Anlatmaya Bağlı

Metinler

Özellikler

1. Olay çevresinde gelişir.

2. Yapı unsurları vardır(olay, kişi, zaman, yer).

3. Yazar eserini oluştururken ilahi, kahraman gözlemci bakış

açısını kullanır.

4. Betimleme, öyküleme vb. anlatım türleri kullanılır.

5. Masal, destan, halk hikâyesi, anonim, sözlü gelenek ürünü,

mesnevi, hikâye, roman türleri ise yazarı belli eserlerdir.

6. Kişileri karakter ve tip olarak gruplandırılabilir.

7. Dilin daha çok şiirsel işlevi kullanılır. Metinler içinde dilin

diğer işlevleri de vardır.

8. Giriş, gelişme, sonuç bölümleri vardır.

9. Metnin özelliğine göre üslubu da değişir.

10- Her okur, kişi ve mekân öğelerini kavrama, tasarlama

gücüne ve yaşantısına göre zihninde farklı biçimlerde

oluşturur. Metni okurken bir taraftan da anlatılanları hayal

etmeye çalışır.

Anlatmaya Bağlı Edebî

Metinleri İnceleme

Yöntemi

A. METİN VE ZİHNİYETZihniyet; bir dönemin siyasi ve sosyal olayları, kültürü, sanatzevki, insanlar arası ilişkiler düzeni, bilimsel ve teknik düzeyi,yaşam biçimi, eğitim anlayışı, gelecek kaygısı ve inançsistemlerini kapsayan bir bütündür. Anlatmaya bağlı edebîmetinlerde de dönemin zihniyetine ilişkin yansımalar vardır.

* Anlatmaya bağlı edebî metinler, yazıldıkları dönemin sosyal,ekonomik ve siyasal yapısını çeşitli yönlerden yansıtır.* Edebî metinler yazıldıkları dönemin sanat zevkine uygunolarak dönemin dil ve kültürü kullanılarak yazılırlar.* Anlatmaya bağlı edebî metinler, yazıldıkların dönemin sanatanlayışını yansıtırlar.

B. YAPI

Edebî metinlerde yapı; olay örgüsü, kişiler, zaman ve mekândan

meydana gelir. Bu unsurlar bir çatışma etrafında bir araya gelir.

a) Olay ve Olay Örgüsü

* Olay, anlatmaya bağlı edebî metinlerin en önemli öğesidir. Edebî

metinlerde anlatılan olaylarla gerçek hayatta bire bir karşılaşmak

mümkün değildir. Çünkü anlatılanlar kurgulanmış olaylardan ibarettir.

* Edebî metinlerdeki gerçekliğin doğal gerçeklikten farkı, "kurmaca

bir gerçeklik" olmasıdır.

b) Kişiler

* Anlatmaya bağlı edebî metinlerin temel unsurlarındandır. Kişi

unsurunun olmadığı bir anlatmaya bağlı edebî metin düşünemeyiz.

Kişiler gösterdikleri özelliklere göre iki grupta incelenir:

Tip: Benzerlerinin özelliklerini kendi üzerinde taşıyan sembolik

kişiliklerdir.

Karakter: Değişik en bir kişilik yapısına sahip olan kişiliklerdir. Ayırt

edici özellikleri vardır. Sadece kendini temsil eden kahramanlardır.

yasıyla edebî metinlerde yer alır. Başkalarına benzemeyen yönleri

vardır.

Tip ile Karakterin Farkı:

* Tipin toplumsal boyutu vardır.

* Karakter, birey olarak ele alınır.

* Toplumsal sorunlar tip üzerinde işlenir.

* Karakter, kendisine ait olaylarla anlatılır.

c) Zaman

* Edebî metinlerde olay belli bir zamanda geçer.

Zamanı belirgin edebî metinler olduğu gibi zamanı

belirsiz olanları da vardır.

ç) Mekân

•Olayın ya da durumun hangi çevrede gerçekleştiğini

anlatan unsurdur.

•Bazı metinlerde, olayın çevresini çizen bir unsurken

bazı metinlerde geri plana itilir.

•Mekân ismi gerçek olsa da yazar onu kurgulayabilir.

C. TEMA

* Anlatmaya bağlı edebî metinlerin yapısını oluşturan

unsurlar "metnin teması" etrafında bir araya getirilir.

* Tema, yazıldığı dönemin özelliklerini yansıtır.

* Temayı bulmak için "Metinde anlatılan nedir?" sorusu

sorulur.

Ç. DİL VE ANLATIM

•Edebî metinlerde aynı olay işlense de metinlerin birbirinden

farklı olmasının nedeni farklı kişiler tarafından farklı bakış

açılarıyla ele alınmasıdır.

•Dil ve anlatımı Anlatım biçimi ve dil olmak üzere iki başlıkta

inceleyebiliriz.

1. Anlatım Biçimi

Anlatıcı: Edebî metinlerde anlatıcı, kurmacanın sınırları

içinde varlığından söz edilen kişidir. Anlatıcı, yazar ile

kurmaca metin arasındaki kişidir.

Anlatmaya bağlı edebî metinlerde üç çeşit

anlatıcı bakış açısı vardır:

a) Kahraman Anlatıcı Bakış Açısı: Bu bakış açısında

anlatıcı, eserin kişilerinden biridir.

Örnek:

"Bundan sonra okulda ne falakayı gördük, ne de. Hoca

Efendiyi! Şimdi ben kimi hapşırırken görsem, pek

küçükken yaptığım bu tuhaf şakayı hatırlarım.

Gülümserim. Kalbimde belirsiz bir acı sızlar."

Ömer Seyfettin

b) Gözlemci Anlatıcı Bakış Açısı: Gözlemci anlatıcı olayların

akışını etkilemez, yalnızca bir aktarıcıdır. Amacı okuyucunun

anlatılanları daha iyi anlamasını sağlamaktır.

Örnek:

...

Mal müdürü, daire kahvecisi Hacı Haşim'in oğlu

Mustafa'yı yollayıp âşâr emanet memuru Salih Efendi'yi çağırttı.

- İşi de varsa bıraksın gelsin, dedi. Salih Efendi gelince:

- Buyur bakalım, dedi, şu kapıyı kapa da, gel şuraya otur, sana bir

kurt masalı anlatayım.

Salih, kapıyı kapadı geldi; müdürün karşısına oturdu..."

M. Şevket Esendal

c) İlahi Anlatıcı Bakış Açısı: Anlatıcının her şeyi bilip

her şeye hâkim olduğu bakış açısıdır. Anlatıcı,

kahramanların zihinlerine ve iç dünyalarına girer.

Örnek:

"... Ve bunlar sefaletlerinden bîhaber görünüyorlardı.

Kendilerini alıp götürecek, uzaklara pek uzaklara

götürecek bir araba, bir sedye, bir tabut, bir kasırga, bir

yıldırım, bir şey bekliyorlardı. Fakat yüzlerine bakan

bulunmuyordu. Bir zabit, bir hasta bakıcı yoktu..."

Ahmet Hikmet Müftüoğlu

2. Dil

-Anlatmaya bağlı edebî metinlerde dil, doğal dilden

farklıdır. Çünkü edebî metinler estetik bir kaygıyla

oluşturulurlar, dil de buna bağlı olarak belli kurallara ve

sanat ilkelerine bağlıdır.

- Bu dil yan anlam bakımından zengindir.

-Anlatmaya bağlı edebî metinlerde dil, sanatsal

işleviyle kullanılır.

D. METİN VE GELENEK

Gelenek, zaman içinde oluşan ve belli kuralları, özellikleri barındıran bir

bütündür. Bir gelenek içinde her metin, kendi tarzında daha önce yazılmış

birçok metinden yararlandığı gibi, daha sonra yazılacak metinlere de

kaynaklık edebilir. Örneğin; destan geleneği, masal geleneği, fıkra

geleneği vb.

E. ANLAMA VE YORUMLAMA

Edebî metinlerde dil, şiirsel işleviyle kullanıldığı için metin yan anlam

bakımından oldukça zengindir. Bu durumda metin her okunduğu zaman

yeni anlamlar kazanır. Ayrıca metni okuyan her insan, bilgisi, görgüsü ve

psikolojik durumuna göre yorumlar.

F. METİN VE YAZAR

Anlatmaya bağlı ve diğer tüm edebî metinleri yazarından ayrı

düşünemeyiz. Eserde, yazarın hayatının, yetişme tarzının içinde yaşadığı

çevrenin, sanat anlayışının ve kültür düzeyinin etkisi vardır.