APVLEI PSYCHE ET CVPIDO - The Latin Library · 1 APVLEI PSYCHE ET CVPIDO 1 [4.28] Erant in quadam...

28
1 APVLEI PSYCHE ET CVPIDO [4.28] Erant in quadam civitate rex et regina. hi tres numero filias forma conspicuas 1 habuere, sed maiores quidem natu, quamvis gratissima specie, idonee tamen 2 celebrari posse laudibus humanis credebantur, at vero puellae iunioris tam 3 praecipua, tam praeclara pulchritudo nec exprimi ac ne sufficienter quidem laudari 4 sermonis humani penuria poterat. multi denique civium et advenae copiosi, quos 5 eximii spectaculi rumor studiosa celebritate congregabat, inaccessae formonsitatis 6 admiratione stupidi et admoventes oribus suis dexteram primore digito in erectum 7 pollicem residente ut ipsam prorsus deam Venerem venerabantur religiosis 8 adorationibus. iamque proximas civitates et attiguas regiones fama pervaserat deam, 9 quam caerulum profundum pelagi peperit et ros spumantium fluctuum educavit, 10 iam numinis sui passim tributa venia in mediis conversari populi coetibus, vel certe 11 rursum novo caelestium stillarum germine non maria sed terras Venerem aliam 12 virginali flore praeditam pullulasse. 13 [29] Sic immensum procedit in dies opinio, sic insulas iam proxumas et terrae 14 plusculum provinciasque plurimas fama porrecta pervagatur. iam multi mortalium 15 longis itineribus atque altissimis maris meatibus ad saeculi specimen gloriosum 16 confluebant. Paphon nemo, Cnidon nemo ac ne ipsa quidem Cythera ad conspectum 17 deae Veneris navigabant; sacra praetereuntur, templa deformantur, pulvinaria 18 proteruntur, caerimoniae negleguntur; incoronata simulacra et arae viduae frigido 19 cinere foedatae. puellae supplicatur et in humanis vultibus deae tantae numina 20 placantur, et in matutino progressu virginis victimis et epulis Veneris absentis 21 nomen propitiatur, iamque per plateas commeantem populi frequenter floribus sertis 22 et solutis adprecantur. haec honorum caelestium ad puellae mortalis cultum 23 inmodica translatio verae Veneris vehementer incendit animos et inpatiens 24 indignationis capite quassanti fremens altius sic secum disserit: 25 [30] 'En rerum naturae prisca parens, en elementorum origo initialis, en orbis totius 26 alma Venus, quae cum mortali puella partiario maiestatis honore tractor. et nomen 27 meum caelo conditum terrenis sordibus profanatur! nimirum communi numinis 28 piamento vicariae venerationis incertum sustinebo et imaginem meam circumferet 29

Transcript of APVLEI PSYCHE ET CVPIDO - The Latin Library · 1 APVLEI PSYCHE ET CVPIDO 1 [4.28] Erant in quadam...

1

APVLEI PSYCHE ET CVPIDO

[4.28] Erant in quadam civitate rex et regina. hi tres numero filias forma conspicuas 1

habuere, sed maiores quidem natu, quamvis gratissima specie, idonee tamen 2

celebrari posse laudibus humanis credebantur, at vero puellae iunioris tam 3

praecipua, tam praeclara pulchritudo nec exprimi ac ne sufficienter quidem laudari 4

sermonis humani penuria poterat. multi denique civium et advenae copiosi, quos 5

eximii spectaculi rumor studiosa celebritate congregabat, inaccessae formonsitatis 6

admiratione stupidi et admoventes oribus suis dexteram primore digito in erectum 7

pollicem residente ut ipsam prorsus deam Venerem venerabantur religiosis 8

adorationibus. iamque proximas civitates et attiguas regiones fama pervaserat deam, 9

quam caerulum profundum pelagi peperit et ros spumantium fluctuum educavit, 10

iam numinis sui passim tributa venia in mediis conversari populi coetibus, vel certe 11

rursum novo caelestium stillarum germine non maria sed terras Venerem aliam 12

virginali flore praeditam pullulasse. 13

[29] Sic immensum procedit in dies opinio, sic insulas iam proxumas et terrae 14

plusculum provinciasque plurimas fama porrecta pervagatur. iam multi mortalium 15

longis itineribus atque altissimis maris meatibus ad saeculi specimen gloriosum 16

confluebant. Paphon nemo, Cnidon nemo ac ne ipsa quidem Cythera ad conspectum 17

deae Veneris navigabant; sacra praetereuntur, templa deformantur, pulvinaria 18

proteruntur, caerimoniae negleguntur; incoronata simulacra et arae viduae frigido 19

cinere foedatae. puellae supplicatur et in humanis vultibus deae tantae numina 20

placantur, et in matutino progressu virginis victimis et epulis Veneris absentis 21

nomen propitiatur, iamque per plateas commeantem populi frequenter floribus sertis 22

et solutis adprecantur. haec honorum caelestium ad puellae mortalis cultum 23

inmodica translatio verae Veneris vehementer incendit animos et inpatiens 24

indignationis capite quassanti fremens altius sic secum disserit: 25

[30] 'En rerum naturae prisca parens, en elementorum origo initialis, en orbis totius 26

alma Venus, quae cum mortali puella partiario maiestatis honore tractor. et nomen 27

meum caelo conditum terrenis sordibus profanatur! nimirum communi numinis 28

piamento vicariae venerationis incertum sustinebo et imaginem meam circumferet 29

2

puella moritura. frustra me pastor ille, cuius iustitiam fidemque magnus 30

comprobavit Iuppiter, ob eximiam speciem tantis praetulit deabus. sed non adeo 31

gaudens ista, quaecumque est, meos honores usurpabit: iam faxo huius etiam ipsius 32

inlicitae formonsitatis paeniteat.' et vocat confestim puerum suum pinnatum illum et 33

satis temerarium, qui malis suis moribus contempta disciplina publica, flammis et 34

sagittis armatus, per alienas domos nocte discurrens et omnium matrimonia 35

corrumpens impune committit tanta flagitia et nihil prorsus boni facit. hunc, 36

quanquam genuina licentia procacem, verbis quoque insuper stimulat et perducit ad 37

illam civitatem et Psychen—hoc enim nomine puella nuncupabatur—[31] coram 38

ostendit et tota illa perlata de formositatis aemulatione fabula gemens ac fremens 39

indignatione: 'per ego te,' inquit, 'maternae caritatis foedera deprecor, per tuae 40

sagittae dulcia vulnera, per flammae istius mellitas uredines, vindictam tuae parenti, 41

sed plenam tribue et in pulchritudinem contumacem severiter vindica; idque unum 42

et pro omnibus unicum volens effice: virgo ista amore flagrantissimo teneatur 43

hominis extremi, quem et dignitatis et patrimonii simul et incolumitatis ipsius 44

Fortuna damnavit, tamque infimi ut per totum orbem non inveniat miseriae suae 45

comparem.' sic effata et osculis hiantibus filium diu ac pressule saviata proximas oras 46

reflui litoris petit plantisque roseis vibrantium fluctuum summo rore calcato ecce iam 47

profundi maris sudo resedit vertice. et ipsum quod incipit velle en statim, quasi 48

pridem praeceperit, non moratur marinum obsequium. adsunt Nerei filiae chorum 49

canentes et Portunus caerulis barbis hispidus et gravis piscoso sinu Salacia et auriga 50

parvulus delphini Palaemon. iam passim maria persultantes Tritonum catervae: hic 51

concha sonaci leniter bucinat, ille serico tegmine flagrantiae solis obsistit inimici, 52

alius sub oculis dominae speculum progerit, curru biiuges alii subnatant. talis ad 53

Oceanum pergentem Venerem comitatur exercitus. 54

[32] Interea Psyche cum sua sibi perspicua pulchritudine nullum decoris sui fructum 55

percipit. spectatur ab omnibus, laudatur ab omnibus, nec quisquam non rex, non 56

regius, nec de plebe saltem cupiens eius nuptiarum petitor accedit. mirantur quidem 57

divinam speciem, sed ut simulacrum fabre politum mirantur omnes. olim duae 58

maiores sorores, quarum temperatam formonsitatem nulli diffamarant populi, procis 59

regibus desponsae iam beatas nuptias adeptae, sed Psyche virgo vidua domi residens 60

deflet desertam suam solitudinem aegra corporis, animi saucia, et quamvis gentibus 61

3

totis complacitam odit in se suam formonsitatem. sic infortunatissimae filiae 62

miserrimus pater suspectatis caelestibus odiis et irae superum metuens, dei Milesii 63

vetustissimum percontatur oraculum et a tanto numine precibus et victimis ingratae 64

virgini petit nuptias et maritum. sed Apollo, quanquam Graecus et Ionicus, propter 65

Milesiae conditorem sic Latina sorte respondit: 66

[33] 'montis in excelsi scopulo, rex, siste puellam 67

ornatam mundo funerei thalami. 68

nec speres generum mortali stirpe creatum, 69

sed saevum atque ferum vipereumque malum, 70

quod pinnis volitans super aethera cuncta fatigat 71

flammaque et ferro singula debilitat, 72

quod tremit ipse Iovis, quo numina terrificantur 73

fluminaque horrescunt et Stygiae tenebrae.' 74

Rex olim beatus affatu sanctae vaticinationis accepto pigens tristisque retro domum 75

pergit suaeque coniugi praecepta sortis enodat infaustae. maeretur, fletur, lamentatur 76

diebus plusculis. sed dirae sortis iam urget taeter effectus. iam feralium nuptiarum 77

miserrimae virgini choragium struitur, iam taedae lumen atrae fuliginis cinere 78

marcescit, et sonus tibiae zygiae mutatur in querulum Ludii modum cantusque 79

laetus hymenaei lugubri finitur ululatu et puella nuptura deterget lacrimas ipso suo 80

flammeo. sic adfectae domus triste fatum cuncta etiam civitas congemebat luctuque 81

publico confestim congruens edicitur iustitium. 82

[34] Sed monitis caelestibus parendi necessitas misellam Psychen ad destinatam 83

poenam efflagitabat. perfectis igitur feralis thalami cum summo maerore sollemnibus 84

toto prosequente populo vivum producitur funus et lacrimosa Psyche comitatur non 85

nuptias sed exequias suas. ac dum maesti parentes et tanto malo perciti nefarium 86

facinus perficere cunctantur, ipsa illa filia talibus eos adhortatur vocibus: 'Quid 87

infelicem senectam fletu diutino cruciatis? quid spiritum vestrum, qui magis meus 88

est, crebris eiulatibus fatigatis? quid lacrimis inefficacibus ora mihi veneranda 89

foedatis? quid laceratis in vestris oculis mea lumina? quid canitiem scinditis? quid 90

pectora, quid ubera sancta tunditis? haec erunt vobis egregiae formonsitatis meae 91

praeclara praemia. invidiae nefariae letali plaga percussi sero sentitis. cum gentes et 92

4

populi celebrarent nos divinis honoribus, cum novam me Venerem ore consono 93

nuncuparent, tunc dolere, tunc flere, tunc me iam quasi peremptam lugere debuistis. 94

iam sentio, iam video solo me nomine Veneris perisse. ducite me et cui sors addixit 95

scopulo sistite. festino felices istas nuptias obire, festino generosum illum maritum 96

meum videre. quid differo, quid detrecto venientem, qui totius orbis exitio natus est?' 97

[35] Sic profata virgo conticuit ingressuque iam valido pompae populi prosequentis 98

sese miscuit. itur ad constitutum scopulum montis ardui, cuius in summo cacumine 99

statutam puellam cuncti deserunt, taedasque nuptiales, quibus praeluxerant, ibidem 100

lacrimis suis extinctas relinquentes deiectis capitibus domuitionem parant. et miseri 101

quidem parentes eius tanta clade defessi, clausae domus abstrusi tenebris, perpetuae 102

nocti sese dedidere. Psychen autem paventem ac trepidam et in ipso scopuli vertice 103

deflentem mitis aura molliter spirantis Zephyri, vibratis hinc inde laciniis et reflato 104

sinu sensim levatam suo tranqulllo spiritu vehens paulatim per devexa rupis 105

excelsae, vallis subditae florentis cespitis gremio leniter delapsam reclinat. 106

[5.1] Psyche teneris et herbosis locis in ipso toro roscidi graminis suave recubans, 107

tanta mentis perturbatione sedata, dulce conquievit. iamque sufficienti recreata 108

somno placido resurgit animo. videt lucum proceris et vastis arboribus consitum, 109

videt fontem vitreo latice perlucidum medio luci meditullio. prope fontis adlapsum 110

domus regia est, aedificata non humanis manibus sed divinis artibus. iam scies ab 111

introitu primo dei cuiuspiam luculentum et amoenum videre te diversorium. nam 112

summa laquearia citro et ebore curiose cavata subeunt aureae columnae, parietes 113

omnes argenteo caelamine conteguntur bestiis et id genus pecudibus occurrentibus 114

ob os introeuntium. mirus prorsum homo, immo semideus vel certe deus qui 115

[magnae artis] suptilitate tantum efferavit argentum. enimvero pavimenta ipsa 116

lapide pretioso caesim deminuto in varia picturae genera discriminantur: 117

vehementer, iterum ac saepius beatos illos, qui super gemmas et monilia calcant. iam 118

ceterae partes longe lateque dispositae domus sine pretio pretiosae totique parietes 119

solidati massis aureis splendore proprio coruscant, ut diem suum sibi domus faciat 120

licet sole nolente: sic cubicula, sic porticus, sic ipsae balneae fulgurant. nec setius 121

opes ceterae maiestati domus respondent, ut equidem illud recte videatur ad 122

conversationem humanam magno Iovi fabricatum caeleste palatium. 123

5

[2] Invitata Psyche talium locorum oblectatione propius accessit et paulo fidentior 124

intra limen sese facit; mox prolectante studio pulcherrimae visionis rimatur singula 125

et altrinsecus aedium horrea sublimi fabrica perfecta magnisque congesta gazis 126

conspicit. nec est quicquam quod ibi non est. sed praeter ceteram tantarum 127

divitiarum admirationem hoc erat praecipue mirificum, quod nullo vinculo, nullo 128

claustro, nullo custode totius orbis thensaurus ille muniebatur. haec ei summa cum 129

voluptate visenti offert sese vox quaedam corporis sui nuda et 'quid,' inquit, 'domina, 130

tantis obstupescis opibus? tua sunt haec omnia. prohinc cubiculo te refer et lectulo 131

lassitudinem refove et ex arbitrio lavacrum pete. nos, quarum voces accipis, tuae 132

famulae sedulo tibi praeministrabimus nec corporis curatae tibi regales epulae 133

morabuntur. 134

[3] Sensit Psyche divinae providentiae beatitudinem monitusque, voces informes 135

audiens, et prius somno et mox lavacro fatigationem sui diluit, visoque statim 136

proximo semirotundo suggestu, propter instrumentum cenatorium rata refectui suo 137

commodum, libens accumbit. et ilico vini nectarei eduliumque variorum fercula 138

copiosa nullo serviente, sed tantum spiritu quodam impulsa subministrantur. nec 139

quemquam tamen illa videre poterat, sed verba tantum audiebat excidentia et solas 140

voces famulas habebat. post opimas dapes quidam introcessit et cantavit invisus, et 141

alius citharam pulsavit, quae videbatur nec ipsa. tunc modulatae multitudinis 142

conferta vox aures eius affertur, ut, quamvis hominum nemo pareret, chorus tamen 143

esse pateret. 144

[4] Finitis voluptatibus vespera suadente concedit Psyche cubitum. iamque provecta 145

nocte clemens quidam sonus aures eius accedit. tunc virginitati suae pro tanta 146

solitudine metuens et pavet et horrescit et quovis malo plus timet quod ignorat. 147

iamque aderat ignobilis maritus et torum inscenderat et uxorem sibi Psychen fecerat 148

et ante lucis exortum propere discesserat. statim voces cubiculo praestolatae novam 149

nuptam interfectae virginitatis curant. haec diutino tempore sic agebantur. atque ut 150

est natura redditum, novitas per assiduam consuetudinem delectationem ei 151

commendarat et sonus vocis incertae solitudinis erat solacium. 152

Interea parentes eius indefesso luctu atque maerore consenescebant, latiusque 153

porrecta fama sorores illae maiores cuncta cognorant propereque maestae atque 154

6

lugubres deserto lare certatim ad parentum suorum conspectum adfatumque 155

perrexerant. 156

[5] Ea nocte ad suam Psychen sic infit maritus namque praeter oculos et manibus et 157

auribus is [nihil minus] sentiebatur: 'Psyche dulcissima et cara uxor, exitiabile tibi 158

periculum minatur fortuna saevior quod observandum pressiore cautela censeo. 159

sorores iam tuae mortis opinione turbatae tuumque vestigium requirentes scopulum 160

istum protinus aderunt, quarum si quas forte lamentationes acceperis, neque 161

respondeas, immo nec prospicias omnino; ceterum mihi quidem gravissimum 162

dolorem, tibi vero summum creabis exitium.' Annuit et ex arbitrio mariti se facturam 163

spopondit, sed eo simul cum nocte dilapso diem totum lacrimis ac plangoribus 164

misella consumit, se nunc maxime prorsus perisse iterans, quae beati carceris 165

custodia septa et humanae conversationis colloquio viduata nec sororibus quidem 166

suis de se maerentibus opem salutarem ferre ac ne videre eas quidem omnino posset. 167

nec lavacro nec cibo nec ulla denique refectione recreata flens ubertim decessit ad 168

somnum. 169

[6] Nec mora cum paulo maturius lectum maritus accubans eamque etiam nunc 170

lacrimantem complexus sic expostulat: 'Haecine mihi pollicebare, Psyche mea? quid 171

iam de te tuus maritus expecto, quid spero? et perdia et pernox nec inter amplexus 172

coniugales desinis cruciatum. age iam nunc ut voles, et animo tuo damnosa poscenti 173

pareto! tantum memineris meae seriae monitionis, cum coeperis sero paenitere.' Tunc 174

illa precibus et dum se morituram comminatur extorquet a marito cupitis adnuat, ut 175

sorores videat, luctus mulceat, ora conferat. sic ille novae nuptae precibus veniam 176

tribuit et insuper, quibuscumque vellet eas auri vel monilium donare concessit, sed 177

identidem monuit ac saepe terruit, ne quando sororum pernicioso consilio suasa de 178

forma mariti quaerat, neve se sacrilega curiositate de tanto fortunarum suggestu 179

pessum deiciat nec suum postea contingat amplexum. gratias egit marito iamque 180

laetior animo 'sed prius,' inquit, 'centies moriar quam tuo isto dulcissimo conubio 181

caream. amo enim et efflictim te, quicumque es, diligo aeque ut meum spiritum, nec 182

ipsi Cupidini comparo. sed istud etiam meis precibus, oro, largire et illi tuo famulo 183

Zephyro praecipe, simili vectura sorores hic mihi sistat'; et imprimens oscula 184

suasoria et ingerens verba mulcentia et inserens membra cogentia haec etiam 185

7

blanditiis astruit: 'mi mellite, mi marite, tuae Psychae dulcis anima.' vi ac potestate 186

Venerii susurrus invitus succubuit maritus et cuncta se facturum spopondit atque, 187

etiam luce proxumante, de manibus uxoris evanuit. 188

[7] At illae sorores percontatae scopulum locumque illum, quo fuerat Psyche deserta, 189

festinanter adveniunt ibique difflebant oculos et plangebant ubera, quoad crebris 190

earum eiulatibus saxa cautesque parilem sonum resultarent. iamque nomine proprio 191

sororem miseram ciebant, quoad sono penetrabili vocis ululabilis per prona delapso 192

amens et trepida Psyche procurrit e domo et 'quid,' inquit, 'vos miseris 193

lamentationibus necquicquam effligitis? quam lugetis, adsum. lugubres voces 194

desinite et diutinis lacrimis madentes genas siccate tandem, quippe cum iam possitis 195

quam plangebatis amplecti.' Tunc vocatum Zephyrum praecepti maritalis admonet. 196

nec mora cum ille parens imperio statim clementissimis flatibus innoxia vectura 197

deportat illas. iam mutuis amplexibus et festinantibus saviis sese perfruuntur et illae 198

sedatae lacrimae postliminio redeunt prolectante gaudio. 'sed et tectum,' inquit, 'et 199

larem nostrum laetae succedite et afflictas animas cum Psyche vestra recreate.' 200

[8] Sic allocuta summas opes domus aureae vocumque servientium populosam 201

familiam demonstrat auribus earum lavacroque pulcherrimo et inhumanae mensae 202

lautitiis eas opipare reficit, ut illarum prorsus caelestium divitiarum copiis 203

affluentibus satiatae iam praecordiis penitus nutrirent invidiam. denique altera 204

earum satis scrupulose curioseque percontari non desinit, quis illarum caelestium 205

rerum dominus, quisve vel qualis ipsius sit maritus. nec tamen Psyche coniugale 206

illud praeceptum ullo pacto temerat vel pectoris arcanis exigit, sed e re nata confingit 207

esse iuvenem quendam et speciosum, commodum lanoso barbitio genas 208

inumbrantem, plerumque rurestribus ac montanis venatibus occupatum. Et ne qua 209

sermonis procedentis labe consilium tacitum proderetur, auro facto gemmosisque 210

monilibus onustas eas statim vocato Zephyro tradit reportandas. 211

[9] Quo protinus perpetrato sorores egregiae domum redeuntes iamque gliscentis 212

invidiae felle flagrantes multa secum sermonibus mutuis perstrepebant. sic denique 213

infit altera: 'En orba et saeva et iniqua Fortuna! hocine tibi complacuit, ut utroque 214

parente prognatae diversam sortem sustineremus? et nos quidem, quae natu maiores 215

sumus, maritis advenis ancillae deditae, extorres et lare et ipsa patria degamus longe 216

8

parentum velut exulantes, haec autem novissima, quam fetu satiante postremus 217

partus effudit, tantis opibus et deo marito potita sit, quae nec uti recte tanta bonorum 218

copia novit? vidisti, soror, quanta in domo iacent et qualia monilia, quae praenitent 219

vestes, quae splendicant gemmae, quantum praeterea passim calcatur aurum. quodsi 220

maritum etiam tam formonsum tenet, ut affirmat, nulla nunc in orbe toto felicior 221

vivit. fortassis tamen procedente consuetudine et adfectione roborata deam quoque 222

illam deus maritus efficiet. sic est hercules, sic se gerebat ferebatque. iam iam sursum 223

respicit et deam spirat mulier, quae voces ancillas habet et ventis ipsis imperitat. at 224

ego misera primum patre meo seniorem maritum sortita sum, dein cucurbita 225

calviorem et quovis puero pusilliorem, cunctam domum seris et catenis obditam 226

custodientem.' 227

[10] Suscipit alia: 'ego vero maritum articulari etiam morbo complicatum 228

curvatumque ac per hoc rarissimo Venerem meam recolentem sustineo, plerumque 229

detortos et duratos in lapidem digitos eius perfricans, fomentis olidis et pannis 230

sordidis et foetidis cataplasmatibus manus tam delicatas istas adurens nec uxoris 231

officiosam faciem sed medicae laboriosam personam sustinens. et tu quidem, soror, 232

videris, quam patienti vel potius servili—dicam enim libere quod sentio—haec 233

perferas animo; enimvero ego nequeo sustinere ulterius tam beatam fortunam 234

conlapsam indignae. recordare enim, quam superbe, quam adroganter nobiscum 235

egerit et ipsa iactatione inmodicae ostentationis tumentem suum prodiderit animum, 236

deque tantis divitiis exigua nobis invita proiecerit confestimque praesentia nostra 237

gravata propelli et efflari exsibilarique nos iusserit. nec sum mulier nec omnino spiro, 238

nisi eam pessum de tantis opibus deiecero. ac si tibi etiam, ut par est, inacuit nostra 239

contumelia, consilium validum requiramus ambae. iamque ista, quae ferimus, non 240

parentibus nostris ac nec ulli monstremus alii, immo nec omnino quicquam de eius 241

salute norimus. sat est, quod ipsae vidimus quae vidisse paenituit, nedum ut 242

genitoribus et omnibus populis tam beatum eius differamus praeconium. nec sunt 243

enim beati, quorum divitias nemo novit. sciet se non ancillas sed sorores habere 244

maiores. et nunc quidem concedamus ad maritos et lares pauperes nostros sed plane 245

sobrios revisamus diuque cogitationibus pressioribus instructae ad superbiam 246

poeniendam firmiores redeamus.' 247

9

[11] Placet pro bono duabus malis malum consilium totisque illis tam pretiosis 248

muneribus absconditis comam trahentes et proinde ut merebantur ora lacerantes 249

simulatos redintegrant fletus. ac sic parentes quoque redulcerato prorsum dolore 250

raptim deterrentes vesania turgidae domus suas contendunt dolum scelestum, immo 251

vero parricidium, struentes contra sororem insontem. 252

Interea Psychen maritus ille, quem nescit, rursum suis illis nocturnis sermonibus sic 253

commonet: 'videsne, quantum tibi periculum? velitatur Fortuna eminus, ac nisi longe 254

firmiter praecaves, mox comminus congredietur. perfidae lupulae magnis conatibus 255

nefarias insidias tibi comparant, quarum summa est, ut te suadeant meos explorare 256

vultus, quos, ut tibi saepe praedixi, non videbis si videris. ergo igitur si posthac 257

pessimae illae lamiae noxiis animis armatae venerint—venient autem, scio—neque 258

omnino sermonem conferas et si id tolerare pro genuina simplicitate proque animi 259

tui teneritudine non potueris, certe de marito nil quicquam vel audias vel 260

respondeas. nam et familiam nostram iam propagabimus et hic adhuc infantilis 261

uterus gestat nobis infantem alium, si texeris nostra secreta silentio, divinum, si 262

profanaveris, mortalem.' 263

[12] Nuntio Psyche laeta florebat et divinae subolis solacio plaudebat et futuri 264

pignoris gloria gestiebat et materni nominis dignitate gaudebat. crescentes dies et 265

menses exeuntes anxia numerat et sarcinae nesciae rudimento miratur de brevi 266

punctulo tantum incrementulum locupletis uteri. 267

Sed iam pestes illae taeterrimaeque Furiae anhelantes vipereum virus et festinantes 268

impia celeritate navigabant. tunc sic iterum momentarius maritus suam Psychen 269

admonet: 'dies ultima et casus extremus est: sexus infestus et sanguis inimicus iam 270

sumpsit arma et castra commovit et aciem direxit et classicum personavit; iam 271

mucrone destricto iugulum tuum nefariae tuae sorores petunt. heu quantis 272

urguemur cladibus, Psyche dulcissima. tui nostrique miserere religiosaque 273

continentia domum, maritum, teque et istum parvulum nostrum imminentis ruinae 274

infortunio libera. nec illas scelestas feminas, quas tibi post internecivum odium et 275

calcata sanguinis foedera sorores appellare non licet, vel videas vel audias, cum in 276

morem Sirenum scopulo prominentes funestis vocibus saxa personabunt.' 277

10

[13] Suscipit Psyche singultu lacrimoso sermonem incertans: 'iam dudum, quod 278

sciam, fidei atque parciloquio meo perpendisti documenta, nec eo setius 279

adprobabitur tibi nunc etiam firmitas animi mei. tu modo Zephyro nostro rursum 280

praecipe, fungatur obsequio, et in vicem denegatae sacrosanctae imaginis tuae redde 281

saltem conspectum sororum. per istos cinnameos et undique pendulos crines tuos, 282

per teneras et teretis et mei similes genas, per pectus nescio quo calore fervidum, sic 283

in hoc saltem parvulo cognoscam faciem tuam: supplicis anxiae piis precibus 284

erogatus, germani complexus indulge fructum et tibi devotae Psychae animam 285

gaudio recrea. nec quicquam amplius in tuo vultu requiro. iam nil officiunt mihi nec 286

ipsae nocturnae tenebrae: teneo te, meum lumen.' 287

His verbis et amplexibus mollibus decantatus maritus lacrimasque eius suis crinibus 288

detergens se facturum spopondit et praevertit statim lumen nascentis diei. 289

[14] Iugum sororium consponsae factionis ne parentibus quidem visis recta de 290

navibus scopulum petunt illum praecipiti cum velocitate nec venti ferentis oppertae 291

praesentiam licentiosa cum temeritate prosiliunt in altum. nec immemor Zephyrus 292

regalis edicti, quamvis invitus, susceptas eas gremio spirantis aurae solo reddidit. at 293

illae incunctatae statim conferto vestigio domum penetrant complexaeque praedam 294

suam sororis nomen ementientes thensaurumque penitus abditae fraudis vultu laeto 295

tegentes sic adulant: 'Psyche, non ita ut pridem parvula, et ipsa iam mater es. 296

quantum, putas, boni nobis in ista geris perula; quantis gaudiis totam domum 297

nostram hilarabis. o nos beatas, quas infantis aurei nutrimenta laetabunt. qui si 298

parentum, ut oportet, pulchritudini responderit, prorsus Cupido nascetur.' 299

[15] Sic adfectione simulata paulatim sororis invadunt animum. statimque eas 300

lassitudine viae sedilibus refotas et balnearum vaporosis fontibus curatas 301

pulcherrime triclinio mirisque illis et beatis edulibus atque tuccetis oblectat. iubet 302

citharam loqui: psallitur; tibias agere: sonatur; choros canere: cantatur. quae cuncta 303

nullo praesente dulcissimis modulis animos audientium remulcebant. nec tamen 304

scelestarum feminarum nequitia vel illa mellita cantus dulcedine mollita conquievit, 305

sed ad destinatam fraudium pedicam sermonem conferentes dissimulanter occipiunt 306

sciscitari, qualis ei maritus et unde natalium, secta cuia proveniret. tunc illa 307

simplicitate nimia pristini sermonis oblita novum commentum instruit aitque 308

11

maritum suum de provincia proxima magnis pecuniis negotiantem iam medium 309

cursum aetatis agere, interspersum rara canitie. nec in sermone isto tantillum morata 310

rursum opiparis muneribus eas onustas ventoso vehiculo reddidit. 311

[16] Sed dum Zephyri tranquillo spiritu sublimatae domum redeunt, sic secum 312

altercantes: 'quid, soror, dicimus de tam monstruoso fatuae illius mendacio? tunc 313

adolescens modo florenti lanugine barbam instruens, nunc aetate media candenti 314

canitie lucidus. quis ille, quem temporis modici spatium repentina senecta 315

reformavit? nil aliud repperies, mi soror, quam vel mendacia istam pessimam 316

feminam confingere vel formam mariti sui nescire; quorum utrum verum est, opibus 317

istis quam primum exterminanda est. quodsi viri sui faciem ignorat, deo profecto 318

denupsit et deum nobis praegnatione ista gerit. certe si divini puelli—quod absit— 319

haec mater audierit, statim me laqueo nexili suspendam. ergo interim ad parentes 320

nostros redeamus et exordio sermonis huius quam concolores fallacias adtexamus.' 321

[17] Sic inflammatae, parentibus fastidienter appellatis et nocte turbatae vigiliis, 322

perditae matutino scopulum pervolant et inde solito venti praesidio vehementer 323

devolant lacrimisque pressura palpebrarum coactis hoc astu puellam appellant: 'tu 324

quidem felix et ipsa tanti mali ignorantia beata sedes incuriosa periculi tui, nos 325

autem, quae pervigili cura rebus tuis excubamus, cladibus tuis misere cruciamur. pro 326

vero namque comperimus, nec te, sociae scilicet doloris casusque tui, celare 327

possumus, immanem colubrum multinodis voluminibus serpentem, veneno noxio 328

colla sanguinantem hiantemque ingluvie profunda, tecum noctibus latenter 329

adquiescere. nunc recordare sortis Pythicae, quae te trucis bestiae nuptiis destinatam 330

esse clamavit. et multi coloni quique circumsecus venantur et accolae plurimi 331

viderunt eum vespera redeuntem e pastu proximique fluminis vadis innatantem. 332

[18] 'nec diu blandis alimoniarum obsequiis te saginaturum omnes adfirmant, sed, 333

cum primum praegnationem tuam plenus maturaverit uterus, opimiore fructu 334

praeditam devoraturum. ad haec iam tua est existimatio, utrum sororibus pro tua 335

cara salute sollicitis adsentiri velis et declinata morte nobiscum secura periculi 336

vivere, an saevissimae bestiae sepeliri visceribus. quodsi te ruris huius vocalis 337

solitudo, vel clandestinae Veneris faetidi periculosique concubitus et venenati 338

serpentis amplexus delectant, certe piae sorores nostrum fecerimus.' 339

12

Tunc Psyche misella, utpote simplex et animi tenella, rapitur verborum tam tristium 340

formidine: extra terminum mentis suae posita prorsus omnium mariti monitionum 341

suarumque promissionum memoriam effudit et in profundum calamitatis sese 342

praecipitavit, tremensque et exangui colore lurida tertiata verba semihianti voce 343

substrepens sic ad illas ait: 344

[19] 'Vos quidem, carissimae sorores, ut par erat, in officio vestrae pietatis 345

permanetis, verum et illi, qui talia vobis adfirmant, non videntur mihi mendacium 346

fingere. nec enim umquam viri mei vidi faciem vel omnino cuiatis sit novi, sed 347

tantum nocturnis subaudiens vocibus maritum incerti status et prorsus lucifugam 348

tolero bestiamque aliquam recte dicentibus vobis merito consentio. meque 349

magnopere semper a suis terret aspectibus malumque grande de vultus curiositate 350

praeminatur. nunc si quam salutarem opem periclitanti sorori vestrae potestis 351

adferre, iam nunc subsistite; ceterum incuria sequens prioris providentiae beneficia 352

conrumpet.' 353

Tunc nanctae iam portis patentibus nudatum sororis animum facinerosae mulieres, 354

omissis tectae machinae latibulis, destrictis gladiis fraudium simplicis puellae 355

paventes cogitationes invadunt. 356

[20] Sic denique altera: 'quoniam nos originis nexus pro tua incolumitate periculum 357

quidem ullum ante oculos habere compellit, viam, quae sola deducit iter ad salutem, 358

diu diuque cogitatam monstrabimus tibi. novaculam praeacutam, adpulsu etiam 359

palmulae lenientis exasperatam, tori qua parte cubare consuesti, latenter absconde 360

lucernamque concinnem, completam oleo, claro lumine praemicantem subde aliquo 361

claudentis aululae tegmine. omnique isto apparatu tenacissime dissimulato, 362

postquam sulcatos intrahens gressus cubile solitum conscenderit, iamque porrectus 363

et exordio somni prementis implicitus altum soporem flare coeperit, toro delapsa 364

nudoque vestigio pensilem gradum paullulatim minuens, caecae tenebrae custodia 365

liberata lucerna, praeclari tui facinoris opportunitatem de luminis consilio mutuare et 366

ancipiti telo illo audaciter, prius dextera sursum elata, nisu quam valido noxii 367

serpentis nodum cervicis et capitis abscide. nec nostrum tibi deerit subsidium; sed 368

cum primum illius morte salutem tibi feceris, anxiae praestolatae advolabimus 369

cunctisque istis opibus tecum relatis, votivis nuptiis hominem te iungemus homini.' 370

13

[21] Tali verborum incendio flammata viscera sororis iam prorsus ardentis deserentes 371

ipsae protinus, tanti mali confinium sibi etiam eximie metuentes, flatus alitis impulsu 372

solito provectae super scopulum ilico pernici se fuga proripiunt statimque conscensis 373

navibus abeunt. 374

at Psyche relicta sola, nisi quod infestis Furiis agitata sola non est, aestu pelagi simile 375

maerendo fluctuat et, quamvis statuto consilio et obstinato animo, iam tamen facinori 376

manus admovens adhuc incerta consilii titubat multisque calamitatis suae distrahitur 377

affectibus. festinat differt, audet trepidat, diffidit irascitur et, quod est ultimum, in 378

eodem corpore odit bestiam, diligit maritum. vespera tamen iam noctem trahente 379

praecipiti festinatione nefarii sceleris instruit apparatum. nox aderat et maritus 380

aderat priusque Veneris proeliis velitatus in altum soporem descenderat. 381

[22] Tunc Psyche, et corporis et animi alioquin infirma, fati tamen saevitia 382

subministrante viribus roboratur et prolata lucerna et adrepta novacula sexum 383

audacia mutatur. sed cum primum luminis oblatione tori secreta claruerunt, videt 384

omnium ferarum mitissimam dulcissimamque bestiam, ipsum illum Cupidinem 385

formonsum deum formonse cubantem, cuius aspectu lucernae quoque lumen 386

hilaratum increbruit et acuminis sacrilegi novaculam paenitebat. at vero Psyche tanto 387

aspectu deterrita et impos animi, marcido pallore defecta tremensque desedit in imos 388

poplites et ferrum quaerit abscondere, sed in suo pectore; quod profecto fecisset, nisi 389

ferrum timore tanti flagitii manibus temerariis delapsum evolasset. iamque lassa, 390

salute defecta, dum saepius divini vultus intuetur pulchritudinem, recreatur animi. 391

Videt capitis aurei genialem caesariem ambrosia temulentam, cervices lacteas 392

genasque purpureas pererrantes crinium globos decoriter impeditos, alios 393

antependulos, alios retropendulos, quorum splendore nimio fulgurante iam et ipsum 394

lumen lucernae vacillabat. per umeros volatilis dei pinnae roscidae micanti flore 395

candicant et quamvis alis quiescentibus extimae plumulae tenellae ac delicatae 396

tremule resultantes inquieta lasciviunt. ceterum corpus glabellum atque luculentum 397

et quale peperisse Venerem non paeniteret. ante lectuli pedes iacebat arcus et 398

pharetra et sagittae, magni dei propitia tela. 399

14

[23] Quae dum insatiabili animo Psyche, satis et curiosa, rimatur atque pertrectat et 400

mariti sui miratur arma, depromit unam de pharetra sagittam et puncto pollicis 401

extremam aciem periclitabunda trementis etiam nunc articuli nisu fortiore pupugit 402

altius, ut per summam cutem roraverint parvulae sanguinis rosei guttae. sic ignara 403

Psyche sponte in Amoris incidit amorem. tunc magis magisque cupidine flagrans 404

Cupidinis, prona in eum efflictim inhians patulis ac petulantibus saviis festinanter 405

ingestis, de somni mensura metuebat. sed dum bono tanto percita saucia mente 406

fluctuat, lucerna illa sive perfidia pessima sive invidia noxia sive quod tale corpus 407

contingere et quasi basiare et ipsa gestiebat, evomuit de summa luminis sui stillam 408

ferventis olei super umerum dei dexterum. hem audax et temeraria lucerna et amoris 409

vile ministerium, ipsum ignis totius deum aduris, cum te scilicet amator aliquis, ut 410

diutius cupitis etiam nocte potiretur, primus invenerit. sic inustus exiluit deus 411

visaque detectae fidei colluvie protinus ex osculis et manibus infelicissimae coniugis 412

tacitus avolavit. 413

[24] At Psyche, statim resurgentis eius crure dextero manibus ambabus adrepto, 414

sublimis evectionis appendix miseranda et per nubilas plagas penduli comitatus 415

extrema consequia, tandem fessa delabitur solo. Nec deus amator humi iacentem 416

deserens, involavit proximam cupressum deque eius alto cacumine sic eam graviter 417

commotus adfatur: 418

'Ego quidem, simplicissima Psyche, parentis meae Veneris praeceptorum immemor, 419

quae te miseri extremique hominis devinctam cupidine infimo matrimonio addici 420

iusserat, ipse potius amator advolavi tibi. sed hoc feci leviter, scio, et praeclarus ille 421

sagittarius ipse me telo meo percussi teque coniugem meam feci, ut bestia scilicet tibi 422

viderer et ferro caput excideres meum, quod istos amatores tuos oculos gerit. haec 423

tibi identidem semper cavenda censebam, haec benivole remonebam. sed illae 424

quidem consiliatrices egregiae tuae tam perniciosi magisterii dabunt actutum mihi 425

poenas, te vero tantum fuga mea punivero.' et cum termino sermonis pinnis in altum 426

se proripuit. 427

[25] Psyche vero humi prostrata et quantum visu poterat volatus mariti prospiciens, 428

extremis affligebat lamentationibus animum. sed ubi remigio plumae raptum 429

maritum proceritas spatii fecerat alienum, per proximi fluminis marginem 430

15

praecipitem sese dedit. sed mitis fluvius, in honorem dei scilicet, qui et ipsas aquas 431

urere consuevit, metuens sibi, confestim eam innoxio volumine super ripam 432

florentem herbis exposuit. tunc forte Pan deus rusticus iuxta supercilium amnis 433

sedebat, complexus Echo montanam deam eamque voculas omnimodas edocens 434

recinere. proxime ripam vago pastu lasciviunt comam fluvii tondentes capellae. 435

hircuosus deus sauciam Psychen atque defectam, utcumque casus eius non inscius, 436

clementer ad se vocatam sic permulcet verbis lenientibus: 437

'Puella scitula, sum quidem rusticanus et upilio, sed senectutis prolixae beneficio 438

multis experimentis instructus. verum si recte coniecto, quod profecto prudentes viri 439

divinationem autumant, ab isto titubante et saepius vacillante vestigio deque nimio 440

pallore corporis et assiduo suspiritu, immo et ipsis maerentibus oculis tuis, amore 441

nimio laboras. ergo mihi ausculta nec te rursus praecipitio vel ullo mortis accersitae 442

genere perimas. luctum desine et pone maerorem, precibusque potius Cupidinem 443

deorum maximum percole, et utpote adolescentem delicatum luxuriosumque blandis 444

obsequiis promerere.' 445

[26] Sic locuto deo pastore nulloque sermone reddito, sed adorato tantum numine 446

salutari, Psyche pergit ire. sed cum aliquam multum viae laboranti vestigio 447

pererrasset, inscio quodam tramite iam die labente accedit quandam civitatem, in 448

qua regnum maritus unius sororis eius optinebat. qua re cognita Psyche nuntiari 449

praesentiam suam sorori desiderat; mox inducta mutuis amplexibus alternae 450

salutationis expletis, percontanti causas adventus sui sic incipit: 451

'Meministi consilium vestrum scilicet quo mihi suasistis ut bestiam, quae mariti 452

mentito nomine mecum quiescebat, priusquam ingluvie voraci me misellam hauriret, 453

ancipiti novacula peremerem. sed cum primum, ut aeque placuerat, conscio lumine 454

vultus eius aspexi, video mirum divinumque prorsus spectaculum, ipsum illum deae 455

Veneris filium, ipsum inquam Cupidinem, leni quiete sopitum. ac dum tanti boni 456

spectaculo percita et nimia voluptatis copia turbata fruendi laborarem inopia, casu 457

scilicet pessumo lucerna fervens oleum rebullivit in eius umerum. quo dolore statim 458

somno recussus, ubi me ferro et igni conspexit armatam, ʻtu quidem,' inquit, 'ob istud 459

tam dirum facinus confestim toro meo divorte tibique res tuas habeto, ego vero 460

16

sororem tuam'—et nomen quo tu censeris aiebat—'iam mihi confarreatis nuptiis 461

coniugabo.' et statim Zephyro praecipit ultra terminos me domus eius efflaret.' 462

[27] Necdum sermonem Psyche finierat, et illa vesanae libidinis et invidiae noxiae 463

stimulis agitata, e re concinnato mendacio fallens maritum, quasi de morte parentum 464

aliquid conperisset, statim navem ascendit et ad illum scopulum protinus pergit et 465

quamvis alio flante vento, caeca spe tamen inhians, 'accipe me,' dicens, 'Cupido, 466

dignam te coniugem et tu, Zephyre, suscipe dominam' saltu se maximo praecipitem 467

dedit. nec tamen ad illum locum vel saltem mortua pervenire potuit. nam per saxa 468

cautium membris iactatis atque dissipatis et, proinde ut merebatur, laceratis 469

visceribus suis alitibus bestiisque obvium ferens pabulum interiit. 470

Nec vindictae sequentis poena tardavit. nam Psyche rursus errabundo gradu 471

pervenit ad civitatem aliam, in qua pari modo soror morabatur alia. nec setius et ipsa 472

fallacie germanitatis inducta et in sororis sceleratas nuptias aemula festinavit ad 473

scopulum inque simile mortis exitium cecidit. 474

[28] Interim, dum Psyche quaesitioni Cupidinis intenta populos circumibat, ille 475

vulnere lucernae dolens in ipso thalamo matris iacens ingemebat. tunc avis peralba 476

illa gavia, quae super fluctus marinos pinnis natat, demergit sese propere ad Oceani 477

profundum gremium. ibi commodum Venerem lavantem natantemque propter 478

assistens indicat adustum filium eius, gravi vulneris dolore maerentem, dubium 479

salutis iacere iamque per cunctorum ora populorum rumoribus conviciisque variis 480

omnem Veneris familiam male audire, quod ille quidem montano scortatu, tu vero 481

marino natatu secesseritis ac per hoc non voluptas ulla, non gratia, non lepos, sed 482

incompta et agrestia et horrida cuncta sint, non nuptiae coniugales, non amicitiae 483

sociales, non liberum caritates, sed enormis eluvies et squalentium foederum insuave 484

fastidium. haec illa verbosa et satis curiosa avis in auribus Veneris fili lacerans 485

existimationem ganniebat. 486

At Venus irata solidum exclamat repente: 'ergo iam ille bonus filius meus habet 487

amicam aliquam? prome agedum, quae sola mihi servis amanter, nomen eius, quae 488

puerum ingenuum et investem sollicitavit, sive illa de Nympharum populo seu de 489

Horarum numero seu de Musarum choro vel de mearum Gratiarum ministerio.' 490

17

Nec loquax illa conticuit avis, sed 'nescio,' inquit, 'domina: puto puellam—si probe 491

memini, Psyches nomine dicitur—efflicte cupere.' 492

Tunc indignata Venus exclamavit vel maxime: 'Psychen ille, meae formae succubam, 493

mei nominis aemulam, si vere diligit, nimirum illud incrementum lenam me putavit, 494

cuius monstratu puellam illam cognosceret.' 495

[29] Haec quiritans properiter emergit e mari suumque protinus aureum thalamum 496

petit, et reperto sicut audierat aegroto puero, iam inde a foribus quam maxime boans, 497

'honesta,' inquit, 'haec et natalibus nostris bonaeque tuae frugi congruentia, ut 498

primum quidem tuae parentis—immo dominae—praecepta calcares, nec sordidis 499

amoribus inimicam meam cruciares, verum etiam hoc aetatis puer tuis licentiosis et 500

immaturis iungeres amplexibus, ut ego nurum scilicet tolerarem inimicam? sed 501

utique praesumis nugo et corruptor et inamabilis te solum generosum, nec me iam 502

per aetatem posse concipere. velim ergo scias multo te meliorem filium alium 503

genituram, immo ut contumeliam magis sentias, aliquem de meis adoptaturam 504

vernulis eique donaturam istas pinnas et flammas et arcum et ipsas sagittas et 505

omnem meam supellectilem, quam tibi non ad hos usus dederam. nec enim de patris 506

tui bonis ad instructionem istam quicquam concessum est. 507

[30] 'Sed male prima pueritia inductus es et acutas manus habes et maiores tuos 508

irreverenter pulsasti totiens et ipsam matrem tuam, me inquam ipsam, parricida 509

denudas cotidie et percussisti saepius et quasi viduam utique contemnis nec vitricum 510

tuum fortissimum illum maximumque bellatorem metuis. quidni? cui saepius in 511

angorem mei paelicatus puellas propinare consuesti. sed iam faxo te lusus huius 512

paeniteat et sentias acidas et amaras istas nuptias. sed nunc inrisui habita quid agam? 513

quo me conferam? quibus modis stelionem istum cohibeam? petamne auxilium ab 514

inimica mea Sobrietate, quam propter huius ipsius luxuriam offendi saepius? at 515

rusticae squalentisque feminae conloquium prorsus horresco. nec tamen vindictae 516

solacium undeunde spernendum est. illa mihi prorsus adhibenda est nec ulla alia, 517

quae castiget asperrime nugonem istum, pharetram explicet et sagittas dearmet, 518

arcum enodet, taedam deflammet, immo et ipsum corpus eius acrioribus remediis 519

coerceat. tunc iniuriae meae litatum crediderim, cum eius comas, quas istis manibus 520

18

meis subinde aureo nitore perstrinxi, deraserit, pinnas, quas meo gremio nectarei 521

fontis infeci, praetotonderit.' 522

[31] Sic effata foras sese proripit infesta et stomachata biles venerias. sed eam 523

protinus Ceres et Iuno continantur visamque vultu tumido quaesiere, cur truci 524

supercilio tantam venustatem micantium oculorum coerceret. at illa 'oportune,' 525

inquit, 'ardenti prorsus isto meo pectori violentiam scilicet perpetraturae venitis. sed 526

totis, oro, vestris viribus Psychen illam fugitivam volaticam mihi requirite. nec enim 527

vos utique domus meae famosa fabula et non dicendi filii mei facta latuerunt.' 528

Tunc illae, non ignarae quae gesta sunt, palpare Veneris iram saevientem sic adortae: 529

'quid tale, domina, deliquit tuus filius, ut animo pervicaci voluptates illius impugnes 530

et, quam ille diligit, tu quoque perdere gestias? quod autem, oramus, isti crimen, si 531

puellae lepidae libenter arrisit? an ignoras eum masculum et iuvenem esse vel certe 532

iam, quot sit annorum, oblita es? an, quod aetatem portat bellule, puer tibi semper 533

videtur? mater autem tu et praeterea cordata mulier filii tui lusus semper explorabis 534

curiose, et in eo luxuriem culpabis et amores revinces, et tuas artes tuasque delicias 535

in formonso filio reprehendes? quis autem te deum, quis hominum patietur passim 536

cupidines populis disseminantem, cum tuae domus amores amare coerceas et 537

vitiorum muliebrium publicam praecludas officinam?' 538

Sic illae metu sagittarum patrocinio gratioso Cupidini, quamvis absenti, 539

blandiebantur. sed Venus indignata ridicule tractari suas iniurias praeversis illis 540

alterorsus concito gradu pelago viam capessit. 541

[6.1] Interea Psyche variis iactabatur discursibus, dies noctesque mariti 542

vestigationibus inquieta animo, tanto cupidior iratum licet, si non uxoriis blanditiis 543

lenire, certe servilibus precibus propitiare. et prospecto templo quodam in ardui 544

montis vertice 'unde autem,' inquit, 'scio an istic meus degat dominus?' et ilico dirigit 545

citatum gradum, quem defectum prorsus adsiduis laboribus spes incitabat et votum. 546

iamque naviter emensis celsioribus iugis pulvinaribus sese proximam intulit. videt 547

spicas frumentarias in acervo et alias flexiles in corona et spicas hordei videt. erant et 548

falces et operae messoriae mundus omnis, sed cuncta passim iacentia et incuria 549

confusa et, ut solet aestu, laborantium manibus proiecta. haec singula Psyche curiose 550

19

dividit et discretim semota rite componit, rata scilicet nullius dei fana ac caerimonias 551

neglegere se debere, sed omnium benivolam misericordiam corrogare. 552

[2] Haec eam sollicite seduloque curantem Ceres alma deprehendit et longum 553

exclamat protinus: 'ain, Psyche miseranda? totum per orbem Venus anxia 554

disquisitione tuum vestigium furens animi requirit, teque ad extremum supplicium 555

expetit et totis numinis sui viribus ultionem flagitat: tu vero rerum mearum tutelam 556

nunc geris et aliud quicquam cogitas nisi de tua salute? 557

Tunc Psyche pedes eius advoluta et uberi fletu rigans deae vestigia humumque 558

verrens crinibus suis, multiiugis precibus editis veniam postulabat: 'per ego te 559

frugiferam tuam dexteram istam deprecor, per laetificas messium caerimonias, per 560

tacita secreta cistarum, et per famulorum tuorum draconum pinnata curricula et 561

glebae Siculae sulcamina, et currum rapacem et terram tenacem, et illuminarum 562

Proserpinae nuptiarum demeacula et luminosarum filiae inventionum remeacula, et 563

cetera quae silentio tegit Eleusinis Atticae sacrarium: miserandae Psyches animae, 564

supplicis tuae, subsiste. inter istam spicarum congeriem patere vel pauculos dies 565

delitescam, quoad deae tantae saeviens ira spatio temporis mitigetur vel certe meae 566

vires diutino labore fessae quietis intervallo leniantur.' 567

[3] Suscipit Ceres: 'tuis quidem lacrimosis precibus et commoveor et opitulari cupio, 568

sed cognatae meae, cum qua etiam foedus antiquum amicitiae colo, bonae praeterea 569

feminae, malam gratiam subire nequeo. decede itaque istis aedibus protinus et quod 570

a me retenta custoditaque non fueris optimi consule.' 571

Contra spem suam repulsa Psyche et afflicta duplici maestitia iter retrorsum 572

porrigens inter subsitae convallis sublucidum lucum prospicit fanum sollerti fabrica 573

structum. nec ullam vel dubiam spei melioris viam volens omittere, sed adire 574

cuiuscumque dei veniam, sacratis foribus proximat. videt dona pretiosa et lacinias 575

auro litteratas ramis arborum postibusque suffixas, quae cum gratia facti nomen 576

deae, cui fuerant dicata, testabantur. tunc genu nixa et manibus aram tepentem 577

amplexa detersis ante lacrimis sic adprecatur: 578

[4] 'Magni Iovis germana et coniuga, sive tu Sami, quae sola partu vagituque et 579

alimonia tua gloriatur, tenes vetusta delubra; sive celsae Carthaginis, quae te 580

20

virginem vectura leonis caelo commeantem percolit, beatas sedes frequentas; sive 581

prope ripas Inachi, qui te iam nuptam Tonantis et reginam dearum memorat, inclitis 582

Argivorum praesides moenibus; quam cunctus oriens Zygiam veneratur et omnis 583

occidens Lucinam appellat: sis meis extremis casibus Iuno Sospita meque in tantis 584

exanclatis laboribus defessam imminentis periculi metu libera. quod sciam, soles 585

praegnatibus periclitantibus ultro subvenire.' 586

Ad istum modum supplicanti statim sese Iuno cum totius sui numinis augusta 587

dignitate praesentat et protinus 'quam vellem' inquit, 'per fidem, nutum meum 588

precibus tuis accommodare. sed contra voluntatem Veneris, nurus meae, quam filiae 589

semper dilexi loco, praestare me pudor non sinit. tunc etiam legibus, quae servos 590

alienos profugos invitis dominis vetant suscipi, prohibeor.' 591

[5] Isto quoque fortunae naufragio Psyche perterrita, nec indipisci iam maritum 592

volatilem quiens, tota spe salutis deposita, sic ipsa suas cogitationes consuluit: 'iam 593

quae possunt alia meis aerumnis temptari vel adhiberi subsidia, cui nec dearum 594

quidem, quamquam volentium, potuerunt prodesse suffragia? quo rursum itaque 595

tantis laqueis inclusa vestigium porrigam, quibusque tectis vel etiam tenebris 596

abscondita magnae Veneris inevitabiles oculos effugiam? quin igitur masculum 597

tandem sumis animum et cassae speculae renuntias fortiter et ultroneam te dominae 598

tuae reddis et vel sera modestia saevientes impetus eius mitigas? qui scias an etiam 599

quem diu quaeritas illic in domo matris repperias?' sic ad dubium obsequium, immo 600

ad certum exitium praeparata, principium futurae secum meditabatur obsecrationis. 601

[6] At Venus terrenis remediis inquisitionis abnuens caelum petit. iubet construi 602

currum, quem ei Vulcanus aurifex subtili fabrica studiose poliverat et ante thalami 603

rudimentum nuptiale munus obtulerat, limae tenuantis detrimento conspicuum et 604

ipsius auri damno pretiosum. de multis quae circa cubiculum dominae stabulant 605

procedunt quattuor candidae columbae et hilaris incessibus picta colla torquentes 606

iugum gemmeum subeunt susceptaque domina laetae subvolant. currum deae 607

prosequentes gannitu constrepenti lasciviunt passeres et ceterae quae dulce cantitant 608

aves melleis modulis suave resonantes adventum deae pronuntiant. cedunt nubes et 609

Caelum filiae panditur et summus aether cum gaudio suscipit deam, nec obvias 610

aquilas vel accipitres rapaces pertimescit magnae Veneris canora familia. 611

21

[7] Tunc se protinus ad Iovis regias arces dirigit et petitu superbo Mercuri, dei 612

vocalis, operae necessariam usuram postulat. nec renuit Iovis caerulum supercilium. 613

tunc ovans ilico, comitante etiam Mercurio,Venus caelo demeat eique sollicite serit 614

verba: 615

'Frater Arcadi, scis nempe sororem tuam Venerem sine Mercuri praesentia nil 616

unquam fecisse nec te praeterit utique, quanto iam tempore delitescentem ancillam 617

nequiverim repperire. nil ergo superest quam tuo praeconio praemium 618

investigationis publicitus edicere. fac ergo mandatum matures meum et indicia qui 619

possit agnosci manifeste designes, ne, si quis occultationis illicitae crimen subierit, 620

ignorantiae se possit excusatione defendere.' et simul dicens libellum ei porrigit ubi 621

Psyches nomen continebatur et cetera. quo facto protinus domum secessit. 622

[8] Nec Mercurius omisit obsequium. nam per omnium ora populorum passim 623

discurrens sic mandatae praedicationis munus exequebatur: 'si quis a fuga retrahere 624

vel occultam demonstrare poterit fugitivam regis filiam, Veneris ancillam, nomine 625

Psychen, conveniat retro metas Murtias Mercurium praedicatorem, accepturus 626

indicivae nomine ab ipsa Venere septem savia suavia et unum blandientis adpulsu 627

linguae longe mellitum.' 628

Ad hunc modum pronuntiante Mercurio tanti praemii cupido certatim omnium 629

mortalium studium adrexerat. quae res nunc vel maxime sustulit Psyches omnem 630

cunctationem. iamque fores ei dominae proximanti occurrit una de famulitione 631

Veneris nomine Consuetudo, statimque quantum maxime potuit, exclamat: 'tandem, 632

ancilla nequissima, dominam habere te scire coepisti? an pro cetera morum tuorum 633

temeritate istud quoque nescire te fingis, quantos labores circa tuas inquisitiones 634

sustinuerimus? sed bene, quod meas potissimum manus incidisti et inter Orci 635

cancros iam ipsos haesisti, datura scilicet actutum tantae contumaciae poenas.' 636

[9] Et audaciter in capillos eius inmissa manu trahebat eam nequaquam renitentem. 637

quam ubi primum inductam oblatamque sibi conspexit Venus, laetissimum 638

cachinnum extollit et qualem solent frequenter irati, caputque quatiens et ascalpens 639

aurem dexteram 'tandem,' inquit, 'dignata es socrum tuam salutare? an potius 640

maritum, qui tuo vulnere periclitatur, intervisere venisti? sed esto secura, iam enim 641

22

excipiam te ut bonam nurum condecet'; et 'ubi sunt,' inquit, 'Sollicitudo atque 642

Tristities, ancillae meae?' quibus intro vocatis torquendam tradidit eam. at illae 643

sequentes erile praeceptum Psychen misellam flagellis afflictam et ceteris tormentis 644

excruciatam iterum dominae conspectui reddunt. tunc rursus sublato risu Venus 'et 645

ecce,' inquit, 'nobis turgidi ventris sui lenocinio commovet miserationem, unde me 646

praeclara subole aviam beatam scilicet faciat. felix vero ego, quae in ipso aetatis meae 647

flore vocabor avia, et vilis ancillae filius nepos Veneris audiet. quanquam inepta ego 648

frustra filium dicam; impares enim nuptiae et praeterea in villa sine testibus et patre 649

non consentiente factae legitimae non possunt videri ac per hoc spurius iste nascetur, 650

si tamen partum omnino perferre te patiemur.' 651

[10] His editis involat eam vestemque plurifariam diloricat capilloque discisso et 652

capite conquassato graviter affligit, et accepto frumento et hordeo et milio et 653

papavere et cicere et lente et faba commixtisque acervatim confusis in unum 654

grumulum sic ad illam: 'videris enim mihi tam deformis ancilla nullo alio sed tantum 655

sedulo ministerio amatores tuos promereri: iam ergo et ipsa frugem tuam 656

periclitabor. discerne seminum istorum passivam congeriem singulisque granis rite 657

dispositis atque seiugatis ante istam vesperam opus expeditum approbato mihi.' 658

Sic assignato tantorum seminum cumulo ipsa cenae nuptiali concessit. nec Psyche 659

manus admolitur inconditae illi et inextricabili moli, sed immanitate praecepti 660

consternata silens obstupescit. tunc formicula illa parvula atque ruricola, certa 661

difficultatis tantae laborisque, miserta contubernalis magni dei socrusque saevitiam 662

execrata, discurrens naviter convocat corrogatque cunctam formicarum accolarum 663

classem: 'miseremini, terrae omniparentis agiles alumnae, miseremini et Amoris 664

uxori, puellae lepidae, periclitanti prompta velocitate succurrite.' ruunt aliae 665

superque aliae sepedum populorum undae summoque studio singulae granatim 666

totum digerunt acervum separatimque distributis dissitisque generibus e conspectu 667

perniciter abeunt. 668

[11] Sed initio noctis e convivio nuptiali vino madens et fraglans balsama Venus 669

remeat totumque revincta corpus rosis micantibus visaque diligentia miri laboris 670

'non tuum,' inquit, 'nequissima, nec tuarum manuum istud opus, sed illius, cui tuo, 671

immo et ipsius, malo placuisti': et frusto cibarii panis ei proiecto cubitum facessit. 672

23

interim Cupido solus interioris domus unici cubiculi custodia clausus coercebatur 673

acriter, partim ne petulanti luxurie vulnus gravaret, partim ne cum sua cupita 674

conveniret. sic ergo distentis et sub uno tecto separatis amatoribus taetra nox 675

exanclata. 676

Sed Aurora commodum inequitante vocatae Psychae Venus infit talia: 'videsne illud 677

nemus, quod fluvio praeterluenti ripisque longis attenditur, cuius imi gurgites 678

vicinum fontem respiciunt? oves ibi nitentes aurique colore florentes incustodito 679

pastu vagantur. inde de coma pretiosi velleris floccum mihi confestim quoquo modo 680

quaesitum afferas censeo.' 681

[12] Perrexit Psyche volenter non obsequium quidem illa functura, sed requiem 682

malorum praecipitio fluvialis rupis habitura. sed inde de fluvio musicae suavis 683

nutricula, leni crepitu dulcis aurae divinitus inspirata, sic vaticinatur arundo viridis: 684

'Psyche, tantis aerumnis exercita, neque tua miserrima morte meas sanctas aquas 685

polluas nec vero istud horae contra formidabiles oves feras aditum, quoad de solis 686

fraglantia mutuatae calorem truci rabie solent efferri cornuque acuto et fronte saxea 687

et non nunquam venenatis morsibus in exitium saevire mortalium; sed dum meridies 688

solis sedaverit vaporem et pecua spiritus fluvialis serenitate conquieverint, poteris 689

sub illa procerissima platano, quae mecum simul unum fluentum bibit, latenter 690

abscondere. et cum primum mitigata furia laxaverint oves animum, percussis 691

frondibus attigui nemoris lanosum aurum repperies, quod passim stirpibus convexis 692

obhaerescit.' 693

[13] Sic harundo simplex et humana Psychen aegerrimam salutem suam docebat. nec 694

auscultatu paenitendo diligenter instructa illa cessavit, sed observatis omnibus 695

furatrina facili flaventis auri mollitie congestum gremium Veneri reportat. nec tamen 696

apud dominam saltem secundi laboris periculum secundum testimonium meruit, sed 697

contortis superciliis subridens amarum sic inquit: 'nec me praeterit huius quoque 698

facti auctor adulterinus. sed iam nunc ego sedulo periclitabor an oppido forti animo 699

singularique prudentia sis praedita. videsne insistentem celsissimae illi rupi montis 700

ardui verticem, de quo fontis atri fuscae defluunt undae proxumaeque conceptaculo 701

vallis inclusae Stygias inrigant paludes et rauca Cocyti fluenta nutriunt? indidem 702

mihi de summi fontis penita scaturrigine rorem rigentem hauritum ista confestim 703

24

defers urnula.' sic aiens crustallo dedolatum vasculum, insuper ei graviora 704

comminata, tradidit. 705

[14] At illa studiose gradum celerans montis extremum petit tumulum certe vel illic 706

inventura vitae pessimae finem. sed cum primum praedicti iugi conterminos locos 707

appulit, videt rei vastae letalem difficultatem. namque saxum immani magnitudine 708

procerum et inaccessa salebritate lubricum mediis e faucibus lapidis fontes horridos 709

evomebat, qui statim proni foraminis lacunis editi perque proclive delapsi et angusti 710

canalis exarato contecti tramite proxumam convallem latenter incidebant. dextra 711

laevaque cautibus cavatis proserpunt et longa colla porrecti saeviunt saevi dracones 712

inconivae vigiliae luminibus addictis et in perpetuam lucem pupulis excubantibus. 713

iamque et ipsae semet muniebant vocales aquae. nam et 'discede' et 'quid facis? vide' 714

et 'quid agis? cave' et 'fuge' et 'peribis' subinde clamant. sic impossibilitate ipsa 715

mutata in lapidem Psyche, quamvis praesenti corpore, sensibus tamen aberat et 716

inextricabilis periculi mole prorsus obruta lacrimarum etiam extremo solacio carebat. 717

[15] Nec Providentiae bonae graves oculos innocentis animae latuit aerumna. nam 718

supremi Iovis regalis ales illa repente propansis utrimque pinnis affuit rapax aquila 719

memorque veteris obsequii, quo ductu Cupidinis Iovi pocillatorem Phrygium 720

sustulerat, oportunam ferens opem deique numen in uxoris laboribus percolens alti 721

culminis diales vias deserit et ob os puellae praevolans incipit: 'at tu, simplex 722

alioquin et expers rerum talium, sperasne te sanctissimi nec minus truculenti fontis 723

vel unam stillam posse furari vel omnino contingere? diis etiam ipsique Iovi 724

formidabiles aquas istas Stygias vel fando comperisti, quodque vos deieratis per 725

numina deorum, deos per Stygis maiestatem solere? sed cedo istam urnulam.' 726

Et protinus adreptam completum aquae festinat libratisque pinnarum nutantium 727

molibus inter genas saevientium dentium et trisulca vibramina draconum remigium 728

dextra laevaque porrigens volentes aquas et, ut abiret innoxius, praestantes excipit, 729

commentus ob iussum Veneris petere eique se praeministrare, quare paulo facilior 730

adeundi fuit copia. 731

[16] Sic acceptam cum gaudio plenam urnulam Psyche Veneri citata rettulit. Nec 732

tamen nutum deae saevientis vel tunc expiare potuit. nam sic eam maiora atque 733

25

peiora flagitia comminans appellat renidens exitiabile: 'iam tu quidem maga videris 734

quaedam mihi et alta prorsus malefica, quae talibus praeceptis meis obtemperasti 735

naviter. sed adhuc istud, mea pupula, ministrare debebis. sume istam pyxidem,' et 736

dedit; 'protinus usque ad inferos et ipsius Orci ferales penates te derige. tunc 737

conferens pyxidem Proserpinae 'petit de te Venus,' dicito, 'modicum de tua mittas ei 738

formonsitate vel ad unam saltem dieculam sufficiens. nam quod habuit, dum filium 739

curat aegrotum, consumpsit atque contrivit omne.' sed haud immaturius redito, quia 740

me necesse est indidem delitam theatrum deorum frequentare.' 741

[17] Tunc Psyche vel maxime sensit ultimas fortunas suas et velamento reiecto ad 742

promptum exitium sese compelli manifeste comperit. quidni? quae suis pedibus 743

ultro ad Tartarum manesque commeare cogeretur. nec cunctata diutius pergit ad 744

quampiam turrim praealtam, indidem sese datura praecipitem; sic enim rebatur ad 745

inferos recte atque pulcherrime se posse descendere. sed turris prorumpit in vocem 746

subitam et 'quid te,' inquit, 'praecipitem, o misella, quaeris extinguere? quidque iam 747

novissimo periculo laborique isto temere succumbis? nam si spiritus corpore tuo 748

semel fuerit seiugatus, ibis quidem profecto ad imum Tartarum, sed inde nullo pacto 749

redire poteris. mihi ausculta. 750

[18] 'Lacedaemo Achaiae nobilis civitas non longe sita est: huius conterminam deviis 751

abditam locis quaere Taenarum. inibi spiraculum Ditis, et per portas hiantes 752

monstratur iter invium, cui te limine transmeato simul commiseris, iam canale 753

directo perges ad ipsam Orci regiam. sed non hactenus vacua debebis per illas 754

tenebras incedere, sed offas polentae mulso concretas ambabus gestare manibus, at in 755

ipso ore duas ferre stipes. iamque confecta bona parte mortiferae viae continaberis 756

claudum asinum lignorum gerulum cum agasone simili, qui te rogabit decidentis 757

sarcinae fusticulos aliquos porrigas ei, sed tu nulla voce deprompta tacita praeterito. 758

nec mora cum ad flumen mortuum venies, cui praefectus Charon, protenus expetens 759

portorium, sic ad ripam ulteriorem sutili cumba deducit commeantes. ergo et inter 760

mortuos avaritia vivit nec Charon ille et Ditis exactor, tantus deus, quicquam gratuito 761

facit, sed moriens pauper viaticum debet quaerere et aes si forte prae manu non 762

fuerit, nemo eum expirare patietur. huic squalido seni dabis nauli nomine de stipibus 763

quas feres alteram, sic tamen ut ipse sua manu de tuo sumat ore. nec setius tibi 764

26

pigrum fluentum transmeanti quidam supernatans senex mortuus putris adtollens 765

manus orabit ut eum intra navigium trahas, nec tu tamen inlicita adflectare pietate. 766

[19] 'Transito fluvio modicum te progressam textrices orabunt anus telam struentes 767

manus paulisper accommodes, nec id tamen tibi contingere fas est. nam haec omnia 768

tibi et multa alia de Veneris insidiis orientur, ut vel unam de manibus omittas 769

offulam. nec putes futile istud polentacium damnum leve; altera enim perdita lux 770

haec tibi prorsus denegabitur. canis namque praegrandis, teriugo et satis amplo 771

capite praeditus, immanis et formidabilis, tonantibus oblatrans faucibus mortuos, 772

quibus iam nil mali potest facere, frustra territando ante ipsum limen et atra atria 773

Proserpinae semper excubans servat vacuam Ditis domum. hunc offrenatum unius 774

offulae praeda facile praeteribis ad ipsamque protinus Proserpinam introibis, quae te 775

comiter excipiet ac benigne, ut et molliter assidere et prandium opipare suadeat 776

sumere. sed tu et humi reside et panem sordidum petitum esto, deinde nuntiato quid 777

adveneris, susceptoque quod offeretur rursus remeans canis saevitiam offula reliqua 778

redime ac deinde avaro navitae data quam reservaveras stipe transitoque eius fluvio 779

recolens priora vestigia ad istum caelestium siderum redies chorum. sed inter omnia 780

hoc observandum praecipue tibi censeo, ne velis aperire vel inspicere illam quam 781

feres pyxidem vel omnino divinae formonsitatis abditum curare curiosius 782

thensaurum.' 783

[20] Sic turris illa prospicua vaticinationis munus explicuit. nec morata Psyche pergit 784

Taenarum sumptisque rite stipibus illis et offulis infernum decurrit meatum 785

transitoque per silentium asinario debili et amnica stipe vectori data, neglecto 786

supernatantis mortui desiderio et spretis textricum subdolis precibus et offulae cibo 787

sopita canis horrenda rabie domum Proserpinae penetrat. nec offerentis hospitae 788

sedile delicatum vel cibum beatum amplexa, sed ante pedes eius residens humilis 789

cibario pane contenta Veneriam pertulit legationem. statimque secreto repletam 790

conclusamque pyxidem suscipit et offulae sequentis fraude caninis latratibus 791

obseratis residuaque navitae reddita stipe longe vegetior ab inferis recurrit. et 792

repetita atque adorata candida ista luce, quanquam festinans obsequium terminare, 793

mentem capitur temeraria curiositate et 'ecce,' inquit, 'inepta ego divinae 794

27

formonsitatis gerula, quae nec tantillum quidem indidem mihi delibo vel sic illi 795

amatori meo formonso placitura,' et cum dicto reserat pyxidem. 796

[21] Nec quicquam ibi rerum nec formonsitas ulla, sed infernus somnus ac vere 797

Stygius, qui statim coperculo revelatus invadit eam crassaque soporis nebula cunctis 798

eius membris perfunditur et in ipso vestigio ipsaque semita conlapsam possidet. et 799

iacebat immobilis et nihil aliud quam dormiens cadaver. 800

Sed Cupido iam cicatrice solida revalescens nec diutinam suae Psyches absentiam 801

tolerans per altissimam cubiculi quo cohibebatur elapsus fenestram refectisque 802

pennis aliquanta quiete longe velocius provolans Psychen accurrit suam detersoque 803

somno curiose et rursum in pristinam pyxidis sedem recondito Psychen innoxio 804

punctulo sagittae suae suscitat et 'ecce,' inquit, 'rursum perieras, misella, simili 805

curiositate. sed interim quidem tu provinciam, quae tibi matris meae praecepto 806

mandata est, exsequere naviter, cetera egomet videro.' his dictis amator levis in 807

pinnas se dedit, Psyche vero confestim Veneri munus reportat Proserpinae. 808

[22] Interea Cupido amore nimio peresus et aegra facie, matris suae repentinam 809

sobrietatem pertimescens, ad armillum redit alisque pernicibus caeli penetrato 810

vertice magno Iovi supplicat suamque causam probat. tunc Iuppiter prehensa 811

Cupidinis buccula manuque ad os suum relata consaviat atque sic ad illum 'licet tu,' 812

inquit, 'domine fili, numquam mihi concessu deum decretum servaris honorem, sed 813

istud pectus meum, quo leges elementorum et vices siderum disponuntur, 814

convulneraris assiduis ictibus crebrisque terrenae libidinis foedaveris casibus 815

contraque leges et ipsam Iuliam disciplinamque publicam turpibus adulteriis 816

existimationem famamque meam laeseris in serpentes, in ignes, in feras, in aves et 817

gregalia pecua serenos vultus meos sordide reformando, at tamen modestiae meae 818

memor quodque inter istas meas manus creveris, cuncta perficiam, dum tamen scias 819

aemulos tuos cavere ac, si qua nunc in terris puella praepollet pulcritudine, 820

praesentis beneficii vicem per eam mihi repensare te debere.' 821

[23] Sic fatus iubet Mercurium deos omnes ad contionem protinus convocare ac, si 822

qui coetu caelestium defuisset, in poenam decem milium nummum conventum iri 823

28

pronuntiare. quo metu statim completo caelesti theatro pro sede sublimi sedens 824

procerus Iuppiter sic enuntiat: 825

'Dei conscripti Musarum albo, adolescentem istum quod manibus meis alumnatus 826

sim, profecto scitis omnes. cuius primae iuventutis caloratos impetus freno quodam 827

coercendos existimavi; sat est cotidianis eum fabulis ob adulteria cunctasque 828

corruptelas infamatum. tollenda est omnis occasio et luxuria puerilis nuptialibus 829

pedicis alliganda. puellam elegit et virginitate privavit: teneat, possideat, amplexus 830

Psychen semper suis amoribus perfruatur.' 831

Et ad Venerem conlata facie, 'nec tu,' inquit, 'filia, quicquam contristere nec prosapiae 832

tantae tuae statuque de matrimonio mortali metuas. iam faxo nuptias non impares, 833

sed legitimas et iure civili congruas.' et ilico per Mercurium arripi Psychen et in 834

caelum perduci iubet. porrecto ambrosiae poculo, 'sume,' inquit, 'Psyche, et 835

immortalis esto, nec umquam digredietur a tuo nexu Cupido, sed istae vobis erunt 836

perpetuae nuptiae.' 837

[24] Nec mora cum cena nuptialis affluens exhibetur. Accumbebat summum torum 838

maritus, Psychen gremio suo complexus. sic et cum sua Iunone Iuppiter ac deinde 839

per ordinem toti dei. tunc poculum nectaris, quod vinum deorum est, Iovi quidem 840

suus pocillator ille rusticus puer, ceteris vero Liber ministrabat. Vulcanus cenam 841

coquebat, Horae rosis et ceteris floribus purpurabant omnia, Gratiae spargebant 842

balsama, Musae voce canora personabant; Apollo cantavit ad citharam, Venus suavi 843

musicae superingressa formonsa saltavit, scaena sibi sic concinnata, ut Musae 844

quidem chorum canerent aut tibias inflarent, Saturus et Paniscus ad fistulam 845

dicerent. sic rite Psyche convenit in manum Cupidinis et nascitur illis maturo partu 846

filia, quam Voluptatem nominamus. 847

[25] Sic captivae puellae delira et temulenta illa narrabat anicula; sed astans ego non 848

procul dolebam mehercules quod pugillares et stilum non habebam qui tam bellam 849

fabellam praenotarem. 850