Mga Akdang Mga Akdang Nakaimpluwensya sa Nakaimpluwensya sa

Panitikan ng Pilipinas at ng Panitikan ng Pilipinas at ng DaigdigDaigdig• Banal na Kasulatan/Bibliya

(Aramaic, Latin, Griyego, Hebreo)• Koran mula Arabia(Arabic)• Iliad at Odyssey ni Homer (Griyego)• Mahabharata ng India (Sanskrit)• Canterbury Tales ni Chaucer (Old English)• Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe(Modern English)• Divina Comedia ni Dante Alighieri (vulgar Italian)

• El Cid Compeador (Espanyol)• Isanlibo at Isang Gabi (Arabic at

Persyano)• Aklat ng mga Araw ni Confucius (Intsik)• Aklat ng mga Patay ng Ehipto• Awit ni Rolando (Pranses)

Mga Akdang Mga Akdang Nakaimpluwensya sa Nakaimpluwensya sa

Panitikan ng Pilipinas at ng Panitikan ng Pilipinas at ng DaigdigDaigdig• {Pinakamahabang epiko}

Mahabharata• {Pag-uyam sa pag-uugali ng mga Ingles}

Canterbury Tales• {Pananaw sa impyerno, langit at

purgatoryo}Divina Comedia

• {Pananampalatayang Kristyano}Banal na Kasulatan/Bibliya

Mga Akdang Mga Akdang Nakaimpluwensya sa Nakaimpluwensya sa

Panitikan ng Pilipinas at ng Panitikan ng Pilipinas at ng DaigdigDaigdig• {Pang-aalipin sa mga Itim}

Uncle Tom’s Cabin• {Islam}

Koran• {Mitolohiya ng Gresya}

Iliad at Odyssey

• {Espanya}El Cid Compeador

• {Arabo at Persyano}Isanlibo at Isang Gabi

• {Intsik}Aklat ng mga Araw

• {Ehipto}Aklat ng mga Patay

• {Pranses}Awit ni Rolando

Ilang Kuru-kuro ukol sa mga akdang Ilang Kuru-kuro ukol sa mga akdang nakaimpluwensya sa panitikan ng nakaimpluwensya sa panitikan ng

PilipinasPilipinas• Karamihan ay nakasulat sa wikang HINDI

INGLES• Karamihan ay mga akdang Europeo• Salamin ng kolonyal/kolonisadong pag-

iisip ng mga Pilipino (utak-Kanluranin)

Ang Mga Panahon ng Ang Mga Panahon ng PanitikanPanitikan

sa Pilipinassa Pilipinas(Historikal na Dulog/Approach)(Historikal na Dulog/Approach)

Panahong Katutubo/Pre-Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/Kolonyal/

Bago Dumating ang mga Bago Dumating ang mga KastilaKastila(BAGO mag-1521)

Panahong Katutubo/Pre-Panahong Katutubo/Pre-Kolonyal/Kolonyal/

Bago Dumating ang mga Bago Dumating ang mga KastilaKastilaAng panitikan sa panahong ito ay…

• Karaniwang pasalindila (oral)• Tumatalakay sa paraan ng pamumuhay (way of

life) ng ating mga ninuno• Nagpapatunay na MAY

SIBILISASYON/KABIHASNAN na ang mga katutubo sa Pilipinas bago pa dumating ang mga Kastila

• Matatagpuan din sa mga palayok, banga, kawayang bumbong (isang species ng bamboo) atbp. kung nakasulat

Anyo ng Panitikan sa Anyo ng Panitikan sa Panahong KatutuboPanahong Katutubo

• Alamat• Kwentong Bayan• Epiko• Awiting Bayan• Bugtong• Salawikain at Kasabihan

Iba’t Ibang EpikoIba’t Ibang Epiko• Bidasari (Moro)• Tatuang, Tulalang, Tuwaang (Bagobo)• Parang Sabir (Moro/Tausug)• Haraya (Bisaya)• Maragtas (Bisaya)• Kumintang (Tagalog)• Biag (Buhay) ni Lam-Ang (Ilokano)• Ibalon (Bicolano)• Bantugan (Muslim/Maranao)

Iba’t Ibang EpikoIba’t Ibang Epiko• Labaw Donggon (Ilongo)• Handiong (Bikol)• Hudhud (Ifugao)• Alim (Ifugao)• Hinilawod (Bisaya)• Indarapatra at Sulayman (Magindanaw)

Awiting BayanAwiting Bayan• Oyayi/hele (pagpapatulog ng bata)• Kalusan (paggawa)• Kundiman (pag-ibig)• Diona (kasal)• Kumintang/tagumpay (pandigma)• Dalit/himno (pagsamba sa anito/panrelihiyon)• Dung-aw (pagdadalamhati/pagluluksa sa patay)• Soliranin (pagsasagwan)• Talindaw (pamamangka)

Mga BugtongMga Bugtong• Gintong binalot ng pilak/pilak na binalot ng balat. (itlog)• Hindi hayop, hindi tao/walang gulong tumatakbo.

(agos ng tubig)• Dahong pinagbungahan/bungang

pinagdahunan.(pinya)

• Bumili ako ng alipin/mataas pa sa akin.(sombrero)

• Pinihit ko si kaibigan, bumukas ang daanan.(susi)

Mga BugtongMga Bugtong• Nang bata’y submarino, nang tumanda’y eroplano. (lamok)• Natuwa ang nawalan, nagalit ang nakakuha.

(utot)• Prutas na kaysarap kainin, may itim na perlas kung

hatiin.(papaya)

• Isang pindot ng daliri, impormasyo’y sari-sari.(internet)

• Tubig sa kaitaasan, ang ulo’y bilugan.(niyog/buko)

Salawikain at KasabihanSalawikain at Kasabihan• Ang hipong palatulog, inaanod ng agos.• Kung may isinuksok, may madudukot.• Ang magtanim ng hangin, bagyo ang

aanihin.• Kung may tiyaga, may nilaga.• Umiwas sa baga, sa apoy nasugba.• Ang maniwala sa sabi-sabi, walang bait sa

sarili.

Panahon ng Panahon ng Kolonyalismong EspanyolKolonyalismong Espanyol

(1521?-1860s)

Panahon ng Panahon ng Kolonyalismong EspanyolKolonyalismong Espanyol

Ang panitikan sa panahong ito ay…• Karaniwang pasulat• Tumatalakay sa paksang panrelihiyon• Salamin ng kulturang Kanluranin (western)• Karaniwang nakasulat sa wikang Espanyol

Mga Unang Aklat na Mga Unang Aklat na NilimbagNilimbag

• Doctrina Cristiana (bilinggwal na katesismo; aklat ng mga panalangin atbp.)Hal. “Ylan po ang Dios?” “Isa po laman, datapuat may tatlon persona.”

• Nuestra Señora del Rosario (novenario; aklat ng nobena/debosyon sa Mahal na Birhen)

Bersyon ng PasyonBersyon ng Pasyon• Padre Gaspar Aquino de Belen• Luis Guian• Padre Mariano Pilapil (pinakagamitin ang

kanya)• Padre Aniceto dela Merced

Halimbawa ng Halimbawa ng mga saknong sa pasyonmga saknong sa pasyon

Panitikang DidaktikoPanitikang Didaktiko• Nangangaral• Nagbibigay ng mga tuntuning dapat

sundin sa maayos na pamumuhay• Dalawang pangunahing halimbawa:

“Pagsusulatan ng dalawang binibinbi na sina Urbana at Feliza” (Padre Modesto de Castro)“Tandang Basio Macunat”

Ang Awit at KoridoAng Awit at Korido• Hango sa mga akdang Europeo• Romantisista• Eskapista• Kasangkapan upang maipalaganap ang

kolonyal na pag-iisip• Ginamit din ng mga Pilipino upang ilantad

at tuligsain ang pagmamalabis ng gobyernong kolonyal

Duplo at KaragatanDuplo at Karagatan• Patulang pagtatalo na may halong malalim

na pagpapatawa/humor/wit• Isinasagawa sa burol/lamay/wake at sa

pasiyam, anibersaryo ng pagkamatay atbp.

• Pang-aliw sa kamag-anak ng yumao• Pampalipas-oras sa mga gabi ng lamay

KarilyoKarilyo• Puppet show (anino ng mga tau-tauhang

gawa sa karton na nasa likod ng puting tabing na iniilawan ng gasera/lamp sa likuran nito)

Moro-moro/KomedyaMoro-moro/Komedya• Magarbong presentasyon• Isinasagawa sa tanghalan na itinayo sa

lansangan• Ginamit na kasangkapan upang

ipalaganap ang Kristyanismo• Romantisista• Kanluraning tagpuan/setting

Mga Dulang PanrelihiyonMga Dulang Panrelihiyon• Tibag (ukol sa paghahanap ni Emperatris

Santa Elena sa krus ni Kristo)• Senakulo (ukol sa pagpapakasakit,

pagkamatay at muling pagkabuhay ng Panginoong Hesukristo)

• Panunuluyan (ukol sa paghahanap ng matutuluyan ng Banal na Mag-anak sa panahong kagampan/manganganak na ang Birheng Maria)

Ang unang “tula”Ang unang “tula”May bagyo ma’t may rilim ang ola’y titigisin,aco’y magpipilit din:aking paglalakbayintuluyin kong hanapinDiyos na ama namin.

Tulang bilinggwalTulang bilinggwal• Nililikha ng mga LADINO (makatang

bihasa sa Tagalog at Espanyol)• Karaniwang nakasingit lamang sa mga

aklat sa gramatika o kaya’y katesismo• Mga LADINO: Fernando Bagongbant at

Pedro Suarez Osorio

““Tunay na Tula”Tunay na Tula”• Phelipe de Jesus ng San Miguel, Bulacan – ang “unang

tunay na makata” sa Tagalog“Ybong camunti sa pugad A small bird in the nestsa inang inaalagad Nurtured by its motheray dili macalipad is unable to flyhangan sa di magcapacpac until its wings develop.

Loob ninyong masilacbo Your angry feelingsparang ningas na alipato are like flying emberssa alapaap ang tongo that will go to the skyay bago hamac na abo. and become lowly ash.

Panahon ng Kilusang Panahon ng Kilusang Propaganda/Propaganda/

Pagbabagong-Diwa/PagbabagoPagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isipng-Isip(1860s-1892)

Panahon ng Kilusang Panahon ng Kilusang Propaganda/Propaganda/

Pagbabagong-Diwa/PagbabagPagbabagong-Diwa/Pagbabagong-Isipong-Isip

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…• Tumutuligsa sa pang-aabuso ng gobyernong

kolonyal• Nagkikintal ng pagkamakabayan• Humihingi ng reporma• Humuhubog ng sariling pagkakakilanlan ng mga

Pilipino (pinauso ang pagtukoy sa mamamayan ng Pilipinas na Filipino; ikinarangal ang pagiging indio)

• Nakasulat sa Espanyol (sapagkat nais nilang magbago ang mga Kastila; hindi PA nila nais na maging malaya ang Pilipinas)

Mga Repormang Hinihingi Mga Repormang Hinihingi ng Kilusang Propagandang Kilusang Propaganda

• Asimilasyon ng Pilipinas bilang lalawigan/probinsya ng Espanya

• Iba’t ibang karapatan para sa mga Pilipino na tinatamasa ng mga Espanyol sa Espanya (malayang pamamahayag, pagpoprotesta, pagpupulong atbp.)

• Pilipinisasyon ng mga parokya• Pagkakaroon ng kinatawang Pilipino sa

Cortes (ang tawag sa parlamento/parliament ng Espanya)

Mga NobelaMga Nobela• La Loba Negra (Ang Babaeng Lobong Itim) ni

Padre Jose Burgos – pinaniniwalaang nakaimpluwensya rin sa mga 2 obra maestra ni Rizal

• Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal

• Fray Botod (ayon sa ibang aklat ay maikling nobela ngunit sa aktwal ay maikling kwento) ni Graciano Lopez-Jaena – ukol sa masasamang katangian ng mga prayle sa Pilipinas noon

• Ninay ni Pedro Paterno – diumano’y kauna-unahang “nobelang panlipunan”

Mga SanaysayMga Sanaysay• Filipinas Dentro de Cien Años (Ang Pilipinas

Pagkalipas ng 100 Taon) ni Jose Rizal – mga hula ni Rizal ukol sa kahihinatnan ng Pilipinas: binanggit niya na posibleng sakupin tayo ng Estados Unidos sa ating paglaya at totoo nga…

• Sobre La Indolencia de los Filipinos (Hinggil sa Katamaran ng mga Pilipino) – sinagot (sinupalpal) ni Rizal ang mga buladas ng mga Kastila na diumano’y tamad ang mga Pilipino

Mga SanaysayMga Sanaysay• Sa Mga Kababayang Dalaga sa Malolos

(liham) ni Jose Rizal – isa sa mga akdang Tagalog ni Rizal na naging popular; nagbibigay-inspirasyon at -papuri sa mga kababaihan ng Malolos, Bulacan na nais magtayo ng paaralang pambabae sa kanilang bayan

Mga SanaysayMga Sanaysay• La Frailocracia en Filipinas

(Pangingibabaw ng mga Prayle sa Pilipinas) – tumutuligsa sa katiwalian at kawalang-katarungan at pangingibabaw sa Pilipinas ng mga prayle noon

Parodiya Parodiya (Parody/Lampoon)(Parody/Lampoon)

• Dasalan at Tocsohan ni Marcelo H. del Pilar – koleksyon ng Katesismo at mga dasal na pinarodiya upang tuligsain ang mga prayle

Ilang bahagi ng Ilang bahagi ng “Dasalan at Tocsohan”“Dasalan at Tocsohan”

Aba ginoong barya, nakapupuno ka ng alkansya. Ang prayle ay sumasaiyo. Bukod ka niyang pinagpala’t pinahigit sa lahat. Pinagpala rin naman ang kaban mong mapasok. Santa barya, ina ng deretso, ipanalangin mo kaming huwag anitan at kami’y ipapatay. Siya nawa.

salin ng salin ng Aba Ginoong BaryaAba Ginoong Barya

Hail oh coin, you fill up the piggy bank. The friars are with you. Blessed are you among all and further multiplied by the friars. And blessed also is the chest that you enter. Holy coin, mother of rights, pray for us so that we will not be scalped and be assassinated. Amen.

Mga TulaMga Tula• Hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya ni

Hermenigildo Flores• Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas

ni Marcelo H. del Pilar

Mga PahayaganMga Pahayagan• Diariong Tagalog (unang pahayagang

Tagalog) – pinamatnugutan ni Marcelo H. Del Pilar

• La Solidaridad (Espanyol ang wika) – opisyal na pahayagan ng Kilusang Propaganda; pinamatnugutan nina Graciano Lopez-Jaena at Del Pilar.

Tatlong Haligi ng Kilusang Tatlong Haligi ng Kilusang PropagandaPropaganda

• Jose Rizal (Laong-laan/Dimasalang)• Marcelo H. del Pilar (Dolores Manapat;

Pupdoh; Piping Dilat; Plaridel)• Graciano Lopez-Jaena

Iba Pang PropagandistaIba Pang Propagandista• Jose Maria Panganiban (Jomapa)• Mariano Ponce (Naning; Tikbalang;

Kalipulako)• Isabelo de los Reyes• Antonio Luna• Pedro Paterno (bagamat malao’y 2 beses

magtataksil sa Pilipinas)• Pascual Poblete

Panahon ng Himagsikan/Panahon ng Himagsikan/Rebolusyon ng 1896 at Rebolusyon ng 1896 at

ng Unang Republikang Unang Republika(1892-1899)

Panahon ng Himagsikan/Panahon ng Himagsikan/Rebolusyon ng 1896Rebolusyon ng 1896

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Nananawagan ng himagsikan• Nakasulat sa bernakular (wikang katutubo)• Nagpapahayag ng marubdob na

pagkamakabayan

Mga TulaMga Tula• Katapusang Hibik ng Pilipinas ni Andres

Bonifacio – tahasang nananawagan ng pagbaklas/paghiwalay ng Pilipinas sa “Inang Espanya”

• Mi Ultimo Adios ni Jose Rizal• Pag-ibig sa Tinubuang Lupa ni Andres

Bonifacio• Filipinas ni Jose Palma – pinagbatayan

ng liriko/titik ng Pambansang awit

Bahagi ng Bahagi ng “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”“Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”Kung ang bayang ito’y mapapasa-panganibat siya ay dapat na ipagtangkilik,ang anak, asawa, magulang, kapatid,isang tawag niya’y tatalikdang pilit.

If this country will be endangeredand if she needs protection,children, wife, parent and brethrenshall be left to heed her call.

Bahagi ng “Katapusang Bahagi ng “Katapusang Hibik…”Hibik…”

Ang lupa at bahay na tinatahanan,bukid at tubigang kalawak-lawakanat gayon din pati ng mga halamansa paring Kastila ay binubuwisan.

Paalam na, Ina, itong PilipinasPaalam na, Ina, itong nasa hirap,Paalam, paalam, Inang walang habag.Paalam na ngayon, katapusang tawag.

Mga SanaysayMga Sanaysay• Ang Ningning at Ang Liwanag ni Emilio

Jacinto – ukol sa masasamang dulot ng pag-ibig sa ningning ng kayamanan

• Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog ni Andres Bonifacio – panawagan sa mga Pilipino na tuklasin kung saan nagmula ang mga paghihirap na kanilang dinaranas (sa KOLONYALISMO/Pananakop at pangingibabaw ng mga dayuhan)

Mga SanaysayMga Sanaysay• El Verdadero Decalogo (Ang Tunay na

Sampung Utos) ni Apolinario Mabini – sampung utos na kahawig ng 10 Utos sa Bibliya; nagbibigay-diin sa pag-ibig sa bayan at kapwa

• Kartilya ng Katipunan ni Emilio Jacinto – naglalaman ng mga tuntuning dapat sundin ng mga Katipunero

Mga SanaysayMga Sanaysay• Ordenanzas dela Revolucion at

Programa Constitucional dela Republica Filipina ni Apolinario Mabini – dokumentong nagpapahayag ng mga patakaran ng gobyernong rebolusyunaryo ng mga Pilipino (na malao’y magiging republikano); binanggit sa Ordenanzas… ang reporma sa lupa

Ilang bahagi ng “Ang Dapat Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog”Mabatid ng Mga Tagalog”

Itong Katagalugan (Pilipinas) na pinamahalaan ng unang panahon ng ating tunay na mga kababayan niyaong hindi pa tumutungtong sa mga lupaing ito ang mga Kastila ay nabubuhay sa lubos na kasaganaan at kaginhawahan….bata’t matanda at sampung (pati) mga babae ay marunong bumasa at sumulat ng talagang pagsulat nating mga Tagalog (ang alibata)…

Ilang bahagi ng “Ang Dapat Ilang bahagi ng “Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog”Mabatid ng Mga Tagalog”

Itinuturo ng katwiran na huwag sayangin ang panahon sa pag-asa sa ipinangakong kaginhawahan na hindi darating at mangyayari. Itinuturo ng katwiran ang tayo’y umasa sa ating sarili at huwag antayin sa iba ang ating kabuhayan…

Mga PahayaganMga Pahayagan• Kalayaan – opisyal na pahayagan ng

Katipunan• Heraldo dela Revolucion [Tagapagbalita

ng Himagsikan] – opisyal na pahayagan ng Republikang Pilipino

• La Independencia [Ang Kalayaan] – pahayagang pinamatnugutan ni Heneral Antonio Luna

Panahon ng Kolonyalismong Panahon ng Kolonyalismong AmerikanoAmerikano(1900s-1942)

Panahon ng Kolonyalismong Panahon ng Kolonyalismong AmerikanoAmerikano

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…• Nagpapakita ng dalawang pwersang

nagtutunggalian• Nakasulat sa wikang Katutubo, Kastila at Ingles• Tumatalakay sa pagkamakabayan o kaya’y mga

paksang romantisista• Nananawagan ng pagpapatuloy ng rebolusyon o

pagpapailalim sa mga Amerikano• Nagsisikhay na mapanatili ang sariling identidad

o nangongopya ng mga estilong Kanluranin

Bakit sa Espanyol pa rinBakit sa Espanyol pa rinnagsulat ang iba?nagsulat ang iba?

• Protesta sa pananakop ng mga Amerikano na nagsasalita ng Ingles

• Mas matulain at mas akma sa panitikan ang Kastila kaysa Ingles, ayon sa kanila

• Bibihira pa ang sanay mag-Ingles sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano

• Espanyol pa rin ang wika ng mga intelektwal noon

Mga Manunulat sa KastilaMga Manunulat sa Kastila• Cecilio Apostol – sumulat ng mga tulang handog sa mga

bayani at tumutuligsa sa mga Amerikano• Fernando Ma. Guerrero – naglabas ng

antolohiya/koleksyon ng mga tula na pinamagatang Crisalidas (“Mga Higad”)

• Jesus Balmori – may sagisag na Batikuling (isang uri ng puno); “poeta laureado” (poet laureate)

• Manuel Bernabe – makatang liriko• Claro M. Recto – naglabas ng antolohiyang Bajo Los

Cocoteros (“Sa Lilim/Shade ng Niyugan”)• Apolinario Mabini – “utak ng Himagsikan”; ipinatapon ng

mga Amerikano sa Guam dahil popular sa taumbayan ang kanyang mga sinusulat

Mga Nagsulat sa TagalogMga Nagsulat sa Tagalog• Julian Cruz Balmaceda – sumulat ng

“Bunganga ng Pating”• Lope K. Santos – nobelista at

mambabalarila (grammarian); Ama ng Balarilang Tagalog

• Jose Corazon de Jesus – “Huseng Batute”; “Makata ng Puso/Pag-ibig”

• Pascual Poblete – sumulat ng pasyon na anti-prayle

Mga Nagsulat sa TagalogMga Nagsulat sa Tagalog• Florentino Collantes – batikang duplero;

“Kuntil-Butil”• Amado V. Hernandez – “Makata ng mga

Manggagawa”• Valeriano Hernandez-Peña – “Tandang

Anong”; nobelista• Iñigo Ed Regalado – “Odalager”;

kwentista, nobelista at peryodista

Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Mga Nagsulat sa Tagalog at Iba Pang Wikang KatutuboPang Wikang Katutubo

• Severino Reyes – “Ama ng Dulang Tagalog”

• Aurelio Tolentino – “Ama ng Dulang Kapampangan”

• Juan Crisostomo Sotto – “Ama ng Panitikang Kapampangan”

• Hermogenes Ilagan – mandudula (playwright)

• Patricio Mariano – kwentista

Mga Nagsulat sa InglesMga Nagsulat sa Ingles• Jose Garcia Villa – makatang Pormalista

(art for art’s sake); “Doveglion”• Zoilo Galang – nagsulat ng unang nobela

sa Ingles• Zulueta de Costa – makata• N.V.M. (Nestor Vicente Madali) Gonzales

– kwentista• Paz Marquez Benitez – kwentista

• Maximo Kalaw – nobelista • Juan Laya – nobelista• Leon Arguilla – kwentista• Nick Joaquin – kwentista

Mga SanaysayMga Sanaysay• El Desarrollo Caida Dela Republica Filipina

(Ang Pagbagsak ng Republikang Pilipino) ni Apolinario Mabini – tumatalakay sa pagtataksil ng mga Pilipinong ilustrado sa Unang Republika ng Pilipinas

• Aves de Rapiña (Mga Ibong Mandaragit-EDITORYAL; iba pa sa nobela ni AVH) – tumutuligsa sa Amerikanong ganid at tiwali; nilathala sa pahayagang “El Renacimiento”; ipinasara ang pahayagan at ipinakulong ang mga editor at ibinenta/isinubasta ang lahat ng ari-arian ng dyaryo

Isinaling sipi ng Aves…Isinaling sipi ng Aves…Sa daigdig, ang ilang tao ay ipinanganak upang kumain o manila (to prey upon), at ang iba nama’y para kainin o silain (to become prey).Inuutos niya sa pamamagitan ng mga lihim na ahente at m

Mga TulaMga Tula• Al Yanqui ni Apostol – tumutuligsa sa

pananakop ng mga Amerikano• Maria Clara ni Guerrero – nagpapahayag

ng pagluluksa dahil sa inagaw na kalayaan

• Pasyong Poblete – tumuligsa sa mga prayle sa pamamagitan ng tulang estilong pasyon

Mga TulaMga Tula• Kahapon, Ngayon at Bukas (IBA PA SA DULA)

ni Aurelio Tolentino – alegorikal at sarkastikong batikos sa huwad na kabaitan ng Estados Unidos

• Sa Dakong Silangan (“modernong awit”) ni Jose Corazon de Jesus – alegorikal na pagtalakay sa kasaysayan ng Pilipinas mula pagdating ng mga Kastila hanggang sa pagdating ng mga bagong mananakop (Amerikano)

• Bayan Ko ni Jose Corazon de Jesus – tumutuligsa sa pananakop ng dayuhan at nagbibigay-pag-asa na balang araw, lalaya rin ang bayan (nilapatan ng musika ni Prop. Constancio de Guzman kaya naging awit)

• Mahalin Ang Sariling Wika ni Joaquin Mañibo

Mga TulaMga Tula

Mga TulaMga Tula• Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking

Bayan ni Amado V. Hernandez• Ang Lumang Simbahan ni Florentino

Collantes

Sipi mula sa “Kung Tuyo na Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan”ang Luha Mo, Aking Bayan”

Lumuha ka, aking bayan, buong lungkot mong iluhaang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa:ang bandilang sagisag mo’y lukob ng dayong bandila,pati wikang minana mo’y busabos ng ibang wika…

(Weep, my country, with all sadness weep forthe miserable plight of your poor land:the flag that symbolizes you is eclipsed by a foreign banner,even your language of heritage is enslaved by another.)

Sipi mula sa “Kung Tuyo na Sipi mula sa “Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan”ang Luha Mo, Aking Bayan”Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakopna sa iyo’y pampahirap, sa banyaga’y pampalusog:ang lahat mong kayamana’y kamal-kamal na naubos,ang lahat mong kalayaa’y sabay-sabay na natapos…

[Weep over a thousand and one tragedies that conspiredto heap burdens upon you, tonic for the foreigners:all of your treasure chests have been totally emptied,all of your liberties were simultaneously murdered.

Sipi sa tulang Sipi sa tulang “Al yanqui”(Sa mga Yankee)“Al yanqui”(Sa mga Yankee)

ni Apostolni Apostol¡Yankee! Si mis estrofas logra sobrevivirme,sus palabras vibraranen los siglos venideros el odio eternodel eterno paria.(Yankee!Should my lines outlive me, their words will make known to future ages the eternal outcast’seternal hatred.)

Sipi sa tulang Sipi sa tulang “Maria Clara” ni Guerrero“Maria Clara” ni Guerrero

ni Apostolni ApostolLore sobre nosotros,alma hermana,Sobre esta tierra que tequiere y te nombra…¡Todavia no surge la mañana!¡Todavia lloramos en la sombra!

{Weep over us, sister spiritWeep for this land whichloves you and calls on you…Morning still has not come!We are still weeping in the shadows!}

Sipi sa tulang “Kahapon, Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at Bukas” (iba pa sa Ngayon at Bukas” (iba pa sa

dula)dula)(Nagsasalita ang Estados UnidosAt sasagot ang Pilipinas:)Ang tunay kong nais kayo ay turuanng pamamahala nitong inyong bayansaka pagkatapos sa inyo’y ibigayang pagsasarili ng malayang buhay.

Ani Kalayaan: Aking hinihilingItong aking baya’y iyong palayainPabayaan akong gumawa ng amingMga kautusang sukat kailanganin.

Sipi sa tulang “Kahapon, Sipi sa tulang “Kahapon, Ngayon at Bukas” (iba pa sa Ngayon at Bukas” (iba pa sa

dula)dula)(patama sa Estados Unidos:)Siya palibhasa ay MALAKING hariSa ibayong dagat MALAKI ang lahikaya MALALAKI lahat niyang gawiat lalong MALAKI gugol na salapi.

Pawang MALALAKI ang ginawang bahayat MALALAKI rin ang tulay at lansanganat lalo pang MALALAKI namanang lahat ng buwis na pataw sa bayan

Sipi mula “Sa Dakong Sipi mula “Sa Dakong Silangan”Silangan”

(Patama sa katangahan ng ilang Pilipinong maka-Amerikano)Sa gayo’y pamuling lumamlam ang arawnitong sawing lahi sa dakong silangan;Mayroon bayan palang kahit sinasakal,ay di mo makita ang bakas ng kamay.

(Patama sa edukasyong Kanluranin/Kano:)At ang kabataang tila nabubulagkay dami ng aklat ngunit walang aklatlibo-libong aral, laksa-laksang pilakpaglabas sa templo’y dayuhan ang utak.

(Tagubilin sa kabataan:)Kayong kabataang pag-asa ng bukashuwag mangawili sa masayang paladhabang ang bayan mo’y may kadena’t hirappaglaya’y hanapin sa aklat o tabak.

{Oh young men and women, tomorrow’s hope,do not be intoxicated with the good lifewhile your country’s enslaved and oppressedseek out liberty in books or through force.}

Sipi mula “Sa Dakong Sipi mula “Sa Dakong Silangan”Silangan”

Sipi mula “MahalinSipi mula “MahalinAng Sariling Wika”Ang Sariling Wika”

Ang wikang sarili’y arteng mahiwagalandasin ng bayan sa pagkatimawangunit kapag ito’y hindi nakalaya malulugami na sa pagdaralita

{A nation’s language is a mysterious artthe path of a country towards freedombut if it fails to be liberatedthe nation will miserably stay in poverty.}

Bayan KoBayan KoAng bayan kong Pilipinas,Lupain ng ginto’t bulaklakPag-ibig ang sa kanyang paladNag-alay ng ganda’t dilag

At sa kanyang yumi at gandaDayuhan ay nahalinaBayan ko, binihag kaNasadlak sa dusa.

Bayan KoBayan KoIbong mang may layang lumipadKulungin mo at umiiyakBayan pa kayang sakdal-dilagang di magnasang makaalpas

Pilipinas kong minumutyaPugad ng luha ko’t dalitaAking adhikaMakita kang sakdal-laya.

Mga DulaMga Dula• Walang Sugat (sarswela) ni Severino Reyes –

ukol sa pag-iibigan ng isang babae at ng Katipunero

• Napun, Ngeni at Bukas [Kahapon, Ngayon at Bukas] sarswela ni Aurelio Tolentino – tuligsa sa pananakop ng mga Amerikano; ipinaaresto si Tolentino at ang mga artistang gumanap; ni-raid ang mga pagpapalabas

• Anac Ning Katipunan [Anak ng Katipunan] sarswela ni Juan Crisostomo Sotto

• Tanikalang Ginto ni Juan Abad – dulang pag-ibig ang paimbabaw (superficial) na tema ngunit pagtuligsa sa imperyalismong Amerikano ang tunay na mensahe

• Pobres y Ricos [Mga Mahirap at Mga Mayaman] sarswela ni Isabelo delos Reyes – tumatalakay sa kaawa-awang kalagayan ng mga manggagawa sa Pilipinas

• Bagong Cristo ni Aurelio Tolentino – tumatalakay sa minimithing pagkakaisa ng mga manggagawa upang makamit nila ang kanilang hinahangad na uri ng lipunan

Mga DulaMga Dula

Mga NobelaMga Nobela• Banaag at Sikat [Glimmer and Sunshine] ni

Lope K. Santos – kauna-unahang nobelang tumalakay sa sosyalismo

• Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Peña• Madaling Araw [Dawn] ni Iñigo Ed Regalado• Pinaglahuan ni Faustino Aguilar – nobelang

nananawagan ng rebolusyon ng mga manggagawa

• Mga Anak-Dalita ni Patricio Mariano• Mga Anak-Bukid ni Rosauro Almario

Mga NobelaMga Nobela• Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael A.

Amado – tampok ang karakter na mala-Simoun

• Pusong Walang Pag-ibig ni Roman Reyes

Sipi sa “Banaag at Sikat”Sipi sa “Banaag at Sikat”…Sa Estado Sosyalista, ang lahat ay mag-aaral, gagawa ng bagay-bagay ayon sa kanyang hilig at sa pangangailangan ng sambayanan. Wala nang matututong magnakaw, sapagkat wala namang pag-aari ng ibang nanakawin: ang lahat ay sa lahat na.{…In the socialist state, everyone will study, will do things in accordance to what he wants and what the people needs. There would no longer be thieves, because private property that can be stolen no longer exists: everything belongs to everyone.}

Sipi sa “Pinaglahuan”Sipi sa “Pinaglahuan”Sa ikapagtatagumpay ng alinmang layon, sa ikabibihis ng katauhang dinudusta, at sa ipagwawagi ng Katwiran laban sa Lakas ay kailangan ang luha’t ang apoy na panunog. Maggiba muna saka magbuo pagkatapos.{To successfully attain any objective, to redeem the oppressed people, and for Right to overcome Might, tears and fire that burns are needed. Destroy first so as to create afterwards.}

Sipi mula saSipi mula sa“Bulalakaw ng Pag-asa”“Bulalakaw ng Pag-asa”

(Pag-aalay ng may-akda sa “Bayan Ko”)…Upang matubos nang ganap sa kuko ng mga kaaway mong lihim ay kinakailangang matanim sa puso at mabatid ng bawat Pilipino, na ang una at huling tungkulin niya sa iyo ay ang matutong gumiba, gumutay, tumupok, nang walang kapangi-pangimi, sa dapat igiba, gutayin at tupukin.{…So as to totally redeem you from your disguised enemies, it should be inculcated in the hearts of and be known to every Filipino, that his first and last duty is to learn how to demolish, destroy and burn, without any restraint, things that should be demolished, destroyed and burned.}

Ang BalagtasanAng Balagtasan• Nagsimula noong unang bahagi ng 1900s• Pagtatangka ng mga makabayang makata na ikiling (to

tilt) ang paksa ng mga patulang pagtatalo gaya ng sa duplo sa mga paksang pampulitika at panlipunan

• Ang mga unang balagtasan ay tumalakay sa mga paksang gaya ng: wikang sarili, wikang Ingles o Kastila?; obrero o eskirol; kagyat (immediate) na kalayaan o awtonomiya?

• Ipinangalan kay Francisco Balagtas; nagkaroon ng bersyon sa ibang wika gaya ng sa Kapampangan (Crisottan: parangal kay Juan Crisostomo Sotto) at sa Ilokano (Bukanegan: parangal kay Pedro Bukaneg)

Mga PahayaganMga Pahayagan• El Nuevo Dia [Ang Bagong Araw]• El Grito del Pueblo [Ang Sigaw ng

Bayan]• El Renacimiento [Ang Muling Pagsilang]

Mga Nobelang InglesMga Nobelang Ingles• A Child of Sorrow ni Zoilo Galang• The Filipino Rebel ni Maximo Kalaw• His Native Soil ni Juan Laya• His Dishonor the Mayor ni Leon Ma.

Guerrero

Panahon ng Pananakop ng Panahon ng Pananakop ng Hapon/Gintong Panahon ng Hapon/Gintong Panahon ng

Panitikang TagalogPanitikang Tagalog(1942-1944)

Panahon ng Pananakop ng Panahon ng Pananakop ng HaponHapon

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Nakasulat sa wikang katutubo gaya ng Tagalog

• May “katutubong kulay”• Tumatalakay sa buhay sa

lalawigan/kanayunan (countryside), paghahangad ng kalayaan at pagkamakabayan

Mga TulaMga Tula• Haiku (5-7-5)

Hila mo’y tabak…Ang bulaklak: nanginig!Sa paglapit mo.

• Tanaga (7-7-7-7)Palay siyang matinoNang humangi’y yumukoNgunit muling tumayoNagkabunga ng ginto

Maikling KwentoMaikling Kwento• Suyuan sa Tubigan ni Macario Pineda• Lupang Tinubuan ni Narciso Reyes• Uhaw ang Tigang na Lupa ni Liwayway

Arceo• Lunsod, Nayon at Dagat-Dagatan ni

NVM Gonzales

DulaDula• Sa Pula, Sa Puti ni Francisco “Soc”

Rodrigo

Natatanging Kontribusyon ng Natatanging Kontribusyon ng mga Hapon sa Panitikan ng mga Hapon sa Panitikan ng

PilipinasPilipinas• Ipinagbawal ang paggamit ng Ingles (taktika

upang maakit ang mga Pilipino sa republikang papet ng mga Hapon)

• Hinikayat ang mga manunulat na magsulat sa Tagalog at iba pang wikang katutubo

• Pinayagan ang pag-iral (existence/operation) ng mga magasin na gaya ng Liwayway na nagpalaganap sa sariling panitikan ng Pilipinas (bagamat nakapailalim ito sa sensura o censorship)

Panahon ng “Isinauling Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/ “Malayang Kalayaan”/ “Malayang

Republika”Republika”(1946-1960)

Panahon ng “Isinauling Panahon ng “Isinauling Kalayaan”/ “Malayang Kalayaan”/ “Malayang

Republika”Republika”• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…• Tumatalakay sa masasamang karanasan ng

mga Pilipino sa ilalim ng mga Hapon• Isinasali/inilalahok sa mga patimpalak gaya ng

Carlos Palanca Memorial Awards for Literature (ang pinakapopular na timpalak sa pagsulat sa Pilipinas)

• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin sa lipunan)

Mga Antolohiya/KoleksyonMga Antolohiya/Koleksyon• Ako’y Isang Tinig – mga tula at sanaysay

ni Genoveva Edroza-Matute• Parnasong Tagalog – mga piling tulang

Tagalog

Mga Unang Nagwagi saMga Unang Nagwagi saTimpalak PalancaTimpalak Palanca

Maikling Kuwento• Unang Gantimpala – “Kuwento ni Mabuti”

ni Genoveva Edroza-Matute• Ikalawang Gantimpala – “Mabangis na

Kamay…Maamong Kamay” ni Pedro S. Dandan

• Ikatlong Gantimpala – “Planeta, Buwan at Mga Bituin”

Mga Unang Nagwagi saMga Unang Nagwagi saTimpalak PalancaTimpalak Palanca

Dula• “Hulyo 4, 1954 A.D.” ni Dionisio Salazar

Mga NobelaMga Nobela• Maganda Pa Ang Daigdig ni Lazaro

Francisco• Pagkamulat ni Magdalena nina Elpidio

Kapulong at Alejandro G. Abadilla• Mga Ibong Mandaragit ni Amado V.

Hernandez• Tundo Man Ay May Langit Din ni Andres

Cristobal-Cruz

Mga TulaMga Tula• Ako Ang Daigdig ni Alejandro G. Abadilla

(AGA)

Panahon ng AktibismoPanahon ng Aktibismo(1960s-1970s)

Panahon ng AktibismoPanahon ng Aktibismo• Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…• Aktibista• Sosyal-realista (social realist: sumasalamin sa

lipunan)• Tumatalakay sa mga suliraning panlipunan

(kawalan ng lupa ng mga magsasaka, mababang sahod ng mga manggagawa, rebelyon sa kanayunan, katiwalian sa pamahalaan atbp.)

• Mapanghimagsik

Mga TulaMga Tula• Mga Duguang Plakard [mahabang tulang

alay sa mga demonstrador na pinatay sa Mendiola] ni Rogelio Mangahas

• Ang Burgis sa Kanyang Almusal [pagtuligsa sa kawalang-pakialam/insensitivity ng mga middle class sa karukhaan ng taumbayan] ni Rolando S. Tinio

Mga TulaMga Tula• Tata Selo [iba pa sa maikling kwento] ni

Romulo Sandoval• Ang Mga Kagila-gilalas na

Pakikipagsapalaran ni Juan de la Cruz ni Jose “Pete” Lacaba

• May Bango Ang Awit ng Rebolusyon ni P.T. Martin

• Elehiya sa Isang Rebelde ni Virgilio Almario

Sipi sa “Kagila-gilalas…”Sipi sa “Kagila-gilalas…”Nang wala nang malunoksi Juan de la Cruzdala-dala’y gulokgula-gulanit na ang damitwala pa ring laman ang bulsaumakyat sa Arayat

ang namayatna si Juan de la Cruz

Sipi mula sa “May Bango…”Sipi mula sa “May Bango…”Ang awit ng rebolusyon The song of revolutionay awit ng isang baliw is the song of a lunaticsa lipunang in a society wherekabaliwa’y kalayaan lunacy is freedompara lumaya to be freesa kabaliwan from the lunacyng pagiging alipin. of slavery.

Sipi mula sa “May Bango …”Sipi mula sa “May Bango …”Aling awit pa kaya What other songang magpapaligaya can give happinesssa pusong inulila to a heart forsakenng pag-ibig at hustisya by love and justicekundi awit ng rebolusyon. except the song of the revolution.O kaysarap How sweet it ismasamyo,madama to savor, to feelang lagitik, ang sonata the creak, the sonatang bala’t pulbura of bullet and gunpowdersa bayang pinuputa. in a prostituted country.

Sipi mula sa “Elehiya…”Sipi mula sa “Elehiya…”Ngayon lalong luksa ang kalang malamigMaging ang ulilang araro sa linangDaga’y magpiging man sa banga’t kamaligWala nang sisinop sa ipang iiwan.

(Now the cold stove is more mournfulso is the plow forsaken in the fieldThough the rats feast on pots and in the barnno one will throw the hulls that are left.)

Sipi mula sa “Elehiya…”Sipi mula sa “Elehiya…”Sapagkat nang ikaw’y bistayin ng pungloHabang nagpupunla ng bagong pag-asaSa nayo’t bukirin, ang tumapong dugo’ymay katas at samyong sa lupa’y pamana.

(Because when you were smothered by bullets)while you were sowing renewed hopein the fields and the countryside, the blood spilledhad flavor and fragrance that is your legacy to the land

Mga NobelaMga Nobela• Daluyong ni Lazaro Francisco• Luha ng Buwaya ni Amado V. Hernandez• Dugo sa Bukang-Liwayway ni Rogelio

Sicat• Sa Mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo

Reyes

Mga Maikling KuwentoMga Maikling Kuwento• Banyaga ni Liwayway Arceo• Impeng Negro ni Rogelio Sicat• Tata Selo ni Rogelio Sicat• Ang Kamatayan ni Tiyo Samuel ni Efren

Abueg• Servando Magdamag ni Ricky Lee• Isang Araw sa Buhay ni Lazaro ni Jose

Rey Munsayac

Panahon ng Batas Militar/Panahon ng Batas Militar/“Bagong Lipunan”/“Bagong Lipunan”/Diktadurang MarcosDiktadurang Marcos

Ang panitikan sa panahong ito ay karaniwang…

• Tumatalakay pa rin sa mga suliraning panlipunan

• Matimpi (subdued) at pailalim/indirekta (subtle) ang pagbatikos sa kawalan ng kalayaan

Mga TulaMga Tula• Kung Ang Tula Ay Isa Lamang ni Jesus

Manuel Santiago