+

ANG PAGSASALING PAMPANITIKAN SA KURIKULUM NG K to 12:

Kabuluhan, Kasanayan, at Kahalagahan

RAQUEL E. SISON-BUBAN, PhD PAMANTASANG DE LA SALLE-MAYNILA

+ ANTOINE DE SAINT-EXUPERY

+Ano ang pagsasalin?

n Maraming depinisyon, pakahulugan, at mga teoryang tungkol sa pagsasalin

n Sintanda ng sibilisasyon ang pagsasalin

n SALIN salitang Javanese n To shift “maglipat” n To change “magpalit”; “magbago”

+ Ayon kay Jakobson (1959: 114) may tatlong uri ng pagsasalin:

1- Intralinggwal (rewording)

2- Interlinggwal (translation proper)

3- Intersemiotiko (transmutation)

+Ano ang pagsasaling pampanitikan?

n Ang pagsasaling pampanitikan ay isang uri ng pagsasaling naiiba sa pangkaraniwan at pangkalahatang konsepto ng pagsasalin.

n Sinasalamin ng pagsasaling pampanitikan ang imahinasyon, matayog na kaisipan, at ang intuitibong panulat ng isang may-akda.

+

n Sa katunayan, natutukoy kung ano ang isang akdang pampanitikan dahil sa taglay nitong estetika.

n Binuod ni Belhaag (1997: 20) ang mahahalagang katangian ng pagsasaling pampanitikan:

-  Ekspresibo

-  Konotatibo

-  Pragmatiks

+

- Simbolikal

-  Nakapokus sa anyo at nilalaman

-  Subhektibo

-  Bukas sa iba’t ibang pagpapakahulugan o interpretasyon

-  Hindi kumukupas at may katangiang unibersal

-  Gumagamit ng mga natatanging pamamaraan upang itampok ang bisang pangkomunikatibo– isang pagkiling sa intensiyong humiwalay sa mga alituntuning pangwika/panggramatika

+ Sino-sino daw ang may “K” sa pagsasalin ng mga akdang

pampanitikan?

n Hindi sapat na marunong lamang ng isang banyagang wika ang isang tagasalin.

n  Kailangan ding maging maalam siya sa kultura ng wikang kanyang isinasalin.

n Kailangang nauunawan din niya at nararamdaman iyong sinasabing “foreign culture mentality.”

+

n Madalas na nagiging pangunahing konsiderasyon para sa oryentasyong hinihingi sa propesyonal na pagsasaling pampanitikan ang eksposyur at kaalaman sa komunikasyong kros-kultural at philological (kaalamang linggwistikal);

n Binibigyang pagkakataon nito na malampasan o higitan ng isang tagasalin ang kanyang sariling kultura.

+

n Dapat isaisip ng sinumang tagapagsalin ng mga akdang pampanitikan na ang pagsasalin ay itinuturing na isang anyo ng komunikasyong bilinggwal at interkultural;

n Dagdag pa rito, kailangang isaalang-alang din na ang mga tekstong nasa SL at TL ay nalikha mula sa magkaibang sitwasyon at sa magkaibang kultura.

+Dapat isipin:

n   May isang pangunahing personalidad sa pagitan ng teksto at mambabasa at ito ang tagasalin; at laging kaakibat ng kanyang gawain bilang tagasalin ang pagsala sa mga pagpapahalagang moral at espiritwal na siyang inaaasahang tutulong sa pagsipat ng mababasa sa realidad na nililikha ng akda;

n   Kailangang patuloy na magsanay ang isang tagasalin.

+Ilang praktikal na bagay:

n Una, kinakailangang magkaroon ng dahan-dahang kasanayan sa pag-unawa ng isang akdang salin ang mambabasa at ang tagasalin;

n   Ikalawa, kailangang bantayan ang mga natatanging pekulyaridad na kaakibat ng bawat hakbanging kasangkot sa proseso ng pagsasalin;

+

n Ikatlo, isaalang-alang ang mga kondisyon sa edukasyon (bilang ng mga oras na laan para sa pagsasalin ng akda, mga programang kapapalooban ng pagsasalin at/o pagbabasa ng salin, at maging ang gagamiting modelo ng pagbabasa na gagamitin;

n   Ikaapat, pataasin ang kompetens at kahusayang pangwika ng mga magsasalin at target na mambabasa (Aksyonova, 2006; Komissarov, 1997).

+Sa ibang salita--

n Hindi sapat ang marunong lamang ng dalawang wika ang isang tagasalin; kinakailangan ding may malalim na kabatiran siya tungkol sa mga alituntunin at mga kondisyong itinatakda sa paglilipat-wika mula sa bawat yunit nito hanggang sa mga pagkakaibang kultural at pragmatik. (Komissarov, 1990)

+Kung gayon--

n Ibig sabihin, dapat marunong mag-interpret ang isang tagasalin ng akdang pampanitikan.

+Bakit nga uli?

n Sa pagsasalin ng anumang akdang sining, makatutulong ang pagkakaroon ng malalim na pag-unawa sa akda.

n Napadadali ng malalim na pag-unawa ang pagsipat sa akda.

n Samantala, tumutuon naman ang walang habas na editing ng salin sa kahusayan sa kinagisnang wika ng tagasalin sa anyong pasulat.

+Kabuluhan ng Pagsasalin sa

Kurikulum ng K to 12

n Nagagawa nitong gisingin ang kamalayan ng mga mag-aaral sa iba’t ibang panitikan mula sa iba’t ibang panig ng bansa at ng daigdig

n Nagsisilbing tulay ang pagsasalin upang lalong lumawak ang kaalamang pangwika ng mga mambabasa (salitang kultural)

n Nasasanay nito ang mag-aaral na maging sensitibo sa iba’t ibang paraan ng pagpapakahulugan o pagbibigay-interpretasyon sa iba’t ibang tekstong limbag

+Bakit kailangang magsalin ng mga akdang pampanitikan?

n Hindi maitatwang may gampaning papel ang pagsasalin sa pagpapaunlad ng isang wika katulad ng sinabi ng pilosopong si Vossler (1932:177) sa Venuti 2000,

“ang pagsasalin ay instrumental sa preserbasyon at development ng mga pambansang wika”.

+

+

+May itinakdang babasahin ba na dapat maisalin? (Kanon)

n  1985-1997 Canon of Philippine Literature na pinondohan ng FORD Foundation

n  Kailangan ng apdeyt

n  Batay sa rekomendasyon ng DepEd na nakasaad sa K to 12 Gabay Pangkurikulum sa Filipino

n  Imbentaryo ng salin sa Filipino mula sa Sentro ng Wikang Filipino sa UPD

+

KWWS���VZI�XSG�HGX�SK

,PEHQWDU\R�QJ�PJD�6DOLQ�VD�)LOLSLQR$QJ�NDVDOXNX\DQJ��$JRVWR�������PJD�ODKRN�VD ,PEHQWDU\R�D\�KDODZ�VD�$SDW�QD�6LJOR�QJ�3DJVDVDOLQ��%LEOL\RJUDSL\D

QJ�PJD�3DJVDVDOLQ�VD�3LOLSLQDV�������������QL�/LOLD�)��$QWRQLR��QD�LQLODWKDOD�QJ�6:)�QRRQJ�������JD\XQGLQ�VD�NDWDORJR�QJ$NODWDQ�QJ�8QLEHUVLGDG�QJ�3LOLSLQDV��,WR�D\�QDNDKDQD\�D\RQ�VD�DQ\R��L�H��WXOD�GXOD�DWES��DW�DOSDEHWLNRQJ�SDJNDNDVXQRG�VXQRGQJ�DSHO\LGR�QJ�PJD�QDJVDOLQ��$QJ�PJD�ODKRN�D\�PXODQJ������KDQJJDQJ�VD�NDVDOXNX\DQ��%LQDEDODN�QD�VD�NDODXQDQ�D\PDJLQJ�GLVLSOLQDO�DQJ�NDWHJRULVDV\RQ�QJ�PJD�LWR�DW�PDLVDPD�ULQ�DQJ�SDQJDODQ�QJ�PJD�PD\�DNGD�QJ�RULKLQDO�

�$Q\R 1DJVDOLQ 7LWXOR�QJ�$NGD 7DRQ'XOD $JDQD��0DUFHOLQR �1HZ�<RUNHU�VD�7XQGR���6DOLQ�VD�)LOLSLQR�QJ��1HZ�<RUNHU�LQ�7RQGR��DW

LQLDQJNRS�SDUD�VD�WHOHELV\RQ�QL�0DXUR�5��$YHQD��:�O���Z�S�����S��$WHQHRGH�0DQLOD�8QLYHUVLW\�3UHVV

����

'XOD $JXLOD��5XHO�DW�5RG\�9HUD��-� �5REHUW�2SSHQKHLPHU��$PD�QJ�%RPED�$WRPLND���0DQXVNULWR��+HLQHU.LSSKDUGW

'XOD $OHMDQGUR��5XILQR ��%XRQJ�3XVRW�.DOXOXZD���6DOLQ�QJ��'HHS�LQ�P\�+HDUW��QL�:LOIUHGR�0DULD*XHUUHUR��1DVD��� 3OD\V�7UDQVODWHG�LQ�)LOLSLQR� 9HVVHO�%RRNV�

����

'XOD $OPDULR��9LUJLOLR �0JD�%DNDV\RQLVWD���6DOLQ�QJ��6XPPHUIRONV��QL�0D[LP�*RUN\��,WLQDQJKDOQJ�'XODDQJ�83������������

����

'XOD $OPDULR��9LUJLOLR ³$QJPJD�%DNNDH´�6DOLQ�QJ�GXOD�QL�(XULSLGHV��,WLQDQJKDO�QJ�'XODQJ�83 ����

'XOD $QRQLPR �7KH�&KLQHVH�:DOO���'XOD�QL�0D[�)ULVFK�QD�LVLQDOLQ�VD�)LOLSLQR��,QLKDQGRJQJ�$O\DQVD�SDUD�VD�0DNDED\DQJ�7HDWUR�QJ�.DEDWDDQ��$/$0$7���0DUVR�����VD�3XHUWR�5HDO�VD�,QWUDPXURV�DW�0DUVR�������VD�)&�6WXGLR�)DFXOW\&HQWHU��83�'LOLPDQ�

+

+

+

+Isang halimbawa ng salin:

n  PAMAGAT

Dula:

A STREET CAR NAMED DESIRE

(Tennessee Williams)

Salin sa Filipino:

Huling Biyahe

(Efren Abueg)

+ Narito ang isang bahagi ng dula ni Williams sa Steffensen (518-519) na “A Streetcar Named Desire”, Unang Yugto, Unang Tagpo (Blanche, Stella) :

Narito naman ang isang sipi ng salin ni Abueg ng “Huling Biyahe” Unang Yugto, Unang Tagpo (hango sa “A Streetcar Named Desire” ni Tenessee Williams):

Blanche: (Faintly to herself.) I’ve got to keep hold of myself! (Stella comes quickly around the corner of the building and runs to the door of the downstairs flat) Stella: (Calling out joyfully) Blanche! (For a moment they stare at it each other. Then Blanche springs up and runs to her with a wild cry)

Estela: (magmamaktol) Magpopoker na naman tayo bukas. Estoy: (tatawa) Ala, e ... panalo naman tayo. Estela: ‘Yan din ang sabi mo no’n, pero natalo ka ng beinte singko pesos! Estoy: Ala, e... minalas. (Kikilos, mananaog ngunit aagapan ni Estela.) Estela: Saan ka pupunta? Estoy: Maaga pa... magboboling ako.

+

Blanche: Stella, oh, Stella! Stella for star! (She begins to speak with feverish vivacity as if she feared for either of them to stop and think. They catch each other in spasmodic embrace.) Now, then, look at you. But don’t you look at me, Stella, no, no,no, not till later, not till I’ve bathed and rested! And turn that over-light off! I won’t be looked at in this merciless glare! (Stella laughs and complies)

Estela: Sasama ako. Estoy: (Saglit na hahagurin ng tingin ang asawa, saka magkakamot ng ulo) Buntis ka, a... Estela: Manonood lang ako. Estoy: Ala, e ... (Sa landing sa itaas, kikiligin ang dalawang babae. Tatanawin ang magkaakbay nang sina Estoy at Estela.)

+

. Come back here now! Oh, my baby! Stella! Stella for star! (She embraces her again) I thought you would never come back to this horrible place! What am I saying? I didn’t mean to say that. I meant to be nice about it and say –Oh, what a convenient location and such—Ha-a-ha! Precious lamb! You haven’t said a word. Stella: You haven’t given me a chance to, honey! (She laughs, but her glance at Blanche is a little anxious.)

Puring: Haaay! Masarap palang asawa ang Batanggenyo, Didang. Didang: Talaga. Kung magmahal, parang dalanghita sa tamis. Pero mag-ingat, parang balisong kung magalit. (Maririnig sa ibaba ang sigaw ng isang lalaki). Puring: Ang asawa mo, Didang. Didang: D’yan ka na, Puring...gutom na siguro si Teban. Ipagtutulakan ng lalaki si Didang. Sasagot itong hindi mawawatasan.)

+

Blanche: Well, now you talk. Open your pretty mouth and talk while I look around for some liquor! I know you must have some liquor on the place! Where could it be, I wonder? Oh, I spy, I spy! Stella: (Noticing) Blanche, you sit down and let me pour the drinks. I don’t know what we’ve got to mix with. Maybe, a coke’s in the icebox. Look’n see, honey, while I’m –

+

Blanche: No coke honey, not with my nerves tonight! Where—where—where is--? Stella: Stanley? Bowling! He loves it. They’re having a –found some soda! – tournament...

+Pansinin:

n  Malayo na sa orihinal ang bersyong salin

n  Mas maikli kaysa orihinal

n  Nabago ang mga pangalan ng karakter

n  May mga bahagi sa orihinal na hindi makikita sa salin

+Paano ba magbasa ng isang

akdang salin?

Kailangang basahin ang isang akdang salin

bilang salin.

+Ilang alintuntunin sa pagbasa ng isang

akdang pampanitikan:

n Huwag magbasa para lamang sa kahulugan, kundi para din sa lenggwahe ng salin; pahalagahan ang mga katangian ng salin.

n Pahalagahan ang diksiyon ng tagasalin, ang kakaibhan ng estilong ginamit sa salin at ang pagkakaiba-iba sa bahid ng pagpapakahulugan.

+

n Maaaring itatanong ng mambabasa:

Hindi ba’t nasa orihinal din ang mga katangiang ito? Hindi palagi; liban na lamang kung walang anumang baryasyon sa isinagawang salin.

n Ano pa man ang pagsisikap na magaya ng tagasalin ang orihinal na teksto,

ang katotohanan: SIYA pa rin bilang tagasalin ang pumipili ng bawat salita sa kanyang salin.

+

n Huwag asahang ang bawat salin ay isinusulat lamang sa kasalukuyang baryasyon ng wika.

n Kadalasang mapapansin sa salin ang naging rendisyon ng tagasalin para sa mga pahayag na maaaring diyalektal, balbal, mga bagong idyoma, mga jargon at hiram na salita na maaaring sadyang mahirap tumbasan sa target na lenggwahe.

+

n Huwag kaliligtaang basahin ang inihandang sanaysay ng tagasalin.

n Ano ang maaaring gawin ng tagasalin? Magsulat. Mahalagang tingnan ang tagasalin bilang isang espesyal na uri ng mga manunulat.

n Hinahanapan natin ng bago, kakaiba, at katangi-tangi ang isang tagasalin bilang pagmamatuwid kung bakit kinakailangang magkaroon ng bagong salin ang isang akdang pampanitikan lalo’t yaong mga itinuturing na klasiko.

+

n Huwag ipagpalagay na ang isang bersyong salin ay kumakatawan na sa kabuuan ng tekstong isinalin.

n Gayunpaman, ipagpalagay na hindi ganap o absolute ang interpretasyon ng tagasalin. Isiping ang salin ay nakatuon sa kultura ng mambabasa.

+Maraming salamat po!

+

n  Bassnett-McGuire, Susan. Translation Studies. London: Methuen & Co.Ltd., 1980. Print.

n  _proyekto/download/salinan_imbentaryo.pdf

n  http://www.wordswithoutborders.org/article/how-to-read-a-translation

n  http://sentrofilipino.upd.edu.ph/programa_at pagsasalin.

+

n  Medina Jr.,B.S. Sa Ibang Salita. Manila: De La Salle University Press, 2000. Print.

n  Steffensen, Jr., James L., ed. Great Scenes From the World Theater. Volume 1. Avon Book Division. Chicago, U.S.A.: The Hearst Corporation, 1965. Print.

n  Venuti, Lawrence. ed. The Translation Studies Reader. London & New York: Routledge, 2000. Print.

n  Vermeer, Hans J. Skopos and Commission in Translational Action (A. Chesterman, Trans.). In L. Venuti (Ed.) The Translation Studies Reader. London: Routledge, 2000. 221-32. Print.