Arazide Üretime Hazırlık.pdf

T.C.

MLL ETM BAKANLII

ORTA RETM PROJES

TARIM TEKNOLOJLER

ARAZDE RETME HAZIRLIK 581MSP136

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak

rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme

materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ARAZ TESPT .................................................................................................................. 3

1.1. Arazi Ynnn Belirlenmesi ........................................................................................ 3 1.2. Arazi Meylinin Belirlenmesi ......................................................................................... 4 1.3. Arazi Yerinin Belirlenmesi ........................................................................................... 6 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7 LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 10 2. RETME ETK EDEN EKONOMK FAKTRLER ..................................................... 10

2.1. Ekonomik Faktrler .................................................................................................... 10 2.1.1. Arazi Miktar ....................................................................................................... 10 2.1.2. Sermaye Miktar .................................................................................................. 11 2.1.3. i Durumu ......................................................................................................... 12 2.1.4. Alet ve Malzeme temini ...................................................................................... 12

2.2. Pazarlama ve Deerlendirme ...................................................................................... 12 2.2.1. Standardizasyon ................................................................................................... 13 2.2.2. Ambalajlama ........................................................................................................ 14 2.2.3. Nakliye................................................................................................................. 14 2.2.4. Sat ..................................................................................................................... 15

2.3. Maliyet Hesab ............................................................................................................ 16 2.3.1. Meyve retiminde Maliyet Hesab ..................................................................... 16 2.3.2. Tarla Bitkileri ve Akta Sebze retiminde Maliyet Hesab ............................... 17

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 21 3. TLER .............................................................................................................................. 21

3.1. itlerde Aranan zellikler .......................................................................................... 21 3.2. it eitleri ................................................................................................................. 22

3.2.1. Canl itler .......................................................................................................... 22 3.2.2. Cansz itler ........................................................................................................ 23


RENME FAALYET4 .................................................................................................. 31 4. DRENAJ ............................................................................................................................. 31

4.1. Drenajn Tanm .......................................................................................................... 31 4.2. Drenaj ekilleri ........................................................................................................... 35

4.2.1. Yzey Drenaj ...................................................................................................... 36 4.2.2. Toprak Alt Drenaj ............................................................................................. 39


RENME FAALYET5 .................................................................................................. 48 5. TESVYE ........................................................................................................................... 48

NDEKLER

ii

5.1. Tesviyenin Tanm ...................................................................................................... 48 5.2. Tesviyenin Amac ....................................................................................................... 49 5.3. Tesviyenin Yaplmas ................................................................................................. 50

5.3.1. Arazi Tesviyesinin Yararlar................................................................................ 51 5.3.2. Tesviyeyi Snrlayc Faktrler ............................................................................ 51 5.3.3. Tesviye Biimleri ................................................................................................ 52

5.4. Teraslama .................................................................................................................... 53 5.4.1. Teraslarn Faydalar ............................................................................................. 53 5.4.2. Teras eitleri ...................................................................................................... 56


RENME FAALYET6 .................................................................................................. 64 6. ARAZNN YERNN PARSELLERE BLNMES ..................................................... 64

6.1. Arazi Plannn izilmesi ............................................................................................. 64 6.2. Plann Araziye Uygulanmas ...................................................................................... 66

6.2.1. Yollar ................................................................................................................... 66 6.2.2. Su Kanallar ......................................................................................................... 66 6.2.3. Yetitirme Ortamlar ............................................................................................ 67


RENME FAALYET7 .................................................................................................. 73 7. TOPRAK LEME............................................................................................................. 73

7.1. Toprak lemenin Amalar ........................................................................................ 74 7.2. Toprak lemenin Faydalar ........................................................................................ 76 7.3. Toprak lemenin Zaman ........................................................................................... 81 7.4. Toprak leme ekilleri (Metotlar) ............................................................................ 84 7.5. Toprak leme Derinlikleri .......................................................................................... 84

7.5.1. Derin Toprak leme ............................................................................................ 84 7.5.2. Yzeysel Toprak leme ...................................................................................... 86


MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 92 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 94 KAYNAKA ......................................................................................................................... 98

iii

AIKLAMALAR

KOD 581MSP136

ALAN Tarm Teknolojileri

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODLN ADI Arazide retime Hazrlk

MODLN TANIMI

Tekniine uygun olarak arazi seme, araziyi retim modeline gre planlama; arazinin etrafn evirme, drenajn ve tesviye ilerini yapma, parsellere ayrma ve toprak ileme bilgi ve becerisinin kazandrld bir renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL n koulu yoktur.

YETERLK Arazi hazrl yapmak

MODLN AMACI

Genel Ama Gerekli ortam salandnda tekniine uygun arazi hazrl yapabileceksiniz.

Amalar 1. Arazi tespiti yapabileceksiniz. 2. retime etki eden ekonomik faktrleri

belirleyebileceksiniz.

3. Arazinin etrafn evirebileceksiniz. 4. Drenaj yapabileceksiniz. 5. Toprak tesviyesi yapabileceksiniz. 6. Araziyi parsellere blebileceksiniz. 7. Arazide toprak ilemesi yapabileceksiniz.

ETM RETM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Ak arazi Donanm: Pusula, harita, eit katalou, internet, kazma, krek, kum, imento, direk, tel, it bitkisi, traktr, kanal pulluu, kepe, bel, drenaj borusu, pulluk, tesviye krei, kt, kalem, silgi, rmork, dipkazan, kltvatr, trmk, merdane, toprak ileme alet kombinasyonlar eitleri, tamir iin gerekli el aletleri, yedek balant elemanlar, makine ya eitleri, toprak ileme alet/makineleri yedek paralar, gres pompas, bakm ve kullanma kitab

LME VE

DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

AIKLAMALAR

iv

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

1

GR

Sevgili renci,

Tarmsal retimde nemli olan; birim alandan krl, bol ve kaliteli rn almaktr. Bu ama dorultusunda retim planlamasndan itibaren birtakm teknik konulara dikkat etmek gerekir. Tarla tarmnda veya tek yllk bitki yetitiriciliinde arazi seimindeki yanl uygulamalarn faturas, meyvecilikteki gibi ok ar hissedilmez; bunun nedeni meyvecilikte tesis masraflarnn fazla olmasdr.

Teknoloji alanndaki gelimeler paralelinde tarm sektr de gelimitir. nsanlarn yaamlarn devam ettirebilmeleri iin beslenmeleri gereklidir. Bu da tarm rnleriyle olmaktadr. Tarm rnlerinin yetimesi iin de topraa ihtiya vardr.

Tarmda kullanlmayan arazilerin problemleri tespit edilerek bunlara zm yollar retmek de ancak yetimi elemanlar tarafndan yaplabilmektedir. Arazinin tarmda kullanlamaynn sebepleri ve zm nerileri arazi hazrlnn yaplmas yetimi elemanlarla olur.

te bu modl ierisinde arazi yerinin seiminde; iklim, toprak, sulama, yney, eim ve ekonomik faktrler bakmndan dikkat edeceiniz nemli hususlar sizlere verilecek eitim ile renecek; arazinin retime hazrlanmas iin gerekli olan arazi evirmesini, drenaj, tesviye ileri, retim plan ve parsellere ayrma ilemlerini tekniine uygun olarak yapabileceksiniz. Toprak ilemenin bilinli yaplmas, verim artn etkileyen etkenlerin banda gelir. Size verilecek eitim sonunda, toprak ilemenin amalarn, faydalarn, zamann ve eitlerini renerek tarm teknolojileri alanndaki dallarn tm iin ortak olan toprak ileme faaliyetini yapabilir hle gelmeniz temennisiyle baarlar dilerim.

GR

3

RENME FAALYET1

Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak yer ve yney bakmndan uygun arazi seimi yapabileceksiniz.

Bulunduunuz blgede meyve baheliklerini ve tarla arazilerini yer ve yney

bakmndan inceleyiniz.

Meyve bahelerinin ve ba alanlarnn neden gney yamalarda kurulu

olduunu aratrnz.

Elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

1. ARAZ TESPT

1.1. Arazi Ynnn Belirlenmesi

Genellikle gney ve dou yneyleri scakln biraz yksek olmasn salar. Bu durum erken ieklenmeyi ve rnn erken olgunlamasn tevik eder. Ayrca sebzelerin erken ekilmelerini salar; bu nedenle erkencilik ekonomik neme sahipse gney yney tercih edilmelidir. Ancak bu yneyde ilkbahar ge donlarndan zarar grme ihtimali yksektir.

ekil 1.1: Gne nnn gney yne geli as

Kuzey yney ieklenmeyi geciktirir ancak ilkbahar ge donlarndan zarar grme olasl daha azdr. Ayrca gney yney yksek k iddetine sahip blgelerde gne yanklarna kar aalar korur. Hkim k rzgrlar kuzeybatdan esiyorsa kuzey ve bat

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA

4

yneyler bu souk rzgrlara en fazla maruz kalan yneyler olacaktr. O zaman bahede dayankl eitlere gerek vardr. Byle yerlerde dou ve gneyden esen souk havann sert etkisinden koruyabilecektir.

Resim 1.1: Kuzey yn tesis edilmi zeytinlik

Dou ve bat yneyleri kuzey ile gney arasnda orta bir karakter gsterir. Yalnz bat yneyleri leden sonra havalarn daha ok snd bir zaman gne nlar dikeyletiinden daha scak olur. Ayn zamanda bat yneylerinde gnn en scak zaman, dou yneyinin aksine olarak hava nispi neminin en dk olduu yani havann en kurak olduu zamana rastlar. Bu sebepten step (yar kurak) ve scak blgelerde bat yneylerinde meyve aalar gne yanmasndan korkar. Bunun iin bahelerin bat tarafndan yksek boylu aalarla glge altna alnmas gerekir.

Souk ve sert iklimli yerlerde ise ilkbahara doru dou yneyleri sabahlar henz topran donu zlmeden fazla snacaklarndan meyve aalarndan fazla transprasyonla (terleme) zarar grmelerine sebep olabilir. Bu nedenle souk yerlerde bat yneyleri daha uygundur. Ayrca bat ynlerinde ilkbahar donlarndan etkilenen meyve iekleri sabah don erimeden birden gne greceklerinden don etkisi daha da fazla olur. Yneyleri turfandaclk bakmndan da gz nnde tutmak gerekir. lk turfanda yetitirmek iin gneyleri semek doru olur. Bahe dikim plannn ve sera boylarnn gneten daha uzun faydalanmas asndan dou bat ynnde planlanmas nemlidir. Aalarn birbirine glge yapmamas ve gne klarna engel olmamas fotosentez ve retim asndan nemlidir.

1.2. Arazi Meylinin Belirlenmesi

Araziler dz veya eimli olmak zere ikiye ayrlabilir. Doada tam dz arazi kk alanlarda bulunur. Genel olarak eimi % 2ye kadar olan araziler dz arazi, % 2-10 arasnda olan araziler orta eimli, % 10dan fazla olan araziler ok eimli arazilerdir.

Tarm arazilerinin ok meyilli olmalar istenmeyen bir husustur. Ar meyil yalarla ve rzgrla toprak kaybna yani erozyonuna aktr. Meyilli arazilerde toprak ileme, bitki bakm, hasat ve harman ileri daha zordur.

5

Resim 1.2: Meyilli arazide bitkisel retim

Tarm arazilerinin ok meyilli olmalar istenmeyen bir husustur. Ar meyil, yalarla ve rzgrla toprak kaybna yani erozyonuna aktr. Meyilli arazilerde toprak ileme, bitki bakm, hasat ve harman ileri daha zordur.

Tarm arazilerinde eim hesab tecrbe ile belirlenebilecei gibi aadaki forml ile de hesaplanabilir.

Eim = h / L*100

Burada: h ykseklik, L mesafe ifadesidir.

rnek : Ykseklik fark =1 ; Yatay mesafe = 50 ise

Eim = 1/50 *100 = 0,02 = % 2dir.

ekil 1.2: Meyilin (eim) gsterilii

Eim aadaki alt grup altnda aklanr:

Olduka dz eim % 0 - 1 Olduka eim % 1 - 3 Orta eim % 3 - 5 Kuvvetli eim % 5 - 8 Dik eim % 8 - 12 ok dik eim %12 +

6

Resim 1.3: Meyilli arazinin grn

1.3. Arazi Yerinin Belirlenmesi

Yer seiminde dikkat edilmesi gereken nemli hususlarn banda, pazar durumu gelir. Baarl olmu birok yetitirme alannda, ekolojik faktrler yannda pazara yakn olmann da byk pay vardr. Ancak son yllarda depolama ve tamadaki gelimeler ya meyveleri hasat zamannn dnda da pazarlamay mmkn klmaktadr. zellikle modern tamaclktaki gelimeler, pazar uzakl dikkate alnmadan rn iin en uygun artlarn olduu yerde yetitirmeye imkn salamaktadr. Ancak doal olarak bu ilemler maliyeti ykseltmekte ve rnn kendi pazarnda yetitii duruma gre daha fazla enerjiyi gerektirmektedir.

Resim 1.4: letmenin yol durumu, araziye yaknl ve duruu

Yer seiminde dikkat edilecek dier bir husus da aalk alanlarn yaknldr. Aalk yerler souk havann biriktii yerlerdir. Bu birikme hava drenajnn engellenmesi suretiyle olur. Bu alanlarda lkbaharda don cepheleri oluabilir. Bu nedenle dikimler orman alanna ok yakna yaplmamaldr.

7

UYGULAMA FAALYET Yer ve yney bakmndan uygun arazi seimi yapnz.

lem Basamaklar neriler

Arazi ynn tespit ediniz.

Yetitireceiniz bitki eidine gre arazi ynne karar veriniz.

Yneyin yetitiricilie etkisini aratrnz.

Arazi meylini tespit ediniz.

Tarmsal uygulamalarda eimin nemini unutmaynz.

Arazi uzunluunu lnz. Ykseklik farkn lnz.

Arazi yerini tespit ediniz.

Yetitireceiniz bitki zelliklerini gz nnde bulundurunuz.

Pazara olan mesafeyi belirleyiniz. evredeki aa durumunu aratrnz.

UYGULAMA FAALYET

8

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

1 Arazi ynn tespit ettiniz mi?

2 Arazi meylini tespit ettiniz mi?

3 Arazi yerini (ova, tepe vb.) tespit ettiniz mi?

4 Yetitireceiniz bitki eidine gre arazi ynne karar verdiniz mi?

5 Arazi uzunluunu ltnz m?

6 Ykseklik farkn ltnz m?

7 Pazara olan mesafeyi belirlediniz mi?

8 evredeki aa durumunu aratrdnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

9

LME VE DEERLENDRME Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Gney yneyleri ... biraz yksek olmasn salar.

2. . yneylerin ilkbahar ge donlarndan zarar grme ihtimali yksektir.

3. Kuzey yneyleri .. geciktirir.

4. Ar meyilli araziler toprak ve rzgr na aktr.

5. Bir tarlada yatayda 100 metre de 3 metre d varsa bu arazide eim % dr.

6. Aalk yerler .. havann biriktii yerlerdir.

7. Dou ve bat yneyleri kuzey ile gney arasnda ................... bir karakter gsterir.

8. Bir tarlada ykseklik fark 4,5 m, yatay mesafe 150 m ise, eim % ...............dr.

9. Aalk yerler ......................... havann biriktii yerlerdir.

10. lk turfanda yetitirmek iin ........................ ynn semek doru olur.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

10

RENME FAALYET2

Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak retime etki eden ekonomik faktrlerin maliyet hesabn yaparak arazi seimi yapabileceksiniz.

Blgenizde yetien bir tarmsal rnn yetitiricilii hakknda reticilerle sohbet

ediniz.

Bu bitkinin retim sreci boyunca hangi girdilerin kullanldn aratrnz.

Pazarn istedii eitleri tespit ediniz.


2. RETME ETK EDEN EKONOMK FAKTRLER

Tarmsal faaliyet, insanlarn ve hayvanlarn tarmsal madde ihtiyalarn karlamak amacyla yaplmakta, dier bir ifadeyle tarmsal maddeler, bunlara duyulan ihtiyac gidermek iin retilmektedir.

2.1. Ekonomik Faktrler

retim, iletme ad verilen ekonomik birimlerde yaplmaktadr. Tarmsal retimde doal kaynaklardan yararlanmak suretiyle ham maddeler elde edilmektedir. Doal kaynaklardan yararlanmada, ilkel retim yntemlerinde emek faktrnn, gelimi retim yntemlerinde ise sermayenin ve mteebbisin (iletmeci) nemli rolleri ve katklar olmutur. Tarmda tabiatn, zellikle topran nemi insan emeine nazaran daima nde gelmitir. Tarmsal retim faaliyetinde kullanlan faktrleri arazi miktar, sermaye, ii durumu ve alet ve malzeme temini olarak gruplandrmak mmkndr.

2.1.1. Arazi Miktar

Tarmda arazi denildii zaman snrlar belirli geni toprak paras anlalr. Toprak, tarmsal retim iin arttr. Arazi ve toprak unsurunun drt nitelii vardr.

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

11

Arazi ve topran yerleri deitirilemez, toprak sabittir. Bu zellik iletme yerlerinin seiminde de rol oynar. Bu nedenle, ancak arazinin bulunduu yere, emek ve sermayenin gtrlmesi suretiyle araziden yararlanmak mmkndr.

Arazi ve toprak azaltlp oaltlamaz. Arazi ve topran alan olarak miktar sabittir. Deniz kylarnn doldurulmas, gllerin ve bataklklarn kurutulmas yntemleriyle arazi kazanld dnlebilir ise de bu ekilde kazanlan arazi paralar, karalar toplamna oranla ok az olduundan, arazinin bu zellii deimemektedir.

Arazi ve toprak yok edilemez. Arazi, kullanma sresi veya mr bakmndan snrl deildir. Dier iletme vastalar veya retim faktrleri, bilindii gibi, ancak belirli bir sre kullanlabilmekte, daha sonra yok olmakta veya hurdaya ayrlmaktadr. Arazi, byle bir kaynak deildir; ne kadar kullanlrsa kullanlsn yok edilemez. Bu nedenle, maliyet hesaplarnda ve iletme analizlerinde toprak iin amortisman hesaplanmamaktadr.

Arazi, yap ve verimlilik bakmndan homojen deildir. Topra meydana getiren ana materyal (toprak iskeleti) her yerde, hatta bir blgede bile, ayn deildir. Toprak iindeki besin maddelerinin miktar ve bileimi, her arazi parasnda deiiktir. Ayrca iklim, toporafya vb. farkllklardan dolay, arazi paralar deiik yapya ve deiik kullanma kabiliyetine veya verimlilie sahip bulunmaktadr.

Arazi, bitki ve hayvan yetitiricilii iine veya tarmsal rnler retimine dorudan katld gibi zerinde bina, iftlik avlusu, yol vb. tesislerin aracl ile dolayl olarak da katlmaktadr. retimdeki bu byk katksnn yannda arazi, ayn zamanda, iletmeye kurulu yeri de salamaktadr. Bu nedenle arazi, tarmsal faaliyet iin mutlaka olmas gereken, vazgeilmez bir retim faktrdr.

lkemiz tarmnn en byk sorunlarndan biri, tarmsal iletmelerin byklklerinin ekonomik snrn altnda olmasdr. Tarlann ekil ve bykl i verimini etkiler. Kk ve ekilleri dzgn olmayan parseller i baarsn ve i verimini drr.

2.1.2. Sermaye Miktar

Tarmsal retim iinde sadece arazi ve emek yeterli deildir. Bunlarn yannda alet/ makine, tohum, barnma ve iletme binalarna ihtiya vardr. Bu saydklarmzn her biri birer sermaye rneidir.

Sermaye sadece paradan ibaret deildir. Tarmda retimde kullanlan arazi ve insan gc dndaki btn mallar, yani, makine ve ekipmanlar, hayvanlar, binalar, para ve malzeme, birer sermaye unsurudur. Dikkat edilirse sermaye olarak nitelenen mallarn ou insan yapsdr ve dorudan doruya bir ihtiyac gidermez ancak retimde kullanlr ve insan yaps olmayan kaynaklarn (arazinin ve insann) verimliliini artrmaya yarar. Bu zellikleri dolaysyla sermaye, gelecek retim iin saklanm bir mal veya insan almasnn rn olan ve tekrar retime tahsis olunan retimin bir ksmdr.

Gnmzde gerek tarmsal retim gerekse btn ekonomik faaliyetlerde sermaye nemli bir yer igal etmektedir. Sermaye insan emei ile tabiatn ekonomik faydasn ve

12

verimini artrmaya yarayan bir vastadr. Ksaca servetin retimde kullanlan ksmna sermaye diyebiliriz. Sermaye; retimde emein etkisini artran ve verimi ykselten, doal unsurlar dndaki her trl mallara denir. Tarm iletmelerinde de elde edilen rnn bir ksm iletmede, ihtiyalarn karlanmas iin kullanlmakta veya satlmakta, bir ksm rn ise tekrar retime tahsis edilmektedir. Bu ikinci ksm, sermaye olmaktadr.

2.1.3. i Durumu

Tarmsal iletmelerde bedensel olarak alan kimselere tarm iisi denir. Kk iletmelerde iler genellikle aile fertleri tarafndan, byk iletmelerde genellikle tarm iileri tarafndan yaplr. ifti ve aile fertlerine ait i gc ile alan iletmelerde i daha ksa srede bitirilmekte, ifti emeinin karln alaca dncesiyle canla bala almaktadr. Dardan temin edilen iiler her zaman ayn gayreti gstermemektedir. ifti ve ailesinin i gc iletme ilerinin yrtlmesinde yetersiz kald hllerde dardan ii teminine gidilir. letmenin faaliyeti srasnda daima ite bulunan khya, oban gibi iilere daim ii denir. Bunlar en az bir retim boyu iletmede bulunur. Mevsimlik iiler ise iletmede belirli dnemlerde, ilerin fazla olduu dnemlerde alan kiilerdir.

i temini durumu arazi yerinin seiminde gz nnde bulundurulmaldr. zellikle hasat ve bakm ilerinde insan i gcne ihtiya duyulmaktadr. Tarmsal retimin yaplaca blgede bu i gc temin edilemiyorsa zellikle hasat dneminde skntlarla karlalmaktadr. Ya rnlerin hasat olgunluu gemekte ya da pazar deerini yitirmektedir.

Bu nedenle retimi dnlen tarmsal araziler kolaylkla tarm iisi temin edilebilecek yerleim alanlarna yaknlkta olmaldr.

Son yllarda artk makine tarmn btn aamalarna girmeye balamtr. rnein gemi yllarda ukurovada pamuk hasadnda yaanan ii skntlar artk gnmzde pamuk hasat makinelerinin bu alana girmesiyle azalmtr.

2.1.4. Alet ve Malzeme temini

Tarmsal retimde kullanlacak olan alet ve makine temininde sknt ekilecek yerlerden uzak olmaldr. retimin ileri safhalar da dnlerek bu planlama yaplmaldr. Bu planlama maliyeti drmek ve alet ve malzemenin gerekli bakm ve tamir ilerinin de kolay yaplabilmesi iin gereklidir.

2.2. Pazarlama ve Deerlendirme

Tarmsal adan pazarlama, iftinin satmak iin tarm rnlerini yetitirmeyi kararlatrmasyla balar ve rnlerin retildikleri yerden tketiciye ulancaya kadar geirdikleri tm teknik, ekonomik safhalar ve ticari ilemleri kapsar. Eskiden kk kasabalarda ve ehirlerde retici ile tketici genellikle kar karya bulunurdu yani retici maln dorudan doruya mahalli pazarlara getirir ve orada satard. Sonradan ulam olanaklarnn artmas, modernlemesi, insan topluluklarnn nfusa oalmas ile retici ile tketici birbirlerinden uzaklamtr.

13

Resim 2.1: Muhafaza ve depolamas planlanm meyveler

Tarmsal retimde pazarlama faaliyeti, rnn olgunlap hasat edilmesi ile balam demektir. Pazara arz edilen bir rn grn ve yeme zellikleriyle tketici zerinde iyi veya kt etkilerde bulunur. Bu etkilerin iyi olmas ve rnn rahat satlabilmesi iin hasat zamannn iyi seilmi olmas, hasadn dikkatli yaplmas maln standartlara uygun olarak hazrlanmas, ambalajlanmas, ambalaj nakil ve sat ilemlerinin tketiciyi zendirici bir ekilde yaplmas gerekmektedir. Bu husus ya meyve ve sebzeler iin ok nemlidir nk meyve ve sebzeler su ieriklerinin yksek olmas nedeniyle abuk bozulabilir.

Resim 2.2: Pazara sunumlu meyve grubu

Yetitirilen meyve, meyve suyu ve benzeri sanayinde kullanlacak tr ve eitlerden ise rnmzn bulunduu yrede bu rnleri ileyen fabrikalarn olmas yine pazarlamay kolaylatracaktr. Uzak olmas nakliye cretlerinin artmasna dolaysyla sat fiyatlarnn dmesine neden olmaktadr.

2.2.1. Standardizasyon

Standardizasyon gerek endstride gerekse tarm kesiminde elde edilen rnlerin tm niteliklerinde (renk, ekil, irilik vb.) bir rneklilii ifade eder. Standardizasyon; belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn yardm ve i birlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemidir.

eitli mal, rn ve hizmetlerin bir rnekliliini temin iin hazrlanan belgelere standart ad verilir. Yani standart, bir mal veya rnn zelliklerini, boyutlarn,

14

arlklarn, iindeki yabanc madde eit ve miktarlarn, kusur cins ve toleranslarn tespite yarayan ve bunlarn nasl llp muayene edileceini, metotlaryla beraber belirleyen bir belge olmaktadr. Bu belgede ayn zamanda, maln durumuna gre, zelliklerini korumak amac ile yaplmas gerekli bulunan saklama, depolama ve tama gibi hususlarla maln piyasaya arz edilirken iine konulaca ambalajlarn ne ekilde ve boyutlarda olacan belirleyen bilgilere de yer verilir.

Standardizasyon uygulanarak retilen rnlerin pazarlamas kolaylar. zellikle uluslararas piyasalarda yer bulmann yolu artk standart rn yetitirmekten gemektedir.

Artk, uluslararas pazarlarda rekabet edebilmenin yolu standartlara uygun ve kaliteli mal ve hizmet retiminden gemektedir.

2.2.2. Ambalajlama

Ya meyveler, abuk bozulabilir rnlerden olduklarndan pazara hazrlanmalar iin yaplan btn ilemlerde olduu gibi ambalajlanmalarnda da gereken dikkatin gsterilmesi lzumlu bulunmaktadr.

Resim 2.3: Ambalajlanm meyve

Standartlarda ambalajlar iin rnlerin tama depolama ve pazarlama sresince onlar iyi bir ekilde muhafaza edecek nitelikte olmal ayrca tama ve istiflemede kolaylk salayacak boyutlarda olmal kayd yer almaktadr.

zellikle d pazarlara gnderilen meyveler iin mteriyi zendirecek gzel, salam ambalajlarn yaplmas, maln kolay pazarlanabilmesi bakmndan zorunludur.

2.2.3. Nakliye

Ya meyve ve sebzeler pazara tanrken daha dikkatli olunmaldr. Tama arac olarak kullanlan kamyon, tren, uak, vapurlar rnn eidine, pazar deerine, yakn veya uzak oluuna, tama mevsimine gre deiik ekillerde donatlmtr. Uzak pazarlara yaplan nakliyatlarda kullanlan soutmal trlar en ok kullanlan nakil aralardr.

15

Nakliyede nemli olan, rnn tazeliini kaybetmeden en ksa srede tketiciyle buluturulmasdr. Bu nedenle nakliye aralar gnmzde soutma, havalandrma gibi sistemlerle donatlmlardr.

Resim 2.4: Soutma sistemli nakliye arac

Modern tamaclkta ya meyveler gibi abuk bozulabilir rnlerin uzak pazarlara sevkinde souk zincir ismi verilen soutma ilemlerinin, pazarlamann her safhasnda, noksansz uygulanmasna dikkat edilmelidir. Hasattan sonra n soutma veya souk depolama ile balayan souk zincir, bundan sonra souk tertibatl vastalarla tama, gnderildikleri pazarlarda souk depolarda muhafaza ve sper market ismini verdiimiz byk sat maazalarnda soutmal reyonlarda sata arz edilmesi ile devam eder ve nihayet tketicinin evinde, tketilinceye kadar buzdolabnda muhafazas ile sonulanr.

2.2.4. Sat

Tarmsal rnlerin sat deiik usullerde yaplmaktadr. Bunlar aadaki gruplarda toplayabiliriz:

rnn tarlada toptan satlmas: rnn bahede toptan satlmas ya gtr usulle ya da kilo ile yaplr. Gtr olarak yaplan satlarda daha meyveler olgunlamadan baheye gidilerek o yl baheden elde edilecek mahsul miktar tahmin edilir ve buna gre bir fiyat zerinde anlalr. Bu tr satlarda ounlukla retici maln dk bir fiyatla satm olmaktadr. Sat muamelesi yapldktan sonra bahedeki rnden alc sorumludur. zellikle erken donlarn meyvelere zarar yapt yrelerde bu tr sat, alc iin riskli olmaktadr.

rnn, kilogram fiyat zerinden toptan satlmasnda retici, meyvelerin geliip olgunlamasndan toplanp kasalara yerletirilmesine kadar btn safhalardaki bakm ilerinden sorumlu olmaktadr. Memleketimizdeki meyve suyu fabrikalar bata vine olmak zere baz meyveleri bu usulle satn almaktadr.

16

rnlerin hallerde komisyonculara gnderilerek belirli bir komisyon denerek satlmas: rnlerin hallerde komisyoncular araclyla sat lkemizde en yaygn olarak kullanlan sat ekillerindendir. retim blgelerindeki iftiler ounlukla byk tketim merkezlerindeki bu komisyonculara balanm durumdadr.

rnn reticinin bal olduu tarm sat kooperatifleri araclyla satm: rnn reticinin bal olduu tarm sat kooperatifi araclyla sat en uygun ve krl sat eklidir. Deiik rnler iin kurulmu tarm sat kooperatifleri vardr.

rnn retici tarafndan mahalli pazarlara gtrlerek toptan veya perakende satlmas: Dier bir sat ekli de rnn retici tarafndan mahalli pazarlarda veya bahede ya da yol kenarnda satlmas eklidir. Bunlar genellikle kk iletmelerin bavurduu sat eklidir.

2.3. Maliyet Hesab

Tarmsal retimde maliyet hesab rne gre deimekle beraber ana unsurlar ayndr. Sadece maliyete etki eden kalemlerde birtakm farkllklar vardr. Meyve yetitiricilii, tarla bitkileri ve akta sebze bitkileri yetitiriciliinde maliyet unsurlarn ayr ayr incelemekte fayda vardr.

2.3.1. Meyve retiminde Maliyet Hesab

Tesis Dnemi Maliyet Unsurlar

Arazinin Hazrlanmas TL / da Arazi temizlii Toprak ileme itle evirme Teraslama

Dikim ileri TL / da Yerlerin iaretlenmesi ukurlarn almas Fidan masraf Dikim masraf Bakm ileri TL / da Sulama

Gbreleme lalama apalama/srm Budama

Kira giderleri TL / da

TOPLAM MALYET TL / da

17

retim Dnemi Maliyet Unsurlar

Bakm ileri TL / da Sulama

Gbreleme lalama apalama/srm Budama

Kira giderleri TL / da

Hasat masraflar TL / da Toplama

Snflandrma Ambalajlama

Kasalama

Depolama

Nakliye

Beklenmedik giderler TL / da

(Dolu, don, sigorta vb.)

TOPLAM MALYET TL / da

Her retim dneminin maliyetleri o gnn olumu fiyatlar zerinden deer verilerek toplam maliyet bulunur. Gerek verilere uygun maliyet hesab yaplrsa salkl maliyet sonular kacandan yaplacak i net yorumlanr.

2.3.2. Tarla Bitkileri ve Akta Sebze retiminde Maliyet Hesab

Maliyet Unsurlar

Toprak hazrl TL / da Tohum/fide TL / da

Ekim/dikim/fideleme TL / da

Gbreleme TL / da lalama TL / da Sulama TL / da

Hasat ve harman TL / da

Nakliye ve pazarlama TL / da

Sigorta giderleri TL / da

Arazi kiras TL / da TOPLAM MALYET TL / da

18

UYGULAMA FAALYET Maliyet hesab yaparak ekonomik faktrler ynnden arazi seimi yapnz.


Arazi miktarn tespit ediniz. Masraflarnz dikkate alarak retim

talebine gre arazi miktarn planlaynz. reteceiniz rn eidini tespit ediniz.

Pazar uzakln tespit ediniz. Nakliye imknlarn aratrnz. Nakliye iin gerekli olan ara ihtiyacnz

belirleyiniz.

Pazara ulam yollarn tespit ediniz.

En ksa ve en iyi ulam yolunu tespit ediniz.

Bozuk yollar mmkn olduunca kullanmaynz.

Pazarn istedii eitleri tespit ediniz. Pazarda tutulan eidin satnn daha

kolay yapabileceinizi unutmaynz. Piyasa aratrmas yapnz.

Meyveleri deerlendirme yerlerini tespit ediniz.

Fabrikalara uzaklnz belirleyiniz. Meyvelerin deerlendirme ekillerini

aratrnz.

i temin durumunu tespit ediniz. htiyacnz olan ii miktarn

belirleyiniz.

Kalifiye ii kullanmaya nem veriniz.

Alet ve malzeme temin durumunu tespit ediniz.

htiyacnz olan alet ve malzeme miktarn belirleyiniz.

Alet ve malzeme almn retime uygun tercih ediniz.

UYGULAMA FAALYET

19

KONTROL LSTES



1 Arazi miktarn tespit ettiniz mi?

2 Pazar uzakln tespit ettiniz mi?

3 Pazara ulam yollarn tespit ettiniz mi?

4 Pazarn istedii eitleri tespit ettiniz mi?

5 Meyveleri deerlendirme yerlerini tespit ettiniz mi?

6 i temin durumunu tespit ettiniz mi?

7 Alet ve malzeme temin durumunu tespit ettiniz mi?

DEERLENDRME


20


1. Servetin retimde kullanlan ksmna .. diyebiliriz.

2. rnn bahede toptan satlmas ya .. usulle veya . ile yaplr.

3. rnlerin hallerde araclyla sat lkemizde en yaygn olarak

kullanlan sat ekillerindendir.

4. ok yllk bitkilerin yetitiriciliinde maliyet unsurlarnda tek yllk bitki

yetitiriciliinden farkl olarak . masraf vardr.

5. Tarmsal retimde maliyet hesab . gre deimektedir.

6. Belirli bir faaliyetle ilgili olarak ekonomik fayda salamak zere btn ilgili taraflarn

yardm ve i birlii ile belirli kurallar koyma ve bu kurallar uygulama ilemine

............................................. denir.

7. Modern tamaclkta ya meyveler gibi abuk bozulabilir rnlerin uzak pazarlara

sevkinde ........................................ ismi verilen soutma ilemlerinin, pazarlamann

her safhasnda, noksansz uygulanmasna dikkat edilmelidir.

8. Tarmsal iletmelerde bedensel olarak alan kimselere ...........................................

denir.

9. Arazi seimini snrlayan en nemli unsurlardan biri de .......................................dir.

10. Nakliye aralar gnmzde ....................................... ve .............................................

gibi sistemlerle donatlmlardr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken

tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn

tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

21

RENME FAALYET3

Mevcut arazinin iklim artlarn, sulama ve rzgr durumunu, topran yapsn dikkate alarak tekniine uygun olarak gvenli bir evirmeyi renebileceksiniz.

eitli tarm iletmelerine giderek arazinin hangi sistemle evrildiini ve ne tr

materyaller kullanldn inceleyiniz.

Bu ile uraan firmalardan it materyalleri ile ilgili gerekli bilgileri aratrnz.


3. TLER

nsan ve hayvan zararlarndan korumak, arazinin evresini belirlemek, rzgrn etkisini azaltmak, scak ve souk hava akmlarna kar fidanl siper altna almak amacyla fidanln etraf ta duvarlar, teller veya yeil itlerle evrilir.

3.1. itlerde Aranan zellikler

Araziyi insanlardan, hayvanlardan korumak ve rzgrn etkisini azaltmak iin yaplan itler u zellikleri tamaldr:

it iin kullanlacak materyal, arazinin zelliklerine uygun olmaldr. Materyal ucuz olmaldr. it uzun sre dayanmaldr. nsan, hayvan ve eitli zararllara kar araziyi korumaldr. Materyal arazideki bitkilere zarar vermemelidir. Gerektii zaman rzgrlara kar rzgr kran grevi de yapmaldr. Etraf kapal olan yerlerde arazinin havalanmasna engel olmamaldr.

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA

22

Resim 3.1: Bahe etrafnn kafes tel itle evrilmesi

3.2. it eitleri

itler, nerede ve ne ekilde kullanlacana gre canl ve cansz itler olmak zere ikiye ayrlr.

3.2.1. Canl itler

Arazinin etrafn evirmek amacyla yrenin iklim artlarna ve sulama durumuna gre kullanlan, eitli bitkiler, allar ve aalardan tesis edilen itlerdir. Canl it bitkileri aadaki zellikleri tamaldr:

it bitkileri dikenli ve sk tal olmaldr. Gelimeleri kuvvetli olmal ve budamaya elverili olmaldr. Arazideki bitkilere zarar vermemelidir. Bcek ve mantarlara barnaklk yapmamaldr. Kn yapran dkmemelidir.

Resim 3.2: Canl it Resim 3.3: Morsalkmdan oluan canl it

Genellikle canl it tesisinde kullanlan bitkiler unlardr:

23

Resim 3.4: Canl it bitkisi arizona servisi

it olarak kullanlacak bitkiler tek sra hlinde veya iki sra hlinde gen eklinde 3040 cm aralklarla dikilir.

Arazi rzgrl yerde ise belirli uzunlukta ve sklkta aa ve allar dikilerek rzgr kranlar oluturulmaldr. Rzgr kranlar rzgrn tesirini azaltrken % 50 hava geirgenliine sahip olmaldr. Bir rzgr kran, kendi yksekliinin 10 kat uzaklkta ve geniliinin 2/3 kadar genilikte bir alan rzgrdan korur.

Resim 3.5: Rzr kran

rnein, 6 m ykseklikte ve 50 m uzunlukta bir rzgr kran, 60 m uzunlukta ve taban 30 mden balayarak gittike daralan gen eklinde bir alanda etkili olur.

Rzgr kran tesis edilirken bu durum mutlaka gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca rzgr krann glgeleme yoluyla bitkiler zerinde meydana getirebilecei olumsuz etkileri ortadan kaldrmak zere bitkiler, rzgr krann boyuna 1/3 kadar eklenecek uzaklktan itibaren yetitirilmelidir.

rnein; rzgr kran 6 m boyunda ise bitkiler ile rzgr kran arasnda 6+2=8 m uzaklk olmaldr.

Resim 3.6: Arazinin tel it ile evrilmesi ve rzgr kran

3.2.2. Cansz itler

Cansz itler eitli duvar, ahap ve tel gibi materyallerle yaplr. Bu itlerin dayanma gleri canl itlere gre daha fazladr. Fakat maliyetleri olduka yksek olduundan tercih edilmez.

24

Resim 3.7: Cansz metal kafes tel

Duvarlar: Duvarlar harl ta, tula, briket, kerpi ve ta yma olarak deiik materyallerle yaplr. Ta duvarlarn 50100 yl, tula duvarlarn 2550 yl, briket duvarlarn 1020 yl mr vardr.

Resim 3.8: Duvar ve ahap it

Teller: Teller dikenli, dikensiz ve kafesli ekildedir. Tellerle it tesis ederken direklere de ihtiya vardr. Direkler beton, demir ve ahaptan olabilir. Direkler birbirinden 35 m aralkla dikilir. Boylar 150200 cm arasnda olur. Demir direkler (T, L, O) eklinde olabilir. Aa direkler 5X5 veya 10X10 cm kalnlnda drt ke, dikdrtgen veya yuvarlak kesitlidir.

Resim 3.9: Dikenli tel it Resim 3.10: Demir direkli kafes ve dikenli tel tesisi

Demir direkler, dayanma glerini artrmak; rmelerini, paslanmalarn nlemek iin astar boya ile astarlanr. Gerekirse yal boya ile boyanr. Tahta direklerin toprak alt

25

ksmlarnn rmesini nlemek iin % 5lik bakr slfat eriyii ve katran iine batrmak veya u ksmlarn hafif yakmak gerekir.

Arazi snrlarnda dikimi yaplacak olan canl ve cansz itlerin arasndaki mesafeler verildii anda arazi snrlarna toplam olarak gidecek canl it (it bitkileri), cansz it (metal direkler) ve rg tel ykseklii verilince toplam it malzemeleri ve gidecek rg tel alan bulunabilir.

rnek: Arazi 50 dekar olup en 200 m, boy 250 mdir. Arazi snrlarna 2 mye bir direk ve 4 m yksekliinde tel rg ekileceine gre direk saysn ve giden toplam tel rg alann bulunuz.

rnek zm: Arazi dikdrtgen olup en ve boy toplanp iki ile arplr. Toplam uzunluk iki metreye blnr. Arazi evresine dikilecek direk says bulunmu olur.

Direk says = ( a + b ) x 2 = 200+250= 450x2 = 900 m/ 2= 450 adet direk dikilir. rg tel gideri = 900 m x 4 m = 3600 m2 rg tel arazi evresine gider. it bitkisi says = 900 / 2 =450 adet it bitki fidan gider.

Direklerin zerine tellerin ekilmesinde telgraf manivelas, makara ve makas kullanlr. Teller nce 2025 cm aralkla birbirine paralel olarak ekilir. Daha sonra direkler arasna apraz teller gerilir. apraz teller paralellere balanr.

Resim 3.11: Kafes tel balantlar

Ahap direkler zerine aalar rtmek, dikenli allar, otlar koymak ve kapak tahtalarn akmak suretiyle itler oluturulur. Ayrca bu i iin karg denilen kuru kamlar da kullanlr.

26

Resim 3.12: Ahap it rnei Resim 3.13: Ahap it rnei

Resim 3.14: Farkl ahap it rnei

27

UYGULAMA FAALYET Gerekli olan malzemeleri hazr hle getirerek arazinin etrafn eviriniz.


Bahenin evresini lnz. Arazinin snrlarn tespit ediniz. Yapacanz it tesisi iin gerekli olan

llendirmeleri yapnz.

Kullanacanz kapatma yntemine karar veriniz.

Arazinin konumunu belirleyiniz. D artlarn durumunu aratrnz. Ekonomik durumunuzu belirleyiniz.

Gerekli olan malzemeleri temin ediniz. Karar verdiiniz kapatma sistemi iin

gerekli malzemeleri belirleyiniz.

Gerekli malzemeleri temin ediniz.

it tesisi yapnz.

Hangi it eidini uygulayacanza karar veriniz.

Malzemelerin salam olmasna zen gsteriniz.

Duvar rnz.

Malzemeleri temin ediniz. Temel anz. Duvar zerine kullanacanz tel

sistemini belirleyiniz.

Yeil it bitkisi dikiniz.

klim artlarna uygun it bitkilerini belirleyiniz.

Kullanacanz bitkilerin ekolojik ve yetitiricilik zelliklerini aratrnz.

Dzenli olarak sulama yapnz.

UYGULAMA FAALYET

28

KONTROL LSTES



1 Bahenin etrafn ltnz m?

2 Kullanacanz kapatma yntemine karar verdiniz mi?

3 Gerekli olan malzemeleri temin ettiniz mi?

4 it tesisini yaptnz m?

5 Duvar rdnz m?

6 Yeil it bitkisi diktiniz mi?

DEERLENDRME


29


1. evirmede kullanlan materyaller .. zarar vermemelidir.

2. Cansz itlerin .. gleri dier itlere gre fazladr fakat .

olduka yksektir.

3. it olarak kullanlan ta duvarlarn mrleri yldr.

4. Telli itlerde dikilecek direklerin mesafesi. dr.

5. Aa direkler veya . kalnlnda olmaldr.

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

6. Aadakilerden hangisi evirmede kullanlacak materyal seiminde nemli deildir?

A) Gsterili olmal

B) Uzun sre dayanmal

C) Bitkilere zarar vermemeli

D) Hayvanlarn gemesine izin vermemeli

7. Aadakilerden hangisi cansz it deildir?

A) Duvarlar

B) Kafes teller

C) Mazlar

D) Dikenli teller

8. Aadakilerden hangisi tahta direklerin toprak alt ksmnn rmesini nlemede

kullanlmaz?

A) Bakr slfat eriyii

B) Cilalamak

C) Katran srmek

D) Hafif yakmak

9. Aadakilerden hangi alet direklere teller ekilirken kullanlmaz?

A) Testere

B) Telgraf manivelas

C) Makara

D) Makas

10. Canl it tesis ederken dikilecek bitkilerde aadakilerden hangi zellik aranmaz?

LME VE DEERLENDRME

30

A) Kuru olmas

B) Dikenli ve sk tal olmal

C) Kn yapran dkmemeli

D) Bitkilere zarar vermemeli

DEERLENDRME


31

RENME FAALYET4

Mevcut arazinin yzey durumu, toprak yaps, sulama ekli dikkate alnarak en uygun drenaj sistemini tasarlamay ve tekniine uygun olarak kurmay reneceksiniz.

evrenizdeki tarm iletmelerini gezerek yaplan drenajlar ve kullanlan

materyalleri inceleyiniz.

Drenaj materyalleri satan firmalarla irtibata geerek materyaller hakknda

gerekli bilgileri reniniz.


4. DRENAJ

Topraa zararl ve bitki geliimini olumsuz ynde etkileyen taban suyu seviyesini, bitki kk blgesinin altnda kontrolde tutmak iin yaplan mhendislik almasna drenaj denir.

4.1. Drenajn Tanm

Tarm alanlarnda eitli nedenlerle oluan fazla sularn araziden uzaklatrlmas almalarna tarmsal drenaj denir. Eer fazla su toprak yzeyinde ise yzey drenaj, toprak yzeyinin altnda ise toprak alt drenaj yaplr. Toprak yzeyindeki fazla su, kolaylkla gzlenmesine karn, toprak alt suyunun belirlenmesi iin arazi ve laboratuvar incelemeleri gerekebilir.

ekil 4.1: Gzlem kuyusu

Drenaj almalarnda asl ama, tarmsal retimde yeter lde kuru bir st toprak ve bitki kk gelimesine uygun ortam salamaktr. Tarmsal drenajn amac, arazinin tarma

RENME FAALYET4

AMA

ARATIRMA

32

elverililiini artrmak iin toprak suyu koullarnn gelitirilmesi eklinde zetlenebilir. Tarma elverililik durumunun bu art, tarmsal ilemlerin etkinliinin artrlmasyla bitki geliimi zerine dorudan doruya olabildii gibi sulu tarm koullarnda toprakta uygun bir tuz dengesinin salanmasyla da olabilir. Kt drenajn bitkilerde ve toprak zerinde oluturduu zararlar unlardr:

Toprak gzeneklerindeki fazla su, toprak havasnn yerini alr ve uygun bir kk geliimi salanamaz.

Islak st topraklarda hava ile toprak arasnda oluan gaz alverii ok yavalar ve kk blgesinde yeterli oksijen gaz bulunmaz. Byle ortamlarda organik maddeler anaerobik zmlemeye urar ve ortamda zararl metan gaz ve kompleks aldehitler oluur.

Kt drenaj koullarnda bitkiler iin zararl olan demir ve kkrt bileikleri oluur.

Resim 4.1: Muzda drenaj

Toprak su ile doyunca azot, organik artklar ierisinde bitkilerin yararlanamayaca biimde kalr.

Taban suyunun ykselmesi hlinde bitki kkleri, yalnzca yatay bir gelime gsterir ve taban suyunun dmesi hlinde ise suyu bulamamaktan zarar grr.

Toprak ss kt drenaj koullarndan etkileneceinden toprak ge ve g snr. Ekim vaktinde yaplamaz. Bu gibi topraklarda, hava ve scaklk az olduu iin kltr bitkileri, kklerini daha derinlere salamaz ve zararl otlar oalr.

Tuzluluk ve sodyumluluk sorunu ortaya kar, arazi oraklar.

33

Resim 4.2: Fazla sudan oraklam bir arazi

Fazla sularn oluturduu drenaj sorunlar arazide u ekilde gzlenebilir:

ukur blgelerde uzun sre su gllenmesi Tuz lekelerinin grlmesi Bitkilerde yaprak yanmas ve kk rmesi Tarm alanlarnda fazla sivrisinek grlmesi Tarm alanlarnda suyu seven yabanc otlarn gelimesi Ekim ve hasat zamanlarnn gecikmesi ve tarm makinelerinin toprak zerinde

iz brakmas Zaman zaman toprak yzeyinde slaklk grlmesi Toprak rutubeti ile ilgili bitki hastalklarnn artmas

Resim 4.3: Drenaj yaplmas gerekli bir arazi

Drenaj almalarnda yaplacak ettler:

Drenaj almalarnda arazinin ne amala kullanlaca bilinmelidir. Daha sonra, drenaj alanna ilikin drenaj ettlerinin yaplmas gerekir. Ettler unlardr:

Toporafik ettler: Haritalardan ukurlarn, yksekliklerin, kaynak ve szntlarn, eme ve kuyu gibi tesislerin yer ve kotlarnn saptanmasdr.

Taban suyu ettleri: Arazide gzlem kuyular yardm ile yaplr. Gzlem kuyularna akl konularak ve bunun iine delikli borular yerletirilerek ett yaplr.

34

Snf Snrlar

yi Taban suyu seviyesi yzeyden 2.00 mnin altnda veya ylda 30 gn

1.80 mye kadar ykselir.

Orta Taban suyu seviyesi 1.80 m-30 gn periyotla 1.20 mye ykselir.

Fena 30 gn periyotla 1.20-1.80 m arasnda, bazen 0.90 mye kadar ykselir

ve toprak yzeyinde sodyumluluk grlr.

ok Fena Taban suyu seviyesi 1.20 m ve daha yksek, doal ve yapay boaltma

az yoktur veya uzaktr.

Tablo 4.1: Drenaj ynnden taban suyu dzeyinin snflandrlmas

Hidrolik ettler: Drenaj alanna gelebilecek maksimum yzey ak miktarlarnn ve yaplacak evirme kanalnn kapasitesinin saptanmasdr. Yalardan oluabilecek fazla sularn saptanmas ve bunlarn uzaklatrlmas iin gerekli sistem tesis edilir.

k yeri ve boaltma az ettleri: Btn drenaj almalarnda ilk i k yeri etd yapmaktr. Normal koullarda k yeri kotu ile zemin arasndaki ykseklik, yetitirilecek bitkinin kk derinliinin altnda olmaldr. k yeri kapasitesine etkili faktrler:

Yalar ve bu yalardan kaynaklanan yzey ak miktar

Drenaj alannn bykl ve karakteri

Planlanacak bitki eidi

evreden gelen taknlarn karakteri, periyodu, debisi

Sulama suyu miktar

Toprak ettleri: Toprak profili hakknda fikir edinmek ve topran profil

boyunca ortaya koyduu deiiklikleri tespit etmek iin yaplr. Drenaj almalarnda en

nemli toprak zelliklerinden biri, topran geirgenliidir.

Drenaj projesinin planlanmasnda zellikle drenaj sisteminin seiminde topran geirgenlik deeri etken rol oynar. Eer st toprak tabakasnn geirgenlik deeri ok dk ise kapal boru sistemi ekonomik olmaz. Byle durumlarda fazla sularn yzey drenaj sistemi ile atlmas yoluna gidilir.

35

Resim 4.4: Harran ovasnda drenaj almalar

4.2. Drenaj ekilleri

Drenaj sistemi yaplrken nce fidanlk yeri ve yakn evresinin 1/5001/1000 leinde toporafik haritasnn karlmas gerekir. Bu haritada eim kot farklar, yollar, kpr, menfez, dere vb. tahliye kanallar gsterilir. Sonra drenaj alannda en dk ve en yksek su seviyeleri, yzeysel ak durumu, evrenin ya rejimi (aylk, yllk miktarlar ve ya iddetleri) saptanr. Bunun yannda toprak ettleri de itina ile yaplmaldr. Bu ettlerde fidanlk iin karlan toprak haritasndan faydalanlr. Bylece toprak tr ve dolaysyla topran dren kabiliyeti tespit edilir. Ayrca ana ta ok derinde ise 120-130 cm derinlie kadar toprak grnleri alarak toprak tabakalarnn zelliklerinin belirlenmesi gerekir. Ayrca taban suyunun durumu, nitelii (durgun, s veya deiken taban suyu zellikleri), taban suyunun dikey hareketleri, eime bal hareketler, taban suyunun baz zararl tuzlar ierip iermedii aratrlr. Btn bunlar yaplacak drenaj ebekesinin drenaj tipini, tesis tekniini ortaya koyar.

ekil 4.2: Drenaj salanm bir toprak kesiti

Drene edilecek suyun boaltlmas, ana kanal ve yan kanallarn derinliklerine uygun bir k az mevcut ise tahliye yer ekimiyle meyle gre kendiliinden olur, aksi

hlde bir pompaj sistemi de dnmek gerekir. Drenaj tipleri yzeysel drenaj ve derin drenaj olmak zere iki tiptir.

36

4.2.1. Yzey Drenaj

st topran slakln engeller. Bu sistem zellikle st topran arca olduu veya altta yzeye yakn geirimsiz bir tabakann bulunduu durumlarda sz konusudur.

Nehir, ay ve dere taknlarnn etkisine maruz kalan yerlerde de byle yzeysel bir drenaj sistemi etkili olur.

Resim 4.5: Yzeysel drenaj

Yzeysel drenaj fidanlk yerinde ukurluklarda biriken suyun drene edilmesi iin yaplacaksa bu ukurlarn bir kanala birletirilmesi ve aktlmas yeterlidir. Hedef yzey sularn drene etmek iin yaplacaksa meyil istikametinde pullukla daha iyisi bir kanal pulluu ile yaplan derin bir srmle salanabilir.

Yzey drenaj sorunu, suyun arazi yzeyinde serbeste ilerleyerek doal bir boaltma azna ulamasyla ortaya kar. Yzey drenajna hizmet edecek olan drenler, gllenmeye neden olmayacak ekilde ina edilmelidir.

Suyun arazi zerinden tahliye hz toprak, iklim, arazi kullanma ve toporafik koullarla birlikte, sistemin teknik ve ekonomik uygunluuna ve yetitirilen bitkinin eidine baldr.

Yastk sistemi: Eimi % 01,5i amayan dz ve dze yakn arazilerde uygulanr. Sistem, kapal drenaj sisteminin uygun olmayan, toprak geirgenlii olduka az olan yerlerde uygulanr.

Geirgenlii dk, drenaj kt eimsiz alanlarda uygulanan en eski yzey drenaj sistemlerinden biridir.

Resim 4.6: Yastk sistemini oluturan dipkazan aletleri

37

ifti kendi olanaklaryla ve toprak ileme aletleriyle kolayca aabilir. Yastklar ana eim ynnde ina edilir. Yastklarn genilii 8-30 m, uzunluklar ise 100-300 m arasnda deiir. Yastk ykseklii 20-40 cm arasndadr. iziler, 90300 m aralklarla geirilen toplayc drenlere suyu boaltr. Bitki sralar izilere paralel olarak dzenlenir.

ekil 4.3: Dip kazan kullanm sonucu oluan profil

Resim 4.7: Yzey drenaj yaplm bir arazi

Rastgele dren sistemi: ukur tarm alanlarnn drenajnda, arazinin toporafyas uygun olmad ve tesviye uygulamasnn ekonomik olmayaca hllerde rastgele drenaj hendekleri kullanlr. Bu sistemde, arazi zerindeki knt alanlarnda gllenmi olan sular, arazi eimine gre birbirine balanr ve daha sonra boaltma hendeine gnderilir. Genel olarak bu drenler, 25 cmden daha derince ev eimleri 1/8den daha dik olmamak zere trapez kesitli olarak alr.

ekil 4.4: Rastgele dren sistemi

Paralel drenler sistemi: Genel olarak eimi % 00,5 olan tesviye edilmi arazilerde kullanlr. Yzey drenaj sistemlerinin en pahalsdr. nce arazi tesviye yaplr. Sonra drenler yaplr. Bitki sralar yzey tarla drenlerine dik konumlu olup arazi yzeyindeki fazla su bitki sralar arasnda yer alan kk kanalcklar izleyerek yzey drenlerine, buradan da tarla laterallerine akar. Ak

38

drenlerin aral sra uzunluuna baldr. Sra uzunluu ise toprak, ya, toporafya (arazi yzey ekli) ve ekonomik koullara gre deiir. Ar killi topraklarda sra uzunluu 250 m ve daha az, orta bnyeli topraklarda 300400 m arasnda deiir. Toprak derinlii uygun ise sra eimi % 0,1 olmaldr.

ekil 4.5: Paralel drenler sistemi

apraz meyil drenleri: Eimi % 24 olan arazilerin yzey drenajnda kullanlr. Bu

sistem daha ok eimi uzun, alt topra geirimsiz olan arazilerde kullanlr. Mevcut arazi

eimine apraz olarak ina edilir. Drenlere verilecek eim % 0,11,0 arasnda deiir.

ekil 4.6: Yzeysel drenler

nleyici sistem: Bu sistem drenajda, yzey ve toprak alt sularnn saptrlmasnda bireysel olarak projelenen ve ana eime apraz olarak ina edilen evirme hendekleri tarafndan tutulan su, emniyetli bir hzla boaltma azna aktlr. Bu hendekler eim uzunluunu ksaltmak, yzey sularn tutmak ve saptrmak suretiyle erozyonu azaltr. Bu sistemin kullanlmas ile baharda toprak 34 hafta nce tava gelir, sonbaharda ise hasat ileri kolaylar.

39

Resim 4.8: nleyici sistem

evirme hendekleri arasnda kalan arazilerin yeterince kurutulmas iin bunlara verilecek araln 3060 m olmas gerekir. Hendek kesiti toprak ileme aletlerinin kolayca geebilecei boyut ve ev eiminde olmaldr. Verilecek eim % 0,32 arasnda olabilir.

Dey boaltma kuyular : Uygun bir yer ekimi az kullanmayan alak arazilerde

yzey sular veya toprak yzeyindeki fazla sular toplanp dey boaltma kuyular yolu ile

derinlerdeki su tayc tabakalara ulatrlr. Bu tip kuyularda treyen yosunlar ve meydana

gelen korozyon kuyu kaplamasndaki delikleri tkar ve kuyuya gelen suyun devaml olarak

tayc tabakaya iletilmesini engeller. Ayrca yzey sularnn yer alt sularn kirletmesi sz

konusu olduundan, kuyular alrken ilgili kiilere haber verilir.

4.2.2. Toprak Alt Drenaj

Derin drenaj, derindeki kk blgesinde olan fazla suyun aktlmasn hedef alr. Sistem, kk bir fidanlkta ak sistem eklinde ucuz bir ekilde yaplabilir. Daha byk ve entansif fidanlk iletmelerinde kapal drenaj sistemine ihtiya vardr. Ak sistem yzey sularn sratle boaltr, kolay ina edilir, makine ile kolayca basit ekilde temizlenebilir. Belirli aralklarla alan bu kanallar, belirli bir dzen dhilinde eimle yaplr. Tkanmalarn olduu yer kolayca tespit edilip onarlabilir.

40

Resim 4.9: Toprak alt drenaj sistemleri

Kapal sistemin tesis tekniinde ise genellikle daha nce belirtilen esaslara gre tespit edilen derinlikte kanallar alr ve belirlenen meyilde drene edilecek su miktarna uygun apta (genellikle 1525 cm apnda) knkler denir. Bugn kapal drenaj sistemlerinde knk yerine hortum eklinde delikli dayankl plastik ve demir drenaj borularnn kullanm da gittike yaygnlamaktadr.

Resim 4.10: Kapal drenaj sistemi

Toporafik koullar, yksek taban suyu ve geirimsiz toprak koullar gibi faktrlerin kk blgesindeki suyu yer ekimi kuvveti ile boaltmasn engelledii hllerde toprak verimliliinin gelitirilmesi ve devamllnn salanmas iin toprak alt drenaj gereklidir. Toprak alt drenaj yapmakla fazla su tahliye edilir. Topran havalanmas salanr. Dolaysyla yararl bitki besin maddeleri serbest hle geer. Bunun sonucu olarak yararl bakteriler faaliyete geerek kk blgesinin gelimesini kamlar. Bitki, verilen gbreden daha iyi yararlanr.

Resim 4.11: Toprak alt drenaj

41

Toprak alt drenaj ayn zamanda tuzlu, sodyumlu toprak slahnda da yerine getirilmesi gereken bir kltr teknik ilemidir. En iyi drenaj toprak alt ile yzey drenajn bir kombinasyonudur.

Prensip olarak toprak ierisindeki suyun yer ekimi kuvvetiyle serbeste akabilecei bir ortam salanmaldr.

Genel olarak bir toprak alt drenaj sisteminin ilk yatrm masraflar, bir dereceye kadar ak drenlere gre daha yksektir. Ancak ak sistemlerdeki arazi kayb ile toprak ilemedeki zorluklar ve bakm masraflar pek ok hlde bu farkll kapal drenler lehine evirmektedir.

Toprak alt drenler iin ok deiik materyal kullanlr. Bunlar kil borular, deiik uzunlukta beton borular, topraa serilen akl rtler, topraa gmlen dallar gibi lifli ahap materyal, rl ta drenler, bitml fiber materyal ve delikli borular olabilir.

Resim 4.12: Toprak alt drenaj

Kil knkler: nceleri kapal dren borular olarak olduka yaygn olarak kullanlrd. Bunlar 33 cm kadar uzunlukta ve 1015 cm i apl olarak imal edilir. Drenaj amacyla alan hendeklerin tabanna kum, akl serilir ve knkler u uca denerek toprak altnda devaml bir boru hatt oluturur. Boru hatt dendikten sonra zerine kum, akl veya baka bir filtre materyali serilir ve hendek daha sonra toprak ile doldurulur.

Plastik borular: Plastik borular, zellikle son yllarda sulu tarm alanlarnn drenajnda byk lde kullanlmaya balanmtr. Drenajda nceleri 6 mlik standart uzunlukta yarkl dz PVC borular kullanlrken son zamanlarda esnek plastik spiral borular kullanlmaya balanmtr. Plastik borularn, kil knklere gre geni kullanm alan bulma nedeni:

Daha az emek ve i gc ile daha abuk denmeleri,

Hafif olmalar,

Ulam masraflarnn az olmasdr.

Spiral plastik borular, genellikle filtre materyali ile birlikte denmektedir. Filtre materyalleri borular zerinde, suyun girmesini salayarak deliklerin tkanmasn nlemektedir.

42

Resim 4.13: Plastik boru denmi bir drenaj

Drenajda filtre materyali olarak en ok kullanlan malzeme kum ve akldr. Bunun yannda cam pamuu, cam yaygc, snger, torf, saman, tala ve tekstil art gibi malzemelerde filtre materyali olarak kullanlmaktadr.

Resim 4.14: Drenajda plastik boru kesiti

Mol drenler: Bu tip drenaj, zellikle taban suyunun ekim dikim dneminde yksek, bitki gelime dneminde dk olduu ar bnyeli topraklarda erken toprak tav elde etmek iin uygulanr.

ekil 4.7: Mol dren sistemi

Mol dreni zel mol pulluunun arkasna balanan 57,5 cm apl yaklak 30 cm uzunluunda torpil biimindeki bir maden trpann toprak altnda ekilmesiyle yaplr. Trpann toprak altnda ekilmesiyle geride silindirik kesitte bir kanalck oluur. Bu silindirik

43

kanal ve zerindeki pulluk kolunun brakt dey kanalck, suyu toplar ve drenaj hendeine kadar iletir.

ekil 4.8: Mol drenin arazideki duruu

Dier dren tesislerinin inasnda olduu gibi, mol drenlerin de almasnda boaltma hendeklerinden balanr. Mol drenler zellikle dz arazilerde uygulanr ve tesis masraflar son derece dktr. Ancak hizmet sreleri ok ksadr (13 yl). Planlamalarnda genellikle derinlik 5060 cm, eim %12 ve dren aral 23 metre olarak alnmaldr.

44

UYGULAMA FAALYET Drenaj denmesi gereken bir arazi belirleyerek bu araziye uygun olan drenaj

sistemini seip uygulaynz.


Taban suyu seviyesini tespit ediniz. Derin bir hendek anz. Atnz hendekte biriken suyun

yksekliini lnz.

Topran tuzluluunu belirleyiniz. Topran pHn lnz. Tuzluluu gidermek iin neler

yapacanz aratrnz.

Arazi ierisine drenaj kanallar anz.

Arazide gerekli lmleri yapnz. Drenaj kanallarnn derinlik ve

aralklarn belirleyiniz. Kanallarn eimini iyi ayarlaynz.

Drenaj kanallarna borular deyiniz. Drenaj borusunun tipini belirleyiniz. Borular uygun eimde deyiniz.

Arazi evresine tahliye kanallar anz. Arazi meyil ynn iyi tespit ediniz. Drenaj kanaln uygun meyilde anz.

UYGULAMA FAALYET

45

KONTROL LSTES



1 Taban suyu seviyesini tespit ettiniz mi?

2 Topran tuzluluunu belirlediniz mi?

3 Arazi ierisine drenaj kanallar atnz m?

4 Drenaj kanallarna borular dediniz mi?

5 Arazi evresine tahliye kanallar atnz m?

DEERLENDRME


46

LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Tarm alanlarndaki fazla suyun uzaklatrlmasna .. denir.

2. Drenaj almalarnda ana ama, tarmsal uralarda yeter lde kuru bir

ve bitkigelimesin uygunsalamaktr.

3. Drenaj almalarnda arazinin ne kullanlaca bilinmelidir.

4. Taban suyu su ile doygun olan st snrdr.

5. Eimi % 2-4 olan arazilerin yzey drenajnda kullanlr.


6. Aadakilerden hangisi drenaj gerekli klmaz?

A) Arazinin tesviyesinin bozuk olmas

B) Fazla yalardan meydana gelen kk blgesindeki fazla su

C) Arazi yzeyinde meydana gelen gllenmeler

D) Taban suyunun kontrol altna alnmas

7. Aadakilerden hangisi drenajn salad faydalardan deildir?

A) Birim alandan alnan rn miktarnn ykselmesi

B) Toprak yapsnn dzelmesi

C) Arazinin evresinin dzelmesi

D) Arazi ileme imknlarnn artmas

8. Aadakilerden hangisi bir drenaj eididir?

A) Tarla drenaj

B) Bahe drenaj

C) Yol drenaj

D) Yzey drenaj

9. Aadakilerden hangisi yzey drenaj tiplerinden deildir?

A) Ak tava tipi

B) Rastgele dren

C) Paralel drenler

D) apraz meyil drenleri

10. Aalardakilerden hangisi kapal drenajn dezavantaj deildir?

LME VE DEERLENDRME

47

A) lk yatrm maliyeti olduka yksektir.

B) Drenaj borularnn zerine aalar dikilemez.

C) Dayanmlar fazladr.

D) Basnla abuk tkanrlar.

DEERLENDRME


48

RENME FAALYET5

Mevcut arazinin toporafik durumunu ve yaplacak retim eitlerini dikkate alarak arazi zerinde gerekli alet ve ekipmanlarla tekniine uygun tesviye ilemi yapabileceksiniz.

evrenizdeki iletmeleri gezerek tesviye yaplm arazileri inceleyiniz. Hangi tr tesviye yapldn hangi alet ve makinelerin kullanldn aratrnz. Tesviye ileri yapan firmalarla irtibata geerek tesviye alet ve ekipmanlar ve bu

ekipmanlarn kullanlmas hakknda gerekli bilgileri reniniz. Elde ettiiniz bilgileri arkadalarnzla paylanz.

5. TESVYE

Sulama suyunun arazi yzeyinde ilerleyebilmesi ve niform olarak yaylabilmesi iin arazi yzeyinin dzgn ve eimli olmas gerekir. Yzey dzgnlnn ve uygun eimin salanabilmesi iin sulanan veya sulanacak arazilerin tesviye edilmesi zorunludur.

5.1. Tesviyenin Tanm

Bir dzlem oluturmayan girintili, kntl ve engebeli arazi yzeyinin istenen eimde bir dzlem oluturacak ekilde dzeltilmesi veya sulama suyunun arazinin her tarafna homojen olarak uygulanabilmesi iin doal eimi bozmamak, toprak verimliliini azaltmamak kouluyla ukurlar doldurmak, tmsekleri kaldrmak, pulluk ve ar makine izlerini kaybetmek, araziye uygun bir eim vermek amacyla yaplan ilemler arazi tesviyesi olarak tanmlanabilir. Ayrca, suyun erozyona sebep olmakszn bitkilerin kk blgesi derinliine, eit miktarda ve kaypsz olarak ulamasn salamak iin arazi yzeyinin dzeltilmesine arazi tesviyesi denir.

Resim 5.1: Lazerli tesviye krei ile alma

RENME FAALYET5

AMA

ARATIRMA

49

Resim 5.2: Kapakl tesviye aletiyle tesviye almas

Arazi tesviyesi denildiinde genellikle tarm alanlarnn daha iyi sulanabilmesi amacyla yaplan tesviye akla gelmektedir.

5.2. Tesviyenin Amac

Genellikle sulanan araziler dz ve tesviyeye gereksinmeleri yokmu gibi grnrse de aslnda bu arazilerin de istenen ekilde sulanabilmesi iin tesviye edilmeleri gerekir. Yzey sulama yntemleri ile sulanan arazilerin tesviyeye gereksinmeleri olup olmad pratik olarak aadaki hususlardan anlalabilir.

Su, karkta ve tavada eit bir hz ve derinlikte akmyorsa,

Tavann bir tarafndaki suyun derinlii dier tarafna oranla daha fazla ise,

Su arazi yzeyinde yer yer glleniyorsa,

Su karklardan tayorsa,

Arazinin baz yerleri dier ksmlarna gre daha abuk kuruyor ve uzun sre ya

kalyorsa,

Az su verildiinde toprak eim boyunca srkleniyorsa bu gibi araziler tesviye

edilmelidir.

Yzey sulama yntemlerinde su, toprak yzeyi zerinden aktlarak topraa verilir. Sulama suyu, bitkilerin tamamnn kk blgesine eit ve kaypsz olarak toprak anmna (erozyon) neden olmadan verilebilmelidir. Bu da ancak toprak yzeyinin belli bir eim derecesinde, dzgn bir yzeye sahip olmasna baldr. Byle bir yzey, ancak arazinin tesviye edilmesiyle salanabilir.

50

Resim 5.3: Arazide tesviye almalar

Toprak yzeyi dzgn olmayan arazilerde su, ukur noktalarda fazla, yksek noktalarda daha az birikir. Yksek noktalar bazen hi su almaz.

Eimi fazla olan araziler, sulama ile toprak kaybna (erozyona) urar. Her iki durum da verim azalmasna neden olur.

Drenaj olmayan alanlarda, ukur noktalarda fazla suyun toplanmas sonucunda, arazide taban suyu ykselmesi ve dolaysyla tuzluluk sorunu ortaya kar. Btn bu sorunlara yol amamak iin tarm arazilerinin yzeyinin uygun bir eimle sulamaya uygun hle getirilmesi gerekir.

Sulu tarm alanlarnda arazinin toporafyas ve buna en uygun sulama metodunun seilmesi, sulamada nemli bir faktrdr.

Resim 5.4: Arazide lazerli tesviye almas

5.3. Tesviyenin Yaplmas

Arazi tesviyesi, yzey sulama sistemlerinin uygulanaca arazide suyun dzgn bir eimle yrtlebilmesini ve tarlann dzgn bir biimde sulanabilmesini salamak iin yaplan tm dzeltme ilemlerini kapsar.

Resim 5.5: Dner kulakl pullukla tesviye yaplm arazinin ilenmesi

51

Tesviyenin bozulmamas iin topra tek tarafl ileyen dner kulakl pulluklar, graham pulluu, izel, rotovatr gibi l kark brakmayan aletler kullanlmaldr. Arazi zaman zaman hafif tesviye aletleriyle dzeltilmelidir.

Tesviye edilen arazinin derin kaz yaplan ksmlarnda verimlilii artrmak iin iftlik gbresi ve kompost gibi maddeler ilave edilmeli ya da arazi birka yl baklagil tarmna tahsis edilmelidir. Ayrca tesviyeden sonra tarlaya hemen ok yllk bitkilerin ekilmesi gerekir. lk bir iki ylda tek yllk bitkiler yetitirilmelidir.

Resim 5.6: izelin tesviye yaplm arazide almas

5.3.1. Arazi Tesviyesinin Yararlar

Sulama suyu miktar azalr. Toprak verimlilii artar. Verilen gbreden daha iyi sonu alnr. oraklk problemi ortadan kalkar. Toprak yzeyinin her taraf ayn zamanda tava gelir, dolaysyla apa ve bakm

ileri kolaylar. Sulamann yaplmas kolaylar, iilik ve zamandan tasarruf salanr ve maliyet

azalr. Sulamann randman artar. Sulanamayan alanlar sulanabilir hle gelir, mill gelir artar. Yzeysel drenajn uygulanmas mmkn hle gelir. Bitki geliiminin tekdze (ayn seviyede) olmas salanr.

5.3.2. Tesviyeyi Snrlayc Faktrler

Tesviyeyi snrlayc faktrler u ekilde sralanabilir:

Taban suyu dzeyinin yksek olmas Arazinin toporafik durumu Kumlu, akll ve organik maddece zengin topraklarda suyun fazla szmas ve

tuzluluk sorunu

Arazinin doal eiminin uygun olmamas Yararl toprak derinliinin az olmas Drenaj yetersizlii Su kayna yetersizlii

52

Arazinin su taknlarnn etkisinde kalp kalmamas Maliyet

Resim 5.7: Bilgisayarl tesviye krei ile tesviye ilemi Resim 5.8: Tesviye yaplm bir arazi

5.3.3. Tesviye Biimleri

Yerel tesviye: Toporafik harita zerinde ve tmseklerin kaldrlmas, ukurlarn doldurulmas ile yaplr.

Resim 5.9: Tarlada tesviye yapm

ki ynde deiken tesviye: Her iki ynde bir eime sahiptir, deikendir, iki ynde de bir eim salanmaya allr.

Tek ynde deiken eimli tesviye: zellikle uzun tava sulama metodunda ele alnan bir tesviye biimidir.

ki ynde sabit eimli tesviye: ki ynde tabii eime uyan bir dzlemin geirilmesi ile yaplan bir tesviye biimidir.

Tek ynde sabit eimli tesviye: Sulama ynnde sabit, dier ynde deimez eime sahip tesviyedir.

Resim 5.10: Tesviye ileminde kullanlan greyderler

Arazi tesviye ilemlerinde yaplacak kaz ve dolgu kapasitesine gre eitli aletler kullanlmaktadr. Bunlarn en ilkel ve basit olanlar kazma, krek, bel, el arabas gibi aletler

53

ile hayvanla ekilen tesviye aletleri veya traktrle ekilen tesviye aletleridir. Gnmzde en iyi ve modern tesviye aletleri scraperler, land plain ve greyderlerdir.

Resim 5.11: Tesviye ileminde kullanlan scraperler

5.4. Teraslama

Az eimli arazilerde yzey aklarn nlemek iin eimin srtlar, kanallar ya da geni

basamaklarla kesilmesine teraslama denir.

Resim 5.12: Teraslama yaplm arazi

Erozyon ve sel zararlarnn bitki mnavebesi, tesviye erilerine paralel toprak ileme, erit zerine ekim gibi bitkisel kontrol ve toprak ileme almalar ilemleri ile nlenemedii yerlerde, kltre alnan arazilerin teraslanmas gerekir.

Resim 5.13: Teraslama yaplm bir arazi

5.4.1. Teraslarn Faydalar

Teraslama yapmann faydalar u ekilde sralanabilir:

Meyilli, tarma elverisiz arazileri tarmsal faaliyetlere uygun hle getirmek Topran kt olduu alanlarda bitkisel retim iin yeni alanlar oluturmak Meyilli arazilerde erozyon kontrol ile toprak tanmasna engel olmak

54

Eim derecesini azaltarak araziyi daha kolay ilenebilir hlde sulanabilir duruma getirmek

Teraslama yaplmas iin arazide bulunmas gereken zellikler unlardr:

Toprak karakterinin teraslamaya uygun olmas Toprak veriminin ok azalm olmas Arazinin fazla eimli olmas

Resim 5.14: Teraslamada kullanlan dozer makinesi

rnein, teraslar aras mesafelerin, kanal meyillerinin inasnda kullanlacak aletlerin

byklk ve cinsinin, ina mevsiminin, lzumlu zaman ve kuvvetin tespitinde; topran

erozyona olan hassasiyetinin ve geirgenliinin etkisi ok byktr.

Resim 5.15: Teraslama yaplm tarla bitkileri arazisi

Tarla bitkileri yetitirilmesine msait olmayan araziler teraslanmaldr. Ancak toprak veriminin ok fazla azalm olduu arazilerde, devaml bir ayr veya orman rtsnn tesisine yardm bakmndan teras yaplabilir. Teraslama yaplacak arazilerde meyil en nemli faktr olarak karmza kar. Teraslama yaplacak araziler, mevcut alet ve makinelerin alma tarzlarna uygun olmaldr. Muhtelif arazilerin erozyona hassasiyet ve geirgenlik arasndaki farklar, teraslama asndan byk nem tar. Aksi takdirde olumsuz faktrlerin arazide mevcut olmas araziyi baz tehlikelere maruz brakabilir.

55

Resim 5.16: Teraslama yaplm arazi

Teraslarn kullanlmalarn snrlayan balca faktrler, arazi eimi ve toprak derinliidir. Eim oaldka erozyon sonucu meydana gelen toprak kayb artar ve maliyet ykselir.

Resim 5.17: Teras yaplm arazi

Toporafyas fazla bozuk, ok kumlu, tal ve s topraklarda, toprak ve su muhafaza tedbirleri, erozyonu iyi kontrol edemediinden teraslama tavsiye edilmez.

56

Teraslanacak arazilerdeki eim, yatay ve dikey mesafeler aada gsterilmitir:

Ortalama

Eim

%

ki Teras Arasndaki

Ykseklik Fark (m)

ki Teras

Arasndaki Yatay

Mesafe (m)

1 Hektar Arazi in

Lzumlu Yaklak Teras

Uzunluu (m)

1 0.30 30.0 330

2 0.60 30.0 330

3 0.75 25.0 400

4 0.90 22.5 445

5 1.05 21.0 475

6 1.20 20.0 500

7 1.30 18.6 540

8 1.40 17.5 570

9 1.50 16.6 605

10 1.60 16.0 625

11 1.70 15.4 650

12 1.80 15.0 665

Tablo 5.1: Teraslar arasndaki yatay ve dikey mesafeler ile ortalama arazi meyilleri

5.4.2. Teras eitleri

Teraslarn yaplmasndaki ama topran muhafazasdr. Teraslar bu grevi sel sularn evirerek ve zararsz bir ekilde aktararak veya suyu absorbe ederek yapar.

Resim 5.18: Teraslama yaplm bir arazi

Teraslar yapl ekillerine gre 5 grupta toplanr:

Tarla teraslar :

Tarla teraslar iki ekilde yaplr. Bunlar:

nleyici ve saptrc teraslar (akntl teraslar)

57

Fazla yamur sularn, erozyona sebep olmayacak ekilde kontrol edilmelidir. Selin erozyon yapmayacak bir hzla akmas istendiinden bu teraslarda srttan ziyade suyu emniyetle aktacak olan kanala nem verilmelidir.

Geni, az meyilli fakat yksek kapasiteli teraslar arzu edilen sonular verir. Teras kanal boyunca tarlann yzeyinde kazlan toprak, teras kanalnn alt kenarndan itibaren set tekil etmek zere istenilen kesit elde edilecek ykseklikte ylr.

Yzey toprann daha fazla kazlmasndan, ina masrafnn fazla olmasndan ve toprak ileme almalarna zorluk karmasndan dolay fazla yksek srt arzu edilmez.

ekil 5.1: Taban suyu yksek yerlerde yaplan akntl teras kesiti

nleyici ve emdirici teraslar (akntsz teraslar)

Bu tr teraslarla erozyon kontrol ve su muhafazas ayn anda salanr. Terasn suyu emme (absorbsiyon) kapasitelerini artrabilmek iin yzey akla gelen suyu mmkn mertebe geni bir alanda toplamak gerekir. Bunun iin terasn ina edilecei arazi eiminin az, srtn da suyun geni bir yzeye yaylabilecei ykseklikte yaplmas gerekir. Toprak dzgn bir ekilde kazlarak sularn birikebilecei baz kk ukurlar oluturulmaldr. Bu teraslarda srt, kanaldan daha nemlidir. Azami derecede absorbsiyon arzu ediliyorsa teras byk kanal kapasitesine sahip olmal ve son ular yatay bir vaziyette kapal bulundurulmaldr.

Bu tr teraslar, ya az ve topran suyu emme kabiliyetinin yksek olduu blgeler iin uygundur.

ekil 5.2: Akntsz teraslar

Basamak (seki) teraslar:

Bu tip teraslar, nfusu youn olan ve bu nfusu beslemek iin meyilli arazilerde de tarm yapmak mecburiyetinde bulunan yerlerde tesis edilmektedir.

58

Basamak teraslarn kullanlmas suretiyle erozyon kayplarnn nne geildii gibi ok eimli arazilerde gvenli bir ekilde tarm yapmak da salanmaktadr.

Tarma elverili dz arazilerin az olduu yerlerde meyilli araziler, fazla gelir getiren bitkilere tahsis edildii mddete basamak teraslarn kullanlmas gerekmektedir. Basamak teras 2-3 yl youn bir ekilde ilendikten iftlik gbresi ve dier yeil gbrelerle gbrelendikten sonra ekime elverili hle gelebilir.

Resim 5.19: Seki teras yaplm, alt eltik ekimi yaplm, st orman arazisi

Aralk teraslar:

Eimli arazilerde eimin derecesine gre 20-40 metre aralklarla yaplan bu teraslara aralkl teraslar veya grodoni tipi teraslar ad verilir. Bu teraslar iki teras arasnda meydana gelecek yzey akn idare edebilecek kapasitededir. Bu teraslarn tarla tipi teraslardan fark, sekiler zerinde devaml ve mmkn olduu kadar az toprak ilemeye ihtiya gsteren bitkilerin yetitirilmesi ile toprak ilemenin en aza indirilmi teras olmasdr.

ekil 5.3: Grodoni (aralk) tipi seki teras

59

Hendek teraslar:

Yukar havza slah almalarnda su muhafazas ve erozyon kontroln salamak ve aalandrma yapmak iin tesis edilen teraslardr. Tesviye erilerine paralel olarak kazlan hendekler yzey ak tutarak erozyona mani olur iken yetitirilecek fidanlar iin su da muhafaza edilir. Bunlar, dz tabanl, geriye meyilli tabanl ve derin hendekler olmak zere e ayrlr. Kurak blgelerde hendeklere meyil verilmez.

ekil 5.4: Hendek teras kesiti

Cep teraslar:

zellikle zeytin gibi meyve aalarnn eimli arazilerde yetitirilmesinde, su muhafazas ve erozyon kontrol salamak iin cep eklinde ukurlar kazlr ve bu ukurlarn aa ksmna duvar rlr. Duvarlarn stten grn hilal eklindedir.

ekil 5.5: Cep (anak) teras

60

UYGULAMA FAALYET Teraslama yaplmas gereken bir arazi belirleyerek bu araziye uygun olan teraslamay

yapnz.


Arazinin meyilini tespit ediniz. Arazinin eim lmn yapnz. Dolgu ve kaz durumunu inceleyiniz.

Aa ve allar temizleyiniz. Aalarn byklk ve derinliklerini tespit

ediniz.

gvenlii kurallarna dikkat ediniz.

ri talar temizleyiniz. Teraslamaya engel olan talar tespit ediniz. Talarn byklk ve derinliklerini tespit

ediniz.

Tmsekleri dzeltiniz. Teraslamaya engel olan tmsekleri tespit

ediniz.

Arazinin tmsek yerlerini dzeltiniz.

ukurlar doldurunuz.

Teraslamaya engel olan ukurlar tespit ediniz.

Arazinin tmsek yerlerindeki topraklar, ukur yerlere doldurunuz.

Meyile uygun teraslama yapnz. Arazi eimine en uygun teras yntemini

belirleyiniz.

Meyil orann tespit ediniz.

UYGULAMA FAALYET

61

KONTROL LSTES



1 Arazinin meyilini tespit ettiniz mi?

2 Aa ve allar temizlediniz mi?

3 ri talar temizlediniz mi?

4 Tmsekleri dzelttiniz mi?

5 ukurlar doldurdunuz mu?

6 Meyile uygun teraslama yaptnz m?

7 gvenlii kurallarna dikkat ettiniz mi?

DEERLENDRME


62


1. Arazinin yzeyinin var olan toporafik durumu dikkate alnarak

dzeltilmesine.. denir.

2. Toprak yzeyi dzgn olmayan arazilerde su, ukur noktalarda., yksek

noktalarda . birikir.

3. Drenaj olmayan alanlarda fazla suyun ukur noktalara toplanmas sonucu

sorunu ortaya kar.

4. Derin kaz ile tesviye edilen arazide verimlilii artrmak iin . ve

.. gibi maddeler topraa ilave edilir.

5. Az eimli arazilerde yzey aklarn nlemek iin eimin srtlar, kanallar ya da geni

basmaklarla kesilmesine . denir.


6. Aadakilerden hangisi tesviyenin yararlarndan deildir?

A) Sulama suyu miktar azalr.

B) Toprak verimlilii artar.

C) Topran strktr geliir.

D) oraklk problemi ortadan kalkar.

7. Aadakilerden hangisi tesviyeyi snrlayc faktrlerden deildir?

A) Taban suyunun yksek olmas

B) Arazinin doal eiminin uygun olmamas

C) Drenaj

D) Yararl toprak derinliinin az olmas

8. Aadakilerden hangisi tesviye biimi deildir?

A) Yerel tesviye

B) ki ynde deiken tesviye

C) Tek ynde sabit eimli tesviye

LME VE DEERLENDRME

63

D) ki ynde apraz tesviye

9. Aadakilerden hangisi teraslarn faydalarndan deildir?

A) Meyilli arazilerde erozyonu artrmak

B) Topraklar tarma elverili hle getirmek

C) Bitkisel retim iin yeni alanlar oluturmak

D) Araziyi daha kolay ilenir hle getirmek

10. Aalardakilerden hangisi teraslama eidi deildir?

A) Aralk teraslar

B) Hendek teraslar

C) Akkan teraslar

D) Cep teraslar

DEERLENDRME


64

RENME FAALYET6

Mevcut arazinin gerekli lme aletleri ile lmn yapabilecek, plann izebilecek, araziyi tekniine ve retim modeline gre parselleyebilecek, gerekli yol ve su kanallarn yapabileceksiniz.

Tarm iletmelerine giderek arazinin nasl parsellendiini aratrnz.

Arazinin parsellenmesinde hangi kriterlerin gz nne alndn aratrnz.

Arazinin parsellenme ii iin gerekli olan materyalleri aratrnz.


6. ARAZNN YERNN PARSELLERE BLNMES

Tarmsal amal arazi kullanm plan ve projelerinde, toprak kayb ve arazi bozulmasna neden olmayacak ekilde nasl kullanlmas gerektii belirlenir. Toprak ileme, sulama, mnavebe ekilleri, anzn deerlendirilmesi, girdi kullanmlar, verimlilik ve rn planlamasnn usulne uygun yaplmasn ortaya koyan bir planlama veya spesifik olarak yaplacak sulama, sekileme, evirme duvar gibi arazi iyiletirme ve toprak korumaya ynelik projeler hazrlanr.

6.1. Arazi Plannn izilmesi

Arazi kullanm planlarnda tarm arazileri olarak belirlenen alanlar topran derinlii, tall, fiziksel, kimyasal ve biyolojik zellikleri ile eimi, konumu, iklim artlar ve yaplacak tarmsal faaliyetlerin zellikleri gz nne alnarak planlanr.

Plan veya projenin uygulanaca arazilerin bykl ve snrlarnn tespitinde; en kk idari snrlar dikkate alnr. Bu amala; toprak zellikleri, toporafya, kullanm ekli ynnden benzer zelliklere sahip davranlar gsteren yerler, bloklar hlinde belirlenerek kayt altna alnr. Blok snrlarnn tespitinde yol, kanal, dere, tepe, akarsu gibi deimeyen snrlar esas alnr. Blok ierisinde birden fazla parsel ve tarmsal faaliyet olabilir.

Arazi kullanm plan hazrlandktan sonra ilk olarak arazinin etraf uygun itlerle evrilir. Arazide gerekli ise drenaj, tesviye ilemleri yaplr. Bu ekilde arazinin neresinden ne ekilde yararlanabileceimiz plana aktarlm olur. Yaplan planlama bir lek dhilinde kareli ktlar zerine izilir veya izdirilir.

RENME FAALYET6

AMA

ARATIRMA

65

Resim 6.1: Arazi plan yapmaya uygun kt

Plan yaplrken arazinin geometrik ekli, su ve toprak durumu, yollar, su kanallar, sosyal etkinlik alanlar ve buna benzer hususlar gz nnde tutularak hangi parsellerin arazinin neresine yerletirilecei belirtilir.

Arazinin ortasndan geecek ekilde bir ana yol yapldktan sonra bahenin byklne gre ikinci derecedeki yollarla bahe eitli parsellere ayrlr. kinci derecedeki yollar ana yola 90 derecelik a yapacak ekilde birletirilmelidir. Ayrlan parsellerin kolayca ilenebilmesi iin uygun byklkte olmaldr.

Arazinin giriinden balayarak boydan boya geirilmi bir ana yol verilir. Yan yollar bu ana yola veya yollara balanr.

ekil 6.1: rnek bir fidanlk plannn kt zerine dkm

66

6.2. Plann Araziye Uygulanmas

izimi gerekletirilen plan araziye uygulanmaya balanr. Gerekli olan yollar, su kanallar retimde kullanlacak parseller, sosyal tesisler planda belirtilen ller dhilinde gerekli almalar yaplarak araziye uygulanr.

6.2.1. Yollar

Araziyi boydan boya kesen bir veya iki ana yol ile bunlara dikey olarak alan yan yollar, fidanlktaki trafii salayacaktr. Ana yollar 6 m, yan yollar 3-4 m genilikte olmaldr. Btn yollarn kenarlarnda, yollarn geniliklerine uygun oranda hendekler almas gerekir. Bu hendekler, araziyi dardan epeevre saran ve genilii 1 m olan ana drenaj hendeinde son bulur. Bylece herhangi bir iddetli yala veya baka sebeplerle oluan su basknlarnda sularn hzl aktlarak fidanla zarar vermesi nlenmi olur.

Resim 6.2: Arazi yollar

6.2.2. Su Kanallar

Kuyudan veya araziye gelen akarsudan yararlanlarak sulama yaplmas iin dnlen ana su kanallar da en az 500 m uzunlukta olacaktr. Tali su kanallar, parseller ierisinde yaplacak ekim ve dikim durumuna gre ihtiya orannda her yl yeniden alacaktr. Btn yollar, su kanallar, drenaj hendekleri ve binalarn kaplad alan retim alannn % 9unu amamaldr.

Resim 6.3: Parsellere su gtren kanal

67

6.2.3. Yetitirme Ortamlar

Arazinin durumu ve sulama ekline gre blmler kt zerine iaretlendikten sonra araziye uygulanr. nk binalarn yaplmas olduka masrafl ve zaman alc olduundan eksik bir taraf kalmamasna dikkat etmek ve her eyi yerli yerinde yapmak gerekir.

Btn bu iler planl bir ekilde yapld takdirde almalar hi aksamadan devam eder.

Blmler ayrldktan sonra yoldan geen aralarn bitkilere zarar vermemesi ve inememesi iin yol kenarlarn yapran dkmeyen it bitkilerinden biriyle veya rzr kranlarla evrilmesi da

Arazide Üretime Hazırlık.pdf

Documents

Transcript of Arazide Üretime Hazırlık.pdf