‘Onderwijsvernieuwing is hard nodig’ · bij de 21ste eeuw en dat tegelijk de verbinding in...
1
11 27 februari 2016 | jaargang 26 bionieuws ‘Er is nog een lange weg te gaan om te komen tot onderwijs dat beter past bij de 21ste eeuw en dat tegelijk de verbinding in stand houdt met wat zich in de 19de en 20ste eeuw aan in- zicht, kennis en praktijk heeft ont- wikkeld’, schrijft socioloog Paul Schnabel in het eindadvies Ons Onderwijs2032. Dit advies overhan- digde hij 23 januari als voorzitter van Platform Onderwijs2032 aan staatssecretaris Sander Dekker van onderwijs. Het advies geldt als de eer- ste stap in de herijking van het cur- riculum van het primair en het voortgezet onderwijs in Nederland (zie kader: Hoofdpunten Ons Onder- wijs2032). De echecs en strubbelingen rond de invoering van de Middenschool (1975), Basisvorming (1992) en Tweede Fase / Studiehuis (1998) heb- ben bij een hele generatie docenten gezorgd dat alleen bij de woorden ‘hervorming’ of ‘vernieuwing’ de ha- ren al rechtop gaan staan. ‘Dat is niet terecht’, meent biologiedocent Cees Mulder van het Kaj Munk College in Hoofddorp, de man achter biologie- docent.nl en ontwikkelaar van digi- taal lesmateriaal. ‘Onderwijsver- nieuwing is echt keihard nodig’, aldus Mulder. ‘In de kern geven we nog op dezelfde manier onderwijs als in 1880. Docenten zijn heel conserva- tief en leven vaak op hun eigen ei- landje. Er wordt weinig bewogen, ter- wijl stilstaan al achteruitgang bete- kent. Nog steeds bestaat 75 procent van het onderwijs uit feitenkennis, terwijl je dat soort kennis zo op in- ternet kunt opzoeken.’ Eindtermen Grote boosdoeners zijn volgens hem de eindtermen, die docenten wel- haast verplichten hun leerlingen vooral feiten aan te leren. ‘Neem zoiets als de opbouw van het oog’, zegt Mulder, ‘daarvan staat precies beschreven welke onderdelen je al- lemaal moet kennen. Dat is toch niet meer van deze tijd? Ik snap nog dat je functionele kennis moet hebben van het oog, dat er een lens in zit en er zoiets als een gele vlek bestaat. Maar mij lijkt het geen ramp als een leer- ling niet meteen het harde oogrok kan aanwijzen. Dat zoek je immers zo even op. Bovendien kun je juist over het oog prima vakoverstijgend onderwijs geven.’ Mulder is aangenaam verrast dat het Platform Onderwijs2032 de kerndoe- len, eindtermen en ook het toetsen en examineren ter discussie stelt. ‘Het geven van schriftelijke overho- ringen en cijfers is ontzettend ouder- wets. Laat leerlingen probleemoplos- send en vakoverstijgend in groepjes werken, zoals ze dat doen op een Technasium. Echt samen iets ontwer- pen in opdracht van een opdrachtge- ver. Zulke werkvormen sluiten veel beter aan bij de latere beroepsprak- tijk’, aldus Mulder. ‘Het betekent ook dat we als docent meer coach worden en minder bezig zijn vakinhoude- lijke kennis over te dragen.’ De Stichting Innovatie Onderwijs in Bètawetenschappen en Technologie (IOBT) is juist bezorgd dat vakinhou- delijke kennis en kunde in de nieuwe plannen naar de achtergrond ver- dwijnen. Zij schreven hierover eer- der al een reactie naar het Platform Het advies Ons Onderwijs2032 pleit voor vernieuwing van het onderwijs. Wat betekent dat voor de biologie in het voortgezet onderwijs? ‘Onderwijsvernieuwing is hard nodig’ Onderwijs2032. ‘Het ontwikkelen van noodzakelijke vaardigheden is alleen effectief binnen een stevig raamwerk van basale kennis’, stelt IOBT, waarin ook het Nederlands In- stituut voor Biologie participeert. IOBT vreest ook de inruil van de klas- sieke vakkenindeling voor interdisci- plinaire thema’s. ‘Uit ervaring blijkt dat succesvol interdisciplinair on- derwijs stoelt op een goede discipli- naire basiskennis en –kunde, zowel van leraren als leerlingen.’ Bioloog en leerplanontwikkelaar Herman Schalk van het nationaal expertisecentrum leerplanontwik- keling SLO vindt niet dat vakdiscipli- nes ter discussie staan, tenminste niet in de bovenbouw. ‘Dat staat ner- gens. Clustering in leerdomeinen is vooral bedoeld om interdisciplinair werken te bevorderen. Je heb juist vakkennis nodig om verdiepend en verbredend onderwijs, zoals nu bij Natuur, Leven en Technologie ge- beurt, te laten gedijen’, meent Schalk. ‘Ik zie het vak en de docent biologie echt niet verdwijnen. Wel ligt er de uitdaging om ons goed te bezinnen op de kern van het vak.’ Op detailniveau is er volgens hem nog weinig ingevuld, maar gezien de am- bities liggen nieuwe kerndoelen, eindtermen en andere toetsingsme- thodes voor de hand. ‘Het is koffiedik kijken, maar je kunt denken aan meer praktisch werk in het school- examen. In Engeland en Frankrijk werken ze ook veel met essays en pre- sentaties, waardoor je leert redene- ringen op te zetten’, aldus Schalk. Ook het profielwerkstuk biedt moge- lijkheden. De oorspronkelijke ver- plichting van minstens twee vakken is vervallen, maar past wel goed bij interdisciplinair werken.’ Schalk en SLO zijn in afwachting van de vorming van het Ontwerpteam, een commissie die bestaat uit docen- ten, schoolleiders en curriculumex- perts. ‘Er is dit jaar veel werk aan de winkel.’ Elk onderdeel van het oog kennen is niet van deze tijd, vindt docent Cees Mulder. ONDERWIJSVERNIEUWING Door Gert van Maanen Practicum met echte hersenen Hersenonderzoek is hot, en hersenen zijn fascinerend. Toch is de stof in het lesboek over hersenen vaak droog en lastig voor leerlingen. Een practicum met echte hersenen en opdrachten in een relevante en herkenbare context zijn dan ook een welkome verrijking van de lesstof in het boek. In deze les komen leerlingen erachter wat er misgaat in de hersenen bij Parkinson. Ze worden de assistent van Dr. Va- nessa Mei, een hersenchirurg die op het punt staat een Parkinsonpatiënt via Deep Brain Surgery te verlossen van de klachten zoals ernstige tremors. Voordat leerlingen Dr. Mei kunnen assisteren moeten ze eerst meer te weten komen over de bouw en func- tie van de hersenen. Deze voorstudie doen ze via een snijpracticum met echte kalfshersenen. Dit practicum W44 snijpracticum met hersenen, is uitgevoerd op de NIBI-conferentie in januari. www.nibi.nl/pagina/vo-2016-presentaties Groene aliens in de klas Planten zijn saai, tenminste dat den- ken veel leerlingen. Docent en lera- renopleider Gee van Duin ontwik- kelde daarom een lessenserie waarin hij leerlingen laat ervaren dat plan- ten helemaal niet saai zijn. Zo komen leerlingen erachter dat planten che- misch alarm slaan en zo de hulp in- roepen van sluipwespen die vervol- gens de plantenvreters doden. In het blok primula-porno leren leerlingen dat primula’s verschillende stijlleng- ten hebben waardoor incest (zelfbe- vruchting) voorkomen wordt. Het onderwerp transport wordt door leer- lingen zelf onderzocht met rietjes en water en de vraag hoe een sequoia van 130 meter het water uit de grond naar de bladeren kan krijgen. En in de context van tomatenteler stoeien leerlingen met een computersimula- tie waarin ze een zo groot mogelijke opbrengst moeten telen in een kas. Deze lessenserie behandelt concep- ten die normaal in verschillende hoofdstukken terugkomen, zoals transport, voortplanting, ecosy- steem, voedingsrelatie en celdiffe- rentiatie. Maar de samenhang zit hem in de vernuftigheid van planten die telkens naar boven komt. Om de leerlingen te activeren, biedt de serie veel afwisseling. Telkens zijn er proefjes, practica, filmpjes en de- monstraties. De lessenserie is te downloaden op de site van de onder- wijsconferentie 2016 bij workshop W30 Over groene aliens en het ont- saaien van planten. www.nibi.nl/pagina/vo-2016-presentaties ONDERWIJS LESIDEE ‘Ik zie het vak en de docent biologie echt niet verdwijnen’ foto ImageSelect l Een grotere nadruk op persoons- vorming is nodig. l Vaste basis van kennis en vaar- digheden ligt vast in een kern- curriculum, zodat leraren meer ruimte krijgen om onderwijs naar behoeften, ambities en wensen in te richten. l Cluster kennis in drie leerdo- meinen: Mens & Maatschappij, Natuur & Technologie, Taal & Cultuur. l Leerlingen leren kennis uit vak- ken met elkaar in verband te brengen aan de hand van maat- schappelijke vraagstukken en krijgen les in vakoverstijgende vaardigheden: leervaardigheden, creëren, kritisch denken, proble- men oplossen en samenwerken. l Scholen maken passende keuzes voor – verplichte – verbreding en verdieping. l Herijking van kerndoelen en eindtermen. l Aanpassing van de manier van toetsen en examineren. l Het vervolg wordt in interactie en dialoog met leraren ingericht. Hoofdpunten Ons Onderwijs2032
Transcript of ‘Onderwijsvernieuwing is hard nodig’ · bij de 21ste eeuw en dat tegelijk de verbinding in...
1127 februari 2016 | jaargang 26bionieuws
‘Er is nog een lange weg te gaan om te komen tot onderwijs dat beter past bij de 21ste eeuw en dat tegelijk de verbinding in stand houdt met wat zich in de 19de en 20ste eeuw aan in-zicht, kennis en praktijk heeft ont-wikkeld’, schrijft socioloog Paul Schnabel in het eindadvies Ons Onderwijs2032. Dit advies overhan-digde hij 23 januari als voorzitter van Platform Onderwijs2032 aan staatssecretaris Sander Dekker van onderwijs. Het advies geldt als de eer-ste stap in de herijking van het cur-riculum van het primair en het voortgezet onderwijs in Nederland (zie kader: Hoofdpunten Ons Onder-wijs2032).De echecs en strubbelingen rond de invoering van de Middenschool (1975), Basisvorming (1992) en Tweede Fase / Studiehuis (1998) heb-ben bij een hele generatie docenten gezorgd dat alleen bij de woorden ‘hervorming’ of ‘vernieuwing’ de ha-ren al rechtop gaan staan. ‘Dat is niet terecht’, meent biologiedocent Cees Mulder van het Kaj Munk College in Hoofddorp, de man achter biologie-docent.nl en ontwikkelaar van digi-taal lesmateriaal. ‘Onderwijsver-nieuwing is echt keihard nodig’, aldus Mulder. ‘In de kern geven we nog op dezelfde manier onderwijs als in 1880. Docenten zijn heel conserva-tief en leven vaak op hun eigen ei-landje. Er wordt weinig bewogen, ter-wijl stilstaan al achteruitgang bete-kent. Nog steeds bestaat 75 procent van het onderwijs uit feitenkennis, terwijl je dat soort kennis zo op in-ternet kunt opzoeken.’
EindtermenGrote boosdoeners zijn volgens hem de eindtermen, die docenten wel-haast verplichten hun leerlingen vooral feiten aan te leren. ‘Neem zoiets als de opbouw van het oog’, zegt Mulder, ‘daarvan staat precies beschreven welke onderdelen je al-lemaal moet kennen. Dat is toch niet
meer van deze tijd? Ik snap nog dat je functionele kennis moet hebben van het oog, dat er een lens in zit en er zoiets als een gele vlek bestaat. Maar mij lijkt het geen ramp als een leer-ling niet meteen het harde oogrok kan aanwijzen. Dat zoek je immers zo even op. Bovendien kun je juist over het oog prima vakoverstijgend onderwijs geven.’ Mulder is aangenaam verrast dat het Platform Onderwijs2032 de kerndoe-len, eindtermen en ook het toetsen en examineren ter discussie stelt. ‘Het geven van schriftelijke overho-ringen en cijfers is ontzettend ouder-wets. Laat leerlingen probleemoplos-
send en vakoverstijgend in groepjes werken, zoals ze dat doen op een Technasium. Echt samen iets ontwer-pen in opdracht van een opdrachtge-ver. Zulke werkvormen sluiten veel beter aan bij de latere beroepsprak-tijk’, aldus Mulder. ‘Het betekent ook dat we als docent meer coach worden en minder bezig zijn vakinhoude-lijke kennis over te dragen.’
De Stichting Innovatie Onderwijs in Bètawetenschappen en Technologie (IOBT) is juist bezorgd dat vakinhou-delijke kennis en kunde in de nieuwe plannen naar de achtergrond ver-dwijnen. Zij schreven hierover eer-der al een reactie naar het Platform
Het advies Ons Onderwijs2032 pleit voor vernieuwing van het onderwijs. Wat betekent dat voor de biologie in het voortgezet onderwijs?
‘Onderwijsvernieuwing is hard nodig’Onderwijs2032. ‘Het ontwikkelen van noodzakelijke vaardigheden is alleen effectief binnen een stevig raamwerk van basale kennis’, stelt IOBT, waarin ook het Nederlands In-stituut voor Biologie participeert. IOBT vreest ook de inruil van de klas-sieke vakkenindeling voor interdisci-plinaire thema’s. ‘Uit ervaring blijkt dat succesvol interdisciplinair on-derwijs stoelt op een goede discipli-naire basiskennis en –kunde, zowel van leraren als leerlingen.’Bioloog en leerplanontwikkelaar Herman Schalk van het nationaal expertisecentrum leerplanontwik-keling SLO vindt niet dat vakdiscipli-nes ter discussie staan, tenminste niet in de bovenbouw. ‘Dat staat ner-gens. Clustering in leerdomeinen is vooral bedoeld om interdisciplinair werken te bevorderen. Je heb juist vakkennis nodig om verdiepend en verbredend onderwijs, zoals nu bij Natuur, Leven en Technologie ge-beurt, te laten gedijen’, meent
Schalk. ‘Ik zie het vak en de docent biologie echt niet verdwijnen. Wel ligt er de uitdaging om ons goed te bezinnen op de kern van het vak.’ Op detailniveau is er volgens hem nog weinig ingevuld, maar gezien de am-bities liggen nieuwe kerndoelen, eindtermen en andere toetsingsme-thodes voor de hand. ‘Het is koffiedik kijken, maar je kunt denken aan meer praktisch werk in het school-examen. In Engeland en Frankrijk werken ze ook veel met essays en pre-sentaties, waardoor je leert redene-ringen op te zetten’, aldus Schalk. Ook het profielwerkstuk biedt moge-lijkheden. De oorspronkelijke ver-plichting van minstens twee vakken is vervallen, maar past wel goed bij interdisciplinair werken.’Schalk en SLO zijn in afwachting van de vorming van het Ontwerpteam, een commissie die bestaat uit docen-ten, schoolleiders en curriculumex-perts. ‘Er is dit jaar veel werk aan de winkel.’
Elk onderdeel van het oog kennen is niet van deze tijd, vindt docent Cees Mulder.
O N D E R W I J S V E R N I E U W I N GDoor Gert van Maanen
Practicum met echte hersenenHersenonderzoek is hot, en hersenen zijn fascinerend. Toch is de stof in het lesboek over hersenen vaak droog en lastig voor leerlingen. Een practicum met echte hersenen en opdrachten in een relevante en herkenbare context zijn dan ook een welkome verrijking van de lesstof in het boek. In deze les komen leerlingen erachter wat er misgaat in de hersenen bij Parkinson. Ze worden de assistent van Dr. Va-nessa Mei, een hersenchirurg die op
het punt staat een Parkinsonpatiënt via Deep Brain Surgery te verlossen van de klachten zoals ernstige tremors. Voordat leerlingen Dr. Mei kunnen assisteren moeten ze eerst meer te weten komen over de bouw en func-tie van de hersenen. Deze voorstudie doen ze via een snijpracticum met echte kalfshersenen. Dit practicum W44 snijpracticum met hersenen, is uitgevoerd op de NIBI-conferentie in januari.www.nibi.nl/pagina/vo-2016-presentaties
Groene aliens in de klasPlanten zijn saai, tenminste dat den-ken veel leerlingen. Docent en lera-renopleider Gee van Duin ontwik-kelde daarom een lessenserie waarin hij leerlingen laat ervaren dat plan-ten helemaal niet saai zijn. Zo komen leerlingen erachter dat planten che-misch alarm slaan en zo de hulp in-roepen van sluipwespen die vervol-gens de plantenvreters doden. In het blok primula-porno leren leerlingen dat primula’s verschillende stijlleng-
ten hebben waardoor incest (zelfbe-vruchting) voorkomen wordt. Het onderwerp transport wordt door leer-lingen zelf onderzocht met rietjes en water en de vraag hoe een sequoia van 130 meter het water uit de grond naar de bladeren kan krijgen. En in de context van tomatenteler stoeien leerlingen met een computersimula-tie waarin ze een zo groot mogelijke opbrengst moeten telen in een kas. Deze lessenserie behandelt concep-ten die normaal in verschillende hoofdstukken terugkomen, zoals transport, voortplanting, ecosy-
steem, voedingsrelatie en celdiffe-rentiatie. Maar de samenhang zit hem in de vernuftigheid van planten die telkens naar boven komt. Om de leerlingen te activeren, biedt de serie veel afwisseling. Telkens zijn er proefjes, practica, filmpjes en de-monstraties. De lessenserie is te downloaden op de site van de onder-wijsconferentie 2016 bij workshop W30 Over groene aliens en het ont-saaien van planten.www.nibi.nl/pagina/vo-2016-presentaties
O N D E R W I J S
L E S I D E E
‘Ik zie het vak en de docent biologie echt niet verdwijnen’
foto ImageSelect
l Een grotere nadruk op persoons-vorming is nodig.
l Vaste basis van kennis en vaar-digheden ligt vast in een kern-curriculum, zodat leraren meer ruimte krijgen om onderwijs naar behoeften, ambities en wensen in te richten.
l Cluster kennis in drie leerdo-meinen: Mens & Maatschappij, Natuur & Technologie, Taal & Cultuur.
l Leerlingen leren kennis uit vak-ken met elkaar in verband te brengen aan de hand van maat-schappelijke vraagstukken en krijgen les in vakoverstijgende vaardigheden: leervaardigheden, creëren, kritisch denken, proble-men oplossen en samenwerken.
l Scholen maken passende keuzes voor – verplichte – verbreding en verdieping.
l Herijking van kerndoelen en eindtermen.
l Aanpassing van de manier van toetsen en examineren.
l Het vervolg wordt in interactie en dialoog met leraren ingericht.
Hoofdpunten Ons Onderwijs2032
