Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 29 dekabr tarixli Fərmanı ilə

təsdiq edilmişdir

“AZƏRBAYCAN 2020: GƏLƏCƏYƏ BAXIŞ”

İNKİŞAF KONSEPSİYASI

2

MÜNDƏRİCAT

1. Mövcud vəziyyət

2. Müasir çağırışlar

3 Azərbaycan 2020: strateji baxış və əsas prioritetlər

4. Yüksək rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyata doğru

4.1. Səmərəli dövlət tənzimləməsinə və yetkin bazar münasibətlərinə əsaslanan

iqtisadi modelin formalaşması

4.2. İqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı

4.3. Elmi potensialın və innovasiya fəaliyyətinin dəstəklənməsi

5. Nəqliyyat, tranzit və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi.

Bölgələrin tarazlı inkişafı

6. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı və informasiya

cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi

7. İnsan kapitalının inkişafı və səmərəli sosial müdafiə sisteminin

qurulması

7.1. Əhalinin sağlamlığı və səhiyyə sahəsində qarşıda duran başlıca vəzifələr

7.2. Müasir təhsil sisteminin formalaşdırılması

7.3. Sosial müdafiə sisteminin təkmilləşdirilməsi

7.4. Gender bərabərliyinin təmin olunması və ailənin inkişafı

7.5. Gənclərin potensialının və idmanın inkişafı

8. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və institusional potensialın

gücləndirilməsi

9. Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı

10. Mədəni irsin qorunması və səmərəli idarə edilməsi

11. Ətraf mühitin qorunması və ekologiya məsələləri

3

1. Mövcud vəziyyət

Müasir Azərbaycan öz müstəqilliyinin 20 ili ərzində mürəkkəb və eyni zamanda

şərəfli bir yol keçmişdir.

XX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində sosializm ictimai-siyasi quruluşunun dərin

iflası və SSRİ kimi nəhəng bir dövlətin süqutu digər postsovet ölkələri ilə yanaşı,

Azərbaycanda da siyasi xaos, iqtisadi iflic və sosial kollaps vəziyyətinin yaranması ilə

nəticələnmişdi. Üstəlik həmin vaxt Azərbaycanın hərbi təcavüzə məruz qalması -

erməni millətçilərinin soyqırımı və işğal siyasəti nəticəsində ölkə ərazisinin 20 faizinin

işğalı, bir milyon azərbaycanlının öz yer-yurdundan didərgin düşməsi vəziyyətin son

dərəcə ağırlaşmasına səbəb olmuşdu.

Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, 90-cı illərin ortalarından etibarən ölkəmiz ulu

öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi altında tədricən dirçəlməyə və taleyüklü

problemlərin həlli istiqamətində inamlı addımlar atmağa başladı. İlk növbədə, dövlət

müstəqilliyimizin dayanıqlığına nail olmaq üçün ölkə daxilində siyasi sabitliyin

bərqərar olması təmin edildi.

Eyni zamanda, makroiqtisadi tarazlığın bərqərar edilməsi və o zaman mövcud

olan hiperinflyasiyanın qarşısının alınması istiqamətində təsirli tədbirlər görüldü,

böyük əzmlə sosial məsələlərin həllinə başlanıldı.

Azərbaycanın karbohidrogen ehtiyatlarının xalqın maraqlarına sərf

olunmasının əsası məhz bu dövrdə “əsrin müqaviləsi”nin bağlanılması ilə qoyulmuş,

eyni zamanda genişmiqyaslı iqtisadi islahatların həyata keçirilməsinə start

verilmişdir. Sovet dönəmindən qalmış inzibati amirlik idarə üsulunun yeni sərbəst

rəqabət münasibətləri ilə əvəzlənməsi sahəsində köklü institusional dəyişikliklərin,

bazar iqtisadi sistemini formalaşdırmaq istiqamətində məqsədyönlü siyasət

aparılmasının, dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi və yeni mülkiyyət

münasibətlərinin formalaşdırılması, torpaq islahatları kimi vacib dəyişikliklərin özülü

məhz sözügedən illərdə qoyulmuşdur.

XXI əsrin ilk illərində ölkəmizdə aparılan genişmiqyaslı islahatların daha da

dərinləşdirilməsi, cəmiyyətimizin daha yüksək sosial-iqtisadi inkişaf pilləsinə

yüksəlməsinə şərait yaratmışdır. Ölkədə investisiya mühitinin yaxşılaşdırılmasında

mühüm addımlar atılmış, dövlət idarəçiliyi müasir meyarlara uyğun yenidən

qurulmuşdur.

Həyata keçirilən iqtisadi siyasət nəticəsində ölkənin enerji təhlükəsizliyi təmin

edilmiş, Azərbaycan dünyada enerji daşıyıcılarının etibarlı ixracatçısına və regionun

ən mühüm tranzit mərkəzinə çevrilmişdir. Karbohidrogen ehtiyatlarının hasilatı və

Avropa bazarlarına çatdırılması məqsədi ilə reallaşdırılmış iri layihələr Avropanın neft

və qazla təminatında Azərbaycanın önəmli yer tutmasına şərait yaratmışdır.

Təbii resursların geniş miqyasda hasilatına və ixracına nail olmaqla yeni impuls

qazanan iqtisadi artım dinamikası, 2009-cu ildə qlobal iqtisadi böhran şəraitində belə

Azərbaycan iqtisadiyyatında artımın qeydə alınması seçilmiş strateji kursun uğurla

4

həyata keçirilməsinin təzahürüdür. 2011-ci ildə real ÜDM 2003-cü illə müqayisədə 3

dəfə artmış, 2011-ci ilin yekunlarına əsasən Azərbaycan Cənubi Qafqaz üzrə

yaradılan əlavə dəyərin 70 faizindən çox hissəsinə sahib olmaqla, regionun lider

dövləti kimi mövqeyini gücləndirmişdir.

Son 8 ildə ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 22 dəfədən çox artaraq, 2011-ci ilin

yekunlarına əsasən 41 milyard ABŞ dollarına çatmışdır ki, bu da xarici dövlət

borcunu, təxminən, 10 dəfə üstələyir.

Bununla yanaşı, neft gəlirlərinin qeyri-neft sektoruna yönəldilməsi ilə bu

sahənin inkişafında da ciddi nailiyyətlər qazanılmış, son on ildə qeyri-neft sektorunun

orta illik artım tempi 11 faiz olmuşdur. Qeyri-neft sektorunda yeni istehsal sahələrinin

açılması və yeni iş yerlərinin yaradılması, istehsal, nəqliyyat və kommunal

infrastrukturun misli görünməmiş miqyasda inkişaf etdirilməsi, müasir sosial

infrastruktur müəssisələrinin yaradılması, o cümlədən yeni təhsil, səhiyyə, idman

müəssisələrinin inşası sözügedən dövrdə bütövlükdə ölkəmizin dinamik və dayanıqlı

yüksəlişinin əsasını təşkil etmişdir.

Xüsusən qeyd olunmalıdır ki, bu illərdə Azərbaycanda sosial problemlərin

səmərəli həllində böyük irəliləyişə nail olunmuş, əhalinin sosial müdafiəsi sistemi

qabaqcıl beynəlxalq standartlara uyğun yenidən qurulmuşdur. Yeni pensiya sistemi

fəaliyyətə başlamış, ünvanlı dövlət sosial yardımı, sosial müavinətlər sistemi təsbit

olunmuş və inkişaf etdirilmişdir. Uğurlu sosial siyasət nəticəsində yoxsulluq səviyyəsi

2000-ci ildəki 49 faizdən 2011-ci ildə 7,6 faizə enmiş, əməkhaqqı və pensiyalar

dəfələrlə artırılmışdır.

Respublikanın iqtisadi potensialı artdıqca səhiyyənin inkişafı üçün əlverişli

şərait yaranmış və əhalinin sağlamlığının qorunması problemləri ardıcıllıqla öz həllini

tapmağa başlamışdır. Səhiyyəyə ayrılan büdcə vəsaiti son 10 il ərzində 10 dəfədən

çox artaraq hazırda 650 milyon manatı keçmişdir. Sözügedən dövrdə böyük

əksəriyyəti respublikanın bölgələrində olan 400-dən artıq tibb müəssisəsi tikilmiş və

ya əsaslı təmir olunmuş, tibb müəssisələrinin hamısı müasir texnika və avadanlıqla

təchiz edilmişdir.

Respublika əhalisinin sağlamlığının qorunması və tibbi xidmətin keyfiyyətinin

yaxşılaşdırılması üçün bir sıra zəruri tədbirlər görülmüşdür. Yoluxucu xəstəliklərə

qarşı mübarizə işində əhəmiyyətli nailiyyətlər qazanılmışdır və bu sahə praktik

səhiyyənin prioritet istiqaməti kimi daim diqqət mərkəzində saxlanılmaqdadır.

Son illərdə təhsil sahəsində nəzərəçarpan nailiyyətlərin əldə olunması da

bilavasitə ölkəmizin modernləşdirilməsinə istiqamətlənmiş sosial-iqtisadi siyasətlə

bağlıdır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, təhsil sahəsinə ayrılan büdcə vəsaitinin

ümumi həcmi 2003-cü illə müqayisədə 5 dəfədən çox artaraq, 2011-ci ildə 1,5

milyard manat olmuşdur. Ötən dövrdə ölkəmizdə təhsil infrastrukturunun

müasirləşdirilməsi istiqamətində önəmli addımlar atılmış, nəticədə 1 milyondan artıq

şagirdin təlim şəraiti yaxşılaşdırılmışdır. Təhsilin məzmunca yenilənməsinə

istiqamətlənmiş islahatlar aparılmış, Azərbaycan təhsilinin Avropa təhsil məkanına

5

inteqrasiyası istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. Bununla bərabər, “2007-

2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair Dövlət

Proqramı” çərçivəsində indiyədək 1204 nəfər Dövlət Neft Fondu hesabına

maliyyələşdirilməklə, xaricdə təhsil almağa göndərilmişdir. Ümumilikdə isə, Proqram,

digər mənbələr və şəxsi təşəbbüslər hesabına hazırda 10700 nəfər azərbaycanlı

gənc dünyanın aparıcı universitetlərində təhsil alır.

Təhsilin informasiyalaşdırılması sahəsindəki nailiyyətlər də ürəkaçandır. 2004-

cü ildə hər 1063 şagirdə bir kompyuter düşdüyü halda, hazırda hər 20 şagirdə bir

kompyuter nisbəti təmin olunmuşdur. “Xalq kompyuteri” layihəsi çərçivəsində 10

mindən çox müəllim kompyuterlə təmin olunmuş, 1200 təhsil müəssisəsi internet

şəbəkəsinə qoşulmuş, inzibati, pedaqoji və texniki heyət əhatə olunmaqla, 75 min

nəfər müvafiq treninqlərdən keçərək İKT bacarıqlarına yiyələnmişdir. Müxtəlif fənlər

üzrə elektron tədris resursları hazırlanıb məktəblərə verilmiş, 20 məktəbdə “elektron

məktəb” layihəsi həyata keçirilməyə başlanmışdır.

Sosial-iqtisadi sahələrdə əldə olunan uğurlar beynəlxalq reytinq agentliklərinin

(“Fitch Ratings”, “Moody’s”, “Standard & Poor’s”) Azərbaycan iqtisadiyyatı ilə bağlı

ildən-ilə yaxşılaşan qiymətləndirmələrində də öz əksini tapmışdır. Dünya Bankı və

Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən hazırlanan “Doing Business”

hesabatında Azərbaycan mövqeyini yaxşılaşdırmış, Dünya İqtisadi Forumunun

“Qlobal Rəqabətlilik Hesabatı”nda Müstəqil Dövlətlər Birliyi və region ölkələri

arasında lider mövqeyinə yüksəlmişdir.

Azərbaycan Dünya Bankının adambaşına düşən Ümumi Milli Gəlir təsnifatına

görə “yuxarı orta gəlirli” ölkələr qrupuna1 digər MDB dövlətləri ilə müqayisədə daha

tez daxil olmuş və bununla yanaşı, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf

Proqramının insan inkişafı ilə bağlı 2010-cu il üzrə hesabatına əsasən, “orta insan

inkişafı” ölkələri qrupunu tərk edərək, “yüksək insan inkişafı” ölkələri qrupuna

yüksəlmişdir.

Müstəqillik illərində Azərbaycanda demokratik cəmiyyətin, şəffaf ictimai

münasibətlər sisteminin formalaşdırılması dövlət siyasətinin başlıca istiqaməti olmuş,

ölkədə siyasi plüralizm ictimai tərəqqinin zəruri əsası kimi öz yerini tutmuşdur.

Hazırda Azərbaycanda siyasi partiyaların sərbəst fəaliyyəti üçün zəruri hüquqi və

demokratik siyasi şərait mövcuddur. Bu günədək 55 siyasi partiya dövlət

qeydiyyatından keçmişdir ki, onlardan 11-i parlamentdə təmsil olunur. Siyasi

partiyalar ölkənin ictimai-siyasi həyatında yaxından iştirak edir, seçkili və digər

1 Ölkələr Dünya Bankının Atlas metodundan istifadə etməklə 2010-cu il üçün hesablanmış Ümumi Milli

Gəlir göstəricisinə əsasən qruplaşdırılmışdır. Adambaşına düşən ÜMG-i 1005 və daha az ABŞ dolları

olan ölkələr aşağı gəlirli, 1006 - 3975 ABŞ dolları olan ölkələr aşağı orta gəlirli, 3976 – 12275 ABŞ

dolları olan ölkələr yuxarı orta gəlirli, 12276 və daha çox ABŞ dolları olan ölkələr isə yüksək gəlirli

ölkələr qrupuna aid edilir.

6

hakimiyyət orqanlarında təmsil olunurlar. Siyasi partiyaların maddi-texniki bazasının

möhkəmləndirilməsi, ölkənin siyasi sisteminin və vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında

onların rolunun daha da artırılması üçün əlavə imkanlar yaradılmışdır.

Demokratik dəyərlərə əsaslanan yeni ictimai münasibətlər sisteminin

formalaşması cəmiyyətin strukturunda mühüm dəyişikliyə səbəb olmuş,

vətəndaşların ictimai-siyasi proseslərdə daha fəal rol oynamasına şərait yaratmışdır.

Hazırda ölkədə vətəndaş cəmiyyəti coşqun inkişaf dövrünü yaşayır. Azərbaycanda

insan hüquqları, təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, iqtisadiyyat, sosial məsələlər,

ekologiya, gender və digər sahələrə aid 2700-dən artıq QHT dövlət qeydiyyatından

keçmişdir və onların sayı durmadan artır. Son 10 il ərzində QHT-lərin yaradılması və

onların imkanlarından səmərəli istifadə edilməsini nəzərdə tutan qanunvericilik

bazasının təkmilləşdirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atılmış, QHT-lərin

maliyyə mənbələrinə çıxışı üçün zəruri hüquqi mühit təmin edilmişdir. Bununla

yanaşı, bu gün Azərbaycan Respublikasında qabaqcıl dünya standartlarına uyğun

azad, plüralist mətbuat formalaşmaqdadır.

Bütün bunlar düşünülmüş və məqsədyönlü siyasətin ardıcıl həyata keçirilməsi

nəticəsində mümkün olmuşdur. Ölkə rəhbərliyi səviyyəsində qəbul edilən dövlət

proqramları, konsepsiya və strategiya xarakterli sənədlər, onların əməli icrası bu

siyasətin reallaşdırılması mexanizmi kimi vacib əhəmiyyət kəsb edir. Təkcə onu

demək kifayətdir ki, hazırda 60-a yaxın dövlət proqramı, strategiya və konsepsiya

fəaliyyətdədir ki, bunlar da ölkəmizin ictimai həyatının bütün sahələrinin inkişaf

etdirilməsində mühüm əhəmiyyətə malikdir.

Tam əminliklə demək olar ki, Azərbaycanda keçid dövrü artıq başa çatmışdır.

Sərbəst bazar münasibətlərinə və siyasi plüralizmə söykənən, öz

qanunauyğunluqlarına malik yeni sosial-iqtisadi sistem bərqərar olmuşdur. Səmərəli

iqtisadiyyatın fəaliyyət göstərməsi üçün zəruri infrastrukturun formalaşdırılması başa

çatmaq üzrədir. Əhalinin etibarlı sosial müdafiə sistemi qurulmuşdur və bu sistem

daha da təkmilləşdirilməkdədir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti öz Sərəncamı ilə “Azərbaycan 2020:

gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasının hazırlanması barədə tapşırıq vermişdir.

Belə bir konsepsiyanın hazırlanması zərurəti ölkəmizin yeni inkişaf mərhələsinə

qədəm qoyması ilə bağlıdır. Qazanılmış nailiyyətlər imkan verir ki, Azərbaycan öz

qarşısına daha yüksək məqsədlər qoysun və bu məqsədlərdən irəli gələn vəzifələri

müəyyənləşdirsin.

7

2. Müasir çağırışlar

XXI əsrin ilk onilliyində sürətlə inkişaf edən və yayılan informasiya və

kommunikasiya texnologiyaları, bununla bağlı yeni vüsət almış qloballaşma

prosesləri ölkələrin sosial-iqtisadi həyatına ciddi şəkildə təsir etməkdədir. Bu mənada

Azərbaycan da istisna deyildir. Qlobal, planetar xarakterli amillər ölkə həyatının,

demək olar ki, bütün sahələrində - iqtisadi, sosial, siyasi, humanitar-mədəni və s.

sahələrdə gedən proseslərə nüfuz edir. Bununla yanaşı, hər bir ölkədə olduğu kimi,

Azərbaycanda da öz mənşəyinə və təsir dairəsinə görə regional (region ölkələrinə

xas olan), yaxud ölkədaxili amillər mövcuddur ki, ölkənin ictimai həyatının müxtəlif

sahələrinin idarə edilməsində onların da nəzərə alınması səmərəli siyasətin

formalaşdırılması baxımından vacibdir.

Müasir dövrümüzün əsas çağırışları şərti olaraq aşağıdakı kimi qruplaşdırıla

bilər.

1. Qloballaşma şəraitində innovasiya fəaliyyətinin keyfiyyətcə yeni müstəvidə

genişlənməsi ilə bütün dünyada iqtisadi və təsərrüfat proseslərinin dəyişmə tempi,

innovativ yeniliklərin yayılması, onların istehsal sahəsində tətbiqi misli görünməmiş

şəkildə sürətlənir. Bu, əslində qloballaşmanın “müsbət yüklü” effektidir və getdikcə

daha çox ölkənin innovasiya sahəsindəki nailiyyətlərdən, qabaqcıl texniki

standartlardan və idarəetmədə yeni metodlardan yararlanmasına imkan verir.

Proqnozlara görə, yaxın və nisbətən uzaq gələcəkdə dünya iqtisadiyyatında artım

məhz bu amilin təsiri nəticəsində baş verəcəkdir.

Növbəti illərdə dünya üzrə ticarətin nisbətən daha yüksək sürətlə artacağı,

qloballaşma ilə birlikdə regional inteqrasiyaların da genişlənəcəyi gözlənilir.

Beynəlxalq ticarət, rəqabət, əqli mülkiyyət və ətraf mühitlə bağlı yeni standartların

müəyyənləşəcəyi və bu istiqamətdə beynəlxalq təşkilatların rolunun güclənəcəyi

ehtimal olunur. Beynəlxalq bazarlarda ixtisaslaşmaya üstünlük verən, istehsal

texnologiyasını, innovasiya potensialını inkişaf etdirən və beləliklə, yüksək əlavə

dəyər yaradan sahələri təşviq edən ölkələrin qlobal və regional səviyyədə rəqabətə

davamlılığının artacağı gözlənilir. Sənayenin innovasiyalar əsasında inkişafı elm və

texnologiya potensialının gücləndirilməsi və təhsil imkanlarının genişləndirilməsi

nəticəsində mümkün olacaqdır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin məhsuldarlığa

əsaslanan iqtisadi artıma nail olmaları və müqayisəli üstünlüyü olan yeni istehsal

sahələrini formalaşdırmaları zəruridir.

2. Belə bir şəraitdə Azərbaycanın qarşısında duran əsas məsələ dünya

ölkələrinin inkişaf sürəti ilə müqayisədə geriliyə yol verməməkdir. Bu isə ilk növbədə

iqtisadiyyatda karbohidrogen ehtiyatların ixracından mövcud asılılığı aradan

qaldırmaqla orta və uzunmüddətli perspektivdə dünya iqtisadiyyatının xammal

əlavəsinə və texnoloji “autsayderə” çevrilmək təhlükəsinin qarşısını almaq kimi

mühüm məsələnin daim diqqət mərkəzində saxlanılmasını tələb edir. Karbohidrogen

ixracı amili son onillikdə iqtisadi artımın əsas aparıcı qüvvəsi olsa da, hazırkı

mərhələdə qarşıda duran əsas vəzifə qeyri-neft sektorunun daha sürətli inkişafına

8

nail olmaq, iqtisadiyyatın səmərəliliyini və rəqabət qabiliyyətini artırmaq və onun

innovasiya əsaslı irəliləyişini təmin etməkdir. Başqa sözlə, artıq indidən ənənəvi

iqtisadiyyatdan “bilik iqtisadiyyatına” keçidin əsası qoyulmalı, bunun üçün həlledici

olan insan kapitalının adekvat inkişafı ön plana çəkilməlidir.

Bu isə iqtisadi modelin formalaşdırılmasında müvafiq tələblər irəli sürməklə

bərabər, təhsil sisteminin də kökündən dəyişdirilməsinə, əlavə təhsil, həyat boyu

təhsil kimi komponentlərin əhəmiyyətinin artırılmasına gətirib çıxarır, həmçinin İKT və

virtual tədrisin, kompyuter-şəbəkə biliklərinin rolunun artırılmasını nəzərdə tutur. Eyni

zamanda, əsas missiyası yaradıcılığın, innovasiyaların stimullaşdırılmasına və

bazarın tənzimlənməsinə dəstək olan əqli mülkiyyətin əhəmiyyəti də yüksələcəkdir.

3. Geniş imkanlarla yanaşı, özü ilə böyük riskləri də gətirən qloballaşma

beynəlxalq miqyasda istehsalın, ticarətin, kapital axınının və əmək miqrasiyasının

sərbəstləşməsi tendensiyalarını kəskin artırmışdır. Dünya ölkələrində inkişafın qeyri-

müəyyən xarakteri daha da güclənmiş, dünyada iqtisadi dinamikanın

müəyyənləşməsində həlledici rola malik güc mərkəzləri sayılan ölkələr sırasına

yeniləri - Çin, Hindistan, Braziliya və s. kimi ölkələr qoşulmuşlar. Bu isə öz

növbəsində iqtisadi və ticari əlaqələrə təsir edir, resursların yenidən

bölüşdürülməsinə, həmçinin beynəlxalq rəqabətin güclənməsinə gətirib çıxarır.

Növbəti dövr dünya iqtisadiyyatının əsas mərkəzləri arasında tarazlığın

dəyişməsi və bununla əlaqədar onun strukturca yenidən qurulması, regional iqtisadi

birliklərin rolunun güclənməsi ilə səciyyələnəcəkdir. Azərbaycan üçün bu həm xarici

iqtisadi inteqrasiya baxımından yeni imkanlar açır, həm də sosial-iqtisadi inkişafın

istiqamətlərində ümumdünya kontekstini üstün tutmağı, lokal regional dairə ilə

məhdudlaşmamağı, müxtəlif iqtisadi məkanların təsərrüfat əlaqələrində və

bazarlarında iştirakdan yararlanmağı zəruri edir. Hazırda birbaşa xarici

investisiyaların həm təyinat yeri, həm də mənbəyi kimi inkişaf etməkdə olan

iqtisadiyyatların xüsusi çəkisi artmaqdadır. Böhrandan sonrakı dövrdə yüksək gəlirli

ölkələrin iqtisadi artım tempinin inkişaf etməkdə olan ölkələrdən təqribən iki dəfə

aşağı olacağı proqnozlaşdırılır. Nəticədə, inkişaf etməkdə olan ölkələr qlobal iqtisadi

artımın əsas lokomotivini təşkil edəcəkdir.

4. Qloballaşmanın səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri də yeni texnologiyaların,

innovasiyaların yayılması kimi müsbət təsirli amillə yanaşı, mənfi yüklü iqtisadi

proseslərin də yayılması, bu proseslərin ümumdünya təsərrüfat inteqrasiyasına cəlb

olunmuş ölkələri öz cənginə almaq bacarığıdır. Bu mənada 2008-ci ildə başlayan və

indi də yeni dalğada davam edən qlobal iqtisadi böhran tarixdə öz əhatə dairəsinin

genişliyi ilə seçilir. Azərbaycan iqtisadiyyatı qlobal böhranı kifayət qədər hazırlıqlı

qarşılamış, böhran dövründə investisiya risklərinin yüksək olmasına, qonşu

ölkələrdəki devalvasiya dalğasının təsirinə baxmayaraq, beynəlxalq investisiya

mövqeyindəki xalis profisit və manatın məzənnəsinin sabitliyi qorunmuşdur. Bu,

böhrandan öncəki dövrdə ölkədə həyata keçirilmiş rasional makroiqtisadi və monetar

siyasət, yaradılmış valyuta ehtiyatları, maliyyə risklərinin qabaqlayıcı rejimdə idarə

edilməsi sayəsində mümkün olmuşdur.

9

Bununla belə, qlobal böhran və onun fəsadları müasir iqtisadi arxitekturada

mütləq depressiv ssenarilərə qarşı qoruyucu mexanizmlərin yaradılmasını və

gücləndirilməsini gündəmə gətirir. Ənənəvi xilas təyinatlı maliyyə fondları ilə yanaşı,

bu sırada iqtisadiyyatın dövlət tənzimləməsində istifadə olunacaq antiböhran

xarakterli xüsusi tədbirlər, həmçinin milli iqtisadiyyatın strukturunun şaxələndirilmiş

olması və yeni şəraitə çevik uyğunlaşmaq qabiliyyəti xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

5. Hazırkı mərhələdə bəşəriyyətin üzləşdiyi və hər bir ölkənin ictimai və

iqtisadi həyatına güclü təsir göstərən məsələlərdən biri də bütövlükdə dünya

miqyasında illər boyu sürətlənən sənayeləşmə nəticəsində ekoloji tarazlığın

pozulmasıdır.

Yerli və regional kontekstdə Azərbaycan üçün ekoloji problemlər, əsasən,

Abşeron yarımadasında və Xəzər dənizində ekoloji nəticələr nəzərə alınmadan

qeyri-təkmil üsullarla onilliklər ərzində aparılmış neft hasilatı ilə bağlıdır. Bundan

əlavə, ölkənin Ermənistan tərəfindən işğal olunmuş ərazilərində flora və faunanın

kütləvi şəkildə məhv edilməsi, o cümlədən bu ərazilərdə törədilən genişmiqyaslı

yanğınlar ən böyük ekoloji problemlərdən birinə çevrilmişdir. Azərbaycanın şirin su

ehtiyatlarının böyük həcminin qonşu ölkələrdə formalaşması və bu ölkələrin

ərazilərində kimyəvi, radioaktiv və digər zərərli maddələrlə intensiv çirklənməyə

məruz qalması əhalinin içməli su ilə təmin olunmasında problemlər yaradır. Bundan

əlavə, Ermənistan ərazisində seysmik zonada yerləşən və texnoloji baxımdan

köhnəlmiş Metsamor Atom Elektrik Stansiyası bütövlükdə region üçün təhlükə

mənbəyidir.

Planetar miqyasda ekoloji tarazlığın pozulmasının təzahürü kimi iqlimin

dəyişməsi və qlobal istiləşmə öz nəticələrinə görə təbii fəlakətlər yarada biləcək

proseslərlə bağlıdır (çayların öz məcrasından çıxması, bütöv kəndlərin və şəhərlərin

su altında qalması, təbii normadan qat-qat artıq olan yağıntılar, sellər və s.). Bütün

bunlar isə ölkənin iqtisadi və sosial həyatına birbaşa təsir edən və bu səbəbdən

müvafiq siyasət tədbirlərinin işlənilib hazırlanmasında nəzərə alınması zəruri olan

amillərdir. Son illərin təcrübəsi göstərir ki, təbii fəlakətlərə qarşı səmərəli mübarizə

aparmaq və onların nəticələrini aradan qaldırmaq üçün dövlətin fövqəladə hallar üzrə

müvafiq fəaliyyəti gücləndirilməli və belə hallarda əhalinin sosial müdafiəsi ilə bağlı

çevik mexanizmlərin qurulması ön plana çəkilməlidir. Eyni zamanda, ölkənin

bölgələrində infrastruktur layihələrinin tərtibi və həyata keçirilməsi zamanı başvermə

ehtimalı yüksək olan təbii fəlakətlər, həmçinin həyati vacib infrastruktur obyektlərinin

fövqəladə vəziyyətdə öz funksionallığını zəruri həcmdə saxlaması üçün onların

layihələndirilməsi və inşasında müvafiq tələblər nəzərə alınmalıdır.

10

3. Azərbaycan 2020: strateji baxış və əsas prioritetlər

Konsepsiyanın başlıca strateji məqsədi mövcud imkan və resursları nəzərə

almaqla, Azərbaycanda davamlı iqtisadi artım və yüksək sosial rifah, səmərəli dövlət

idarəetməsi və qanunun aliliyi, insanların bütün hüquq və azadlıqlarının tam təmin

olunması və vətəndaş cəmiyyətinin ölkənin ictimai həyatında fəal statusu ilə

səciyyələnən inkişaf mərhələsinə nail olmaqdır.

2020-ci ildə Azərbaycan iqtisadi və siyasi cəhətdən inkişaf etmiş,

rəqabətqabiliyyətli ölkə olacaqdır. Azərbaycanın ən ucqar kəndlərində belə,

vətəndaşların rahat gündəlik həyatı üçün lazım olan bütün kommunikasiyalar (rabitə,

internet, bank xidmətləri, kommunal xidmətlər, yollar və sair), səhiyyə və təhsil

xidmətləri təmin ediləcəkdir.

Azərbaycan əhalinin gəlirlərinin yüksək, işsizlik səviyyəsinin minimum həddə

olduğu, inkişaf etmiş insan kapitalına, mühafizə edilən, sağlam ətraf mühitə və hər

bir vətəndaşı üçün geniş imkanlara malik məkan olacaqdır. Konsepsiyada nəzərdə

tutulmuş tədbirlərin icrası nəticəsində dövrün sonuna ölkədə adambaşına düşən

ÜDM-in həcmi iki dəfə artaraq 13000 ABŞ dollarına çataqdır.

2020-ci ilədək Azərbaycanın Dünya Bankının adambaşına düşən Ümumi Milli

Gəlir təsnifatına görə “yuxarı orta gəlirli ölkələr” arasında tamhüquqlu ölkə olması və

hazırda bu qrup ölkələr sırasında yer almanın əsas səbəbi olan karbohidrogen

ixracından asılılığın aradan qaldırılması, habelə BMT-nin İnkişaf Proqramının İnsan

İnkişafı ilə bağlı təsnifatına əsasən “yüksək insan inkişafı” ölkələri qrupunda yuxarı

sıralara yüksəlməsi hədəflənir.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi inkişaf baxımından regionun lider

dövlətindən beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində yüksək rəqabətqabiliyyətli

iştirakçı statusuna yüksəlməsi reallaşdırılacaqdır. Bu məqsədlə ölkənin əlverişli

coğrafi mövqeyi, geniş potensialı nəzərə alınaraq, ölkənin regionun ticarət mərkəzinə

çevrilməsi, qeyri-neft sektoru üzrə adambaşına düşən ixrac həcminin 1000 ABŞ

dollarına çatdırılması planlaşdırılır.

Göstərilən məqsədə çatmaq üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində sağlam

rəqabəti təmin edən səmərəli dövlət tənzimləməsi, enerjidən səmərəli istifadə edən

və yüksək əlavə dəyər yaradan ixrac yönümlü iqtisadiyyata transformasiya və sosial-

iqtisadi sahələrin inkişafına kompleks yanaşma prinsipləri əsas tutulacaqdır.

Konsepsiya çərçivəsində istehsal amillərinin ümumi məhsuldarlığının artımı

nəticəsində ölkə iqtisadiyyatının səmərəliliyə əsaslanan iqtisadiyyata çevrilməsi və

innovasiyaların üstünlüyü ilə səciyyələndirilən mərhələyə keçidin təmin olunması

hədəflənir.

İqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artırılması makroiqtisadi sabitliyin

qorunması, monetar və fiskal siyasətin koordinasiyasının gücləndirilməsi, biznes

11

mühitinin yaxşılaşdırılması və özəl təşəbbüsün dəstəklənməsi, maliyyə xidmətləri

bazarının inkişaf etdirilməsi, xarici ticarət və investisiya siyasətinin təkmilləşdirilməsi

kimi istiqamətləri özündə cəmləşdirir. Bu dövrdə inflyasiyanın məqbul səviyyədə

saxlanılması, daha çevik məzənnə rejiminə tədrici keçid nəzərdə tutulur.

Eyni zamanda, məqsədyönlü şəkildə iqtisadiyyatın strukturunun

təkmilləşdirilməsi tədbirləri həyata keçiriləcəkdir. Neft-qaz sektoru və neft-kimya

sənayesinin modernləşdirilməsi, qeyri-neft sənayesinin şaxələndirilməsi və inkişaf

etdirilməsi, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə imkanlarının

genişləndirilməsi, aqrar sektorun inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi,

ticarət və xidmət fəaliyyəti növlərinin genişləndirilməsi və inkişaf etdirilməsi, xarici

ticarətin və investisiyaların strukturunun təkmilləşdirilməsi prioritet istiqamətlər

olacaqdır. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində qeyri-neft sektoru üzrə ÜDM-in

orta illik real artım tempinin 7 faizdən yüksək olması nəzərdə tutulur.

Hazırkı mərhələdə qarşıda duran əsas vəzifə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsini

sürətləndirmək, neft gəlirlərinin səviyyəsindən asılı olmayaraq qeyri-neft sektorunun

yüksək inkişaf tempini gələcək illərdə də qoruyub saxlamaq və onun ixrac

imkanlarını genişləndirməkdir. “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf

Konsepsiyasında ixrac yönümlü iqtisadi model əsas götürülmüşdür və nəzərdə

tutulur ki, iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və strukturunun

təkmilləşdirilməsi qeyri-neft ixracının artımına səbəb olacaqdır. Qeyri-neft

sənayesinin sürətli inkişafı ilə yanaşı, innovasiya fəaliyyətinin təşviqi və

genişləndirilməsi ölkədə biliyə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşması üçün əlverişli

zəmin yaradacaqdır.

Qarşıda duran məqsədlərə çatmaq üçün ölkənin bütün imkanlarından dolğun

istifadə etmək, mövcud iqtisadi, sosial, siyasi resurslardan tam səmərə ilə

yararlanmaq və ölkənin potensialının gücləndirilməsinə şərait yaratmaq vacib şərtdir.

Bu baxımdan enerji, nəqliyyat, tranzit və logistika infrastrukturunun genişləndirilməsi,

bölgələrə xüsusi diqqət yetirilməsi və hər bir bölgənin rəqabət üstünlükləri nəzərə

alınmaqla, regional inkişaf mərkəzlərinin yaradılması, şəhər və kənd yerlərində

infrastrukturun və sosial xidmətlərin inkişaf etdirilməsi, nəticədə bölgələr üzrə

əhalinin yaşayış səviyyəsinin tarazlaşdırılmasına nail olunması nəzərdə tutulur.

İKT və rabitə xidmətlərindən istifadə imkanlarının genişləndirilməsi,

informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı istiqamətində etibarlı

təhlükəsizlik sisteminin yaradılması, milli standartların formalaşdırılması, ölkə üzrə

tam rəqəmsal yayımın tətbiq olunması və analoq yayımın dayandırılması, eləcə də

“elektron hökumət” xidmətlərinin 100 faiz tətbiq edilməsi Azərbaycanda müasir

idarəetmənin formalaşmasının əsas prioritetlərindən biri kimi diqqət mərkəzində

olacaqdır.

İstənilən iqtisadi artımın məqsədi sosial rifahın yüksəldilməsidir. Bu baxımdan,

sosial sahələrin və insan kapitalının inkişafı Konsepsiyanın əsas prioritetlərindən

biridir. Təhsil və səhiyyədə keyfiyyətin yüksəldilməsi, əhalinin sosial müdafiəsinin

gücləndirilməsi, gender bərabərliyinin təmin olunması və ailənin inkişafı, gənclərin

12

potensialının və idmanın inkişaf etdirilməsi bu prioritet çərçivəsində əsas

istiqamətlərdir.

Konsepsiya çərçivəsində yoxsulluq məsələsi insan inkişafı konsepsiyası ilə

bağlı müasir yanaşmalara uyğun olaraq “çoxfaktorlu yoxsulluq” anlayışı müstəvisində

dəyərləndirilir. Azərbaycanda son on ildə yoxsulluğun azaldılması istiqamətində

danılmaz nailiyyətlər əldə edilmişdir. Ölkəmizdə “mütləq yoxsulluq” probleminin həll

edilməsi, yəni qəbul edilmiş meyarlara əsasən yoxsulluq kateqoriyasına düşən

insanların və ailələrin sayının kəskin azaldılması aparılan uğurlu sosial-iqtisadi

siyasətin nəticəsidir. Bu Konsepsiya çərçivəsində Azərbaycanda “mütləq yoxsulluq”

problemi yenə də daim diqqət mərkəzində olacaqdır. Bununla yanaşı, ölkədə

əhalinin orta təbəqəsinin genişlənməsi, həmin təbəqənin rolunun gücləndirilməsi

başlıca məqsədlərdən biridir. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, orta təbəqənin

güclü olduğu ölkələr həm siyasi, həm də iqtisadi, sosial və s. aspektdən daha sabit

və yüksək inkişaf potensialına malik olurlar.

Əhali və onun strukturu ilə bağlı kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri milli gücün

əsas elementləridir və təbii ki, Azərbaycan xalqının genofondunun qorunması,

miqrasiya və demoqrafiya kimi məsələlər milli təhlükəsizlik baxımından olduqca

mühümdür. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə ölkə əhalisinin hər il orta hesabla 1,1

faiz artaraq, 2020-ci ildə təxminən 10,2 milyon nəfərə çatacağı gözlənilir.

Konsepsiyada nəzərdə tutulmuş məqsədlərə çatmaq üçün qanunvericilik

bazasının mütəmadi olaraq təkmilləşdirilməsi və müvafiq institusional potensialın

gücləndirilməsi istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Mədəni irsin qorunub saxlanılması, səmərəli idarə olunması, yeni yaradıcılıq

nəticələrinin qorunması və zənginləşdirilməsi, ətraf mühit və ekologiya problemləri də

Konsepsiya çərçivəsində əsas prioritet kimi qəbul edilmiş və bu sahələrdə müvafiq

siyasət tədbirlərinin həyata keçiriləcəyi nəzərdə tutulmuşdur.

13

4. Yüksək rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyata doğru

4.1. Səmərəli dövlət tənzimləməsinə və yetkin bazar münasibətlərinə əsaslanan

iqtisadi modelin formalaşması

Konsepsiya çərçivəsində qarşıya qoyulan sosial-iqtisadi hədəflər yüksək

səmərə ilə fəaliyyət göstərən, dünya miqyasında rəqabətə qadir olan iqtisadi

sistemin formalaşmasını şərtləndirir. Tarixi və müasir təcrübə göstərir ki, belə bir

sistem yalnız sahibkar təşəbbüsünə və sərbəst rəqabətə əsaslanan bazar

münasibətləri şəraitində yer ala bilər. Bununla bərabər, iqtisadi və sosial sahələrdə

davamlı yüksək artım sürətinin təmin olunması bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət

tənzimləməsinin adekvat şəkildə qurulmasını, qlobal dünya iqtisadiyyatındakı son

meylləri və istiqamətləri nəzərə almaqla, bu tənzimləmənin daha da

təkmilləşdirilməsini tələb edir.

Azərbaycanda keçid dövrünün başa çatması və yetkin bazar münasibətlərinin

formalaşması şəraitində dövlət tənzimləməsi və idarəetməsi funksiyaları, əsasən,

makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlanılması, ölkədə işgüzar mühitin

təkmilləşdirilməsi və sərbəst rəqabətin təmin olunması, yerli və xarici investisiyalar

üçün əlverişli şərait yaradılması, iqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi

yönündə tənzimləmə tədbirləri, investisiya qoyuluşları və iri miqyaslı infrastruktur

layihələrinin reallaşdırılması, əhalinin sosial müdafiəsinin səmərəli təşkili

istiqamətlərində həyata keçiriləcəkdir.

Makroiqtisadi siyasətin koordinasiyası gücləndiriləcək, maliyyə dayanıqlılığı

baxımından optimal makro-fiskal çərçivə formalaşdırılacaq və adekvat pul siyasəti

aparılacaqdır. Bu siyasətin birinci pilləsində inflyasiya hədəfi, digər makroiqtisadi

hədəflər və bunlara uyğun tənzimləmə vasitələri, ikinci pilləsində isə maliyyə

sektorunda sabitlik hədəfləri, sektorda fəallığı və riskləri idarə edəcək vasitələr yer

alacaqdır. İnflyasiya hədəfinə uyğun olaraq iqtisadiyyatın pula tələbatının

ödənilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcək, monetar idarəetmənin institusional bazası

təkmilləşdiriləcəkdir.

Büdcə vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi sahəsində fiskal intizamın təmin

edilməsinə, vəsaitlərin düzgün bölüşdürülməsinə və xərclərin səmərəliliyinin

artırılmasına xüsusi diqqət yetiriləcəkdir. Müxtəlif büdcə riskləri (xarici, maliyyə,

kənarlaşma, əməliyyat riskləri və s.) üzrə çevik qiymətləndirmə aparılacaqdır.

İqtisadi sistemin rəqabət qabiliyyətinin daha da artırılması məqsədi ilə tədricən

passiv vergi siyasətindən aktiv vergi siyasətinə keçid təmin ediləcək, vergi

dərəcələrinin optimallaşdırılması istiqamətində həyata keçiriləcək tədbirlər

sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlverişli mühit yaradılmasına kömək edəcəkdir.

Neft və qaz gəlirlərindən istifadə mexanizmi təkmilləşdiriləcəkdir.

Karbohidrogenlərin satışından əldə edilən gəlirlərin tədricən həmin vəsaitlərin

14

investisiya olunmasından qazanılan gəlirlə əvəzlənməsi strategiyası həyata

keçiriləcək və bu sahədə hazırda aparılan işlər intensivləşdiriləcəkdir.

Ölkənin tədiyə qabiliyyətinin yaxşılaşdırılmasının və iqtisadiyyatın ixraca

yönəldilməsinin ayrıca vacib tələbi kimi, daha çevik məzənnə siyasəti həyata

keçiriləcək, xalis beynəlxalq investisiya mövqeyi üzrə profisit qorunacaqdır.

Biznes mühitinin, rəqabət qanunvericiliyi və siyasətinin daha da

yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlər davam etdiriləcək, investorların hüquqlarının

qorunması mexanizmləri təkmilləşdiriləcəkdir. Qanunların davamlı və ədalətli tətbiqi

və hüququn aliliyinin işlək sisteminin formalaşdırılması diqqət mərkəzində

saxlanılacaqdır.

Xarici ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsi və təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq

bazarlara çıxışda və xarici bazarlarda rəqabət gücünün artırılmasında sahibkarlara

göstərilən dövlət dəstəyinin artırılması istiqamətində tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin ixrac qabiliyyətini artırmaq məqsədi ilə

təşviqedici tədbirlər həyata keçiriləcək, sahibkarlıq subyektlərinin dövlət tərəfindən

güzəştli kreditlərlə təminat səviyyəsi yüksəldiləcək, daxili bazarın haqsız rəqabətdən

qorunması üçün beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş antidempinq və digər

qoruyucu tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Eyni zamanda gömrük və miqrasiya prosedurlarının təkmilləşdirilməsi,

həmçinin investorları yerli bazarlara daxil olmaqdan çəkindirən amillərin aradan

qaldırılması üçün səylər səfərbər ediləcəkdir. Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT)

daxil olmaq üçün beynəlxalq ticarət sisteminə uyğun islahatların həyata keçirilməsi,

qanunların dünya ticarət sistemində tətbiq edilən praktikaya uyğunlaşdırılması son

nəticə olaraq yerli şirkətlərin və bütövlükdə ölkə iqtisadiyyatının inkişafına yeni

imkanlar açacaqdır.

Bununla yanaşı, vergi dərəcələrinin və məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının

strukturunun (işəgötürənlər və sığortaolunanlar tərəfindən ödənilən hissələr),

həmçinin gömrük rüsumlarının optimallaşdırılması istiqamətində həyata keçiriləcək

tədbirlər sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlverişli mühit yaradılmasına kömək edəcəkdir.

Ədalətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması, iqtisadiyyatda və xüsusilə də

istehlak bazarında inhisarlaşmanın məhdudlaşdırılması üzrə tədbirlər davam

etdiriləcəkdir. Antiinhisar qanunvericiliyi və praktikası təkmilləşdiriləcək, ticarətdə

tətbiq edilən qeyri-tarif əngəllərinin aradan qaldırılması üçün əməli tədbirlər

görüləcəkdir.

İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi işi gücləndiriləcək, məhsulların

keyfiyyətinə səmərəli nəzarət mexanizmləri yaradılacaq, keyfiyyətə nəzarət üzrə milli

standartlar hazırlanacaq və sertifikatlaşdırma sistemi təkmilləşdiriləcəkdir.

Sahibkarların ictimai birliklərinin, o cümlədən peşə assosiasiyalarının yaradılması və

inkişafı dəstəklənəcək, sahibkarlığın inkişafını əngəlləyən amillərin aşkar edilməsi və

aradan qaldırılması məqsədi ilə müntəzəm monitorinqlər aparılacaqdır.

15

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə görüləcək tədbirlər Azərbaycanda maliyyə

xidmətləri bazarının əsas seqmentlərinin (bank sektoru, qeyri-bank kredit təşkilatları,

sığorta bazarı, lizinq bazarı, qiymətli kağızlar bazarı və faktorinq bazarı) tarazlı

inkişafını təmin edəcəkdir. Bank nəzarəti alətləri təkmilləşdiriləcək, bank sisteminin

sabit və təhlükəsiz inkişafının təmin olunması üçün müvafiq tədbirlər həyata

keçiriləcəkdir. Bank sektorunda konsolidasiya tədbirləri və struktur islahatları davam

etdiriləcək, rəqabətin stimullaşdırılması, bank-maliyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin

yüksəldilməsi, o cümlədən elektron ödəniş sistemləri infrastrukturunun

təkmilləşdirilməsi və onun əhatə dairəsinin genişləndirilməsi diqqət mərkəzində

saxlanılacaqdır. Bank sisteminin kapitallaşması davam etdiriləcək, regionlar üzrə

bank şəbəkəsinin genişlənməsi təşviq olunacaq, tikinti-əmanət banklarının

yaradılması dəstəklənəcək, ipoteka kreditləşdirilməsi mexanizmi təkmilləşdiriləcəkdir.

Elektron ödəniş, poçt-əmanət sistemləri inkişaf etdiriləcək, bank xidmətləri

istehlakçılarının hüquqlarının müdafiəsi gücləndiriləcəkdir.

Sığorta şirkətlərinin kapitallaşma səviyyəsinin və sığorta məhsullarının

çeşidinin artırılması, təkrar sığortanın, həmçinin həyat sığortasının və tibbi sığortanın

tətbiqinin genişləndirilməsi ölkədə sığorta bazarının inkişafına yol açacaqdır. Kənd

təsərrüfatı istehsalının sığortalanmasını stimullaşdırmaq məqsədi ilə müvafiq

qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi planlaşdırılır. Lizinq xidmətlərinin göstərilməsi üçün

qanunvericilik bazasının və institusional mühitin inkişaf etdirilməsi lizinq

təşkilatlarının inkişafına və onların bazara daha asan daxil olmasına imkan

yaradacaqdır ki, bu da lizinq təşkilatlarının infrastruktur və investisiya layihələrinin

icrasında, kənd təsərrüfatının texnika ilə təminatının yaxşılaşdırılmasında mühüm

maliyyə mənbəyi kimi lizinqin payını artıracaqdır.

Müasir, beynəlxalq standartlara uyğun, iqtisadiyyata geniş kapitalizasiya

imkanları təqdim edən və risklərin etibarlı idarə edilməsini təmin edən, yüksək

səmərə ilə fəaliyyət göstərən qiymətli kağızlar bazarının formalaşdırılması

istiqamətində mühüm addımlar atılacaq, qiymətli kağızlar üzrə qeyri-mütəşəkkil

bazarın məhdudlaşdırılması, bazarın investorlar üçün cəlbediciliyinin artırılması

məqsədi ilə sistemli tədbirlər həyata keçiriləcək, bazarın peşəkar iştirakçılarının

fəaliyyətini və onlara nəzarət mexanizmlərini tənzimləyən qanunvericilik

təkmilləşdiriləcəkdir.

Qiymətli kağızlar bazarının institusional inkişaf səviyyəsinin yüksəldilməsi və

onun beynəlxalq standartlara uyğunluğunun təmin edilməsi, ölkə iqtisadiyyatında

kapitallaşma dərəcəsinin yüksəldilməsinə nail olunması və iqtisadi layihələrin

maliyyələşdirilməsində fond bazarı vasitəsilə cəlb olunan qeyri-inflyasiya mənşəli

investisiya vəsaitlərindən istifadənin genişləndirilməsi məqsədi ilə tədbirlər də

nəzərdə tutulmuşdur. Eyni zamanda, iqtisadi subyektlərin və əhalinin yığımlarının

fond bazarında səmərəli yerləşdirilməsi üçün və ölkənin qiymətli kağızlar bazarının

tədricən beynəlxalq kapital bazarlarına inteqrasiya olunması məqsədi ilə müvafiq

şərait yaradılması daim diqqət mərkəzində olacaqdır.

16

4.2. İqtisadiyyatın strukturunun təkmilləşdirilməsi, qeyri-neft sektorunun

inkişafı

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində neft-qaz hasilatı, nəqli və emalı

sistemlərinin inşası, yenidən qurulması və modernləşdirilməsi nəzərdə tutulur.

“Şahdəniz-2” layihəsinin gerçəkləşdirilməsi və Trans-Anadolu qaz kəmərinin

(TANAP) çəkilişi yaxın gələcəkdə Avropanın qazla təminatında Azərbaycanın

statusunu daha da yüksəldəcəkdir.

İqtisadiyyatın klasterlər əsasında inkişafı çərçivəsində neft, qaz emalı və neft-

kimya zavodlarından ibarət kompleksin inşası planlaşdırılır. Kompleksin təşkili zəruri

investisiyaların cəlb edilməsinə, ekoloji normativlərə riayət olunmasına, son

məhsulun istehsalına qədər olan texnoloji zəncirin qurulmasına, hazır məhsulun

rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsinə, bu sahədə ixracın həcminin və çeşidinin

genişlənməsinə imkan yaradacaqdır. Bununla bərabər, Azərbaycan Respublikası

Dövlət Neft Şirkətinin investisiya fəallığı daha da artırılacaq, onun şaxələndirilməsi

istiqamətində zəruri addımlar atılacaq, o cümlədən xarici ölkələrdə sərmayə

qoyuluşlarına mühüm yer ayrılacaqdır. Bu isə ölkənin enerji siyasətində etibarlılıq

amilinin rolunun artırılmasına və dünya enerji bazarları ilə inteqrasiya əlaqələrinin

gücləndirilməsinə xidmət edəcəkdir.

Eyni zamanda, qeyri-neft sənayesinin inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə ölkənin

malik olduğu təbii və iqtisadi resursların təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsi

genişləndiriləcək və onlardan istifadənin səmərəliliyi yüksəldiləcəkdir.

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində alternativ (bərpa olunan) enerji

mənbələrindən istifadənin sürətləndirilməsi məqsədi ilə stimullaşdırıcı tədbirlərin

həyata keçirilməsi, institusional mühitin inkişaf etdirilməsi, elmi-texniki potensialın

gücləndirilməsi, mütəxəssis hazırlığının davam etdirilməsi və enerji istehlakçılarının

maarifləndirilməsi istiqamətində işlərin aparılması planlaşdırılır. Bu sahədə dövlət

tərəfindən həyata keçirilən layihələrlə yanaşı, özəl sektorun da bu prosesdə

yaxından iştirakı təşviq ediləcək, alternativ enerji tariflərinin çevik tənzimlənməsi

təmin ediləcəkdir.

Qeyri-neft sektorunun inkişafına xidmət edən və müasir tələblərə cavab verən

istehsal, sosial və bazar infrastrukturu şəbəkəsi yaradılacaq, təsərrüfatçılığın və

idarəçiliyin mütərəqqi formalarından istifadə genişləndiriləcəkdir.

Bölgələrdə yerli xammala əsaslanan sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin

keyfiyyətcə müasir səviyyədə qurulması və yeni müəssisələrin yaradılması

istiqamətində tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə

ölkədə polad istehsalı, neft-qaz emalı və neft-kimya kompleksləri, gübrə,

gəmiqayırma və sement zavodları inşa ediləcəkdir. Alüminium sənayesi inkişaf

etdiriləcək, ilkin alüminium istehsalı artırılacaq, özəl sektorun iştirakı ilə son

məhsulun istehsalına qədər texnoloji zəncir qurulacaq, bu sahənin ixrac potensialı

genişləndiriləcəkdir.

17

Sənaye müəssisələrində innovasiya yönümlü texnologiyaların tətbiqi

stimullaşdırılacaq, ixtisaslaşmış və ümumi təyinatlı sənaye şəhərcikləri

yaradılacaqdır. İqtisadi rayonlar üzrə sənaye şəhərciyi infrastrukturunun

formalaşdırılması qeyri-neft emal sənayesinin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı dövlət

investisiya siyasətində əsas istiqamət olacaqdır. Bu baxımdan, hər bir iqtisadi

rayonun potensialı nəzərə alınmaqla xüsusi iqtisadi zonalarının yaradılması və

sənaye şəhərciklərinin (o cümlədən Sumqayıtda neft-kimya məhsullarının emalı,

Balaxanıda məişət tullantılarının emalı və Gəncədə metal (alüminium) məmulatların

istehsalı üzrə sənaye şəhərcikləri) qurulması mühüm addımlardır.

Qeyri-neft sənayesinin ənənəvi istehsal sahələrinin (kimya sənayesi,

metallurgiya, maşınqayırma, elektrotexnika, elektronika, yüngül sənaye, yeyinti

sənayesi və s.) inkişaf etdirilməsi və ixrac imkanlarının artırılması ilə yanaşı,

rəqabətqabiliyyətli yeni istehsal sahələrinin yaradılması da dəstəklənəcəkdir. Ölkənin

qeyri-neft sektoruna yerli və xarici investisiyaların cəlb edilməsinin

intensivləşdirilməsi məqsədi ilə stimullaşdırıcı mexanizmlər tətbiq ediləcək, ixrac

yönümlü qeyri-neft sektorunun inkişafı məqsədilə dövlət və özəl sektorun investisiya

əməkdaşlığı inkişaf etdiriləcəkdir.

Əqli fəaliyyətin nəticələrinin təşviqi, innovasiya və yaradıcılığa investisiya

qoyuluşu üçün əlverişli şərait yaradılması və əqli mülkiyyətə əsaslanan kreativ

iqtisadiyyatın davamlı inkişafı, ölkənin ÜDM-ində onun payının artırılması üçün

tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Konsepsiya çərçivəsində turizm infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi,

beynəlxalq standartlara cavab verən turizm xidmət sahələrinin dairəsinin

genişləndirilməsi, bu sahənin rəqabət qabiliyyətinin yüksəldilməsi və ÜDM-də xüsusi

çəkisinin artırılması istiqamətində tədbirlər nəzərdə tutulur. Turizmin inkişaf

etdirilməsi məqsədi ilə bu sahəyə dair qanunvericilik və standartlar təkmilləşdiriləcək,

Xəzər dənizinin turizm potensialından tam şəkildə istifadə edilməsi üçün zəruri

tədbirlər görüləcək, bölgələrdə turizm fəaliyyəti stimullaşdırılacaq, informasiya-

təbliğat işi gücləndiriləcək, milli, tarixi-mədəni, sosial-iqtisadi və təbii xüsusiyyətlər

nəzərə alınmaqla turizmin müxtəlif növləri müvafiq turizm marşrutları yaradılmaqla

təşviq ediləcəkdir.

Qeyri-neft sənayesinin inkişafı və ərzaq təhlükəsizliyi baxımından xüsusi

əhəmiyyət kəsb edən sahələrdən biri kimi, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və

emalına xüsusi diqqət yetiriləcək, müasir texnologiyaların tətbiqi yolu ilə mövcud

aqroemal müəssisələrinin istehsal gücünün artırılması və yeni belə müəssisələrin

yaradılması istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçiriləcəkdir. Aqrar sektorun

intensiv və səmərəli inkişafının stimullaşdırılması üçün dövlət dəstəyi tədbirləri

beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq davam etdiriləcəkdir. Özəl bankları və kredit

təşkilatlarını bu sektora vəsait (kredit) ayırmağa daha da təşviq edən bir mühit

yaratmaq üçün əlavə tədbirlər görüləcək, kənd təsərrüfatının sığortalanması

mexanizmi təkmilləşdiriləcəkdir. Nəticədə kənd təsərrüfatında məhsuldarlıq artacaq

və kənd əhalisi qabaqcıl beynəlxalq təcrübə ilə daha yaxından tanış olacaqdır.

18

Növbəti illərdə ölkədə torpaq bazarı inkişaf etdiriləcək, fermerlərin

könüllülük əsasında birgə təsərrüfatçılıq ənənələrinin formalaşması təşviq

olunacaqdır. Meliorasiya və irriqasiya tədbirləri gücləndiriləcək, torpaqların eroziyaya

uğramasının, suvarılan əkin sahələrinin şoranlaşmasının qarşısının alınması və

münbitliyinin artırılması istiqamətində tədbirlər gücləndiriləcəkdir.

Ölkədə ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının istehsalı

stimullaşdırılacaq, genetik ehtiyatların və bioloji müxtəlifliyin qorunması, tingçilik,

toxumçuluq və damazlıq işlərinin, mal-qaranın cins tərkibinin daha da

yaxşılaşdırılması istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Kənd təsərrüfatı istehsalçılarının müasir texnika, texnoloji avadanlıq, gübrə,

toxum və ting ilə təminatı yaxşılaşdırılacaqdır. Aqrar sahədə elmi təminat və kadr

hazırlığının daha da yaxşılaşdırılması nəzərdə tutulur. Kənd təsərrüfatının müxtəlif

sahələrinin intensiv inkişaf etdirilməsi üçün stimullaşdırıcı tədbirlər görüləcək, iri

taxılçılıq təsərrüfatlarının yaradılması təşəbbüsləri dəstəklənəcəkdir.

Kənd təsərrüfatının intensiv inkişafı, mövsümi qiymətlərin tənzimlənməsi,

məhsul itkisinin qarşısının alınması, daxili bazarın qorunması və ixrac potensialının

artırılması baxımından bölgələrdə ən müasir texnologiyalar əsasında anbar

komplekslərinin yaradılmasının əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, bu sahədə ardıcıl

tədbirlər davam etdiriləcəkdir. Sahibkarların vərdiş və biliklərinin artırılması üçün

informasiya və məsləhət xidmətlərinin əhatə dairəsi genişləndiriləcək, baytarlıq və

fitosanitar sahədə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq daha da inkişaf etdiriləcəkdir.

4.3. Elmi potensialın və innovasiya fəaliyyətinin dəstəklənməsi

Uzunmüddətli davamlı iqtisadi inkişafı təmin etmək, “bilik iqtisadiyyatı”nı

formalaşdırmaq, elmtutumlu texnologiya, məhsul (işlər, xidmətlər) yaradılmasını

sürətləndirmək məqsədi ilə innovasiya fəaliyyətinin genişləndirilməsi əsas

istiqamətlərdən birini təşkil edəcəkdir. Bununla əlaqədar olaraq, elmin inkişafı yerli

xüsusiyyətlər və qlobal meyllər nəzərə alınmaqla prioritetləşdiriləcək və mütərəqqi

dünya elminə səmərəli inteqrasiya prosesi davam etdiriləcəkdir. Elmi infrastruktur

təkmilləşdiriləcək, elmin maddi-texniki bazası müasirləşdiriləcək və bu sahədə

informasiya təminatı sistemlərinin elektron formaya keçirilməsi təmin ediləcəkdir.

Eyni zamanda, elmin maliyyələşdirilməsinə dövlət büdcəsi resursları ilə

yanaşı, digər mənbələrin də cəlb olunması stimullaşdırılacaq ki, bu da, son nəticədə,

elmi fəaliyyətlə məşğul olan işçilərin, o cümlədən gənclərin sosial müdafiəsini

gücləndirəcək və “beyin axını”nın qarşısını alacaqdır.

Ölkədə innovativ iqtisadiyyatın yaradılması məqsədi ilə elm və istehsal

arasındakı əlaqələr gücləndiriləcək, tətbiqi elmi araşdırmaların bazarın tələbatına

müvafiq aparılması üçün zəruri mexanizmlər yaradılacaqdır.

19

İnnovasiya fəallığının yüksəldilməsi yolu ilə rəqabətqabiliyyətli məhsul

istehsalının stimullaşdırılması, innovasiya fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün zəruri

mexanizmlərin qurulması, innovasiya potensialının səmərəli istifadəsi və inkişafının

təmin edilməsi məqsədi ilə dövlət dəstəyi tədbirləri reallaşdırılacaq və müvafiq

qanunvericilik bazası yaradılacaqdır.

İnnovativ sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi və yeni fəaliyyət növlərinin və

məhsullarının inkişafı üçün əlverişli mühit yaradılması ilə yanaşı, qabaqcıl

texnologiyaların transferi və mənimsənilməsi istiqamətində tədbirlərin

gücləndirilməsi, elmtutumlu məhsulların və texnologiyaların işlənilməsi və tətbiqi

üçün texnoparklar və innovasiya zonaları yaradılması da nəzərdə tutulur. Bu

baxımdan, müvafiq normativ hüquqi baza hazırlanaraq qəbul ediləcək, innovativ

sahibkarlığın və biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın inkişafını təmin etməkdən ötrü

İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondunun fəaliyyətinin təşkili nəzərdə

tutulur.

İqtisadi məqsəd və resurslar, bilik və mədəniyyət sahəsinin vəzifələri ilə

informasiya texnologiyalarının inkişafı arasındakı əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi

uzunmüddətli dövr üçün əqli mülkiyyətə dair Milli Strategiyada və ondan irəli gələn

Dövlət Proqramında əksini tapan innovasiya potensialının inkişafına kömək

edəcəkdir.

Qabaqcıl dünya təcrübəsindən istifadə etməklə Azərbaycanda informasiya

cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olaraq yeni bilik və texnologiyaların istifadəsini,

mənimsənilməsini və yayılmasını təmin edən milli innovasiya sisteminin

formalaşdırılması prosesi qarşıdakı illərdə tamamlanacaqdır.

20

5. Nəqliyyat, tranzit və logistika infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi.

Bölgələrin tarazlı inkişafı

Azərbaycanı regionun ticarət mərkəzinə çevirmək məqsədi ilə ölkənin strateji

coğrafi mövqeyindən səmərəli istifadə etməklə tranzit və nəqliyyat xidmətlərinin

inkişafı, ölkənin bölgələrində logistika mərkəzlərinin yaradılması nəzərdə tutulur.

Bütün bunlar eyni zamanda istehsal və investisiya mərkəzi kimi də ölkənin

cəlbediciliyinin artmasına, yeni biznes və məşğulluq imkanlarının yaranmasına yol

açacaqdır.

Yerli və beynəlxalq daşımaların idarə olunması mexanizmi təkmilləşdiriləcək,

ölkənin nəqliyyat sisteminin beynəlxalq nəqliyyat sisteminə inteqrasiyası

genişləndiriləcək, əhaliyə göstərilən nəqliyyat xidmətlərinin keyfiyyəti artırılacaq,

sərnişindaşıma sahəsində gediş haqqının ödənilməsi ilə bağlı müasir

texnologiyaların tətbiqi reallaşdırılacaqdır. Bununla əlaqədar avtomobil, dəmir yolu,

su, hava nəqliyyatı və yeraltı nəqliyyat (metro) sahəsində vahid strateji yanaşmanı

əks etdirən ümumiləşdirilmiş tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.

Azərbaycanın rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədi ilə ölkə ərazisində

Avropa-Qafqaz-Asiya və Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərində daşıma

xərclərinin azaldılması, idxal, ixrac əməliyyatları və tranzit daşımaları üçün sərf

edilən vaxtın qısaldılması və sərhəd-keçid prosedurlarının sadələşdirilməsi üçün

tədbirlər görüləcəkdir.

Yaxın illərdə Yeni Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksinin tikintisi

tamamlanacaq, dəniz donanması yeniləşdiriləcək, nəqliyyat-logistika mərkəzləri

yaradılacaq, Bakı-Böyük Kəsik, Bakı-Astara və Bakı-Yalama dəmir yolu xətləri

yenidən qurulacaq və modernləşdiriləcək, dəmir yolu şəbəkəsinin diversifikasiyası

siyasətinə uyğun olaraq Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xətti istifadəyə veriləcəkdir. Eyni

zamanda, dəmir yolu nəqliyyatının baş yollarında zəruri yenidənqurma işləri

aparılacaq, daşıma parkı yenilənəcək, bütün yollarda dəyişən cərəyanlı dartı

sisteminə keçid təmin olunacaq, işarəvermə və siqnalizasiya sistemi

müasirləşdiriləcəkdir.

Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizləri istiqamətində avtomobil

magistrallarının genişləndirilməsi, beynəlxalq əhəmiyyətli yolların yenidən qurulması

və tikintisi layihələrinin başa çatdırılması ilə ölkənin yol-nəqliyyat infrastrukturunun

beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması təmin ediləcəkdir.

Yol nəqliyyatı sahəsində çınqıl örtüklü yollar tədricən bərk örtüklü avtomobil

yolları ilə əvəz ediləcək, respublika və yerli əhəmiyyətli yolların, o cümlədən şəhər,

qəsəbə və kənd yollarının yenidən qurulması və genişləndirilməsi davam etdiriləcək,

yüksək ekoloji standartlara keçid təmin olunacaq, yol qovşaqları, körpülər tikilib təmir

ediləcək və digər modernləşdirmə işləri aparılacaqdır. Yeni yolların salınması

əhalinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi prinsipi və əsasən birinci dərəcəli yolların

tikilməsi ilə davam etdiriləcək, şəhərdaxili və şəhərdənkənar yük terminallarının

tikintisi sürətləndiriləcək, müvafiq infrastrukturun təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı, böyük

21

şəhərlərdə və ümumən ölkənin bütün ərazisində nəqliyyatın intellektual idarə

olunması sisteminin tətbiqi reallaşdırılacaqdır. Paytaxtın, habelə digər şəhərlərin,

rayon və kəndlərin ictimai nəqliyyat sistemi əsaslı surətdə inkişaf etdiriləcəkdir.

Ölkənin dəmir yolu şəbəkəsi və hava nəqliyyatı daha da təkmilləşdiriləcək və bu,

bölgələrin tarazlı inkişafı və turizmin şaxəli irəliləyişi üçün zəmin yaradacaqdır.

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə Bakı Metropoliteni sürətlə inkişaf

etdiriləcək və genişləndiriləcək, yeni stansiyalar tikiləcək və vaqon parkı

yenilənəcəkdir.

Hava nəqliyyatı üzrə Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportunda yeni

aerovağzal kompleksi, uçuş-enmə zolağı və anqarlar istifadəyə veriləcək və bu

ərazidə azad iqtisadi zona yaradılacaq, digər beynəlxalq hava limanları və hava

donanmasının yenilənməsi işləri davam etdiriləcəkdir.

Regional inkişaf prioritetləri nəzərə alınmaqla, bölgələrdə dövlətin

infrastruktur və investisiya siyasəti ilə biznesin investisiya strategiyaları

əlaqələndiriləcək və əsasən iqtisadi səmərəlilik baxımından prioritetləşdiriləcəkdir

(xərc-gəlir təhlilləri aparılmaqla). Həyat səviyyəsinə və keyfiyyətinə, adambaşına

düşən məhsul buraxılışına və investisiyaların həcminə görə ölkənin iqtisadi rayonları

arasında mövcud olan fərqlər azaldılacaqdır.

Müasir yanaşma çərçivəsində iqtisadi qərarların qəbul olunmasında yerli

özünüidarəetmə orqanlarının çevikliyi artırılacaqdır. Kənd yerlərinin inkişafı

istiqamətində xüsusi layihələr həyata keçiriləcək, infrastrukturun və sosial xidmətlərin

yaxşılaşdırılması tədbirləri davam etdiriləcəkdir. Bölgələrdə, o cümlədən kəndlərdə

də yol problemi daim diqqətdə saxlanılacaq və nəqliyyat sektorunda tələbatın

ödənilməsi məqsədi ilə müvafiq addımlar atılacaqdır.

Ölkənin bölgələrində infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması, informasiya

texnologiyalarının tətbiqinin genişləndirilməsi, turizm və rekreasiya zonalarının,

iqtisadiyyatın prioritet sahələri üzrə ərazi-istehsal klasterlərinin, hər bir bölgənin

rəqabət üstünlükləri nəzərə alınmaqla, yeni regional inkişaf mərkəzlərinin

yaradılması bölgələrin sosial-iqtisadi inkişafını sürətləndirəcəkdir. Regional inkişaf

mərkəzləri bölgələrdə tarazlı sosial-iqtisadi inkişafın təmin edilməsini

stimullaşdıracaq, bu isə regional bərabərsizliyin azaldılmasına, əmtəə dövriyyəsinin

iqtisadi rayonlar üzrə strukturunda kəskin fərqlərin aradan qalxmasına, iqtisadi

resursların, əsasən, mərkəzi şəhərlərdə təmərküzləşməsinin səngiməsinə gətirib

çıxaracaqdır.

22

6. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı və informasiya

cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi

İnformasiya cəmiyyətinə keçidin təmin edilməsi, innovasiya yönümlü və biliyə

əsaslanan iqtisadiyyatın qurulması, dövlət və yerli özünüidarəetmə orqanlarında İKT-

nin tətbiqinin və elektron xidmətlərin, həmçinin informasiya təhlükəsizliyi sahəsində

fəaliyyətin genişləndirilməsi, cəmiyyətin informasiya məhsul və xidmətlərinə

tələbatının dolğun ödənilməsi, rəqabətqabiliyyətli və ixrac yönümlü İKT potensialının

gücləndirilməsi, yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin və elmi kadrların hazırlanması

Konsepsiya çərçivəsində qarşıda duran prioritet vəzifələrdəndir.

Qarşıdakı illərdə İKT infrastrukturu inkişaf etdiriləcək, əhaliyə müasir elektron

xidmətlərin göstərilməsi imkanları genişləndiriləcək, kənd yaşayış məntəqələri də

daxil olmaqla ölkə ərazisində genişzolaqlı, ucuz və keyfiyyətli internetə çıxış təmin

ediləcəkdir. Distant təhsil, elektron ticarət, tele-tibb və digər müasir xidmət növlərinin

geniş tətbiqinə nail olunacaq, elektron ticarət əqdləri iştirakçılarının müdafiəsini və

təhlükəsizliyini təmin etmək üçün qanunvericilik təkmilləşdiriləcəkdir. Bölgələrdə İKT-

nin tətbiqi genişləndiriləcək, əhalinin rəqəmsal hazırlığı və ölkənin qlobal informasiya

məkanına inteqrasiya səviyyəsi yüksəldiləcəkdir.

İKT və əqli mülkiyyətin qarşılıqlı təsiri və əqli mülkiyyət hüquqları ilə qorunan

bir çox obyektlərin qlobal rəqəmsal şəbəkəyə çıxışı nəzərə alınaraq, on-line

lisenziyalaşmaya və one-stop-shops formatında xidmətlərin göstərilməsinə

əsaslanan rəqəmsal hüquqları idarəetmə sistemi yaradılacaqdır.

Bununla yanaşı, kosmik sənayenin inkişafı ilə bağlı müvafiq tədbirlər həyata

keçiriləcəkdir. Telekommunikasiya peyklərinin geostasionar orbitə çıxarılması

nəticəsində etibarlı peyk rabitəsi təmin ediləcək və bununla ölkənin informasiya

təhlükəsizliyi gücləndiriləcəkdir. Telekommunikasiya şəbəkəsində yeni

texnologiyaların tətbiqi genişləndiriləcək, milli radio və televiziya proqramlarının

peykdən paket yayımı təşkil ediləcəkdir. Eyni zamanda, aşağı orbitli peyklərin orbitə

çıxarılması nəzərdə tutulur ki, bu da ölkədə ətraf mühitin mühafizəsi, kənd

təsərrüfatı, topoqrafiya və kartoqrafiya, eləcə də milli təhlükəsizlik sahəsində

fəaliyyəti daha səmərəli edəcəkdir.

Ölkənin regionun İKT xidmətləri bazarına çıxışını təmin etmək məqsədi ilə

tranzit informasiya magistrallarının, regional informasiya resurslarının və şəbəkə

idarəetmə sistemlərinin qurulması kimi layihələr gerçəkləşdiriləcəkdir.

“Elektron hökumət”in formalaşdırılması məqsədi ilə ardıcıl və mərhələli

qaydada müvafiq tədbirlər görüləcək. Dövlət orqanlarında müasir informasiya-

kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi genişləndiriləcək, dövlət orqanlarının öz

aralarında vahid infrastruktur əsasında təhlükəsiz informasiya mübadiləsi aparması,

onların funksional vəzifələr üzrə əhaliyə elektron xidmətlər göstərməsi təmin

ediləcək, informasiya təhlükəsizliyinin yüksəldilməsi, səriştəli istifadəçi və

23

mütəxəssislər hazırlanması kimi məsələlər diqqətdə saxlanılacaqdır. Eyni

zamanda, elektron xidmətlərin keyfiyyəti yüksəldiləcək, bu xidmətlərə mobil rabitə,

məlumat köşkləri və digər müasir vasitələrlə çıxış təmin ediləcək. Dövlət informasiya

resurslarının və sistemlərinin vahid texnoloji standartlar əsasında inteqrasiyası təmin

olunacaq və vahid informasiya fəzası formalaşdırılacaqdır.

İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, ölkəyə daxil olan internet

trafikində qlobal kiberhücumların qarşısının alınması, informasiya proseslərinin

mühafizəsi, dövlət orqanlarının informasiya resurslarının və sistemlərinin mümkün

təhdidlərdən qorunması, kibertəhlükəsizlik sahəsində ümummilli hazırlığın

qaldırılması və maarifləndirmənin genişləndirilməsi diqqət mərkəzində

saxlanılacaqdır.

İKT üzrə kadr hazırlığı işi də təkmilləşdiriləcəkdir. Yüksəkixtisaslı

mütəxəssislərə və elmi kadrlara artan tələbatın ödənilməsi məqsədi ilə ölkənin ali

təhsil ocaqlarında təhsilin elmi tədqiqatlar və innovasiyalarla sıx inteqrasiyasına

əlverişli mühit yaradılacaq, dünyanın qabaqcıl təhsil ocaqları ilə əlaqələr

genişləndiriləcək, həmçinin ölkədən kənara “beyin axını”nın qarşısının alınması üçün

təsirli tədbirlər görüləcəkdir.

24

7. İnsan kapitalının inkişafı və səmərəli sosial müdafiə sisteminin qurulması

Konsepsiya çərçivəsində insan kapitalının inkişafı sahəsində ölkədə əhalinin

keyfiyyətli səhiyyə və təhsil xidmətləri ilə təmin edilməsi və bu xidmətlərin müxtəlif

sosial qruplar, o cümlədən aztəminatlı ailələr və yoxsul vətəndaşlar üçün əlçatanlığı

əsas strateji xətt olaraq ön plana çəkilir. Bununla bərabər, əhalinin etibarlı sosial

müdafiəsinin təmin edilməsi məqsədi ilə görülən işlər davam etdiriləcək və

genişləndiriləcəkdir.

7.1. Əhalinin sağlamlığı və səhiyyə sahəsində qarşıda duran başlıca vəzifələr

Bu məqsədlə səhiyyəyə ayrılan vəsaitin ümumi daxili məhsulda payının

dinamik şəkildə artırılması və həmin vəsaitin səmərəli və məqsədyönlü istifadəsini

təmin edən mexanizmlər yaradılması nəzərdə tutulur. Səhiyyənin maddi-texniki

bazasının gücləndirilməsi üçün tibb müəssisələrinin tikintisi, əsaslı təmiri və yenidən

qurulması, onların müasir tibbi avadanlıqla təchiz edilməsi həyata keçiriləcək, eyni

zamanda səhiyyə islahatları planlı şəkildə davam etdiriləcəkdir. Səhiyyənin idarə

olunmasında həddən artıq mərkəzləşmədən imtina edilməsi, idarəetmədə sırf icraçı

funksiyalarının inzibati-iqtisadi formalarla əvəz olunması üçün tədbirlər görüləcək və

bununla da müxtəlif səviyyəli idarəetmə strukturlarının səlahiyyətlərinin səmərəli

şəkildə ayrılması və onların fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi təmin ediləcəkdir.

İcbari tibbi sığortaya keçilməsi təmin ediləcək və onun əsasında tibbi yardımın

keyfiyyətinə, pasiyentlərin hüquqlarının qorunmasına nəzarət mexanizmlərinin

təkmilləşdirilməsinə şərait yaradılacaqdır. Səhiyyə sisteminin islahatları nəticəsində

əsasən stasionar yardıma istiqamətləndirilmiş təbabətdən ilkin tibbi-sanitariya

yardımının üstünlük təşkil etdiyi təbabətə keçilməsi reallaşdırılacaq, ailə həkimi

praktikasının genişləndirilməsinə müvafiq şərait yaradılacaqdır. Eyni zamanda

ambulator-poliklinika xidmətinin təkmilləşdirilməsi üçün fəal və məqsədyönlü iş

aparılacaqdır.

Dövlət tərəfindən sosial xəstəliklərə (diabet, hemofiliya, talassemiya, onkoloji

xəstəliklər, immunoprofilaktika, hemodializ, vərəm, QİÇS və s.) qarşı mübarizə,

əhalinin sağlamlaşdırılması üzrə profilaktik tədbirlər, sanitariya maarifi işi,

narkomaniya, alkoqolizmə və tütünçəkməyə qarşı mübarizə müxtəlif dövlət

proqramları vasitəsilə həyata keçiriləcəkdir. Yoluxucu xəstəliklərin profilaktikası

məqsədi ilə profilaktika tədbirləri gücləndiriləcək, müvafiq tədbirləri nəzərdə tutan

2015–2020-ci illər üçün sanitariya-epidemioloji xidmətin İnkişaf Proqramı

hazırlanacaqdır. Bununla yanaşı, qeyri-infeksion xəstəliklərə (tütünçəkmə, piylənmə,

fiziki fəallığın olmaması, spirtli içkilərdən sui-istifadə və s.) qarşı mübarizəyə dair

2013–2020-ci illəri əhatə edən xüsusi Strategiya qəbul ediləcək, sağlam həyat tərzi

üçün şərait və imkanlar yaradılması, əhalinin öz sağlamlığı üçün məsuliyyətinin və

25

marağının artırılmasından ötrü maarifləndirmə işlərinin genişləndirilməsi

istiqamətində əməli tədbirlər görüləcəkdir.

Ana və uşaqların sağlamlığının yaxşılaşdırılmasına dair 2013–2020-ci illəri

əhatə edən Dövlət Proqramı qəbul ediləcək, uşaq və yeniyetmələr arasında

profilaktik müayinələr və dispanserləşdirmə aparılması işi gücləndiriləcəkdir.

Yoluxucu xəstəliklərə qarşı mübarizənin gücləndirilməsi məqsədi ilə uşaqlar arasında

immunoprofilaktika işlərinin aparılması üçün müvafiq tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Uşaqlıq dövrünə xas olan əlilliyin erkən profilaktikası və müalicəsi üzrə Milli Fəaliyyət

Planı (2014–2020-ci illər) hazırlanacaq, uşaqlara göstərilən stasionar xidmətin daha

da yaxşılaşdırılması ilə bağlı uşaq tibb müəssisələri profilləşdiriləcəkdir.

Bunlarla bərabər, əsas həyati vacib dərman preparatlarının bütün əhali qrupları

üçün fiziki və iqtisadi cəhətdən əlçatan olmasının, həmçinin dərman preparatlarının

keyfiyyəti, səmərəliliyi və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə onların vahid

qeydiyyat sisteminin yaradılması üçün zəruri tədbirlər görüləcəkdir. Dərman bazarına

lisenziyalaşmamış və aşağı keyfiyyətli dərman preparatlarının daxil olmasının

qarşısının alınması istiqamətində əməli addımlar atılacaqdır.

Səhiyyə sahəsində kadr təminatının təkmilləşdirilməsi ən vacib məsələ kimi

diqqət mərkəzində olacaq, tibb mütəxəssislərinin bilik və bacarıqlarının daim

yüksəldilməsi üçün müvafiq mexanizmlər yaradılacaq, o cümlədən xarici ölkələrdə

təlimlər təşkil ediləcəkdir. Kənd yerlərində işləyən həkim və orta tibb işçiləri üçün

uyğun həyat şəraitinin yaradılması üzrə müvafiq işlər görüləcək və təşviqləndirici

maddi təminat mexanizmləri müəyyənləşdiriləcəkdir. Tibb işçilərinin əməyinin son

nəticəyə görə qiymətləndirilməsi prinsipinin tətbiq olunması üçün tədbirlər

görüləcəkdir.

Əhalinin sağlamlığının monitorinqi üzrə müxtəlif tibbi elektron registrlər,

vətəndaşların “elektron sağlamlıq kartı” sistemi və vahid səhiyyə informasiya sistemi

yaradılacaqdır.

7.2. Müasir təhsil sisteminin formalaşdırılması

2013–2020-ci illərdə təhsil sahəsinə ayrılan vəsaitlərin ümumi həcminin ÜDM-

dəki payı ilbəil artırılaraq, inkişaf etmiş ölkələrin müvafiq göstəricisi səviyyəsinə

çatdırılacaqdır. Təhsildə keyfiyyətin yüksəldilməsi üçün stimullaşdırıcı mexanizmlər

yaradılacaq, xüsusən, adambaşına maliyyələşdirmə prinsipinin, həmçinin təhsil

sahəsində tətbiqi tədqiqatları, eləcə də innovativ fəaliyyəti təşviqləndirən qrant

maliyyələşdirməsinin tətbiqi genişləndiriləcəkdir.

Təhsildə idarəetmənin təkmilləşdirilməsi davam etdiriləcək, bütün maraqlı

tərəflərin cəlb olunmasını təmin edən idarəetmə modelinə üstünlük veriləcəkdir. Bu,

bütün növ təhsil müəssisələrinin müstəqilliyinin artırılması, ictimaiyyətin (valideyn,

şagird, tələbə, yerli icma və s.) geniş cəlb olunması vasitəsilə təhsil ocaqlarının

dövlət-ictimai xarakterdə idarə edilməsi, digər müasir idarəetmə texnologiyalarının

26

tətbiqi və s. kimi istiqamətlərdə islahatyönlü tədbirlərlə gerçəkləşdiriləcəkdir. Təhsil

sistemində tənzimləmə və idarəetməni həyata keçirən dövlət orqanlarının funksiya

və səlahiyyətləri qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğun müəyyənləşdiriləcək, onların

fəaliyyətinin səmərəli əlaqələndirilməsi üçün müvafiq mexanizmlər yaradılacaqdır.

Ölkə üzrə azyaşlı uşaqların məktəbəqədər təhsilə cəlbolunma səviyyəsi orta

Avropa göstəricisi səviyyəsinə çatdırılacaqdır. Bu məqsədlə dövlət uşaq bağçaları

şəbəkəsinin genişləndirilməsi, şərait və təchizatının yaxşılaşdırılması ilə yanaşı

müxtəlif mülkiyyət formasına (bələdiyyə, icma, özəl, ailə bağçaları) aid olan

məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin yaradılması və fəaliyyətinin dəstəklənməsi üçün

tədbirlər həyata keçiriləcək və təşviq mexanizmləri yaradılacaqdır.

Məktəblərin tikintisi və əsaslı təmiri sahəsində həyata keçirilən işlər davam

etdiriləcək, ümumi təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması istiqamətində

xüsusi proqram hazırlanıb həyata keçiriləcəkdir.

12 illik ümumi təhsil sisteminə keçid təmin ediləcək, bununla əlaqədar təhsil

proqramları və dərsliklər müasir tələblər baxımından yeniləşdiriləcəkdir. Şagirdlərin

idrak fəallığını, ümumi inkişafını ləngidən mövcud “yaddaş məktəbi”ndən “təfəkkür və

düşüncə məktəbi”nə keçidin təmin olunması məqsədi ilə sistemli tədbirlər

görüləcəkdir. Tam orta təhsil səviyyəsində təhsil təmayüllər üzrə təşkil olunacaq,

istedadlı uşaqlar üçün inkişafetdirici fərdi proqramlar yaradılacaqdır. Eyni zamanda,

xüsusi qayğıya ehtiyacı olan, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün də müxtəlif

inkişafetdirici, korreksiyaedici və inklüziv təhsil proqramları tətbiq ediləcəkdir.

Təhsilalanların fəaliyyətinin və nailiyyətlərinin obyektiv qiymətləndirilməsinə

imkan verən sistemin formalaşdırılması üçün məktəbdaxili qiymətləndirmə sahəsində

aparılan islahat tədbirləri davam etdiriləcəkdir.

Məktəbdənkənar təhsilin səmərə və keyfiyyətinin yüksəldilməsi məqsədi ilə

müasir təhsil proqramları hazırlanacaqdır.

Peşə təhsili infrastrukturu da əsaslı şəkildə müasirləşdiriləcək, peşə təhsilinə

cəlb olunan vətəndaşların sayı artırılaraq, ölkə iqtisadiyyatının tələbatı ilə

uzlaşdırılacaqdır.

Bölgələrin inkişafı və mütəxəssislərə tələbatı nəzərə alınaraq, regional

çoxprofilli kolleclərin yaradılması istiqamətində tədbirlər görüləcək, təhsilin

keyfiyyətinin artırılması üçün ilk peşə, orta ixtisas və ali təhsil pillələri üzrə

mütəxəssislər hazırlayan təhsil komplekslərinin yaradılmasına başlanılacaqdır.

Ali təhsil müəssisələri üçün universitet şəhərcikləri (kampuslar) və müvafiq

texnoparklar yaradılacaqdır. Ali təhsil müəssisələrinin ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf

tələblərinə uyğun bilik və bacarığa malik mütəxəssis yetişdirməsinə və onların təhsil-

tədqiqat-innovasiya mərkəzlərinə çevrilməsinə dəstək verən standartlar hazırlanıb

tətbiq olunacaqdır. Ali təhsil müəssisələrində aparılan elmi tədqiqatlar müasir

standartlar səviyyəsinə çatdırılacaq, elmi tədqiqat işlərinin nəticələrinin tədris

prosesində və istehsalatda tətbiqi təşkil olunacaq, elmin informasiya təminatının

27

gücləndirilməsi, beynəlxalq elmi əlaqələrin dərinləşdirilməsi sahəsində tədbirlər

görüləcəkdir.

Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması, bütövlükdə təhsilin müasir səviyyədə

qurulmasının əsas istiqamətlərindən biri kimi, daim diqqət mərkəzində olacaqdır. Bu

məqsədlə 2013-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin

informasiyalaşdırılmasına dair Dövlət Proqramı qəbul ediləcəkdir. Dövlət Proqramı

çərçivəsində Azərbaycanın bütün təhsil müəssisələri (o cümlədən ucqar bölgələrdə

yerləşən məktəblər) internet əlaqəsi ilə təmin olunacaq, hər bir təhsil müəssisəsi

lazımi texniki avadanlıqla təchiz ediləcək və bütün təhsil müəssisələrinin vahid təhsil

şəbəkəsinə qoşulması reallaşdırılacaqdır. Ümumtəhsil məktəblərində hər bir sinif

otağı noutbuk, proyektor və elektron lövhə ilə, təhsil alan bütün şagirdlər 1 şagird – 1

kompyuter layihəsi çərçivəsində netbuk və ya planşetlərlə təmin ediləcəklər.

Elektron təhsil texnologiyalarının tətbiqi daha da genişləndiriləcək, müəllim və

şagirdlər üçün virtual öyrənmə mühiti formalaşdırılacaqdır. Bu məqsədlə bütün fənlər

üzrə elektron tədris və metodik resursların yaradılması davam etdiriləcək, elektron

resursların etibarlı saxlanılması və onlara asan çıxışın təmin olunması üçün “bulud”

texnologiyaları tətbiq olunacaqdır. Ödənişsiz əsaslarla fəaliyyət göstərən təlim

resursları yaradılacaq, bu resurslar, müəllif-hüquq lisenziyaları ilə təmin olunmaqla,

təhsil prosesinə inteqrasiya ediləcək və açıq istifadəyə veriləcəkdir. “Elektron

məktəb”lərin sayı 1000-ə çatdırılacaq, rəqəmsal təhsil resurslarından istifadə

imkanları genişləndiriləcəkdir. Özünütəhsilə və ömür boyu təhsilə artan tələbatın

ödənilməsi üçün kitabxana fəaliyyəti modernləşdiriləcək, elektron kitabxanaların sayı

artırılacaq, distant təhsilin inkişafı dəstəklənəcək və ali təhsil müəssisələrində distant

təhsil geniş tətbiq olunacaqdır.

İKT-nin təhsilin idarə edilməsinə səmərəli inteqrasiyası davam etdiriləcək,

təhsilin vahid informasiya sisteminin yaradılması yolu ilə informasiya əsaslı

idarəetmə mexanizmlərinin tətbiqi mümkün olacaqdır. Elektron sənəd dövriyyəsi

sisteminin tətbiqi genişləndiriləcək və nəticədə təhsil sisteminin idarə edilməsində

şəffaflıq artacaqdır. Eyni zamanda, Təhsil TV onlayn televiziya kanalı yaradılacaq və

geniş ictimaiyyətə təqdim ediləcəkdir.

Təhsil sisteminin səmərəliliyində, onun nailiyyətlərinin formalaşmasında müəllim

amilinin həlledici əhəmiyyətini nəzərə almaqla müəllim hazırlığının gücləndirilməsinə

xüsusi önəm veriləcəkdir. Bütün ümumi təhsil müəllimləri üçün fəal (interaktiv) təlim

texnologiyaları və inklüziv təhsil üzrə məqsədli ixtisasartırma təmin ediləcək, hər bir

müəllimin İKT bacarıqlarına yiyələnməsi üçün çevik sistem yaradılacaqdır.

Azərbaycanda müəllimlərin təkmilləşdirilməsi beynəlxalq standartlarla

uzlaşdırılacaq, müəllimlər üçün yeni modul-kredit sisteminə əsaslanan stimullaşdırıcı

ixtisasartırma sistemi inkişaf etdiriləcək, müəllimlərin karyera inkişafı və fəaliyyətinin

stimullaşdırılması, qabaqcıl müəllimlərin iş təcrübəsinin yayılması sahəsində müasir

tələblərə uyğun mexanizmlər yaradılacaqdır. Bununla yanaşı, nəticələrə əsaslanan

diferensial əmək haqqı və mükafatlandırma sistemi hazırlanacaqdır. Pedaqoji

kadrların işə qəbulu sahəsində tətbiq edilmiş yeni mexanizm beynəlxalq təcrübəyə

28

uyğun daha da təkmilləşdiriləcək, ucqar kənd məktəblərinin pedaqoji kadrlarla

təminatı üçün nəzərdə tutulmuş maddi stimullaşdırma tədbirləri gücləndiriləcəkdir.

Azərbaycan təhsilinin dünya və Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası

gücləndiriləcəkdir. Təhsil standartlarının unifikasiyası və Bolonya prosesinin

dərinləşməsi ilə yanaşı Azərbaycanın təhsil ocaqlarının, xüsusilə də ali təhsil

müəssisələrinin beynəlxalq əlaqələrinin genişləndirilməsinə, təhsil sahəsində həyata

keçirilən beynəlxalq proqramlara onların fəal cəlb olunması üçün müvafiq şəraitin

yaradılmasına xüsusi fikir veriləcəkdir.

Eyni zamanda, xarici ölkələrin aparıcı universitetlərində dövlət xətti ilə təhsil

alan azərbaycanlı tələbələrin sayı 2015-ci ilədək əhəmiyyətli dərəcədə artacaq,

xaricdə təhsil alaraq məzun olmuş mütəxəssislərin potensialından ölkənin inkişafında

səmərəli istifadə olunması təmin ediləcəkdir. 2015–2020-ci illər üçün gənclərin xarici

ölkələrdə təhsil almasına dair yeni Dövlət Proqramı qəbul ediləcəkdir.

7.3. Sosial müdafiə sisteminin təkmilləşdirilməsi

Əhalinin etibarlı sosial müdafiəsinin təşkili məqsədi ilə ölkədə sığorta-pensiya

sisteminin təkmilləşdirilməsi istiqamətində məqsədyönlü tədbirlər “2009–2015-ci

illərdə Azərbaycan Respublikasında sığorta-pensiya sisteminin inkişafına dair Dövlət

Proqramı” çərçivəsində davam etdiriləcəkdir. Həyata keçirilən pensiya islahatlarının

daha da dərinləşdirilməsi məqsədi ilə 2016–2020-ci illər üçün yeni Dövlət Proqramı

hazırlanacaq. Reallaşdırılacaq tədbirlər nəticəsində sığorta-pensiya sistemi daha da

təkmilləşdiriləcək, könüllü sosial sığortalanmanın tətbiqi və qeyri-dövlət pensiya

fondlarının fəaliyyəti ilə bağlı məsələlər öz həllini tapacaqdır.

Sığortaedənlərin qeydiyyatı tam avtomatlaşdırılacaq, sığortaolunanlar dövlət

sosial sığorta sistemində avtomatlaşdırılmış qaydada uçota alınacaq, məcburi dövlət

sosial sığortası üzrə hesabatlar və sığorta haqqı üzrə sığortaolunanlar haqqında

məlumatlar elektron qaydada ötürüləcək və qəbul ediləcək, sığortaedənlərdə audit

elektron qaydada aparılacaqdır. Qeyd olunanlarla yanaşı, ölkə vətəndaşlarının

pensiya təyinatı üçün hər hansı sənədin təqdim edilməsinə ehtiyac qalmayacaq və

müvafiq müraciətin elektron qaydada ünvanlanması, vətəndaşların elektron

müraciətləri əsasında pensiya təyinatının avtomatlaşdırılmış qaydada vahid

mərkəzdən aparılması tam reallaşdırılacaqdır.

Ölkənin uzunmüddətli inkişaf xəttinə uyğun olaraq, demoqrafiya və əhali

sakinliyi sahəsində 2025-ci ilədək dövrü əhatə edən Dövlət Proqramı qəbul ediləcək,

həmin proqram çərçivəsində əhalinin kəmiyyət və keyfiyyət artımı məsələləri öz

əksini tapacaqdır.

İşləyən vətəndaşların layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək məqsədi ilə

iqtisadiyyatın inkişafından asılı olaraq minimum əməkhaqqı məbləğinin tədricən

minimum yaşayış standartlarına və Avropa ölkələrində müəyyən edilmiş normativə -

orta aylıq əməkhaqqının 60 faizi məbləğinə çatdırılması istiqamətində tədbirlər

29

görüləcək; əhalinin ümumi gəlirlərində əməyin ödənilməsi payının artırılması üçün

işlərin davam etdirilməsi və sosial müdafiə sahəsində müvafiq tədbirlərin həyata

keçirilməsi əsasında əhalinin gəlirlər üzrə diferensiasiyasının azaldılmasına nail

olunacaqdır. İşləyən vətəndaşların təhlükəsiz və sağlam əmək şəraitinin təmin

edilməsi sahəsində iş gücləndiriləcək, əməyin mühafizəsi və əmək şəraitinin

yaxşılaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı hazırlanacaqdır.

Əmək və məşğulluq sahəsində milli informasiya sistemi yaradılacaq, əmək

bazarında yaranan vəziyyətin monitorinqi və təhlili sistemi qurulacaq, qeyri-formal

məşğulluğun qarşısının alınması üzrə ciddi tədbirlər görüləcəkdir.

Əhalinin sosial təminat sistemi daha da təkmilləşdiriləcək, sosial xidmət

göstərən dövlət müəssisələrinin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, onların

növləri və şəbəkəsinin genişləndirilməsi ilə yanaşı, bu sahədə fəaliyyət göstərən

qeyri-dövlət və qeyri-kommersiya təşkilatları sektoru inkişaf etdiriləcəkdir.

Sosial təyinatlı mənzillərin (evlərin) sayı artırılacaq və əhalinin həssas

qruplarının bu mənzillərdə yaşaması üçün hüquqi zəmin yaradılacaqdır.

Sosial müavinətlər unifikasiya ediləcək, onların məbləğlərinin artırılması üzrə

həyata keçirilən tədbirlər davam etdiriləcəkdir. Uşaqlı ailələrə verilən müavinət

sistemi təkmilləşdiriləcəkdir. Ölkədə müasir sosial müdafiə sisteminin qurulması və

yoxsulluğun azaldılması məqsədi ilə ailələrin sosial yardımlara olan ehtiyacının

müəyyən edilməsi qaydaları təkmilləşdiriləcək, ehtiyac meyarının minimum yaşayış

standartlarına uyğunlaşdırılması üçün onun həddi mütəmadi olaraq artırılacaqdır.

Müasir sosial texnologiyalardan istifadə yolu ilə sosial yardımların səmərəliliyi

artırılacaq, mövcud ünvanlı dövlət sosial yardımı sistemi ilə yanaşı fəal sosial yardım

proqramları (özünədəstək, güzəştli sosial kreditləşmə) da tətbiq olunacaqdır.

Natamam, aztəminatlı, çoxuşaqlı, valideyn himayəsindən məhrum olmuş

uşaqları övladlığa götürmüş ailələrə əlavə dəstək mexanizmləri yaradılacaq və

himayədarlıq qayğısı sisteminin genişləndirilməsi istiqamətində zəruri işlər həyata

keçiriləcəkdir. Yetkinlik yaşına çatmayanların baxımsızlığının profilaktikası üzrə

reabilitasiya mərkəzləri, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün bölgələrdə icma

əsaslı reabilitasiya şəbəkəsi genişləndiriləcəkdir.

Əlil şəxslərin cəmiyyətdən təcrid olunmasının qarşısının alınması və sosial

infrastrukturdan maneəsiz istifadəsi üçün müvafiq layihələr hazırlanacaq və həyata

keçiriləcək, habelə həmin şəxslərin bacarıq və qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsi,

onlar üçün məşğulluq imkanlarının artırılması məqsədi ilə sosial və peşə reabilitasiya

müəssisələrinin sayı artırılacaqdır. Əlilliyi olan şəxslərin informasiya və

kommunikasiya texnologiyalarından faydalanmaq, kommunikasiya sistemləri

vasitəsilə informasiya əldə etmək imkanları artırılacaqdır.

Ahıl vətəndaşlara qayğı və onların sosial müdafiəsi məsələləri daim diqqət

mərkəzində saxlanılacaq, bu məqsədlə “Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin

gücləndirilməsinə dair Dövlət Proqramı (2014-2020-ci illər)” qəbul ediləcəkdir.

30

Məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, onların sıx

məskunlaşdığı məkanlarda sosial infrastrukturun təkmilləşdirilməsi, həmçinin

məşğulluğun artırılması məqsədi ilə yeni iş yerlərinin yaradılması, mikrokreditlərin

verilməsi, məcburi köçkün gənclərin dəstəklənməsi, peşə təlimi və s. kimi tədbirlərlə

yanaşı, icmaların inkişafı, təhsil, səhiyyə proqramlarının genişləndirilməsi, yararsız

binalarda fəaliyyət göstərən təhsil, səhiyyə müəssisələri üçün yeni binaların tikilməsi

və müvafiq avadanlıqla təchiz edilməsi nəzərdə tutulur. Beynəlxalq maliyyə

qurumları, BMT-nin agentlikləri, xüsusən BMT QAK-la və digər beynəlxalq humanitar

yardım təşkilatları ilə birlikdə Böyük Repatriasiya (“Böyük Qayıdış”) Proqramı

hazırlanacaq və bu barədə ictimaiyyət mütəmadi olaraq məlumatlandırılacaqdır.

Əmək miqrasiyası proseslərinin tənzimlənməsi sisteminin təkmilləşdirilməsi

istiqamətində beynəlxalq əməkdaşlıq davam etdiriləcək, ölkə vətəndaşlarının əməkçi

miqrantlar qismində xarici ölkələrə göndərilməsi işinin beynəlxalq təcrübəyə uyğun

tənzimlənməsi təmin olunacaqdır. Eyni zamanda, başqa ölkələrdən gələn

qaçqınların sosial təminatlardan yararlanmasını tənzimləyən işlək mexanizm

yaradılması, xaricdən işçi qüvvəsinin ölkəyə qanunsuz axınının qarşısının alınması,

xarici ölkələrdə çalışan vətəndaşlarımızın sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi ilə

bağlı müvafiq işlər görüləcəkdir.

Əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsində böhran vəziyyətlərində

fövqəladə hallarla bağlı qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi və onların idarə edilməsi

sisteminin təkmilləşdirilməsi, bu sahədə idarəetmənin avtomatlaşdırılması və

informasiya texnologiyalarının tətbiqi, mülki müdafiə, yanğın təhlükəsizliyi və

xilasetmə işinin yüksək səviyyədə qurulması, əhalinin və ərazilərin təbii və texnogen

xarakterli fövqəladə hallardan qorunması və fövqəladə hallarla bağlı maarifləndirmə

istiqamətlərində zəruri tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

7.4. Gender bərabərliyinin təmin olunması və ailənin inkişafı

Ölkədə gender bərabərliyinin təmin edilməsi məsələsi diqqət mərkəzində

saxlanılacaq və onun həlli istiqamətində müvafiq tədbirlər gerçəkləşdiriləcəkdir. Bu

sahədə dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərini gender əsaslı zorakılıq hallarının

qarşısının alınması üzrə tədbirlərin görülməsi, qadınlar və kişilər üçün əmək

bazarında bərabər imkanların yaradılması, qadınların işdə irəli çəkilmək, rəhbər

vəzifə tutmaq imkanlarının daha da genişləndirilməsi təşkil edəcəkdir.

Ana və uşaqların sosial müdafiəsi və mühafizəsinin gücləndirilməsi, BƏT-in

ratifikasiya olunmuş “Ailə öhdəlikləri olan işçilər haqqında Konvensiya”sına uyğun

olaraq, işləyən valideynlər üçün uşağa baxmanın asanlaşdırılması, uşaq

bağçalarının sayının artırılması, həmçinin ailə planlaşdırma xidmətlərinin inkişaf

etdirilməsi dəstəklənəcəkdir.

Qeyd edilən istiqamətlərin reallaşdırılması üçün bir sıra məqsədli sənədlər

qəbul ediləcəkdir. Bununla bağlı “Azərbaycan ailəsi Strategiyası”nın, gender

31

bərabərliyi üzrə Milli Fəaliyyət Planının, Uşaq Məcəlləsinin və Milli Uşaq

Strategiyasının hazırlanması nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, “Ailə psixoloqu”

institutu, məişət zorakılığına məruz qalmış şəxslər üçün yardım mərkəzləri və

sığınacaqlar, həmçinin ölkədə zorakılıq, təhsildən yayınma və erkən nikah halları

üzrə monitorinq sistemi yaradılacaqdır.

7.5. Gənclərin potensialının və idmanın inkişafı

Azərbaycan gənclərinin sağlam və fəal həyat tərzini təşviq etmək və onların

cəmiyyətə inteqrasiyasını təmin etmək məqsədi ilə 2013-2023-cü illəri əhatə edən

Azərbaycan gənclərinin İnkişaf Strategiyası və 2016-2020-ci illər üçün Dövlət

Proqramı, bədən tərbiyəsi və idmanın inkişafı üzrə 2012-2020-ci illəri əhatə edən

Milli Strategiya və 2013-2016-cı illər üçün Dövlət Proqramı hazırlanaraq həyata

keçiriləcəkdir.

Bu sahə ilə bağlı mövcud olan normativ hüquqi baza mütəmadi olaraq

təkmilləşdiriləcək, gənclərin, həmçinin bədən tərbiyəsi və idmanın sistemli inkişafını

dəstəkləmək məqsədi ilə rayon (şəhər) icra hakimiyyətləri başçıları yanında

gənclərdən ibarət məşvərətçi orqan olan şuralar yaradılacaq, gənclər siyasəti, bədən

tərbiyəsi və idman işlərinin qurulması, aparılması və inkişafı işlərinə yerli bələdiyyə

orqanlarının fəal surətdə cəlb edilməsi təmin olunacaqdır.

Gənclərin və gənc ailələrin mənzil ehtiyaclarının ödənilməsi məqsədi ilə sosial

ipotekanın şərtləri daha da təkmilləşdiriləcək, gənclər, o cümlədən sağlamlıq

imkanları məhdud olan gənclər üçün istirahət və təlim mərkəzləri istifadəyə

veriləcəkdir.

Gənclər, xüsusən ucqar və kənd yerlərində yaşayan gənclər üçün məlumat-

məsləhət xidmətləri şəbəkəsi genişləndiriləcəkdir. Gənc nəslin iş bacarıqlarının

inkişafı məqsədi ilə gənclərin əmək və iqtisadi əlaqələrə erkən yiyələnməsi üçün

səmərəli forma və metodlar tətbiq ediləcəkdir. Ölkə və xarici təhsil müəssisələrini

bitirmiş gənc mütəxəssislərin Azərbaycanın bölgələrində işləməsinin təşviq edilməsi,

bununla əlaqədar onlar üçün əlavə sosial dəstək mexanizmlərinin (ayrılan

müavinətlərin və əməkhaqqına əlavələrin artırılması, xidməti mənzillərin ayrılması və

s.) yaradılması və tətbiqi təmin ediləcəkdir.

2020-ci ilə kimi ölkədə fəaliyyət göstərən bütün respublika idman

federasiyaları, idman klubları (peşəkar klublar), uşaq-gənclər idman məktəbləri üçün

müvafiq idman növləri üzrə ixtisaslaşdırılmış təlim-idman bazaları yaradılacaqdır.

Gənclərə sosial xidmət göstərən müəssisələrin, eləcə də bədən tərbiyəsi və idman

müəssisələrinin maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi üçün aparılan işlər

davam etdiriləcək, kadr hazırlığı məsələləri daha da təkmilləşdiriləcək, bu sahədə

çalışan mütəxəssislərin sosial müdafiəsi gücləndiriləcəkdir.

32

8. Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi və institusional potensialın

gücləndirilməsi

Konsepsiyada nəzərdə tutulmuş məqsədlərə nail olmaq üçün qanunvericiliyin

təkmilləşdirilməsi və müvafiq institusional potensialın gücləndirilməsi istiqamətində

ardıcıl tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsində bazar iqtisadiyyatı şəraitində sağlam

rəqabəti təmin edən səmərəli dövlət tənzimləməsi prinsipi əsas götürüləcək, biznes

mühitinin yaxşılaşdırılması, milli qanunvericilik bazasının beynəlxalq ticarət

sisteminin tələblərinə uyğunlaşdırılması prioritetləri diqqət mərkəzində saxlanılacaq,

qanunun aliliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə icra intizamı və nəzarət sistemi

gücləndiriləcəkdir.

Qanunvericilik təkmilləşdiriləcək, piratçılıq və kontrafaksiya da daxil olmaqla

əqli mülkiyyət hüquqlarının pozulmasına qarşı səmərəli tədbirlər görüləcəkdir.

Hüquq mühafizə orqanlarının fəaliyyətinin müasir tələblərə uyğun qurulması,

onların fəaliyyətində şəffaflıq və açıqlıq prinsiplərinin rəhbər tutulması təmin

ediləcəkdir. Məhkəmə infrastrukturu təkmilləşdiriləcək, bu fəaliyyətə elektron

xidmətlər inkorporasiya ediləcək və vətəndaşların ədalət mühakiməsinə çıxış

imkanları artırılacaqdır. Vətəndaşların (və xüsusən bölgələrdə yaşayanların) hüquqi

biliklərinin artırılması daim diqqət mərkəzində saxlanılacaqdır.

Konsepsiya çərçivəsində nəzərdə tutulmuş hədəflərə çatmaq baxımından

institusional potensialın gücləndirilməsi özündə üç əsas istiqaməti ehtiva edəcəkdir:

dövlət sektorunda insan resurslarının inkişafı, “elektron hökumət” fəaliyyətinin

genişləndirilməsi, institusional islahatların davam etdirilməsi.

Dövlət qulluqçularının sosial müdafiəsi və sosial təminatı sisteminin

gücləndirilməsi, korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbirlərinin genişləndirilməsi,

bələdiyyələrin potensialının gücləndirilməsi və bələdiyyə idarəçiliyi sahəsində

ixtisaslaşmış kadrların hazırlanması, qeyri-hökumət təşkilatlarının, xüsusən

bölgələrdə fəaliyyətinin dəstəklənməsi ilə bağlı tədbirlər görüləcəkdir.

Dövlət resurslarının prioritet hesab olunan dövlət xidmətləri arasında

bölgüsünə, səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsinə xüsusi diqqət yetiriləcəkdir.

Demokratik və şəffaf idarəetmənin mühüm tərkib hissəsi kimi bərabərlik, tərəfsizlik

və açıqlıq prinsiplərinə uyğun olaraq, vətəndaşların dövlət tərəfindən yayımlanan

məlumatlara çıxış imkanları artırılacaq, dövlət sektorunda bir sıra xidmətlər müvafiq

sahə üzrə ixtisaslaşmış özəl müəssisələrə ötürüləcəkdir.

Konsepsiyaya uyğun olaraq, dövlət orqanlarında idarəçilik metod və

mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, vətəndaş və təşkilatların xidmətlərdən sadə, asan

və sərbəst istifadəsi üzrə kompleks tədbirlər davam etdiriləcək, elektron kanallar

vasitəsilə ictimaiyyətə təqdim edilən dövlət xidmətlərinin sayı artırılacaqdır.

33

Daxili bazarın təhlükəli məhsullardan qorunmasında, ticarətdə texniki

maneələrin aradan qaldırılmasında və sahibkarlığın inkişafında əhəmiyyəti böyük

olan standartlaşdırma sisteminin beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılması,

təkmilləşdirilməsi və inkişaf etdirilməsi ilə bağlı zəruri tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, dövlət qurum və müəssisələrinin fəaliyyət

sahələri üzrə prioritet inkişaf məqsədlərinin müəyyən edilməsi, həmin məqsədlərin

qəbul edilmiş müvafiq dövlət proqramlarına uyğunlaşdırılması və onların səmərəli

reallaşdırılması baxımından hər bir dövlət qurum və müəssisəsinin strateji plan

hazırlayaraq həyata keçirməsi nəzərdə tutulur.

34

9. Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı

Azərbaycanın sürətli sosial-iqtisadi inkişafı və milli maraqlarının təmin olunması

demokratiyanın daha da dərinləşdirilməsini, dövlətlə vətəndaş cəmiyyəti institutları

arasında münasibətlərin daim müasirləşdirilməsini, QHT-lərin fəaliyyətinin

stimullaşdırılmasını zəruri edir. Konsepsiyanın həyata keçiriləcəyi dövrdə vətəndaş

cəmiyyətinin inkişafı, dövlət orqanları ilə vətəndaş cəmiyyəti institutları arasında

əməkdaşlığın təkmilləşdirilməsi istiqamətində dövlət siyasəti davam etdiriləcəkdir.

Bu məqsədlə “Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı sahəsində Milli Fəaliyyət

Proqramı” hazırlanacaq və həyata keçiriləcəkdir. Proqramda vətəndaş cəmiyyətinin

inkişafını stimullaşdıran, dövlətin və özəl sektorun vətəndaş cəmiyyətinə dəstəyini

gücləndirən yeni qanunvericilik aktlarının hazırlanıb qəbul edilməsi, QHT-lərin layihə

və proqramlarına maliyyə yardımının artırılması, “QHT evləri”nin, tədris mərkəzlərinin

yaradılması və digər məsələlər öz əksini tapacaqdır.

Dövlətlə ictimai təşkilatlar arasında əməkdaşlıq mexanizmlərinin

təkmilləşdirilməsi, ictimai həyatın müxtəlif sahələrində mövcud olan problemlərin

alternativ həlli yolları ilə bağlı QHT-lərin əsaslandırılmış təklifləri diqqət mərkəzində

saxlanılacaqdır. Mühüm dövlət proqramlarının hazırlanması prosesinə QHT-lərin

cəlb olunması, dövlət komissiyalarının işində onların yaxından iştirakı təmin

ediləcəkdir. Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ölkəmizin

ədalətli mövqeyinin dünya ictimaiyyətinə və beynəlxalq təşkilatlara çatdırılması

yönündə QHT-lərin potensialından daha səmərəli istifadə olunacaqdır.

Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı üçün özəl sektorun donor fəaliyyətini

stimullaşdırmaq və bu sahədə institusional səviyyəyə nail olmaq vacibdir. Milli donor

institutunun yaradılması korporativ sosial məsuliyyət mədəniyyətinin

formalaşmasına, transmilli şirkətlərin, böyük biznes qurumlarının sosial sərmayə

proqramlarının artmasına təkan verəcəkdir. Buna nail olmaq məqsədi ilə korporativ

məsuliyyət üzrə strategiya və dövlət proqramları hazırlanacaq, qanunvericiliyə

müvafiq dəyişikliklər ediləcəkdir.

Konsepsiyanın həyata keçirildiyi müddətdə vətəndaş cəmiyyəti

təşəbbüslərinin nəzərə alınaraq tətbiq olunması dövlət orqanları ilə QHT-lər

arasındakı qarşılıqlı münasibətləri daha da dərinləşdirəcək, regionlarda QHT-lərin

sayı artacaq və maddi-texniki bazası gücləndiriləcəkdir.

Konsepsiyanın icra olunduğu uzunmüddətli perspektivdə söz və məlumat

azadlığının inkişafına yönəlmiş tədbirlər davam etdiriləcək, informasiya sektorunun

və KİV-in fəaliyyətini tənzimləyən milli qanunvericilik bazası beynəlxalq standartlara

uyğun təkmilləşdiriləcəkdir. İnformasiya sektorunda müasir texnologiyaların tətbiqinə,

KİV-in iqtisadi müstəqilliyinin gücləndirilməsinə, potensialının yüksəldilməsinə və

qlobal informasiya məkanında öncül mövqe əldə etməsinə hərtərəfli dəstək

göstəriləcəkdir.

Qlobal transsərhəd informasiya-telekommunikasiya şəbəkəsinin, informasiya

35

cəmiyyətinin formalaşdığı hazırkı dövrdə informasiya sektorunda prioritetlərin

müəyyənləşdirilməsi və reallaşdırılması üçün zəruri tədbirlər görüləcək, müasir

metodoloji və texniki yeniliklərin öyrənilməsi və tətbiqi sürətləndiriləcəkdir. Qlobal

şəbəkədə milli informasiya resurslarının kəmiyyət və keyfiyyətinin yüksəldilməsi,

onların əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, beynəlxalq ictimai rəyə təsir imkanlarının

gücləndirilməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdir.

Müasir dövrdə ictimai fikrin formalaşmasını və ifadə olunmasını təmin edən

təsirli vasitə kimi, KİV-in cəmiyyət həyatında rolu və əhəmiyyəti yüksəlir. Buna görə

də kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətində şəxsiyyət, cəmiyyət və dövlət

maraqlarının tarazlaşdırılmasına və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə

yönəlmiş hüquqi, iqtisadi, təşkilati və texnoloji tədbirlərin həyata keçirilməsi dövlətin

informasiya siyasətinin başlıca istiqamətlərindən biri olacaqdır.

Azərbaycan dövləti informasiya sektorunda yeni təzahürləri stimullaşdırmaqla

yanaşı, həm də ənənəvi informasiya resurslarının fəaliyyətinin səmərəli təşkilinə,

onların maddi-texniki bazasının möhkəmlənməsinə dəstəyini davam etdirəcəkdir.

“Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət

dəstəyi Konsepsiyası”na uyğun olaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu vasitəsilə

KİV layihələrinin maliyyələşdirilməsi ilə yanaşı, onlara subvensiyalar, subsidiyalar,

güzəştli kreditlər ayrılacaqdır. Azərbaycanın bölgələrində fəaliyyət göstərən kütləvi

informasiya vasitələrinin inkişaf etdirilməsi məqsədi ilə redaksiyalara ünvanlı

yardımlar göstəriləcək, “Mətbuat Evləri”, regional mətbəələr yaradılması

dəstəklənəcəkdir. KİV-in iqtisadi müstəqilliyini təmin etmək məqsədi ilə reklam

bazarının genişləndirilməsi stimullaşdırılacaq və bu sahədə mövcud problemlər

aradan qaldırılacaqdır.

Kütləvi informasiya vasitələri əməkdaşlarının sosial müdafiəsinin

gücləndirilməsi və mənzil-məişət problemlərinin həlli ilə bağlı dövlət siyasəti davam

etdiriləcəkdir.

Jurnalistlərin peşəkarlığının yüksəldilməsi demokratik, məsuliyyətli mətbuatın

formalaşmasının əsas şərtlərindən biridir. Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq

üçün jurnalistika sahəsində kadrların hazırlanmasına diqqət artırılacaq, Azərbaycan

jurnalistlərinin peşəkarlığının artırılması üçün beynəlxalq təşkilatlarla və xarici

jurnalist qurumları ilə birgə tədbirlər davam etdiriləcəkdir.

2005-ci ildə qəbul edilmiş “İnformasiya əldə etmək haqqında” Azərbaycan

Respublikası Qanununa uyğun olaraq, dövlət orqanlarının informasiyanın

verilməsinə məsul struktur bölmələrinin fəaliyyəti təkmilləşdiriləcək, internet

informasiya resursları inkişaf etdiriləcəkdir. Kütləvi informasiya vasitələrinin

informasiya əldə etmək və yaymaq hüququnun təmin olunması, dövlət orqanları ilə

kütləvi informasiya vasitələri arasında qarşılıqlı etimadın artırılması və əməkdaşlığın

gücləndirilməsi sahəsində tədbirlər sürətləndiriləcəkdir.

36

10. Mədəni irsin qorunması və səmərəli idarə edilməsi

Azərbaycan xalqının zəngin adət və ənənələrinin təbliği, milli bayram və

mərasimlərin qorunub saxlanılması, tarixi rəmz və abidələrin bərpası, milli musiqi və

rəqslərin təşviqi, şifahi xalq yaradıcılığının qorunması, xalq oyun və tamaşalarının

bərpası, təsviri, dekorativ və miniatür sənətinin zəngin ənənələrinin inkişaf

etdirilməsi, dünyanın nüfuzlu muzeylərində saxlanılan Azərbaycan incəsənəti

nümunələrinin öyrənilməsi və onların Azərbaycana aid olmasının təsdiqlənməsi,

UNESCO, ISESCO, TÜRKSOY və digər beynəlxalq təşkilatlarda təsviri sənətimizin

təbliği və tanıdılması istiqamətində zəruri işlər görüləcəkdir.

Daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası və qorunması, tarix və

mədəniyyət qoruqlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və inkişafına dair

2013-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı qəbul ediləcəkdir. Bu sahədə vahid elektron

məlumat bazası yaradılacaq və reyestr yeniləcək, həmçinin idarəetmənin

optimallaşdırılması, kadr potensialının gücləndirilməsi və qabaqcıl idarəetmə

modellərinin tətbiqi üzrə işlər davam etdiriləcəkdir.

Mədəniyyət sahəsində maddi-texniki baza müasir standartlara uyğun

qurulacaq, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi, dövlət

büdcəsindən ayrılan maliyyə vəsaitlərinin istifadəsində səmərəliliyin artırılması

istiqamətində sistemli tədbirlər görüləcəkdir. Bununla yanaşı, ödənişli mədəni

xidmətlər sistemi, orta və ali təhsil müəssisələrində mədəniyyət fənninin tədrisi kursu

yaradılacaqdır.

Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən tarixi ərazilərdə tarix və mədəniyyət qoruqlarının

yaradılması tədbirləri davam etdiriləcək, ümumbəşəri dəyər daşıyan tarix və

mədəniyyət abidələrinin UNESCO-nun “Ümumdünya irs siyahısı”na və İSESCO-nun

“Ümumdünya islam irsi siyahısı”na daxil edilməsi istiqamətində fəaliyyət

gücləndiriləcəkdir. Mədəniyyətlərin qovşağında yerləşən Azərbaycanın zəngin və

tolerant tarixi irsinin, müxtəlif etnoslara və dinlərə aid çoxsaylı tarix və mədəniyyət

abidələrinin tədqiqi, qorunması və təbliği üçün görülən işlər sistemli şəkildə davam

etdiriləcək, bu sırada 2013-2016-cı illəri əhatə edən “Qafqaz Albaniyası irsinin

tədqiqi, mühafizəsi və təbliğinə dair Dövlət Proqramı” qəbul ediləcəkdir.

Qeyri-maddi mədəni irsin tərkib hissələrinin qorunub saxlanılması, bu sahədə

qanunsuz mənimsənilmələrin və əsassız itkilərin qarşısının alınması, folklor

nümunələrinin və ənənəvi biliklərin UNESCO -nun xüsusi qorunma siyahısına daxil

edilməsi üçün əlavə tədbirlər həyata keçiriləcək, həmçinin milli qanunvericiliyin

kompleks şəkildə təkmilləşdirilməsi, müəlliflik hüququnun və əlaqəli hüquqların

qorunması, beynəlxalq normativ hüquqi bazanın tətbiqi və inkişafında iştirak təmin

ediləcəkdir. Azərbaycana məxsus mədəni sərvətlərin, o cümlədən muzeylərdə,

kitabxanalarda və arxivlərdə qorunub-saxlanılan və ictimai varidat sayılan mədəni irs

və digər əqli mülkiyyət nümunələrinin mərkəzləşmiş şəkildə rəqəmləşdirilməsi,

mühafizəsi, hüquqi qorunması və müvafiq beynəlxalq təşkilatlarla, həmçinin xarici

dövlətlərin aidiyyəti qurumları ilə mübadiləsi təmin ediləcəkdir.

37

Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsinin mədəni-siyasi təminat

mexanizmlərinin inkişafı ilə yanaşı, diyarşünaslıq, folklor və xalq tətbiqi sənəti

sahələrinin təşkili üçün ardıcıl tədbirlər görüləcək, bu sahədə beynəlxalq miqyasda

təbliğat işlərinin aparılması prioritet vəzifə olaraq qalacaqdır. Azərbaycan dilinin,

Azərbaycan mədəniyyəti və tarixinin dünya ölkələrinə tanıdılması məqsədi ilə xüsusi

proqram və fəaliyyət planı hazırlanacaq və həyata keçiriləcəkdir.

Arxeoloji irsin qorunması və səmərəli idarə edilməsi istiqamətində ölkəmizdə

arxeoloji irsin tədqiqini həyata keçirən təşkilatların fəaliyyətinin dəstəklənməsi,

arxeoloji zonaların və qədim şəhər yerlərinin tədqiqinin başa çatdırılması və həmin

ərazilərin mədəniyyət və turizm təyinatlı istifadəyə uyğunlaşdırılması məqsədi ilə

zəruri işlər həyata keçiriləcəkdir. Peşəkar bərpaçılıq məktəbinin canlandırılması,

gənc bərpaçılar nəslinin yetişdirilməsi məqsədi ilə müvafiq tədbirlər görüləcək, bu

sahədə elmi-texniki baza möhkəmləndiriləcəkdir.

Muzey işinə yeni yanaşmanı, muzeylərin fondlarında saxlanılan əşyaların tam

mühafizəsini təmin etmək məqsədi ilə beynəlxalq standartlara uyğun muzey əşyaları

haqqında məlumatların elektron bazası yaradılacaq və muzeylərin mərkəzləşdirilmiş

informasiya sistemi təşkil ediləcəkdir. Muzeylərin əsaslı təmiri və tikintisi, onların

maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, yeni muzeylərin yaradılması işləri davam

etdiriləcəkdir. İşğal olunmuş ərazilərdən oğurlanmış muzey əşyalarının qaytarılması,

dünya muzeylərində saxlanılan Azərbaycan mənşəli eksponatların tədqiqi və

Azərbaycana məxsusluğunun sübutu üçün materialların toplanması da diqqət

mərkəzində olacaqdır.

Azərbaycanın qeyri-maddi mədəni irsinin mədəni-siyasi təminat

mexanizmlərinin inkişafı ilə yanaşı, diyarşünaslıq, folklor və xalq tətbiqi sənəti

sahələrinin təşkili üçün ardıcıl tədbirlər görüləcək, bu sahədə beynəlxalq miqyasda

təbliğat işlərinin aparılması prioritet vəzifə olaraq qalacaqdır. Azərbaycan dilinin,

Azərbaycan mədəniyyəti və tarixinin dünya ölkələrinə tanıdılması məqsədi ilə xüsusi

proqram və fəaliyyət planı hazırlanacaq və həyata keçiriləcəkdir.

Ölkədə xüsusi sosial qrupların mədəniyyət obyektləri və xidmətlərindən istifadə

etmə imkanlarının genişləndirilməsini nəzərdə tutan fəaliyyət inkişaf etdiriləcəkdir.

Eləcə də kitab və nəşriyyat işi üzrə müvafiq dövlət proqramlarının hazırlanması,

ölkənin kitabxana-informasiya şəbəkəsinin inkişafı, kitabxana fondlarının ədəbiyyat

və müasir informasiya daşıyıcıları ilə təmin edilməsi, həmçinin musiqi ifaçılığı və

yaradıcılığının təşviq edilməsi, mədəniyyət sahəsində fəaliyyət göstərən özəl

təsisatlara dövlət dəstəyinin artırılması üzrə zəruri işlər həyata keçiriləcəkdir.

38

11. Ətraf mühitin qorunması və ekologiya məsələləri

Konsepsiyanın əsas hədəflərindən biri ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-

iqtisadi inkişafa nail olmaqdır. Biomüxtəlifliyin qorunması, yanacaq-enerji

kompleksinin ətraf mühitə mənfi təsirinin neytrallaşdırılması, dənizin və onun

akvatoriyasının çirklənməsinin aradan qaldırılması və qorunması, yaşıl ərazilərin

bərpası və mövcud resursların səmərəli mühafizəsi istiqamətində zəruri tədbirlər

gələcəkdə də davam etdiriləcəkdir.

Meşəsalma və bərpa işləri nəticəsində meşə sahələrinin ümumi torpaq

sahələrinə nisbəti artacaq, yolkənarı ərazilərdə atmosfer havasının çirklənmədən

qorunması, eləcə də nəqliyyatın hərəkətindən yaranan səs-küyün azaldılması

məqsədi ilə yolqoruyucu yaşıllıqlar salınacaqdır. Atmosfer havasına atılan zərərli

maddələrə dair Avropa standartlarına uyğun milli standartlar hazırlanaraq tətbiq

ediləcəkdir.

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövrdə Azərbaycanda orta hesabla bir vahid ÜDM

istehsalı üçün istifadə edilən enerjinin və emissiya olunan karbon dioksidin miqdarı

İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı ölkələri üzrə müvafiq göstəriciyə

yaxınlaşdırılacaqdır.

Xammala qənaət, təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə və ətraf mühitin qorunması

məqsədi ilə tullantıların zərərsizləşdirilməsi, təkrar emalı, təkrar istifadəsi, həmçinin

az tullantılı və ya tullantısız texnologiyaların tətbiqi istiqamətində zəruri işlər

görüləcəkdir. Tullantıların idarə edilməsi sahəsində mütərəqqi üsullardan istifadə

olunacaq, sənaye və məişət tullantılarının təkrar emalı üçün müəssisələr

yaradılacaqdır.

Daşqın və subasma ilə bağlı fövqəladə halların baş verə biləcəyi zonalar

müəyyənləşdiriləcək, müvafiq qurumların istifadəsi üçün mütəmadi olaraq proqnozlar

tərtib ediləcəkdir.

Torpaq ehtiyatlarının səmərəli idarə olunması məqsədi ilə səhralaşma

proseslərinin qarşısının alınması, iri sənaye və dağ-mədən obyektlərinin fəaliyyəti

nəticəsində yararsız vəziyyətə düşmüş torpaqların bərpası, kənd təsərrüfatına yararlı

torpaqlardan istifadə sisteminin təkmilləşdirilməsi sahəsində görülən işlər

genişləndiriləcək, torpaqların antropogen çirklənməsinə qarşı mübarizənin

gücləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər həyata keçiriləcəkdir.

Son on ildə Azərbaycanda şəhər əhalisinin xüsusi çəkisi nisbətən artmışdır.

Urbanizasiya meylinin növbəti illərdə də davam edəcəyi gözlənilir ki, bu da şəhər

infrastrukturunun formalaşdırılması ilə bağlı qarşıya yeni tələblər qoyur. Paytaxtda və

ölkənin digər yerlərində həm dövlət, həm də özəl sektor tərəfindən aparılan tikinti-

abadlıq işləri və iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişafı üzrə həyata keçirilən

tədbirlər zamanı ətraf mühitin mühafizəsi tələbləri ön planda olacaqdır.

Konsepsiyanın əhatə etdiyi dövr ərzində mənzil-kommunal təsərrüfatı

sahəsində köklü islahatlar aparılacaq, ölkə əhalisinin su xidmətlərindən və

39

kanalizasiya sistemindən istifadə imkanları təkmilləşdiriləcək, şəhər və qəsəbələr

təmizləyici qurğularla təmin ediləcəkdir. Daha müasir istilik təchizatı sistemi

qurulacaq, istilik təchizatı zonası genişləndiriləcək, iqtisadi cəhətdən səmərəli

olmayan qazanxanalar ləğv ediləcək və yeni istilik təchizatı mənbələri tikilib

istifadəyə veriləcəkdir.

Bütün bunlarla yanaşı, ətraf mühitin mühafizəsinə dair qanunvericiliyin qabaqcıl

beynəlxalq təcrübəyə uyğun təkmilləşdirilməsi, səmərəli monitorinq və nəzarət

mexanizmlərinin yaradılması yönündə əməli addımlar atılacaqdır. Eyni zamanda,

ekologiya və təbiətin mühafizəsi sahəsində elmi araşdırma fəaliyyətinin

dəstəklənməsi üçün tədbirlər həyata keçiriləcək və zəruri infrastruktur yaradılacaqdır.

Ölkədə ətraf mühitin qorunması sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın

genişləndirilməsinə, ətraf mühitin mühafizəsi mədəniyyətinin aşılanması məqsədi ilə

ictimaiyyətin məlumatlandırılmasına xüsusi diqqət yetiriləcəkdir.