Arapca Da Nasih Fiiller

8/3/2019 Arapca Da Nasih Fiiller

1/178

KARADENZ TEKNK NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

ARAP DL VE BELAGAT PROGRAMI

ARAPADA NSH FLLER

YKSEK LSANS TEZ

MUSTAFA IRMAK

EYLL 2006

TRABZON


2/178

KARADENZ TEKNK NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

TEMEL SLAM BLMLER ANABLM DALI

ARAP DL VE BELAGATI PROGRAMI

ARAPADA NSH FLLER

MUSTAFA IRMAK

Karadeniz Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnce

Bilim Uzman (Temel slam Bilimleri)

Unvan Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye verildii tarih :Tezin szl savunma tarihi :

Tezin danman : Yrd. Do. Dr. lyas KARSLI

Jri yesi : Yrd. Do. Dr. Ahmet shak DEMR

Jri yesi : Do. Dr. Ahmet KO

Enstit mdr : Prof. Dr. Osman PEHLVAN

Eyll 2006

TRABZON


3/178


4/178

01. indekiler

0.SUNU.........................................................................................................................III

00. nsz.....................................................................................................................III

01. indekiler............................................................................................................. IV

02. zet ..................................................................................................................... VII

03. Summary.............................................................................................................VIII

04. Ksaltmalar............................................................................................................ IXGR ................................................................................................................................1

BRNC BLM

1. GRUBU...................................................................................................................9

10. Genel zellikler .......................................................................................................9

201. artl Amel Etme Bakmndan Grubu ..........................................................11

202. ekim Bakmndan Grubu...........................................................................13

11. ve zellikleri ....................................................................................................13

110. Nks Fiil Olarak Kullanlmas .........................................................................16

111. Bileik Zamanlarn Hikye Tarzn Kurmas.....................................................20

112. Bileik Zamanlarn Rivayet Tarzn Kurmas....................................................26

113. Bileik Zamanlarn art Tarzn Kurmas..........................................................29

114. simlerin Fiil Grevinde Kullanlmasn Salamas/Ek Fiil ...............................34

115. eitli Kalplarda ve Deyimlerde Yer Almas ......... ........... ......... .......... .......... ..36

116. Tam Fiil Olarak Kullanlmas ...........................................................................37

12. ve zellikleri....................................................................................................39

120. Nks Fiil Olarak Kullanlmas .........................................................................42

121. stisna Edat Olarak Kullanlmas .....................................................................43


5/178

V

122. eitli Kalplarda Yer Almas...........................................................................44

123. Kullanld Dier Yerler..................................................................................45

13. ve zellikleri...................................................................................................46

130. Nks Fiil Olarak Kullanlmas .........................................................................46131. Tam Fiil Olarak Kullanlmas ...........................................................................47

132. Anlamnda Kullanlan Tam Fiiller.............................................................48

14. vb. Fiiller.........................................................................................................52

140. Nks Fiil Olarak Kullanlmalar.......................................................................53

141. Srerlik Eylemi fade Etmeleri .........................................................................54

142. Tam Fiil Olarak Kullanlmalar.........................................................................57

143. vb. Fiillerle Ayn Anlamda Kullanlan Tam Fiiller......................................5815. Dier Nks Fiiller..................................................................................................59

150. , ve Fiilleri ................................................................................59

151. ve Fiilleri ...............................................................................................60

152. ve zellikleri.............................................................................................63

16. Grubunda sim ve Haberin zellikleri...............................................................66

160. Birden Fazla Haber Almalar ............................................................................71

161. Haberin Bana Baz Harf ve Edatlarn Gelmesi................................................71

17. Grubunda Unsurlar Arasnda Takdm-Tehr.....................................................75

18. Grubunda Hazf .................................................................................................81

19. Grubundaki Fiillerin Zid Olmas .....................................................................84

KNC BLM

2. GRUBU ..................................................................................................................90

20. Genel zellikler .....................................................................................................91

21. Yaklama Fiilleri....................................................................................................95

210. Yap Bakmndan Yaklama Fiilleri..................................................................95


6/178

VI

211. Anlam Bakmndan Yaklama Fiilleri...............................................................98

22. mit/Rec Fiilleri.................................................................................................106

220. Yap Bakmndan Rec Fiilleri........................................................................106

221. Anlam Bakmndan Rec Fiilleri.....................................................................111

23. Balama Fiilleri ....................................................................................................115

230. Yap Bakmndan Balama Fiilleri ..................................................................116

231. Anlam Bakmndan Balama Fiilleri ...............................................................117

NC BLM

3. GRUBU................................................................................................................126

30. Efl-i Kulb ve Genel zellikleri........................................................................126300. Yap Bakmndan Efl-i Kulb......................................................................128

3001. Amel Etmeleri/ml.................................................................................130

3002. Amel Etmemeleri/lg...............................................................................130

3003. Amelin Askda Kalmas/Talk .................................................................131

3004. lg ve Talk Arasndaki Farklar ..............................................................134

301. Anlam Bakmndan Efl-i Kulb...................................................................136

3010. Zan Fiilleri................................................................................................136

3011. Bilgi Fiilleri ..............................................................................................14331. Efl-i Tahvl........................................................................................................148

SONU VE DEERLENDRME .................................................................................152

YARARLANILAN KAYNAKLAR ..............................................................................155

a.Kitaplar ...............................................................................................................155

b. Makale ve Bildiriler ...........................................................................................168

ZGEM...................................................................................................................169


7/178

VII

02. zet

Arapada Nsih Fiiller isimli almamz bir giri ve blmden olumaktadr.

Birinci blmde kne grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.

kinci blmde, kde grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.

nc blmde zanne grubu yapsal ve anlamsal zellikleri asndan incelenmitir.

Sonu blmnde ise almada ulalan sonular ve nemli grlen baz noktalar

vurgulanmtr.


8/178

VIII

03. Summary

Our study namely Nsih Verbs in Arabic Language, has consisted of an introduction

and three chapters.

In the first chapter, we have dealt with Kanah and her sisters from the point of view

of morphology and semantics.

In the second chapter we have dealt with kadah and her sisters from the point of view

of morphology and semantics.

In the third chapter we have dealt zanna and her sisters from the point of view of

morphology and semantics.

In the conclusion, we have emphasized the main results and important points we have

reached.


9/178

IX

04. Ksaltmalar

a.e. : Ayn eser

a.g.e. : Ad geen eser

a.g.m. : Ad geen makale

a.mlf. : Ayn mellif

AFEF : Atatrk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi

AFD : Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

a.y. : Ayn yer

b. : Bin, ibn

bk. : Baknz

c. : Cilt

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul, 1988-

ed. : Editr

FAV : Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf

KT : Karadeniz Teknik niversitesi

m. : Mild

nr. : Numara

nr. : Nereden

s. : Sayfa

sy. : Say

SFEFD : Seluk niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dergisi

SFD : Seluk niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisitrc. : Tercme eden

ts. : Tarihsiz

vb. : Ve benzeri

v. dr. : Ve dierleri

ys. : Basm yeri yok


10/178

GR

nsann insan olmasn salayan ve onu dier canllardan ayran temel zelliklerin

banda dnme ve konuma kabiliyetleri gelir. nsan bu zellikleri sayesinde dier

canllara ve doaya hkmedebilmitir. Belirli bir dzen iinde dnebilme ve bu

dnceleri dierleriyle paylama arzusu, dil denilen soyut iletiim sistemiyle

olabilmektedir. Bundan dolaydr ki dil, toplumlarn iletiim arac olmutur. Bu iletiim

aracn kullanmak ve ondan yararlanmak teknolojik ya da bilimsel olarak gelimi olmaya

ya da olmamaya bal deildir. En ilkel artlarda yaayan toplumun bir dili olduu gibi,

bilgi an yaayan bir toplumun da dili vardr1.

Dil, dncelerin iletimi iin szn kullanmna dayanan zel bir toplumsal kurum

olarak deerlendirilebilir2. Uluslarn kltrnn de aynas olan dil, insann ve uygarln en

nemli belirtisi ve aracdr3. Dil, insann evrene bakn, onu btn ve paralar olarak

alglama biimini belirlemekte, en azndan bunun iin nemli katkda bulunmaktadr4.

Arapa, 14 asrdr kelimeleri, terkipleri ve grameriyle, olduu gibi kalabilmi, yaayan

tek dnya dilidir5. Fasih Arapa ve dier Arap leheleri denilen dil, byk dil gruplar

iinde Sm dilleri denilen grubun bir daldr6. Sm dilleri deyince akla Arapyarmadasnn gney kesimine yerlemi olan kavimlerin leheleri gelir. Arapa, Habee

ile beraber Gneybat Sm Diller grubunu oluturmaktadr7.

Arapa, Sm dillerin en genci ve genel olarak aslna en yakn olandr. Ayrca coraf

durum ve l hayatnn yeknesak benzerlii bakmndan da tpk Araplar gibi, baz hallerde

1 V. Doan Gnay, Dil ve letiim, stanbul, 2004, s. 9.2 Jean Perrot, Dilbilim, trc. Emel Ergun, stanbul, 1998, s. 9.

3 Doan Aksan, Her Ynyle Dil, Ankara, 1995, s. 13.4 Muhammed bid, el-Cbir, Arap-slam Aklnn Oluumu, trc. brahim Akbaba, stanbul, 2000, s. 76.5 a.y.6 Mustaf Sdk er-Rfi, Trhu dbil-Arab, Beyrt, 1974, I, 74; Mehmed Fehm, Trh-i edebiyat-

Arabiyye, stanbul, 1913, s. 79; Cevd Al, el-Mufassal f trihil-Arab kablel- slm, Badd, 1993,

VIII, 525; Hann el-Fhr, el-Cmi fi trihil-edebil-Arab, Beyrt, 1986, I, 49.7 er-Rfi, a.y.; Ahmet Subhi Furat, Arap Edebiyat Tarihi, stanbul, 1996, I, 41-44.


11/178

2

ilk Sm karakterini korumu ve dier Sm topluluklarn dillerinden daha fazla

yaylmtr8.

Din, semv olsun beer olsun, ona inanan toplumun dilinde derin izler brakan en

gl motiflerden biridir9. Arapa, slamn yaylmaya balad ilk yllardan itibaren

btn slam toplumlarnca nemsendii gibi, mslman Trk milletinin de nem verdii

bir dil olmutur. Arap dilinin bu denli ilgi grmesi, onun salt bir dil olma zelliinin

tesinde, mslmanlarn temel metinlerinin bu dille yazlmasndan ve bir ksm ibadetlerini

bu dilden bamsz yapamaylarndan, baka bir ifadeyle, bu dilin bir din dili

olmasndan kaynaklanmaktadr. Nitekim bu dilin kazand din boyut, onun nemini daha

da artrm ve onu yzyllarca kendi toplumu dndaki halklarn da ilgi oda haline

getirmitir10.

lk Arap dili almalarnn balamasna neden olan en nemli faktrler, phesiz,

Kurnn doru okunmas ve Araplarn yabanc milletlerle karmas sonucunda byk bir

yaygnlk kazanan lahn11 olaydr. Nahiv sayesinde dil bozulmaktan, Kurn da

okunmasndaki hatalardan ve manlarnn tahrif edilmesinden korunmu, mevlnin bir

yandan Kurn, bir yandan da ilim ve anlama dili olan Arapay renmeleri

kolaylamtr12.

Arap grameri, kelimelerin yaplarndan bahseden sarf ilmi ve bu kelimelerin cmledizisi halindeyken zelliklerini anlatan nahiv ilmi olmak zere ikiye ayrlr13. Sarf ve nahiv

ilmi balangta i ie girmi bir ilim iken sonralar birbirinden ayrlm ve bamsz birer

ilim dal olarak tahsil edilmeye balanmtr14.

8 Kenan Demirayak-Ahmet Savran, Arap Edebiyat Tarihi: Cahiliye Dnemi, Erzurum, 1993, s. 6.9 Hilm Hall, el-Muvelled fil-Arabiyye, Beyrt, 1985, s. 34.

10 Yakup Civelek, Arap Dilinde rab Olgusu, Ankara, 2003, s. 7; Furat, Arap Edebiyat Tarihi, I, 45.11 Lahn: Dilde ve kraatte hata yapmak demektir. Buna gre, kelimelerin yapsnda ve irbnda hata

etmeye lahn denildii gibi, Kurn okurken, harflerin zt ve sfatlarnda hata yapmaya ve yaplan hatalara

da lahn denir. Bk. Abdurrahman etin, Lahn, DA, XXVII, s. 55.12 Selami Bakrc-Kenan Demirayak, Arap Dili Grameri Tarihi, Erzurum, 2001, s. 29.13 Ignace Goldziher, Arap Dili Mektepleri, ev. Sleyman Tlc, AFD, IX, 330.14 Nihad M. etin, Arabistan (Dil), DA, III, s. 296.


12/178

3

Arapada Nsih Fiiller isimli tezimiz bir gramer almasdr. Bu konunun

seilmesindeki ama, hem ahs geliimi salamak hem de Arap gramerini detayl bir

ekilde renmek isteyenlerin, nsih fiiller hakknda bilgiye daha kolay ulamalarn

salamaya yardmc olmaktr. Bir gramer konusu olmas ve ahs katknn snrll

dolaysyla tezin metodu, konunun tespit ve tasvirinden ibarettir.

Arapann pek ok millet tarafndan benimsenmesi, bu dilin doal olarak, dier dillerle

kyaslanmayacak kadar geni inceleme ve tahlillere tbi tutulmas sonucunu dourmutur.

Bu anlamda Arapann, zerine felsefe bina edilen ve farkl ekoller tarafndan temsil

edilebilmi tek dnya dili olduu sylenebilir. Bu durum pek ok olumlu ynyle beraber,

baz olumsuz ynleri de bnyesinde barndrmaktadr. Bu durumun tezimize ynelik

olumsuz taraf ise, konumuzla ilgili gramer tahlillerinin hepsini bu almann snrlar

ierisinde ifade etmenin imknszldr. Esasnda bu ar ve detayl gramatik tahliller,

bugnk Arapa renicileri iin ok byk bir anlam da ifade etmemektedir. Dilin

tartlmadk ynn brakmayan ve hemen her meselede bir ihtilafa rastlanan bu konulara

bu sebepten dolay yer verilmemitir. Ancak bu tahlillerden hepten de uzak durulmam,

sadece ihtiyaca cevap olacak kadar bilgi verilmeye allmtr.

alma bir Arapa gramer almas olduu iin temel kaynaklarn klasik Arap dili

eserleri oluturmaktadr. Bu balamda, ilk olmas itibariyle Sbeveyhinin (.180/796) el-

Kitbndan balamak zere, son dnemlerde yazlan nahiv kaynaklarna varncaya kadar

balca eserler taranm ve bir eski-yeni sentezi yaplmaya allmtr. Burada ilenenler

fiil ve netice itibariyle kelime olduklarndan dolay szlklere de sklkla bavurulmutur.

Tezin muhtevas, ilenen konularn daha iyi anlalmasn salamak iin bol rnek

sunmay gerektirmektedir. ncelenen fiiller, yapsal ve anlamsal zellikleri asndan ele

alnm ve rnekler erevesinde konunun pekitirilmesi amalanmtr. Bu rnekler

seilirken, temel kaynak olmas itibariyle Kurn- Kerime zellikle mracaat edilmitir.

Bu da pek ok ayetin kullanlmas sonucunu dourmutur. Yine konuya uygun iirlerdende azmsanmayacak miktarda rnek sunulmutur. airlerin ismi tespit edilebildii srece

zikredilmi, anonim olanlar ise air ismi zikretmeden verilmitir. Bunlarn dnda gnlk

dilden rneklere de ska yer verilmitir. Ancak hacmi artrma endiesinden dolay, rnek

saysnn mecbur kalnmadka ikiyi gememesine dikkat edilmitir.


13/178

4

Asl konuya gemeden nce konuyla ilgili temel baz kavram ve hususlara deinmekte

yarar vardr.

Nsih Fiiller: Bilindii gibi Arapada cmle, temel olarak isim cmlesi ve fiil cmlesi

olarak iki ksmda incelenmektedir. Fiil cmlesinin geleri; fiil, fil ve mefl olmak zere

, isim cmlesinin temel geleri ise mbteda ve haber olmak zere iki tanedir. Konumuz

olan nsih fiiller ise dorudan isim cmlesiyle ilgilidir.

Arapada, isim cmlesinin nne gelip, mbteda ve haberin konumunu ve irb

yapsn deitiren unsurlara nevsih denmektedir. Nevsih de fiiller ve harfler olmak

zere iki ksmda incelenmektedir15. Bizim konumuz sadece fiillerdir. Nsih fiiller

grubu, grubu ve grubu olmak zere ksmdan olumaktadr. lk iki ksm kendi

arasnda bir btn oluturmakta ve nks fiiller olarak isimlendirilmektedir. Bu

grubun hepsinden birer irb rnei sunmak suretiyle cmleye etkilerini u ekilde

gstermek mmkndr:

1. Ahmet renciydi.

: smini ref, haberini nasb eden nsih/nks mz fiildir. Fetha zere mebndir.

: nin ismidir. Merfdur. Ref almeti zhir zammedir.

: nin haberidir. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.

2. Hrsz neredeyse kamak zere.

: smini ref, haberini nasb edennsih/nks mz fiildir. Fetha zere mebndir.

:

nin ismidir. Merfdur. Ref almeti zhir zammedir.

: Merf bir muzri fiildir. Fili gizli bir zamirdir ve olarak takdir edilir. Cmle

olarak nin haberi olduu iin mahallen mansbdur.

15 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, Msr, 1966, I, 543.


14/178

5

3. Kurtuluun yakn olduunu sandm.

: ki mefl alan nsih bir fiildir. Harekeli ref zamiri bititii iin skn zere

mebndir. zamiri de ismi olduundan merfdur.: nsih fiilinin birinci mefldr. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.

: nsih fiilinin ikinci mefldr. Mansbdur. Nasb almeti zhir fethadr.

Yukarda ilk iki grubun ortak adnn nks fiiller olduu zikredilmiti. Kaynaklarda

bu balk terimlemi ve bylece kullanlr olmutur. Dolaysyla tezimizde ilk iki grupta

yer alan fiilleri incelerken bu ismi kullanmay tercih ettik. Bu balamda, nks fiil

kavram hakknda da temel baz bilgiler sunmak yararl olacaktr.

Nks Fiiller: Tam fiillerin16 aksine, mans srf merf bir isim zikretmekle

tamamlanmayan ve bir mansb habere ihtiya duyan fiillere nks fiiller denir17. Mesel,

. Souk iddetliydi. Bu cmle . Souk iddetlidir eklindeki isim

cmlesinin nne nks fiil getirmekle elde edilmitir. Burada kelimesi nks fiilin ismi

olarak merf, kelimesi ise nks fiilin haberi olarak mansbdur.

Nks fiiller isim cmlesinin nne gelerek mbteday isimleri olarak ref, haberi de

kendi haberleri olarak nasbederler. Yine isim cmlesinin nne gelmekle onun isnadn

snrl bir zaman ve durumla kaytlarlar. Mesel, renci alkandr

. renci alkan deildirgibi18.

16 Tam Fiil: Merf bir isim zikretmekle mans tamamlanan ve bir mansba ihtiya duymayan fiildir.

Sbeveyhi ve cumhura gre, tamlktan maksat eylem ve zaman bildirmesidir. Bk. Muhammed Hassn e-

urrb, Mucemu-evridin-nahviyye vel-fevidil-luaviyye, Dimak, 1990, s. 88.17 e-urrb, a.g.e., s. 446; Muhammed Husn el-Mulise, en-Nahvu-f, Beyrt, 1991, s. 192. Bir de

sarf ynnden sonu illet harfi ile biten ve gibi nks fiiller vardr ki, onlarn bu konuyla alakas

yoktur. Hasan Akda, Arap Dilinde Edatlar, Tekin Kitabevi, ys., ts., s. 50.18 Red e-ertn, Mebdiul-Arabiyye, Dersadet, ts., IV, 208; Mustaf el-Galyn, Cmiud-dursil-

Arabiyye, Beyrt, 1983, II, 275; Muhammed el-Antk, el-Minhc fil-kavid vel-irb, Beyrt, 1985,


15/178

6

Bu fiillerin neden ismini ref, haberini nasb ettiine dair bir soruya yle cevap

verilebilir. Bunlar netice itibariyle fiil olduklarndan, kendilerinden sonra gelecek

unsurlarn da dier fiillerden sonra gelen unsurlarn tbi olduu kurallara tbi olmas

gerekir. Eer bu fonksiyonlar yok saylrsa, atf olmakszn kendilerinden sonra iki merf

isim gelmi olur ki bu da tam fiillerde benzeri grlmeyen bir durumdur. Dolaysyla bu iki

isimden birinin merf yaplarak file benzetilmesi, dierinin de nasbedilerek mefle

benzetilmesi gerekir19.

Nks fiillerin neden bu isimle anldklar konusunda eitli grler serdedilmitir.

a. Yaygn olan gre gre, tanmndan da anlalaca gibi, merflaryla yetinmeyip

mansb bir habere ihtiya duymalar bu isimlendirmenin temelini tekil etmektedir.

Bunlarda zaman vardr, fakat eylem yoktur. Bu nedenle tam fiillerdekinin aksine anlamlar

merf isimleriyle tamamlanmaz. Mesel, gibi tam bir fiili cmlesinde

kullandmz zaman kelimesiyle birlikte man tamamlanm olur. ocuk sevindi. Fakat

denildii zaman her ne kadar Hava idi diye eksik bir man ifade etse de ikinci

ismini, yani mansbunu almadka ne olup ne olmad belli deildir. Man eksik kalr.

b. Dier bir gre gre ise bu fiiller, bir eylem bildirmediklerinden dolay bu ismi

almlardr20.

c. es-Smarr, bu babda yer alan fiillerin nks fiil olarak isimlendirilmesinin doru

olmadn savunmaktadr. Ona gre, ayet bu fiiller, mansb isme duyduu ihtiyatan

dolay byle adlandrlmsa mteadd fiiller de mannn tamamlanmas iin mansba

ihtiya duyarlar. Dolaysyla onlar nks olarak deerlendirilmezken bu grubun byle

deerlendirilmesi doru deildir ve bu isim rasgele seilmitir21.

s. 41; Antuvn ed-Dahdh, Mucemu kavidil-luatil-Arabiyye, nr. Corc Mitr Abdulmesh, Beyrt,

1989, s. 239.19 Muhammed b. Abdullh el-Varrk, lelun-nahv, er-Riyd, 1999, s. 245.20 Celleddn es-Suyt, el-Ebh ven-nezir fin-nahv, Beyrt, 1985, III, 329; Abbs Hasan, en-Nahvul-

vf, I, 544 ( 3 nr. l dipnot); Yusuf Uralgiray, Araba lk ve leri Dilbilgisi, er-Riyd, 1986, I, 183.21 brhm es-Smarr, el-Filu zemenuh ve ebniyetuh, Beyrt, 1986, s. 56.


16/178

7

Nks fiillerin ou, mz, muzri, masdar ve emir sygalaryla isim cmleleri zerinde

ayn etkiyi gsterir. Mesel, . alkan sevinli oluyor, . Edepli ol ve

. alkan olman senin iin daha hayrldrgibi. Fakat nks fiilin masdar

ismine izafe edildiinde lfzen mecrr, mahallen merf olur. Mesel, . Kardeinin kaprisli olmasnaardm gibi22.

Nks fiiller hakknda, masdara delalet etmedikleri fikrinden hareketle fiil-harf

tartmas oka cereyan etmitir. Bu konudaki grleri yle zetleyebiliriz:

a. ounluk tarafndan kabul gren, zamir ve menneslik ts alabilmeleri ve pek

ounun ekimlenebilmesinden hareketle bunlarn fiil olduklardr23. bn Ya

(.643/1245), fiil olarak deerlendirilmelerini gerektiren bir dier yn daha zikretmektedir.O da fiillerin ald , ve gibi edatlar bu fiillerin de almasdr24.

b. el-Enbr (.577/1181), bir masdara, yani eyleme delalet etmediklerinden dolay bu

grubun fiil deil harf olduunu zikretmitir25.

c. Dier taraftan nks fiillerin ounluunun eksik ekimli olmasn, de olduu gibi

zid olarak kullanlabilmelerini ve fiilin bana gelmelerini gereke gstererek edat olarak

deerlendirilmeleri gerektiini ileri srenler de olmutur. Buna karn nsih fiillerin bir

dier grubu olan grubu, hem ekimli hem de mteadd ve lzm olarak

kullanlabilmeleri asndan edat saylmamtr26.

Btn bu tartmalar neticesinde nks fiillerin hem mansba ihtiya duymalar hem de

olu bildirmeyip yalnzca zaman ifade etmeleri asndan nks olduklarn sylemek

mmkndr27.

22 Bahuddn Abdullh bn Akl, erhu bn Akl al Elfiyyeti bn Mlik, ys., 1962, I, 234; e-ertn,

Mebdiul-Arabiyye, IV, 29; el-Galyn, Cmi, II, 279; Uralgiray, Araba Dilbilgisi, I, 178.23 Ebul-Berekt el-Enbr, Esrrul-Arabiyye, nr. Fahr Slih Kudre, Beyrt, 1995, s. 85.24 Ebul-Bek el-Ukber, el-Lubb f ilelil-bin vel-irb, Beyrt 1995, s. 164 (1 nr. l dipnot).25 el-Enbr, a.g.e., s. 55; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 55.26 Temmm Hassn, el-Luatul-Arabiyye; manh ve mebnh, Msr, 1985, s. 130.27 el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 192; es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 54.


17/178

8

Nks fiillerin genel olarak grubu ve grubu olmak zere iki ksmda

deerlendirildiini zikretmitik. Kaynaklardaki tam ifadesi ise ve

eklindedir28. Tezin ilk iki blmn bu fiil gruplar oluturmaktadr. nc blmde ise

nsih fiillerin nc ksm olan grubu incelenecektir.

28 kz karde kelimesinin bu fiiller iin kullanlmas istire-i musarraha trnden bir edebi sanattr. Bk.

Ahmed b. Ahmed es-Suc, Hiye ala erhi Katrin-Ned ve bellis-sad, el-Khire, 1939, s. 68.

stire-i Musarraha: Trkede ak istiare denilen bu tr, rknleri ierisinde sadece mebbehun bih

(kendisine benzetilen) zikredilmi olan istiredir. Hikmet Akdemir, Belgat Terimleri Ansiklopedisi,

zmir, 1999, s. 166. Burada da kendisine benzetilen olarak sadece ve zikredilmi, benzeyen

konumundaki dier fiiller zikredilmemitir.


18/178

BRNC BLM

1. GRUBU

Bu grubun en bilinenleri

olmak zere on fiildir. anlamnda kullanlabilen tam fiiller ve anlamndaki fiili

de bunlara eklenebilir29. Bu fiillerin ye izafe edilmesi, nin grubun temel fiili

olmasndan dolaydr. Nahiv bilginleri, bu fiilin kullanm alannn geni olmas ve dierfiillerden daha yaygn olarak kullanlmas gibi sebeplerden dolay grubun bu isimle

anldn zikretmilerdir30.

Sbeveyhi yalnzca , , ve yi zikretmi, kalanlarndan ise ve bunlara

benzeyen, dier habere muhta fiiller diye sz etmitir31. Dolaysyla bu konuda kesin bir

say vermek mmkn grnmemektedir. Bazen, gibi birok tam fiil de nks

fiil mans ierebilmektedir32. Bu fiillere ilerleyen blmlerde temas edilecektir.

Bu fiillerden zellikle , ve Arapada en ok kullanlan fiiller arasnda yeralmaktadr33.

10. Genel zellikler

grubunda yer alan fiillerin tamamnda ortak olarak deerlendirilebilecek hususlar

vardr. Bu zelliklerin en nemlileri unlardr:

29 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 545.30 el-Ukber, el-Lubb, I, 165-166; es-Suyt, el-Ebh, III, 118; es-Suc, Hiye, s. 68.31 Abdurrahmn el-Cm, el-Feviduz-ziyiyye, stanbul, 1882, s. 369.32 Ebul-Ksm Mahmd b. Umer ez-Zemaher, el-Mufassal f ilmil-lua, Beyrt, 1990, s. 314; el-Cm,

a.y.33 Nusreddin Bolelli, Arapa ml Kurallar, stanbul, 1999, s. 325.


19/178

10

1. simlerinin ibh-i cmle olmamas ve amellerinin mz fiille snrl olmayp, dier

trevlerini de kapsamas.

2. simlerinin kendilerinden sonra gelmesi kaydyla amel etmeleri.

3. Haberlerinin in cmle34 olmamas. Mesel, . eklinde bir kullanm

doru olmaz. n cmlenin taleb ya da gayr-i taleb olmas arasnda ise fark yoktur.

Taleb olan bu cmlenin yan sra gayr-i taleb olan . cmlesi de bu anlamda

doru bir kullanm deildir35. nk bu fiiller, gemi zamanda gerekleen bir

vasflanmay ifade ederler. Haberin in olmas, vasflanmann mz zamanda

gereklemesine zttr. Bu durumda cmlenin sonu ve ba birbirine uymamaktadr36.

4. sim ve haberin birlikte zikredilmi olmas. kisinin birlikte hazfedilmesi ya da

dndakilerde birinin hazfedilmesi kesinlikle doru deildir. Umumiyet bildiren nekre

olduunda haberlerinin hazfi cizdir. Fakat bu hususta nin kendine has zellikleri

vardr. lerleyen ksmlarda bu konuya deinilecektir.

5. simleri soru anlam ierdiinde, haberlerinin kendilerinin nne geememesi.

Mesel, ya da eklinde bir kullanm doru deildir. nk

ve

olumsuzluk bildiren iki harftir. Bulunduklar her cmlenin banda yer alrlar.

Dolaysyla herhangi bir unsurun onlarn nne geirilmesi doru deildir.

34 n Cmle: Yalana ve doruya ihtimali olmayan szdr. Mesel . Misafirine ikramda bulun

cmlesinin doru veya yalan olma ihtimali yoktur. n cmlesi taleb ve gayr-i taleb olmak zere ikiye

ayrlr. Taleb cmle, sylendii esnada kendisiyle bir istekte bulunulan szdr. Gayr-i taleb cmle ise,

sylendii esnada kendisiyle bir istekte bulunulmayan szdr. Celleddn Muhammed el-Kazvn, el-

zh f ulmil-bela, nr. eyh Behc Gazv, Beyrt, 1993, s. 130; Akdemir, Belgat Terimleri, s.

130.35 es-Suyt, Hemul-hevmi f erhi Cemil-cevmi, nr. Abdusselm Muhammed Hrn-Abdull

Slim Mekrem, el-Khire, 2001, II, 72; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 546.36 Muhammed b. Al es-Sabbn, Hiyetus-Sabbn al erhil-Emn al Elfiyyeti bn Mlik, el-

Khire, 1918, I, 226.


20/178

11

6. Eer fiillerin nnde masdariyye s varsa bu durumda bu fiillerin nne hibir ey

geemez. nk masdariyye s sadrul-kelm37 olduundan nne baka bir unsur kabul

etmez.

7. dndakilerin haberlerinin mz fiil cmlesi olmamas38.

Bir dier mesele de haberin, nks fiilin isminden ve tbilerinden biliniyor olmamasdr.

Mbtedann haberinde de bu art geerlidir. Mesel, . ya da .

eklinde bir kullanm doru deildir39.

201. artl Amel Etme Bakmndan Grubu

grubunda yer alan fiillerden bir ksmnn amel etmesi iin bir takm artlargerekmektedir. Bu adan bu fiiller iki ksmda incelenmektedir:

a. artl Amel Edenler: ve fiillerinin amel etmesi iin nlerine lfzen

veya takdiren bir olumsuzluk edatnn gelmesi gerekmektedir. Nehy/yasaklama ve dua da

olumsuzlua benzer kabul edilmekte ve bu fiillerin amel etmesi iin kullanlabilmektedir.

Mesel, . Zeyd hl ayaktadrcmlesinde harfi lafz bir olumsuzluk edatdr.

. Musa bize dnnceye kadar, ona ibadet etmeyedevam edeceiz dediler40 ayetinde de gibi olumsuzluk bildiren bir edatla kullanlmtr.

. Dediler ki: Vallahi sen, Yusufu ana ana

hasta olacaksn yahut leceksin41 ayetinde ise takdir eklindedir. . Allah

anmay unutma cmlesinde nehy/yasaklama bildiren kullanlmtr42.

37 Baz kelimeler ister mbteda ister haber isterse mefl vb. konumda olsun cmlenin ba nda bulunurlar

ve cmlenin dier unsurlar hibir ekilde bunlarn nne geemez. Sadrul-kelam olarak isimlendirilenbu lafzlar; soru isimleri, art isimleri, taaccub s, haberiyye i, zamir-i an, balang lmna

bitimi olan ve haberine f bitimi mevslden oluur. Bk. Muhammed el-Akar, Mucemu

ulmil-luatil-Arabiyye, Beyrt, 1995, s. 254.38 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 547.39 a.e., I, 546.40 Th 20/91.


21/178

12

Dua edatlar olarak da ve edatlar kullanlr. Bu eklerin muhatap iin dua etme

anlam barndrmas gerekir.

. Baar her yerde rehberin olsun.

. Her trl hileye kar Allah sana yardm etsin!

Dua ifade eden harfi hem mz hem de muzri iin kullanlabilirken, edat yalnzca

muzride kullanlabilmektedir43.

fiili artl kullanlyorsa da onu bu hususta dierlerinden ayran bir incelik

bulunmaktadr. Bu fiilin de amel edebilmesi iin nne harfini almas zorunludur. Fakat

bu , dierlerinden farkl olarak olumsuzluk s deil, masdariyye zarfiyye sdr.

Mesel, . Yaadm srece bana namaz ve zekt emretti44

ayetinde olduu gibi.

b. artsz Amel Edenler: Grubun geri kalan ksm, amel etmek iin herhangi bir arta

ihtiya duymamaktadr45.

fiilinin zaten kendisi olumsuzluk bildirdii iin olumsuzluk edat almas gerekmez.

nin nndeki harfi de masdariyyedir ve masdariyyenin nne olumsuzluk

getirilmez46.

41 Ysuf12/85.42 bn Him el-Ensr, erhu uzriz-zeheb, nr. M. Muhyiddn Abdulhamd, ys., ts., s. 184; bn Akl,

erh, I, 228; Abdulan ed-Dakr, Mucemul-kavidil-Arabiyye fn-nahv vet-tasrf, Dimak, 1993,

s. 364.43 bn Him el-Ensr, erhu Katrin-ned ve bellis-sad, nr. M. Muhyiddn Abdulhamd, ys., ts., s. 128;

Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 562 (2 nr. l dipnot).44 Meryem 19/31.45 bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 184; bn Akl, a.g.e., I, 228; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 193.46 bn Usfr el-bl, erhu Cumeliz-Zeccc, Beyrt, 1999, I, 393-394. Abbs Hasan artsz amel

edenler diye ayrlan ksmn da kendi ierisinde baz artlar ihtiva ettii ve bunlar ihmal etmenin doru

olmad fikrinden hareketle bu ayrmn salkl olmad grndedir. Abbs Hasan, en-Nahvul-vf,

I, 567.


22/178

13

202. ekim Bakmndan Grubu

a. Mzden Baka ekimi Olmayanlar: Bunlar ve olmak zere iki tanedir. nin

bu ksmda yer ald konusunda ittifak varken, fiilini bu gruba sokanlar el-Ferr ve

mteahhirn limlerinin byk ksmdr. gibi kullanmlar, nks fiil olan

den deil, tam fiil olan den tremektedirler47.

b. Eksik ekimli Olanlar: stimrar (devamllk) fiilleri de denen ve

fiillerinin oluturduu bu grubun, sadece mz, muzri ve ism-i fil kullanmlar vardr.

Emir ve masdarlar kullanlmaz. Mtekaddimn limlerinden, muzrisi olduu

gerekesiyle yi de bu gruba dhil edenler olmutur.

c. Tam ekimli Olanlar: Mz, muzri, emir ekimleri yaplabilen, masdar ve ism-i fil

formlar kullanlabilen fiillerdir. Yukarda saylan fiillerin dnda kalan ve

ve olmak zere saylar yedi olan fiillerdir48. Abbs Hasan ism-i

mefllerinin tremedii gerekesiyle bu fiilleri, tam ekimliye benzeyen fiiller olarak

deerlendirmektedir49.

11.

ve zellikleri

fiilinin masdar -bu konuda tartmalarn varlna ramen- , ve olarak gelir. Mesel bir iirde yle gemektedir:

Gen, ancak cmert ve akll davranarak kavminin efendisi olur. yle olman ise, sana

kolay bireydir(Tavl)50.

47 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 567; el-Mulise, en-Nahvu-f, s. 195.48 Mustaf el-Him, el-Kavidul-ess lil-luatil-Arabiyye, nr. Muhammed Ahmed Ksm, Beyrt,

1998, s. 144 (3 nr. l dipnot); ml Bed-Ml s, el-Mucemul-mufassal fl-lua vel-edeb, Beyrt,

1987, II, 1007.49 Abbs Hasan, a.g.e., I, 568.50 bn Akl, erh, I, 234; ml Bed Yakb, Mevsatun-nahv ves-sarf vel-irab, Beyrt, 1991, s. 541.


23/178

14

Nks masdar bir zamire ya da baka bir mebnye izafe edildii zaman, o zamirin

irbda iki yeri vardr. Yakn olan mahal, izafetle mecrr kabul edilmesidir. Uzak olan

mahal ise, nks masdarn ismi olmasndan tr merf olmasdr. nin masdarnn bir

zamire izafe edilebilmesi mmkn ise de ounlukla isme izafe edilir. Mesel, . Kiinin muttaki olmas kendisi iin daha hayrldr cmlesindeki kelimesi,

muzfun ileyh olduu iin lfzen mecrrdur. Nks masdarn ismi olduundan tr de

mahallen merfdur51.

Bu fiilin ism-i fili , ism-i mefl ise dr52. Vezni eklindedir. el-Kis (.

189/804) olduunu sylese de bu gr pek kabul grmemitir. Kar kanlar nin

ism-i filinin eklinde olduunu, ayet vezninden olsayd, ism-i filinin kalbnda

gelmesi gerektiini zikretmilerdir53.

nin muzri sygasnn nne cezmeden bir edat geldiinde nndan nceki vv

hazfedilir. Mesel, . Ktle yardm edenlerden olmadm rneinde

grld gibi. Burada meczm fiilin asl eklindeydi. Vv sakin, nn da

edatndan dolay meczm olduundan, iki sakin harf pe pee gelmi oldu. Bunu gidermek

iin vcben vv hazfedildi.

Yine nin nnu; fiilin meczm muzri olmas, kendisinden sonra sakin bir harf

bulunmamas ve muttasl bir zamirin bitimemesi gibi artlar tadnda tahfif kabilinden

olmak zere hazfedilebilir.

51 el-Galyn, Cmi, II, 280.52 el-Hall b. Ahmed el-Ferhid, Kitbul-Ayn, nr. Mehd el-Mahzm-brhm es-Smarr, Beyrt,

1988, V, 410; bn Manzr, Lisnul-Arab, el-Khire, 1308, XIII, 365; brhm Mustaf v. dr., el-

Mucemul-vast, stanbul, 1986, II, 805. Bu konuda uzun tartmalar cereyan etmi ve Eb Al el-Fris

gibi limler ism-i mefln tremeyeceini zikretmilerdir. Konuyla ilgili farkl gr ve tartmalar iin

bk. Sbeveyhi, el-Kitb, nr. Abdusselm Muhammed Hrn, el-Khire, 1988, I, 21; bn Usfr, erhu

Cumeliz-Zeccc, I, 392; bn Him el-Ensr, Evdahul-meslik il Elfiyyeti bn Mlik, Beyrt, 1966,

I, 167; bn Akl, erh, I, 232; es-Sabbn, Hiye, I, 230; el-Galyn, a.g.e., II, 279; ed-Dakr, Mucem, s.

365; ed-Dahdh, Mucem, s. 7; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 542; el-Mulise, en-Nahvu-f, s.

195.53 es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 78.


24/178

15

Mesel, . Bu, bir topluluk iyi gidiini

deitirmedike Allahn da ona verdii nimeti deitirici olmamas sebebiyledir54 ayetinde

bu artlar tadndan hazfedilmitir.

ve kullanmlar muzri formunda olmadndan, kullanm da meczm

olmadndan, hazf gereklememitir. Meczm muzri olmas da hazf iin tek bana

yeterli deildir. rnein, . Kitap ehlinden ve mriklerden

inkr edenler kfrlerinden vazgeecek deillerdi55 ayetinde de nndan sonra sakin bir

harf gelmesi sebebiyle hazfedilmemitir56.

Her sakin harf geliinde hazfedilemeyecei de sylenemez. Mesel, .

yilie nankrlk eden olmadm gibi57

.

. Eer bu, o (Deccl) ise sen ona asla birey

yapamazsn, eer o deilse bunu ldrmede sana bir hayr yoktur58 hadisinde de muttasl

bir zamir bititiinden dolay, hazf iin gerekli artlar eksik kalmtr59. Yine, . Ben

bir fahie de olmadm60 ayetinde ifadenin asl idi ve vv hazfedildi. Burada hazf

vcib iken nnun hazf cizdir61.

Nadiren de olsa, kendisinden sonra sakin bir harf gelmesine ramen, nnunhazfediliine rastlanabilmektedir. Mesel u beyit buna bir rnektir.

Ayna gzellii(mi) gstermi olmasa da aslann yzn gstermitir(Tavl)62.

54 el-Enfl 8/53.55 el-Beyyine 93/1.

56 bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 188; Mehmed Zihn, el-Muktedab, stanbul ts., s. 109.57 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 588.58 el-Buhr, Ceniz 80, Cihd 178; Mslim, Fiten 95; et-Tirmiz, Fiten 63.59 bn Him, erhu uzriz-zeheb, s. 188; a. mlf. erhu Katrin-ned, s. 138; es-Suc, Hiye, s. 75.60 Meryem 19/20.61 bn Him, erhu Katrin-ned, s. 138.62 e-urrb, Mucem, s. 450; Al Rz, el-Merci fil-luatil-Arabiyye, Beyrt, ts., I, 255.


25/178

16

110. Nks Fiil Olarak Kullanlmas

fiili, isminin haberinin mansyla vasflann ifade eder. Kullanld syga da bu

vasflanmann zamann gsterir. Mesel, . ocuk kouyordu cmlesinde ocua

koma eylemi nispet edilmektedir. nin mz olarak kullanl da bu nispetin gemi

zamana ait olduunu gstermektedir. Ayn cmle . ocuk kouyor eklinde

ifade edildiinde muzri fiil sygas olduundan, koma eyleminin imdiki zamanda

gereklemekte olduu ya da gelecek zamanda gerekleecei ifade edilmi olmaktadr.

. Koar ol/Ko eklindeki bir kullanmda da muhatabn gelecek zamanda sorumlu

olmakla vasfland bir koma ileminden sz edilmi olmaktadr63. Bu fiilin Trke

karl idi eklindedir. -idi fiilinin Trkede baka ekimi olmad iin nin dier

ekimlerine karlk, olmak masdarndan olur, ol eklinde kullanlr64.

bir ynyle, grubun dier fiillerinden ayrlmaktadr. O da nin kesintiye

uramlk ifade ederken, dierlerinin kesintiye uramam durumlar ifade etmesidir.

rnein, . Zeyd zengin oldu denildiinde, haber verme annda Zeydin zenginlii

sz konusudur. Zenginlik kesintiye uramamtr. Fakat ayn cmle . Zeyd zengin

idi eklinde ifade edildiinde, konuma annda Zeydin zengin olmad ifade edilmi

olmaktadr65. Yine, . ehirde dokuz grup vard66 ayetinde de bu anlamdakullanlmtr67.

nks fiil olarak kullanldnda yukarda zikredilen temel anlam dnda u anlam

zelliklerine sahiptir.

63 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 589.64 Akda, Edatlar, s. 331; Emrullah ler-Musa Yldz, Arapa eviri Klavuzu, Ankara, 2000, s. 127.65 Ebul-Bek el-Kefev, Kulliytu Ebil-Bek, Beyrt, 1993, s. 747; es-Suyt, el-Ebh, IV, 33.66 en-Neml 27/48.67 Ebul-Fid Al el-Eyyb, Kitbul-Kunni f fenneyin-nahv ves-sarf, nr. Riyd b. Hasen el-Havvm,

Beyrt, 2000, II, 39.


26/178

17

a. anlamnda kullanlmas: Bazen gibi amel eder bir halden dier bir hale

dnm ifade eder. Mesel, . Su dondu ve buz oldu gibi. Aadaki

ayetlerde de bu anlamda kullanlmtr68.

. Dalar yrtlr, seraba dnr(olur)69.

. O zaman gk yarlr da erimi yagibi kpkrmz olur70.

b. imdiki zaman ifade etmesi: Aadaki ayetlerde fiili imdiki zaman ifade

etmektedir71.

. Siz insanlar iin karlm en hayrl mmetsiniz72.

. Daha beikte ocuk olan birisiyle nasl konuuruz dediler73.

nk Hz. Meryemin muhataplar, kendilerine kucandaki bebei iaret eden

Meryeme, o anda beikte bulunan ocukla nasl konuacaklarn sormulard74.

c. Gelecek zaman ifade etmesi: . Onlar da adaklarn

yerine getirirler ve ktl yaygn bir gnden korkarlar75 gibi76. Grld gibi burada

fiili kelimesine izafe edilmitir. Burada den maksat hesaplarn grlecei Ahiret

gndr. Bunun da gelecek zamanla ilgili bir konu olduunda phe yoktur. Dolaysyla

de gelecek zaman ifade etmi olmaktadr.

68 Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 548 (5 nr. l dipnot).69 en-Nebe 78/20.70 er-Rahmn 55/37.

71 Ebul-Bek, a.y.; brhm Mustaf, el-Mucem, II, 805; Bu ayette anlamnda kullanld da

sylenmektedir. Bk. bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 367.72 l-i mrn 3/110.73 Meryem 19/29.74 Eb Ubeyde el-Musenn, Meczul-Kurn, nr. Fud Sezgin, Beyrt, 1981, II, 7.75 el-nsn 76/7.76 bn Manzr, a.g.e., XIII, 368; Ebul-Bek, a.y.


27/178

18

Eb Ubeyde (.210/825), hem mz hem de gelecek zaman ifade ettii gerekesinden

hareketle nin ezdddan olduunu zikretmitir77.

d. Haberi ism-i fil kalbnda bir kelime olduunda, imdiki veya geni zamann

hikyesini anlatmas.

. Kaza olduunda caddede yryordum.

. Evden dnyorlard78.

e. Haberinin ism-i mefl olmas durumunda, imdiki zamann edilgen/mehl

hikyesini ifade etmesi. Mesel, . renci iyi davranla

tannyordu gibi79.

f. kalb Trkedeki -m oluyoranlamnda, gemi hali karlamaktadr80.

. Bylelikle, hak kavramndaki zellik unsurunu

belirtmi oluyor.

. Bylece, hayranlarma yenilerini katm

oluyorum.

Ayn anlamn olumsuz ekli kalbyla ifade edilir. Mesel, . Henz

okumu deil ve . devleri henz yazm deiliz gibi81.

g. , zamanla kaytl olmayan Yce Allaha nispet edildiinde, btn zamanlar iine

alan ve ayn zamanda imdiki zaman da kapsayan bir geni zaman ifade etmektedir.

Mesel, . Rabbin hereye kdirdir82 . Allah affedendir,

77 Muhammed b. Ksm el-Enbr, Kitbul-Ezdd, nr. Ebul-Fadl brhm, Beyrt, 1991, s. 60.78 Enes er-Rif, el-Mun f kavidil-luatil-ncilziyye, Dimak, 1986, s. 23; Vecdi Akyz, Arapada

Fiil Kipleri ve Yardmclar, stanbul, 1996, s. 221.79 Akyz, a.g.e., s. 235.80 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, stanbul, 1995, s. 143.81 Akyz, a.g.e., s. 148.82 el-Furkn 25/54.


28/178

19

balayandr83 ayetlerinde grld gibi. Bu tr pek ok ayette , yce Allaha nispet

edildiinden, sadece gemi zaman deil, aksine zamanszlk denilebilecek ekilde btn

zamanlar iine alan bir anlam tar84. Buna binaen btn zt sfatlar ile birlikte

kullanlmaktadr85

.

Eb Ubeyde bu konuda baka bir gr ortaya atm ve bu tr ayetlerde geen yi,

Allaha gemi zaman isnad etme endiesinden olsa gerek, zid kabul etmitir. Bu

durumda ona gre . ayeti . demektir. Fakat bu grn doru

olmad sylenmitir86.

Yine bu fiil, er bir hkm ya da devamll ifade eden bir farz anlatrken de gemi

zaman ifade etmez. Mesel, . nk namaz mminlere belirlivakitlerde farz klnmtr87 ayetinde byledir. Namaz farz klnmtr ve farz olmaya

devam edecektir88.

h. Bazen, bir tre mteallik olan bir vasf ve bu vasfn o trn ayrlmaz bir paras

olduunu ve nadiren ayrldn anlatmak iin kullanlr. Mesel, . Gerekten

insan nankrdr89 ve . nsan okeyde tartmacdr90 ayetlerinde

nankrln ve tartmacln, insann ayrlmaz bir paras olduu vurgulanmaktadr.

Yine, . Zateneytan, insan yzst brakr91 ayetinde de insan yalnz

83 el-Ahzb 33/5, 59, 73; el-Feth 48/14.84 Ksm b. el-Huseyn el-Havrizm, erhul-Mufassal f sunatil-irb, nr. Abdurrahmn b. Suleymn

el-Useymn, Beyrt, 1990, III, 289; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 367; Ebul-Bek, Kulliyt, s.

748; ed-Dakr, Mucem, s. 367; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 549.

85 Ebul-Bek, a.y.86 el-Enbr, el-Ezdd, s. 60-62.87 en-Nis 4/103.88 el-Him, el-Kavid, s. 143 (155 nr. l dipnot).89 el-sr 17/67.90 el-Kehf 18/54.91 el-Furkn 25/29.


29/178

20

ve yardmcsz brakmann, eytann ayrlmaz bir nitelii olduu ifade edilmi

olmaktadr92.

i. Muzri fiilin, merfuyla birlikte grubunun haberlerinde yer almas durumunda

gemi zaman, daha dorusu Trkedeki imdiki zamann hikyesi mansn ifade ettii

sylenebilir93. Nks fiillerden grubu mz olmak kaydyla, haberleri muzri ile

balayan fiil cmlesi olduunda, nks fiille haberinde yer alan bu fiilin, baka bir karine

bulunmad mddete, zamanlarnn uyumas bakmndan ikisinin de ayn zaman ifade

etmesi gerekmektedir. Bu bakmdan haberinde yer alan muzri fiil, gemi zaman ifade

eder. rnein, . Zeyd kalkyordu ve . Sere tyordu Bu rneklerde

ve fiilleri, lafz olarak muzari olmakla beraber, man olarak gemi zamana delalet

etmektedirler94.

111. Bileik Zamanlarn Hikye Tarzn Kurmas

, btn fiil zamanlarnn genellikle olumlu, bazen de olumsuz hikayesini, -idi

anlamnda, kurmaya yarar; birleik fiil zaman oluturur95. Btn bileik zamanlarn soru

ekillerinde soru edat tercih edilir. Ayrca btn bileik zamanlarda fil nks fiillerden

hemen sonra sylenmelidir. Bu gibi durumlarda, znenin says ne olursa olsun, nks fiil

tekil olarak gelmelidir. Esas fiil ise, say ve cinsiyet ynlerinden kendinden nce gelenfile uymaldr96. nin btn bileik zamanlarn hikye tarzn kurmas, kalp ve

rnekleriyle birlikte u ekilde gsterilebilir.

a. : Mesel, . renci devi yazdyd ve . Dn bir

elma yediydim rneklerinde de grld gibi bu kalp, gemite olup bitmi olaylar

hikye tarznda anlatr97.

92 Rb el-sfahn, Mufredtu elfzil-Kurn, Dimak, 1997, s. 730.93 Reit zbalk, Arapada Zaman Asndan Fiiller, s. 186.94 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 546.95 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 90.96 a.mlf., Arapada Fiil Zamanlar, s. 55.97 a. mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 91; Hasan Akda, Arap Dilinde Fiiller, Konya, ts., s. 52.


30/178

21

Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz yapsn elde etmek iin bana harfi ya da

kalb getirilir.

. Ali, babasyla birlikte oyun alanna gitmediydi.

. Seni dn okulda grmediydim.

Nadiren de olsa eklinde kullanmna da rastlanabilmektedir.

Yazmadyd gibi98.

Bu kalp Trkedeki grlen/-dili gemi zamann hikye tarzn karlar. Trkede bu

yap, -dili gemi zaman kipine -yd eki getirilerek yaplr. Gel-di-ydi gibi99.

b. : Bir i veya oluun uzak gemite olduunu veya gemite olan i veya

olulardan birinin dierinden nce gerekletiini bildirir.

. Annem yemei piirmiti.

. Evi iyi temizlemitiniz.

Yine, . Ambulans gelmeden lmt rneinde lmedurumunun, ambulansn geliinden nce gerekletii ifade edilmi olmaktadr100.

Olumsuz Yaps: Bu zamann olumsuz formu ya da kalbyla elde

edilir101. Aadaki rnekler, her iki kalba sunulmu birer rnektir.

. renciler snfa girmemiti.

98 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 56-57.

99 Haydar Ediskun, Trk Dilbilgisi, stanbul, 1996, s. 196; Mehmet Hengirmen, Trke Dilbilgisi, Ankara,

1998, s. 230.100 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 93; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 53; er-Rif, el-Mun, s. 48; ler-

Yldz, eviri Klavuzu, s. 74; Emrullah ler, Arapa ve Trkede Zamanlar -Kartsal zmleme-,

Nsha, sy. 8, s. 59 Keml Bedr, Nizmuz-zemen fl-luateynil-Arabiyye vel-ncilziyye, er-Riyd,

1985, s. 160.101 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 77.


31/178

22

. Arkadam dn okula gelmemiti.

Bu kalbn Trkedeki karl duyulan/-mili gemi zamann hikyesidir ve -mili

zamana -di eki getirilerek yaplr. Gelmi-ti, okumu-tu gibi102. Ancak Arapada -dili ve -

mili gemi zaman ayrm olmadndan kalb, yerine gre her iki anlamda da

kullanlabilmektedir. Mesel, . renci, retmenin kendisine

verdii devi yazdyd/yazmt denilebilir103.

c. : Bu kalp bir i veya oluun gemite tamamlandn, tekrarlandn ve bir

sre devam ettiinini bildirir.

. Yamur her gn yayordu.

. Kz kardeim sofray hazrlamada anneme yardmc

oluyordu gibi.

Yine, . Burada oturuyordum rneinde de gemite bir sre devam edip

tamamlanan bir eylem ifade edilmi olmaktadr104.

Olumsuz Yaps: Bu bileik zamann olumsuz yaps ya da

kalplarndan herhangi biriyle ifade edilebilir105. Aada bu kalplardan her birerine

ynelik rnekler sunulmutur.

. Onlar grdklerinde radyo dinlemiyorlard.

. Annesi odaya girdiinde, kz oday sprmyordu.

102 Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 197; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 231.103 R. Resul Sevin, Arap Dilinde Cmle Yaps ve Biimi (baslmam doktora tezi), Erzurum, 2004, s.

198.104 er-Rif, el-Mun, s. 23; Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 252; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 96;

ler, Arapa ve Trkede Zamanlar, s. 59; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 168.105 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 182-185; Keml Bedr, Nizmuz-zemen, s. 169.


32/178

23

. Ben kahvaltm yaparken kz kardeim devini

yazmyordu.

Soru Tarz: Yine, Ailen havaalan caddesinde oturmuyor

muydu? ve Amcan tavuk yemeyi sevmiyor muydu? rneklerinde

de imdiki zamann hikyesinin olumsuz soru tarz elde edilmitir106.

Bu kalp Trkedeki imdiki zamann hikye tarzn karlar ve Trkede gemite

grlen, imdiki zamanla ilgili bir eylemi anlatmak iin imdiki zaman -yorekine -du eki

getirilmektedir. Geliyor-du gibi107.

Trkede geni zamann hikyesi diye adlandrlan ve geni zaman ekine -di

getirilmekle yaplan tarz Arapada yine bu kalpla ifade edilir. nk Arapada muzri fiil

yerine gre imdiki zamandan gelecek zamana dek uzanan geni bir zaman dilimini

anlatma imkn vermektedir. Mesel, . Onlara gelen her

peygamberle alay ederlerdi108 ayetinde bu tr bir kullanm sz konusudur109.

fiilinden sonra araya bir zaman cmlesi girdiinde, kalbndaki yerine

kalb konulabilir110.

. Eve dndmde televizyon seyrederdim.

. Seni arda grdmde seninle konumak isterdim.

d. : Mesel, . Okuldan ge kacaktkve

. Her akam dersleri tekrarlayacaklard rneklerinde bu kalp kullanlmtr111.

106 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 186, 256.107 Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 195; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 229.108 ez-Zuhrf 43/7.109 Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199.110 Akyz, a.g.e., s. 254; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 76.111 Akyz, a.g.e., 283; Necl Yasdman, Adm Adm Kurn Dili, zmir, 2003, s. 287; ler-Yldz, a.g.e., s.

77.


33/178

24

Olumsuz Yaps: Mesel, . Kz kardein oturma odasn

temizlemeyecekti rneinde olumsuz yaps kullanlmtr. Bu yap ayrca muzri fiili

kalbnda kullanarak da elde edilebilir. Mesel, . Dn devimi

yazmayacaktm gibi112.

Soru Yaps: Bu elmay yiyecek miydin? cmlesinde olumlu,

Amcam hasta karsn ziyarete gitmeyecek miydi? cmlesinde de

olumsuz soru yaps kullanlmtr113.

Bu tarz bazen, muzri fiilin bana muzri kalptaki bir nks fiil getirmekle de elde

edilebilir. Mesel, . nkr edenler Kurn-

iittiklerinde neredeyse seni gzleriyle yere devireceklerdi114 rneinde, banda fiili

bulunan fiili gelecek zaman hikye tarznda anlatmaktadr115.

Bu yap Trkedeki gelecek zamann hikye yapsn karlamaktadr. Trkede,

gemite grlen gelecek zamanla ilgili eylemi imdi anlatmak iin gelecek zaman -ecek

ekine -di eki getirilir. Gidecek-ti,yazacak-tnz gibi116.

e. / : Bu kalp Trkedeki dilek/art kipinin hikye tarznn Arapa

karldr117.

. Sigaraybraksaydn, sana bir armaan verirdim.

. Kosaydm otobse yetiecektim.

. Evlerin en dayanksz rmcein yuvasdr. Keke

bunu bilseler118 ayetinde ise muzri fiil kullanlmtr.

112 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 287.113 Akyz, a.g.e., s. 285.114 el-Kalem 68/51.115 Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199.116 Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 197.117 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 101; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 57.


34/178

25

Bazen debilir. Mesel, . Vaktinde gelseydi, treni

karmazd rneinde grld gibi119.

Olumsuz Yaps: Kalbn olumsuz yaps, fiilin bana olumsuzluk edat getirilerek elde

edilir.

. Sizi ziyaret etmeseydim, ktphaneye gidecektim.

. Okuldan erken kmasaydk, eve ge

varrdk.

f. : Kalpta sadece esas fiil ahslara gre ekilir dierleri kiilere gre

deimezler, ekimsizdirler120.

. Bugn manz olduu iin, dn gece erkenden

uyumalydnz.

. Arkadamzn adresini bir kda yazmalydk.

Gereklilik fiillerinin bana getirildiinde, gemi zamanda gerekleen bir

gereklilikten sz edilir121. Aada olumlu, olumsuz ve soru tarzna dair rneklerverilmitir.

. Arkadamzn adresini yazmalydk.

. Tp renimi iin bu faklteyi tercih etmemeliydi.

Kardeinizin elbiselerini giymeli miydiniz?

118 el-Ankebt 29/41.119 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 105, 107.120 Akyz, a.g.e., 108-109; Akda, Arap Dilinde Fiiller, s. 58.121 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 436; Hseyin Yazc, Arapada Balalar, stanbul, 1998, s. 393;

Hseyin Gnday-ener ahin, Arapada Edatlar, stanbul, 2000, s. 237.


35/178

26

Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz tarzn elde etmek iin , ,

ve kalplarndan herhangi biri kullanlabilir122. Aadaki

cmleler bu kalplardan her birerine ynelik rneklerdir.

. Size verdiim kalemi kaybetmemeliydiniz.

. Bayan renciler akamleyin geziye gitmemeliydi.

. Mustafa her akam kulbe gitmemeliydi.

. Kardeim yatak odasnn pencerelerini amamalyd.

112. Bileik Zamanlarn Rivayet Tarzn Kurmas

a. : Aadaki rneklerde nks fiili gemi zamann rivayet tarzn

kurmutur.

. Okulun sergisini duymumu.

. Mustafa eofmanlarn giymimi. . Ahmet kantinden top almm123.

Olumsuz ve Soru Tarz: Olumsuzluk edat getirilerek olumsuz, soru edat getirilerek de

yapnn soru tarz elde edilir.

. devini yazmad iin okula gelmemimi.

. Gzel resimler yapmak iin kuru boya alm

mymlar?

Olumsuz formu elde etmek iin ifadesi de kullanlabilir.

Bu raketi kulbn kantininden satn almamm rneinde grld gibi124.

122 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 110113, 200.123 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 80; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 79.


36/178

27

Olumsuz soru ekline de Dergiyi buakam okumam

mym? ve . Ahmet dn odasn temizlememi miymi?

rnekleri zikredilebilir125.

Bu yap Trkedeki -mili gemi zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu yap,

belirsiz gemi zaman eki -m alan ekimli eyleme -m eki eklenerek yaplr. Bil-mi-

miim gibi126.

b. : Sylenti fiili bu durumda, eylemi renen ya da aktaran kiiye greekilir.

. Kraat retmeni ar caddesinde oturuyormu.

. Ahmet ev devini evde yapyormu.

Baz durumlarda debilir. . Bizimle konumak istiyormugibi127.

Olumsuz Yaps: , ve kalplarnn bana sylenti ekleri

getirilerek imdiki zamann olumsuz rivayetinin farkl tarzda kullanm elde edilir128.

. renciler alma masasn dzenlemiyormu.

. Halam bugn bize gelmiyormu. . Laboratuarda ders yapmak yararl olmuyormu.

Soru Tarz: Tark havaalann aryor muymu? ve

. Amcam yeni bir kitaplk alyor muymu? rneklerinde imdiki zamann

rivayetinin soru tarz kurulmutur129.

124 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 83.125 a.e., s. 84.126 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 233.127 Akyz, a.g.e., s. 188; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 199; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 80.128 Akyz, a.g.e., s. 191-193.


37/178

28

Bu kalp Trkedeki imdiki zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu yap, eylemi

imdiki zamanda habersiz olarak veya bakasndan iitilmi gibi anlatmak iin imdiki

zaman -yorekine -mu eki getirilerek yaplr. Geliyor-mu, okuyor-mulargibi130.

Arapada Trkedekinin aksine imdiki ve geni zaman ayrm yoktur. Muzri fiilin,

yerine gre imdiki, yerine gre de geni zaman karladn zikretmitik. Dolaysyla

geni zamann rivayet tarznn Arapa karln elde etmek iin de kalbndan

yararlanlr131.

. Annenle birlikte parka gidermisiniz.

. Oyun alannda her gn top oynarlarm.

Olumsuz ve Soru Tarz: Kalba olumsuzluk edat getirilerek olumsuz tarz, soru edat

getirilerek soru tarz elde edilir132.

. renciler eve erken dnmezlermi.

Her sabah yedide kalkar mym?

Trkede ise bu yap, geni zaman eki -ralan ekimli eyleme -m eki getirilerek elde

edilir.Bil-ir-misin,Bil-ir-milergibi133

.

c. : Mesel, . Ahmet okula bugn gelecekmi

gibi. Bazen der, fakat varm gibi rivayet anlam verir. Mesel,

. Tren gecikmeli kalkacakmgibi134.

Olumsuz ve Soru Tarz: . mtihan sonucunu renmeyecekmi

rneinde olumsuz yaps, . zci takm kampta be

129 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 190.130 Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 200; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 232.131 Akyz, a.g.e., s. 261.132 a.e., s. 262-263.133 Hengirmen, a.g.e., s. 233.134 Akyz, a.g.e., s. 291; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 200; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 81.


38/178

29

adr kuracak mym? rneinde olumlu soru ve

Mustafa her akam kulbe gitmeyecek miymi? rneinde ise olumsuz soru yaps

kullanlmtr135.

Bu yap Trkedeki gelecek zamann rivayet tarzn karlar. Trkede bu tarz elde

etmek ve gelecek zamanda eylemi yapmak gerektiini anlatmak iin, gelecek zaman -cek

ekine -mi getirilerek yaplr. Gelecek-mi, okuyacak-msnz gibi136.

d. : Mesel, . renciler okula gitseymiler

rneinde bu yap Trkedeki istek kipinin rivayet tarzn karlamtr137. Trkede bu

tarz, imdiki ya da gemi zamandaki bir istein, baka bir eylemin yaplmasnn ya da

yaplmamasnn art olduunu bakasndan iitmi gibi anlatmak iin istek kipine -ymi

getirilerek elde edilir. Gide-ymi, okuya-ym gibi138.

e. : Mesel, . Yeni bir gzlk almalym ve

: . Ahmet okula gitmeliymi/Ahmet okula gitmesi gerektiini

syledi rneklerinde grld gibi bu kalp Trkede gereklilik kipinin rivayet tarzn

karlamaktadr139.

Bu yapy Trkede elde etmek ve imdiki zamanda veya gemite eylemin yaplmas

gerektiini anlatmak iin gereklilik kipine -ymi getirilir. Sevmeli-ymi, okumal-ym

gibi140.

113. Bileik Zamanlarn art Tarzn Kurmas

, bana art edat gelince, btn fiil zamanlarnn art tarzn kurmaya yarar. Bu

kalplar rnekleriyle u ekilde gstermek mmkndr:

135 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 292-294.136 Ediskun, Trk Dilbilgisi, s. 198; Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 234.137 Akyz, a.g.e., s. 377; Sevin, Arapada Cmle Yaps, s. 201.138 Ediskun, a.g.e., s. 203.139 Akyz, a.g.e., s. 445; Sevin, a.g.e., s. 201.140 Ediskun, a.g.e., s. 204.


39/178

30

a. : Mesel, . mam camiye geldiyse,

rencilere namaz kldrrve . ok para getirdiysen, bu

televizyonu alrsn rneklerinde art anlam ifade etmektedir141.

Olumsuz Yaps: Esas fiil meczm muzri eklinde kullanldnda da kalbn olumsuz

yaps elde edilmi olur142.

. retmeni bahede grmediysen snfa gir.

. Bayan renciler kek ve brek

hazrlamadysalar, biz de ay yapmayz.

Olumsuz anlam ifade edilmek istendiinde, art edatndan sonra , ardndan da

meczm muzri getirilebilecei gibi, art edatndan sonra kalb ve ardndan mz fiil

de getirilebilir. Birinci kullanma yukarda rnek verilmiti. kinci tarz iin de

. le namazn klmadysanz imdi klabilirsiniz cmlesi rnek

olarak zikredilebilir143.

Bu kalp Trkedeki -dili gemi zamann art tarzn karlar. Trkede bu yap,

belirli gemi zaman eki -d alan eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-ty-sam veyap-ty-salargibi144.

b. : Mesel, . ay ben hazrlamsam kahvalt

gzeldirve . Allaha teslim olmusanz, ona gvenin145 rneklerinde

grld gibi146.

141 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, 59; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 116; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s.

82.142 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 117-118; ler-Yldz, a.g.e., s. 82.143 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, 6263.144 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 234.145 Ynus 10/84.146 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 86; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 119; ler-Yldz, a.g.e., s. 82.


40/178

31

Olumsuz Yaps: Fiil meczm muzri ile olumsuz yapldnda bu kipin olumsuz yaps

elde edilmi olur147.

. Okula erken gitmemise, eve ge dner.

. Pencereyi amamsanz, odaya gne girmez.

Bu kalp Trkedeki -mili gemi zamann art tarzn karlar. Trkede bu yap,

belirsiz gemi zaman eki -m alan eyleme -saart eki getirilerek yaplr. Yap-m-sam ve

yap-m-salargibi148.

c. : Mesel, . Siz ac ekiyorsanz, onlarda sizin

gibi ac ekiyorlar149 ayetinde ve . Kabul grmekistiyorsan, Allahtan sakn; sadece doruyu syle rneinde olduu gibi150.

Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz tarz, ya da kalplarndan

biriyle elde edilebilir151. Aada her iki kalba bir rnek verilmitir.

. Bilmiyorsanz bilenlere sorun152

. Gerei bilmiyorsam, nasl syleyebilirim?

Baz kaynaklarda, yukarda bahsedilen kalbn geni zaman karlad, imdiki

zamann art yapsn elde etmek iinse baa ve getirilip fiilin de ism-i fil kalbnn

kullanldna rastlanmaktadr. Mesel . Soruyorsam gibi. Olumsuz yapda ise

nin yerini art edat almaktadr. . Sormuyorsam gibi153.

147 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 88; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 122.148 Hengirmen, a.g.e., s. 235.149 en-Nis 4/104.150 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, 124.151 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 198; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, 126.152 en-Nahl 16/43; el-Enbiy 21/7.153 ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 83.


41/178

32

Bu kalp Trkedeki imdiki zamann art tarzn karlar. Trkede ise bu yap,

imdiki zaman eki -yoralan eyleme -saart eki getirilerek yaplr. Yap-yor-sam veyap-

yor-sanz gibi154.

Bu kalp ayn zamanda Trkedeki geni zamann artn da ifade eder155.

. Burada oturursanz, retmen sizi grr.

. Ziyaretten sonra eve dnersem, aabeyimi

grrm.

Olumsuz Yaps: Muzri fiil harfi ile olumsuz yaplrsa geni zamann olumsuz artn

ifade eder156.

. Su iyi kaynamazsa, ay da iyi olmaz.

. Odanz dzeltmezseniz, anneniz size brek

yapmayacak.

Yine, . Sen onu gremesen de O seni grr157 hadisinde de ayn

ekilde kullanlmtr158

.

d. : Mesel, . Maa gidecekseniz okulun

arabasna binin ve . Umreye gideceksen, pasaportunu

hazrla gibi159.

Olumsuz Yaps: Muzri fiil edatyla olumsuz yapldnda gelecek zamann olumsuz

art yaps elde edilir160.

154 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 234.155 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 127.156 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 265; a.mlf., Arapada Fiil Kipleri, s. 130.157 el-Buhr, mn 38; Mslim, mn 1.158 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 270.159 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 131.


42/178

33

. Odan temizlemeyecek olursan anneni kzdrrsn.

. le yemei yemeyecekseniz, burada beklemeyin.

Dolayl soru cmlelerinde kullanlan / kalb, -p -mayacan anlamn

kazanr161.

. Ona yardm edip etmeyeceimi renmek istiyor.

. Yarn gelip gelmeyeceini ona sordum.

Bu kalp Trkedeki gelecek zamann art tarzn karlamaktadr. Trkede bu yap,

gelecek zaman eki -acak, -ecekalan ekimli eyleme -sa art eki getirilerek yaplr. Yap-

acak-sa veyap-acak-salargibi162.

e. : art kalb en bata yer alr. gereklilik kalb da

ekimsizdir163.

. Eer lmem gerekirse urunda lrm.

. Ev gereleri alman gerekirse, arya git.

Olumsuz Yaps: Bu kalbn olumsuz yapy elde etmek iin muzri fiilin bana

olumsuzluk edat getirilir164.

. Brek yapman gerekmiyorsa un alma.

. Zeynepin kalem almasgerekmiyorsa eve dnsn.

160 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 133; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 85.161 Akyz, a.g.e., s. 131.162 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 236.163 Akyz, a.g.e., 135; ler-Yldz, a.g.e., s. 85.164 Akyz, a.g.e., s. 138; ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 85.


43/178

34

Bu kalp bilme, sorma ve inceleme anlaml fiillerden sonra dolayl/seenekli soru

cmlelerinde gerekip gerekmedii anlamna gelir. Mesel, .

Babasn ziyaret etmenin gerekip gerekmediini dnd gibi165.

Bu kalp Trkedeki gereklilik kipinin art tarzn karlar. Trkede bu yap, gereklilik

kipi -mal, -meli eki alan ekimli eyleme -saart eki getirilerek yaplr. Yap-maly-sam ve

yap-maly-sakgibi166.

114. simlerin Fiil Grevinde Kullanlmasn Salamas/Ek Fiil

Ek fiil Trkede, isim soylu kelimelerin yklem grevinde kullanlmalarn salayan

yardmc fiildir. Trkede ok kullanlr ve Trkenin yapsna byk bir esneklik verir.

nsan-m,insan-sn,insan-drgibi167

.

Bu yap Arapada, isim cmlesiyle kurulur ve isim cmlesinin bana , olumsuzunda

ise yerine gre fiili getirilerek elde edilir. Ek fiilin ekiminde, bildirme kiplerinden -

dili gemi zaman; isteme kiplerinden ise yalnzca dilek-art kullanlr168. Bu yaplar

rnekleriyle beraber u ekilde gstermek mmkndr:

a. -Dili Gemi Zaman: Trkede bu yapy elde etmek iin, alkan-dm,alkan-

dn, alkan-d rneklerinde grld gibi isme -d eki getirilir169

. Arapada ise isimcmlesinin bana getirilerek elde edilir. Ancak bilindii gibi nks fiil olduundan

bir isim bir de haberinin olmas gerekir. smin zamir olarak gelmesi ifadenin sadelii

asndan nemlidir. Ancak ak isim olarak da gelebilir. Buna gre, yukarda verilen

Trke rneklerin Arapa karl, , , yaplaryla elde edilir170.

165 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 135.166 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 236.167 a.e., s. 240.168 ler-Yldz, a.g.e., s. 91.169 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 241.170 ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 91.


44/178

35

Fakat . nsanlar tek bir milletti171 ayetinde de bu anlamda bir kullanm sz

konusu olduu halde isim ak olarak gelmitir.

Olumsuz ve Soru Yaps: Bu yapnn olumsuz tarzn elde etmek iin olumsuzluk edat,

soru tarzn elde etmek iin soru edat getirilir. Mesel, alkan deildim,

alkan deildin, alkan deildi rneklerinde olumsuz yap

kurulmutur172. Bir dier rnek olarak da . brhm Yahd deildi,

Hristiyan da deildi173 ayeti zikredilebilir.

alkan mydm? alkan mydn? alkan

myd? rnekleri olumlu soru, alkan deil miydim? alkan

deil miydin? alkan deil miydi? rneklerinde ise olumsuz soru tarz

kurulmutur174. Bu yaplarn oul tarzlar da zamirleri oul kullanmakla elde edilir.

Burada sadece konuyu aklayc rnekler sunulmakla yetinilmitir.

b. Dilek-art Kipi: Soru kipi kullanlmayan bu tarz Trkede isme -seart edat eklenip

ahslara gre ekimlemek suretiyle elde dilir. Mesel, gzel-se-m, gzel-se-n, gzel-se

gibi. Olumsuzu ise deil kelimesi kullanlarak elde edilir. Mesel, gzel deilsem, gzel

deilsen ve gzel deilse rneklerinde grld gibi175.

Arapada bu yapy elde etmek iin -dili gemi zamanda kullanlan yapnn nne

art edat eklemek yeterlidir. Mesel, alkansam, alkansan,

alkansa rneklerinde, ek fiilin art tarznn ekimi sz konusudur. Kalbn olumsuz

yapsn elde etmek iin art edatndan sonra olumsuzluk edat getirilir. Mesel,

alkan deilsem, alkan deilsen, alkan deilse

rneklerindeki gibi176.

171 el-Bakara 2/213.172 ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 92.173 l-i mrn 3/67.174 ler-Yldz, a.g.e., s. 92.175 Hengirmen, Trke Dilbilgisi, s. 242.176 ler-Yldz, a.g.e., s. 94.


45/178

36

115. eitli Kalplarda ve Deyimlerde Yer Almas

nks fiili, ok eitli kalplamalarda bazen de bir deyim ierisinde yer almaktadr.

Bunlardan birkan rnekleriyle beraber ylece zikredebiliriz:

a. kalb -emez, -mesi mmkn/ciz deildir/yaramaz anlamnda kullanlr.

Mesel, . Bir mminin baka bir mmini yanllk dnda

ldrmesi asla ciz deildir177 ve . De ki: H, hak

olmayan sz sylemek bana yaramaz178 ayetlerinde olduu gibi179.

b. / / kalplar da cmleye gereklilik ve

zorunluluk anlam katar. Mesel, . almamz gerekli ve . Zenginin grevi fakire yardm etmektirgibi180.

c. kalb, -mek alkanlnda (idi), teden beri hep -rdi eklinde

alkanlk anlam ifade eder. Mesel, . ok alma

alkanlndaydlargibi181.

d. ....... kalb da -d/-mesi, ancak -mekten ibarettiranlamnda, stelemeli

bir ierme anlatr. Bazen de hemen anlamnda derhal izleme belirtir182. Aadaki ayetler

bu anlamlara ynelik rneklerdir.

. Sonra Rabbimiz Allaha and olsun ki bizler puta

tapanlar deildik demekten baka are bulamazlar183.

177 en-Nis 4/92.178 el-Mide 5/116.179 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 142.180 a.e., s. 143; Cihaner Akay, Arapada Yaygn Kelime ve Kalplar, Ankara, 2005, s. 310.181 Akyz, a.g.e., 144.182 a.e., s. 145.183 el-Enm 6/23.


46/178

37

. Benim sizi davet etmekten baka bir otoritem

yoktu. Siz de arma hemen cevap verdiniz184.

ile olumu eitli deyimler de vardr. Mesel Bir varm , bir yokmu; Bir

zamanlar.varm; olan olmu gibi anlamlar tar. Yine de olan oldu anlamnda

bir deyimdir. Mesel, .... . Sonra hakem

olay ile ilgili olanlar olunca, Muviye abasn Msrayneltmek istedi rneindeki gibi.

Ayrca ifadesi de ld anlamndadr185.

ve , her ne/kim olursa olsun anlamnda yaygn edeb

kullanmlardandr.

. Ne olursa olsun, bu yce amac gerekletireceim.

. Kim olursa olsun, zalime direnirim gibi186.

116. Tam Fiil Olarak Kullanlmas

Nks fiillerden ve dndakiler, nks anlamlarnn dnda baz anlamlar

tadklarnda merflaryla yetinirler ve tam fiil olarak deerlendirilirler187

. tam fiilolarak kullanldnda birbirinden farkl pek ok anlam bnyesinde barndrmaktadr. Bu

anlamlar u ekilde sralanabilir:

a. var olmak, sabit olmakanlamnda kullanlmas: Mesel, . Allah

vard, onunla beraber birey yoktu cmlesinde her ikisi de tam fiil olarak kullanlmtr188.

Eer ikincisinin nks olduu dnlrse, o zaman anlam Allah vard ve hibir ey onunla

184 brhm 14/22.185 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 163.186 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 551; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II, 1001.187 bn Him, erhu Katrin-ned, s. 136; ml Bed, Mevsatun-nahv, s. 543; Abbs Hasan, a.g.e., I,

566.188 Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 40; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365; Ebul-Bek, Kulliyt, s.

748; brhm Mustaf, el-Mucem, II, 805.


47/178

38

beraber deildi ekline gelir ki bu durumda anlam, vardlar ama onunla beraber

deildiler gibi yanl bir mecrya ekilmi olur189.

b. gereklemekanlamnda kullanlmas: Mesel, . Allahn

diledii gerekleti, dilemedii gereklemedigibi190.

c. olmakanlamnda kullanlmas. Mesel, . Bireyin

olmasn istedii zaman ol der o da olur191 ayetinde takdir eklindedir192.

d. ve gelmekanlamnda kullanlmas: Mesel, . Borlu

darda olursa eli genileyinceye kadar bir sre vermek gerekir193 ayetinde bu anlamda

kullanlmtr194. u beyitte bu anlamda kullanld zikredilmektedir.

K gelince beni stn, nk k yaly daha da ihtiyarlatr(Vfir)195.

e. ve ayrlmak, uzaklamak, geip gitmek, bitmek anlamnda kullanlmas:

Mesel el- Find ez-Zimmnye (. m.~530) ait u beyitte bu anlamda kullanlmtr.

Belki gnler, sona ermi gibi olan bir kavmi geri getirir(Vfir)196.

189 Taceddin Uzun, Anlatml Arapa, s. 108 (22 nr. l dipnot).190 Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 40; bn Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365; Ebul-Bek, Kulliyt, s.

748; brhm Mustaf, Mucem, II, 806.191 Ysn 36/82.192 Ebul-Fid, a.g.e., II, 40; ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 316.

193 el-Bakara 2/280.194 es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748.195 e-elevbn, erhul-Mukaddimetil cezliyyetil kebr, nr. Sehv Uteyb, Beyrt, 1994, II, 766; bn

Manzr, Lisnul-Arab, XIII, 365. bn Cinn burada anlamnda kullanldn zikretmektedir. bn

Cinn, el-Luma fil-Arabiyye, nr. Hmid el-Mumin, Beyrt, 1985, s. 88. Bu durumda da manda bir

farkllk sz konusu olmamaktadr.196 bn Manzr, a.g.e., XIII, 366.


48/178

39

f. yaratlmak anlamnda kullanlmas. Mesel, . Yaratldm

zamandan bu yana senin dostunum rneinde olduu gibi197.

g. -ebilmek, gerekiranlamnda kullanlmas: Ayette . . Biz o (su ile) sizin bir aacn bile bitirmeye gcnzn yetmedii gzel baheler

bitirmiizdir198eklinde kullanlmtr199. Ayrca, . Hlbuki

o (iftiray) iittiiniz zaman: Bu konuda konumamz bize yakmaz deseniz ne

olurdu?200 ayetinde de anlamnda kullanlmtr201.

h. kefil olmakve (yn) eirmekanlamnda kullanlmas: Mesel, .

Falan, ocua kefil oldu ve . Yn eirdim rneklerinde olduu gibi202.

nin yukardaki manlar erevesinde tam fiil olarak kullanm mmkn ise de

yaygn olan, nks fiil olarak kullanlmasdr203. Bir de aldatmakanlamnda fiili

vardr ki nks fiil nin bununla kartrlmamas gerekir204.

12. ve zellikleri

fiilinin hangi kkten geldii hakknda farkl grler serdedilmitir. Bu grlerdenbirine gre, asl vezni le-yi-se eklinde olup, tahfif iin ortadaki y harfi sukna

dntrlerek eklini almtr. Fiilin aslnn olarak takdir edilmesi sz konusu

deildir. nk bu durumda tahfif edilebilmesi mmkn olmaz. eklinde de takdir

197 bn Cinn, el-Luma, s. 88.198 en-Neml 27/60.199 Ebul-Bek, Kulliyt, s. 748; bn Fris, es-Shib f fkhil-luatil-Arabiyye ve mesilih ve sunenul-

Arab f kelmih, nr. Umer Frk et-Tabb, Beyrt 1993, s. 164.200 en-Nr 24/16.201 bn Fris, es-Shib, s. 165.202 es-Suyt, Hemul-hevmi, II, 83; bn Usfr, el-Mukarrib, nr. dil Ahmed Abdulmevcd-Al

Muhammed Muavvez, Beyrt, 1998, s. 140.203 e-urrb, Mucem, s. 446.204 Ebul-Bek, a.g.e., s. 749.


49/178

40

edilmez. nk orta harfi olan y nn zammeli oluuna fiilinden baka rnek

yoktur205. Dier yandan den gelseydi, mz ekiminde yerine denmesi

gerekirdi206. Buna karn ez-Zemaher (.538/1144) aslnn olduu grndedir207.

Aslnn olduu ve hemzesinin dmesi ve lm n y harfine bititirilmesiyle

ekline dnd de sylenmektedir. Bu gr savunanlar, Araplarn u szn buna delil olarak

gstermilerdir. . Onu yle veya byle/vardan yoktan getir. Burada takdir,

eklindedir208. es- Smarr ise konuya farkl bir adan bakmakta ve dier

Sm dillerle balantsn kurarak ifadesinin anlamnda olduu ve sonralar

naht/yontma209 yoluyla ekline dnt sonucuna varmaktadr210.

fiilinin yalnzca mzsi kullanlmaktadr ve dzensiz bir ekimi vardr. kinci srann

sonundan itibaren lm ile sn arasndaki y der211. Tam fiil olarak kullanlmaz ve

kendisinden sonra zid olan harfi gelmez. Mesel . eklinde bir kullanm

doru deildir. Fakat ile ayn ilevi gren dan sonra gelebilmektedir. Mesel,

. Zayflk vlm deildirgibi212.

205 Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 43; bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; bn Him, Munl-lebb an

kutubil- erib, nr. Muhammed Muhyiddn Abdulhamd, Beyrt, 1992, I, 323 es-Sabbn, Hiye, I,

227; ez-Zebd, Tcul-ars min cevhiril-kms, nr. Mustaf Hicz, Beyrt, 1987, XVI, 490; es-

Smarr, el-Filu zemenuh, s. 65.206 es-Suyt, a.g.e., II, 79.207 ez-Zemaher, el-Mufassal, s. 321.208 el-Hall b. Ahmed, Kitbul-Ayn, VII, 300; Ebul-Berekt el-Enbr, Nuzhetul-elibb f tabaktil-

udeb, nr. brhm es-Smarr, rdn, 1985, s. 397; Ebul-Bek, Kulliyt, s. 794; bn Manzr,

Lisnul-Arab, VI, s. 212; ez-Zebd, Tcul-ars, XVI, 492.

209 Naht: En az iki kelimenin, bir tabir veya cmlenin baz harflerini alarak yeni bir kelime tretmektir. Bk.

es-Suyt, el-Muzhir f ulmil-lua ve envih, nr. Fud Al Mansr, Beyrt, 1998, I, 371; Mehmed

Fehm, Trh-i edebiyat- Arabiyye, s. 138; Yakup Civelek, Arap Dilinde Naht ve Kelime Tretmede

Naht Ynteminin Kullanlmas, Nsha, sy. 10, s. 97.210 es-Smarr, el-Filu zemenuh, s. 65-66.211 bn Manzr, a.g.e., VI, 212; Vecdi Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 165.212 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 561.


50/178

41

olumsuzluk bildiren mz bir fiildir. Fakat harf olduu da sylenmi ve bu konu

klasik kaynaklarda uzun uzadya tartmalara konu olmutur. Eb Al el-Fris ve onun

gibi dnen dier dil bilginleri konumunda bir harf olduunu sylemilerdir. Fakat ,

, gibi ekilebilir oluu fiil olarak deerlendiriliini gerektirmektedir213. Yine grubuna dhil edilmesi de fiil olarak deerlendirildiini gstermektedir214.

Harf olduu fikrini savunanlar ekimsiz oluunu ve masdarnn bulunmayn buna

delil gstermilerdir. Yine onlara gre , fiil vezinlerine de uygunluk gstermemektedir.

bn Usfr, zikredilenlerin delil olarak kabul edilemeyecei grndedir. O, ekimsiz

oluu ve masdarnn olmay savunmasn, taaccub fiillerini rnek gstererek reddeder.

Mesel, Zeyd ne kadar gzeldirderken bu fiilin de masdar bulunmad gibi ayn

zamanda ekimsizdir. Fiil vezinlerine benzemedii iddiasn reddetmek iin de nin

aslnn eklinde olduu ve hafifletildii iin ekline dnt grn hatrlatr.

O, bu ekilde hafifletilmi baka fiillere de rastlandn syler ve rnekler zikrederek

konuyu izah etmeye alr215.

nin sonuna muhtab zamiri bitiebilir. Mesel, . Senden baka herkes

bana geldi gibi. Ancak eklinde bir kullanmn tuhaf olduunu zikreden limler de

olmutur. Bu grte olanlara gre, grubunda yer alan fiillerin haberleri zamir

olduunda ounlukla munfasl zamir kullanlmaktadr216.

213 bn Him, Munil-lebb, I, 323; bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 386; es-Suc, Hiye, s. 69;

bn Manzr, Lisnul-Arab, VI, 211; ez-Zebd, a.g.e., XVI, 491.214 bn Manzr, a.y.215

bn Usfr, erhu Cumeliz-Zeccc, I, 385-386.216 bn Manzr, a.g.e., VI, 212; ez-Zebd, Tcul-Ars, XVI, 491; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 560.

Arapada snrl olmas gereken fiiller vardr. Mesela . cmlesi . Muhammedi gster

anlamndadr. Buradaki kf harfinin mefln bih olmas sz konusu deildir. nk bu fiilin sadece

bir mefl ald bilinmektedir. Nitekim burada da mefl kelimesidir. Emir fiil, emrin kendisine

yneltildii muhatap zamiri ile nasbedilmez. Bu fiillerden biri de dir. Geen rnekte de buna benzer

bir kullanm sz konusudur. bk. Abbs Hasan, a.g.e., I, 240.


51/178

42

120. Nks Fiil Olarak Kullanlmas

a.imdiki zamann olumsuzluunu ifade etmesi. Dier bir ifadeyle, konuma esnasnda

isminin, haberiyle nitelenmediini bildirir. Bu nks fiil, gemie veya gelecee ait

olduuna dair bir karine bulunmad srece imdiki zaman ifade eder. Mesel,

. Tren gelmiyorifadesinde, o anda geliin olmad anlatlmak istenir. Ancak,

. Yabanc dn yola kmad veya . Yabanc yolculua kmad

ifadelerinde , birincisinde dn kelimesi ve ikincisinde de mz fiil bulunmas

karineleriyle, gemi zaman ifade etmektedir. Dier yandan, . Yabanc

yarn yolculua kmayacak ifadesinde de yarn lfz karinesi bulunduu iin gelecek

zaman ifade etmektedir. Kyamet gn kfirlere yaplacak azaptan bahseden .

Bilin ki o (azap) balarna geldii gn, bir daha onlardan geri evrilmez217

ayetinde de akl karine bulunmas sebebiyle gelecee delalet etmektedir. O akl karine

de kyametin henz gelmemi olmasdr218.

Yine, imdiki zamann olumsuz soru tarzn elde etmek iin de fiilinden istifade

edilebilir.

Oyun alannda futbol oynamyorlar m?

. Rasulullahn altn takmay yasakladn bilmiyor

musunuz? cmlelerinde grld gibi219.

b. Bu nks fiilin bazen, zamandan soyutlanm olarak, yalnzca hkmn

olumsuzluunu ifade ediine de rastlanmaktadr. Mesel, .

Yalancnn ahsiyeti, haset edenin rahat, kt huylunun da efendilii yoktur

217 Hd 11/8.218 Ebul-Fid, Kitbul-Kunn, II, 44; bn Him, Munil-lebb, I, 323; es-Suc, Hiye, s. 70; es-

Sabbn, Hiye, I, 227; Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 559.219 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 176.


52/178

43

gibi. Yine . Babasna kar gelen ve ondan iyilii kesen bizden deildirgibi

Arap ataszlerinde gemesi durumunda da sadece olumsuzluk ifade eder220.

c. Haberi ism-i fil kalbnda bir kelime olduunda, gelecek zamann olumsuz, bazen

pekiik olumsuz eklini anlatr. Mesel, . Dnmeyeceim rneinde olduu gibi.

Yine, . renmeden alamayacanz pis eyleri

vermeye kalkmayn221 ayetinde de bu tr bir kullanm sz konusudur222.

d. sim cmlesinin banda deildir,yokturanlamnda olumsuz biim elde etmek iin

kullanlr. Mesel, Kitap kktr. ifadesini Kitap kk deildir

eklinde ifade etmek gibi223.

e. Ek fiilin geni zaman tarznn olumsuz yapsnn kurulmasna yarar.

alkan deilim, alkan deilsin, alkan deil rneklerinde

grld gibi.

,alkan deil miyim? alkan deil misin? alkan

deil mi? rneklerinde geni zamann olumsuz soru tarznn kurulmasna yardmc

olmutur224. Ben sizin Rabbiniz deil miyim?225 ayeti de ek fiilin geni zaman

yapsnn olumsuz soru tarzna sunulabilecek bir dier rnektir.

121. stisna Edat Olarak Kullanlmas

nin yukarda zikredilenler dnda baka kullanmlarna da rastlanmaktadr. Mesel,

bazen istisna edat olarak kullanlmas mmkndr. Bu durumda grubuna mlhak olan

bir istisna edat konumunda olur. Mstesna, nin haberi olaca iin harekesinin fetha

olmas zorunludur. smi ise vcben, nce zikredilen fiilden anlalan ism-i file dnen

220 Abbs Hasan, en-Nahvul-vf, I, 560; zbalk, Arapada Zaman Asndan Fiiller, s. 125.221 el-Bakara 2/267.222 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 223.223 a.e., s. 169.224 ler-Yldz, eviri Klavuzu, s. 93-94.225 el-Arf 7/172.


53/178

44

mstetir bir zamirdir. rnein, . Zeyd hari herkes kalkt cmlesinde takdir,

eklindedir. Bir dier rnekte de . Ben hari, toplulukyle yle

yapteklinde gemektedir226. Bu rnekte ye mtekellim zamirinin bitimi olmas da

ilgintir.

stisna olarak kullanldnda nin mfred sygasnn kullanlmas gerekmektedir.

Mesel, . Yemin edenlerin dndakiler geldi gibi bir kullanm dorudur. Bu

ifadenin eklinde ifade edilmesi yanltr227.

nin istisna edat olarak kullanldnda ismini ref, haberini nasbetme amelinin

kalkt sylenmitir. Mesel, . Zeyd dndakiler bana geldi gibi. Fakat doru

olan yine nevsihten olduudur. Bu durumda ismi, ncesinden anlalana ait zamirdir.

Gizli olmas zorunludur. Lafz olarak onu takip eden kelime de ancak nasb konumunda

olabilir228.

122. eitli Kalplarda Yer Almas

Bu fiil baz kalplamalarda da yer alabilir. Birka tanesini rnekleriyle birlikte yle

gsterebiliriz:

226 bn Dureyd, Kitbu cemheretil-lua, nr. Remz Munr Baalbekk, Beyrt, 1987, II, 861; ez-Zebd,

Tcul-ars, XVI, 491; ed-Dahdh, Mucem, s. 275; ml Bed, el-Mucemul-mufassal fl-lua, II,

1092. nin istisna edat olarak kullanlnn, byk dil limi Sbeveyhiyi nahiv ilmine ynlendiren bir

hatrasndan bahsedilir. Anlatldna gre Sbeveyhi, hadis yazmak iin Hammd b. Selemeye gelir.

Hammd, . Ebud-derd hariashabmdan hi kimse

yoktur ki ahlak adan beenmediim bir yn olmasn hadisini yazdrdnda Sbeveyhi, son kelimenin

merf olarak eklinde okunmas gerektiini syleyerek itiraz eder. Bu itiraz zerine HammdSbeveyhiye bararak yanldn, nin burada istisna edat olduunu ifade eder. Hatasn anlayan

Sbeveyhi, kimsenin kendisinde dilbilgisi hatas bulamamasn salayacak bir ilim, yani nahiv,

reneceine yemin eder. Ebul-Berekt el-Enbr, Nuzhetul-elibb, s. 61; bn Him, Munil-lebb, I,

323. Hadis iin bk. el-Munv, Feyzul-kadr, Msr, 1356, VI, 463.227 brhm Mustaf, el-Mucem , II, 849.228 bn Him, Munil-lebb, I, 323.


54/178

45

a. ..... kalb sadece. deil ayn zamanda. anlamnda kullanlr. Mesel,

. Sadece krmz kta durmal deil ayn

zamanda arabay da dikkatli birekilde srmelisin gibi229.

b. / kalb -mesi daha iyi deil mi? anlamna gelir230.

imdi dnmesek daha iyi deil mi?

Bizi beklemen daha gzel deil mi?

c. kalb cmleye gemi zaman anlam katmaktadr. Mesel,

. Eskiden beri btn milletlerin hkmdarlar bu uurda abagstermi deil midir?231 gibi. Bazen ekinin kullanlmad da olur. . Onlar

ben ldrmemitim gibi232.

123. Kullanld Dier Yerler

el-Hall b. Ahmed (.175/791), ve sonrasnn bazen sfat olabileceini ifade

etmektedir. Ona gre, . Bana,Zeyd olmayan biri geldi rnei, bu kullanmn

mmkn olduunu gstermektedir. Ayrca Araplar . Falan olmayanbirkadn bana geldieklinde bir tabir de kullanmaktadrlar. el-Halle gre, ayet sfat olarak

kabul etmi olmasalard, tarznda mennes olarak kullanmazlard233.

Kfeliler, bir dier gre gre de Badatllar, nin atf harfi olarak da

kullanlabileceini zikretmilerdir. Eb Hayyn, bn Himn (.761/1359) buna,

. Abdullah ve Zeydi dvdm, . Abdullah ve Zeyd kalkt ve

229 Yazc, Arapada Balalar, s. 297; Ahmed Memdh es-Sa r, Dictionary of English Grammar and

Idioms, er-Riyd, 1996, s. 107; Cneyt Eren, Modern Tercme Metotlarna Giri, Erzurum, 2000, s. 85.230 Akyz, Arapada Fiil Kipleri, s. 171.231 el-Chiz, Kitbul-Hayevn, nr. Abdullh Muhammed Hrn, Beyrt, 1969, VII, 189.232 Akyz, Arapada Fiil Zamanlar, s. 78.233 ed-Dakr, Mucem, s. 417.


55/178

46

. Abdullaha ve Zeyde uradm rneklerini zikrettiini nakletmektedir. Buna

karn Basrallar nin atf harfi olarak kullanlnn doru olmad kanaatini

tamaktadrlar234. Ayrca bn Himn kendi kitaplarnda bu tr bir kullanmdan

bahsetmediini zikretmekte yarar vardr.

fiili, olumsuzluk s konumu

Arapca Da Nasih Fiiller

Documents

Transcript of Arapca Da Nasih Fiiller