267

Słupskie Prace Biologiczne

Nr 14 ss. 267-274 2017 ISSN 1734-0926 Przyjęto: 10.12.2017

© Instytut Biologii i Ochrony Środowiska Akademii Pomorskiej w Słupsku Zaakceptowano: 18.01.2018

ZARAŻENIE ŚLEDZI LARWAMI ANISAKIS SPP. W WYBRANYCH PUNKTACH SPRZEDAŻY RYB

W KOSZALINIE I OKOLICACH

ANISAKIS SPP. INFECTION OF HERRING IN SELECTED SELLING POINTS OF KOSZALIN

AND SURROUNDING AREA

Małgorzata Dubik1 Mykola Ovcharenko1,2 1Akademia Pomorska Zakład Zoologii Instytut Biologii i Ochrony Środowiska ul. Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk mykola@twarda.pan.pl 2Zakład Bioróżnorodności pasożytów Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego PAN ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa

ABSTRACT The aim of this study was to determine the prevalence of Anisakis larvae in fresh

herring being sold in Koszalin and the surrounding area. The paper discusses the re-sults of parasitological section of 240 fish specimens purchased at three outlets lo-cated in Koszalin and fishing port Unieście and Kołobrzeg. The highest prevalence (26.8%), was recorded in fish purchased in the fishing port Unieście. It was ob-served increase in parasite larvae in the spring and autumn, winter and fall in the summer. A positive correlation between the intensity of infection and the total length of the fish was noted.

Słowa kluczowe: Anisakis spp., śledź bałtycki, punkty sprzedaży Key words: Anisakis spp., Clupea harengus, marketing points

268

WSTĘP Nicienie z rodzaju Anisakis są pasożytami układu pokarmowego rybożernych

ssaków morskich. Żywicielem pośrednim Anisakis występują skorupiaki morskie, głównie eufauzje (Euphausidae). W cyklu rozwojowym Anisakis występują także żywiciele parateniczni, którymi są ryby planktonożerne i głowonogi zjadające sko-rupiaki, zawierające inwazyjne larwy. Dotyczy to także ryb drapieżnych, u których inwazyjne stadium larwalne zostaje przenoszone z ryb planktonożernych. Ze względu na częste występowanie Anisakidae w tuszach śledzi bywają one nazywane robakami śledziowymi (Guz i in. 2005). Zarażenie człowieka najczęściej odnotowuje się w kra-jach, gdzie istnieje tradycja jedzenia surowych, słonych lub wędzonych ryb (Ishikura i in. 1993). Występowanie larw Anisakis stwierdzono w rybach morskich pochodzą-cych zarówno z Atlantyku, jak również z Morza Bałtyckiego (Rokicki 1972). Identyfi-kacja stadiów larwalnych Anisakidae jest trudna i możliwa często jedynie z wykorzy-staniem metod molekularnych. Blisko spokrewnione gatunki z rodzaju Anisakis których stadia larwalne L3 pasożytują u ryb morskich, często oznaczane są jako Ani-sakis simplex sensu lato (Nematoda, Ascaridoidea, Anisakinae). Grupa obejmuje ga-tunkiA. simplex (Rudolphi, 1809) sensu stricto, A. pegreffii Campana-Rouget et Bioc-ca, 1955, A. typica (Diesing, 1860), A. ziphidarum Paggi et al., 1923), A. brevi-spiculata Dollfus, 1968, A. paggiae Mattiucci et al., 2005, A. kuekenthalii Cobb, 1889, A. rosmari Baylis, 1916, A. schupakovi Mosgovoi, 1951 i A. typica (Diesing, 1860) (Longshaw 2012). W polskiej strefie Bałtyku wykazano występowanie dwóch subpo-pulacji A. simplex: atlantyckiej i pacyficznej (Rokicki 1972; Kijewska i in. 2009).

Anisakidoza człowieka wywołuje dolegliwości ze strony przewodu pokarmowe-go. Może powodować także uogólnioną reakcję anafilaktyczną (Baeza i in. 2001). Objawy choroby mogą pojawić się już po kilku godzinach od zjedzenia zarażonej ryby, gdy larwy pasożyta lokalizują się w żołądku, lub po 1–5 dniach w przypadku umiejscowienia w jelicie (Van Thiel 1960; Van Thiel i in. 1960, 1964; Smith 1978; Bouree i in. 1995). Anisakidoza może też wystąpić w postaci płucnej ostrej lub przewlekłej (Guz i inni 2005) . Rzadko anisakidoza może dotyczyć również innych narządów: śledziony, wątroby i trzustki. Coraz częściej opisywane są przypadki wy-stępowania alergii na larwy L3 Anisakis spp. u ludzi po spożyciu nawet prawidłowo przygotowanych ryb. Udowodniono, że alergeny larw L3 Anisakis spp. są termo-oporne (Caballero, Moneo 2004). Do chwili obecnej opisano ponad 20 tys. przypad-ków anisakiozy (Bliska-Zając i in. 2012).

Celem niniejszej pracy jest sprawdzenie możliwości występowania larw nicieni z rodzaju Anisakis w śledziach zakupionych w punktach sprzedaży w Koszalinie i Ko-łobrzegu.

MATERIAŁ I METODY BADAŃ

Materiałem do badań było 240 tuszek śledzi zakupionych w trzech punktach

sprzedaży ryb (ryc. 1). Śledzie pochodziły z połowów dokonanych w polskiej strefie ekonomicznej Bałtyku. Materiał zbierany był od stycznia do grudnia 2014 roku. Ry-by kupowano raz w miesiącu. Z każdego punktu sprzedaży badano po 20 losowo wybranych ryb.

Ryc. 1. Lokalizacja punktów zakupu śledzi poddanych analizie parazytologicznej. Putarg w Koszalinie; punkt 2 – port rybacki w UnieściuFig. 1. The location of purchase places of herringket in Koszalin. Point 2 – fishing port in Unieście. Point 3

Każdą z nich mierzono i badano na obecność larw nicieni w oparciu o wyniki se

cji parazytologicznych. Wyizolowane larwy utrwalano w płynie zawierającym 9 części 70% etanolu i 1 część gliceryny. Larwy identyfikowano na podstawie cech strukturanych podanych przez Grabdę (1981). Pierwszym miejscem, kupna ryb był rynek w Koszalinie, do którego przywożono ryby z portu rybackiego Kołobrzeg. W tym punkcie zakupiono śledzie dwukrotnie, 11 stycznia i 16 lutego. Punkt sprzedaży znaduje się przy zbiegu ulic Staffa i Zwycięstwa. Drugimrybacki Unieście, gdzie kupowano śledzie 22 marca, 18 kwietnia, 6 maja, 1 sierpnia, 10 września, 4 października, 8 listopada i 28 grgu zakupiono śledzie 11 czerwca i 16 lipca (tabela 1).

WYNIKI I DYSKUSIA

W wyniku przeprowadzonych badań wykazano obecność 214 larw nicieni

sakis w 54 z 240 sekcjonowanych osobników śledzi o długości całkowitej 10Większość larw odnotowano w jamie ciałanadami (ryc. 2). Intensywność zarażenia tuszek śledzi larwami nicieni wynosiła 3,62 + 2,19 (1-21) osobników larw w jednym zbadanym osobniku ryby. Zaobsewowano pozytywną korelację pomiędzy intensywnością zarażenia zbadanych ryb larwami Anisakis a długością całkowitą ryb. Nie odnotowano zarażenia ryb o długści całkowitej poniżej 14 cm. Największą liczbę larw odnotowano u ryb o długości powyżej 24 cm (tabela 2).

Średnia ekstensywność zarażenia wyniosła 22,5%. Największą ilość larw zarejstrowano w rybach nabytych w porcie rybackim w Unieściu (56,8%); w Koszalinie zarejestrowano 27,5% zbadanych ryb zarażonych larwami L3. W Kołobrzegu na 40 przebadanych osobników śledzi nie odno

269

Ryc. 1. Lokalizacja punktów zakupu śledzi poddanych analizie parazytologicznej. Punkt 1 – port rybacki w Unieściu; punkt 3 – port w Kołobrzegu

of herring for parasitological analysis. Point 1 – mar-fishing port in Unieście. Point 3 – fishing port in Kołobrzeg

Każdą z nich mierzono i badano na obecność larw nicieni w oparciu o wyniki sek-cji parazytologicznych. Wyizolowane larwy utrwalano w płynie zawierającym 9 części

gliceryny. Larwy identyfikowano na podstawie cech struktural-Pierwszym miejscem, kupna ryb był rynek

w Koszalinie, do którego przywożono ryby z portu rybackiego Kołobrzeg. W tym tycznia i 16 lutego. Punkt sprzedaży znaj-

duje się przy zbiegu ulic Staffa i Zwycięstwa. Drugim miejscem zakupu ryb był port rybacki Unieście, gdzie kupowano śledzie 22 marca, 18 kwietnia, 6 maja, 1 sierpnia, 10 września, 4 października, 8 listopada i 28 grudnia. W porcie rybackim w Kołobrze-gu zakupiono śledzie 11 czerwca i 16 lipca (tabela 1).

WYNIKI I DYSKUSIA

W wyniku przeprowadzonych badań wykazano obecność 214 larw nicieni Ani-z 240 sekcjonowanych osobników śledzi o długości całkowitej 10-27 cm.

Większość larw odnotowano w jamie ciała, głównie pod otrzewną lub między go-yc. 2). Intensywność zarażenia tuszek śledzi larwami nicieni wynosiła

21) osobników larw w jednym zbadanym osobniku ryby. Zaobser-pomiędzy intensywnością zarażenia zbadanych ryb

a długością całkowitą ryb. Nie odnotowano zarażenia ryb o długo-kowitej poniżej 14 cm. Największą liczbę larw odnotowano u ryb o długości

sywność zarażenia wyniosła 22,5%. Największą ilość larw zareje-strowano w rybach nabytych w porcie rybackim w Unieściu (56,8%); w Koszalinie

zarażonych larwami L3. W Kołobrzegu na 40 przebadanych osobników śledzi nie odnotowano występowania larw Anisakis.

270

Tabela 1 Wykaz punktów sprzedaży i wyniki analizy zarażenia śledzi larwami Anisakis

Table 1 List of sales points with results of study the herring infected by Anisakis larvae

Punkt sprzedaży

Data pobierania materiału

Liczba przebadanych

tuszek ryb

Liczba zarażonych

ryb

Liczba larw

Średnia liczba larw

w rybie

Ekstensywność zarażenia (%)

Koszalin 11.01.2014 20 11 86 7,8 55 16.02.2014 20

Unieście 22.03.2014 20 10 38 3,8 50 18.04.2014 20 11 38 3,45 55 06.05.2014 20 10 23 2,3 50 01.08.2014 20 10.09.2014 20 04.10.2014 20 08.11.2014 20 3 5 1,7 15 28.12.2014 20 9 24 2,7 45

Kołobrzeg 11.07.2015 20 16.07.2015 20

Razem 240 54 214 3,62 22,5

Tabela 2 Intensywność zarażenia larwami Anisakis ryb o rożnej długości

Table 2 Intensity of infection of fish of different measurements by Anisakis larvae

Długość ryby standardowa (cm.)

Liczba zbadanych osobników

Liczba wyizolowanych larw

Anisaks

Średnia intensywność zarażenia

(egz. w osobniku) 10-14 3 – – 15-17 49 5 0,1 18-20 100 18 0,2 21-23 57 79 1,4 24-26 29 91 3,4 27 2 21 13,5

Zaobserwowano wzrost intensywności zarażenia zimą i wiosną, a spadek w sezo-

nie letnim (ryc. 3). Najwięcej larw w śledziach odnotowano w styczniu (4,3 egz./rybę), najmniej było ich w listopadzie, (0,25 egz./rybę). W rybach zakupionych w lutym oraz w okresie od czerwca do października występowania larw Anisakis spp. w przebadanych tuszkach śledzi nie stwierdzono.

Wyizolowane podczas sekcji 182 osobniki larw (L3) określono jako Anisakis simplex sensu lato w oparciu o występowania charakterystycznych cech morfolo-gicznych: obecność zęba larwalnego na przednim końcu larwy i mucrona na odcin-ku końcowym, brak ślepo zakończonych wyrostków w miejscu połączenia żołą-deczka z jelitem środkowym. (Longshaw 2012; Smith 1978). Systematyczną pozycję 32 osobników larw określono jako przedstawicieli rodziny Anisakidae.

271

Ryc. 2. L3 larwy Anisakis w jamie ciała śledzi Fig. 2. The L3 Anisakis larvae located in the body cavity of herring Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że śledzie zarażone larwami Anisakis stanowią grupę mieszaną, w której skład wchodzą osobniki o długości całkowitej powyżej 14 cm. Otrzymane dane są zgodnie z wynikami badań wielu autorów wskazujących na to, że najczęściej infekowane nicieniami są śledzie o długości po-wyżej 19 cm (Grabda 1974; Strzyżewska, Popiel 1974; Weber, Neudecker 1988; Lang i in. 1990). Jest to dowód na to, że mniejsze ryby nie migrują do Kattegat (Horbowy, Podolska 2001), gdzie są narażone na spotkanie z żywicielami pośredni-mi (Euphausidae). Nieobecność larw w sezonie letnim i jesiennym prawdopodobnie powiązana jest z migracją znacznej części śledzi do północno-zachodnich regionów Bałtyku i Oceanu Atlantyckiego. Zawartość połowów śledzi w czerwcu – paździer-niku w regionie Koszalińskim stanowią rzekomo niemigrujące osobniki, zamieszku-jące przybrzeżne akweny. Forma bałtycka śledzi (Clupea harengus membras), zwa-na sałaką, dzieli się na grupy odbywające tarło w różnych porach roku, np. śledź wiosenny w kwietniu i maju w Zalewach Wiślanym i Szczecińskim oraz w Zatoce Gdańskiej, śledź jesienny – w zachodnim Bałtyku oraz w Zatoce Gdańskiej (Terofal, Militz 1996). Wzrost ilości zarażonych śledzi w okresie zimowym i wiosennym jest związany z powrotem ryb ze słonych rejonów Bałtyku Pólnocno-Zachodniego do wód przybrzeżnych w celu dokonania tarła. Śledzie osiągają dojrzałość płciową przy długości 21-25 cm. Po tarle część z nich podejmuje wędrówki w poza bałtyckie re-jony żerowiskowe (Kühlmorgen-Hille 1979). Anisakidae pojawia się w dużej iłości w wodach Bałtyku Południowego wraz z przypływającymi na tarło śledziami z grupy tarłowej wiosennej przybrzeżnej wracając z atlantyckich żerowisk (Morozińska-Gogol 2015). Ich cykliczne pojawianie się w wodach Bałtyku notuje się od lat 70. ubiegłe-go wieku (Grabda 1991; Podolska, Horbowy 2003).

Herreras i in (2007) oraz Bergman (2007) wykazali obecność nicieni Anisakidae u wszystkich badanych okazach foki szarej z Bałtyku.

272

Ryc. 3. Sezonowa dynamika występowania larw nicieni Anisakis w zbadanych rybach Fig. 3. Seasonal dynamics of the occurrence of Anisakis nematodes in the fish inspected

Ekstensywność zarażenia foki szarej tymi gatunkami nicieni osiąga w wielu rejo-

nach nawet 100%, a średnia intensywność zarażenia populacji waha się od kilkudzie-sięciu do nawet kilkudziesięciu tysięcy (Marcogliese i in. 1996; Olafsdottir, Hauksson 1997). Zatem przy wzroście liczebności populacji tego gatunku żywiciela ostateczne-go można spodziewać się wzrostu emisji jaj nicieni do środowiska morskiego, co zwiększa szanse zarażenia zarówno żywicieli pośrednich, jak i paratenicznych.

BIBLIOGRAFIA

Baeza M., Zubeldia J., Rumbio M. 2001. Anisakis simplex allergy. Allergy Clin. Immunol. Int., 13: 242-249.

Bergman A. 2007. Pathological changes in seals in Swedish waters: The relation to environ-mental pollution. Tendencies during a 25-year period. Swedish University of Agricultural Sciences, SLU Service/Repro, Uppsala: 30-35.

Bliska-Zając E., Różycki M., Chmurzyńska E., Osek J. 2012. Aktualne problemy związane z Anisakis simplex – pasożytem ryb morskich. Życie Wet., 87(2): 136-140.

Bourree P., Paugam A., Petithory, J. 1995. Anisakidosis: Report of 25 cases and review of the literature. Comp Immunol Microbiol Infect Dis., 18: 75-84.

Caballero M. L., Moneo I. 2004. Several allergens from Anisakis simplex are highly resistant to heat and pepsin treatments. Parasitol. Res., 93: 248-251.

Grabda J. 1974. The dynamics of the nematode larvae Anisakis simplex (Rud.) invasion in the South –Western Baltic herring (Clupea harengus L.). Acta Ichthyol. Piscat., 4: 3-21.

Grabda J. 1981. Zarys parazytologii ryb morskich. PWN, Warszawa. Grabda J. 1991. Marine fish parasitology: an outline. PWN, Warszawa. Guz L., Studzińska M., Sadzikowski A., Gundłach J. 2005. Anisakioza. Ann. Univ. Maria Cu-

rie-Sklodowska, 10: 74-87.

273

Herreras M., Montero F., Marcogliese D., Raga J., Balbuena J. 2007. Phenotypic tradeoffs be-tween egg number and egg size in three parasitic anisakid nematodes. Oikos 116: 1737-1747.

Horbowy J., Podolska M. 2001. Modelling infection of Baltic herring (Clupea harengus membras) by larval Anisakis simplex. ICES J. Marine Sci., 58: 321-330.

Ishikura H, Kikuchi K, Nagasawa K, Ooiwa T, Takamiya H, Sato N, Sugane K 1993. Anisakidae and ani-sakidosis. Prog Clin Parasitol., 3: 43-102.

Kijewska, A., Dzido, J., Rokicki, J. 2009. Mitochondrial DNA of Anisakis simplex s.s. as a potential tool for differentiating populations. J. Parasitol., 95: 1364-1370.

Kühlmorgen-Hille G. 1979. Infestation rate of herring in the western Baltic Sea with Anisakis

spec ICES, Marine Science Symposia, C.M./J:5: 1-7. Lang T., Damm U., Weber W., Neudecker T., Kuhlmorgen-Hille G. 1990. Infestation of her-

ring (Clupea harengus L.) with Anisakis sp. Larvae in the western Baltic. Archiv für Fishereiwissenschaft, 40:101-117.

Longshaw M. 2012. Anisakis larvae („herringworm”; Nematoda) in fish. ICES Identification Leaflets for Diseases and Parasites of Fish and Shellfish 8. Copenhagen, International Council for the Exploration of the Sea: 1-5.

Marcogliese D., Boily F., Hammill M. 1996. Distribution and abundance of stomach nema-todes (Anisakidae) among grey seals (Halichoerus grypus) and harp seals (Phoca

groenlandica) in the Gulf of St. Lawrence. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 53: 2829-2836. Morozińska-Gogol J. 2015. Niechciani przybysze – obce pasożyty w Polsce. Kosmos, 1: 89-

101. Ólafsdóttir D., Hauksson E. 1998. Anisakid nematodes in the common seal (Phoca vitulina

L.) in Icelandic waters. Sarsia, 83: 309-316. Podolska M., Horbowy J., 2003. Infection of Baltic herring (Clupea harengus membras) with

Anisakis simplex larvae, 1992-1999: a statistical analysis using generalized linear models. ICES J. Marin. Sci., 60: 85-93.

Rokicki J. 1972. Larwy Anisakis sp. u śledzi Clupea harengus L. w Bałtyku. Wiad. Parazytol., 18: 89-98.

Smith, J. W. 1978. Anisakis and anisakiasis. Adv. Parasitol., 16: 93-163. Strzyżewska K., Popiel J. 1974. Characteristic of herring infested by Anisakis larvae caught

in the Gulf of Gdańsk. International Council for the Exploration of the Sea, ICES Marine Science Symposia, CM H 15: 1-4.

Terofal F., Militz C. 1996. Ryby morskie. GeoCenter, Warszawa: 52-53. Weber W., Neudecker T. 1988. Anisakis larvae in herring of the western Baltic. ICES CM J: 28. Van Thiel P. H. 1960. Anisakis. Parasitology, 53:16. Van Thiel P.H., Kuipers F.C., Roskam R.T. 1960. A nematode parasitic to herring causing

acute abdominal syndromes in man. Trop. Geogr. Med., 2:97-113.

SUMMARY

The paper discusses the results of parasitological section of 240 fish specimens

purchased at three outlets located in Koszalin and fishing port Unieście and Kołobrzeg. The highest prevalence (26.8%), was recorded in fish purchased in the fishing port Unieście. Seasonal dynamic of prevalence and intensity of infection was analyzed. A positive correlation between the intensity of infection and the total length of the fish was noted.

274