Vd . iilI. nerg. (20071, 23, 2: SI ·GO

ANKARA TAVŞANıNDAA. SAPHENA VE A. POPLlTEA'NIN MAKROANATOMisi

Sadu llah Bahar1@ Vural Özoerntra

The Mac ronnatcmy of Saphenous and Popliteal Artertes in Angora Rabbit

Özel: Amaç: Araştırman ın amacı Ankara tavşan ında a. eaphena ve a. poplilea'nın maıccaneıcmrsıo t ortaya ç ıkarmak

ve sonuçları diğer hayvan tö rleri ile karşılaştırmakt ı r. Materyal ve metot Araştırmada 10 adet (5 erkek , 5 dişi) erişkin

Ankara tavşam kullanı ld ı . Bilinen yöntemlerle Otenazisi yapılan hayvanlara aorta abdominal is vasıtasıyla latex enjekteedild i ve d iseksiyonu yapıldı. Bulgular: A. saphena 'nın orijin ini takiben a. genus cescenoees'i verdiQi ve bacağın me­dial'inde supe rficia l bir seyir izleyerek tibia'mn distal 114'0 düz eyinde e. pıantans teteraus ve a. plantaris meoıeüat ver­diği tespıt edildi. A. gen us oeecencene. superüctet ve prolu nd iki data sahip Olduğu, ilk dalın art . genus 'un med ial 'indetesere ve subeulan dokuları, pro lun d dal ın Ise verdiği dalla r1a art . lemoropatallaris ' i ve art. temcrctıbıans'ın eranial bO·lam ünü vas kularize etti~ gOn1ldu. A. plantaris lal eralis 'ln daha çok art. ıarst ve bu eklemin planlar'ından geçen uexcrlendo'la rı , a. prentans medıans'ln lse art. tars! düzeyinde rete calcaneum va ayağın plan ıar'ında bulunan oluşumları

beslediği gOn1ldu. A. pccütee. orijinini takiben sırasıyta 2.. genus prox:malis taterans . z . genus proximafis medialis, e .genus media, aa. surefes ve a. libialis ceu ceus't verdikten sonra a. tiblalis crenteus olarak seyrelliğl gön1tdü. A. ıib ia fis

cauoafts ossa cru ris'm eaudal' indeki m. ccpüte ue ve l lexor kastan beslerken lateral olarak da a. genus eletane ta­Ierahs 'i verdiği gOruldü. A. libiatıs cre raeus. ossa crunsjn eaudal 'inde a. genus dis talis medıejs. a. nutrieia cssls li·bulae ve a. recurrens tclaue cremens't verdikten sonra proximal ve distal iki dalla bu kemiğin crentaı'ıne geçti~i göz­lendı. Proximal daltibia'mn lacies ıeterenejnee extensor kaste n beste yen dalları verdikten sonra r. supe r1ieialis olarakayağın dcrsarine ulaşıığı ve e. digitalis dorsalis ccmmunis'e orijin verdiğ i gOruldu . Distal da l ise a. nutrıcıa ossis l i­biae'yi verdikten sonra bu kem iğin c renıenne geçtiği ve art. ters! düzeyinde de a. ecrseue pedis adını alarak seyrattiği

ıcsplt editdi. Sonuç ; Ankara tavşanında a. saphena ve a. poplilea orijin, seyir ve vaskutarızesvon alanlarının Yeni Za­landa tavşanları ile yakın bir benzerl ik Içinde oldu{ıu gOrüldü.

Anahta r KeHmel er : Analomi, A. sepnene. A. pcpntea . Ankara tavşam.

Summ ary : Aim : The purpose Ol lhis sıudy was lo show macroanalomical eonlo rrnatio n ol saphenous and poputeaı ar­tery in Angora Rabbits and lo eompa re resulis with other ocmeeuc antmars. Material and method: in this study 10adult Ango ra Rabbiıs ol both sexes wer e used. The aramars were saeril ie:td by ordinnry method and injected cctceeclatex by means ct the abdominal ecrt a. Bcsults: Giving Ihe highcsl (deseending) çemccrar ertery, saphenous arteryeou rsed supe rficiaııy lo medial surt ace ol the leg and Ihen gavo cttıeıereı and medial plantar arteries on Ihe one 0110­urth ctster surlaee cttıbıa. Highesl genicular art ery had ıwc branehes which were caueo supe rfieiaı and prOlund. Flrstbranch supplied to tascia and subeutan üs sue on the medret surfaee of the stille joint. Second braneh gave brercneswhich supp lied lo temcrcpeıeuar joinl and eranial region of the stille loint. F1exor tendone and their tendovagina whiehpassed Ihrough plantar surfaee cttersar joinl and lhis joinı were mosııy s.wpplied by lateral planla r artery , AlI er givingbranehes lo hae l plexus, medial planla r artery dlvlded InLO prolun d and ::uperfieiaf ramil. First branch Joined areuateartery for composing ol deep planlar arch. Second branch initially supp tied to sole and lhan gavo 011 planla r eommondigilal arter ies lo supply lO digil s. Alte r giving lale ral proximal and med ial proximal and mlddlo genleular, sura l and ea­udal Iıbial arter ies, pop liteal artery eonlinued as eranial liblal artery. Caudal l ibial artery '/aseularized popli teel andsome lIexor muscles which placed on eaudal region ol call. Cranial tibial artery gave med iat distal genieular and re­currens eran ial hbial arteri es and nutr ienl artery lo the liblJla behind erus and then divided into proximat and distatbranches. These branehes reaehed ir onI ol the erus by perforating inle rosseal membran. Alt er giving branches whiehsuppl y exlensor museles on the lateral Buriaee ol tibia, proximal br:ıneh reaehed upper surlaee of foot as superiicialramu s and eomposed ol dersal eommon digital arte ries. Distal branch iniliatıy gave nutrient artery ol !he libia andIhen passed fronı ol Ihe erus and eonlin uod ils eourse as dorsal pedal artery lo lhe larsal jo inl. Conclusion: The lin·dings ol our sludy suggesı that tho origin, movemenl and vaseularizal ion area ol saphenous and poplileal artory olIhis speeies de monsl raled elosely resembl es lo that ollhe New Zealanelwhile rabbıls.

Key words: Anat omy, Saphenous Artery, Popliıeal Artery, Anoora Aıbbi'.

Gdiı Tarihi:15. 12,2006 @:sba lıar@ se lcu k.Nu,U

i . Sel\'uk Un i ven i ıe si Veleriner Fa kıılıesi, A ıı:ııomi Anatıilim Dııh , KONYA2. M)'on Koı; ;ııepe Universitesi Veıerin e r F~ kıılte 5i An.lIom i Anabilim Da lı . AFYONKARAH ISAR

BAliAR . ÖZDE MIR

Glrl~

Memeli hayvanlarda art. genus'un distal'indekalan extremite bölümünün arteriyel vas­kutarızasyonu a. temoratls'tn dalları olan a. sap­hena ve a. poplitea tarafından yapı lı r. Söz konusudamarların orijin seyir ve vaskufarizasyon bölgelerlevcn memeli hayvanla rı konu alan kitaplarda(Evans ve Christensen. 1969; Evans ve De La­hunta, 1971; Ghoshal, 1975: Nickel ve ark., 1981:Hudson ve Hamilton, 1993; Anderson ve Anderson1994; Barone, 1996) ve makalele rde (Ghoshal veGetty, 1970; Girgin ve ark., 1989) ayrınt ılı olarakltaoe ed ilmişti r. Laboratuar hayvanla rı ndan tavşan

(Craigie. 1969; Barone ve arx., 1973; MeNally veark., 1992; Nur ve ark., 1995) ve ral (Chlasson,1980; Walker ve Homberger, 1998) üzerinde ça­l ışan yaza rların bu bölqenin vaskular izasyonu ile il­gili verdikleri bilgilerin oldukça yüzeysel olduQugözlendi. Buna karş ın çeşitli veritabaniarında

(Blackwell-synergy, Elsevier Science Direct On­line, [Si Web of Seience, Springerlink, Wiley in­terscience) yap ılan taramalarda Ankara tavşanında

a. sepnena, a. popütea veya bu damarların vas­kurarizasyon bölgelerini konu alan bir araştırmaya

utaşuamarmş ve bu çalışma planlanmışt ı r. Plan­lanan bu çalışma ile Ankara tavşan ı nda söz ko­nusu damarların or iiln. seyir, vaskularizasyon sa­hala rı ile varsa varyasyonla rının araştı rılması veelde edilen bulguların diQer hayvanlarla olan ben­zeriik ve Iarkhlrktann ortaya konması amaç­lanmıştı r.

Materyal ve Metot

Araşt ı rmada Konya TIGEM'den temin edilentemin edilen 5 erkek, 5 dişi olmak üzere toplam 10adet erişkin Ankara tavşam kullanı ldı.

Havvanlara premedikasyon amacıyla önce 1mglkg rompun l.m.ve 5 dakika sonrada 10 mglkgketalar (ketamin hldroklorO) t m. enjekte edilerek30 dakika l ık anestezi saQlandl. Anestezi sonras ı

sı rt üstü yat ı rıla rak tespiti saqıanan hayvanlarannea alba boyunca ensızvcn yapılarak barsaklar dı ­

şarı a l ındı . Daha sonra aorta abdominaris ve v.cava cauoalts ortaya çıkar ı ldı ve her ikisine de int­raket yer leşti ri ld i. Kan ı n pıhtılaşmasını önlemek içinv. cave eaudalis'den 0,5 mglkg dozunda Na He­pann enjekte edildi. Bu enjeksiyondan sonra int­rakeller açıld ı ve hayvanlar euthanasla edildi. Da­marlarda kalan kan ın temizlenmesi için intrakeltervasıtasıyla fizyoloj ik tuzlu su enjeksiyonunu, tespitamaçlı %10 fcrmaldebit enjeksiyonu takip elli. Vas­kular sistemin ortaya çıka rılmas ı nda tatex en­ieksfycn metodundan tevoareruıcı. Bu amaçla her

52

bir hayvan için 20 ml latex ve 5 ml kırmız ı boyadan(Deka permanent 20/20) oluşan kanş im aorta ab­ccrnoans vasıtasıyla enjekte edildi. Bu I şlemler so­nucu 24 saat oda ısısında bekletilen materyaller di­seksiyon işlemle ri buyunea %1O'Iuk formaldehilIçeren havuzlarda muhafaza edildi.

Diseksjyon s ı ras ı nda Anatomi AnabilimDah'nda bulunan pens, blst ürt. makas, diseksiyonmlkroskobu (Nikon-SMZ-2T) v.b. malzemeler kul­lanıldı. Çalışma s ırasında resimler Sony DSC·F717model makine kullanılarak çekildi.

Yapılan çalışmada N.A.V. (2005)'daki terimleresas alınd ı .

Bulgular

A. temoralis. a. saphena'yı verd ikten sonra m.adduetur brevis et magnus ile m. se­mimembranosus arasından ternur'un eaudalinegeçer. Damar burada caudal olarak a. caudaüs fe·mcns distaüs'i verdikten sonra a. poplitea ad ım ala ­rak seyreder.

A. saphena'nm, a. genus descenoens'l ver­dikten sonra bacağm medleı'lnde superflciel olarakseyrettiQi (Şekil 1.2) ve t ibia'n ın distal ı /4 'ünde a.planıaris faıereue ve a. plantarla mediafis'e (Şekil

3.1,2) ayrı ldlQ ı gözlendi, A. saphena, bu seyrindecranlar duvarından sayılan 1·3 arasında deQişen dalvererek bölge fascia ve subcutanea l dokuları bes­lediQi belirlend i.

A. genus deseendens, a. saphena'nın a. fe­morafis'ten ayrıldıklan hemen sonra erentar du­varından oniio ald ığ ı ve 1 cm sonra da superticla!ve profund seyirli iki data ayrıldlQı gOrCıldu . Su­perueıe ı oann, a. saphena'nın erentartnde distalyönlü olarak seyrettiğ i ve art. genus'un lateral'indekas fascia'larına daQ ıldıQ ı gözlendi (Şeklı 1.4). Pro­fund dalın ilk olarak medtal'lnde seyretliQi m. vastusmedialis ve sonrada m. vastus intermedius'un in­sertto bötümü için güçlü iki dal verdiQi gözlendi. Buiki kas ile m. semimembranosus a rasında lig. le·morcoetenere mediate'nin medral'ine ulaşan damarburada patetla yönünde bir dal verdiOi belirlendi(Şekil 2.3). Söz konusu dalı n patellae'ye girmedenönce m. vasrus medialis , m. vastus lateraüs ve m.rectus femoris'in lnsertlo bölümlerine ve art. fe­moropatellaris'in kapsulasma daQı lan ince dallarverdiQi belirlendi. A. genus deseendens bu son dalı

verdikten sonra lig. patella'nın medlal'tnoe sev­rederek corpus adiposum tnfrapatellare'ye girdiQive bu oluşum içerisinde eklemin latera'line geçtiğ i

gözlendi (Şeki l 2). Damar bu son seyrinde verdiQisooertcıa t dalıarta lig. patelfare ve art. genus'un

Ankara TavşanındaA•• aphena ve. ..

Şekil 1: A. saphena, medialden görünüş

'-A.lemoralis, 2- A. saphena, 3- A. genus descondens, 4- 3'ün superlicial dalı, a- M. vastus medialis, b- M. adductor bre­vis et magnus. c- M. gracilis, d- M. semimembranosus, e- M. semitendinosus, f- Lig. patellae, g- M. gracilis'in fascia'sı

ı

2

5

Şe~12:A.genusdescendens

,- A. genus descendens, 2- A. saphena, 3- "in patella içir, verdiği d::.I, <:- l'in lig. patellae'yi besleyen dalı, 5- l'in me­niscus medialis'e giden dalı, 6- t'in tibiae'nin eklem yüzünden kemiğe giren dalları, a- Lig. patellae, b- Patella, c- Corpusadiposum interpatellae, d- f\1. extensor digitorum longus'un tendosu, e- Tuberositas tibiae.

53

B..\I !A R ÖZDEM IR

Şek il 3, A, sapnena'run son dallan. plantar görünüm

1- A. plantaris lateralis, 2- A. planlaris medialis, 3- 2'nin r. superficia!is'i, 3'- rami ıendinei rnetatarsales, 4- 2'nin r. pro­tundus'u, 5- A. arcuala ile A. plantaris taterslls ve I .. libialis cranialis'in :. supor1icialis'inin oluşturduğu kök, 6- Arcus plan­taris prolundus, 7- A. digitalis plantaris V. abaxialis. 8- Aa. diqitales planlares communes II-V. 9- Aa. digitales plantaresproriae, 10- Rete calcaneurn, a- Calcanus. b- Talus. c- Os rnet aıarsale ı.

Şek ı l 4: A, popl itea ve A. tibialis cranialis

1- A. lemoralis, 2- A. Iemoralis caudalis oistalic, 3- .' .. poplitaa, 4, -", 4"· A. ge.lus proximalis lateralis, 5· Aa. surales, 6- A.tibialis cranialis, 7- A. !ibialis caudalis, 8- A. gcnus dlstaltc rnedial.s, 9- A. genus distalis lateralis, 10- A. saphena, 11· A.recurrens tibialis crarıialis, 12- 6'nın proximal dalı, 13- 6'nın r. superficialis'i, a- M. semimembranosus, b- M. soleus, c· M.Ilexor digilorum superficialis, d- M. popliteus, e- M. f1exor digitorum medialis, 1- Tibia, g- Fibula.

54

Ank ara Tavşanında A.. uphe La \'I! .. .

Sel\ı1 5: R. s upe rli c i alı s ve A. dorsalis pedis

1- R. superlicial is, 2- A. dorsalis pedis, 3- A. tarsea medialis, 4- A. tarsea lateralis, 4'- A. tarsea pertorans, 5- A. arcuata,6- Aa. digiıales dorsales communes. 7- Aa. rnetatarseae dorsales, a- Retinaculum extensorum proximale, b- M. extensordigiıorum langus'un tendosu , c· M. tibialis cranialis'in tendosu, d- M. peroneus brevis'in tendosu, e· M. extensor digiliIV'ün lendosu, t- Os metatarsal e II, g- M. exlensor digili V'in tendosu.

cranial yarımının superficial oluşumlarını vas­kularize ett iği gözlendi. Corpus adiposum inf­rapatellare içerisinde verdiğ i profund dallardan ca­udal seyirli olanlar meniscus modialis ot lateralis'incranial bölümlerini beslerken (Şekil 2.5) caudodistalseyirli dalların area intercondylaris cranialis dü­zeyide tibia'ya girdiği tespit edildi (Şekil 2.6).

A. plantaris lateralis, a. plantaris medialis'eoranla daha zayıf 'olduğu ve m. f1exor digitorum fi­bularis'in tendo'sunun caudal 'inde 3 cm'lik dis­tolateral bir seyir sonunda retinaculum flexorium'unproximaline ulaşarak lateral ve distal iki dala ay­rı ld ığ ı görüldü. Damar bu seyrinde bölge deri, fas­cia, f1exor kas tendo'ları ve tarsocrural eklem kap­sulası için birçok ince dal verdiği tespit edildi (Şekil

3.1).

Lateral dal callcaneus'un dorsal yüzünden bukemiğin lateral'ine geçtiğ i ve bu esnada, ilki eklemkapsulasım geçerek talus'a giren, ikincisi calcaneusiçin besleyici bir dal verdikten sonra tuber calcanelyönünde seyreden iki dal verdiği belirlendi. Ad ı

geçen arter calcaneus'un lateral'ine ulaştığında

önce a. caudalis femoris distalis'in distal dalı ilesonra a. tibialis cranialis'in r. superficialis'inin cal­caneus yönünde verdiği dallana ve daha sonrada

55

a. arcuata'ya ait bir dalla ağ ızlaştığ ı gözlendi. Olu­şan kök ayağın lateral'inde ve m. peroneus bre­ViS' ~ .l tendosunun plantar'ında distal yönlü olarakseyrettiği ve bu tendonun insertio noktasındanhemen önce a. arcuata ile birleştiği gözlendi.Damar bu seyrinde özell ikle rete calcaneum veayağın plantar yüzünde seyreden f1exor kastendo 'la rı için birçok dal verd iği ve bu sayede hema. plantaris lateralis'in distal dalı ile hem de a. plan­taris medialis.'in rete calcaneum için verdiğ i daltarlaağızlaştığı tespit edildi.

Distal dal calcaneus'un medial'inde k ısa birseyir sonra superficial ve profund seyirli iki dala ay­rıldığı tsspit edildi. Superficial dalın özellikle retecalcaneum'un oluşumuna katıldığı gözlendi. Pro­fund dalın ise tarsal eklemi ve flexor tendo'ları vas­kularlze eden iki dal verdiği belirlendi. Bu dallardailkinin calcaneus'un medial kenarında distalolarakseyrederek tarsal ekleme dağılan dallar verdiğ i vebu ,dallardan bazılarının eklemin dorsal'inde sey­reden a. arcuata'ya ait dallarla ağızıaştığı tespitedildi. Ikinci dalın ise retinaculum flexorium'un dis­tal'inde verdiği dallarla m. f1exor digitorum lateralisve m. f1exor digitorum superficialis'in tendo'larıru

vaskularize ettiği gözlendi.

BAH AR, ÖZDEMIR

A. plantans medialis. a. saphena'nın e. plan­tane lateralls'l verdikten sonra devamı n iıeHQinde

olduğu ve aynı zamanda ayağın vas­kuıarizasyonuna kal ı lan en geniş çaplı arter olduğu

gözlendi (Şekil 3.2). Damar aynı isimJl sinirle bir­likte m. uexcr digitorum medlalis 'ln tendo'sununplantomedial'lnde tarsal ekiemi kaıettiğ i , bu esnadarete catcaneum (Şek i l 3.10) için guçlü dallar ve­rirken 2·3 Ince cana da tarsal eklemin vas­kularizasyonuna kallldlQı gözlendi. Ayrıca ayaQın

medtatince e. tarsea medlalis'e an bir dalla dagüçIU bir anastomoz yaptığı tespıt edildi. A. plan­taris mediaüs. art. tarscmetatarsae düzeyine ulaş·

lığında t, protundus ( Şekil 3.4) ve r. soperncıaus

(Şekil 3.3) olmak üzere iki dala ayrlld lOI belirlendi.R. profundus'un a. arcuata ile birleşerek arcusptantaris profundu s'u o luşturduğu göruldü (Şekil

3.6), R, superflctatls'm ise ayaqm plantar yüzündekiaa. dlgitales plantares communis'i vermek için oblikeevrıne başlamadan önce plantar'ında seyretliğ i

üexor tendo'lar için 2·3 dal halinde raml tendineimetatarsales'l verdiQi görüldü (Şekil 3.3'). A. ptan­taris mecıans oblik seyrinde sı rasıyla a. digitalisplantaris communis U-LLL, a. digitalis plantaris com­munis 1lI·IV ve a. digitalis planta ris communis IV-V'1verdiQigözlendi (Şekıl 3.8).

A. digitalis plantaris communls 11'111, bu gruparterlerin en ince lakat en uzun seyirlisi, a. digitalisptantaris communis 1I1·IV'ün en kalını ve a. digitalisplantans communis IV·V'in ise en k ısa seyirlisi ot­duğu görüldü. Bu damarların lüma ana arterden ay­rıldıktan sonra ilk olarak ayağ ın dcrsal'inde say­recen aynı Isimli arterlerle aa. inıerd igitales

vas ıtasıyla ilişkide olduklan Ikinci olarakta axial'lndebulund ukla rı eklemler ve mm. lnterossetnin lnserncbölümleri için dallar verdikleri görüldO. SOz konusuarterler bu son dalları verdikten sonra parmakların

axial'lnde seyreden aa. digitales plantares prop·riae'yi verdikleri (Şekil 3.9), bu dama rların Ise distalphalanx düzeyine aa. plantaris phalangis distansadını ald ı ğ ı tespit edildi. ll. ve 1/. parmağm aba­dal'inde seyreden damarlardan ilkinin a. planıaris

medlalis ikincisinin ise a. arcuata kaynakl ı a. cı­

gitalis plararis V abaxialis olduğu tepit edııdl (Şekll

3.7) .

A. poplltea. a. temoralis'tn a. lemoralls distatlscaudaüs'i verdikten sonraki damarın devam ı ni­teliOinde olduOu ve s ı rasıyla a. genus proximalis La·teraUs, a. genus proximalls medialis, aa. sııra les . a.genus media, a. libialis caud alis ve a. tibiaJls cra·nialis'l verdiQi gOzlendi.

A, genus proximalis lateralis, a. popl itea 'n ın

verdiQi ilk daldır . Oamar orijinlnden sonra pro·

56

ximclateral bir seyir izlediği (Şekil 4.4) ve ilk olarakdistal yOnıa os sesamoideum gastroenemius la­teraüs'e ait eklem kapsulasma dc rsal'den (Şekil

4.4') giren bir dal verd iğ i görüldO. Bu dalın hem busussam kemiğini beslerken aynı zamanda genusekıemine ulaşan dallar verd iQi tespit edildi. A.genus proximalis taterells bu dalı verdikten kı sa birseyir sonra m. vastus intermedius, m, vastus la­teralls ve m. rectus temcrts'ln insertio bölümlerineulaşan bir dal ile femur'un condylus laterafls'i üze­rinde cranial ve distal yönlü seyreden dallar verdiQigörOlda (Şeki l 4.4"), Bu dalla rdan cramat yOnlüolanları n lig. Iemoropateuare iaıerale ile birlikte sey­rederek art. temc rcpatenarts'ln. d ista l olanların iseart. Iemorotıbiaüs'in kapsurasma girdiQi beür tenoi.

A. genus proximalis medialis, a. poplitea'nın m.gastrocınemius'un eaput tateralis'i ile caput me­dlatis'tntn origo bölümle tt a rasına girdikten hemensonra ayrıldı ğ ı ve labellae yönunde ilerlediği qö­röıo ü . Damarın adı geçen sesarnold kemiOin lemurııe yapllQ ı ekleme, bu kemikten orijin alan kas ın

origo b ölümüne. m. semimembranosus'un lnsertiobölümüne ve distal seyirli dalları ile de art. le·morotlbialis'in kapsulasma u l aştlQı tespit edildi.

Aa. surares. e. popfltea'nm orijininden m. pop.Iiteus'a kadarki seyrinde caudal duvarından ayrı lan

sayıları 2·3 arasında değişen arter olduQu gOruldu(Şeki l 4.5), Damarların distal bir seyir Izleyerek m.gastrocnemius'un caput lateraüs ve medialis'i ara­s ına girdikleri ve bu kas ile m. flexor digitorum su­perflclalis'ln origo bölümlerine dallar verdiQi tespitedildi.

A. genus medta'mn . fossa inle rcondylaris'in ca­udal'inde a. poplitea'dan orijin alarak art. genus'uneklem kapsulasma girdiğ i ve hemen sonra distal vecranial yönıü iki data ayrıld ı ğı görüldü. Distal dalmeklem kapsu las ın ın lig. cruciatum caudal'e ile ilişkili

kısmından bu Ugament ile lig. menuscotemcrate'ye.cranial dalın Ise fossa interccndylans'in dorsal du­vanm takip ederek l:g. oruciatum cranlaıe'ye da­Q ı ldlQ ı ıescu edildi. Bu son dal ın aynı zamanda a.genus descandens'ln söz konusu bölge Için verd iOidaUa a{ı lz laştlOI tespit edildi.

A. tibialis caudalis' in, a. tibialis cranialis'e oran­la daha zayı f ve kısa seyirli olduQu ç ö rüıoö . Da­marın m. popllteus'un caudal'inoe dtstotateral k ısa

bir seyir sonra bu kas ile m. llexor digi ıorum la·ter:ı lis' i. ~ aras ına girdiQi gözlendi (Şekil 4.7). Bu ikikasa ve m. flexor digitorum superfieialis'e daJlar ve·rerek distal yönde seyreden damarın ve son dal·larının m. llexor dlgitorum lateralis ve m. Ilexor di·gitorum medialis'in tendolarlna eş l i k etıiQ i tespit

Ankara Tal' la nında A, SlI piı("na ve.. •

edild i. A. libialis caudatis'tn. orijinini takiben önce a.genus disıal is lateralts'i sonra m. gasırocnemius'uneaput ıatereus'mın origo bölümüne giren ve en son

·olarak da m. scteus'u vaskutanze eden bir dal ver­diOi tespit edildi.

A. genus distalis ıateralis'jn, orljininden sonram. pop liteus 'un caudarlnee taterate yOneldiOl ve bukasın arijin tendo'sunun distannde tibia'nın cond·ytus taterajs'lne ulaşıığı gOzlend i (Şekil 4.9),Damar burada condylus tateraus'een baŞlangıÇ

alan kastarın origo bölümleri için distccraruat yOnlübı r dal verdikten sonra eşlik elliOi Iigamenlle birl iktean . temarOhbialls'in eklem kapsulasma ulaşlıOI be­Iirlendi. Bu son daim biri eklem kapsulasında su­perüctal diOeri profund sey reden ikl data aynldlOIgOrOldO, Superflclal dalın lig. ecueterale lateraıe'yi

veskutar tze eden dalları verdikten sonra 8. genusdeseendens ve a. genus proxlmatia Iateralls'ın cal­la rı yta aOızlaşllOı ç ö aıe nor. Prolund daim Ise me­nuseus laıeraüs'e u laş l lO I tesp it edildi.

A. ıeıaus craniaüs 'in. a. genus distafls me­dialis'l verdikten sonra m. poplileus ve m. Ilexcr di­gitorum tateraüs ile lemur arasındaki distolat eralseyrinde a. recurrens tibtafls eranlalis ve a. nutriciaossis fıbularis'l verdiğ i gözlendi.

A. genus distalis mediabs'in, a. tibialis cra­nialis'in medial duvarından ayrıldığı ve m. qast­rccnemıus'un caput lateralis'inin craniarinde me­dialolarak iler1ediği gOrOldü. Damar m.semimembranosus'un ınseruc'su düzeyine utaş ­

Iığ:ında biri eklem kapsurasma dioeri ise m. f\exordigitorum medialis'in origo bölümOne dağ ılan ikidala aynıdığ ı tespit ed ildi (Şekil 4.8).

A. recurrens !ibiali s eranlalis'in, a. tibialis cra­maus'ln duvarı ndan orij in aldığı ve art, ti·btcübuaris'tn ventrarinda membrana tnterosseacrurıat dele rek erus 'un cramal'ine geçhOi belirle ndi( Şe ki l 4. 11l. M. peroneus ıongus ve m, extenscrdigili V'in orijin bölümlerine dalla r verdikten sonram. extensor digilorum Jongus'un orlj !n tenoo'su eş­

IiQinde dorsal yönlü olarak ine. extensoria'yı ka·teniğ l gözlendi. Dama r bu seyri ile hem adı geçenkas tendo'sunu vaskularize eUiOi, hem art.genus'un kapsulasma verd iOi dallar1a bu ekJeminvaskularizasyonuna katıldığı tespit edildi .

A. nulticia ossis l ibularis'ın, a. reeurrens ıiblalis

eranialis'in ori jininden hemen sonra, ikisi erkek 3hayvanda ise bu damarla ortak bir kOkhalinde a. tl·bla lıs eranlalis'den orijin aldığ ı görüldü. Orij inini ta·kiben obIlk bir seyir1e membrana Interossea cruris'jçapraztavan damarın, libuta'nm faeies media tis'inetftaştlOI ve dıstal kısa bır seyir Izledikten sonra bu

57

kemiğe girdiai tespit edild i.

Ankara tavşanmda libula'nın, noia'run margotateraüs'inin ortas ı düzeyinde bu kem ikle tamamenkaynaŞtı{1' ve iki kemik arasındaki boşluk proximalve distal'de açıkl101 bulunan membrana interasseacrune taralından kapatıldığ ı gOrOldü. A. tib&alis cra­nialis proxımal açıklığm caocanoce bu açıklıklan vedislal açıklıkta geçen i kı oana ayrı larak ossa cru­ris'in crenictaterarine geçtiği tespit edıld i (Şekil

4.B). Proximal dalın , ilk dalını m. peroneus brevisile m, extenscr digltorum late ralis 'in venterl içinverdiOI gOrOldü. Sonra m. peroneus brevis ile tibiaa rasında kısa bir oblik seyirte m. extensor djgltorumlongus ile m. ubialts cranıaıts'ın medial kenarına

ulaştlOI belirlendi (Şekil 4.12). Damarın burada vas,kularizasyonundan sorumlu oldu{ıu m. extensor di·gitorum ve m. libialis cranlafls'e sondalarını ver­meden önce m. extenscr digitorum ıongus Ile m.peroneus longus et brevis arasında d isıal olarakseyreden r. supe rficialis'l verdlOi gOruldu (Şekil

4 .13).

A. supertciaıis 'ln, m. peroneus longus el bre­vis için ince bir dal verdikten sonra bu kasların ıen­

doları ile m. extersor dig itorum IOngus arasmda dts­lo talaral olarak 11er1ediOi ve tıbia'nın distal 113'0dOzeyinde lascia cnms'e ulaşllOI gOrOldO. Buradaperoneus grup kas tendo1arının meclial'inde sey­rederek rete cajcaneum'a kalılan güçlü bir dal ver­diQi tespit edil dI. R. superl iCIalis bu dalı verd iktensonra supe rficial olarak maheus taıerans yOnOndeverd iOi ince dallar nem tibia'nın extremltas cıs­

taüs'inln lateralinde bulunan oluşumlan beslediOihem de a. corsaus pedis'in a. tarsee laterahs'l ve a.saphena'mn dalı olan a. ptantans laterahs ile aOız·

laşt l OI tespit edildi. R. supe rüclaüs. retmeculurn ex­tenserrum proxlmale'nin lateral'inden art. tar­sometatarsea düzeyine kadar m. exıensor

digitorum longus'un tendo'sunun dcrsennde sey­retliOi ve bu seyri sırasında art. tersi için meoia! velateral yönlü dallar verdi{ı i gözlendi (Şekil 5.1). R.supe rticialis art . tasometal arsea dOzeyinde aa. di·gitales dorsales eommunes ILן·11 , aa. digitales dor­sales eommu nes 1lI·IV ve aa. digi lales dorsaleseommunes IV· V olm;:ık Oıere 3 ana dala ayrıldığ ı

belirlendi (Şekil 5.6).

Distal dal, a. tibiaı i s eraniatis 'ln devamı gO'rümünde olan damar membrana interossea eru'ris1n eaudal'inde fjbula ile tıbia 'n ın kaynaşma nok·las ına ulaşmadan önce a. nutticla !ibiae'yl sonratibis' nın eaudal'inde distal seyi rll ince bir dal verdiOigOzlendi. Damarın devamının membrana in·terossea eruris 'in distal açlldlOından tjbia'om faeiaslaleralis'ine geçtiOI gözlendi (Şekil 4.6). Once m.

BAHAR. ÖZDEMIR

peroneus brevis altında kısa bir seyir Izleyen ca ­marın m. extensor digiıorum Iongus ve m. tibialiscranialis1n tendo'tan ile retmaculum extensoriumproxima lis'j geçtiQI ve a. dorsalis pedis adın ı aJch!}1görüldü..

A. dorsalis pedis'ln, retinaculum extensorumproxlmale'yi m. extensor d ig iıorum Iongus tenco'sualtında geçtikten sonra sıras ıyla a. tarsee rrecleus,a. tarsea ıaterans ve a. arcuaıa'yı verd iOi gözlendi(Şekil 5). Damann devamı ise ince bir dal hal indereunacuıum axtensorum distale'n in medianndengeçtikten sonra aa . metaıarseae dersetes ii olarak ,iki diş i hayvanda ise aa . metatarseaa dorsales LL-IIIolarak iki dala ayrıld ı!} ı , bu dalların Ise aya!}ın plan­larında seyreden arcus planıaris profundus'a aildalla rla a!}ızlaştı!}ı respf edildi.

A. tarsee mediaıis'ln. a. dorsafis pedis'in me­dial duvarından ayrıldlQı ve tarsal eklemin medialbölümünü vaskuıanze eden dallar verirken güçlübir oahyla da a. plantane medialis ile aQ ızlaştlQı gö­rüldü (Şekil 5.3).

A. tarsee ıaterahs'in (Şekil 5.4), a. tarsea me­dıaus'e oranla daha güçlü oldugu ancak bir dişi

havvanda a. arcuata'dan orijin akhgı gOzlendi. Da­marın talus ve ceıceneus'un dorsarinde lateralyOnJü olarak seyrell igi ve lig. collaterale ıerereıe

loılOurn'un alt ından geçerek a. plantaris ıateraüs'e

ve a. libialis crania lis 'in r. superf idalis'ine ait ikidalın Oluştu rduQu köke katılarak bir arcus şe­

kiJlendırdiQi görüldü. A. tarsea Iaterens 'lu 'teyr.ndeeklem kapsulas ı Için proximal seyirli 2·3 dal ve-­rirken planlar yOnlO olarak talus ve calcaneus ara­sından geçen ve a. planıaris laterafis'ln profund dal ı

Ile a!}ıZlaşan r. partorantes tarsl'yt verdiQi tespıt

edildi (Şekil 5.4').

A. arcuata'nm , a. co rsaus pedis 'in verdiOi engüçlü dal oldu{)u ve rn. extenscr digito rum ton­gus'un tendosu altında relinaculum extensuriumdistale'yi geçtikten sonra art. tarsi'yl cbük otare'c ka­ı elli(ı i ve m. percneus brevis'in Insertio'sunun pro­xtmotaıerarmde a. planıaris taterelts'e ait bir da­lında kahld lOI ortak kök Ile aO ı zlaştıg l belirlendi(Şeklı 3.5,5.5). Damarın bu seyrinde distal yöndemetatarsus' la rın dorsal'incle seyreden aa. me­tatarseae dorsa les III ve IVO iki hayvanda ise sa­dece as . metatarseae dorsa les IV'O ve art. tar·sometatarseae'nin ilgili bölümünü vaskularize eden2·3 dal verdiOi gözlendi (Şekil 5.7). A. arcuata a.plantalls IaleraJis ile a{ıızlaşııktan sonra oluşan

ortak kök distal ve planlar yOnlü iki data ayrıld lQı

belirlendi. Distal dalın os melalarsale V in plan-­tatale ralinde a. dlgilalis planıaris V abaxialis olarak

58

art. melalarsophalangea'ye kadar ilerlediOt buradaa. ptanteris mecıens ile aOızlaşan bir dal verdiktensonra ince bir dalolarak abax ial seyrine devam eL·1iOi gözlendi (Şekil 3.7). Planlar dalı n ise kısa birseyir sonra mm. tntercssernin origo bölüml eri ilemetatarsus'lann extremilas proximalis'leri arasında

a. pıantens medialis'in r. profundus'u He aOız­

taşarak arcus ptantans profundus'u oluŞlurduOu

gOzlendi (Şekil 3.6). Arcus pıantans profundusplanıar yOnde mm. inıerossei ve m. abductor digitiII·V' j besleyen dallar ile distal yönde aa. me­tatarsese planlares II-IVÜ verd iOi gözlendi. Bu sondalın orijininden hemen sonra metatarsus'tar içinaa. nutnelae'yI verdi!}; tespit edild i. Aa. metatarseaeplantares IHV metatarsus'lar arasında seyrederxenbu kemiklerin dorsaI'inde seyred en ve aa. me­tatarseae dersares IHV ue aOızlaştıktan hemensonra aa. digiıalis plantares commun is 1I·IV·ün, aa.digitales dorsales communis II·IV lte anastomozunusaOlayan dallara katıld ıO. belirlendi.

Tartışma ve Sonuç:

Ankara tavşanmda. a. saphena'nın tavşaraaroa

(McNaııy ve ark. 1992; Barone, 1996) bildirildiOigibi a. femoralis'den ayrılan canatm en kalın ve enuzun seylr lisi OlduQu gOzlendi. Barone (1996) da·marın e. genus descendens'j verdikten sonra m.sartorius ile m, gracilis aras ından geçerek sonkas ın fascia'sının meo.arlnde disıaı seyrine baş­

ladlOım \'0 a. planıaris medıaüs ile a. plantaris ıa ­

terens'e ayrı lmadan önce t , calcanei'yi verdiOini bil­dirmişlerd ir. Sunulan çalışmada adı geçen damarı n

m. gracilis'in tascıasrrnn içerisinde seyretıi!} i ve r.eaIcanei'n in 3-4 dal halinde a. plantaris la­teralis'den ayrıld lOI belirlendi.

A. genus descendes'in tavşanda (Craigie,1969; McLaughlin ve Chiasson, 1990; McNaJly veark., 1992: Nur ve ark ., 1995), evcil memeli hay­vanlarda (Ghoshal ve Getly, 1970: Nickel ve ark.,1981: Senalter. 1992) oklukirpide (Yilmaz ve Katan.2001), chilchillada (Eken ve arx., 2005) a. Ie­moralis'ten başlangıç ald ıg ı b ildirilmiştir. Ancak An­kara tavşamoda bu damarın tevşance (Barane veark., 1973: Barone 1996) bildirdiQl gibi a. sap­hena'dan orijin akjlQ ı ve IlteratOrde (Craigie, 1969:Ghoshal, 1975; Ncxel ve ark., 1981; McLaughlinve Chiasson 1990: McNally ve al1<., t 992: Nur veark., 1995: Dursun, 200 1) blldirilenIere ek olarakcorpus adiposum Inlrapalellare'de verd iOi dallarlatibia'nın extremllas proximalis'inin vas·kularizasyonuna katıldıg ı ıespit edildi.

A. plantaris lateralis ve a. planıaris medialis os

Ankllrlı Ta \' ~anın d:,ı A. Saphena ve.••

cajcanei'nln medial'ind e kedi (Hudson ve Hamilion1993), köpek (Evans ve Chrisıensen, 1969), ru­minant, sus ve equide de (Nlckel ve ark., 1981) a.sapnena'run r. caudalis'inden, Insanda (Barone ,1996) a. tibialis postenor'dan. çalışmamızda isetavşanda (Barone ve ark., 1973; McNally ve ark.,1992; Nur ve ark., 1995) bildirilenlerden daha pro­ximarde a. saphana'dan başlang ıç aldlOI tespit edü­di. Nur ve ark.(1995) a. p lanıaris lateralis 'ln . m. fle·xcr digiıorum brevis'l geçt ikten sonra deriyedaQılan super1icial ve tımaQın Osı tarafında uer­leyerek arcus plantaris'l ojuştu ran profund seyir1l Ikieaıe aynldlQınl bildirmişlerdi r. Ankara tavşanında

bu damarın önce distal ve lateral seyini iki caıa ,

sonra da distal dalın supertciat ve profund seyirliiki dala ayrıldlOI tespit edikfi. Oamann bu dalları ilea. tarsi ve bu eklemin ptantar'mdan bulunan ten­dOvagina ile tıexcr tendo'ıann beslenmesinden so­rumlu oIduOu görüldu .

Nur ve ark. (1995) a. planıaris medialis'in su­pertciat ve prol und Iki oaıa ayrıldlQını, Dk dalın de­riye dallar verirken profund daIla da anastomozyaptlQml, ikinci dalın ise a. ptantans tateraüs ile bir­leşerek arcus pıantans'l oIuş turduQunu bü­dirmişlerdir. Mcnally ve e rk , (1992) bu damrın art.tarsi'yi katedene kadar verdiQi dalların arcus dcr­salis proxımehs. meciahs ve distans olmak üzereuç arcus yapııOın ı ve damarın devamının tek bir dalhalinde ayaQın p lantar ı nda seyrettiQlni bil­dirmişlerchr. Sunulan çalışmada bu damarın tav­şeoce (Barone ve ark., 1973; Barone. 1996) bil·dirildiQi gibi art. tarsl düzeyinde eklem için ve retecalcaneum için dalla r verdik ten sonra an . tar­sometatarsea düzeyinde r. prolundus ve t , su­perucialls olmak üzere Iki caıa ayrı ldlOI gözlendi. R.protundus'un a. arcauata ile birleşerek arcus plan­taris protundus'u ofuşturdu ğ u . t , sucerücrens'rn iseHexcr tendo'lann planlar'ında oblik bir seyir iz­leyerek a, dig iıal is plantaris communts lt-v'i verdiQitespit edildi.

Tavşanda (Barone ve ark., 1973; Barone,1996), kedide (Hudson ve Hamillofl1993), kOpekte(Evans ve Christense n, 1969; Ghosbal. 1975), bil­dirild iQi gibi Ankara tavşanmda da a. lemora lis'infossa popltteae'de a. caudalis temorls distalls'l ver­diklen sonra a. pcplitea ad ı n ı alarak seyrettiQi göz­\endi. Ancak bazı yazartar (McNally ve ark., 1992;Nur ve ark., 1995) ıavşanlarda a. caudalis lemorisdisıalis'in a. poplilea'dan onjin aldlQım bil­d irmişlerd i r.

Araşt ı rmada; a. poplilea'nın , 8 . tibialis cra.nialis ve 8.tıbiali s caudalis'e ayrılıncaya kadarkiseyrinde verdiOi dalların seyir ve vaskularizasyan

5.

bölgeler inin tavşan (McNally ve ark., 1992; Nur veark., 1995; Barone. 1996) , camiver (Ghoshal ,1975; Sene ller. 1992), sus ve equide (Nlcket veark., 1981) için bildirilenler ile yakın bir benzerlikiçinde olduCu gözlendi. Ancak rete articulare genusve rote patellae oluşumu hakkında, gerek çal ı şma

bölgesinin küçük olması ve gerekse metodunuygun olmamasından dolay ı , yeleni bilgi elde edi­lememişti r ,

Ankara tavşanında, a. libialis creruans'in tav­şanda (McNafly ve ark., 1992; Barone. 1996) bil­dirildiOI gibt membrana interossea cru rts'l proximalve distal iki cana geçtiQI gOzlendi. Proximal dalın

eldensor kaslan vaskutarize ederken, distal yöndeverdiQi r. supertcıaus'ın de a. digital js dcrsa üs com­munls II-Ve orijinini oluşturduOu gOzlendi. Distaldaim ise m. tibialis cranlaüs ve m. extensor di­gıtorum kıngus 'un altında retinaculum extensoriumproximale'yi geçtilden sonra seyrine a. dorsatispedis Olarak devam elt iOi gözıendi.

Sonuç Olarak; a. sapnena'nm Ankara tav­şanında verdiOI 8 . genus deseend ens ile an.genus'un beslenmesine katrhrxen ası l fonk­siyonunun planlar'ında seyreniOI ayaQ ı hem vas­kulanze etmek hemde korumak olduQu gö­rülmüştür. A. pcputee'om ise asıl fonksiyonunun art.genus, ossa cnms ile üexcr ve extensor kaslanvaskulariıasyonunu saQlarken kısmende ayaOmbeslenmes ine ya rd ımcı olmak olduQu görülmüş tür.

Yapılan çanşmaca cinsiyelle r arasında bir larklılık

tespt edilmezkan elde edilen bulguların Yeni Ze­landa tavşam üzerinde çalışan baz ı araşt ırıcı ların

bildirdikleriyte yakı n bir benzerlik içinde olduCu tes­pit edilmiştir.

Kaynaklar

Anderson, W.O., Anderson, B.G . (1994). "Aııas ol CanineAnaıomy" lea & Febiger, Printed in tne USA.

aercne. R. (1906). "Anolomie Comparee des Mem­mileıos ücmesıtcues" . Tome 5, Angiologie, Edilio nsVigOl Freres, Paris.

Barone , R., Pavaux, C., BIin, P.C .• eec. P. (1973). "Aııas

D'Analomie du tapin", Paris: Masson & çıe., pp. 114­13.

Chiasson. R. B, (1960). Labcratory Anatomy ol theWh ile Ral". oC th ed. Dubuque: Wm _C. Brcwn Publishers,p.59-73.

Craigie. E.H, (1969) . "Senlay's Pr3Ctical Anaıomyol theRabbir, Eight ed., University ol Toronlo pt"eSS,Toronlo.

Dursun , N. (2001). Atardamar1ar. "Veteriner Anatomi ır,

7, baskı, Medi.san Yayınevi Ankara.

Eken, E., Besoıuk, K., Teke, B.E. (2005) . An analomical

DAllAR, ÖZDEMIR

study on the conlormation ol the femoral artery in Chinc'hille lanigera, Revue Med veı.. 156, 10,506-508.

Evans, H.E., Chrislerısen , G.C. (1969). -MiJlers Anatomyol The Dog". Second edilion, W. B. Saunders company,Philadelphia.

Evans, H.E., delahunla A. (1971). -Miller's Guide to theDissection of the 009-, W. B. Saunders Company, Phi­ladelphia, london, Töronte.

Ghoshal, N.G. (1975). Camiver Heart and Artertes. in"Sisson and Grossman's the Anaıomy ol the DemesucAnimals-, VoL. 2, 5th edn. Philedelphia: W. B. SaundersCo.

Ghoshal, N.G., GetlV, A. (1970). Comparali....e mcrp­hological sıudy ol the major arterial supply lO the pelYi<:limb of the domes tic animala. ZbL vet . Med. A. 17, 453'470,

Girgin, A. , Bilgic, S., Karadağ , H. (1989). Akkaraman ko­yunu ve Kı l keçisinde arka bacak arterta'lan üzerindekarş ılaştırmal ı anatomik araştırmalar. Doğa Tu Vet. veHay. D. 13,2,1989,123-135.

Hudson, L.C., Haminen W.P. (1993). "AUas ol senneAnatomy ter vete noenens'' , W. B. Saunders Company,Philadelphia.

ınal , ş . (2000). Tavşan Yet i şt i riciliği Ders Notlar ı , Erişimtarihi: 0211212006 httpj/veter iner.seıcuk .edu. ırlve terine r/

ncr.scrwrvsn.nun

Mclaughlin, CA, chresscn. R.B. (1990). ' t .eccretcry

60

Anatomyol the Rabbit- , am edn. Oubuque: Wm. C.Brown Publishers, pp. 65-67.

Mcnally, MA, Smail, J.e., Mollan, RAB., Wilson, O.J.(1992). Arterlographic stUdy ol the rabbi! ıcwer limb.Anal. Ree. 233, 643·650.

Nickel, R., Schummer, A., Seilerle. E. (198 1). "Ihe Ana­lomy ol the Domeshe Animals", Vol. 3, Berlin: VerlagPaul Parey.

Namina Analomica Veterinaria (2005). Preparel by IheInternational Committes on veterlnary Gross AnatarnicalNomenclatuee and Authoriıed by the Ceneral Assamplyol the Wond Association ol Veterinary Anatomists. Pub­Hshed by the Edilorial Commitıee Hermover. Columbia,Gen!. Sapporo..

Nur, I.H., Karadağ, H., Arı , H.H'" Ozüdoğru, Z. (1995).Yenı zelanda tavşanlarında arka bacak arteria'la rı üze­rinde makroanatomik ve subgros araşt ırmalar. Y.Y.O.Vet Fak. Oerg. 6 (1' 2),38·45.

Sehaller, e. (1992). "ıırustıatod Veterinary AnatomicalNomenelaturo". (With the eecperann of ConstantinescuMG, Hane! RE, Sack WO. Sehaller 0 , Paul Simoens andde vee NR), Ferdinant Enke Verlag, Stuııgart .

Walker, W.F., Homberger, D.G. (1998). Anaıomy andötssecncn ol the Rat, 3th edn. New York: W. H. Fre­eman and Co.

Yilmaz, S., Karan, M. (2001). The anatomyol the artertatsupply ol the pelvic limp ol the porcupine (Hystrix cns­tata]. Acta veıennaria. Vol. 51. no. 4. 261-268.