Urbem Romam a principio reges habuere ; libertatem et consulatum L . Brutus instituit .
APVLEI PSYCHE ET CVPIDO - The Latin Library · 1 APVLEI PSYCHE ET CVPIDO 1 [4.28] Erant in quadam...
Transcript of APVLEI PSYCHE ET CVPIDO - The Latin Library · 1 APVLEI PSYCHE ET CVPIDO 1 [4.28] Erant in quadam...
1
APVLEI PSYCHE ET CVPIDO
[4.28] Erant in quadam civitate rex et regina. hi tres numero filias forma conspicuas 1
habuere, sed maiores quidem natu, quamvis gratissima specie, idonee tamen 2
celebrari posse laudibus humanis credebantur, at vero puellae iunioris tam 3
praecipua, tam praeclara pulchritudo nec exprimi ac ne sufficienter quidem laudari 4
sermonis humani penuria poterat. multi denique civium et advenae copiosi, quos 5
eximii spectaculi rumor studiosa celebritate congregabat, inaccessae formonsitatis 6
admiratione stupidi et admoventes oribus suis dexteram primore digito in erectum 7
pollicem residente ut ipsam prorsus deam Venerem venerabantur religiosis 8
adorationibus. iamque proximas civitates et attiguas regiones fama pervaserat deam, 9
quam caerulum profundum pelagi peperit et ros spumantium fluctuum educavit, 10
iam numinis sui passim tributa venia in mediis conversari populi coetibus, vel certe 11
rursum novo caelestium stillarum germine non maria sed terras Venerem aliam 12
virginali flore praeditam pullulasse. 13
[29] Sic immensum procedit in dies opinio, sic insulas iam proxumas et terrae 14
plusculum provinciasque plurimas fama porrecta pervagatur. iam multi mortalium 15
longis itineribus atque altissimis maris meatibus ad saeculi specimen gloriosum 16
confluebant. Paphon nemo, Cnidon nemo ac ne ipsa quidem Cythera ad conspectum 17
deae Veneris navigabant; sacra praetereuntur, templa deformantur, pulvinaria 18
proteruntur, caerimoniae negleguntur; incoronata simulacra et arae viduae frigido 19
cinere foedatae. puellae supplicatur et in humanis vultibus deae tantae numina 20
placantur, et in matutino progressu virginis victimis et epulis Veneris absentis 21
nomen propitiatur, iamque per plateas commeantem populi frequenter floribus sertis 22
et solutis adprecantur. haec honorum caelestium ad puellae mortalis cultum 23
inmodica translatio verae Veneris vehementer incendit animos et inpatiens 24
indignationis capite quassanti fremens altius sic secum disserit: 25
[30] 'En rerum naturae prisca parens, en elementorum origo initialis, en orbis totius 26
alma Venus, quae cum mortali puella partiario maiestatis honore tractor. et nomen 27
meum caelo conditum terrenis sordibus profanatur! nimirum communi numinis 28
piamento vicariae venerationis incertum sustinebo et imaginem meam circumferet 29
2
puella moritura. frustra me pastor ille, cuius iustitiam fidemque magnus 30
comprobavit Iuppiter, ob eximiam speciem tantis praetulit deabus. sed non adeo 31
gaudens ista, quaecumque est, meos honores usurpabit: iam faxo huius etiam ipsius 32
inlicitae formonsitatis paeniteat.' et vocat confestim puerum suum pinnatum illum et 33
satis temerarium, qui malis suis moribus contempta disciplina publica, flammis et 34
sagittis armatus, per alienas domos nocte discurrens et omnium matrimonia 35
corrumpens impune committit tanta flagitia et nihil prorsus boni facit. hunc, 36
quanquam genuina licentia procacem, verbis quoque insuper stimulat et perducit ad 37
illam civitatem et Psychen—hoc enim nomine puella nuncupabatur—[31] coram 38
ostendit et tota illa perlata de formositatis aemulatione fabula gemens ac fremens 39
indignatione: 'per ego te,' inquit, 'maternae caritatis foedera deprecor, per tuae 40
sagittae dulcia vulnera, per flammae istius mellitas uredines, vindictam tuae parenti, 41
sed plenam tribue et in pulchritudinem contumacem severiter vindica; idque unum 42
et pro omnibus unicum volens effice: virgo ista amore flagrantissimo teneatur 43
hominis extremi, quem et dignitatis et patrimonii simul et incolumitatis ipsius 44
Fortuna damnavit, tamque infimi ut per totum orbem non inveniat miseriae suae 45
comparem.' sic effata et osculis hiantibus filium diu ac pressule saviata proximas oras 46
reflui litoris petit plantisque roseis vibrantium fluctuum summo rore calcato ecce iam 47
profundi maris sudo resedit vertice. et ipsum quod incipit velle en statim, quasi 48
pridem praeceperit, non moratur marinum obsequium. adsunt Nerei filiae chorum 49
canentes et Portunus caerulis barbis hispidus et gravis piscoso sinu Salacia et auriga 50
parvulus delphini Palaemon. iam passim maria persultantes Tritonum catervae: hic 51
concha sonaci leniter bucinat, ille serico tegmine flagrantiae solis obsistit inimici, 52
alius sub oculis dominae speculum progerit, curru biiuges alii subnatant. talis ad 53
Oceanum pergentem Venerem comitatur exercitus. 54
[32] Interea Psyche cum sua sibi perspicua pulchritudine nullum decoris sui fructum 55
percipit. spectatur ab omnibus, laudatur ab omnibus, nec quisquam non rex, non 56
regius, nec de plebe saltem cupiens eius nuptiarum petitor accedit. mirantur quidem 57
divinam speciem, sed ut simulacrum fabre politum mirantur omnes. olim duae 58
maiores sorores, quarum temperatam formonsitatem nulli diffamarant populi, procis 59
regibus desponsae iam beatas nuptias adeptae, sed Psyche virgo vidua domi residens 60
deflet desertam suam solitudinem aegra corporis, animi saucia, et quamvis gentibus 61
3
totis complacitam odit in se suam formonsitatem. sic infortunatissimae filiae 62
miserrimus pater suspectatis caelestibus odiis et irae superum metuens, dei Milesii 63
vetustissimum percontatur oraculum et a tanto numine precibus et victimis ingratae 64
virgini petit nuptias et maritum. sed Apollo, quanquam Graecus et Ionicus, propter 65
Milesiae conditorem sic Latina sorte respondit: 66
[33] 'montis in excelsi scopulo, rex, siste puellam 67
ornatam mundo funerei thalami. 68
nec speres generum mortali stirpe creatum, 69
sed saevum atque ferum vipereumque malum, 70
quod pinnis volitans super aethera cuncta fatigat 71
flammaque et ferro singula debilitat, 72
quod tremit ipse Iovis, quo numina terrificantur 73
fluminaque horrescunt et Stygiae tenebrae.' 74
Rex olim beatus affatu sanctae vaticinationis accepto pigens tristisque retro domum 75
pergit suaeque coniugi praecepta sortis enodat infaustae. maeretur, fletur, lamentatur 76
diebus plusculis. sed dirae sortis iam urget taeter effectus. iam feralium nuptiarum 77
miserrimae virgini choragium struitur, iam taedae lumen atrae fuliginis cinere 78
marcescit, et sonus tibiae zygiae mutatur in querulum Ludii modum cantusque 79
laetus hymenaei lugubri finitur ululatu et puella nuptura deterget lacrimas ipso suo 80
flammeo. sic adfectae domus triste fatum cuncta etiam civitas congemebat luctuque 81
publico confestim congruens edicitur iustitium. 82
[34] Sed monitis caelestibus parendi necessitas misellam Psychen ad destinatam 83
poenam efflagitabat. perfectis igitur feralis thalami cum summo maerore sollemnibus 84
toto prosequente populo vivum producitur funus et lacrimosa Psyche comitatur non 85
nuptias sed exequias suas. ac dum maesti parentes et tanto malo perciti nefarium 86
facinus perficere cunctantur, ipsa illa filia talibus eos adhortatur vocibus: 'Quid 87
infelicem senectam fletu diutino cruciatis? quid spiritum vestrum, qui magis meus 88
est, crebris eiulatibus fatigatis? quid lacrimis inefficacibus ora mihi veneranda 89
foedatis? quid laceratis in vestris oculis mea lumina? quid canitiem scinditis? quid 90
pectora, quid ubera sancta tunditis? haec erunt vobis egregiae formonsitatis meae 91
praeclara praemia. invidiae nefariae letali plaga percussi sero sentitis. cum gentes et 92
4
populi celebrarent nos divinis honoribus, cum novam me Venerem ore consono 93
nuncuparent, tunc dolere, tunc flere, tunc me iam quasi peremptam lugere debuistis. 94
iam sentio, iam video solo me nomine Veneris perisse. ducite me et cui sors addixit 95
scopulo sistite. festino felices istas nuptias obire, festino generosum illum maritum 96
meum videre. quid differo, quid detrecto venientem, qui totius orbis exitio natus est?' 97
[35] Sic profata virgo conticuit ingressuque iam valido pompae populi prosequentis 98
sese miscuit. itur ad constitutum scopulum montis ardui, cuius in summo cacumine 99
statutam puellam cuncti deserunt, taedasque nuptiales, quibus praeluxerant, ibidem 100
lacrimis suis extinctas relinquentes deiectis capitibus domuitionem parant. et miseri 101
quidem parentes eius tanta clade defessi, clausae domus abstrusi tenebris, perpetuae 102
nocti sese dedidere. Psychen autem paventem ac trepidam et in ipso scopuli vertice 103
deflentem mitis aura molliter spirantis Zephyri, vibratis hinc inde laciniis et reflato 104
sinu sensim levatam suo tranqulllo spiritu vehens paulatim per devexa rupis 105
excelsae, vallis subditae florentis cespitis gremio leniter delapsam reclinat. 106
[5.1] Psyche teneris et herbosis locis in ipso toro roscidi graminis suave recubans, 107
tanta mentis perturbatione sedata, dulce conquievit. iamque sufficienti recreata 108
somno placido resurgit animo. videt lucum proceris et vastis arboribus consitum, 109
videt fontem vitreo latice perlucidum medio luci meditullio. prope fontis adlapsum 110
domus regia est, aedificata non humanis manibus sed divinis artibus. iam scies ab 111
introitu primo dei cuiuspiam luculentum et amoenum videre te diversorium. nam 112
summa laquearia citro et ebore curiose cavata subeunt aureae columnae, parietes 113
omnes argenteo caelamine conteguntur bestiis et id genus pecudibus occurrentibus 114
ob os introeuntium. mirus prorsum homo, immo semideus vel certe deus qui 115
[magnae artis] suptilitate tantum efferavit argentum. enimvero pavimenta ipsa 116
lapide pretioso caesim deminuto in varia picturae genera discriminantur: 117
vehementer, iterum ac saepius beatos illos, qui super gemmas et monilia calcant. iam 118
ceterae partes longe lateque dispositae domus sine pretio pretiosae totique parietes 119
solidati massis aureis splendore proprio coruscant, ut diem suum sibi domus faciat 120
licet sole nolente: sic cubicula, sic porticus, sic ipsae balneae fulgurant. nec setius 121
opes ceterae maiestati domus respondent, ut equidem illud recte videatur ad 122
conversationem humanam magno Iovi fabricatum caeleste palatium. 123
5
[2] Invitata Psyche talium locorum oblectatione propius accessit et paulo fidentior 124
intra limen sese facit; mox prolectante studio pulcherrimae visionis rimatur singula 125
et altrinsecus aedium horrea sublimi fabrica perfecta magnisque congesta gazis 126
conspicit. nec est quicquam quod ibi non est. sed praeter ceteram tantarum 127
divitiarum admirationem hoc erat praecipue mirificum, quod nullo vinculo, nullo 128
claustro, nullo custode totius orbis thensaurus ille muniebatur. haec ei summa cum 129
voluptate visenti offert sese vox quaedam corporis sui nuda et 'quid,' inquit, 'domina, 130
tantis obstupescis opibus? tua sunt haec omnia. prohinc cubiculo te refer et lectulo 131
lassitudinem refove et ex arbitrio lavacrum pete. nos, quarum voces accipis, tuae 132
famulae sedulo tibi praeministrabimus nec corporis curatae tibi regales epulae 133
morabuntur. 134
[3] Sensit Psyche divinae providentiae beatitudinem monitusque, voces informes 135
audiens, et prius somno et mox lavacro fatigationem sui diluit, visoque statim 136
proximo semirotundo suggestu, propter instrumentum cenatorium rata refectui suo 137
commodum, libens accumbit. et ilico vini nectarei eduliumque variorum fercula 138
copiosa nullo serviente, sed tantum spiritu quodam impulsa subministrantur. nec 139
quemquam tamen illa videre poterat, sed verba tantum audiebat excidentia et solas 140
voces famulas habebat. post opimas dapes quidam introcessit et cantavit invisus, et 141
alius citharam pulsavit, quae videbatur nec ipsa. tunc modulatae multitudinis 142
conferta vox aures eius affertur, ut, quamvis hominum nemo pareret, chorus tamen 143
esse pateret. 144
[4] Finitis voluptatibus vespera suadente concedit Psyche cubitum. iamque provecta 145
nocte clemens quidam sonus aures eius accedit. tunc virginitati suae pro tanta 146
solitudine metuens et pavet et horrescit et quovis malo plus timet quod ignorat. 147
iamque aderat ignobilis maritus et torum inscenderat et uxorem sibi Psychen fecerat 148
et ante lucis exortum propere discesserat. statim voces cubiculo praestolatae novam 149
nuptam interfectae virginitatis curant. haec diutino tempore sic agebantur. atque ut 150
est natura redditum, novitas per assiduam consuetudinem delectationem ei 151
commendarat et sonus vocis incertae solitudinis erat solacium. 152
Interea parentes eius indefesso luctu atque maerore consenescebant, latiusque 153
porrecta fama sorores illae maiores cuncta cognorant propereque maestae atque 154
6
lugubres deserto lare certatim ad parentum suorum conspectum adfatumque 155
perrexerant. 156
[5] Ea nocte ad suam Psychen sic infit maritus namque praeter oculos et manibus et 157
auribus is [nihil minus] sentiebatur: 'Psyche dulcissima et cara uxor, exitiabile tibi 158
periculum minatur fortuna saevior quod observandum pressiore cautela censeo. 159
sorores iam tuae mortis opinione turbatae tuumque vestigium requirentes scopulum 160
istum protinus aderunt, quarum si quas forte lamentationes acceperis, neque 161
respondeas, immo nec prospicias omnino; ceterum mihi quidem gravissimum 162
dolorem, tibi vero summum creabis exitium.' Annuit et ex arbitrio mariti se facturam 163
spopondit, sed eo simul cum nocte dilapso diem totum lacrimis ac plangoribus 164
misella consumit, se nunc maxime prorsus perisse iterans, quae beati carceris 165
custodia septa et humanae conversationis colloquio viduata nec sororibus quidem 166
suis de se maerentibus opem salutarem ferre ac ne videre eas quidem omnino posset. 167
nec lavacro nec cibo nec ulla denique refectione recreata flens ubertim decessit ad 168
somnum. 169
[6] Nec mora cum paulo maturius lectum maritus accubans eamque etiam nunc 170
lacrimantem complexus sic expostulat: 'Haecine mihi pollicebare, Psyche mea? quid 171
iam de te tuus maritus expecto, quid spero? et perdia et pernox nec inter amplexus 172
coniugales desinis cruciatum. age iam nunc ut voles, et animo tuo damnosa poscenti 173
pareto! tantum memineris meae seriae monitionis, cum coeperis sero paenitere.' Tunc 174
illa precibus et dum se morituram comminatur extorquet a marito cupitis adnuat, ut 175
sorores videat, luctus mulceat, ora conferat. sic ille novae nuptae precibus veniam 176
tribuit et insuper, quibuscumque vellet eas auri vel monilium donare concessit, sed 177
identidem monuit ac saepe terruit, ne quando sororum pernicioso consilio suasa de 178
forma mariti quaerat, neve se sacrilega curiositate de tanto fortunarum suggestu 179
pessum deiciat nec suum postea contingat amplexum. gratias egit marito iamque 180
laetior animo 'sed prius,' inquit, 'centies moriar quam tuo isto dulcissimo conubio 181
caream. amo enim et efflictim te, quicumque es, diligo aeque ut meum spiritum, nec 182
ipsi Cupidini comparo. sed istud etiam meis precibus, oro, largire et illi tuo famulo 183
Zephyro praecipe, simili vectura sorores hic mihi sistat'; et imprimens oscula 184
suasoria et ingerens verba mulcentia et inserens membra cogentia haec etiam 185
7
blanditiis astruit: 'mi mellite, mi marite, tuae Psychae dulcis anima.' vi ac potestate 186
Venerii susurrus invitus succubuit maritus et cuncta se facturum spopondit atque, 187
etiam luce proxumante, de manibus uxoris evanuit. 188
[7] At illae sorores percontatae scopulum locumque illum, quo fuerat Psyche deserta, 189
festinanter adveniunt ibique difflebant oculos et plangebant ubera, quoad crebris 190
earum eiulatibus saxa cautesque parilem sonum resultarent. iamque nomine proprio 191
sororem miseram ciebant, quoad sono penetrabili vocis ululabilis per prona delapso 192
amens et trepida Psyche procurrit e domo et 'quid,' inquit, 'vos miseris 193
lamentationibus necquicquam effligitis? quam lugetis, adsum. lugubres voces 194
desinite et diutinis lacrimis madentes genas siccate tandem, quippe cum iam possitis 195
quam plangebatis amplecti.' Tunc vocatum Zephyrum praecepti maritalis admonet. 196
nec mora cum ille parens imperio statim clementissimis flatibus innoxia vectura 197
deportat illas. iam mutuis amplexibus et festinantibus saviis sese perfruuntur et illae 198
sedatae lacrimae postliminio redeunt prolectante gaudio. 'sed et tectum,' inquit, 'et 199
larem nostrum laetae succedite et afflictas animas cum Psyche vestra recreate.' 200
[8] Sic allocuta summas opes domus aureae vocumque servientium populosam 201
familiam demonstrat auribus earum lavacroque pulcherrimo et inhumanae mensae 202
lautitiis eas opipare reficit, ut illarum prorsus caelestium divitiarum copiis 203
affluentibus satiatae iam praecordiis penitus nutrirent invidiam. denique altera 204
earum satis scrupulose curioseque percontari non desinit, quis illarum caelestium 205
rerum dominus, quisve vel qualis ipsius sit maritus. nec tamen Psyche coniugale 206
illud praeceptum ullo pacto temerat vel pectoris arcanis exigit, sed e re nata confingit 207
esse iuvenem quendam et speciosum, commodum lanoso barbitio genas 208
inumbrantem, plerumque rurestribus ac montanis venatibus occupatum. Et ne qua 209
sermonis procedentis labe consilium tacitum proderetur, auro facto gemmosisque 210
monilibus onustas eas statim vocato Zephyro tradit reportandas. 211
[9] Quo protinus perpetrato sorores egregiae domum redeuntes iamque gliscentis 212
invidiae felle flagrantes multa secum sermonibus mutuis perstrepebant. sic denique 213
infit altera: 'En orba et saeva et iniqua Fortuna! hocine tibi complacuit, ut utroque 214
parente prognatae diversam sortem sustineremus? et nos quidem, quae natu maiores 215
sumus, maritis advenis ancillae deditae, extorres et lare et ipsa patria degamus longe 216
8
parentum velut exulantes, haec autem novissima, quam fetu satiante postremus 217
partus effudit, tantis opibus et deo marito potita sit, quae nec uti recte tanta bonorum 218
copia novit? vidisti, soror, quanta in domo iacent et qualia monilia, quae praenitent 219
vestes, quae splendicant gemmae, quantum praeterea passim calcatur aurum. quodsi 220
maritum etiam tam formonsum tenet, ut affirmat, nulla nunc in orbe toto felicior 221
vivit. fortassis tamen procedente consuetudine et adfectione roborata deam quoque 222
illam deus maritus efficiet. sic est hercules, sic se gerebat ferebatque. iam iam sursum 223
respicit et deam spirat mulier, quae voces ancillas habet et ventis ipsis imperitat. at 224
ego misera primum patre meo seniorem maritum sortita sum, dein cucurbita 225
calviorem et quovis puero pusilliorem, cunctam domum seris et catenis obditam 226
custodientem.' 227
[10] Suscipit alia: 'ego vero maritum articulari etiam morbo complicatum 228
curvatumque ac per hoc rarissimo Venerem meam recolentem sustineo, plerumque 229
detortos et duratos in lapidem digitos eius perfricans, fomentis olidis et pannis 230
sordidis et foetidis cataplasmatibus manus tam delicatas istas adurens nec uxoris 231
officiosam faciem sed medicae laboriosam personam sustinens. et tu quidem, soror, 232
videris, quam patienti vel potius servili—dicam enim libere quod sentio—haec 233
perferas animo; enimvero ego nequeo sustinere ulterius tam beatam fortunam 234
conlapsam indignae. recordare enim, quam superbe, quam adroganter nobiscum 235
egerit et ipsa iactatione inmodicae ostentationis tumentem suum prodiderit animum, 236
deque tantis divitiis exigua nobis invita proiecerit confestimque praesentia nostra 237
gravata propelli et efflari exsibilarique nos iusserit. nec sum mulier nec omnino spiro, 238
nisi eam pessum de tantis opibus deiecero. ac si tibi etiam, ut par est, inacuit nostra 239
contumelia, consilium validum requiramus ambae. iamque ista, quae ferimus, non 240
parentibus nostris ac nec ulli monstremus alii, immo nec omnino quicquam de eius 241
salute norimus. sat est, quod ipsae vidimus quae vidisse paenituit, nedum ut 242
genitoribus et omnibus populis tam beatum eius differamus praeconium. nec sunt 243
enim beati, quorum divitias nemo novit. sciet se non ancillas sed sorores habere 244
maiores. et nunc quidem concedamus ad maritos et lares pauperes nostros sed plane 245
sobrios revisamus diuque cogitationibus pressioribus instructae ad superbiam 246
poeniendam firmiores redeamus.' 247
9
[11] Placet pro bono duabus malis malum consilium totisque illis tam pretiosis 248
muneribus absconditis comam trahentes et proinde ut merebantur ora lacerantes 249
simulatos redintegrant fletus. ac sic parentes quoque redulcerato prorsum dolore 250
raptim deterrentes vesania turgidae domus suas contendunt dolum scelestum, immo 251
vero parricidium, struentes contra sororem insontem. 252
Interea Psychen maritus ille, quem nescit, rursum suis illis nocturnis sermonibus sic 253
commonet: 'videsne, quantum tibi periculum? velitatur Fortuna eminus, ac nisi longe 254
firmiter praecaves, mox comminus congredietur. perfidae lupulae magnis conatibus 255
nefarias insidias tibi comparant, quarum summa est, ut te suadeant meos explorare 256
vultus, quos, ut tibi saepe praedixi, non videbis si videris. ergo igitur si posthac 257
pessimae illae lamiae noxiis animis armatae venerint—venient autem, scio—neque 258
omnino sermonem conferas et si id tolerare pro genuina simplicitate proque animi 259
tui teneritudine non potueris, certe de marito nil quicquam vel audias vel 260
respondeas. nam et familiam nostram iam propagabimus et hic adhuc infantilis 261
uterus gestat nobis infantem alium, si texeris nostra secreta silentio, divinum, si 262
profanaveris, mortalem.' 263
[12] Nuntio Psyche laeta florebat et divinae subolis solacio plaudebat et futuri 264
pignoris gloria gestiebat et materni nominis dignitate gaudebat. crescentes dies et 265
menses exeuntes anxia numerat et sarcinae nesciae rudimento miratur de brevi 266
punctulo tantum incrementulum locupletis uteri. 267
Sed iam pestes illae taeterrimaeque Furiae anhelantes vipereum virus et festinantes 268
impia celeritate navigabant. tunc sic iterum momentarius maritus suam Psychen 269
admonet: 'dies ultima et casus extremus est: sexus infestus et sanguis inimicus iam 270
sumpsit arma et castra commovit et aciem direxit et classicum personavit; iam 271
mucrone destricto iugulum tuum nefariae tuae sorores petunt. heu quantis 272
urguemur cladibus, Psyche dulcissima. tui nostrique miserere religiosaque 273
continentia domum, maritum, teque et istum parvulum nostrum imminentis ruinae 274
infortunio libera. nec illas scelestas feminas, quas tibi post internecivum odium et 275
calcata sanguinis foedera sorores appellare non licet, vel videas vel audias, cum in 276
morem Sirenum scopulo prominentes funestis vocibus saxa personabunt.' 277
10
[13] Suscipit Psyche singultu lacrimoso sermonem incertans: 'iam dudum, quod 278
sciam, fidei atque parciloquio meo perpendisti documenta, nec eo setius 279
adprobabitur tibi nunc etiam firmitas animi mei. tu modo Zephyro nostro rursum 280
praecipe, fungatur obsequio, et in vicem denegatae sacrosanctae imaginis tuae redde 281
saltem conspectum sororum. per istos cinnameos et undique pendulos crines tuos, 282
per teneras et teretis et mei similes genas, per pectus nescio quo calore fervidum, sic 283
in hoc saltem parvulo cognoscam faciem tuam: supplicis anxiae piis precibus 284
erogatus, germani complexus indulge fructum et tibi devotae Psychae animam 285
gaudio recrea. nec quicquam amplius in tuo vultu requiro. iam nil officiunt mihi nec 286
ipsae nocturnae tenebrae: teneo te, meum lumen.' 287
His verbis et amplexibus mollibus decantatus maritus lacrimasque eius suis crinibus 288
detergens se facturum spopondit et praevertit statim lumen nascentis diei. 289
[14] Iugum sororium consponsae factionis ne parentibus quidem visis recta de 290
navibus scopulum petunt illum praecipiti cum velocitate nec venti ferentis oppertae 291
praesentiam licentiosa cum temeritate prosiliunt in altum. nec immemor Zephyrus 292
regalis edicti, quamvis invitus, susceptas eas gremio spirantis aurae solo reddidit. at 293
illae incunctatae statim conferto vestigio domum penetrant complexaeque praedam 294
suam sororis nomen ementientes thensaurumque penitus abditae fraudis vultu laeto 295
tegentes sic adulant: 'Psyche, non ita ut pridem parvula, et ipsa iam mater es. 296
quantum, putas, boni nobis in ista geris perula; quantis gaudiis totam domum 297
nostram hilarabis. o nos beatas, quas infantis aurei nutrimenta laetabunt. qui si 298
parentum, ut oportet, pulchritudini responderit, prorsus Cupido nascetur.' 299
[15] Sic adfectione simulata paulatim sororis invadunt animum. statimque eas 300
lassitudine viae sedilibus refotas et balnearum vaporosis fontibus curatas 301
pulcherrime triclinio mirisque illis et beatis edulibus atque tuccetis oblectat. iubet 302
citharam loqui: psallitur; tibias agere: sonatur; choros canere: cantatur. quae cuncta 303
nullo praesente dulcissimis modulis animos audientium remulcebant. nec tamen 304
scelestarum feminarum nequitia vel illa mellita cantus dulcedine mollita conquievit, 305
sed ad destinatam fraudium pedicam sermonem conferentes dissimulanter occipiunt 306
sciscitari, qualis ei maritus et unde natalium, secta cuia proveniret. tunc illa 307
simplicitate nimia pristini sermonis oblita novum commentum instruit aitque 308
11
maritum suum de provincia proxima magnis pecuniis negotiantem iam medium 309
cursum aetatis agere, interspersum rara canitie. nec in sermone isto tantillum morata 310
rursum opiparis muneribus eas onustas ventoso vehiculo reddidit. 311
[16] Sed dum Zephyri tranquillo spiritu sublimatae domum redeunt, sic secum 312
altercantes: 'quid, soror, dicimus de tam monstruoso fatuae illius mendacio? tunc 313
adolescens modo florenti lanugine barbam instruens, nunc aetate media candenti 314
canitie lucidus. quis ille, quem temporis modici spatium repentina senecta 315
reformavit? nil aliud repperies, mi soror, quam vel mendacia istam pessimam 316
feminam confingere vel formam mariti sui nescire; quorum utrum verum est, opibus 317
istis quam primum exterminanda est. quodsi viri sui faciem ignorat, deo profecto 318
denupsit et deum nobis praegnatione ista gerit. certe si divini puelli—quod absit— 319
haec mater audierit, statim me laqueo nexili suspendam. ergo interim ad parentes 320
nostros redeamus et exordio sermonis huius quam concolores fallacias adtexamus.' 321
[17] Sic inflammatae, parentibus fastidienter appellatis et nocte turbatae vigiliis, 322
perditae matutino scopulum pervolant et inde solito venti praesidio vehementer 323
devolant lacrimisque pressura palpebrarum coactis hoc astu puellam appellant: 'tu 324
quidem felix et ipsa tanti mali ignorantia beata sedes incuriosa periculi tui, nos 325
autem, quae pervigili cura rebus tuis excubamus, cladibus tuis misere cruciamur. pro 326
vero namque comperimus, nec te, sociae scilicet doloris casusque tui, celare 327
possumus, immanem colubrum multinodis voluminibus serpentem, veneno noxio 328
colla sanguinantem hiantemque ingluvie profunda, tecum noctibus latenter 329
adquiescere. nunc recordare sortis Pythicae, quae te trucis bestiae nuptiis destinatam 330
esse clamavit. et multi coloni quique circumsecus venantur et accolae plurimi 331
viderunt eum vespera redeuntem e pastu proximique fluminis vadis innatantem. 332
[18] 'nec diu blandis alimoniarum obsequiis te saginaturum omnes adfirmant, sed, 333
cum primum praegnationem tuam plenus maturaverit uterus, opimiore fructu 334
praeditam devoraturum. ad haec iam tua est existimatio, utrum sororibus pro tua 335
cara salute sollicitis adsentiri velis et declinata morte nobiscum secura periculi 336
vivere, an saevissimae bestiae sepeliri visceribus. quodsi te ruris huius vocalis 337
solitudo, vel clandestinae Veneris faetidi periculosique concubitus et venenati 338
serpentis amplexus delectant, certe piae sorores nostrum fecerimus.' 339
12
Tunc Psyche misella, utpote simplex et animi tenella, rapitur verborum tam tristium 340
formidine: extra terminum mentis suae posita prorsus omnium mariti monitionum 341
suarumque promissionum memoriam effudit et in profundum calamitatis sese 342
praecipitavit, tremensque et exangui colore lurida tertiata verba semihianti voce 343
substrepens sic ad illas ait: 344
[19] 'Vos quidem, carissimae sorores, ut par erat, in officio vestrae pietatis 345
permanetis, verum et illi, qui talia vobis adfirmant, non videntur mihi mendacium 346
fingere. nec enim umquam viri mei vidi faciem vel omnino cuiatis sit novi, sed 347
tantum nocturnis subaudiens vocibus maritum incerti status et prorsus lucifugam 348
tolero bestiamque aliquam recte dicentibus vobis merito consentio. meque 349
magnopere semper a suis terret aspectibus malumque grande de vultus curiositate 350
praeminatur. nunc si quam salutarem opem periclitanti sorori vestrae potestis 351
adferre, iam nunc subsistite; ceterum incuria sequens prioris providentiae beneficia 352
conrumpet.' 353
Tunc nanctae iam portis patentibus nudatum sororis animum facinerosae mulieres, 354
omissis tectae machinae latibulis, destrictis gladiis fraudium simplicis puellae 355
paventes cogitationes invadunt. 356
[20] Sic denique altera: 'quoniam nos originis nexus pro tua incolumitate periculum 357
quidem ullum ante oculos habere compellit, viam, quae sola deducit iter ad salutem, 358
diu diuque cogitatam monstrabimus tibi. novaculam praeacutam, adpulsu etiam 359
palmulae lenientis exasperatam, tori qua parte cubare consuesti, latenter absconde 360
lucernamque concinnem, completam oleo, claro lumine praemicantem subde aliquo 361
claudentis aululae tegmine. omnique isto apparatu tenacissime dissimulato, 362
postquam sulcatos intrahens gressus cubile solitum conscenderit, iamque porrectus 363
et exordio somni prementis implicitus altum soporem flare coeperit, toro delapsa 364
nudoque vestigio pensilem gradum paullulatim minuens, caecae tenebrae custodia 365
liberata lucerna, praeclari tui facinoris opportunitatem de luminis consilio mutuare et 366
ancipiti telo illo audaciter, prius dextera sursum elata, nisu quam valido noxii 367
serpentis nodum cervicis et capitis abscide. nec nostrum tibi deerit subsidium; sed 368
cum primum illius morte salutem tibi feceris, anxiae praestolatae advolabimus 369
cunctisque istis opibus tecum relatis, votivis nuptiis hominem te iungemus homini.' 370
13
[21] Tali verborum incendio flammata viscera sororis iam prorsus ardentis deserentes 371
ipsae protinus, tanti mali confinium sibi etiam eximie metuentes, flatus alitis impulsu 372
solito provectae super scopulum ilico pernici se fuga proripiunt statimque conscensis 373
navibus abeunt. 374
at Psyche relicta sola, nisi quod infestis Furiis agitata sola non est, aestu pelagi simile 375
maerendo fluctuat et, quamvis statuto consilio et obstinato animo, iam tamen facinori 376
manus admovens adhuc incerta consilii titubat multisque calamitatis suae distrahitur 377
affectibus. festinat differt, audet trepidat, diffidit irascitur et, quod est ultimum, in 378
eodem corpore odit bestiam, diligit maritum. vespera tamen iam noctem trahente 379
praecipiti festinatione nefarii sceleris instruit apparatum. nox aderat et maritus 380
aderat priusque Veneris proeliis velitatus in altum soporem descenderat. 381
[22] Tunc Psyche, et corporis et animi alioquin infirma, fati tamen saevitia 382
subministrante viribus roboratur et prolata lucerna et adrepta novacula sexum 383
audacia mutatur. sed cum primum luminis oblatione tori secreta claruerunt, videt 384
omnium ferarum mitissimam dulcissimamque bestiam, ipsum illum Cupidinem 385
formonsum deum formonse cubantem, cuius aspectu lucernae quoque lumen 386
hilaratum increbruit et acuminis sacrilegi novaculam paenitebat. at vero Psyche tanto 387
aspectu deterrita et impos animi, marcido pallore defecta tremensque desedit in imos 388
poplites et ferrum quaerit abscondere, sed in suo pectore; quod profecto fecisset, nisi 389
ferrum timore tanti flagitii manibus temerariis delapsum evolasset. iamque lassa, 390
salute defecta, dum saepius divini vultus intuetur pulchritudinem, recreatur animi. 391
Videt capitis aurei genialem caesariem ambrosia temulentam, cervices lacteas 392
genasque purpureas pererrantes crinium globos decoriter impeditos, alios 393
antependulos, alios retropendulos, quorum splendore nimio fulgurante iam et ipsum 394
lumen lucernae vacillabat. per umeros volatilis dei pinnae roscidae micanti flore 395
candicant et quamvis alis quiescentibus extimae plumulae tenellae ac delicatae 396
tremule resultantes inquieta lasciviunt. ceterum corpus glabellum atque luculentum 397
et quale peperisse Venerem non paeniteret. ante lectuli pedes iacebat arcus et 398
pharetra et sagittae, magni dei propitia tela. 399
14
[23] Quae dum insatiabili animo Psyche, satis et curiosa, rimatur atque pertrectat et 400
mariti sui miratur arma, depromit unam de pharetra sagittam et puncto pollicis 401
extremam aciem periclitabunda trementis etiam nunc articuli nisu fortiore pupugit 402
altius, ut per summam cutem roraverint parvulae sanguinis rosei guttae. sic ignara 403
Psyche sponte in Amoris incidit amorem. tunc magis magisque cupidine flagrans 404
Cupidinis, prona in eum efflictim inhians patulis ac petulantibus saviis festinanter 405
ingestis, de somni mensura metuebat. sed dum bono tanto percita saucia mente 406
fluctuat, lucerna illa sive perfidia pessima sive invidia noxia sive quod tale corpus 407
contingere et quasi basiare et ipsa gestiebat, evomuit de summa luminis sui stillam 408
ferventis olei super umerum dei dexterum. hem audax et temeraria lucerna et amoris 409
vile ministerium, ipsum ignis totius deum aduris, cum te scilicet amator aliquis, ut 410
diutius cupitis etiam nocte potiretur, primus invenerit. sic inustus exiluit deus 411
visaque detectae fidei colluvie protinus ex osculis et manibus infelicissimae coniugis 412
tacitus avolavit. 413
[24] At Psyche, statim resurgentis eius crure dextero manibus ambabus adrepto, 414
sublimis evectionis appendix miseranda et per nubilas plagas penduli comitatus 415
extrema consequia, tandem fessa delabitur solo. Nec deus amator humi iacentem 416
deserens, involavit proximam cupressum deque eius alto cacumine sic eam graviter 417
commotus adfatur: 418
'Ego quidem, simplicissima Psyche, parentis meae Veneris praeceptorum immemor, 419
quae te miseri extremique hominis devinctam cupidine infimo matrimonio addici 420
iusserat, ipse potius amator advolavi tibi. sed hoc feci leviter, scio, et praeclarus ille 421
sagittarius ipse me telo meo percussi teque coniugem meam feci, ut bestia scilicet tibi 422
viderer et ferro caput excideres meum, quod istos amatores tuos oculos gerit. haec 423
tibi identidem semper cavenda censebam, haec benivole remonebam. sed illae 424
quidem consiliatrices egregiae tuae tam perniciosi magisterii dabunt actutum mihi 425
poenas, te vero tantum fuga mea punivero.' et cum termino sermonis pinnis in altum 426
se proripuit. 427
[25] Psyche vero humi prostrata et quantum visu poterat volatus mariti prospiciens, 428
extremis affligebat lamentationibus animum. sed ubi remigio plumae raptum 429
maritum proceritas spatii fecerat alienum, per proximi fluminis marginem 430
15
praecipitem sese dedit. sed mitis fluvius, in honorem dei scilicet, qui et ipsas aquas 431
urere consuevit, metuens sibi, confestim eam innoxio volumine super ripam 432
florentem herbis exposuit. tunc forte Pan deus rusticus iuxta supercilium amnis 433
sedebat, complexus Echo montanam deam eamque voculas omnimodas edocens 434
recinere. proxime ripam vago pastu lasciviunt comam fluvii tondentes capellae. 435
hircuosus deus sauciam Psychen atque defectam, utcumque casus eius non inscius, 436
clementer ad se vocatam sic permulcet verbis lenientibus: 437
'Puella scitula, sum quidem rusticanus et upilio, sed senectutis prolixae beneficio 438
multis experimentis instructus. verum si recte coniecto, quod profecto prudentes viri 439
divinationem autumant, ab isto titubante et saepius vacillante vestigio deque nimio 440
pallore corporis et assiduo suspiritu, immo et ipsis maerentibus oculis tuis, amore 441
nimio laboras. ergo mihi ausculta nec te rursus praecipitio vel ullo mortis accersitae 442
genere perimas. luctum desine et pone maerorem, precibusque potius Cupidinem 443
deorum maximum percole, et utpote adolescentem delicatum luxuriosumque blandis 444
obsequiis promerere.' 445
[26] Sic locuto deo pastore nulloque sermone reddito, sed adorato tantum numine 446
salutari, Psyche pergit ire. sed cum aliquam multum viae laboranti vestigio 447
pererrasset, inscio quodam tramite iam die labente accedit quandam civitatem, in 448
qua regnum maritus unius sororis eius optinebat. qua re cognita Psyche nuntiari 449
praesentiam suam sorori desiderat; mox inducta mutuis amplexibus alternae 450
salutationis expletis, percontanti causas adventus sui sic incipit: 451
'Meministi consilium vestrum scilicet quo mihi suasistis ut bestiam, quae mariti 452
mentito nomine mecum quiescebat, priusquam ingluvie voraci me misellam hauriret, 453
ancipiti novacula peremerem. sed cum primum, ut aeque placuerat, conscio lumine 454
vultus eius aspexi, video mirum divinumque prorsus spectaculum, ipsum illum deae 455
Veneris filium, ipsum inquam Cupidinem, leni quiete sopitum. ac dum tanti boni 456
spectaculo percita et nimia voluptatis copia turbata fruendi laborarem inopia, casu 457
scilicet pessumo lucerna fervens oleum rebullivit in eius umerum. quo dolore statim 458
somno recussus, ubi me ferro et igni conspexit armatam, ʻtu quidem,' inquit, 'ob istud 459
tam dirum facinus confestim toro meo divorte tibique res tuas habeto, ego vero 460
16
sororem tuam'—et nomen quo tu censeris aiebat—'iam mihi confarreatis nuptiis 461
coniugabo.' et statim Zephyro praecipit ultra terminos me domus eius efflaret.' 462
[27] Necdum sermonem Psyche finierat, et illa vesanae libidinis et invidiae noxiae 463
stimulis agitata, e re concinnato mendacio fallens maritum, quasi de morte parentum 464
aliquid conperisset, statim navem ascendit et ad illum scopulum protinus pergit et 465
quamvis alio flante vento, caeca spe tamen inhians, 'accipe me,' dicens, 'Cupido, 466
dignam te coniugem et tu, Zephyre, suscipe dominam' saltu se maximo praecipitem 467
dedit. nec tamen ad illum locum vel saltem mortua pervenire potuit. nam per saxa 468
cautium membris iactatis atque dissipatis et, proinde ut merebatur, laceratis 469
visceribus suis alitibus bestiisque obvium ferens pabulum interiit. 470
Nec vindictae sequentis poena tardavit. nam Psyche rursus errabundo gradu 471
pervenit ad civitatem aliam, in qua pari modo soror morabatur alia. nec setius et ipsa 472
fallacie germanitatis inducta et in sororis sceleratas nuptias aemula festinavit ad 473
scopulum inque simile mortis exitium cecidit. 474
[28] Interim, dum Psyche quaesitioni Cupidinis intenta populos circumibat, ille 475
vulnere lucernae dolens in ipso thalamo matris iacens ingemebat. tunc avis peralba 476
illa gavia, quae super fluctus marinos pinnis natat, demergit sese propere ad Oceani 477
profundum gremium. ibi commodum Venerem lavantem natantemque propter 478
assistens indicat adustum filium eius, gravi vulneris dolore maerentem, dubium 479
salutis iacere iamque per cunctorum ora populorum rumoribus conviciisque variis 480
omnem Veneris familiam male audire, quod ille quidem montano scortatu, tu vero 481
marino natatu secesseritis ac per hoc non voluptas ulla, non gratia, non lepos, sed 482
incompta et agrestia et horrida cuncta sint, non nuptiae coniugales, non amicitiae 483
sociales, non liberum caritates, sed enormis eluvies et squalentium foederum insuave 484
fastidium. haec illa verbosa et satis curiosa avis in auribus Veneris fili lacerans 485
existimationem ganniebat. 486
At Venus irata solidum exclamat repente: 'ergo iam ille bonus filius meus habet 487
amicam aliquam? prome agedum, quae sola mihi servis amanter, nomen eius, quae 488
puerum ingenuum et investem sollicitavit, sive illa de Nympharum populo seu de 489
Horarum numero seu de Musarum choro vel de mearum Gratiarum ministerio.' 490
17
Nec loquax illa conticuit avis, sed 'nescio,' inquit, 'domina: puto puellam—si probe 491
memini, Psyches nomine dicitur—efflicte cupere.' 492
Tunc indignata Venus exclamavit vel maxime: 'Psychen ille, meae formae succubam, 493
mei nominis aemulam, si vere diligit, nimirum illud incrementum lenam me putavit, 494
cuius monstratu puellam illam cognosceret.' 495
[29] Haec quiritans properiter emergit e mari suumque protinus aureum thalamum 496
petit, et reperto sicut audierat aegroto puero, iam inde a foribus quam maxime boans, 497
'honesta,' inquit, 'haec et natalibus nostris bonaeque tuae frugi congruentia, ut 498
primum quidem tuae parentis—immo dominae—praecepta calcares, nec sordidis 499
amoribus inimicam meam cruciares, verum etiam hoc aetatis puer tuis licentiosis et 500
immaturis iungeres amplexibus, ut ego nurum scilicet tolerarem inimicam? sed 501
utique praesumis nugo et corruptor et inamabilis te solum generosum, nec me iam 502
per aetatem posse concipere. velim ergo scias multo te meliorem filium alium 503
genituram, immo ut contumeliam magis sentias, aliquem de meis adoptaturam 504
vernulis eique donaturam istas pinnas et flammas et arcum et ipsas sagittas et 505
omnem meam supellectilem, quam tibi non ad hos usus dederam. nec enim de patris 506
tui bonis ad instructionem istam quicquam concessum est. 507
[30] 'Sed male prima pueritia inductus es et acutas manus habes et maiores tuos 508
irreverenter pulsasti totiens et ipsam matrem tuam, me inquam ipsam, parricida 509
denudas cotidie et percussisti saepius et quasi viduam utique contemnis nec vitricum 510
tuum fortissimum illum maximumque bellatorem metuis. quidni? cui saepius in 511
angorem mei paelicatus puellas propinare consuesti. sed iam faxo te lusus huius 512
paeniteat et sentias acidas et amaras istas nuptias. sed nunc inrisui habita quid agam? 513
quo me conferam? quibus modis stelionem istum cohibeam? petamne auxilium ab 514
inimica mea Sobrietate, quam propter huius ipsius luxuriam offendi saepius? at 515
rusticae squalentisque feminae conloquium prorsus horresco. nec tamen vindictae 516
solacium undeunde spernendum est. illa mihi prorsus adhibenda est nec ulla alia, 517
quae castiget asperrime nugonem istum, pharetram explicet et sagittas dearmet, 518
arcum enodet, taedam deflammet, immo et ipsum corpus eius acrioribus remediis 519
coerceat. tunc iniuriae meae litatum crediderim, cum eius comas, quas istis manibus 520
18
meis subinde aureo nitore perstrinxi, deraserit, pinnas, quas meo gremio nectarei 521
fontis infeci, praetotonderit.' 522
[31] Sic effata foras sese proripit infesta et stomachata biles venerias. sed eam 523
protinus Ceres et Iuno continantur visamque vultu tumido quaesiere, cur truci 524
supercilio tantam venustatem micantium oculorum coerceret. at illa 'oportune,' 525
inquit, 'ardenti prorsus isto meo pectori violentiam scilicet perpetraturae venitis. sed 526
totis, oro, vestris viribus Psychen illam fugitivam volaticam mihi requirite. nec enim 527
vos utique domus meae famosa fabula et non dicendi filii mei facta latuerunt.' 528
Tunc illae, non ignarae quae gesta sunt, palpare Veneris iram saevientem sic adortae: 529
'quid tale, domina, deliquit tuus filius, ut animo pervicaci voluptates illius impugnes 530
et, quam ille diligit, tu quoque perdere gestias? quod autem, oramus, isti crimen, si 531
puellae lepidae libenter arrisit? an ignoras eum masculum et iuvenem esse vel certe 532
iam, quot sit annorum, oblita es? an, quod aetatem portat bellule, puer tibi semper 533
videtur? mater autem tu et praeterea cordata mulier filii tui lusus semper explorabis 534
curiose, et in eo luxuriem culpabis et amores revinces, et tuas artes tuasque delicias 535
in formonso filio reprehendes? quis autem te deum, quis hominum patietur passim 536
cupidines populis disseminantem, cum tuae domus amores amare coerceas et 537
vitiorum muliebrium publicam praecludas officinam?' 538
Sic illae metu sagittarum patrocinio gratioso Cupidini, quamvis absenti, 539
blandiebantur. sed Venus indignata ridicule tractari suas iniurias praeversis illis 540
alterorsus concito gradu pelago viam capessit. 541
[6.1] Interea Psyche variis iactabatur discursibus, dies noctesque mariti 542
vestigationibus inquieta animo, tanto cupidior iratum licet, si non uxoriis blanditiis 543
lenire, certe servilibus precibus propitiare. et prospecto templo quodam in ardui 544
montis vertice 'unde autem,' inquit, 'scio an istic meus degat dominus?' et ilico dirigit 545
citatum gradum, quem defectum prorsus adsiduis laboribus spes incitabat et votum. 546
iamque naviter emensis celsioribus iugis pulvinaribus sese proximam intulit. videt 547
spicas frumentarias in acervo et alias flexiles in corona et spicas hordei videt. erant et 548
falces et operae messoriae mundus omnis, sed cuncta passim iacentia et incuria 549
confusa et, ut solet aestu, laborantium manibus proiecta. haec singula Psyche curiose 550
19
dividit et discretim semota rite componit, rata scilicet nullius dei fana ac caerimonias 551
neglegere se debere, sed omnium benivolam misericordiam corrogare. 552
[2] Haec eam sollicite seduloque curantem Ceres alma deprehendit et longum 553
exclamat protinus: 'ain, Psyche miseranda? totum per orbem Venus anxia 554
disquisitione tuum vestigium furens animi requirit, teque ad extremum supplicium 555
expetit et totis numinis sui viribus ultionem flagitat: tu vero rerum mearum tutelam 556
nunc geris et aliud quicquam cogitas nisi de tua salute? 557
Tunc Psyche pedes eius advoluta et uberi fletu rigans deae vestigia humumque 558
verrens crinibus suis, multiiugis precibus editis veniam postulabat: 'per ego te 559
frugiferam tuam dexteram istam deprecor, per laetificas messium caerimonias, per 560
tacita secreta cistarum, et per famulorum tuorum draconum pinnata curricula et 561
glebae Siculae sulcamina, et currum rapacem et terram tenacem, et illuminarum 562
Proserpinae nuptiarum demeacula et luminosarum filiae inventionum remeacula, et 563
cetera quae silentio tegit Eleusinis Atticae sacrarium: miserandae Psyches animae, 564
supplicis tuae, subsiste. inter istam spicarum congeriem patere vel pauculos dies 565
delitescam, quoad deae tantae saeviens ira spatio temporis mitigetur vel certe meae 566
vires diutino labore fessae quietis intervallo leniantur.' 567
[3] Suscipit Ceres: 'tuis quidem lacrimosis precibus et commoveor et opitulari cupio, 568
sed cognatae meae, cum qua etiam foedus antiquum amicitiae colo, bonae praeterea 569
feminae, malam gratiam subire nequeo. decede itaque istis aedibus protinus et quod 570
a me retenta custoditaque non fueris optimi consule.' 571
Contra spem suam repulsa Psyche et afflicta duplici maestitia iter retrorsum 572
porrigens inter subsitae convallis sublucidum lucum prospicit fanum sollerti fabrica 573
structum. nec ullam vel dubiam spei melioris viam volens omittere, sed adire 574
cuiuscumque dei veniam, sacratis foribus proximat. videt dona pretiosa et lacinias 575
auro litteratas ramis arborum postibusque suffixas, quae cum gratia facti nomen 576
deae, cui fuerant dicata, testabantur. tunc genu nixa et manibus aram tepentem 577
amplexa detersis ante lacrimis sic adprecatur: 578
[4] 'Magni Iovis germana et coniuga, sive tu Sami, quae sola partu vagituque et 579
alimonia tua gloriatur, tenes vetusta delubra; sive celsae Carthaginis, quae te 580
20
virginem vectura leonis caelo commeantem percolit, beatas sedes frequentas; sive 581
prope ripas Inachi, qui te iam nuptam Tonantis et reginam dearum memorat, inclitis 582
Argivorum praesides moenibus; quam cunctus oriens Zygiam veneratur et omnis 583
occidens Lucinam appellat: sis meis extremis casibus Iuno Sospita meque in tantis 584
exanclatis laboribus defessam imminentis periculi metu libera. quod sciam, soles 585
praegnatibus periclitantibus ultro subvenire.' 586
Ad istum modum supplicanti statim sese Iuno cum totius sui numinis augusta 587
dignitate praesentat et protinus 'quam vellem' inquit, 'per fidem, nutum meum 588
precibus tuis accommodare. sed contra voluntatem Veneris, nurus meae, quam filiae 589
semper dilexi loco, praestare me pudor non sinit. tunc etiam legibus, quae servos 590
alienos profugos invitis dominis vetant suscipi, prohibeor.' 591
[5] Isto quoque fortunae naufragio Psyche perterrita, nec indipisci iam maritum 592
volatilem quiens, tota spe salutis deposita, sic ipsa suas cogitationes consuluit: 'iam 593
quae possunt alia meis aerumnis temptari vel adhiberi subsidia, cui nec dearum 594
quidem, quamquam volentium, potuerunt prodesse suffragia? quo rursum itaque 595
tantis laqueis inclusa vestigium porrigam, quibusque tectis vel etiam tenebris 596
abscondita magnae Veneris inevitabiles oculos effugiam? quin igitur masculum 597
tandem sumis animum et cassae speculae renuntias fortiter et ultroneam te dominae 598
tuae reddis et vel sera modestia saevientes impetus eius mitigas? qui scias an etiam 599
quem diu quaeritas illic in domo matris repperias?' sic ad dubium obsequium, immo 600
ad certum exitium praeparata, principium futurae secum meditabatur obsecrationis. 601
[6] At Venus terrenis remediis inquisitionis abnuens caelum petit. iubet construi 602
currum, quem ei Vulcanus aurifex subtili fabrica studiose poliverat et ante thalami 603
rudimentum nuptiale munus obtulerat, limae tenuantis detrimento conspicuum et 604
ipsius auri damno pretiosum. de multis quae circa cubiculum dominae stabulant 605
procedunt quattuor candidae columbae et hilaris incessibus picta colla torquentes 606
iugum gemmeum subeunt susceptaque domina laetae subvolant. currum deae 607
prosequentes gannitu constrepenti lasciviunt passeres et ceterae quae dulce cantitant 608
aves melleis modulis suave resonantes adventum deae pronuntiant. cedunt nubes et 609
Caelum filiae panditur et summus aether cum gaudio suscipit deam, nec obvias 610
aquilas vel accipitres rapaces pertimescit magnae Veneris canora familia. 611
21
[7] Tunc se protinus ad Iovis regias arces dirigit et petitu superbo Mercuri, dei 612
vocalis, operae necessariam usuram postulat. nec renuit Iovis caerulum supercilium. 613
tunc ovans ilico, comitante etiam Mercurio,Venus caelo demeat eique sollicite serit 614
verba: 615
'Frater Arcadi, scis nempe sororem tuam Venerem sine Mercuri praesentia nil 616
unquam fecisse nec te praeterit utique, quanto iam tempore delitescentem ancillam 617
nequiverim repperire. nil ergo superest quam tuo praeconio praemium 618
investigationis publicitus edicere. fac ergo mandatum matures meum et indicia qui 619
possit agnosci manifeste designes, ne, si quis occultationis illicitae crimen subierit, 620
ignorantiae se possit excusatione defendere.' et simul dicens libellum ei porrigit ubi 621
Psyches nomen continebatur et cetera. quo facto protinus domum secessit. 622
[8] Nec Mercurius omisit obsequium. nam per omnium ora populorum passim 623
discurrens sic mandatae praedicationis munus exequebatur: 'si quis a fuga retrahere 624
vel occultam demonstrare poterit fugitivam regis filiam, Veneris ancillam, nomine 625
Psychen, conveniat retro metas Murtias Mercurium praedicatorem, accepturus 626
indicivae nomine ab ipsa Venere septem savia suavia et unum blandientis adpulsu 627
linguae longe mellitum.' 628
Ad hunc modum pronuntiante Mercurio tanti praemii cupido certatim omnium 629
mortalium studium adrexerat. quae res nunc vel maxime sustulit Psyches omnem 630
cunctationem. iamque fores ei dominae proximanti occurrit una de famulitione 631
Veneris nomine Consuetudo, statimque quantum maxime potuit, exclamat: 'tandem, 632
ancilla nequissima, dominam habere te scire coepisti? an pro cetera morum tuorum 633
temeritate istud quoque nescire te fingis, quantos labores circa tuas inquisitiones 634
sustinuerimus? sed bene, quod meas potissimum manus incidisti et inter Orci 635
cancros iam ipsos haesisti, datura scilicet actutum tantae contumaciae poenas.' 636
[9] Et audaciter in capillos eius inmissa manu trahebat eam nequaquam renitentem. 637
quam ubi primum inductam oblatamque sibi conspexit Venus, laetissimum 638
cachinnum extollit et qualem solent frequenter irati, caputque quatiens et ascalpens 639
aurem dexteram 'tandem,' inquit, 'dignata es socrum tuam salutare? an potius 640
maritum, qui tuo vulnere periclitatur, intervisere venisti? sed esto secura, iam enim 641
22
excipiam te ut bonam nurum condecet'; et 'ubi sunt,' inquit, 'Sollicitudo atque 642
Tristities, ancillae meae?' quibus intro vocatis torquendam tradidit eam. at illae 643
sequentes erile praeceptum Psychen misellam flagellis afflictam et ceteris tormentis 644
excruciatam iterum dominae conspectui reddunt. tunc rursus sublato risu Venus 'et 645
ecce,' inquit, 'nobis turgidi ventris sui lenocinio commovet miserationem, unde me 646
praeclara subole aviam beatam scilicet faciat. felix vero ego, quae in ipso aetatis meae 647
flore vocabor avia, et vilis ancillae filius nepos Veneris audiet. quanquam inepta ego 648
frustra filium dicam; impares enim nuptiae et praeterea in villa sine testibus et patre 649
non consentiente factae legitimae non possunt videri ac per hoc spurius iste nascetur, 650
si tamen partum omnino perferre te patiemur.' 651
[10] His editis involat eam vestemque plurifariam diloricat capilloque discisso et 652
capite conquassato graviter affligit, et accepto frumento et hordeo et milio et 653
papavere et cicere et lente et faba commixtisque acervatim confusis in unum 654
grumulum sic ad illam: 'videris enim mihi tam deformis ancilla nullo alio sed tantum 655
sedulo ministerio amatores tuos promereri: iam ergo et ipsa frugem tuam 656
periclitabor. discerne seminum istorum passivam congeriem singulisque granis rite 657
dispositis atque seiugatis ante istam vesperam opus expeditum approbato mihi.' 658
Sic assignato tantorum seminum cumulo ipsa cenae nuptiali concessit. nec Psyche 659
manus admolitur inconditae illi et inextricabili moli, sed immanitate praecepti 660
consternata silens obstupescit. tunc formicula illa parvula atque ruricola, certa 661
difficultatis tantae laborisque, miserta contubernalis magni dei socrusque saevitiam 662
execrata, discurrens naviter convocat corrogatque cunctam formicarum accolarum 663
classem: 'miseremini, terrae omniparentis agiles alumnae, miseremini et Amoris 664
uxori, puellae lepidae, periclitanti prompta velocitate succurrite.' ruunt aliae 665
superque aliae sepedum populorum undae summoque studio singulae granatim 666
totum digerunt acervum separatimque distributis dissitisque generibus e conspectu 667
perniciter abeunt. 668
[11] Sed initio noctis e convivio nuptiali vino madens et fraglans balsama Venus 669
remeat totumque revincta corpus rosis micantibus visaque diligentia miri laboris 670
'non tuum,' inquit, 'nequissima, nec tuarum manuum istud opus, sed illius, cui tuo, 671
immo et ipsius, malo placuisti': et frusto cibarii panis ei proiecto cubitum facessit. 672
23
interim Cupido solus interioris domus unici cubiculi custodia clausus coercebatur 673
acriter, partim ne petulanti luxurie vulnus gravaret, partim ne cum sua cupita 674
conveniret. sic ergo distentis et sub uno tecto separatis amatoribus taetra nox 675
exanclata. 676
Sed Aurora commodum inequitante vocatae Psychae Venus infit talia: 'videsne illud 677
nemus, quod fluvio praeterluenti ripisque longis attenditur, cuius imi gurgites 678
vicinum fontem respiciunt? oves ibi nitentes aurique colore florentes incustodito 679
pastu vagantur. inde de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim quoquo modo 680
quaesitum afferas censeo.' 681
[12] Perrexit Psyche volenter non obsequium quidem illa functura, sed requiem 682
malorum praecipitio fluvialis rupis habitura. sed inde de fluvio musicae suavis 683
nutricula, leni crepitu dulcis aurae divinitus inspirata, sic vaticinatur arundo viridis: 684
'Psyche, tantis aerumnis exercita, neque tua miserrima morte meas sanctas aquas 685
polluas nec vero istud horae contra formidabiles oves feras aditum, quoad de solis 686
fraglantia mutuatae calorem truci rabie solent efferri cornuque acuto et fronte saxea 687
et non nunquam venenatis morsibus in exitium saevire mortalium; sed dum meridies 688
solis sedaverit vaporem et pecua spiritus fluvialis serenitate conquieverint, poteris 689
sub illa procerissima platano, quae mecum simul unum fluentum bibit, latenter 690
abscondere. et cum primum mitigata furia laxaverint oves animum, percussis 691
frondibus attigui nemoris lanosum aurum repperies, quod passim stirpibus convexis 692
obhaerescit.' 693
[13] Sic harundo simplex et humana Psychen aegerrimam salutem suam docebat. nec 694
auscultatu paenitendo diligenter instructa illa cessavit, sed observatis omnibus 695
furatrina facili flaventis auri mollitie congestum gremium Veneri reportat. nec tamen 696
apud dominam saltem secundi laboris periculum secundum testimonium meruit, sed 697
contortis superciliis subridens amarum sic inquit: 'nec me praeterit huius quoque 698
facti auctor adulterinus. sed iam nunc ego sedulo periclitabor an oppido forti animo 699
singularique prudentia sis praedita. videsne insistentem celsissimae illi rupi montis 700
ardui verticem, de quo fontis atri fuscae defluunt undae proxumaeque conceptaculo 701
vallis inclusae Stygias inrigant paludes et rauca Cocyti fluenta nutriunt? indidem 702
mihi de summi fontis penita scaturrigine rorem rigentem hauritum ista confestim 703
24
defers urnula.' sic aiens crustallo dedolatum vasculum, insuper ei graviora 704
comminata, tradidit. 705
[14] At illa studiose gradum celerans montis extremum petit tumulum certe vel illic 706
inventura vitae pessimae finem. sed cum primum praedicti iugi conterminos locos 707
appulit, videt rei vastae letalem difficultatem. namque saxum immani magnitudine 708
procerum et inaccessa salebritate lubricum mediis e faucibus lapidis fontes horridos 709
evomebat, qui statim proni foraminis lacunis editi perque proclive delapsi et angusti 710
canalis exarato contecti tramite proxumam convallem latenter incidebant. dextra 711
laevaque cautibus cavatis proserpunt et longa colla porrecti saeviunt saevi dracones 712
inconivae vigiliae luminibus addictis et in perpetuam lucem pupulis excubantibus. 713
iamque et ipsae semet muniebant vocales aquae. nam et 'discede' et 'quid facis? vide' 714
et 'quid agis? cave' et 'fuge' et 'peribis' subinde clamant. sic impossibilitate ipsa 715
mutata in lapidem Psyche, quamvis praesenti corpore, sensibus tamen aberat et 716
inextricabilis periculi mole prorsus obruta lacrimarum etiam extremo solacio carebat. 717
[15] Nec Providentiae bonae graves oculos innocentis animae latuit aerumna. nam 718
supremi Iovis regalis ales illa repente propansis utrimque pinnis affuit rapax aquila 719
memorque veteris obsequii, quo ductu Cupidinis Iovi pocillatorem Phrygium 720
sustulerat, oportunam ferens opem deique numen in uxoris laboribus percolens alti 721
culminis diales vias deserit et ob os puellae praevolans incipit: 'at tu, simplex 722
alioquin et expers rerum talium, sperasne te sanctissimi nec minus truculenti fontis 723
vel unam stillam posse furari vel omnino contingere? diis etiam ipsique Iovi 724
formidabiles aquas istas Stygias vel fando comperisti, quodque vos deieratis per 725
numina deorum, deos per Stygis maiestatem solere? sed cedo istam urnulam.' 726
Et protinus adreptam completum aquae festinat libratisque pinnarum nutantium 727
molibus inter genas saevientium dentium et trisulca vibramina draconum remigium 728
dextra laevaque porrigens volentes aquas et, ut abiret innoxius, praestantes excipit, 729
commentus ob iussum Veneris petere eique se praeministrare, quare paulo facilior 730
adeundi fuit copia. 731
[16] Sic acceptam cum gaudio plenam urnulam Psyche Veneri citata rettulit. Nec 732
tamen nutum deae saevientis vel tunc expiare potuit. nam sic eam maiora atque 733
25
peiora flagitia comminans appellat renidens exitiabile: 'iam tu quidem maga videris 734
quaedam mihi et alta prorsus malefica, quae talibus praeceptis meis obtemperasti 735
naviter. sed adhuc istud, mea pupula, ministrare debebis. sume istam pyxidem,' et 736
dedit; 'protinus usque ad inferos et ipsius Orci ferales penates te derige. tunc 737
conferens pyxidem Proserpinae 'petit de te Venus,' dicito, 'modicum de tua mittas ei 738
formonsitate vel ad unam saltem dieculam sufficiens. nam quod habuit, dum filium 739
curat aegrotum, consumpsit atque contrivit omne.' sed haud immaturius redito, quia 740
me necesse est indidem delitam theatrum deorum frequentare.' 741
[17] Tunc Psyche vel maxime sensit ultimas fortunas suas et velamento reiecto ad 742
promptum exitium sese compelli manifeste comperit. quidni? quae suis pedibus 743
ultro ad Tartarum manesque commeare cogeretur. nec cunctata diutius pergit ad 744
quampiam turrim praealtam, indidem sese datura praecipitem; sic enim rebatur ad 745
inferos recte atque pulcherrime se posse descendere. sed turris prorumpit in vocem 746
subitam et 'quid te,' inquit, 'praecipitem, o misella, quaeris extinguere? quidque iam 747
novissimo periculo laborique isto temere succumbis? nam si spiritus corpore tuo 748
semel fuerit seiugatus, ibis quidem profecto ad imum Tartarum, sed inde nullo pacto 749
redire poteris. mihi ausculta. 750
[18] 'Lacedaemo Achaiae nobilis civitas non longe sita est: huius conterminam deviis 751
abditam locis quaere Taenarum. inibi spiraculum Ditis, et per portas hiantes 752
monstratur iter invium, cui te limine transmeato simul commiseris, iam canale 753
directo perges ad ipsam Orci regiam. sed non hactenus vacua debebis per illas 754
tenebras incedere, sed offas polentae mulso concretas ambabus gestare manibus, at in 755
ipso ore duas ferre stipes. iamque confecta bona parte mortiferae viae continaberis 756
claudum asinum lignorum gerulum cum agasone simili, qui te rogabit decidentis 757
sarcinae fusticulos aliquos porrigas ei, sed tu nulla voce deprompta tacita praeterito. 758
nec mora cum ad flumen mortuum venies, cui praefectus Charon, protenus expetens 759
portorium, sic ad ripam ulteriorem sutili cumba deducit commeantes. ergo et inter 760
mortuos avaritia vivit nec Charon ille et Ditis exactor, tantus deus, quicquam gratuito 761
facit, sed moriens pauper viaticum debet quaerere et aes si forte prae manu non 762
fuerit, nemo eum expirare patietur. huic squalido seni dabis nauli nomine de stipibus 763
quas feres alteram, sic tamen ut ipse sua manu de tuo sumat ore. nec setius tibi 764
26
pigrum fluentum transmeanti quidam supernatans senex mortuus putris adtollens 765
manus orabit ut eum intra navigium trahas, nec tu tamen inlicita adflectare pietate. 766
[19] 'Transito fluvio modicum te progressam textrices orabunt anus telam struentes 767
manus paulisper accommodes, nec id tamen tibi contingere fas est. nam haec omnia 768
tibi et multa alia de Veneris insidiis orientur, ut vel unam de manibus omittas 769
offulam. nec putes futile istud polentacium damnum leve; altera enim perdita lux 770
haec tibi prorsus denegabitur. canis namque praegrandis, teriugo et satis amplo 771
capite praeditus, immanis et formidabilis, tonantibus oblatrans faucibus mortuos, 772
quibus iam nil mali potest facere, frustra territando ante ipsum limen et atra atria 773
Proserpinae semper excubans servat vacuam Ditis domum. hunc offrenatum unius 774
offulae praeda facile praeteribis ad ipsamque protinus Proserpinam introibis, quae te 775
comiter excipiet ac benigne, ut et molliter assidere et prandium opipare suadeat 776
sumere. sed tu et humi reside et panem sordidum petitum esto, deinde nuntiato quid 777
adveneris, susceptoque quod offeretur rursus remeans canis saevitiam offula reliqua 778
redime ac deinde avaro navitae data quam reservaveras stipe transitoque eius fluvio 779
recolens priora vestigia ad istum caelestium siderum redies chorum. sed inter omnia 780
hoc observandum praecipue tibi censeo, ne velis aperire vel inspicere illam quam 781
feres pyxidem vel omnino divinae formonsitatis abditum curare curiosius 782
thensaurum.' 783
[20] Sic turris illa prospicua vaticinationis munus explicuit. nec morata Psyche pergit 784
Taenarum sumptisque rite stipibus illis et offulis infernum decurrit meatum 785
transitoque per silentium asinario debili et amnica stipe vectori data, neglecto 786
supernatantis mortui desiderio et spretis textricum subdolis precibus et offulae cibo 787
sopita canis horrenda rabie domum Proserpinae penetrat. nec offerentis hospitae 788
sedile delicatum vel cibum beatum amplexa, sed ante pedes eius residens humilis 789
cibario pane contenta Veneriam pertulit legationem. statimque secreto repletam 790
conclusamque pyxidem suscipit et offulae sequentis fraude caninis latratibus 791
obseratis residuaque navitae reddita stipe longe vegetior ab inferis recurrit. et 792
repetita atque adorata candida ista luce, quanquam festinans obsequium terminare, 793
mentem capitur temeraria curiositate et 'ecce,' inquit, 'inepta ego divinae 794
27
formonsitatis gerula, quae nec tantillum quidem indidem mihi delibo vel sic illi 795
amatori meo formonso placitura,' et cum dicto reserat pyxidem. 796
[21] Nec quicquam ibi rerum nec formonsitas ulla, sed infernus somnus ac vere 797
Stygius, qui statim coperculo revelatus invadit eam crassaque soporis nebula cunctis 798
eius membris perfunditur et in ipso vestigio ipsaque semita conlapsam possidet. et 799
iacebat immobilis et nihil aliud quam dormiens cadaver. 800
Sed Cupido iam cicatrice solida revalescens nec diutinam suae Psyches absentiam 801
tolerans per altissimam cubiculi quo cohibebatur elapsus fenestram refectisque 802
pennis aliquanta quiete longe velocius provolans Psychen accurrit suam detersoque 803
somno curiose et rursum in pristinam pyxidis sedem recondito Psychen innoxio 804
punctulo sagittae suae suscitat et 'ecce,' inquit, 'rursum perieras, misella, simili 805
curiositate. sed interim quidem tu provinciam, quae tibi matris meae praecepto 806
mandata est, exsequere naviter, cetera egomet videro.' his dictis amator levis in 807
pinnas se dedit, Psyche vero confestim Veneri munus reportat Proserpinae. 808
[22] Interea Cupido amore nimio peresus et aegra facie, matris suae repentinam 809
sobrietatem pertimescens, ad armillum redit alisque pernicibus caeli penetrato 810
vertice magno Iovi supplicat suamque causam probat. tunc Iuppiter prehensa 811
Cupidinis buccula manuque ad os suum relata consaviat atque sic ad illum 'licet tu,' 812
inquit, 'domine fili, numquam mihi concessu deum decretum servaris honorem, sed 813
istud pectus meum, quo leges elementorum et vices siderum disponuntur, 814
convulneraris assiduis ictibus crebrisque terrenae libidinis foedaveris casibus 815
contraque leges et ipsam Iuliam disciplinamque publicam turpibus adulteriis 816
existimationem famamque meam laeseris in serpentes, in ignes, in feras, in aves et 817
gregalia pecua serenos vultus meos sordide reformando, at tamen modestiae meae 818
memor quodque inter istas meas manus creveris, cuncta perficiam, dum tamen scias 819
aemulos tuos cavere ac, si qua nunc in terris puella praepollet pulcritudine, 820
praesentis beneficii vicem per eam mihi repensare te debere.' 821
[23] Sic fatus iubet Mercurium deos omnes ad contionem protinus convocare ac, si 822
qui coetu caelestium defuisset, in poenam decem milium nummum conventum iri 823
28
pronuntiare. quo metu statim completo caelesti theatro pro sede sublimi sedens 824
procerus Iuppiter sic enuntiat: 825
'Dei conscripti Musarum albo, adolescentem istum quod manibus meis alumnatus 826
sim, profecto scitis omnes. cuius primae iuventutis caloratos impetus freno quodam 827
coercendos existimavi; sat est cotidianis eum fabulis ob adulteria cunctasque 828
corruptelas infamatum. tollenda est omnis occasio et luxuria puerilis nuptialibus 829
pedicis alliganda. puellam elegit et virginitate privavit: teneat, possideat, amplexus 830
Psychen semper suis amoribus perfruatur.' 831
Et ad Venerem conlata facie, 'nec tu,' inquit, 'filia, quicquam contristere nec prosapiae 832
tantae tuae statuque de matrimonio mortali metuas. iam faxo nuptias non impares, 833
sed legitimas et iure civili congruas.' et ilico per Mercurium arripi Psychen et in 834
caelum perduci iubet. porrecto ambrosiae poculo, 'sume,' inquit, 'Psyche, et 835
immortalis esto, nec umquam digredietur a tuo nexu Cupido, sed istae vobis erunt 836
perpetuae nuptiae.' 837
[24] Nec mora cum cena nuptialis affluens exhibetur. Accumbebat summum torum 838
maritus, Psychen gremio suo complexus. sic et cum sua Iunone Iuppiter ac deinde 839
per ordinem toti dei. tunc poculum nectaris, quod vinum deorum est, Iovi quidem 840
suus pocillator ille rusticus puer, ceteris vero Liber ministrabat. Vulcanus cenam 841
coquebat, Horae rosis et ceteris floribus purpurabant omnia, Gratiae spargebant 842
balsama, Musae voce canora personabant; Apollo cantavit ad citharam, Venus suavi 843
musicae superingressa formonsa saltavit, scaena sibi sic concinnata, ut Musae 844
quidem chorum canerent aut tibias inflarent, Saturus et Paniscus ad fistulam 845
dicerent. sic rite Psyche convenit in manum Cupidinis et nascitur illis maturo partu 846
filia, quam Voluptatem nominamus. 847
[25] Sic captivae puellae delira et temulenta illa narrabat anicula; sed astans ego non 848
procul dolebam mehercules quod pugillares et stilum non habebam qui tam bellam 849
fabellam praenotarem. 850