�8 nritmagazine

“the best way to maKe new friends is to be a friend.remember: we all smile in the same language!” (globee, unwto world peace passport, 2007)

Begin juli onthulden de kranten de

volgende resultaten van een en-

quête van TNS Infratest, gehouden

bij 40.000 hotels over de hele wereld: “Fran-

sen zijn de ergste en Japanners de beste

toeristen ter wereld”. Criteria hiervoor waren

met name beleefdheid en houding. Kort

gezegd: hotels hebben liever Japanse dan

Franse toeristen, want de eerste zijn veel

beleefder dan de laatste. Maar wat houdt

beleefdheid eigenlijk in? Wanneer is gedrag

beleefd en wanneer onbeleefd, en wie be-

paalt dat? Is niet beleefdheid bij uitstek een

kwaliteit die cultureel bepaald wordt? En

heeft beleefdheid niet alles te maken met

waarden en normen? En wat zijn waarden

en normen eigenlijk?

Waarden zijn meestal een gemeenschap-

pelijk kenmerk van de beschaving van een

samenleving of groep en een persoonlijk

kenmerk van een individu. Normen zijn

de regels of principes hoe die waarden tot

uitdrukking worden gebracht. Waarden en

normen worden niet beschouwd als “eeu-

wige monumenten” van een cultuur, want zij

kunnen variëren tussen groepen binnen één

cultuur en tussen verschillende periodes.

Beleefdheid of respect kan omschreven wor-

den als een waarde, waarbij bijvoorbeeld de

manier waarop men iemand aanspreekt of

begroet een van de normen is die aangeeft

hoe beleefdheid tot uitdrukking gebracht

kan worden. Zo is het in sommige landen,

bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland, veel

minder gebruikelijk dan in Nederland om ie-

mand te tutoyeren. Zomaar iemand met jij of

jou aanspreken wordt daar beschouwd als

een uiting van onbeleefdheid, van gebrek

aan respect.

Verschillende normen kunnen binnen een

bepaalde cultuur of groep als verplicht, geac-

cepteerd of ongewenst worden beschouwd.

Een cultuurconflict kan ontstaan als bepaal-

de regels die verplicht gedrag voorschrijven

in de ene cultuur botsen met gedragsregels

die in een andere cultuur strikt verboden

zijn. Een goed voorbeeld van cultuurgebon-

den gedragsnormen die met elkaar in con-

flict kunnen komen, is de gewoonte waarop

mensen elkaar begroeten. In veel culturen

begroet men elkaar met een handdruk, hoe-

wel jongeren vaak alleen maar “hi” zeggen of

elkaar begroeten met een “high five”. In veel

Westerse landen is een vluchtige kus op de

wang – of op beide wangen – gebruikelijk.

Anderen raken elkaars neus of kin, of steken

hun tong uit als begroeting – wat Westerlin-

DOOR: SIETSKE GRAS-DIJKSTRA

Binnenwerk_NRITmagazineNr3_06.in28 28 14-8-2009 17:01:58

��nritmagazine

gen vaak beledigend of juist lachwekkend

vinden. In weer andere culturen echter, zoals

bij orthodoxe Joden, Hindoes en Moslims, is

iedere vorm van lichamelijk contact tussen

mannen en vrouwen ten strengste verboden

en zelfs beledigend. In plaats van een hand-

druk begroet men elkaar vaak met buiging of

een zogenaamde “wai”, dit is een teken van

respect waarbij men de handen gevouwen

tegen de borst houdt, met of zonder knik van

het hoofd of buiging. Een eventuele buiging

is des te dieper naarmate men meer achting

heeft voor de ander.

Ook in de hospitality sector zijn er verschil-

lende waarden en normen, die meestal

cultuurafhankelijk zijn. Een voorbeeld is de

Hindoestaanse dharma of plicht tot gastvrij-

heid (“athiti-jayna”), waarbij als regel geldt:

“De gast is God”. In de praktijk betekent dit

dat bijvoorbeeld in veel hotels in India, waar

80% van de bevolking hindoeïstisch is, het

hotelpersoneel de gast als een god behan-

delt. Voor Westerlingen doet die hoffelijke

houding, die gepaard gaat met veel egards

en buigingen, soms wat overdreven aan.

Maar omgekeerd ervaren veel Aziaten het

gebrek aan dergelijke egards in Europa en

Amerika als nogal onbeleefd. Ook gewoon-

ten en tradities op het gebied van eten en

drinken tonen duidelijke cultuurverschillen.

Sommigen beweren zelfs dat eten cultuur

is. Elk land en volk presenteert zich immers

in zijn culinaire specialiteiten en dranken en

eetgewoonten. Zo is Italië vooral bekend

vanwege de pasta en pizza, Spanje vanwe-

ge de paella en tapas, Noord-Afrika is be-

kend om zijn couscous, in Azië wordt vooral

rijst gegeten, enz. Ook de manier waarop

men eet kan sterk cultuurgebonden zijn.

Denk bijvoorbeeld aan het eten met stokjes

in bijvoorbeeld China en Japan!

Cultuurverschillen kunnen zowel voor de

toerist (gast) als voor lokale bevolking en

werknemers in de toeristenindustrie (host)

oorzaak zijn van vervelende misverstanden.

Die misverstanden zouden voor een groot

deel voorkomen kunnen worden als beide

partijen zich van tevoren op de hoogte ge-

steld zouden hebben van de karakteristieke

verschillende eigenaardigheden van elkaar.

De gast die zich voor zijn reis goed heeft

voorbereid en zich verdiept heeft in zijn va-

kantiebestemming, zal nog meer van zijn

reis kunnen genieten, omdat hij beter voor-

bereid zal zijn op eventuele cultuurverschil-

len. En omgekeerd kan de gastheer/vrouw

het de gast beter naar de zin maken, als hij/

zij is voorbereid op bepaalde karakteristieke

gewoonten van een gast.

Waarden en normen zijn kernbegrippen uit

de ethiek. Bij ethiek denken veel mensen al

snel aan moraalridders die met opgeheven

vinger vertellen hoe mensen zich behoren

te gedragen. Dat is gedeeltelijk juist, maar

het is de vraag of dit zo verkeerd is. Blijk-

baar heeft de moderne mens behoefte aan

dergelijke richtlijnen. Dat is niet zo moeilijk te

verklaren. In de loop van de twintigste eeuw

heeft de een ontwikkeling doorgemaakt,

waarbij diverse instituties, zoals de kerk en

zijn regels, hun invloed op de individuele

mens langzamerhand zijn gaan verliezen.

Sociale controle is sterk verminderd. Uit

angst om zelf slachtoffer te worden, durven

nog maar weinig mensen het nog aan om

openlijk kritiek te geven op andere mensen

die zich misdragen of vernielingen aanrich-

ten. Al snel wordt een beroep gedaan op

wetshandhaving. Maar niet alle gedrag is in

wetten te vangen. En daaruit ontstaan dan

een behoefte aan andere soorten gedrags-

regels die de mens houvast kunnen bieden.

Ethiek, met name toegepaste ethiek, kan

gedefinieerd worden als de wetenschap die

zich bezighoudt met het morele gedrag van

mensen in de samenleving in alledaagse

situaties. Een bekend voorbeeld toegepaste

ethiek is medische ethiek. Medische ethiek

ontstond in de vorige eeuw vooral omdat

de medische beroepsgroep geconfronteerd

werd met lastige morele dilemma’s (o.a.

abortus, euthanasie). Hieruit ontstond de

behoefte aan een gedragscode of ethische

code. Iets dergelijks geldt voor media-ethiek,

milieuethiek, dierethiek, bedrijfsethiek, enz.

Sinds kort zijn ook de eerste stappen gezet

voor toerisme-ethiek. In de afgelopen vijftig

jaar heeft het toerisme wereldwijd een ra-

zendsnelle groei doorgemaakt. Deze ontwik-

keling gaat steeds meer gepaard met vaak

onbedoelde en ongewenste neveneffecten.

Daarom heeft de World Tourism Organiza-

tion 10 jaar geleden een mondiale ethische

code voor toerisme ontworpen. Deze Glo-

bal Code of Ethics voor Tourism vormt een

referentiekader voor een meer duurzame

en moreel verantwoorde ontwikkeling van

toerisme in de wereld (zie www.unwto.org/

ethics/index.php).

Sietske Gras-Dijkstra is verbonden aan de Academie voor Toerisme van de NHTV. Zij is auteur van het onlangs verschenen boek “Values in Tourism : An Itinerary to Tourism Ethics.” Dit boek is een uitgave van Edu Actief.

Binnenwerk_NRITmagazineNr3_06.in29 29 14-8-2009 17:01:59