ankara'da yaşayan, üst sosyoekonomik düzeye mensup 10-17 yaş ...

1

T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

ANTROPOLOJİ (FİZİK ANTROPOLOJİ)

ANABİLİM DALI

ANKARA’DA YAŞAYAN, ÜST SOSYOEKONOMİK DÜZEYE

MENSUP 10-17 YAŞ GRUBU ÇOCUK VE GENÇLERİN

ANTROPOMETRİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yüksek Lisans Tezi

Yener Bektaş

Ankara-2004

2

T.C.




ANABİLİM DALI




Yüksek Lisans Tezi

Yener Bektaş

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Galip Akın

Ankara-2004

3

T.C.




ANABİLİM DALI




Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Galip Akın

Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Prof .Dr. ENGİN ÜNAY ………………………….

Prof. Dr. GALİP AKIN ………………………….

Yrd. Doç. Dr. MEHMET SAĞIR ………………………….

TEZ SINAV TARİHİ: 28.10.2004

4

İÇİNDEKİLER

Sayfa

TABLOLAR DİZİNİ i

GRAFİKLER DİZİNİ iii

ÖNSÖZ vi

GİRİŞ

I. BÖLÜM: KONU SORUN ve TARİHÇE

1.1. Büyüme ve Gelişme Kavramları 3

1.2. Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler 5

1.3. Büyüme Araştırmalarının Tarihçesi 6

II. BÖLÜM: VERİ KAYNAKLARI VE YÖNTEM

2.1. Amaç 14

2.2. Veri Kaynakları ve Yöntem 15

2.3. Antropometrik Değişkenler 17

III. BÖLÜM: BULGULAR ve DEĞERLENDİRME

3.1. Sosyoekonomik Düzeye İlişkin Bulgular 23

3.2. Antropometrik Değişkenlere Ait Bulgular 28

3.2.1. Ağırlık 28

3.2.2. Boy 31

3.2.3. Büst Yüksekliği 33

3.2.4. Alttaraf Uzunluğu 36

3.2.5. Tümkol Uzunluğu 38

5

Say

fa

3.2.6. Üstkol Uzunluğu 40

3.2.7. Önkol Uzunluğu

42

3.2.8. Üstbacak Uzunluğu 44

3.2.9. Altbacak Uzunluğu 46

3.2.10. Omuz Genişliği 47

3.2.11. Kalça Genişliği 49

3.2.12. Baş Çevresi 51

3.2.13. Üstkol Çevresi 53

3.2.14. Göğüs Çevresi 55

3.2.15. Karın Çevresi 57

3.2.16. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı 59

3.2.17. Supscapular Deri Kıvrımı Kalınlığı 61

3.2.18. Beden Kitle Endisi (BKE) 63

3.2.19. Skelique Endis 65

3.2.20. Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi 67

3.2.21. Omuz Genişliği-Boy Endisi 69

3.2.22. Kalça Genişliği-Boy Endisi 71

3.2.23. Baş Çevresi-Boy Endisi 72

IV. BÖLÜM: TARTIŞMA VE SONUÇ

4.1. Tartışma 75

6

4.2. Sonuç 99

ÖZET

SUMMARY

KAYNAKÇA

EKLER

7

i

TABLOLAR DİZİNİ

Sayfa

Tablo 1. Araştırmamız Kapsamında İncelenen İlköğretim Okulları ve

Liseler……..…15

Tablo 2. Bireylerin Yaşlara Göre

Dağılımı…………………………………………….15

Tablo 3. Anne ve Babanın Eğitim Durumunu Gösteren Değerler

…………………….23

Tablo 4. Bireylerin Anne ve Baba Mesleği Yönünden

Dağılımı………………………25

Tablo 5. Bireylerin Kardeş Sayısı Bakımından

Dağılımı………………………………26

Tablo 6. Anne ve Babanın Doğum Yeri Bakımından Bireylerin Bölgesel

Dağılımı……....28

Tablo 7. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Ağırlık Değerleri

…………………………..29

Tablo 8. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Boy Uzunluğu Değerleri

…………………..32

Tablo 9. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Büst Yüksekliği Değerleri

…………………34

8

Tablo 10. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Alttaraf Uzunluğu

Değerleri………………36

Tablo 11. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu Değerleri...

……………39

Tablo 12. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Uzunluğu Değerleri

……………….40

Tablo 13. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Önkol Uzunluğu Değerleri

……………….42

Tablo 14. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstbacak Uzunluğu Değerleri

……………44

Tablo 15. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Altbacak Uzunluğu Değerleri

…………….46

Tablo 16. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği Değerleri

………………...48

Tablo 17. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği Değerleri

...………………50

Tablo 18. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi Değerleri

…………………….52

Tablo 19. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Çevresi Değerleri

…………………53

Tablo 20. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Göğüs Çevresi Değerleri

…………………55

Tablo 21. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Karın Çevresi Değerleri

…………………..57

9

ii

Say

fa

Tablo 22. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Triceps DKK

Değerleri……...……………60

Tablo 23. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Supscapular DKK Değerleri

……………...62

Tablo 24. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Beden Kitle Endisi Değerleri

……………..63

Tablo 25. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Skelique Endis Değerleri

…………………66

Tablo 26. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi

Değerleri…67

Tablo 27. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği-Boy Endisi

Değerleri……69

Tablo 28. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği-Boy Endisi

Değerleri…….71

Tablo 29. Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi-Boy Endisi

Değerleri………...73

Tablo 30. Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma

Sonuçlarına Göre Erkeklerin Boy Değerleri

……………………………………77

10


Sonuçlarına Göre Kızların Boy

Değerleri………………………………………78


Sonuçlarına Göre Erkeklerin Ağırlık

Değerleri………………………………...85


Sonuçlarına Göre Kızların Ağırlık

Değerleri…………………………………..86


Sonuçlarına Göre Erkeklerin Büst Yüksekliği

Değerleri………………………91


Sonuçlarına Göre Kızların Büst Yüksekliği

Değerleri…………………………91

Tablo 36. Erkek Öğrencilerin Antropometrik Ölçülerinin Korelasyon

İlişkisi………...97

Tablo 37. Kız Öğrencilerin Antropometrik Ölçülerinin Korelasyon

İlişkisi…………...98

iii

ŞEKİL VE GRAFİKLER DİZİNİ

Sayfa

11

Şekil 1: Farklı Görüşlere Göre İnsan Ovumu ve

Sperması……………………………...8

Grafik 1: Anne ve Babanın Eğitim

Durumu……………………………………………24

Grafik 2: Anne ve Babanın Meslek

Durumu…………………………………………...26

Grafik 3: Bireylerin Kardeş Sayısı Bakımından

Değerlendirilmesi……………………27

Grafik 4: Anne ve Babanın Doğum Yeri Bakımından Bireylerin Bölgesel

Değerlendirilmesi

…………………………………………………………….28

Grafik 5: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Ağırlık

Değerleri…………………………..31

Grafik 6: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Boy

Değerleri……………………………...33

Grafik 7: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Büst Yüksekliği

Değerleri…………………35

Grafik 8: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Alttaraf Uzunluğu


Grafik 9: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu


Grafik 10: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Uzunluğu


12

Grafik 11: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Önkol Uzunluğu

Değerleri……………….44

Grafik 12: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstbacak Uzunluğu

Değerleri……………45

Grafik 13: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Altbacak Uzunluğu

Değerleri…………….47

Grafik 14: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği

Değerleri………………..49

Grafik 15: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği

Değerleri………………...51

Grafik 16: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi

Değerleri…………………….53

Grafik 17: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Çevresi


Grafik 18: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Göğüs Çevresi


Grafik 19: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Karın Çevresi

Değerleri………………….59

iv

Sayfa

Grafik 20: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Triceps DKK Değerleri

………….………61

13

Grafik 21: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Supscapular DKK Değerleri

……………..63

Grafik 22: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Beden Kitle İndeksi Değerleri

…………...65

Grafik 23: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Skelique Endis


Grafik 24: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi

Değerleri……………………………………………………………………...69

Grafik 25: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği-Boy Endisi

Değerleri……………………………………………………………………70

Grafik 26: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği-Boy Endisi

Grafiği……...72

Grafik 27: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi-Boy Endisi

Değerleri……….74

Grafik 28: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Erkeklerde Boy Değerlerinin

Karşılaştırılması…………………………………………………………….81

Grafik 29: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Kızlarda Boy Değerlerinin

Karşılaştırılması…………………………………………………………….83

Grafik 30: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Erkeklerde Ağırlık Değerlerinin

14

Karşılaştırılması…………………………………………………………….….

.88

Grafik 31: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Kızlarda Ağırlık Değerlerinin

Karşılaştırılması………………………………………………………….…90

Grafik 32: Ülkemizde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırmalardaki Erkeklerin Büst

Yüksekliği Değerlerinin Karşılaştırılması

…………………………………93

Grafik 33: Ülkemizde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırmalardaki Kızların Büst

Yüksekliği Değerlerinin

Karşılaştırılması……………………………….…93

15

GİRİŞ

Tüm canlıların biyolojik, fizyolojik, morfolojik ve psikolojik özelliklerini

belirleyen ve bu özellikleri ile, bulundukları ortamda yaşamlarını sürdürebilme

olanağı sağlayan, sahip oldukları genetik özellikler ve çevresel etmenlerdir.

Yeryüzünün her yanı aynı çevresel koşullara sahip değildir. Bazı yerleri, canlının

burada yaşabilmesi için çok sıcak, çok soğuk, çok yağışlı, çok kurak ya da aşırı başka

bir iklimsel özelliğe sahiptir. Bu nedenle tüm canlılar hayatta kalabilmek için

bulundukları farklı çevresel koşullara uyum sağlamak zorunda kalmışlardır.

Yüzbinlerce yıldan beri sürekli değişen çevre koşullarına uyum sağlamayı başarıp

yaşamını sürdürebilen canlılardan birisi de insandır. İnsan bu değişken çevresel

koşullara adapte olabilmek için çeşitli uyum yetenekleri geliştirmiştir. Fakat insana

farklı çevresel koşullarda yaşabilme olanağı sağlayan uyum yetenekleri, aynı

zamanda insan populasyonlarının genotipik ve fenotipik olarak farklılaşmasına neden

olmuştur. Yapılan birçok araştırmada farklı coğrafik bölgelerde yaşayan insan

populasyonlarında farklı özelliklere rastlanmıştır. Hatta bu özelliklerden bazıları aynı

populasyon içerisindeki bireyler arasında dahi gözlenmektedir. Doğal olarak büyüme

ve gelişme araştırmalarında kullanılan antropometrik ölçülerde de bu farklılıklara

rastlanmıştır.

Antropometrik ölçüler, insanın günlük hayatında kullandığı her türlü alet,

araç, gereç, yapı, donanım ve makinenin tasarımlanması, bireylerin fiziksel

özelliklerinin ve bu fiziksel özelliklerin zaman içerisinde gösterdiği değişimin

incelenmesi, bireylerin sağlık ve performans durumunun saptanması gibi birçok

alanda kullanılmaktadır. Bu nedenle farklı coğrafik bölgelerde yaşayan insan

16

topluluklarının antropometrik ölçülerinin ayrı ayrı bilinmesi ve değerlendirilmesi

gereklidir. Örneğin bir toplulukta çok uzun boylu ya da çok kısa boylu insanlar

bulunabilir. Bu farklı fiziksel özelliklere sahip bireyler için aynı antropometrik

ölçülerin kullanılarak ortak bir aletin tasarımlanması ya da topluluk içerisindeki bir

bireyin sağlık durumunun belirlenmesi güvenilir bir sonuç vermemektedir. Bu

nedenle farklı fiziksel özelliklere sahip insan topluluklarının ya da aynı populasyon

içerisinde yer alan farklı insanların antropometrik ölçülerinin, içerisinde bulundukları

çevresel koşullara göre ve populasyonun genetik yapısına göre şekillendiği

gözönünde bulundurularak değerlendirilmesi zorunludur. Yapılan çalışmalarda bu

sorunu çözmek için mümkün olduğunca yöresel standartların oluşturulması

önerilmektedir.

17

BİRİNCİ BÖLİM

I. KONU, SORUN ve TARİHÇE

1.1. Büyüme ve Gelişme Kavramları

Yeryüzünün farklı coğrafik bölgelerinde yaşayan insan populasyonlarının

sağlık ve beslenme durumları incelenirken, büyüme ve gelişme süreci ile bu süreç

içerisinde meydana gelen değişimler de kriter olarak kullanılmaktadır (Baysal, 1996;

Rode ve Shephard, 1984).

Döllenmeden başlayarak ergenliğin sonuna kadar uzanan çocukluk dönemini

belirleyen en önemli özellik büyüme ve gelişme sürecidir. Büyüme, canlıda

hücrelerin sayı ve büyüklüğünün artmasına bağlı olarak boyut ve ağırlık artışı iken;

gelişme, canlının yapı ve fonksiyonlarının olgunlaşarak yetkinleşmesi yönündeki

değişimleri kapsamaktadır (Demirağ, 1984; Kurtoğlu, 1992). Bu iki olay bazen

birbirine paralel olarak, bazen de birisi diğerini bekleyerek birbirleriyle etkileşim

içerisinde seyrederler (Neyzi ve Saka, 1983; Saka, 1989).

Büyüme ve gelişme süreci, çocukluk dönemi boyunca hiç durmaması

nedeniyle süreklilik, vücuttaki sistemlerin her birinin kendine özgü bir fiziksel

büyüme göstermesi ile (allometrik büyüme) farklı gelişme temposu izleme, genetik

yapıdaki farklılıklar nedeni ile aynı yaş ve cinsiyetteki normal çocuklar arasındaki

boy, ağırlık, baş büyüklüğü, diş çıkarma, yürüme, konuşma, ergenliğe ulaşma

yaşlarında farklılığa neden olan biyolojik varyasyon gibi özelliklere sahiptir (Neyzi

ve Saka, 1983).

18

Büyüme ve gelişme süreci genel olarak iki kısımda incelenebilir.

Doğum Öncesi: Döllenmeden doğuma kadar olan toplam 280 günlük süre

Fertilizasyon

İlk trimester Döllenmeden 12. haftaya kadar olan süre

İkinci trimester 4. aydan 6. aya kadar olan süre

Üçüncü trimester 7. aydan doğuma kadar olan süre

Doğum

Doğum Sonrası:

Yenidoğan Doğumdan 28. güne kadar olan süre

Bebeklik 2. aydan 24. aya kadar olan süre

Çocukluk

Erken çocukluk (Süt dişleri çıkış zamanı) 3. yıl - 6.yıl

Orta çocukluk (Yetişkin dişlerin çıkış zamanı) 7.yıl – 10. yıl (yaklaşık)

Geç çocukluk (Puberte öncesi dönem) 10. yıl – Puberte arası (kızlar

12-15, erkekler 13-16)

Ergenlik Puberteden sonraki 6 yıl

Yetişkinlik 20. yıl ve sonrası (Bogin, 1991).

Örneklem grubumuzun 10-17 yaş grubu çocuk ve gençlerden oluştuğu

gözönüne alınırsa, araştırmamızın bireylerin büyüme ve gelişme süreci içerisindeki

geç çocukluk ve ergenlik dönemlerini yansıttığı görülmektedir.

19

1.2. Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Faktörler İnsanın büyüme ve gelişme potansiyeli, sahip olduğu genetik özellikler ile

sınırlanmıştır. Fakat genetik özelliklerin yanında sahip olunan çevresel etmenlerinde

büyüme ve gelişme üzerinde etkisi vardır. İnsanın genotipik ve fenotipik özelliklerini

belirleyen bu etmenlerin (genetik ve çevresel) değişken bir yapıda olması doğal

olarak, büyüme ve gelişme sürecinin ve bu süreç içerisinde meydana gelen olayların

birçok faktörden etkilenmesine neden olmaktadır. Bu değişkenler arasında genetik

özellikler, cinsiyet, hormonal etkiler, uterus içi ortam ve çevresel koşullar sayılabilir

(Bogin, 1991; Saka, 1989).

P = G + E + GE

Fisher’in yukarıdaki modelinde bireysel fenotip, tüm insanların genetik ve

çevresel etmenlerinin ve bu etmenlerin etkileşiminin bir özeti olarak

düşünülmektedir. Bu eşitlikte fenotip (P), genetik etmenler (G), çevresel etmenler

(E), genetik ve çevresel etmenlerin etkileşimi (GE) ile şekillenmektedir. Çevresel

etmenler beslenme, ortamın hijyeni, psikososyal çevre, iklim durumu, ve kültürel

etkiler gibi faktörlerle bağdaştırılırken, genetik özellikler bireyin ailesinden aldığı

genlerin kombinasyonuna yansımaktadır. Eğer özel (olağandışı) genotipler, özgül

durumlarda desteklenirse, genetik ve çevresel etmenlerin etkileşimi meydana gelir.

Örneğin, daha iyi beslenme, genetik olarak uzun olan çocuklara oranla, genetik

olarak kısa olan çocuklarda daha fazla boy artışı sağlayabilir. Nedense bu modelde

birçok özellik için genetik ve çevresel etmenlerin etkileşimi genellikle önemsiz ve

aldırış edilmeyen bir şey gibi düşünülmektedir. Bunun için bir özelliğin fenotipteki

karşılığı populasyonda şu şekilde yorumlanabilmektedir (Ulijaszek ve ark., 1998;

Bouchard ve McGue, 2003);

20

VP = VG+ VE

Bu eşitlikte gözönünde bulundurulmayan genetik ve çevresel etmenlerin

karşılıklı etkileşimi, büyüme ve gelişme sürecinde önemli bir yer tutmaktadır. Eksik

olan bu değişkenler yerine konulduğunda aşağıdaki eşitlik karşımıza çıkmaktadır.

VP = VA + VD + V1 + VEC + VEW

Bu formül, çevresel etmenlerin ailenin ekonomik düzeyi (VEC) ve ailenin

sahip olduğu sosyal özellikler (VEW) içerisinde değişebileceğini, genetik

özelliklerinde, bağımlı (VA), baskın (VD) ve çekinik genetik yapı (V1) arasında

değişebileceğini daha açık bir şekilde göstermektedir. Fenotipteki farklılık bu

formüldeki değişkenlerden ileri gelmektedir (Ulijaszek ve ark., 1998; Bouchard ve

McGue, 2003).

1.3. Büyüme Araştırmalarının Tarihçesi

İnsanın büyüme ve gelişmesi hakkında tam olarak ne bilindiğini anlamak için,

bu konuda yapılan çalışmaların tarihine bakmak yararlı olacaktır. Bu tarihçe düşünsel

ve pratiksel anlamda önemlidir. Pratiksel anlamda insanların hangi konu üzerine

yoğunlaştıklarını, ortaya çıkan ilk sorguyu ve daha fazla çalışma gerektiren

problemleri gösterirken, teorikte araştırmacıların niçin insan gelişmişiyle

ilgilendiğini açıklamaya yardımcı olabilmektedir (Bogin, 1991).

21

Eski Mezopotamya uygarlıklarına ait arkeolojik kayıtlar, ilk çalışmanın çocuk

biyolojisinde ve başlangıç olarak yaşamın korunmasıyla ilgili olduğunu

göstermektedir. Fakat bu bilgiler, o dönemde daha çok toplumun ihtiyaçlarına

yönelik olarak askeri personel ve dinsel dogmalar hakkında bilgi için kullanılmış,

çocuk büyümesi, gelişimi ve sağlığında dikkate alınmamıştır. Ovumdan insanın

doğumuna ve doğumdan yetişkinliğe kadar uzanan büyüme ve gelişme süreci, o

dönemde bilim adamları tarafından ilgi görmemiş, bu nedenle 16. yy’a kadar

çocukların gelişimiyle ilgili çalışmalara bilim adamları ve doktorlar tarafından

bilimsel bir yaklaşım olmamıştır. Bu çalışmalardan birisi Yunan bilim adamı Galen

(M.S:130-200) tarafından fetüsün görünümü ve hamileliğin aşamaları hakkında

yapılmıştır. İlk doğru fetüs çizimlerini yapan ise, 7 aylık ve ölü doğmuş bir fetüs

kullanan Leonardo da Vinci (1452-1519)’dir. Vinci çocuk ve yetişkin vücutlarının

oranlarını tamamen doğru betimlemiştir. Fetal anatominin ve psikolojinin

tanımlamaları Leonardo’nun çalışmasını takip etmiş ve tanınmış çalışmalar 1555’te

Viselius ve 1572’de Volcher Coiter tarafından yayınlanmıştır. Albert Dürer (1471-

1528), insan yüzü ve kafasının oranlarını geometrik olarak tanımlamış ve metodunu

yetişkin erkekler, kadınlar ve çocuklara uygulamıştır. Kadınları ve çocukları konu

alan bu çalışma o dönemde bilim dünyasında bir yeniliktir. Çünkü bu dönemde

çocuklar üzerinde yapılan büyüme çalışmaları, bahsedilmeyecek kadar mantıksız ve

tutarsız olarak görülmektedir. Çocuklar üzerine çalışmalar yapan Dr. Gabrielo de

Zebris ise 1502’de, yetişkin bir insan ile çocuk arasındaki farklılıkları tanımlamıştır

(Bogin, 1991).

22

Daha sonra 1651 yılında William Harvey embriyonun yetişkin bir preform

olmadığını, insanoğlunun farklı embriyonel aşamalardan geçerek doğumdaki halini

aldığı kanıtlamıştır. Onyedinci ve 18. yy’larda 7 aylık ve daha büyük fetüsler

üzerinde insan vücudunu tanımlayıcı anatomik çalışmalar devam etmiştir. Bu yaştaki

fetüs yetişkin görünümüne daha benzer olduğu için yapılan çalışmalarda prenatal

yaşamın daha erken safhalarında meydana gelen değişimlere olan yaklaşım başarısız

olmuştur. Bu çalışmalardan sonra bazı biyologlar preformasyona inanmaya devam

etmiş, bazıları da spermatozoanın formasyonu üzerinde çalışarak ileri hamilelik

aşamalarını genişletmişlerdir (Şekil 1).

Şekil 1: (A) Preformasyonist görüşe göre insan spermatozonu. (B) İnsan ovumu

ve sperması. (C) Feritilzasyondan sonraki 32 günlük insan embriyosu (Bogin,

1991).

1799’da S.T. Sommering insan embriyosunun çizimlerini ve fertilizasyondan

sonraki 4. haftadan 5. haftaya kadar olan fetüs çizimlerini yayınlamıştır. Bu çizimler

23

embriyonun bir preform ya da minyatür olmadığını açıkça göstermektedir.

Fertilizasyonun hücresel mekanizmalarını ve embriyonik gelişmesi üzerinde

çalışmalar yapan Karl von Baer ise 1829’da embriyonun endoderm, mezoderm ve

ektoderm olarak adlandırılan tohum tabakalarından oluştuğunu açıklamıştır. Baer’in

bu çalışması embriyolojiksel transformasyonları açıklamak için mistik ölümcül

güçlere ihtiyaç duyma çağrısını ortadan kaldırmıştır. Ancak 20. yy’a kadar prenatal

büyüme esnasında meydana gelen fiziksel, biyolojik ve kimyasal süreçlerin karışık

doğası anlaşılamamıştır (Bogin, 1991).

1600’den sonra Rönesans ressamları çocukların normal oranlarını ve büyüme

sürecinde görülen patolojilerini betimlemeye başladılar. Bu dönemde ayrıca, erken

yaşam olaylarının daha geç yaşlardaki gelişimi nasıl etkileyebileceğiyle ilgili

çalışmalar yapılmaktaydı. Örneğin 1700’lerde doktorlar, doğum ağırlığı çalışmalarını

ve bunun çocuk sağlığıyla ilişkisini tespit ettiler. Daha sonra Fransız kontu Philibert

du Montbeillard, oğlunun boyunu doğumdan itibaren her altı ayda bir 18 yaşına

kadar ölçtü (1759-1777). Buffon bu ölçüleri ve yorumlarını “Supplement to his

Histoire Naturelle” de yayınladı. Bu bilgiler insanın büyüme ve gelişmesini konu

alan ilk uzunlamasına (longitudinal) çalışmayı oluşturmaktadır. Montbeillard’ın

oğlunun bu bilgilerini kullanan Buffon ayrıca, büyümedeki mevsimsel ve günlük

değişiklikleri de tespit etmeye çalıştı. Bu çalışmaya göre çocuk yazın kışa oranla

daha hızlı büyümekteydi. Yine aynı çalışmada çocuk dinlenerek yattığı günün

sabahında daha uzun, çalışarak ve oynayarak geçirdiği günün sonunda daha kısaydı.

Bu bilgiler Buffon’dan beri uzunlamasına çalışmaları dizayn ve analiz ederken

kullanılmıştır. Bir diğer uzunlamasına (longitidunal) çalışma ise 18. yy’da

24

Württenberg dükü tarafından, Carlschule’deki öğrenciler üzerinde yapılmıştır. Bu

çalışma soylular ve burjuva sınıflarında yer alan çocuklar üzerinde

gerçekleştirilmiştir. Çalışmada gruplar farklı bir büyüme periyodu göstermelerine

rağmen 21 yaşlarında aynı boy uzunluğuna sahip oluyorlardı. Bu çalışma büyümenin

belirli zaman sürecinde tamamlandığının ve büyüme oranlarının farklı zamanlarda

farklı hızlarda olduğunun aydınlatılması açısından önemlidir. 1835 yılında Lambert

Adolphe Quetelet, çocukların boy ve kilo gelişimlerinin ilk olarak istatistiksel

çalışmasını yayınlamıştır. Quetelet büyüme ölçülerinin dağılımının tanımını yapmak

için normal dağılımı (bell-shaped eğrisi) kullanan ilk araştırmacıdır. Quetelet’in bu

istatistiksel yaklaşımı Avrupa’da Luigi Pagliani ve Amerika’da H.P. Bowditch

tarafından örnek alındı. Pagliani çalışmalarına, İtalyan askeri personelinin boyutları

ve sağlığıyla ilgili bir konuda başladı. Daha sonra bu metodu çocuklara uyguladı.

1876’da yaşları 10-19 arasında değişen öksüz ve evlatlık çocuklar üzerinde bir

araştırma yaparak büyüme durumlarını, bir nefeste alabilecekleri maksimum hava

miktarını tespit etti. Bu değerleri yüksek sosyal sınıftan olan çocukların değerleri ile

karşılaştırdı ve daha düşük olduklarını gördü. Buffon’un çalışmalarıyla da ilgilenen

Pagliani bu çalışmaları değerlendirerek, ergenlik esnasında büyümede hızlı bir

yükselişin olduğunu ve kızlarda büyüme tamamlanana kadar üremenin

gerçekleşmediğini açıkladı. Ayrıca bu değerlendirmelere büyümenin psikoloji ve

beslenme ile ilişkisi olduğunu da ekledi. Büyüme ve gelişme çalışmalarına 1875’te

başlayan Bowditch, Mossachusetts bölgesi ve Boston’da 24.500 okul çocuğundan,

öğretmenler tarafından alınan boy ve kilo ölçülerini toplayarak, bu raporların

serilerini 1877, 1879 ve 1881’de yayınlamıştır. Bowditch modern istatistiksel

metodları farklı örnekler arasındaki cinsiyet, ırk ve sosyoekonomik düzeyleri de

25

katarak büyüme sürecinde gözlediği değişimleri tanımlamak için kullandı. Bu

dönemde insan genetiği hakkında çok fazla bir şey bilinmediği için açıklamalarını

daha çok çevresel etmenler ile ilişkilendirdi (Bogin, 1991).

Amerika’da büyüme ve gelişmeyi konu alan çalışmalar yapan bilim

adamlarından biri olan Franz Boas, büyümedeki değişiklikleri tanımlayan araştırma

serilerinin ilkini 1985 yılında yayınladı. Bu çalışmada insan populasyonları

arasındaki gelişme oranlarını inceledi. Özellikle yoğunlaştığı nokta ise Amerika’ya

göç etmiş olan farklı topluluklardı. Boas, yetişkin göçmenlerin fiziksel özellikleriyle,

Amerika’da doğan göçmen çocukların fiziksel özellikleri arasında önemli farklılıklar

buldu ve bunu daha iyi sağlık koşulları ve iyi beslenmeye bağladı. Boas’ın

çalışmalarıyla büyüne ölçümlerinin ve analizlerinin modern çağı başlamıştır. Zengin

bilgi ve veri içeren bu çalışmalara moleküler biyoloji, endokronoloji, beslenme ve

sosyal bilimler gibi farklı alanlarda eklendi ve bu çalışmalar bilim adamları ve

doktorlara birlikte çalışabilme olanağı sağladı (Bogin, 1991).

19. ve 20. yy’da Francis Galton, Charles Darwin, Ernst Haeckle gibi daha

birçok bilim adamı büyüme ve gelişme çalışmalarına büyük katkıda bulunmuşlardır.

Bu dönemlerde kullanılan matematiksel yorumlar insanın büyümesini daha objektif

olarak yansıtmaktadır.

Bu gelişmelerden sonra bazı ülkelerde büyüme ve gelişmenin

değerlendirilmesi amacı ile populasyona özgü standartlar oluşturulmaya başlanmış

ve bu standartlar Amerika ve birçok Avrupa ülkesinde çeşitli alanlarda

26

kullanmışlardır. Ancak ülkemizde diğer tüm bilimsel araştırmalarda olduğu gibi,

büyüme ve gelişme araştırmaları açısından da durum biraz farklıdır. Büyüme ve

gelişme alanında yapılan araştırmalar ülkemizin genelini kapsayacak şekilde

olmayıp, genelde yerel araştırmalar şeklindedir ve çok yakın bir dönemde

başlamıştır. Ayrıca yapılan araştırmaların bazılarında cinsiyet ayrımının olmaması,

sosyoekonomik düzey hakkında bilgi verilmemesi ve kullanılan istatistiksel

işlemlerin yetersizliği gibi nedenler 20. yy’a kadar ulusal bir standart oluşturulmasına

engel teşkil etmiştir. Ülkemize özgü standart oluşturma amaçlı olarak yapılan iki

araştırma bulunmaktadır. Bunlardan ilki “Türkiye 1974 Beslenme, Sağlık ve Gıda

Tüketimi Araştırması”dır. Ülkemiz çocuklarının boy ve ağırlık değerlerini temel alan

bu çalışma ile ilk ulusal büyüme standardı oluşturulmuştur (Köksal, 1977). İkinci

çalışma Saatçioğlu’nun farklı coğrafik bölgelerdeki 7 ilde yapmış olduğu çalışmadır

(Saatçioğlu, 1988). Bu çalışmada 7-11 yaşları arasındaki çocuklardan alınan 9

antropometrik ölçüden oluşmaktadır. Üçüncü çalışma ise Duyar tarafından 21

antropometrik ölçü dikkate alınarak yapılmış, diğer araştırmalar göre daha kapsamlı

bir çalışmadır (Duyar, 1992).

Ankara’da yaşayan üst sosyoekonomik bireyler üzerinde gerçekleştirdiğimiz

bu çalışma ise yerel bir çalışma niteliğindedir. Yerel standart oluşturma niteliğindeki

çalışmaların ilk olarak 1950’li yıllarda Enver Yaşar Bostancı tarafından yapıldığı

görülmektedir (Bostancı, 1954, 1955, 1956, 1957). Daha sonra Onat’ın 1975 yılında

yaptığı ve İstanbul’da yaşayan hem alt hem de üst sosyoekonomik düzeydeki kız

çocuklarının ergenlik dönemlerinin ele alındığı çalışması, yine İstanbul’da 1978

yılında Neyzi tarafından yapılan ve üst sosyoekonomik düzeydeki çocukların

27

doğumdan 18 yaşına kadar olan süredeki büyüme ve gelişmelerini değerlendiren

çalışma yerel standartların sayısının artmasına olanak sağlamıştır. Bu çalışmaların

ardından Erem’in Bursa ve Gemlik’teki ilkokul çocukları üzerinde (Erem, 1979),

Süren ve ark.’nın İzmir’deki ilkokul çocukları üzerinde, Aytekin ve Dirican’ın

Ankara’da doğumdan 6 yaşına kadar olan çocuklar üzerinde (Aytekin ve Dirican,

1983), Baki ve Teziç’in Trabzon’da yaşayan 7-15 yaş grubu çocuklar üzerinde (Baki

ve Teziç, 1986), Saatçioğlu’nun Türkiye çapında 7 farklı coğrafik bölgedeki 7 ilde 7-

11 yaş grubu çocuklar üzerinde (Saatçioğlu, 1988), Duyar’ın Türkiye çapında 12-17

yaş grubu çocuk ve gençler üzerinde (Duyar, 1992), Akın’ın Van ve Denizli illerinde

7-12 ve 4-20 yaş grubu çocuk ve gençler üzerinde (Akın, 1995; Akın, 2001)

gerçekleştirdikleri çalışmalar gibi daha birçok çalışma yer almaktadır.

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, çevresel etmenlerin iyileşmesine bağlı

olarak, bireylerin büyüme ve gelişiminde pozitif yönlü değişimler olduğu

bilinmektedir. Bu da yapılan araştırmaların belirli zaman aralıklarıyla yenilenmesi

gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Bu sebepler gözönünde bulundurularak yapılan

çalışmamızın, oluşturulacak yeni yerel ya da ulusal standartlara katkı sağlayacağı

kanısındayız.

28

İKİNCİ BÖLÜM

II. VERİ KAYNAKLARI VE YÖNTEM

2.1. Amaç

Bu araştırmanın amacı, Ankara’da çevrenin olumsuz etmenlerinden en az

etkilendiği düşünülen, üst sosyoekonomik düzeye mensup 10-17 yaş grubu

(ilköğretim ve lise çağı) çocuk ve gençlerin boy, ağırlık, alttaraf, tümkol, üstkol,

önkol, üstbacak, altbacak uzunluğu, büst yüksekliği, omuz ve kalça genişliği, baş,

kol, göğüs, karın çevresi, triceps ve subscapular deri kıvrımı kalınlığı antropometrik

parametrelerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesidir. Araştırmamız aynı zamanda

yöremizdeki gen havuzunun karakteristik özelliklerinin bir kısmını ve bu özelliklerin

çocukların büyüme ve gelişmeleri üzerindeki etkilerini anlamamızı sağlayacaktır.

Genel olarak değişik yaşlarda farklı hızlarda olan büyüme periyodunun,

çocukluktan ergenliğe geçişte, puberte ile birlikte nasıl bir değişim gösterdiği, bu

değişimin cinsiyetlere göre her yaş grubunda antropometrik değerleri ne yönde

etkilediği, farklı yaş gruplarında büyüme oranlarının nasıl değiştiği ve ölçülen

antropometrik değişkenler arasındaki oransal ilişkilerin istatistiksel açıdan

incelenmesi ve ülkemizde aynı konuda yapılmış diğer çalışmalarla karşılaştırılarak,

10-17 yaş grubu çocuk ve gençlerin yöresel büyüme yapısının ortaya konulması tezin

başlıca hedefleri arasındadır.

29

2.2. Veri Kaynakları ve Yöntem

Araştırmamızın örneklem grubunu oluşturan bireyler, Ankara ili Çankaya İlçe

Milli Eğitim Müdürlüğüne bağlı 2 ilköğretim okulu ve 2 liseden seçilmiştir. Üst

sosyoekonomik düzeye mensup bu okullarda gerçekleştirdiğimiz araştırmamızda,

zamanın kısıtlı ve maliyetin yüksek olması nedeniyle kesitsel (cross-sectional)

yöntem ile veri toplanmıştır. Araştırmamız kapsamında incelenen ilköğretim okulları

ve liseler Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1- Araştırmamız Kapsamında İncelenen İlköğretim Okulları ve Liseler

Okul Adı Bulunduğu İlçe Teğmen Kalmaz İÖO Çankaya Sarar İÖO Çankaya Ayrancı Süper Lisesi Çankaya Ayrancı Düz Lisesi Çankaya İÖO: İlköğretim Okulu

Seçilen okullarda öğrenim gören öğrencilerden, anket formumuzda

hazırladığımız sosyoekonomik düzeyi belirleyici sorularla, üst sosyoekonomik

düzeye mensup ailelerin olan çocuk ve gençleri seçilmiştir. Bireylerin yaşlara göre

dağılımı Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2- Bireylerin Yaşlara Göre Dağılımı

Yaş (yıl) Erkek Kız Toplam 10 48 49 97 11 50 47 97 12 45 44 89 13 51 56 107 14 45 45 90 15 54 55 109 16 50 45 95 17 50 50 100

Toplam 393 393 786

30

Büyüme ve gelişme çalışmalarında, vücudun metrik boyutlarındaki artış ve

vücudun bölümleri arasındaki oran ve orantılar incelenip değerlendirildiği için, bu

verileri ortaya çıkaracak en uygun teknik seçilmelidir. Bu yüzden araştırmamızda,

sadece ölçümleri kapsamayan, insan vücudunu bir bütün olarak değerlendirip,

vücudun farklı bölümleri arasındaki oran ve orantıları da inceleyen bir teknik olan

antropometri ve gözleme dayalı bir teknik olan antroposkopi kullanılmıştır (Akın,

2001).

Alan araştırması şeklinde gerçekleştirdiğimiz çalışmamızda, ilk olarak

bireylere, sosyoekonomik düzeyi belirlememize yardımcı olacak anket soruları

yönlendirilmiş ve alınan cevaplar anket formuna kaydedilmiştir (bkz. Ek 1).

Hazırladığımız anket formunda kendilerine ait arabalarının olup olmadığı, ailedeki

çocuk sayısı, anne ve babanın meslek ve eğitim durumları ile ilgili sorular yer

almıştır. İzlediğimiz bu yöntem ile 1100 bireye anket formu doldurulmuş, bunların

arasından sosyoekonomik düzey farklılığı, sorulara cevap alınamaması veya takvim

yılı farklılığı nedeniyle 314 öğrenci araştırmamız kapsamının dışında bırakılmış,

393’ü erkek, 393’ü kız olmak üzere toplam 786 öğrencinin antropometrik değerleri

araştırmamızda kullanılmıştır. Üst sosyoekonomik düzeye mensup olan bu

bireylerden araştırmamız için gerekli olan 17 antropometrik ölçü alınmış ve bu

bilgiler antropometri anket formuna kaydedilmiştir (bkz. Ek 1).

Bireylerin sosyoekonomik düzeylerini gösteren bilgiler, kendi arasında

meslek sınıflarına, eğitim düzeylerine, kardeş sayısına ve kendilerine ait arabalarının

olma durumuna göre puanlama yolu ile değerlendirilmiştir.

31

2.3. Antropometrik Değişkenler

Örneklem grubumuzda yer alan 786 öğrenciden International Biologic

Programme (IBP) ve Anthropometric Standardization Reference Manual’ın (ASRM)

öngördüğü teknikler doğrultusunda boy, büst yüksekliği, alttaraf, tümkol, üstkol,

önkol, üstbacak, altbacak uzunluğu Martin tipi antropometre ile milimetrik olarak,

ağırlık 100 grama duyarlı tartı aletiyle gram olarak, omuz ve kalça genişliği büyük

çap pergeli ile milimetrik olarak, baş, kol, göğüs, karın çevresi şerit metre ile

milimetrik olarak, triceps ve subscapular deri kıvrımı kalınlığı 0,2 mm’ye duyarlı

Harpenden deri kıvrımı pergeli ile milimetrik olmak üzere toplam 17 antropometrik

ölçü alınmış ve standardizasyon sağlanmıştır (Tanner ve ark., 1978; Lohman, 1988).

Alan araştırmasının tamamlanmasının ardından elde edilen veriler bilgisayar

ortamına aktarılmış ve SPSS 11.0 programının ilgili fonksiyonlarıyla

değerlendirilmiştir. Aşağıda araştırmamızda kullanılan değişkenlerin ölçüm

yöntemleri anlatılmıştır (Akın, 2001; Saatçioğlu, 1988, Lohman, T.G. ve ark, 1988).

Ağırlık: 100 grama duyarlı, dijital tartı aleti düz ve sert zemine konulduktan

sonra denek tartı aleti üzerine ayakkabısız bir şekilde çıkarılır. Vücut hareketsiz dik

durumda ve denek karşıya bakar pozisyonda iken ölçü alınmıştır. Ölçü alınırken

denek üzerindeki giysiler minimuma indirilmeye çalışılmıştır.

Boy: Kafatasının en üst noktası olan vertex ile ayak topukları arasındaki

mesafenin ölçülmesi ile bulunur. Bu ölçü bedenin toplam uzunluğunu yansıttığı için

ağırlık ile birlikte en fazla kullanılan değişkendir. Boy ölçümünde iki kişi görev

almıştır. Ölçüm sırasında denek ayakkabısız durumda antropometre tahtası üzerine

çıkarak, her iki ayağına da eşit derecede basacak şekilde dik tutulmuş ve sırtında ya

32

da bacaklarında herhangi bir bükülme oluşmamasına dikkat edilmiştir. Omuzlar

gevşek, kollar her iki yana serbestçe aşağıya doğru uzanmış ve avuç içleri vücuda

doğru bakıyor durumdadır. Ayak topukları bitişik, uç kısımları birbirine yaklaşık

60°’lik açı ile birbirinden ayrılmıştır (normal postür). Denek düz ve yere paralel bir

zeminde bulunan antropometre tahtası üzerinde iken, ölçü alan kişilerden biri

tarafından parmak uçlarıyla mastoidlerine uygulanan yumuşak çekme hareketi ile en

uzun boy ölçüsünü sağlanmış ve kafatası Frankfurt düzleminde tutulmuştur. Burada

deneğin ayaklarının yere tam basmasına dikkat edilmiştir. Antropometrenin hoizontal

kolu deneğin başına dik ve başın en üst orta kısmına getirilerek boy ölçüsü

milimetrik olarak alınmıştır.

Büst (Oturma) Yüksekliği: Denek zemine ayakları sarkmış ve yere dik

durumda oturur iken, kafatasının en üst noktası olan vertex ile kaba etlerinin

oturduğu yüzeye temas ettiği nokta arasındaki mesafenin ölçülmesi ile bulunur. Büst

yüksekliği antropometre ile iki kişi tarafından alınmıştır. Denek düz bir zemin

üzerinde ayakları yere temas etmeyecek şekilde oturur. Deneğin yan tarafına geçen

birinci kişi tarafından deneğin sırt ve göğüs kısmı elle düzeltilerek dik oturması ve

başının Frankfurt düzleminde olması sağlanmıştır. Deneğin diğer yanında duran

ikinci kişi ölçünün alınabilmesi için deneğin sol tarafında antropometreyi yere dik

olarak tutmuş, yatay kol kafanın orta noktasına getirilerek ölçü milimetrik olarak

alınmıştır.

Alttaraf Uzunluğu: Alttaraf uzunluğu denek ayakta dik pozisyonda iken

caput femoris ile yer arasındaki uzaklıktır. Fakat canlı bireyde caput femorisin en üst

noktasını tespit etme olanağımız olmadığı için yakın noktalardan beş farklı nokta

dikkate alınarak ölçü alınmıştır.

33

1) İliospinal Yükseklik

2) İliocristal Yükseklik

3) Simphysial Yükseklik

4) Trochanter Yükseklik

5) Subischal Yükseklik

Araştırmamızda alttaraf uzunluğu en yaygın ölçüm şekli olan iliospinal

yükseklik ile alınmıştır. Denek boy ölçülürken durduğu gibi antropometre tahtasının

üzerinde yan dönerek durur. Deneğin sol yan tarafında durularak deneğin kalça

kemiği (ilium) üzerindeki iliospinal nokta (spina iliaca anterior superior),

antropometrenin horizontal kolunu tutan elin üçüncü parmağıyla bulunup, horizontal

kol bu noktaya getirilerek ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Tümkol Uzunluğu: Acromiale ile dactylion noktaları arasındaki mesafenin

ölçülmesi ile bulunur. Bu ölçü iki kişi ile alınmıştır. Denek ayakta dik posizyonda

durur ve kolunu yere doğru sarkıtır. Ölçüyü alan kişilerden birincisi antropometrenin

sabit kolunu acromiale noktası üzerinde tutarken, ikinci kişi antropometrenin

hareketli horizontal kolunu orta parmağın en uç kısmına değdirecek şekilde

yaklaştırarak ölçü milimetrik olarak alınmıştır. Bu ölçü alınırken dikkat edilecek iki

önemli nokta vardır. Bunlardan ilki maksimum uzunluğu almak için bireyin kolunun

ve parmaklarının herhangi şekilde bükülmüş olmaması, ikincisi antropometrenin kol

eksenine paralel durumda olmasıdır.

Üstkol Uzunluğu: Acromiale ve olecranon noktaları arasındaki mesafenin

ölçülmesi ile bulunur. Denek ayakta dik posizyonda durur, kolu ön tarafta 90°

34

bükülmüş olmalıdır. Antropometrenin sabit kolu acromiale noktası, hareketli olan

horizontal kolu olecranon noktası üzerine getirilerek ölçü alınmıştır.

Önkol Uzunluğu: Olecranon ve stylion noktaları arasındaki mesafenin

ölçülmesi ile bulunur. Denek bir önceki pozisyonda olduğu gibi durur. Kolu

dirsekten 90° bükülmüştür ve avuç içi yere doğru bakmaktadır. Antropometrenin

sabit kolu olecranon noktası üzerine, hareketli olan horizontal kolu stylion noktası

üzerine getirilerek ölçü alınmıştır.

Üstbacak Uzunluğu: Trochanter major’ün en üst dış noktası ile femur

kemiğinin alt epifizindeki dış eklem yumrusunun alt kenarı olan femorale arasındaki

mesafenin ölçülmesi ile bulunur. Denek zemine ayakları sarkmış ve yere dik

durumda oturur iken, antropometrenin sabit kolu femorale noktası üzerine, hareketli

olan horizontal kol trochanter major üzerine getirilerek ölçü alınmıştır. Bu ölçünün

alımında trochanterion noktasının bulunmasına dikkat edilmiştir.

Altbacak Uzunluğu: Tibiale internum ile sphyrion tibiale noktaları

arasındaki mesafenin ölçülmesi ile bulunur. Denek zemine ayakları sarkmış ve yere

dik durumda oturur iken, sol bacağını sağ bacağının üstüne atar. Antropometrenin

sabit kolu tibiale internum noktası üzerine, hareketli kolu sphyrion tibiale üzerine

getirilerek ölçü alınmıştır. Ölçü alınırken antropometrenin tibia kemiğine paralel

olmasına dikkat edilmiştir.

Baş Çevresi: Glabella ve opisthocranion noktalarından geçecek şekilde

kafatasının etrafında dolandırılan şerit metrenin horizontal pozisyonda olması göz

önünde bulundurularak ölçü milimetrik olarak alınmıştır. Bu ölçül alınırken

opisthocranion noktasını tam olarak tespit etmek amacı ile saça bir miktar baskı

uygulanmıştır.

35

Üstkol Çevresi: Üst kolun orta noktasının, şerit metre yardımıyla ölçülmesi

ile bulunur. Denek kolunu bir kasılma olmadan serbestçe yana sarkıtmıştır.

Acromion ve olecranon noktaları arasındaki mesafe gözönünde bulundurularak orta

nokta bulunmuş ve dokular sıkıştırılmadan şerit metre kolun etrafında dolandırılarak

ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Göğüs Çevresi: Mezosternale noktası seviyesinde vücut çevresinin şerit

metre yardımıyla ölçülmesi ile bulunur. Denek ayakta dik olarak ve normal nefes alıp

verme halinde iken dokulara herhangi bir baskı uygulanmadan, şerit metre horizontal

pozisyonda tutulup vücut etrafına dolandırılarak ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Karın Çevresi: Göbek deliği seviyesinde vücut çevresinin şerit metre

yardımıyla ölçülmesi ile bulunur. Denek ayakta dik olarak ve normal nefes alıp

verme halinde iken dokulara herhangi bir baskı uygulanmadan, şerit metre horizontal

pozisyonda tutulup karın etrafına dolandırılarak ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Omuz Genişliği: Acromion noktaları arasındaki mesafenin ölçülmesi ile

bulunur. Ölçün alınırken büyük çap pergeli kullanılmıştır. Denek ayakta dik durur ve

kollarını iki yana serbestçe bırakır. Deneğin arkasında durulur, acromion noktaları

işaret parmakları yardımı ile bulunarak ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Kalça Genişliği: İliocristale noktaları arasındaki mesafenin ölçülmesi ile

bulunur. Ölçü alınırken büyük çap pergeli kullanılmıştır. Denek ayakta dik durur ve

kollarını hafifçe yanlara doğru açar. Deneğin arkasında durulur, iliocristale noktaları

bulunarak ölçü milimetrik olarak alınmıştır.

Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı: Acromiale ve olecranon noktaları

arasındaki mesafenin tam orta noktasının deri kıvrımı pergeli ile ölçülmesi ile

bulunur. Denek ayakta dik olarak durmakta ve kollarını iki yana serbestçe

36

sarkıtmaktadır. Kolun arka kısmında triceps kaslarının üzerinde, orta nokta

(acromion ve olecranon noktaları arasının ortası) bulunur ve sol elin baş, işaret ve

orta parmakları ile bu nokta hafif bir basınç uygulanarak tutulur. Sağ eldeki deri

kıvrımı pergeli yere paralel tutularak sol elin yaklaşık 1 cm aşağısından, çıplak

vücuttan milimetrik olarak alınmıştır. Bu ölçü her bireyden iki defa alınmış ve

ortalamaları hesaplanmıştır.

Subscapular Deri Kıvrımı Kalınlığı: Scapula kemiğinin alt ucunun hemen

alt noktasının deri kıvrımı pergeli ile ölçülmesi ile bulunur. Denek ayakta dik olarak

giysisini sırt bölgesi açıkta kalacak şekilde sıyırmış ve kollarını iki yana serbestçe

sarkıtmıştır. Deneğin arkasında durularak, yere yaklaşık 45°’lik açı yapacak şekilde

(bu bölgedeki deri kıvrımının vücudun yatay eksenine yaklaşık olarak 45°’lik açı

yapması nedeniyle) ölçü çıplak vücuttan milimetrik olarak alınmıştır. Bu ölçü her

bireyden iki defa alınmış ve ortalamaları hesaplanmıştır.

37

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

III. BULGULAR ve DEĞERLENDİRME

3.1. Sosyoekonomik Düzeye İlişkin Bulgular

Araştırmamızda bireylerin sosyoekonomik düzeylerini belirlemek amacı ile

bireylere, anne ve babanın eğitim durumu, mesleği ve doğum yeri, ailedeki kardeş

sayısı, kendilerine ait otomobillerinin olup olmama durumu gibi sorular

yöneltilmiştir. Toplanan veriler doğrultusunda bireylerin sosyoekonomik düzeyleri

gözden geçirilerek araştırmamıza uygun bireyler belirlenmiş ve bu bireylerin verileri

kullanılarak bulgularımız oluşturulmuştur.

Anket formumuzda sosyoekonomik düzeyi belirlemek amacı ile bireylere

yöneltilen sorulardan ilki anne ve babanın eğitim durumudur. Anne ve babanın

eğitim durumunun çocuğun yetişmesi, beslenmesinde ayrıca diğer çevre koşullarının

olumlu olmasında önemli bir yeri vardır. Örneklem grubumuzda yer alan bireylerin

anne ve babalarının eğitim durumu Tablo 3’te verilmiştir.

Tablo 3- Anne ve Babanın Eğitim Durumunu Gösteren Değerler Anne Baba

Eğitim Durumu N % N % Okur-yazar ve İlkokul M. 85 10.8 35 4.5 Ortaokul M. 107 13.6 68 8.7 Lise M. 327 41.6 261 33.2 Üniversite ve Yüksekokul M 257 32.7 402 51.1 Yüksek Lisans ve Üstü M. 10 1.3 20 2.6

Toplam 786 100 786 100 M: Mezunu

38

Tablo 3’e göre örneklem grubumuzda yer alan bireylerin annelerinin

çoğunluğu (% 41.6) lise mezunu, babalarının ise çoğunluğu (% 51.1) yüksekokul ve

üniversite mezunudur. Devlet İstatistik Enstitüsü’nün 1998 yılında yaptığı Türkiye

nüfus araştırmasında, kadınların ilkokulu bitirme oranının % 59,96, erkeklerin ise %

55,26 olduğu saptanmıştır (DİE, 1999). Örneklem grubumuzun sahip olduğu ailelerin

eğitim durumunun, bu araştırmanın sonuçlarından daha büyük değerlere sahip

olduğu görülmektedir. Yine DİE’nin 1998 yılında yaptığı araştırmaya göre kadınların

yüksekokul ve üniversite bitirme oranı % 2.57 iken erkekler de bu oran % 4.75’dir.

Ailelerin yüksekokul ve üniversite düzeyindeki okullardan mezun olma oranı

DİE’nin sonuçlarına göre oldukça fazladır. Ailenin eğitim durumunu yansıtan tüm bu

veriler, araştırmamızda yer alan ailelerin, örneklem grubu olarak seçilen

populasyonun amacına uygunluğunu göstermektedir (Grafik 1).

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Anne Baba

Okur-yazar ve İlkokul M.Ortaokul M.Lise M.Üniversite ve Yüksekokul M.Yüksek Lisans ve Üstü M.

Grafik 1: Anne ve Babanın Eğitim Durumu

39

Ailelerin sosyoekonomik düzeyini belirlememizde yardımcı olan sorulardan

bir diğeri de anne ve babanın mesleğidir. Meslek gruplandırması, DİE tarafından ILO

(International Labour Organisation)’dan alınan sınıflandırma örnek alınarak

yapılmıştır. Örneklem grubumuzda bulunan bireylerin anne ve babalarının

mesleklerine ilişkin bilgiler Tablo 4’te verilmiştir.

Tablo 4- Bireylerin Anne ve Baba Mesleği Yönünden Dağılımı Anne Baba

Meslek Grupları N % N % 1-Üst Düzey Serbest Çalışanlar 19 2.4 108 13.7 2-Uzmanlar 10 1.3 55 7.0 3-Üst Düzey Yöneticiler 2 0.3 51 6.5 4-Üst Düzey Güvenlik Görevlileri 63 8.0 299 38.0 5-Teknik Eleman ve Teknisyenler 15 1.9 42 5.3 6-Devlet Memuru 179 22.8 147 18.7 7-Yardımcı Profesyonel iş Grupları ve İşçiler 21 2.7 34 4.3 8-Memur ve İşçi Emeklileri 70 8.9 50 6.4 9-Ev Hanımları 407 51.8 - -

Toplam 786 100 786 100

Tablo 4’e göre bireylerinin annelerinin büyük bir çoğunluğunun (% 51.8) ev

hanımı olduğu görülmektedir. Üst düzey meslek gruplarında çalışan annelerin

sayısının, alt meslek gruplarında çalışan annelerin sayısına göre önemli ölçüde düşüş

eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Örneklem grubumuzda yer alan bireylerin

babalarının büyük bir kısmını ise üst düzey güvenlik görevlileri oluşturmaktadır.

Baba mesleği yönünden bir değerlendirme yapılırsa, üst ve orta-üst düzeyi oluşturan

meslek gruplarında çalışan bireylerin babalarının sayısı örneklem grubumuzda

yaklaşık % 70 düzeyinde olduğu görülmektedir (Grafik 2).

40

050

100150200250300350400450

1-Ü

st D

üzey

Ser

best

Çalış

anla

r

2-U

zman

lar

3-Ü

st D

üzey

Yön

etic

iler

4-Ü

st D

üzey

Güv

enlik

Gör

evlile

ri5-

Tekn

ikE

lem

an v

eTe

knis

yenl

er

6-D

evle

tM

emur

u

7-Y

ardı

mcı

Prof

esyo

nel

iş G

rupl

arı

8-M

emur

ve

İşçi

Em

eklile

ri

9-Ev

Hanım

ları

AnneBaba

Grafik 2: Anne ve Babanın Meslek Durumu

Ailedeki çocuk sayısının fazla olması, çocuk başına düşen sağlık, eğitim,

spor, beslenme ve benzeri bakım hizmetlerinin azalması anlamına gelmektedir.

Yapılan araştırmalarda ailedeki çocuk sayısının fazlalığı ile çocuğun büyüme ve

gelişmesi arasında ters bir ilişki olduğu bulunmuştur. Kalabalık ailelerdeki

çocukların, kalabalık olmayan ailelerin çocuklarına göre büyüme ve gelişme

açısından daha geri oldukları gözlenmiştir (Baysal, 1996). Örneklem grubumuzda yer

alan bireylerin, kardeş sayısı bakımından dağılımı Tablo 5’te sunulmuştur.

Tablo 5- Bireylerin Kardeş Sayısı Bakımından Dağılımı Erkek Kız

Kardeş Sayısı N % N % 0 73 18.6 56 14.2 1 226 57.5 212 53.9 2 73 18.6 98 24.9 3 ve daha fazla 21 5.3 27 6.9

Toplam 393 100 393 100

41

Tablo 5’e göre örneklem grubumuzda yer alan ailelerinin büyük

çoğunluğunun iki çocuklu olduğu gözlenmiştir. Bu noktadan yola çıkarak ailelerin

çocuk sayısı bakımından, araştırmamızda örneklem grubu olarak seçilen populasyona

uygun olduğunu söyleyebiliriz (Grafik 3).

0

50

100

150

200

250

0 1 2 3 ve daha fazla

Kardeş Sayısı

Erkek

Kız

Grafik 3: Bireylerin Kardeş Sayısı Bakımından Değerlendirilmesi

Araştırmamıza dahil olan bireylerin, yöresel bir çalışma olarak tasarladığımız

çalışmamıza uygunluğunu belirlemek amacıyla, ailelerinin ülkemizin hangi

bölgesinden Ankara’ya geldiğini belirleyecek sorular sorulmuştur. Bu noktadan yola

çıkarak bireylere anne ve babalarının doğum yerleri sorulmuştur. Bireylerin anne ve

babanın doğum yeri bakımından bölgesel dağılımı Tablo 6’da gösterilmiştir.

42

Tablo 6- Anne ve Babanın Doğum Yeri Bakımından Bireylerin Bölgesel Dağılımı

Anne Baba Yer N % N %

Marmara Bölgesi 56 7.1 38 4.8 Ege Bölgesi 26 3.3 22 2.8 Iç Anadolu Bölgesi 455 57.9 449 57.1 Karadeniz Bölgesi 123 15.6 137 17.4 Doğu Anadolu Bölgesi 57 7.3 75 9.5 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 15 1.9 25 3.2 Akdeniz Bölgesi 44 5.6 35 4.5 Yurtdışı 10 1.3 5 0.6

Toplam 786 100 786 100

Tablo 6’ya göre bireylerin ebeveynlerinin büyük bir kısmı İç Anadolu

Bölgesi’nde doğmuşlardır. Yine bilgiler doğrultusunda örneklem grubumuzda yer

alan bireylerin ailelerinin çoğunluğunun, araştırmamızı gerçekleştirdiğimiz yerel

bölgenin sınırları içerisinde ikamet ettiğini söyleyebiliriz. Bu da bize yerel olarak

yaptığımız araştırmamızda seçilen örneklem grubunun uygunluğunu göstermektedir

(Grafik 4).

050

100150200250300350400450500

MarmaraBölgesi

EgeBölgesi

Iç AnadoluBölgesi

KaradenizBölgesi

DoğuAnadoluBölgesi

GüneydoğuAnadoluBölgesi

AkdenizBölgesi

Yurtdışı

AnneBaba

Grafik 4: Anne ve Babanın Doğum Yeri Bakımından Bireylerin Bölgesel

Değerlendirilmesi

43

3.2. Antropometrik Değişkenlere Ait Bulgular

3.2.1. Ağırlık

Bireylerin beslenme durumlarının, protein ve yağ depolarının belirlenmesinde

kullanılan önemli ölçütlerden birisi ağırlıktır. Vücut ağırlığı, kısa zaman aralıklarında

belirgin değişiklikler gösterebildiği için büyümenin izlenmesinde boy ve çevre

ölçümlerine göre daha duyarlıdır. Birkaç günlük değişimlerden bile hemen

etkilenebilmektedir (Açkurt, 1991; Yurdakök, 1995).

Araştırmamızda örneklem grubu olarak seçtiğimiz Ankara’da yaşayan üst

sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının ağırlık değerleri Tablo 7’de

verilmiştir.

Tablo 7- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Ağırlık Değerleri (kg)

ERKEK KIZ YAŞ N Ort. S.S. N Ort. S.S. p 10 48 38.1 8.1 49 36.9 7.8 0.541 11 50 43.9 8.4 47 43.3 9.8 0.748 12 45 49.1 9.3 44 48.7 7.0 0.841 13 51 51.7 12.9 56 51.5 8.6 0.444 14 45 60.0 10.3 45 53.8 8.9 0.001 15 54 62.7 8.9 55 56.0 7.0 0.000 16 50 65.2 8.4 45 58.1 6.3 0.000 17 50 68.5 8.5 50 60.0 6.9 0.000

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre ağırlık değerlerinin verildiği Tablo

7 incelendiğinde, erkeklerde 10-12 yaşları arasında 11 kg’lık hızlı bir artış

görülmektedir. 12-13 yaş aralığı genelde erkekler için ergenliğe başlangıç dönemi

olduğu için ağırlık artışında bir miktar yavaşlama gözlenmektedir. Bu yaş

aralığındaki artış 2 kg’dır. 13-14 yaşları arasında ergenlik dönemindeki değişimlere

44

uygun olarak, ağırlık miktarındaki artış pik yapmıştır (9 kg). 14-15 yaşları arasında

artışta hız kaybeden ağırlık değişkenindeki bu görünüm 17 yaşına kadar devam

etmektedir. Büyüme süreci içerisindeki ağırlık artışı kızlarda daha farklı bir yapı

göstermektedir. Kız çocukları ergenlik dönemine, erkeklerden yaklaşık 2 yıl kadar

erken girmektedirler (Saka, 1989). Doğal olarak büyüme ve beden gelişimini

değerlendirmemize yardımcı olan antropometrik değişkenlerde bu olaydan

etkilenmektedirler. Örneklem grubumuzda yer alan kızların ağırlık değerleri 10-12

yaşları arasında 11.8 kg’lık bir artış göstermektedir. Fakat 12 yaşından sonra

ağırlığın artış hızında bir miktar yavaşlama gözlenmektedir. Yavaşlayan artış hızı

hemen hemen sabit bir hal alarak (yaklaşık 2 kg) 17 yaşına kadar devam etmektedir.

Ağırlık ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde, 10

yaşından 12 yaşına kadar olan periyotta erkeklerin ağırlık değerleri, kızlara göre daha

yüksek değerlere sahip olmasına rağmen, arada belirgin bir farklılık gözlenmemiştir.

Erkeklerin ergenlik dönemine girmesi ile birlikte ağırlıklarının hızlı bir şekilde artışı,

cinsiyetler arasında belirgin bir fark ortaya çıkarmıştır. Cinsiyetler arasında ağırlık

ölçüsü açısından ortaya çıkan bu fark 17 yaşına kadar devam etmektedir (Grafik 5).

Ayrıca kız ve erkek öğrenciler arasında 14-17 yaşları arasında ağırlık açısından

anlamlı bir ilişki varken, 10-13 yaşları arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanamamıştır

(p<0.01).

45

Ağırlık

35

40

45

50

55

60

65

70

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (kg

)ErkekKız

Grafik 5: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Ağırlık Grafiği

3.2.2. Boy

Vücudun boyuna-uzunluğuna büyümesini gösteren boy, ağırlıkla birlikte en

sık kullanılan ikinci ölçüdür. Boy uzunluğu, bireyin büyüme ve gelişme döneminde

karşılaşabileceği kronik beslenme bozukluğu ve enfeksiyonları yansıtması

bakımından önemlidir. Büyüme ve gelişme döneminde ağırlık ölçüsünde gözlenen

değişim ile boy uzunluğu arasındaki benzerlik dikkat çekicidir. Fakat boy uzunluğu,

ağırlıkta olduğu gibi çevresel etmenlere daha hızlı bir tepki göstermemekte, bu

ölçüdeki değişimler uzun bir periyot içerisinde ortaya çıkmaktadır (Açkurt, 1991;

Garder ve Gardiner, 1998).

46


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının boy değerleri Tablo 8’de

verilmiştir.

Tablo 8- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Boy Uzunluğu Değerleri (cm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre boy uzunluğu değerlerinin verildiği

Tablo 8 incelendiğinde, erkeklerin boy değerlerinin 10-12 yaşları arasında 12.3

cm’lik hızlı bir artış içerisinde olduğu gözlenmiştir. 12-13 yaşları arasında ise

ağırlıkta olduğu gibi, boydaki artış hızında da bir miktar yavaşlama gözlenmektedir.

Hızdaki bu azalmanın nedeni bu dönemin genelde erkekler için ergenliğe başlangıç

dönemi olmasıdır. 13 yaşında boydaki artış pik yaparak 8 cm yükselmiştir. 14

yaşından sonra artış hızı tekrar yavaşlama eğilimi göstermekte ve hız kaybı 17 yaşına

kadar devam etmektedir. Kızlarda 10-12 yaşları arasındaki artış 14.2 cm’dir. 12-13

yaşları arasında artış hızı yavaşlamaktadır. Bunun nedeni ağırlık ölçüsünde

belirttiğimiz gibi kızların erkeklerden 2 yıl erken ergenlik dönemine girmeleridir

(Saka, 1989). Kızlarda 12 yaşına kadar artış gösteren boy değişenin hızı, 12 yaşından

sonra giderek yavaşlamaktadır. 15. yaşına kadar devam eden bu hız kaybı, 15. yaştan

47

sonra durma noktasına gelmekte ve 17 yaşına kadar çok az bir değişim

göstermektedir.

Boy ölçüsü bakımından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde, 10

yaşından 13 yaşına kadar olan periyotta kızların sahip olduğu boy değerlerinin

erkeklerden daha büyük olduğu görülmektedir. Bireylerin boy değerleri 13 yaşında

cinsiyetler arasında hemen hemen eşitken, erkeklerin hızlı bir büyüme atılımı

içerisine girmesi cinsiyetler arasındaki farkın açılmasına neden olmuştur (Grafik 6).

Boy uzunluğunda kızlar ve erkekler arasında 14-17 yaşları arasındaki farkın anlamlı

olduğu bulunmuş, fakat aynı ilişki 10-13 yaşları arasında gözlenememiştir (p<0.01).

Boy

140

145

150

155

160

165

170

175

180

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (cm

)

ErkekKız

Grafik 6: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Boy Grafiği

3.2.3. Büst Yüksekliği

Boy ve ağırlığın büyüme periyodu içerisindeki değişimlerine büyük oranda

benzerlik gösteren büst yüksekliği, gövde ve kafanın toplam uzunluğunu ifade

etmektedir. Bu ölçüdeki en büyük artış prenatal dönemde gerçekleşmektedir. Büst

48

yüksekliğindeki göze çarpan en büyük artış ise ergenlik ve sonrası dönemde ortaya

çıkmaktadır (Bostancı, 1955; Kumar ve Jain, 1988, Duyar, 1992).

Ülkemiz çocuklarında büst yüksekliği, erkeklerde 7 yaşından 11-12 yaşlarına

kadar yavaş fakat düzenli bir artış göstermekte, kızlarda ise 8 yaşından başlayarak

gittikçe hızlanan bir büyüme eğrisiyle karşılaşılmaktadır (Erem ve ark., 1979;

Saatçioğlu, 1988).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının büst yüksekliği değerleri Tablo

9’da verilmiştir.

Tablo 9- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Büst Yüksekliği Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre büst yüksekliği değerlerinin

verildiği Tablo 9’a bakıldığında, erkeklerde 10-13 yaş aralığında yaklaşık 8 cm’lik

hızlı bir artış görülmektedir. 13 yaşından sonra daha da hızlanarak pik yapan büst

yüksekliği, 13-14 yaş aralığında yaklaşık 4.5 cm’lik bir artış içerisindedir. 14

yaşından itibaren hız kaybetmeye başlayan büst yüksekliği bu seyrini 17 yaşına kadar

49

sürdürmektedir. Kızlarda ise 10 yaşından, 12 yaşına kadar hızlı bir artış gösteren

(yaklaşık 7 cm) büst yüksekliği, 12. yaştan itibaren giderek yavaşlayan bir grafik

çizmektedir. 16. yaştan itibaren büst yüksekliğindeki artış neredeyse durmaktadır.

Büst yüksekliği açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde, 10 ile

yaklaşık 13.8 yaşları arasında kızların değerleri daha yüksekken, erkeklerin ergenlik

dönemine girmesi ile aradaki fark erkeklerin lehine olacak şekilde açılmıştır. Bu fark

yaklaşık 14 yaşından itibaren açıkça izlenebilmektedir (Grafik 7). Büst yüksekliği

açısından kızlar ve erkekler arasında 15,16 ve 17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişki

varken (p<0.01), diğer yaş gruplarında bu ilişki gözlenememiştir.

Büst Yüksekliği

725

750

775

800

825

850

875

900

925

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 7: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Büst Yüksekliği Grafiği

50

3.2.4. Alttaraf Uzunluğu

Alttaraf uzunluğu, vücudun alt ekstremitelerinin büyüme ve gelişmesini

izleyebilmemiz açısından önemli bir ölçüdür. Boy ve ağırlığa benzer bir büyüme

periyodu izleyen alttaraf uzunluğu, ergenlik öncesi dönemde hızlı bir büyüme

temposu göstermesi ve gelişiminin büyük bir kısmını ergenlik öncesinde

tamamlaması ile bu iki antropometrik değişkenden farklı bir büyüme periyodu

izlemektedir. Diğer antropometrik ölçülerde olduğu gibi alttaraf uzunluğunun

gelişiminde, cinsiyetler arasında farklılıklar gözlenmiştir. Erkeklerde bu ölçü 10

yaşından 15 yaşına kadar hızlı bir artış gösterirken, 15 yaşından itibaren

yavaşlamaktadır. Kızlarda ise bu artış 10 yaşından 14 yaşına kadar sürmekte ve 14

yaşından sonra alttaraf uzunluğundaki artış durma noktasına gelmektedir. Bu veriler

ışığında belirtilen yaşlardan sonra boydaki artıştan büst yüksekliğinin sorumlu

olduğunu söyleyebiliriz (Bostancı, 1955; Duyar, 1992).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının alttaraf uzunluğu değerleri

Tablo 10’da verilmiştir.

Tablo 10- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Alttaraf Uzunluğu Değerleri (mm)

ERKEK KIZ YAŞ N Ort. S.S. N Ort. S.S. p 10 48 840.8 44.6 49 845.0 42.4 0.689 11 50 875.7 39.8 47 902.0 47.4 0.004 12 45 924.5 59.6 44 935.9 35.4 0.275 13 51 957.3 45.4 56 952.6 37.6 0.071 14 45 992.3 51.1 45 971.1 36.6 0.031 15 54 1021.7 34.8 55 975.2 37.9 0.000 16 50 1030.9 40.5 45 975.6 41.0 0.000 17 50 1031.0 39.3 50 975.8 43,1 0.000

51

Bireylerin cinsiyet ve yaş grupları açısından alttaraf uzunluğu değerlerinin

gösterildiği Tablo 10 incelendiğinde, erkeklerde 10 yaşından 15 yaşına kadar hızlı bir

artış görülmektedir. Bu yaş aralığındaki en hızlı artış ise 11-12 yaşları arasında

gözlenmiştir (yaklaşık 4.8 cm). 15 yaşından sonra artış hızı büyük ölçüde

yavaşlamakta ve durma noktasına gelmektedir. Kızlarda ise durum daha farklıdır.

Kızlarda alttaraf uzunluğu 10 yaşından 12 yaşına kadar hızlı bir artış göstermekte

(yaklaşık 10 cm), 12-14 yaşları arasında ise bu artış hızı giderek yavaşlamaktadır. 15

yaşından sonra kızlarda alttaraf uzunluğunda belirgin bir artış gözlenmemiştir.

Alttaraf uzunluğu ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, 10-13 yaşları arasında kızların erkeklerden daha büyük değerlere

sahip olduğu görülmektedir. 13 yaşında erkeklerin hızlı bir büyüme temposu

izlemeleri, aradaki farkın giderek artmasına neden olmuştur (Grafik 8). Alttaraf

uzunluğu açısından kızlar ve erkekler arasında 11, 15, 16, 17 yaş gruplarında

anlamlı bir ilişki gözlenirken (p<0.01), 10, 12, 13 ve 14 yaş gruplarında bu ilişkiye

rastlanamamıştır.

52

Alttaraf Uzunluğu

800

850

900

950

1000

1050

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 8: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Alttaraf Uzunluğu Grafiği

3.2.5. Tümkol Uzunluğu

Vücudun üst ekstremitelerinin gelişimini gösteren antropometrik ölçülerden

birisi de tümkol uzunluğudur. Tümkol uzunluğunun büyümesi, alttaraf uzunluğu ile

benzerlik göstermektedir. Tümkol uzunluğunun büyüme hızı, alttaraf uzunluğuna

benzer bir şekilde, boy ve büst yüksekliği ölçülerinden yaklaşık bir yıl önce

yavaşlama eğilimi göstermektedir. Ekstremitelerin büyümelerini aynı zaman

periyodunda tamamlamaları genetik faktörlerin bu olay üzerindeki etkisini

göstermektedir (Duyar, 1992).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının tümkol uzunluğu değerleri

Tablo 11’de verilmiştir.

53

Tablo 11- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaşlara göre tümkol uzunluğu değerlerinin sunulduğu

Tablo 11’e bakıldığında, erkeklerde 10-13 yaşları arasında yaklaşık 6.3 cm’lik hızlı

bir artış gözlenmektedir. 13-14 yaş aralığında ise artış hızında azalma gözlenmekte

ve bu hız kaybı 15. yaştan sonra belirgin bir hal almaktadır. Erkelerde 15 yaşında

hızda gözlenen artışın, biryelerin yaşlarına göre daha büyük ölçüye sahip olmaları ya

da ölçüm hatasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Kızlarda ise 10-12 yaşları

arasında hızlı bir artış gözlenirken, artış hızı 12 yaşından sonra giderek yavaşlamakta

ve 15. yaştan itibaren neredeyse durma noktasına gelmektedir.

Tümkol uzunluğu ölçüsü bakımından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, kızların 13 yaşına kadar erkeklerden daha büyük değerlere sahip

olduğu gözlenmektedir. Değerler 13 yaşında eşitlenmekte, bu yaştan sonra ise

aradaki fark giderek erkeklerin lehine olacak şekilde artmaktadır (Grafik 9). Tümkol

uzunluğu açısından kızlar ve erkekler arasında 10 ve 13 yaş grubu haricindeki diğer

yaş gruplarında anlamlı bir ilişki görülmektedir (p<0.01).

54

Tümkol Uzunluğu

600

620

640

660

680

700

720

740

760

780

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 9: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu Grafiği

3.2.6. Üstkol Uzunluğu

Araştırmamızda vücudun üst ekstremitelerinin büyümesinin izlenmesinde üç

ölçüye başvurulmaktadır. Kullandığımız bu ölçülerden ilki tümkol uzunluğu, ikinci

ölçü ise üstkol uzunluğudur.

Tablo 12- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Uzunluğu Değerleri (mm)


55


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının üstkol uzunluğu değerleri

Tablo 12’de verilmiştir.

Bireylerin cinsiyet ve yaşlara göre üstkol uzunluğu değerlerinin verildiği

Tablo 12’ye bakıldığında, erkeklerde 10-13 yaş aralığında 3.2 cm’lik hızlı bir artış

gözlenmektedir. 13. yaştan sonra büyümedeki artış hızı 10-13 yaş aralığındaki artış

hızına göre yavaşlamıştır. 15. yaştan itibaren hızdaki bu gerileme belirgin bir hal

almaktadır. Kızlarda ise 10-12 yaşları arasında 3.7 cm’lik hızlı artış gözlenmektedir.

12. yaştan itibaren büyüme hızı giderek yavaşlamakta ve 15 yaşına gelinmesi ile

birlikte artış hemen hemen durma noktasına gelmektedir.

Üstkol uzunluğu açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde, 10 ve

13.5 yaşları arasında iki değer birbirine yaklaşmaktadır. Diğer yaş gruplarında ise

cinsiyetler arasındaki üstkol uzunluğu farkı açıkça gözlenebilmektedir (Grafik 10).

Erkekler ve kızlar arasında üstkol uzunluğu bakımından 15,16 ve 17 yaş gruplarında

anlamlı bir ilişki gözlenmiştir (p<0.01).

56

Üstkol Uzunluğu

290

300

310

320

330

340

350

360

370

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 10: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Uzunluğu Grafiği

3.2.7. Önkol Uzunluğu

Vücudun üst ekstremitelerinin büyümesinin izlenmesinde yardımcı olan

ölçülerden bir diğeri de önkol uzunluğudur.

Tablo 13- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Önkol Uzunluğu Değerleri (mm)


57


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının önkol uzunluğu değerleri

Tablo 13’te verilmiştir.

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre önkol uzunluğu değerlerini gösteren

Tablo 13 incelendiğinde, erkeklerde bu ölçünün 14 yaşına kadar 3.3 cm’lik belirgin

bir artış gösterdiği, fakat 14. yaştan itibaren artış hızının giderek azaldığı

gözlenmektedir. Kızlarda ise 10-12 yaş aralığında 2.6 cm’lik hızlı bir artış

gözlenirken, 12 yaşından sonra artış hızı giderek yavaşlamakta ve 15 yaşında

neredeyse durma noktasına gelmektedir.

Önkol uzunluğu ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki fark incelendiğinde,

değerler 10-11 yaşları arasında hemen hemen aynıdır. 11 yaşından sonra kızların

önkol uzunluğu değerlerinin, erkeklerin değerlerinin önüne geçtiği görülmektedir. 12

yaşından sonra kızlarda bu ölçüdeki büyüme hızı azalırken erkeklerde artmaya

başlamıştır. Yaklaşık 12.5 yaşında kızların önkol uzunluğu değeri ile erkeklerin

önkol uzunluğu değeri eşittir. Fakat bu yaştan sonra erkeklerin büyüme hızındaki

artış, aradaki farkın giderek açılmasına neden olmuştur (Grafik 11). Kızlar ve

erkekler arasında önkol uzunluğu ölçüsünde 10, 11,12 ve 13 yaş grupları hariç diğer

yaş gruplarında anlamlı bir ilişki gözlenmektedir (p<0.01).

58

Önkol Uzunluğu

215

225

235

245

255

265

275

285

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 11: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Önkol Uzunluğu Grafiği

3.2.8. Üstbacak Uzunluğu

Vücudun alt ekstremitelerinin büyümesinin izlenmesin kullanılan diğer bir

ölçü de üstbacak uzunluğudur.

Tablo 14- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstbacak Uzunluğu Değerleri (mm)

ERKEK KIZ YAŞ N Ort. S.S. N Ort. S.S. p 10 48 370.8 18,9 49 386.1 22,3 0.003 11 50 383.4 18,1 47 398.3 21,6 0.000 12 45 406.2 23,5 44 412.8 18,9 0.152 13 51 423.4 18,4 56 431.7 16,3 0.015 14 45 445.5 25,6 45 441.5 15,5 0.394 15 54 461.2 20,0 55 448.2 17,8 0.000 16 50 473.1 23,3 45 449.1 18,9 0.000 17 50 473.8 18,2 50 448.9 17,6 0.000

59


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının üstbacak uzunluğu değerleri


Bireylerin cinsiyetlere ve yaş gruplarına göre üstbacak uzunluğu değerlerinin

sunulduğu Tablo 14 incelendiğinde, erkeklerin üstbacak uzunluğu değerlerinin 16

yaşına kadar devamlı bir artış içerisinde olduğunu, 16 yaşından sonra ise bu artışın

minimuma indiğini görmekteyiz. Kızlarda ise 10-13 yaşları arasında 4.5 cm’lik hızlı

bir artış izlenirken, 13. yaştan sonra artış hızının giderek yavaşladığı ve 15 yaşından

sonra durma noktasına geldiği gözlenmektedir (Grafik 12). Üstbacak uzunluğu

açısından kızlar ve erkekler arasında 12,13 ve 14 yaş grupları dışında diğer gruplarda

anlamlı bir ilişki görülmektedir (p<0.01).

Üstbacak Uzunluğu

370

390

410

430

450

470

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 12: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstbacak Uzunluğu Grafiği

60

3.2.9. Altbacak Uzunluğu

Altbacak uzunluğu, alttaraf ve üstbacak uzunlukları gibi vücudun alt

ekstremitelerinin büyüme ve gelişmesinin değerlendirilmesinde kullanılan bir

ölçüdür.


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının altbacak uzunluğu değerleri


Tablo 15- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Altbacak Uzunluğu Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre altbacak uzunluğu değerlerinin

verildiği Tablo 15 incelendiğinde, erkeklerde 10 yaşından 15 yaşına kadar hızlı bir

artış gözlenmektedir. Bu yaş aralığında altbacak uzunluğunun pik yaptığı dönem ise

13-14 yaş aralığıdır. 15-17 yaş aralığında artış hızının giderek yavaşladığı

gözlenmektedir. Kızlarda ise 10-11 yaş aralığında pik yapan altbacak uzunluğunda

13 yaşına kadar artış görülürken, 13. yaştan sonra artış hızı giderek yavaşlamaktadır.

Altbacak uzunluğu ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, 10-11 ve 13 yaş gruplarında erkekler ve kızların altbacak uzunluğu

61

değerleri birbirine oldukça yakındır. Bunların dışında kalan yaş gruplarında ise

erkeklerin altbacak uzunluğu değerleri kızların değerlerine göre daha büyüktür

(Grafik13). Altbacak uzunluğu açısından kız ve erkek öğrenciler arasında sadece

15,16 ve 17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişki gözlenmiştir (p<0.01).

Altbacak Uzunluğu

250

270

290

310

330

350

370

390

410

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 13: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Altbacak Uzunluğu Grafiği

3.2.10. Omuz Genişliği

Cinsiyet farklılığını en iyi yansıtan ölçülerden birisi omuz genişliğidir.

Cinsiyet farklılığı omuz genişliğinde yedi yaşında başlamaktadır (Saatçioğlu, 1988).

Ergenlik döneminde devam eden bu fark, erkeklerde gözlenen büyüme temposundaki

hızlanmayı izleyebilmemiz açısından önemlidir. Kızlarda ise bu hızlanma dikkat

çekici bir artış şeklinde değildir (Tanner, 1962, Duyar, 1992).

62


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının omuz genişliği değerleri Tablo


Tablo 16- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre omuz genişliği değerlerinin

verildiği Tablo 16 incelendiğinde, 10-12 yaşları arasında erkeklerin 28.7 mm’lik hızlı

bir artış temposunda olduğu, 12-13 yaşları arasında bu artışın büyük miktarda hız

kaybettiği gözlenmektedir. 13-14 yaşları arasında pik yapan omuz genişliği, 14.

yaştan sonra hız kaybetmeye başlamıştır. Kızlarda ise 10-12 yaşları arasında hızlı bir

artış gözlenirken, 12 yaşından sonra büyüme hızı gittikçe azalmaya başlamış ve 16-

17 yaş grubunda durma noktasına gelmektedir.

Omuz genişliği ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

erkek ve kız bireyler 10-13 yaşları arasında birbirine çok yakın değerler gösterirken,

13. yaştan itibaren erkeklerin büyüme hızındaki artış, iki cinsiyet arasındaki farkın

giderek açılmasına neden olmuştur. Erkeklerin 13 yaşında hızlı bir büyüme

periyoduna girdiğini gösteren bu fark, araştırmamızda kullandığımız diğer tüm

63

ölçülerden daha belirgin bir şekilde görülmektedir (Grafik 14). Omuz genişliği

bakımından 14, 15,16 ve 17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişki gözlenmiştir (p<0.01).

Omuz Genişliği

300

310

320

330

340

350

360

370

380

390

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 14: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği Grafiği

3.2.11. Kalça Genişliği

Kalça genişliğinin, diğer tüm antropometrik ölçülerle karşılaştırıldığında

farklı bir büyüme periyodu içerisinde olduğu gözlenmektedir. Büyüme ve gelişme

döneminde kızların erkeklere göre daha büyük değerlere sahip olduğu ölçülerden en

önemlisi kalça genişliğidir.


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının kalça genişliği değerleri Tablo

17’de verilmiştir.

64

Tablo 17- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyetlerine ve yaş gruplarına göre kalça genişliği değerlerini

gösteren Tablo 17 incelendiğinde, 13 yaşında pik yapana büyüme hızının, 14

yaşından sonra giderek yavaşladığı gözlenmektedir. Kızlarda ise 10-14 yaşları

arasında büyüme hızında belirgin bir değişiklik olmamak kaydı ile hızlı artış devam

etmektedir. Fakat 14 yaşından sonra bu artış miktarının hızını kaybederek 15

yaşından sonra en aza indiği gözlenmektedir.

Kalça genişliği ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

kızların yaklaşık 15.5 yaşına kadar erkeklerden daha büyük değerlere sahip

olduğunu, fakat bu yaştan sonra erkeklerin kızları geride bıraktığını görmekteyiz

(Grafik 15). Bu ölçüde 12 yaş grubunda anlamlı bir ilişki görülmektedir (p<0.01).

65

Kalça Genişliği

225

235

245

255

265

275

285

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 15: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği Grafiği

3.2.12. Baş Çevresi

Baş çevresi ilk yıllarında hızlı bir büyüme periyodu izlediği için diğer

antropometrik değişkenlere göre farklı bir büyüme süreci göstermektedir. Altı

yaşındaki bir çocuk yetişkinlikte ulaşacağı baş çevresi ölçüsünün % 90’ına ulaşmıştır

(Baughan ve ark., 1979; Duyar, 1992). Bu sinir sisteminin gelişiminin erken yaşlarda

tamamlandığını göstermektedir. Ayrıca çocuklukta beslenme durumunun

saptanmasında boy, ağırlık gibi ölçülerin yanında baş çevresi ölçüsü de

kullanılmaktadır (Karaduman ve ark, 1989).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının baş çevresi değerleri Tablo


66

Tablo 18- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre baş çevresi değerlerinin verildiği

Tablo 18 incelendiğinde, 13-14 yaşı aralığında pik yapan büyüme hızı (6.3 mm),

daha sonra yavaşlamaktadır. Kızlarda ise 10-11 yaşları arasında hızlı bir artışın

olduğu, daha sonra hızda bir miktar yavaşlama ile 15 yaşına kadar bu sabit hızın

devam ettiği, bu yaştan sonra da iyice belirginleştiği gözlenmektedir.

Baş çevresi ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

erkeklerin bütün yaş gruplarında kızlardan daha büyük değerlere sahip oldukları

görülmektedir. Erkeklerin ergenlik dönemine girmeleri ile birlikte bu fark artarak

belirginleşmektedir (Grafik 16). Baş çevresi bakımından erkekler ve kızlar arasında

17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişki görülmektedir (p<0.01).

67

Baş Çevresi

525

530

535

540

545

550

555

560

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 16: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi Grafiği

3.2.13. Üstkol Çevresi

Üstkol çevresi, bireylerin beslenme durumunun belirlenmesinde kullanılan

ölçülerden birisidir. Kimi araştırmacılar yalnızca bu ölçüden beslenme durumunun

belirlenebileceğini ileri sürmektedirler (Açkurt, 1991; Duyar, 1992; Gültekin, 1999).

Tablo 19- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Çevresi Değerleri (mm)


68


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının üstkol çevresi değerleri Tablo


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre üstkol çevresi değerlerini gösteren

Tablo 19 incelendiğinde, 10-13 yaşları arasında erkeklerde artışın yavaşladığı, 13

yaşında büyüme hızının arttığını ve 14-17 yaşları arasında hız kaybederek hemen

hemen sabit bir ivme ile devam ettiği gözlenmektedir. Kızlarda ise 10-12 yaşları

arasında büyüme hızının pik yaptığı, bu yaştan sonra hızda giderek azalma olduğu

gözlenmektedir.

Üstkol çevresi ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki fark incelendiğinde,

erkeklerin tüm yaş gruplarında kızlardan daha büyük değerlere sahip olduğu

görülmektedir. Fakat 10,12 ve 13 yaş gruplarında değerler birbirine oldukça yakındır

(Grafik 17). Bu ölçüde 17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişki saptanmıştır (p<0.01).

69

Üstkol Çevresi

200

210

220

230

240

250

260

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 17: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Üstkol Çevresi Grafiği

3.2.14. Göğüs Çevresi

Göğüs çevresi, omuz genişliği gibi büyüme ve gelişme sürecindeki cinsiyetler

arasındaki farkı anlaşılabilir bir şekilde ortaya koyan ölçülerden birisidir.

Tablo 20- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Göğüs Çevresi Değerleri (mm)


70


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının göğüs çevresi değerleri Tablo


Bireylerin cinsiyet ve yaş grupları açısından göğüs çevresi değerlerini

gösteren Tablo 20 incelendiğinde, 10-11 yaşları arasında erkeklerde hızlı bir artışın

olduğu, 11-13 yaşları arasında hızın bir miktar azaldığı, 13-14 yaşları arasında pik

yaptığı sonra tekrar azalma eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Kızlarda ise 10-15

yaşları arasında düzgün bir artışın olduğu, 15-17 yaşları arasında ise bu artışın büyük

ölçüde yavaşladığı gözlenmektedir.

Göğüs çevresi ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde 10

yaş grubunda kızların erkeklerden daha yüksek değere sahip olduğu görülmektedir.

11-13 yaş grubunda kız ve erkeklerin değerlerinin birbirine yakın olduğu, fakat 13

yaşından itibaren erkeklerin hızlı bir büyüme temposu içerisine girmeleri ile birlikte

kızlar ile aralarında olan farkı giderek açtıkları görülmektedir (Grafik 18). Bu ölçü

bakımından erkekler ve kızlar arasında 14 ve 17 yaş gruplarında anlamlı bir ilişkiye

rastlanmıştır (p<0.01).

71

Göğüs Çevresi

650

675

700

725

750

775

800

825

850

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 18: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Göğüs Çevresi Grafiği

3.2.15. Karın Çevresi

Karın çevresi, beslenme durumunun ortaya konulması ve boy-karın çevresi

oranın saptanması açısından önemlidir. Ayrıca cinsiyetler arasında bu bölgede

toplanan yağ dokusunun farklı miktarlarda olduğu bilinmektedir.

Tablo 21- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Karın Çevresi Değerleri (mm)


72


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının karın çevresi değerleri Tablo


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre karın çevresi değerlerinin verildiği

Tablo 21 incelendiğinde, erkeklerin 10-11 yaşları arasında artış gösterdiğini, 11

yaşından 13 yaşına kadar bu artış hızının yavaşladığı gözlenmektedir. 13-14 yaşları

arasında tekrar artış gösteren erkeklerin karın çevresi değerleri, daha sonra 17 yaşına

kadar hız kaybetmiştir. Kızlarda ise 10-12 yaşları arasında bir artış gözlenirken, 12

yaşından sonra bu artış hızı giderek yavaşlamaktadır.

Karın çevresi ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

erkeklerin tüm yaş gruplarında kızlardan daha büyük değerlere sahip oldukları

görülmektedir. Bu noktadan yola çıkarak karın bölgesinde toplanan yağ dokusunun,

kızlara nazaran erkeklerde daha fazla olduğunu söyleyebiliriz (Grafik19). Karın

çevresi bakımından erkekler ve kızlar arasında 11, 14, 15 ve 17 yaş gruplarında

anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p<0.01).

73

Karın Çevresi

600620640660680700720740760780800

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 19: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Karın Çevresi Grafiği

3.2.16. Triceps Deri Kıvrımı Kalınlığı

Triceps DKK, antropometrik ölçüler arasında cinsiyetler arasındaki farkı

anlaşılabilir bir şekilde yansıtan değişkenlerden birisidir. Bu ölçü ekstremitelerde

toplanan yağ miktarını temsil etmektedir. Cinsiyetler arasında büyük farklılık

gösteren bu ölçü, farklı coğrafyadaki populasyonlar arasında da farklılık

göstermektedir (Bogin, 1991, Gültekin, 1997).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının triceps DKK değerleri Tablo


74

Tablo 22- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Triceps DKK Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş grupları açısından triceps DKK değerlerinin

verildiği Tablo 22 incelendiğinde, erkeklerin 10-12 yaşları arasında yağ kazanımı

hızında artış olduğu gözlenmekte iken, 12 yaşından sonra bu hız giderek azalmaya

başlamakta ve yaklaşık 14 yaşında 10 yaşında sahip olunan değerin altına

inmektedir. Kızlarda ise 10-13 yaşları arasında düzgün bir artış gözlenirken, 13

yaşında artış hızı pik yapmış ve bu hızlı yağ kazanımı 15 yaşına kadar devam

etmiştir. 15 yaşından sonra artış hızı büyük ölçüde yavaşlama göstermesine rağmen,

17 yaşına kadar az da olsa bir artış gözlenmektedir.

Triceps DKK ölçüsü açısından cinsiyetler arasında ilişki incelendiğinde,

kızların ve erkeklerin yaş gruplarına göre yağ kazanımı değerlerinin farklı olduğu

gözlenmiştir. Kızlar 11 yaş grubu hariç diğer yaş grupların erkeklerden daha büyük

değerlere sahiptirler. Ayrıca yaklaşık 12 yaşında erkeklerin değerlerinde düşüş

gözlenirken kızlarda tam tersine hızlı bir artış gözlenmektedir (Grafik 20). Triceps

DKK bakımından kızlar ve erkekler arasında 14, 15, 16 ve 17 yaş grupları arasında

anlamlı bir ilişki görülmektedir (p<0.01).

75

Triceps D.K.K.

10

11

12

13

14

15

16

17

18

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 20: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Triceps DKK Grafiği

3.2.17. Subscapular Deri Kıvrımı Kalınlığı

Subscapular DKK, vücudun merkezi bölgelerinde toplanan yağ miktarını

temsil etmektedir. Vücudun merkezi bölgelerinde toplanan yağın, vücut için hayati

bir önemi vardır. Bu nedenle subscapular DKK ölçüsünde, cinsiyetler ve farklı

coğrafyada yaşayan populasyonlar arasındaki fark triceps DKK ölçüsündeki kadar

büyük değildir (Bogin, 1991, Gültekin, 1997).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının subscapular DKK değerleri


76

Tablo 23- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Subscapular DKK Değerleri (mm)


Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre subscapular DKK değerlerinin

verildiği Tablo 23 incelendiğinde, erkeklerin 10-11 yaş aralığında hızlı bir şekilde

artış gösterdiği, 11-13 yaşları arasında ise bu artışın giderek hız kaybettiği

gözlenmektedir. 13 yaşından sonra daha önceki yaş gruplarının tersine, erkeklerin

subscapular DKK değerleri önce hızlı bir şekilde azalmış, ardından bu azalma

yavaşlayarak daha sabit bir değere doğru yaklaşmaya devam etmektedir. Kızlarda ise

10-12 yaşları arasında düzgün bir artış varken, 12-13 yaş aralığında bu artış

hızlanarak pik yapmıştır. 13. yaştan sonra erkeklerdekine benzer bir şekilde hız

kaybeden yağ birikimi, sonraki yaşlarda sahip olunan değerin daha da altına

düşmüştür.

Subscapular DKK ölçüsü açısından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, 10 yaş grubunda kızların, 11 ve 12 yaş gruplarında ise erkeklerin

daha büyük değerlere sahip olduğu gözlenmektedir. Fakat 12 yaşından sonraki diğer

yaş gruplarında kızların değerleri, erkeklerden daha yüksektir (Grafik 21).

Subscapular DKK açısından kızlar ve erkekler arasında 15, 16 ve 17 yaş gruplarında

anlamlı bir ilişki gözlenmiştir (p<0.01).

77

Subscapular D.K.K.

1010,5

1111,5

1212,5

1313,5

1414,5

15

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

ErkekKız

Grafik 21: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Subscapular Dkk Grafiği

3.2.18. Beden Kitle Endisi (BKE)

Ağırlık ve boy ölçüleri kullanılarak hesaplanan BKE, vücut yapısının ve

beslenme durumunun belirlenmesinde yaygın olarak kullanılan kriterlerden biridir.

BKE vücudun büyüme ve gelişme süreci boyunca sürekli bir artış içerisindedir.

Fakat ilköğretim çocuklarında bu endisteki artış çok azdır (Saatçioğlu,1988). Bu

durum ağırlığın boydan daha hızlı artışını ifade etmektedir.

Tablo 24- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Beden Kitle Endisi Değerleri (kg/m2) Erkek Kız Yaş (yıl) N BKE N BKE

10 48 19.0 49 18.4 11 50 20.3 47 19.3 12 45 20.8 44 20.0 13 51 20.5 56 20.4 14 45 21.8 45 20.7 15 54 21.4 55 21.0 16 50 21.3 45 21.7 17 50 22.2 50 22.4

78


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının BKE değerleri Tablo 24’te

verilmiştir.

BKE ile yağlı ve yağsız vücut kitlesi arasında kuvvetli bir korelasyon vardır.

Bununla birlikte BKE ile vücut yağ oranı çok yüksek varyasyon göstermekte ve

yaşla birlikte artmaktadır. Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre BKE’nin

verildiği Tablo 24 incelendiğinde, erkeklerin 10-13 yaşları arasında bir düşüş

içerisinde oldukları, 11 yaşında hızlı bir şekilde artış gösterdiği, bu artışın 14 yaşında

tekrar hız kaybetmeye başladığını ve bu hız kaybının 16 yaşına kadar devam ettiği

gözlenmektedir. 16-17 yaş aralığında ise BKE’deki artış tekrar bir hızlanma

göstermektedir. Kızlarda ise yaş gruplarına göre BKE’deki değişim erkeklerdeki

kadar farklı değildir, daha düzgün bir grafik çizmektedir. 10-13 yaş aralığında hızda

giderek yavaşlama görülürken, 13-15 yaş aralığında yavaş bir hızlanma

görülmektedir. 15 yaşından sonra ise artış giderek hızlanmaktadır.

BKE açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde, 10-15 yaş

aralığında erkeklerin kızlardan daha büyük değerlere sahip oldukları görülmektedir.

13 yaşında ise değerler birbirine oldukça yaklaşmaktadır. Yaklaşık 15.5 yaşından

sonra kızların BKE’si erkeklerin BKE’sinden daha büyük değerlere sahip oldukları

gözlenmektedir.

79

BKE

18

19

20

21

22

23

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 22: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Beden Kitle Endisi Grafiği

3.2.19. Skelique Endis

Alttaraf uzunluğu ve büst yüksekliği kullanılarak elde edilen skelique endis,

vücudun farklı bölümlerinin büyümesini karşılaştırabilmek açısından önemlidir.

Ülkemiz çocuklarında 7-11 yaş arasında bu endis değerinin arttığı ve artışın

erkeklerde daha ileri düzeyde olduğu belirtilmiştir (Bostancı, 1955; Saatçioğlu,1988).


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının skelique endis değerleri Tablo

25’te verilmiştir.

80

Tablo 25- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Skelique Endis Değerleri Erkek Kız Yaş (yıl) N Endis Oranı N Endis Oranı

10 48 92.0 49 91.2 11 50 92.8 47 92.9 12 45 95.7 44 92.0 13 51 94.2 56 90.0 14 45 92.4 45 88.7 15 54 92.4 55 88.6 16 50 92.0 45 87.8 17 50 90.9 50 87.4

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre skelique endis değerlerinin

sunulduğu Tablo 25 incelendiğinde, erkeklerde 10-12 yaşları arasında endis

değerinde bir yükselme gözlenmekte iken, ergenlik döneminde başlangıç ile birlikte

bir azalma gözlenmektedir. Kızlarda ise yine 10-12 yaşları arasında artış gösteren

endis değeri, 12. yaştan sonra giderek düşmektedir.

Skelique endis açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

erkeklerin 11 yaş grubu dışındaki diğer yaş gruplarında kızlardan daha büyük endis

değerine sahip olduğu görülmektedir. Bu yapı aynı zamanda alttaraf uzunluğunun

büst yüksekliğine oranının, her iki cinsiyette de yaşın büyümesine bağlı olarak,

azaldığını göstermektedir. Başka bir deyişle büst yüksekliğinin toplam boy uzunluğu

içerisindeki oranı yaş ilerledikçe artmaktadır (Grafik 23).

81

Skelique Endis

87,0

88,0

89,0

90,0

91,0

92,0

93,0

94,0

95,0

96,0

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 23: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Skelique Endis Grafiği

3.2.20. Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi

Boy uzunluğu ve tümkol uzunluğu ölçüleri kullanılarak elde edilen bu endis,

vücudun üst ekstremitelerinin büyümesi ile boy arasındaki ilişkiyi anlayabilmek

açısından önemlidir (Bostancı, 1956).

Tablo 26- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi Değerleri Erkek Kız Yaş (yıl) N Endis Oranı N Endis Oranı

10 48 43.4 49 44.0 11 50 44.0 47 44.1 12 45 44.1 44 44.6 13 51 44.9 56 45.0 14 45 44.1 45 44.7 15 54 44.2 55 44.4 16 50 43.6 45 44.3 17 50 43.6 50 44.4

82


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının tümkol uzunluğu-boy endisi

değerleri Tablo 26’da verilmiştir.

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre tümkol uzunluğu-boy endisinin

verildiği Tablo 26 incelendiğinde, erkeklerin endis değerinin 13 yaşına kadar artış

gösterdiği, 13. yaştan sonra ise azaldığı gözlenmektedir. Kızlarda yine

erkeklerdekine benzer bir şekilde 13 yaşına kadar artış gösteren endis değeri, 13.

yaştan sonra azalmaktadır.

Tümkol uzunluğu-boy endisi açısından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, kızların tüm yaş gruplarında erkeklerden daha büyük değerlere sahip

oldukları görülmektedir. Aynı zamanda endis değerinin her iki cinsiyette benzer bir

grafik çizdiği de gözönünde bulundurulmalıdır. Önemli olan başka bir nokta ise

endis her iki cinsiyette de 13 yaşında en yüksek değere ulaşmaktadır (Grafik 24).

83

Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi

43,0

43,5

44,0

44,5

45,0

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 24: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Tümkol Uzunluğu-Boy Endisi Grafiği

3.2.21. Omuz Genişliği-Boy Endisi

Omuz genişliği büyüme gelişme sürecinde cinsiyetler arasındaki farkı en iyi

yansıtan ölçülerden birisidir. Omuz genişliği ile boy uzunluğu arasındaki ilişkiyi

anlayabilmek açısından endisin büyüme ve gelişme döneminde nasıl bir değişim

içerisinde olduğunun izlenmesi önemlidir.

Tablo 27- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği-Boy Endisi Değerleri Erkek Kız Yaş (yıl) N Endis Oranı N Endis Oranı

10 48 21.3 49 21.2 11 50 21.5 47 21.2 12 45 21.5 44 21.3 13 51 21.3 56 21.3 14 45 21.5 45 21.4 15 54 21.7 55 21.3 16 50 21.8 45 21.5 17 50 21.8 50 21.5

84


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının omuz genişliği-boy endisi

değerleri Tablo 27’de verilmiştir.

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre omuz genişliği-boy endisi

değerlerinin sunulduğu Tablo 27’ye bakıldığında, erkeklerde ve kızlarda endis

değerinin çok büyük bir değişim göstermediği görülmektedir. Büyüme ve gelişme

dönemindeki bu ufak değişimler, boy ile omuz genişliğinin birbirine paralel bir

büyüme temposu izlediğini göstermektedir.

Omuz genişliği-boy endisi açısından cinsiyetler arasındaki ilişki

incelendiğinde, 13 yaş grubu dışında erkeklerin daha büyük değerlere sahip oldukları

görülmektedir. 13. yaştaki bu sıçrama ergenlik döneminde omuz genişliğinin

erkeklerde daha belirgin olarak geliştiğini göstermektedir (Grafik 25).

Omuz Genişliği-Boy Endisi

21,0

21,2

21,4

21,6

21,8

22,0

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 25: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Omuz Genişliği-Boy Endisi Grafiği

85

3.2.22. Kalça Genişliği-Boy Endisi

Büyüme ve gelişme sürecinde cinsiyetler arasındaki farklılığı iyi bir şekilde

yansıtan ölçülerden bir diğeri de kalça genişliğidir. İlkokul çocukları arasında

cinsiyetler arasında önemli bir farkın görülmediği bu endiste (Saatçioğlu, 1988),

ergenlik dönemi ile birlikte cinsiyetler arasında önemli bir farklılık oluşmaktadır.


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının kalça genişliği-boy endisi

değerleri Tablo 28’de verilmiştir.

Tablo 28- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği-Boy Endisi Değerleri Erkek Kız Yaş (yıl) N Endis Değeri N Endis Değeri

10 48 16.2 49 16.2 11 50 16.3 47 16.2 12 45 16.0 44 16.6 13 51 16.2 56 16.8 14 45 16.5 45 17.3 15 54 16.4 55 17.3 16 50 16.3 45 17.3 17 50 16.3 50 17.3

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre kalça genişliği-boy endisi

değerlerinin verildiği Tablo 28 incelendiğinde, endis değerinde erkeklerde önemli bir

artış gözlenmezken, kızlarda 10-17 yaşları arasında belirgin bir artış görülmektedir.

Bu noktadan yola çıkarak kızlardaki kalça gelişiminin erkeklerden farklı olduğunu ve

cinsiyete bağlı olarak kızların daha büyük bir kalçaya sahip olduklarını söyleyebiliriz

(Grafik 26).

86

Kalça Genişliği-Boy Endisi

16,0

16,2

16,4

16,6

16,8

17,0

17,2

17,4

10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 26: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Kalça Genişliği-Boy Endisi Grafiği

3.2.23. Baş Çevresi-Boy Endisi

Baş çevresi ölçüsünün, büyüme ve gelişme sürecinde diğer ölçülerden farklı

bir büyüme gösterdiğini söylemiştik. Bu farklı büyüme süreci, insan vücudundaki

sinir sisteminin erken yaşlarda gelişiminin büyük bir kısmını tamamladığını

göstermektedir. Bu nedenle baş çevresi-boy endisi sinir sistemi ve vücudun genel

büyüme sürecini karşılaştırabilmemiz açısından önemlidir.


sosyoekonomik düzeye mensup ailelerin çocuklarının baş çevresi-boy endisi

değerleri Tablo 29’da verilmiştir.

87

Tablo 29- Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi-Boy Endisi Değerleri Erkek Kız Yaş (yıl) N Endis Değeri N Endis Değeri

10 48 37.5 49 37.2 11 50 36.5 47 35.7 12 45 35.1 44 34.5 13 51 34.2 56 34.0 14 45 33.1 45 33.6 15 54 32.2 55 33.3 16 50 31.8 45 33.4 17 50 31.6 50 33.4

Bireylerin cinsiyet ve yaş gruplarına göre baş çevresi-boy endisi değerlerinin

verildiği Tablo 29 incelendiğinde, erkeklerde ve kızlarda 10 yaşından 17 yaşına

kadar sürekli olarak devam eden bir düşüş gözlenmektedir. Bunun nedeni kafatasının

erişkinlikte ulaşacağı büyüklük ve şekle erken yaşlarda ulaşmasıdır.

Baş çevresi-boy endisi açısından cinsiyetler arasındaki ilişki incelendiğinde,

13 yaşına kadar erkeklerin kızlara göre yüksek değerlere sahip olduğu

gözlenmektedir. Fakat 13. yaştan sonra kızların endis değerlerinin erkeklerden daha

yüksek değerlere ulaştığı (erkeklerdeki boy artışının daha büyük olması nedeniyle)

görülmektedir (Grafik 27).

88

Baş Çevresi-Boy Endisi

31

32

33

34

35

36

37

38

10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

ErkekKız

Grafik 27: Bireylerin Yaş Gruplarına Göre Baş Çevresi-Boy Endisi Grafiği

89

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

IV. TARTIŞMA VE SONUÇ

4.1. Tartışma

İnsanın büyüme ve gelişme döneminin genetik ve çevresel faktörlerin

kontrolü altında olduğu bilinmektedir. Dünyanın farklı coğrafik bölgelerinde yapılan

araştırmalarda canlıların büyüme ve gelişme süreçlerinde genetik faktörlerin çevresel

etmenlerden daha baskın bir rol oynadığını kanıtlanmıştır. Fakat bu süreç içerisinde

çevresel etmenlerin rolü gözardı edilemez.

Büyüme ve gelişme konusu üzerine gelişmiş ülkelerde yapılan araştırmalarda

boy, ağırlık gibi antropometrik değişkenlerin, gelişmekte olan ülkelerde yapılmış

olan araştırmalara göre daha yüksek değerlere ulaştığı gözlenmektedir. Çevresel

etmenlerin iyileşmesi ile antropometrik ölçülerde ortaya çıkan farklı sayısal değerler,

büyüme ve gelişme literatürüne seküler eğilim kavramını getirmiştir. Seküler eğilim

değişen çevre koşullarına karşı gösterilen biyolojik tepkidir. Yapılan çalışmalarda

seküler eğilimin ortaya çıkış nedeninin, iyi beslenme ve iyileşmiş çevre koşulları

olduğu anlaşılmıştır. Bu nedenle araştırmamızda, içerisinde bulunduğumuz yörede,

çevresel etmenlerden en az etkilendiğini düşündüğümüz, üst sosyoekonomik düzeyde

yer alan bireyler örneklem grubu olarak seçilmiştir (Neyzi ve ark,.1978).

Örneklem grubumuzda yer alan bireylerin sosyoekonomik düzeylerinin,

araştırmamız için gerekli olan örnekleme uygunluğu, anket formumuzda yer alan

sorular ile belirlenmiştir (Tablo 3,4,5). Elde ettiğimiz veriler doğrultusunda örneklem

grubumuzda yer alan bireylerin yaşam standartlarının, yaşadıkları ortam ve

90

ailelerinin kendilerine sunabildikleri olanaklar çerçevesinde üst sosyoekonomik bir

düzeyde olduklarını söyleyebiliriz.

Seçilen bireylerden toplam 17 antropometrik ölçü alınmış ve bu veriler

kullanılarak 6 endis hesaplanmıştır. Ülkemizde bu konuda yapılan çalışmaların

sayıca az olması ve yapılan çalışmalarda örneklem grubu olarak seçilen

populasyonun sosyoekonomik düzey farklılığı nedeniyle kullandığımız ölçülerin

tamamını karşılaştırabilme ve bu ölçülerdeki değişimleri inceleme olanağı

bulunamamıştır.

Üst sosyoekonomik düzeye mensup örneklem grubumuzun boy değerleri ile

ülkemizde ve farklı ülkelerde önceden yapılmış olan bazı araştırmalardaki

antropometrik veriler aşağıda verilmiştir (Tablo 30, 31).

91

Tablo 30 - Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Erkeklerin Boy Değerleri (cm)

Araştırmanın Yaş Yeri Yılı 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Ankara- ORTA* Bostancı-1950 - - 124.30 128.70 133.50 138.70 143.70 150.50 154.80 162.90 - Etimesgut-ORTA Nashed-1968 116.90 121.20 125.90 131.30 137.30 139.30 143.00 148.50 - - - Diyarbakır- ALT* Gülesen-1975 119.00 117.20 134.66 132.60 135.27 150.50 153.66 152.50 168.00 166.13 - Ankara - ORTA* Köksal-1977 119.60 125.00 129.00 135.00 138.80 145.60 152.70 159.10 164.00 166.60 165.30 İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 124.00 129.50 135.00 140.60 146.50 153.00 159.00 165.00 170.50 173.50 173.50 Bursa - ORTA* Erem-1979 119.10 125.10 129.00 132.60 138.60 131.30 - - - - - Gemlik - ÜST* Aytekin-1983 119.60 123.90 130.10 134.80 139.50 143.20 - - - - - Ankara - ÜST * Demirağ-1984 127.10 132.80 137.90 142.30 146.90 152.30 158.90 165.30 169.70 172.70 174.10 Çukurova– ORTA Özer-1986 117.50 123.00 129.00 133.50 139.00 144.00 150.50 157.00 163.50 - - Trabzon - ÜST* Baki-1986 120.00 125.00 131.10 134.80 134.40 - - - - - - Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 123.04 128.55 132.91 137.58 141.19 - - - - - - Adana - ORTA* Dindar-1989 119.86 124.84 129.98 134.69 139.93 144.53 148.56 156.70 164.86 - - Diyarbakır- ALT* Hatipoğlu-1990 118.90 120.90 127.80 131.40 137.10 - - - - - - Türkiye-ORTA* Açkurt-1991 116.00 121.10 125.80 130.30 137.00 143.00 148.90 152.30 159.20 166.30 169.90 Gemlik – ÜST* İkiz-1991 118.50 124.70 130.20 134.70 139.00 142.20 - - - - - Türkiye-ÜST* Duyar-1992 - - - - - 147.88 156.22 162.62 169.75 172.65 174.58 Van – ALT* Akın-1995 - 116.50 123.09 127.87 131.67 138.74 - - - - - Ankara - ORTA* Baysal-1996 121.70 127.00 132.20 137.50 143.30 149.70 156.50 163.10 169.00 173.50 176.20 Sivas - ORTA * Mayda-1999 121.58 127.07 132.22 136.12 137.50 - - - - - - Denizli- ALT* Akın - 2001 114.80 119.30 125.90 128.80 134.70 138.60 142.80 152.00 159.60 163.60 164.60 Ankara- ÜST * Çalışmamız-2004 - - - 141.50 146.90 153.80 158.70 166.00 171.20 174.90 175.80 Cenova WHO -1983 124.30 129.35 134.60 140.12 146.13 152.77 159.57 165.91 171.22 174.95 176.62 Norveç Waaler -1983 124.30 130.00 135.40 139.70 145.40 150.40 156.40 163.80 169.90 174.90 176.60 Çin Zhang -1988 120.60 125.30 130.60 134.40 139.20 144.20 149.80 156.50 162.00 165.60 167.70 Malezya Clegg -1989 125.00 129.60 135.00 137.60 142.00 149.00 153.70 159.70 167.00 167.60 176.40

*Sosyoekonomik Düzey

92

Tablo 31- Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Kızların Boy Değerleri (cm)


Ankara- ORTA* Bostancı-1950 - - 123.40 127.60 133.70 140.20 148.10 153.10 153.70 156.40 - Etimesgut-ORTA Nashed-1968 151.10 120.60 127.00 132.10 137.00 141.70 145.00 145.80 - - - Diyarbakır- ALT* Gülesen-1975 113.71 123.40 124.90 143.66 131.71 146.50 149.66 137.40 143.50 152.83 - Ankara - ORTA* Köksal-1977 117.30 124.60 129.00 134.50 138.90 146.50 150.60 153.80 155.40 155.60 153.10 İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 122.50 128.00 133.50 141.00 149.00 154.50 157.00 159.00 159.60 160.00 160.00 Bursa - ORTA* Erem-1979 118.50 124.70 130.00 134.40 139.90 140.00 - - - - - Gemlik - ÜST* Aytekin-1983 118.30 123.40 129.20 134.30 139.40 144.70 - - - - - Ankara - ÜST * Demirağ-1984 125.20 130.50 135.80 141.70 148.10 154.30 158.40 160.40 161.70 162.40 162.50 Çukurova– ORTA Özer-1986 117.70 123.00 128.00 134.00 139.20 147.00 152.50 155.50 155.50 - - Trabzon - ÜST* Baki-1986 119.10 124.60 129.60 135.30 141.00 - - - - - - Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 121.93 126.20 132.06 137.60 141.80 - - - - - - Adana - ALT* Dindar-1989 119.46 124.10 129.35 133.84 139.59 144.87 151.19 157.55 163.91 - - Diyarbakır- ALT* Hatipoğlu-1990 116.50 120.50 127.80 132.50 137.40 - - - - - - Türkiye-ORTA* Açkurt-1991 114.30 120.80 125.30 131.20 136.80 144.10 150.10 155.00 155.00 156.60 157.20 Gemlik – ÜST* İkiz-1991 116.70 123.30 129.20 135.00 138.90 142.40 - - - - - Türkiye-ÜST* Duyar-1992 - - - - - 151.92 155.74 160.36 161.41 161.86 161.98 Van – ALT* Akın-1995 - 116.5 123.00 127.50 131.60 138.70 Ankara - ORTA* Baysal-1996 120.60 126.40 132.20 138.30 144.80 151.50 157.10 160.40 161.80 162.40 163.10 Sivas - ORTA * Mayda-1998 120.78 126.05 131 33 136.48 139.20 - - - - - - Ankara- ÜST * Çalışmamız-2004 - - - 141.70 149.70 155.90 158.80 161.30 163.50 163.60 163.60 Cenova WHO -1983 123.24 129.06 134.98 141.23 147.89 154.25 158.81 161.10 162.10 162.70 163.38 Norveç Waaler -1983 123.20 128.50 133.90 139.10 145.00 151.40 157.50 162.10 164.50 165.90 165.80 Çin Zhang -1988 119.30 124.60 129.50 134.80 140.60 146.60 150.70 153.70 155.50 156.80 157.40 Malezya Clegg -1989 124.70 128.20 133.10 142.50 146.40 150.50 159.20 162.20 165.20 163.20 161.40


93

Ülkemizde ve farklı ülkelerde yapılan bazı antropometrik araştırma

sonuçlarına göre erkeklerin boy değerlerinin verildiği Tablo 30 incelendiğinde,

araştırmamıza benzer nitelikteki üst sosyoekonomik çalışmaların koyu rakamlarla

belirtildiği görülmektedir. Bu çalışmalar arasında araştırmamızın yaş gruplarına

uygun örnekleme sahip olan yalnızca 3 çalışma bulunmuştur. Bu çalışmalardan ilki

Neyzi’nin İstanbul’da yaşayan üst sosyoekonomik düzeye mensup çocuklar üzerinde

yaptığı araştırmadır. Neyzi’nin yapmış olduğu çalışmada 10-17 yaşları arasındaki

boy artışı toplam olarak 32.90 cm iken, Ankara’da gerçekleştirdiğimiz

çalışmamızdaki 10-17 yaşları arasındaki toplam boy artışı ise 34.30 cm’dir.

Araştırmamız sonucunda elde ettiğimiz değerler tüm yaş gruplarında Neyzi’nin

çalışmasındaki değerlerden daha yüksek bulunmuştur. Aradaki bu farkın nedeni

çevresel koşulların iyileşmesine bağlı olarak büyüme ve gelişmede gözlenen pozitif

yönlü değişim olduğu düşünülmektedir.

Araştırmamızdaki yaş grupları uyan ve üst sosyoekonomik düzeye mensup

bireylerin örneklem grubu olarak seçildiği ikinci çalışma Demirağ tarafından 1984

yılında Ankara’da yapılmış olan çalışmadır. Demirağ’ın çalışmasında 10-17 yaşları

arasındaki toplam boy artışı 31.80 cm’dir. Araştırmamız ile Demirağ’ın çalışması

karşılaştırıldığında 10 ve 13 yaş gruplarında Demirağ’ın çalışması, 12,14,15,16,17

yaş gruplarında ise araştırmamızda elde ettiğimiz sonuçlar daha yüksek değere

sahiptir. 11 yaş grubunda ise here iki çalışma sonucunda elde edilen değerler eşittir.

Demirağ’ın örneklem grubu ergenlik öncesinde daha büyük boy değerlerine

sahipken, araştırmamızda yer alan bireylerin ergenliğe giriş dönemi ile birlikte hızlı

94

bir büyüme temposu içerisine girerek daha büyük değerlere sahip olduğu


Yaş grupları bakımından araştırmamız ile benzerlik gösteren ve üst

sosyoekonomik düzey örneklem grubu seçilerek yapılmış çalışmalar arasında

Duyar’ın 1992 yılında ülkemiz genelinde gerçekleştirmiş olduğu çalışma yer

almaktadır. Bu çalışmada 12-17 yaşları arasındaki toplam boy artışı 26.70 cm olarak

belirlenmiştir. Araştırmamızda 12-17 yaşları arasındaki toplam boy artışı ise 22.00

cm’dir. Araştırmamız sonucunda elde edilen değerler ile Duyar’ın değerleri

karşılaştırıldığında, araştırmamızın karşılaştırılabilen yaş gruplarındaki boy

değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Duyar’ın örneklem grubunun 12-17

yaşları arasında örneklem grubumuzdan daha büyük bir artış göstermesine rağmen

araştırmamız değerleri daha yüksek bulunmuştur. Örneklem grubumuzdaki bireylerin

boy uzunluğu değerlerinin Duyar’ın değerlerinden daha yüksek olması, büyüme ve

gelişme sürecinde boydaki artış hızının farklılık gösterdiğine işaret etmektedir. Her

iki araştırmada da 12 yaş grubunda yer alan bireylerin boy uzunluğu değerleri

incelendiğinde araştırmamızın daha yüksek değere sahip olduğu görülmektedir. bu

da aradaki farkın daha erken yaşlarda ortaya çıktığını göstermektedir.

Araştırmamızda yer alan bireylerin ergenlik dönemi öncesinde, Duyar’ın

çalışmasında yer alan bireylerden daha hızlı bir büyüme ve gelişme temposu

izlemeleri, araştırmamız sonucunun daha yüksek çıkmasına olanak sağlamıştır. 17

yaş grubundaki boy farkının erken yaşlardaki farkın devamı olduğu açıkça

gözlenmektedir (Grafik 28).

95

120

130

140

150

160

170

180

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Neyzi,1978Demirağ,1984Duyar,1992Çalışmamız,2004

Grafik 28: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Erkeklerde Boy Değerlerinin

Karşılaştırılması

Ülkemizde yapılan bazı antropometrik araştırmalarda elde edilen boy

değerlerini gösteren Grafik 28 incelendiğinde, Neyzi ve Demirağ’ın sonuçları

arasında 7-11 yaş grupları arasındaki farkın diğer yaş gruplarından daha büyük

olduğu görülmektedir. Grafik 28’de görüldüğü gibi en küçük boy değerine sahip olan

çalışma Duyar’ın çalışmasıdır. Diğer çalışmalar ile aradaki bu farkın Duyar’ın

çalışmasını ülke çapında gerçekleştirmiş olması ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Daha açıklayıcı bir şekilde ifade etmek gerekirse, ülkemizin farklı coğrafik

bölgelerinden örneklem grubu olarak seçilen bireylerin gen havuzu, diğer çalışmalara

göre daha geniş bir coğrafyayı temsil etmektedir. Bu bölgeler arasındaki gen havuzu

farklılığı boy uzunluğu değerini aşağı çekmiş olabilir. Araştırmamız ise

96

karşılaştırılan araştırmaların tamtamından daha yüksek değerlere sahiptir. Aradaki bu

fark, çalışmalar arasındaki süre zarfında çevresel koşulların iyileştiğini

göstermektedir. Buna bağlı olarak da yöremizde bulunan çocuklar bu olaydan pozitif

yönde etkilenmişlerdir (Grafik 28).


sonuçlarına göre kızların boy değerlerinin verildiği Tablo 31 incelendiğinde,


belirtildiği görülmektedir. Erkeklerde olduğu gibi kızlarda da araştırmamız ile yaş

grupları örtüşen çalışmalar Neyzi, Demirağ ve Duyar’ın çalışmalarıdır. Neyzi’nin

çalışmasında 10-17 yaş grupları arasında kızlarda gözlenen toplam boy artışı 19.00

cm belirlenmiştir. Araştırmamızda ise bu değer 21.90 cm’dir. Örneklem grubumuzda

yer alan kızların boy değerleri Neyzi’nin sonuçları ile karşılaştırıldığında, 10 ve 11

yaş gruplarında değerlerin birbirine yakın olduğu, fakat yaş arttıkça aradaki farkın

araştırmamız lehine arttığı gözlenmektedir.

Demirağ’ın çalışmasında kızlarda 10-17 yaşları arasındaki toplam boy artışı

20.80 cm belirlenmiştir. Bu değer Neyzi’nin çalışmasına göre, araştırmamız

sonucuna daha yakındır. Bu üç çalışmayı karşılaştıracak olursak, ülkemizdeki

kızların boy uzunluğunda zamana bağlı olarak pozitif yönde bir artışın olduğu


Duyar’ın ülkemiz genelinde gerçekleştirmiş olduğu çalışmada 12-17 yaşları

arasında kızlardaki toplam boy artışı 10.06 cm iken, araştırmamızda bu değer 7.70

97

cm olarak belirlenmiştir. Aradaki bu farka rağmen araştırmamız sonuçlarının daha

yüksek olması araştırmamızda yer alan bireylerin, ergenlik dönemi öncesinde,

Duyar’ın çalışmasında yer alan bireylerden daha hızlı bir büyüme ve gelişme

temposu izlediklerini göstermektedir (Grafik 29).

120

125

130

135

140

145

150

155

160

165

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (cm

)

Neyzi,1978

Demirağ,1984

Duyar,1992

Çalışmamız,2004

Grafik 29: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Kızlarda Boy Değerlerinin


Bireylerin fiziksel özelliklerine yansıyan bu değişiklikler, çevre koşullarının

iyileşmesine bağlı olarak olumlu yönde etkilenmenin sonucu olarak yorumlanabilir.

İyileşen çevre koşulları ülkemizde yaşayan çocukların daha sağlıklı ve hızlı

gelişimine olanak sağlamaktadır. Grafik 28 ve 29’da görüldüğü üzere 1978 ve 2004

yılları arasında ülkemiz çocuklarında boy uzunluğunda önemli bir artış

gözlenmektedir.

98

Araştırmamız ile farklı ülkelerde yapılan çalışmalar karşılaştırıldığında ise

erkeklerin, WHO, Waaler ve Clegg’in sonuçlarından daha düşük, Zhang’ın

sonuçlarından ise daha büyük boy değerlerine sahip olduğu görülmektedir. Fakat

Ankara’da yaşayan çocukların boy değerleri WHO, Waaler ve Clegg’in sonuçlarına

daha yakın iken, Zhang’ın sonuçları ile arada büyük fark bulunmaktadır. Kızlarda ise

araştırmamız sonuçları WHO, Clegg ve Zhang’ın sonuçlarından daha yüksek, sadece

Waaler’in sonuçlarından daha düşüktür. Bu değerler karşılaştırılırken populasyonun

gen havuzu ve ülkelerin gelişmişlik düzeyi dikkate alınmalıdır. Aradaki zaman

farkına rağmen araştırmamız sonuçlarının bu çalışmalardan düşük olması

populasyonun gen havuzundan ve ülkemizin gelişmekte olan bir ülke olmasından

kaynaklanmaktadır.

Büyüme ve gelişme çalışmalarında sıkça kullanılan değişkenlerden biri de

ağırlıktır. Araştırmamızda elde edilen ağırlık değerleri ülkemizde ve farklı ülkelerde

daha önceden yapılan çalışmalar ile karşılaştırılmıştır (Tablo 32,33).

99

Tablo 32- Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Erkeklerin Ağırlık Değerleri (kg)


Etimesgut-ORTA Nashed-1968 20.80 23.30 25.10 27.50 30.70 32.90 35.10 42.30 - - - Diyarbakır- ALT* Gülesen-1975 20.56 20.80 26.83 27.80 30.36 38.50 42.33 44.00 48.00 55.38 - Ankara - ORTA* Köksal-1977 23.03 25.64 28.09 30.81 33.92 38.50 44.42 49.71 55.94 57.69 57.88 İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 24.70 27.80 31.60 36.10 40.80 45.60 50.40 55.60 60.90 65.00 66.20 Gemlik - ÜST* Aytekin-1983 22.70 24.80 28.10 30.50 34.10 35.50 - - - - - Ankara - ÜST * Demirağ-1984 25.90 28.62 31.30 33.93 36.74 40.23 45.50 51.66 56.65 60.33 62.41 Çukurova– ORTA Özer-1986 22.00 24.00 26.00 28.50 32.00 36.00 40.00 45.00 52.00 - - Trabzon - ÜST* Baki-1986 23.84 26.16 28.49 30.82 33.15 - - - - - - Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 23.81 25.64 28.96 31.66 33.33 - - - - - - Adana - ALT* Dindar-1989 22.61 25.31 27.29 30.21 33. II 35.51 38.20 44.39 50.71 - - Diyarbakır- ALT* Hatipoğlu-1990 21.09 22.79 25.24 26.58 29.77 - - - - - - Türkiye-ORTA* Açkurt-1991 21.10 23.20 25.40 27.60 31.50 35.60 40.90 46.50 49.60 56.30 61.80 Gemlik – ÜST* İkiz-1991 21.40 24.60 27.10 29.30 31.30 34.70 - - - - - Türkiye-ÜST* Duyar-1992 - - - - - 40.35 48.19 54.15 59.29 64.18 66.46 Van – ALT* Akın-1995 20.92 23.39 25.04 27.77 31.66 - - - - - - Ankara - ORTA* Baysal-1996 22.90 25.30 28.10 31.40 35.30 39.80 45.00 50.80 56.70 62.10 66.30 Sivas - * Mayda-1998 23.53 25.92 28.40 30.75 31.90 - - - - - - Ankara - ÜST* Gültekin-1997 - 23.60 27.61 29.43 32.413 34.94 - - - - - Denizli - ALT* Akın - 2001 18.60 21.40 23.80 25.40 29.30 31.30 33.80 42.80 46.60 54.60 56.10 Ankara- ÜST* Çalışmamız-2004 - - - 38.10 43.90 49.10 51.70 60.00 62.70 65.20 68.50 Cenova WHO -1983 23.93 26.56 29.61 33.16 37.30 42.08 47.59 53.53 59.26 64. 15 67.62 Norveç Waaler -1983 24.10 26.90 30.00 32.70 36.70 40.20 44.50 50.30 56.30 61.10 65.10 Çin Zhang -1988 21.01 23.08 25.33 27.15 30.13 33.05 36.90 42.03 46.91 50.90 53.17 Malezya Clegg -1989 26.15 28.46 30.22 32.86 35.54 38.76 43.92 48.06 56.59 57.82 67.15


100

Tablo 33- Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Kızların Ağırlık Değerleri (kg)

Araştırmanın Yaş

Yeri Yılı 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Etimesgut-ORTA Nashed-1968 20.30 22.50 25.60 28.10 30.90 33.40 37.50 41.20 - - - Diyarbakır- ALT* Gülesen-1975 19.00 24.70 23.60 33.33 26.86 41.50 40.00 34.60 43.50 47.00 - Ankara - ORTA* Köksal-1977 22.34 25.13 27.78 30.74 34.44 39.93 45.05 49.62 51.93 52.93 51.80 İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 23.60 27.40 31.70 37.00 42.40 46.80 50.50 52.80 54.40 55.50 56.00 Gemlik - ÜST* Aytekin-1983 21.80 24.40 27.10 29.90 33.80 37.60 - - - - - Ankara - ÜST * Demirağ-1984 25.04 27.67 30.44 33.79 37.74 42.37 47.04 50.35 52.30 53.57 54.20 Çukurova– ORTA Özer-1986 21.00 23.50 26.00 20.50 33.00 38.00 43.00 46.00 49.30 - - Trabzon - ÜST* Baki-1986 22.86 25.21 27.85 31.02 35.00 - - - - - - Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 22.73 24.39 27.03 30.30 33.33 - - - - - - Adana - ALT* Dindar-1989 22.01 24.20 26.81 29.19 32.30 34.70 39.91 45.39 51.81 - - Diyarbakır- ALT* Hatipoğlu-1990 19.45 21.45 24.29 26. II 30.88 - - - - - - Türkiye-ORTA* Açkurt-1991 20.30 23.50 27.50 28.30 32.30 38.70 44.20 46.70 48.90 51.40 54.00 Gemlik – ÜST* İkiz-1991 21.10 24.00 26.40 28.90 31.60 31.10 - - - - - Türkiye-ÜST* Duyar-1992 - - - - - 43.77 47.05 52.06 53.20 54.61 54.67 Van – ALT* Akın-1995 20.73 23.02 24.74 26.95 30.28 - - - - - - Ankara - ORTA* Baysal-1996 28.10 24.80 28.50 32.50 37.00 41.50 46.10 50.30 53.70 55.90 56.70 Sivas - * Mayda-1998 22.79 25.18 27.86 30.74 32.30 - - - - - - Ankara - ÜST * Gültekin-1997 - 23.20 26.36 28.64 32.30 35.62 - - - - - Ankara- ÜST * Çalışmamız-2004 - - - 36.90 43.30 48.70 51.50 53.80 56.00 58.10 60.00 Cenova WHO -1983 23.17 26.45 30.30 34.55 39.04 43.64 48.08 51.92 54.82 56.36 56.69 Norveç Waaler -1983 23.30 25.90 28.70 32.30 35.80 40.50 45.80 50.10 53.50 55.80 56.60 Çin Zhang -1988 20.35 22.43 24.57 27.05 30.51 34.74 38.52 42.26 45.37 47.43 48.57 Malezya Clegg -1989 26.09 26.58 29.73 35.46 37.55 44.38 51.29 56.00 62.07 60.31 64.58


101

Tablo 32 ve 33 incelendiğinde, araştırmamız ile benzer yaş gruplarına ve

sosyoekonomik düzeye sahip örneklem gruplarının yer aldığı çalışmaların koyu

rakamlarla belirtildiği görülmektedir. Boy uzunluğunda olduğu gibi ağırlık ölçüsünde

de yaş gruplarımıza uyan sadece 3 çalışma görülmektedir. Bunlardan ilki Neyzi’nin

1978 yılında İstanbul’da yaptığı çalışmadır. Bu çalışmaya göre erkeklerde 10-17

yaşları arasındaki toplam ağırlık artışı 30.10 kg olarak belirlenmiştir. Araştırmamız

sonuçlarına göre ise bu yaş grupları arasındaki artış 30.40 kg’dır. Bu iki değer

birbirine oldukça yakındır. 10-17 yaş grupları arasındaki artış miktarı her iki

çalışmada da yaklaşık olarak aynı miktarda olmasına rağmen, araştırmamız

sonucunun daha büyük değere sahip olması örneklem grubumuzda yer alan

çocukların ergenlik dönemi öncesinde Neyzi’nin örneklem grubuna göre daha hızlı

bir büyüme temposu içerisinde olduklarını göstermektedir (Grafik 30).

Demirağ’ın çalışmasında erkeklerde 10-17 yaşları arasındaki toplam ağırlık

artışı 28.48 kg olarak belirlenmiştir. Bu değer araştırma sonuçlarımıza göre düşüktür.

Aradaki farkın nedeni iyileşen çevresel koşullara bağlı olarak ağırlık artışındaki

yükselme olabilir (Grafik 30).

Duyar’ın çalışmasında ise erkeklerde 12-17 yaşları arasındaki toplam ağırlık

artışı 26.11 kg olarak belirlenmiştir. Araştırmamızda bu yaş grupları arasındaki

toplam ağırlık artışı 19.40 kg’dır. Duyar’ın örneklem grubunda yer alan bireyler 12-

17 yaş aralığında daha hızlı bir gelişim izlemelerine rağmen araştırmamız değerlerini

yakalayamamıştır. Bunun nedeni örneklem grubumuzda yer alan bireylerin ergenlik

102

dönemi öncesinde Duyar’ın örneklem grubuna göre daha hızlı bir büyüme temposu

izlemeleridir (Grafik 30).

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (kg

)


Grafik 30: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Erkeklerde Ağırlık Değerlerinin


Grafik 30 incelendiğinde Demirağ ve Neyzi’nin çalışmalarının 7-10 yaş

grubunda değerlerin birbirlerine daha yakın olduklarını, diğer yaş gruplarında ise

aradaki farkın açıldığını görmekteyiz. İki çalışma arasındaki bu fark, ergenliğe giriş

ve ergenlik dönemindeki çevresel etmenlerin büyüme ve gelişmeyi daha fazla

etkilediğini düşündürmektedir.


sonuçlarına göre kızların ağırlık değerlerinin verildiği Tablo 33 incelendiğinde,

103


belirtildiği görülmektedir. Erkeklerde olduğu gibi kızlarda da araştırmamız ile yaş

grupları örtüşen çalışmalar Neyzi, Demirağ ve Duyar’ın çalışmalarıdır. Neyzi’nin

çalışmasında 10-17 yaşları arasındaki ağırlık artışı 19.00 kg olarak belirlenmiştir.

Araştırmamızda ise 10-17 yaş grupları arasındaki toplam ağırlık artışı 23.10 kg’dır.

Bu değer artışı iyileşen çevresel koşullara bağlı olarak ağırlık artışındaki yükselme

olabilir.

Demirağ’ın çalışmasında 10-17 yaşları arasındaki toplam ağırlık artışı 20.41

kg olarak belirlenmiştir. Bu değer diğer araştırma sonuçlarına göre araştırmamıza en

yakın değerdir (Grafik 31).

Duyar’ın çalışmasında ise 12-17 yaşları arasındaki toplam ağırlık artışı 10.90

kg olarak belirlenmiştir. Araştırmamızda bu değer 11.30 kg’dır. Duyar’ın örneklem

grubunda yer alan bireyler daha hızlı bir büyüme temposu izlemelerine rağmen,

örneklem grubumuzun değerlerini yakalayamamışlardır (Grafik 31).

104

20

25

30

35

40

45

50

55

60

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (kg

)


Grafik 31: Ülkemizdeki Bazı Çalışmalarda Kızlarda Ağırlık Değerlerinin


Araştırmamızda diğer araştırmamalardan farklı olarak ağırlık ölçüsü her iki

cinsiyette de 15-17 yaş aralığında bir miktar artış göstermektedir. Bu ağırlık artışı,

sosyoekonomik durumun iyileşmesinden ve öğrencilerin bu dönemde üniversite

sınavına hazırlanmaları nedeniyle çok fazla hareket imkanı bulamamalarından

kaynaklanmış olabilir. Ayrıca zaman içerisinde sosyoekonomik durumun

iyileşmesine bağlı olarak ortaya çıkan seküler değişimi, boyda olduğu gibi ağırlık

ölçüsünde görebilmekteyiz.

105

Tablo 34- Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Erkeklerin Büst Yüksekliği Değerleri (cm)


Ankara-ORTA* Bostancı-1955 - - 68.35 70.10 72.03 74.02 75.98 79.23 81.24 86.10 - İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 67.60 69.60 72.20 74.10 76.10 78.70 82.30 86.20 88.70 91.10 91.60 Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 67.32 69.31 71.09 72.73 74.17 - - - - - - Gemlik – ÜST* İkiz-1991 64.40 67.20 69.00 71.30 72.90 75.40 - - - - - Türkiye- ÜST* Duyar-1992 - - - - - 77.79 82.25 84.79 88.63 90.77 92.04 Ankara- ÜST * Çalışmamız-2004 - - - 73.65 76.22 78.64 81.66 86.31 89.03 91.07 92.08 Delhi Krishan - - - - 72.40 76.43 77.49 79.63 82.33 84.63 - Norveç Waaler -1983 68.20 70.30 72.80 74.60 76.50 78.30 80.70 84.80 87.80 90.40 - Çin Zhang -1988 66.60 68.70 70.70 72.30 74.40 76.70 79.50 83.00 86.30 88.80 90.30 Varanasi Kumar-1988 64.34 67.22 69.20 70.46 - - - - - - -


Tablo 35- Ülkemizde ve Farklı Ülkelerde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırma Sonuçlarına Göre Kızların Büst Yüksekliği Değerleri (cm)


Ankara-ORTA* Bostancı-1955 - - 68.16 69.76 72.44 75.59 79.42 82.60 83.39 84.95 - İstanbul - ÜST* Neyzi-1978 66.80 69.30 71.60 73.80 77.20 80.80 83.00 84.90 86.10 86.00 86.70 Türkiye- ÜST* Saatçioğlu-1988 66.33 67.66 70.23 72.86 74.84 - - - - - - Gemlik – ÜST* İkiz-1991 61.90 64.60 67.40 69.60 72.30 72.70 - - - - - Türkiye- ÜST* Duyar-1992 - - - - - 80.08 82.69 84.80 86.14 86.72 86.80 Ankara- ÜST * Çalışmamız-2004 - - - 74.06 77.61 81.21 83.64 85.47 86.69 87.11 87.34 Norveç Waaler -1983 67.40 69.20 71.60 73.90 75.90 79.10 82.30 85.10 86.60 87.70 - Çin Zhang -1988 65.80 68.20 70.20 72.50 75.30 78.40 80.70 82.60 84.10 85.00 85.50 Varanasi Kumar-1988 61.92 65.72 69.73 70.45 - - - - - - -


106

Tablo 34 ve 35 incelendiğinde, araştırmamız ile benzer nitelikteki

çalışmaların koyu rakamlarla belirtildiği görülmektedir. Bu çalışmalar arasında yaş

grupları açısından araştırmamız örneklemi ile örtüşen 2 çalışma görülmektedir.

Bunlar Neyzi’nin 1978 yılında İstanbul’da, Duyar’ın 1992 yılında ülkemiz genelinde

yaptığı çalışmalardır.

Neyzi’nin çalışması sonucu elde ettiği büst yüksekliği değerleri tüm yaş

gruplarında araştırmamızdan daha düşük değerlere sahiptir. 10-17 yaşları arasındaki

toplam büst yüksekliği artışı Neyzi’nin çalışmasında 17.50 cm iken, araştırmamızda

bu artış 19.43 cm’dir (Grafik 32-33).

Duyar’ın çalışmasında ise 12-17 yaşları arasındaki toplam büst yüksekliği

artışı 14.25 cm iken, araştırmamızda bu değer 13.44 cm olarak bulunmuştur. Bu

farkın nedeni boy ve ağırlıkta olduğu gibi örneklem grubumuzda yer alan

öğrencilerin ergenlik öncesi dönemde Duyar’ın örneklem grubunda yer alan bireylere

göre daha hızlı bir büyüme temposu izlemeleridir (Grafik 32-33).

Farklı ülkelerde yapılan çalışmalar ile araştırmamız değerleri

karşılaştırılıdğında ise Norveç’te yapılan çalışmanın araştırmamız sonuçlarına diğer

açlışmalardan daha fazla yakınlık gösterdiği görülmektedir.

107

675

700

725

750

775

800

825

850

875

900

925

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

Neyzi,1978

Duyar,1992

Çalışmamız,2004

Grafik 32: Ülkemizde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırmalardaki

Erkeklerde Büst Yüksekliği Değerlerinin Karşılaştırılması

650

700

750

800

850

900

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Yaş (yıl)

Ort

. (m

m)

Neyzi,1978Duyar,1992Çalışmamız,2004

Grafik 33: Ülkemizde Yapılan Bazı Antropometrik Araştırmalardaki

Kızlarda Büst Yüksekliği Değerlerinin Karşılaştırılması

108

Grafik 32 ve 33 incelendiğinde, Neyzi ve araştırmamız sonuçları birbirine

oldukça benzer yapıdadır. Erkeklerde ise Duyar’ın çalışması 13-15 yaş aralığında

bu iki çalışmadan farklı bir görünüm sergilemektedir. Neyzi’nin çalışması ve

araştırmamız 13-14 yaş aralığında hızlanırken, Duyar’ın çalışması bu yaş

aralığında hız kaybedip, 14-15 yaş aralığında hızlanma eğilimi göstermektedir.

Bu nedenle Duyar’ın sonuçları 14 yaş grubunda bu iki çalışmadan daha düşük

çıkmıştır. Bu farkın ortaya çıkış nedeni bireylerin ergenlik dönemi esnasında

gösterdiği büyüme temposu farklılığı olabilir. Büst yüksekliği açısından yapılan

çalışmalara genel olarak bakıldığında, zamana bağlı olarak ortaya çıkan seküler

değişimin boyda olduğu kadar belirgin olmadığı görülmektedir.

Araştırmamız kapsamında alınan tüm ölçüleri ayrı ayrı değerlendirmek ve

diğer çalışmalar ile karşılaştırmak mümkündür. Fakat tartışma bölümünün daha

fazla uzamamsı amacıyla ölçüler bu noktadan sonra gruplandırılarak daha kısa

bir şekilde incelenmiştir.

Alınan çevre ölçülerinde cinsiyetler arasında genelde erkeklerin daha

büyük değerlere sahip olduğu saptanmıştır. Duyar’ın 10 yaş grubu üzerindeki

çalışmasında baş çevresi (Erk.-53.9 cm, Kız-52.6 cm), erkeklerde Saatçioğlu

(Erk.-53.1 cm-Kız-52.4 cm) ve araştırmamızdan (Erk.-53.1 cm, Kız-52.7 cm)

daha yüksek, kızlarda Saatçioğlu’nun araştırmasından yüksek, araştırmamızdan

ise daha düşük bir değer olarak kaydedilmiştir. Yine aynı araştırmalar üstkol

çevresi açısından incelendiğinde Duyar’ın çalışma sonuçları (Erk.-20.6 cm, Kız-

19.7 cm) erkeklerde, Saatçioğlu (Erk.-20.0 cm, Kız-20.0 cm) ve araştırmamızdan

109

(Erk.-20.0 cm, Kız-20.1 cm) daha yüksek, kızlarda ise daha düşük değerlere

sahiptir. Araştırmamızdaki 10 yaş grubundaki karın (Erk.-63.6 cm, Kız-61.8 cm)

ve göğüs çevresi ölçüleri (Erk.-66.0 cm, Kız-68.1 cm), Duyar’ın çalışmasındaki

karın (Erk.-64.0 cm, Kız-60.9 cm) ve göğüs çevresi (Erk.-69.3 cm, Kız-66.8 cm)

ile karşılaştırıldığında, araştırmamızın kızlarda daha yüksek, erkeklerde ise daha

düşük değerlere sahip oldukları görülmektedir (Duyar, 1990; Saatçioğlu, 1988).

Genişlik ölçülerinde ise durum çevre ölçülerinden biraz farklıdır.

Saatçioğlu, Duyar ve araştırmamızdaki 10 yaş grubundaki kalça genişliği

değerleri karşılaştırıldığında, yine Duyar’ın çalışmasının (Erk.-21.1 cm, Kız-20.5

cm) Saatçioğlu’nun çalışmasından (Erk.-19.1 cm, 18.9 cm) yüksek,

araştırmamızdan ise daha (Erk.22.8 cm, Kız-22.9 cm) düşük değerlere sahip

olduğu görülmektedir (Duyar, 1990; Saatçioğlu, 1988). Almanya’nın Jena

kentinde 1995 yılında yapılan bir araştırmada 10 yaş grubundaki kalça genişliği

değerleri erkeklerde 22.3, kızlarda 22.2 cm olarak bulunmuştur. Ayrıca bu

araştırmada zamana bağlı olarak kalça genişliğinde pozitif yönlü bir seküler

değişim olduğu belirtilmektedir (Kromeyer-Hauschild ve Jaeger, 2000). Bu

değerler araştırmamız sonuçlarına oldukça yakındır. Ülkemizde yapılan

çalışmalardaki kalça genişliği değerinin zamana bağlı olarak artış göstermesi

pozitif yönlü seküler değişimin ülkemizde de varolduğunu göstermektedir.

Araştırmamız kapsamında alınan deri kıvrımı kalınlıkarının gelişmi

cinsiyete ve yaş gruplarına göre değerlendirildiğinde, kızlarda erkeklere göre

daha fazla yağ birikimi olduğu, bunun ergenlik sonrası dönemde daha belirgin

110

olarak görüldüğü saptanmıştır. Erkeklerde ise yağ kazanımı ergenlik dönemi ile

birlikte düşüş göstermektedir.

Araştırmamız kapsamında alınan ölçülere uygulanan istatistiksel

analizlerden t testinin sonuçlarına göre anlamlılık, birçok ölçüde 14 yaşında

başlamakta ve 17 yaşına kadar devam etmektedir. Örneğin Tablo 7 ve 8’e

bakıldığında, boy ve ağırlık açısından kızlar ve erkeklerin aynı yapıda olduğu

görülmektedir. Bu sonuç, ergenlik döneminde görülen hızlı büyüme atılımının

yavaşlamasına paralellik göstermektedir.

Araştırmamızda alınan ölçüler arasındaki korelasyon ilişkisi incelenmiş

ve sonuçlar Tablo 36 ve 37’de sunulmuştur. Tablo 36 ve 37 incelendiğinde,

ağırlık ile tüm ölçüler arasında yüksek bir ilişki gözlenmiştir (r >0.7). Erkeklerde

boy ile triceps ve supscapular DKK ölçüleri arasında ters yönlü bir ilişki

görülmekteyken (r < 0), diğer ölçülerle arasında pozitif yönlü yüksek bir ilişkiye

rastlanmıştır (r > 0.8). kızlarda ise boy ile DKK ölçüleri arasında pozitif yönlü

yüksek bir ilişkiye rastlanmıştır (r >0.6). Genişlik ölçüleri ile diğer ölçüler

arasında pozitif yönlü yüksek bir ilişki tespit edilmiştir (r > 0.8). Çevre ölçüleri

ise uzunluk ölçüleri dışındaki diğer ölçüler arasında yüksek bir ilişkiye

rastlanmıştır (r > 0.7). DKK ölçüleri ise ağırlık dışındaki ölçüler ile yüksek bir

ilişki göstermemektedir.

111

Tablo 36- Erkek Öğrencilerin Antropometrik Ölçülerinin Korelasyon İlişkisi (r)

** p < 0.01 * p < 0.05

ERKEK Ağırlık Boy Alttaraf Uz.

Tümkol Uz.

Üstkol Uz.

Önkol Uz.

Büst Yük.

Üstbacak Uz.

Altbacak Uz.

Omuz Gen.

Kalça Gen.

Baş Çev.

Kol Çev

Göğüs Çev.

Karın Çev.

Triceps Dkk.

Subscapular Dkk.

Ağırlık 1.00

Boy 0.81** 1.00

Alttaraf Uz. 0.73** 0.95** 1.00

Tümkol Uz. 0.77** 0.95** 0.93** 1.00

Üstkol Uz. 0.69** 0.89** 0.88** 0.93** 1.00

Önkol Uz. 0.78** 0.93** 0.90** 0.94** 0.86** 1.00

Büst Yük. 0.80** 0.95** 0.87** 0.88** 0.82** 0.86** 1.00

Üstbacak Uz. 0.76** 0.92** 0.88** 0.88** 0.83** 0.86** 0.85** 1.00

Altbacak Uz. 0.73** 0.90** 0.83** 0.85** 0.78** 0.84** 0.87** 0.88** 1.00

Omuz Gen. 0.85** 0.90** 0.81** 0.86** 0.82** 0.85** 0.89** 0.84** 0.82** 1.00

Kalça Gen. 0.91** 0.83** 0.77** 0.80** 0.74** 0.81** 0.81** 0.78** 0.76** 0.84** 1.00

Baş Çev. 0.65** 0.62** 0.55** 0.58** 0.54** 0.60** 0.63** 0.55** 0.54** 0.63** 0.61** 1.00

Kol Çev 0.83** 0.52** 0.46** 0.50** 0.44** 0.53** 0.55** 0.50** 0.50** 0.62** 0.74** 0.53** 1.00

Göğüs Çev. 0.94** 0.78** 0.69** 0.75** 0.67** 0.75** 0.78** 0.74** 0.72** 0.83** 0.87** 0.64** 0.81** 1.00

Karın Çev. 0.85** 0.50** 0.44** 0.50** 0.41** 0.52** 0.49** 0.50** 0.46** 0.60** 0.75** 0.51** 0.85** 0.82** 1.00

Triceps Dkk. 0.67** -0.19 -0.19 -0.15 -0.21 -0.13 -0.17 -0.15 - 0.16 -0.07 0.16 0.05 0.48** 0.22 0.54** 1.00

Subscapular Dkk. 0.74** -0.00 -0.03 0.03 -0.03 0.05 -0.01 0.02 0.00 0.12* 0.32** 0.17** 0.60** 0.43** 0.70** 0.80** 1.00

112

Tablo 37- Kız Öğrencilerin Antropometrik Ölçülerinin Korelasyon İlişkisi (r)

** p < 0.01 * p < 0.05

KIZ Ağırlık Boy Alttaraf Uz.

Tümkol Uz.

Üstkol Uz.

Önkol Uz.

Büst Yük.

Üstbacak Uz.

Altbacak Uz.

Omuz Gen.

Kalça Gen.

Baş Çev.

Kol Çev

Göğüs Çev.

Karın Çev.

Triceps Dkk.

Subscapular Dkk.

Ağırlık 1.00

Boy 0.73** 1.00

Alttaraf Uz. 0.65** 0.91** 1.00

Tümkol Uz. 0.66** 0.90** 0.89** 1.00

Üstkol Uz. 0.59** 0.81** 0.81** 0.91** 1.00

Önkol Uz. 0.69** 0.84** 0.83** 0.88** 0.78** 1.00

Büst Yük. 0.75** 0.91** 0.75** 0.75** 0.71** 0.72** 1.00

Üstbacak Uz. 0.69** 0.84** 0.77** 0.77** 0.73** 0.74** 0.79** 1.00

Altbacak Uz. 0.67** 0.83** 0.75** 0.74** 0.71** 0.72** 0.83** 0.85** 1.00

Omuz Gen. 0.77** 0.77** 0.69** 0.72** 0.68** 0.72** 0.79** 0.72** 0.73** 1.00

Kalça Gen. 0.87** 0.77** 0.67** 0.68** 0.62** 0.68** 0.79** 0.73** 0.73** 0.80** 1.00

Baş Çev. 0.59** 0.45** 0.39** 0.39** 0.34** 0.39** 0.46** 0.41** 0.40** 0.46** 0.53** 1.00

Kol Çev 0.85** 0.44** 0.41** 0.40** 0.37** 0.45** 0.48** 0.46** 0.40** 0.57** 0.70** 0.51** 1.00

Göğüs Çev. 0.90** 0.71** 0.62** 0.62** 0.58** 0.64** 0.75** 0.69** 0.73** 0.76** 0.84** 0.52** 0.74** 1.00

Karın Çev. 0.82** 0.50** 0.45** 0.45** 0.41** 0.48** 0.52** 0.53** 0.49** 0.61** 0.73** 0.46** 0.79** 0.73** 1.00

Triceps Dkk. 0.63** 0.23** 0.22** 0.18** 0.14** 0.24** 0.28** 0.29** 0.29** 0.37** 0.52** 0.35** 0.77** 0.56** 0.63** 1.00

Subscapular Dkk. 0.61** 0.21** 0.18** 0.18** 0.18** 0.24** 0.26** 0.25** 0.25** 0.33** 0.49** 0.29** 0.73** 0.55** 0.67** 0.72** 1.00

113

4.2. Sonuç

İnsanın büyüme ve gelişme süreci genetik ve çevresel etmenlerin kontrolünde

seyretmektedir. Doğal olarak bu süreçte kazanılan özellikler de bu iki etmenin karşılıklı

etkileşiminin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Araştırmamızda denek olarak seçtiğimiz

üst sosyoekonomik örneklem grubunun, yöremizdeki olumsuz çevre şartlarından en az

etkilendiği düşünülürse, elde ettiğimiz sonuçların daha çok populasyonun genetik

özelliklerini yansıttığını söyleyebiliriz.

Antropometrik değişkenlerin zaman içerisindeki gelişimi incelendiğinde,

allometrik büyümeye bağlı olarak, vücudun bazı bölümlerinin daha erken, bazı

bölümlerinin ise daha geç yaşlarda erişkinlikteki halini aldığı görülmektedir. Erkek

öğrencilerin ergenlik dönemine kızlardan daha geç girdiği, antropometrik ölçülerin

çoğunda da bu zaman farkının açıkça seçildiği gözlenmektedir. Ayrıca olumsuz çevresel

etmenlerin vücudun alt kısımlarında baskın olduğu hipotezi göz önünde

bulundurulduğunda, örneklem grubumuzun vücut oranlarının bu durumdan olumlu

yönde etkilendiğini göstermektedir.

Ülkemizde yapılan büyüme çalışmalarında bireylerin antropometrik ölçülerinin

çevresel koşulların iyileşmesine bağlı olarak pozitif yönde etkilendiği gözlenmiştir. Bu

durum gelişmekte olan ülkelerde gözlenen normal bir olaydır. Araştırmamız sonuçları

da pozitif yönlü seküler değişimin hala devam ettiğini göstermektedir.

KAYNAKÇA

114

1. Açkurt, F., Wetherilt, H., 1991, Türk okul çağı çocuklarının büyüme, gelişme

durumlarının Amerikan normlarına göre değerlendirilmesi, Beslenme ve Diyet

Dergisi 20: 21-33

2. Akın, G., 1995, Van il merkezinde 8-12 yaş grubu ilkokul çocuklarında fiziksel

büyüme ve gelişmenin antropometrik yöntem ile incelenmesi, Romatoloji ve

Tıbbi Rehabilitasyon Dergisi 6: 104-110

3. Akın, G., 2001, Antropometri ve Ergonomi, İnkansa Ofset Matbaacılık,

Ankara

4. Akın, G., 2001, Kırsal kesimde yaşayan 4-20 yaş grubu erkeklerin

antropometrik ölçülerinin tespiti ve değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Dil

ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 41-1: 187-208

5. Aytekin, A.H.; Dirican, M.R.; Gemlik bölgesinde 6-12 yaş çocuklarda fiziksel

büyüme ve gelişme, I-Ağırlık , Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi,

3(10): 269-276, 1983

6. Aytekin, A.H.; Dirican, M.R.; Gemlik bölgesinde 6-12 yaş çocuklarda fiziksel

büyüme ve gelişme, II- Boy, ağırlığa göre boy, Uludağ Üniversitesi Tıp

Fakültesi Dergisi 3(10): 277-284, 1983

7. Baki, A.; Teziç, T., 1986, Physical growth measurement of primary school

children living in Trabzon, The Turkish Journal of Pediatrics 28: 31-45

8. Baughan, B.; Demirjian, A.; Levesque, G.Y.; Lapalmechaput, L., 1979, The

pattern of facial growyh before and during puberty, as shown by French-

Canadian girls, Annals of Human Biology 6: 59-76.

9. Baysal, A., 1996, Beslenme, 6. Baskı, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara

115

10. Bogin, B., 1991, Patterns of Human Growth, Cambridge University Press,

Newyork

11. Bostancı, E.Y., 1954, Ankara’da Türk okul çocuklarında boy büyümesi üzerine

bir araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi,

12(1-2): 41-75, Ankara

12. Bostancı, E.Y., 1955, Ankara’da Türk okul çocuklarında büst ve alttaraf

kısımlarının büyümesi üzerinde bir araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve

Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 13(1-2): 41-75, Ankara

13. Bostancı, E.Y., 1956, Türk erkek ve kız çocuklarında kol, üstkol, önkol ve el

büyümesi ile birlikte ile bedenin diğer kısımları arasındaki korelasyonlar

üzerinde bir araştırma, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Dergisi, 14(1-2): 103-149, Ankara

14. Bouchard, T.J. ve McGue, M., 2003, Genetic and environmental influences on

human psychological differences, Wiley Periodicals, Inc. J. Neurobiol. 54: 4-45

15. Baughan, B., , Demirjian, A., Levesque G.Y., Lapalmechaput, 1979, The

Patteren of facial growth before and during puberty, as shown by Fench-

Canadian girls, Annals of Human Biology 6: 59-76

16. Clegg, E.J., 1989, The growth of Malesian and Indian children in Fiji, Annals of

Human Biology 16(6): 507-528

17. Comas, J., 1960, Manual of Physical Anthropology, Charles C. Thomas,

Springfield, Illinois, U.S.A.

18. Demirağ, B., 1984, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Cilt 1, Türkiye Klinikleri

Yayınevi, 1-31, Ankara

116

19. Dindar, H., ve ark, 1989, Physical growth measurement of 18.719 primary

school children living in Adana, Turkey, Turkish Journal of Pediatrics 31: 45-

56

20. Duyar, İ., 1992, 12-17 Yaşlarındaki Türk Çocuklarının Büyüme

Standartları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış

Doktora Tezi, Ankara

21. Duyar, İ., 1996, İnsanda fiziksel büyüme ve gelişme ders notları, Ankara

22. Duyar, İ.,1997, Okul çağı çocuklarında bedenin üst ve alt kısımlarının büyümesi,

Beslenme ve Diyet Dergisi 26 (1): 5-10, Ankara

23. Duyar, İ., 1990, 10 yaş grubu çocukların antropometrik ölçülerinde eşeysel ve

sosyoekonomik konuma göre görülen farklılıklar, Ankara Üniversitesi Dil ve

Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 34(1-2): 70-79

24. Erem, T.; Gülesen, Ö.; Çimen, A.; Mağden, A, 1979, Bursa il merkezinde

ilkokul çocuklarında boy ile baş gelişmesi arasındaki ilişkilerin antropometrik

ölçüler yöntemiyle incelenmesi, Bursa Tıp Fakültesi Dergisi 6: 17-25

25. Garder, J.M.; Gardiner, H.W, 1998, Çocuk ve Ergen Gelişimi (Ed. Prof. Dr. B,

Onur), İmge Kitabevi, 3. Baskı, Ankara

26. Gülesen, Ö.; Kurtpınar, H.; Çobanoğlu, N. Ve ark, Diyarbakır bölgesi sağlık

araştırma projesi, Diyarbakır Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 4(2,3): 209-

216, 1975

27. Gültekin, T., 1999, Ankara’da Yaşayan Düşük Sosyoekonomik Düzeydeki 7-

17 Yaş Grubu Okul Çocuklarında Deri Kıvrımı Kalınlığı Değerleri, Ankara

117

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,

Ankara.

28. Hatipoğlu, E.S.; Kavak, V., 1990, Diyarbakır merkez ve kırsal alan ilkokul

çocukların fiziksel gelişmelerinin cinsiyetlere göre karşılaştırılması, Dicle

Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 17(1-2): 81-87

29. İkiz, İ., ve ark, 1990, Gemlik ilçesi ilkokul çocuklarında antropometrik

ölçümlerle büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesi, I-Boy ve ağırlık ilişkisi,

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 3(17): 393-403

30. İkiz, İ., ve ark, 1991, Gemlik ilçesi ilkokul çocuklarında antropometrik

ölçümlerle büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesi, II-Boy ve oturma

yüksekliği ilişkisi, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi 1(18): 37-43

31. Karaduman, A.; Hasanoğlu, A.; Kurtoğlu, S., Triceps deri kıvrımı kalınlığı

ölçülerek beslenme durumunun değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi Tıp

Fakültesi Dergisi 5(3): 515-526, 1989

32. Köksal, O., 1977, Türkiye’de Beslenme, Türkiye 1974 Beslenme Sağlık ve

Gıda Tüketimi Araştırması, Aydın Matbaası, 347-350, Ankara

33. Kromeyer-Hauschild, K. ve Jaeger, J., 2000, Growth Studies in Jena, Germany:

Changes in Sitting Height, Biacromial and Bicristal Breadth in the Past

Decenniums, Am. J. Hum. Biol. 12: 646-654

34. Kumar, A.; Jain, A.k., 1988, The growth pattern of sitting height, skull and chest

circumference in varanasi school children of upper socio-economic group,

Indian J Pediatr. 55: 591-598

35. Kurtoğlu, S., 1992, Büyüme ve büyüme bozuklukları, Erciyes Tıp Dergisi Ek 1:

73-92

118

36. Lohman, T.G.; Roche, A.F.; Martorel, R., 1988, Anthropometric

Standardization Reference Manual, Human Kinetics Books Champaign,

Illinois.

37. Mayda, A.S:, Koçoğlu, G., 1999, Sivas il merkezindeki ilkokul çocukları için

referans antropometrik değerler, Cumhuriyet Üniversitesi Yayın. No: 79, 1-46

38. Nashed, S.; Bertan, M, 1968, Growth and physical development of primary

school children in Etimesgut, Turkey, The Turkish Journal of Pediatrics, 10:

101-115, Ankara

39. Neyzi, O.; Saka, N., 1983, Büyüme ve gelişmenin değerlendirilmesi, Katkı 4:

1199-1219

40. Neyzi, O.; Binyıldız, P.; Alp, H., 1978, Türk çocuklarında büyüme ve gelişme

normları, I. Tartı ve Boy Değerleri, İstanbul Tıp Fakültesi Mecmuası 41

(Supplement 74): 1-22.

41. Onat, T., 1975, İstanbul kızlarında ergenlik çağında büyüme, seksüel gelişme,

kemik olgunlaşması ve bunların birbirleriyle ilişkileri, İstanbul Üniversitesi

Tıp Fakültesi Yayın No: 2094/33, 141-160, İstanbul

42. Özer, G.; Burgut, H.R.; Altınbaşak, Ş.; ve ark, 1986, Çukurova’da 7-15 yaş

grybyndaki çocuklarda büyüme ve gelişme normları, Çukurova Üniversitesi

Tıp Fakültesi Dergisi 1: 19-29

43. Padez, C., 2003, Social background and age at menarche in Portuguese

university students: A Note on the Secular Changes in Portugal, Am. J. Hum.

Bio., 15:415-427

119

44. Rode, A.; Shephard R.J., 1984, Growth, Development and Acculturation a Ten

Year Comparison of Canadian Inuit Children, Human Biology 56 (2) : 217-230

45. Saatçioğlu, A., 1988, Growth Standarts for 7 to 11-Year-Old Turkish

Children, Kuopio: Publication of the University of Kuopio 1-81

46. Saka, N., 1989, Somatik gelişme, Gelişim Nörolojisi (Ed. Selçuk Apak),

İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü, İstanbul, 3-27, 1989

47. Tanner, J.M., 1962, Growth at Adolescence, Blackwell Scientific Publ.

48. Tanner, M.; Hiernaux, J.; Jarman, S., 1978, Büyüme ve beden yapısı üzerindeki

antropometrik incelemeler, (Çev: Armağan Saatçioğlu), Antropoloji 8: 92-111,

Ankara

49. Tanner, J.M., 1966, The secular trend towards earlier physical maturation,

Trans. Soc. Geneesk. 44:524-538

50. Tanner, J.M., 1973, Trend towards earlier menarche in London, Oslo,

Copenhagen, The Nederlands and Hungary, Nature 243: 95-6

51. Türkiye İstatistik Yıllığı 1998, 1999 T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik

Enstitüsü, 88-89, Ankara

52. Yurdakök, K., 1995, Büyümenin izlenmesi, Sürekli Tıp Dergisi 4(3): 101-106

53. Waaler, P.E., 1983, Anthropometric studies in Norwegian children, Acta

Pediatr Scand (Supp) 308: 1-41

54. World Health Organization, 1983, Measuring Ghange in Nutritional Status,

Guidelines for Assessing the Nutritional Impact of Supplementary Feeding

Programmes for Vulnerable Groups, Geneva

120

55. Zhang, X., Huang, Z.,1988, The second National Growth and development

Survey of children in China, Annals of Human Biology 15(4): 289-305

121

v

ÖNSÖZ Ülkemizde sayısı her geçen gün artan bilimsel araştırmalar, toplumumuza daha

iyi bir geleceğin kapılarını aralamaktadır. Bu nedenle bilimsel yöntemlerle yapılan en

küçük araştırmanın dahi büyük önem taşıdığının ve her anlamda desteklenmesi

gerektiğinin herkes tarafından kabullenilmesi ve özümsenmesi gerekmektedir.

Bu anlamda bana bugüne kadar her açıdan destek olan ve zor zamanlarımda

daima kucaklarını açan aileme, bu araştırmanın tasarımlanması ve yürütülmesi sırasında

yaptığı eleştiri, öneri ve desteklerinden dolayı Prof. Dr. Galip Akın’a, araştırma

süresince yardımlarını esirgemeyen Araş. Gör. Timur Gültekin’e, alan araştırması

sırasında karşılaşılan tüm zorluklara rağmen beni yalnız bırakmayan ekip arkadaşlarıma

teşekkür etmeyi bir borç bilirim.

122

Bektaş, Yener, Ankara’da Yaşayan, Üst Sosyoekonomik Düzeye Mensup 10-17 Yaş

Grubu Çocuk ve Gençlerin Antropometrik Açıdan Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans

Tezi, Danışman: Prof. Dr. Galip Akın, 121 s.

ÖZET

Canlının erişkin halde sahip olacağı özellikler, genetik ve çevresel etmenlerin

karşılıklı etkileşimi ile belirlenir. Bu nedenle farklı coğrafik bölgelerdeki insan

topluluklarının fiziksel özellikleri aynı değildir. Bu noktadan yola çıkarak

gerçekleştirdiğimiz çalışmamızda, yaşadığımız bölgedeki 10-17 yaş grubu çocuk ve

gençlerin antropometrik değerlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç

doğrultusunda Ankara ili Çankaya ilçesinde, üst sosyoekonomik düzeye mensup 2

ilköğretim okulu ve 2 liseden, 393’ü kız, 393’ü erkek olmak üzere toplam 786 birey

rastgele örneklem metodu ile seçilmiştir. Örneklem grubunda yer alan her bireyden

International Biological Programme (IBP) ve Anthropometric Standardization

Reference Manual’ın (ASRM) öngördüğü teknikler doğrultusunda, ağırlık, boy, büst

yüksekliği, alttaraf, tümkol, üstkol, önkol, üstbacak, altbacak uzunluğu, omuz ve

kalça genişliği, baş, kol, göğüs, karın çevresi, triceps ve subscapular deri kıvrımı

kalınlığı olmak üzere toplam 17 antropometrik ölçü alınmıştır ve standardizasyon

sağlanmıştır. Toplanan verilerden bilgisayar ortamında, SPSS 11.0 programı

kullanılarak, her yaş ve cinsiyet için ortalama, standart sapma, korelasyon analizi ve t

testi değerleri saptanmıştır. Araştırmamızda kız ve erkek öğrencilerin antropometrik

ölçülerinin incelediğimiz yaş grubunda nasıl bir değişim gösterdiği ve cinsiyetler

arasında ergenlik dönemindeki farklılıkları incelenmiştir. Elde edilen veriler daha

önce yapılan araştırmalar ile karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak vücudun alt ve üst

bölümlerinin farklı büyüme temposu izlemesi, allometrik büyümenin vücut

oranlarının oluşmasında etkin olduğunu göstermektedir. Ayrıca boy, ağırlık, üst ve

alt ekstremite değerlerinin daha önce yapılan araştırmalara göre yüksek değerlere

sahip olması ülkemizde pozitif yönlü seküler değişimin varlığını ortaya oymaktadır.

123

Bektaş, Yener, Anthropometric Evaluation of 10-17 Years Old Upper Socioeconomic

Group Children and Young Adult Living in Ankara, Master’s Thesis, Advisor: Prof. Dr.

Galip Akın, 121 p.

SUMMARY

Background: The physical characteristics of the mature organism determined

by the affection of genetic and environmental factors. For this reason, physical

characteristics of different human communities are not the same. Aim: The aim of

this study was determined the 10-17 ages of upper socioeconomic children’s

anthropometric measurements. It is also aimed at the growth of students by age and

sex. Subject and methods: For this purpose 393 girls and 393 boys from two primary

scholls and two high schools were chosen by random. The weight, stature, sitting

height, iliospinale height, upper limb length, forearm length, thigh length, leg length,

biacromial breadth, bicristal breadth, head circumference, arm circumference,

abdominal circumference and chest circumference, triceps, and subscapular skinfold

were measured with the help of IBP and ASRM techniques. Statical analyses were

performed using a SPSS 11.0 programme. Result: The result showed that concerning

anthropometric measurements, there are no differences between male and female

children in the 10-12 age groups. In the male adolescent point age starting about 13

years old and after this age male growth getting more fast. Because of this, adolescent

growth spurt male have higher anthropometric values than female. Generally, some

anthropometric measurements growth depend on sexes as female bicristal breadth is

higher than male in the 10-15 ages groups. This study also showed that under and

over part of the body follow different growth velocity and showed it showed that the

124

allometric growth is active in formation of the body rates. Conclusion: In this study,

our data have bigger value than the other studie’s values. It means that secular trend

still continues.

ankara'da yaşayan, üst sosyoekonomik düzeye mensup 10-17 yaş ...

Documents

Transcript of ankara'da yaşayan, üst sosyoekonomik düzeye mensup 10-17 yaş ...