 در سـال است، تا جايي كه به حداكثر خـود مسير داده و روند صعودي يافته

نسبت بـه 81كاهش نرخ جريمه واقعي از جمله دلايل افزايش شاخص عددي قاچاق در سال رسد كـه با توجه به روند نزولي نرخ تعرفه در سالهاي اخير به نظر مي . سالهاي قبل از آن است

رخـورد براي كاهش حجم قاچاق بايد ضمن بازنگري در قانون نحوة اعمال تعزيرات حكومتي ب اداري در مبارزه با قاچاق تشديد شود تا از اين طريق سود مورد انتظار قاچاق كـاهش يافتـه و

.توقف يابدنيز روند صعودي آن

به نظر مي رسد روند يك متغير پنهان بيش از حجم آن داراي اهميـت اسـت، ايـن نكتـه را گيلـز در Lisrelدر مدلهاي . 1

.مدلسازي اقتصاد غير رسمي براي كشور نيوزلند نيز يادآور شده است

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

66

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

0.30

50 55 60 65 70 75 80

S

MIMIC روند شاخص عددي قاچاق به روش .1نمودار

يريگ نتيجهن داراي اراذ امـا اطـلاع از آن بـراي سياسـتگ ؛اندازه قاچاق كالا قابل مشـاهده نيسـت

ثار قاچاق از آي و به دليل در نظر گرفتن مجموعه متغيرهاي علّ MIMICروش . اهميت است بدسـت ضمن ، در اين پژوهش با استفاده از آن است و هاي قابل اعتماد در برآورد قاچاق روشگذاري عوامل مختلف بـه انـدازه قاچـاق و اثـر ايـن پديـده بـر تأثير روند قاچاق، ميزان آوردن

.سي قرار گرفترهاي پيامد مورد بر شاخصتعرفـه از مهمتـرين عوامـل توضـيح جريمـه و نـرخ كه دهد ها نشان مي نتايج بررسي

در اين دوره اثر قاچاق برشـاخص قيمـت .ستا بوده ) 1349-81(دهنده روند قاچاق در دوره وجه به صعودي با ت . كالاهاي وارداتي از اثر آن بر درآمدهاي عمومي واقعي دولت شديدتر است

هـاي مبـارزه بـا رسد با تجديد نظر در سياسـت بودن روند قاچاق در سالهاي اخير، به نظر مي .دكرتوان حجم قاچاق را كنترل قاچاق كالا مي

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

67

:نوشتها پي

.1383نشر سرايش، : تهران. فرهنگ فارسي. معين، محمد. 1پژوهشـكده امـور : تهـران . تقـوي و تيمـور محمـدي ترجمة مهـدي . الملل تجارت بين . گاندولفو، ژيان كارلو . 2

.1380اقتصادي، 3. Becker, Gary. ''Nobel Lecture: The Economic Way at Looking at Behavior"., Journal of Political Economy. Vol.101, No.3 (1993). 4. Becker, Gary. "Crime and Punishment: An Economic Approach"., Journal of Economy, Vol.76, No.2 (1968). 5. Buonanno, Paolo. "The Socioeconomic Determinants of Crime, A Review of the Literature"., Universita degli Studi di Milano –Bicocca, Italy, (2004). 6. Bhagwati, Jagdish and Hansen, Bent. "A Theoretical Analysis of Smuggling"., Quarterly Journal of Economics, Vol.87, (1973). 7. Bhagwati, J. and Srinivasan, T.N. Illegal Transactions in International Trade. Oxford., 1974. 8. Sheikh, Munir. "Smuggling, Production and Welfare"., Journal of International Economics4,. (1974). 9. Pitt, Mark. "Smuggling and Price Disparity"., Journal of International Economics, XI, (1981). 10. Thursby, Marie., Jensen, Richard and Thursby, Jerry. "Smuggling, Camouflaging and Market Structure"., Quarterly Journal of Economics, Vol.108, (1991). 11. Norton, Desmond. "On the Economic Theory of Smuggling"., Economica, Vol.55, (1988). 12. Bhagwati, Jagdish. Illegal Transactions in International Trade, Oxford., 1974. 13. Johnson, S., Kaufmann, D. and Lobaton, p. "Government in Transition, Regulatory Discretion and the Unofficial Economy"., Aea Papers and Proceeding, Vol.88, (1998). 14. Schnider, F. and Enste, D. "Shadow Economy: Sizes, Causes and Consequences"., The Journal of Economic Literature, Vol. 38, (2000). 15. Diamantopoulos, A. and Siguaw, J. Introducing Lisrel. London:SAGE., 2000.

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

68

SqB

es

qs

pq ..)1( µαµπ −−−=

SqB

es

q

qto

es

q

sqt

oe

Beq

sq

µα

µµ

µπ

−−

+−

−+−+

−

=)1(

22)1(

)1()1(.

22)1(

:ضميمه

جريمـه، . توان بسط داد تابع سود مورد انتظار عامل قاچاق را با فرض وجود جريمه مي نرخ جريمه به ازاي هر واحد αبا فرض آنكه. دهد سود مورد انتظار عامل قاچاق را كاهش مي

هاي قاچاق كالا به بازار كه به دنبال -قاچاق كالا باشد، تابع سود مورد انتظار براي عامل قاچاق : به صورت زير خواهدبود-داخلي است

:شرط لازم براي حداكثر شدن سود عامل قاچاق خواهدبود

0=sqδ

δπ

:از آنجا كه

0)1()1(2

)1()1()1(2 22

=−−+−

−+−+−

µαµ

µµ

BOs

OBs e

qteq

teeq

q

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

69

))1(()1(2))1(()1(2)1(

)1(2 222 teeteeqteqq

OBOB

Os +−−

++−−

++

−=

µµα

µµ

µ

: عبارتست ازαبه نسبت Sqمشتق جزيي مرتبه اول

0))1(()1(2 2 <

+−−=

teeq

OB

S

µµ

δαδ

براين اساس با افزايش نرخ جريمه، مقدار قاچاق كالا كاهش و با كاهش نـرخ جريمـه،

.يابد مقدار قاچاق افزايش مي

www.SID.ir

Archi

ve o

f SID

يادصقته اامشنهژوپ

70

به ازاي هر دلار قاچاق ـ ريال69مقدار جريمه به قيمت ثابت سال مقدار جريمه563.1769 1349 489.7260 1350 450.8857 1351 352.1739 1352 159.3476 1353 127.8539 1354 139.0793 1355 126.1755 1356 132.8069 1357 99.10486 1358 67.80538 1359 55.62579 1360 64.31095 1361 62.15385 1362 77.99443 1363 145.8333 1364 137.4737 1365 97.35974 1366 33.24808 1367 50.87146 1368 48.40000 1369 54.76388 1370 64.29047 1371 75.00000 1372 3610.108 1373 159.7744 1374 136.2249 1375 117.9859 1376 171.1586 1377 207.1006 1378 187.3215 1379 165.5901 1380 151.4078 1381

.قانون مجازات مرتكبين قاچاق در سالهاي مختلف: منبع

www.SID.ir