Andrey Tarkovski

7/23/2019 Andrey Tarkovski

http://slidepdf.com/reader/full/andrey-tarkovski 1/249



Ünlü Rus şairi Areniy Tarkovski'nin oğlu olan Adrey

Tarkovski 193-1986) 1960 yılnda Moskova Devlet SinemaEnstitüsünden (VGIK) mezn old. İlk fmi a uu ile uluslarası alanda adn dyurdu Venedik Film Şenliğinde lt Aslan ödlü kazanan b flmin ardndan 1966daçektiAndy Ruv da 197 Cannes ilm esivalinde ödü le layk görüldü Diğer flmleri arasnda as 197); ta

1979)stagha 198) ve İsveç yapm olarak gerçekleştirdiği Ka 186) adı fmlerni sayabiliriz



AFA- Sinema: 27AYayınlar 7

B ---

Birc Bask Ekm, 1986İknc Bask Aak 1992(enden göze geçrlmşr)

Bu çevrnkçe çev haklaı AFA Yaycık AŞ'ye ar.

Dg AFA aıncılık A.ŞBask: Güle OfsetCl Güven Mücellthanes

A a ·k AŞ hh Ap 19/8 CağaoğSTANBUL



. DREY TRKOVSKİ

Mühürlenmiş Za

Çeren:F

�, F

YAYINLARI



Giriş Bşngç 16

nt: İdee Duyuan Öem 42 Mühürnmiş Zmn

V Öncden Beienmişi e Yg 95 Fimse Göüntü 10Zaan Rm ve urgu Üere 132amandan ykelrak 14F Tasarm v nar 144F Grüntüsünün Outurumas 156

na Oyunusu ern 16Mük v s Üerne 180

I ntç ie H Arasndi şi Üeine 184V ntçnn muuğ Üeine 199

V staghaı Adndn 22X Bitien 234

Dipnt 245



Grş

5 ı önce b kbn lk slakla üzene çaııken zaman za

man teeüte apımakn kenm alamamtım Acaba bcemeğe eğe m? Ü üste m çekmek ve b aaa ya çıkan tek sna ken çn, öyesne, patkte özüp geçmek aa ylmaz m?

Ne va k çama ayatım zn yıa yen b me balamaan önce kaanmak zna ğm nsna ezyet veen bekey

lee geçt ep. Çalımaaımın amacı snema sanatnı ğe snataan ayan özelke ve b ayman ğan snemanın kenneözgü anaklaı üzene üünecek bl zamam l benm deböylece. Ken eneyem meseklaımın enke bglelekaıatıacak kaa b zmanm ve atım vaı nema tese gl sayısız yazı km ve kkaım ben çk az tatmn ett;

at m tesne, bütün b yzıa bene ta etme steğ yanıı taz etme ve nema snatın göeve amaçaı ve saıya lgl ken göüe savnmıyım Çaımaaıma yl gösteen lkeen blncne vaıkça bğm, öğenğ snema teenen zakaıym. te yanan bütün belğme bağlı -



duğum sanatn temel yasalarıyla ilgili görüşlerimi dile getirme arzusu da giderek güçleniyordu.

Kadı ki lmlerimi seyretmiş olan insanlaa giderek daha sık yz ye gelmem, beni, mesleğimle ilgili görüşlerimi ve çaışma r

zımı, esaslı ve olabildiğnce ayrıntılı bir biçimde dile getirmeye zor luyordu Filmlerime kendilerine akrdığm olayları avrama ve sorlarına cevap buma onusunda seyircilerimin gösterdii ısrarlı ça ba, sinema ve genel anlamda sanat akndaki çelşk dlu ve düzen- siz düşüncelerimi iyi kötü topalamama neden oldu

İtiraf etmeliyim ki lm çetiğim bütün bu yıllar boyunca seyirci

lerimden adım ve er man büyük bir dikkat ve ilgiyle okuduğum mektuplarn zaman zaman beni eendirdiğ oldu. Ama genede benim için olağanüstü bir iam kaynağı olşturdlarını dainkr edemem, er şeyden önce, birbirnden rklı bir yığın soru vedüşünceyle dolu olduça teşvi edici bir paket

yircilerimle aramdaki, zaman zaman yanlış anamaarın ağr

bastğ ilişkim açıkığa kavuşturma için zellikle tipik bir iki mek tb rnek gösterek iyoum

Leningrad'dan inşaat müendisi bir kadın, rneğin, bana şyle yazmıştı:

"FilminZy izedim Hem de snuna kadar Oysa biraz olsun bir şeyler anlayabilme, lmdei kişiler, olayla, anıla bir şe

kilde birbiriqe bağlayabilmek için aiyetle kendimi zorlamak tan daa ilk yarım aatte başıma ağrılar girmşti Biz zavalı seyirci ler iyi, ktü, at ·genelde çok ktü lmer izleriz; bazen vaat daolabilrler, bazen de m anlaıya sıradışı Bir biçimde epsin deanlamak mümün Onları ya beğenirsiniz ya da burun ıvırr, unu

tup gidersiniz Ama ya bu?

Gene bir müendis, bu kez Sverdlovskdan, lmme duyduğunee saklamaya bile gerek duymuyor Ne zevksizlik, ne saçma ık! İğrenç bir şey! Bence lminz tam bir yako Seyrciye biraz olsun yalaşamıyor bile, oysa en önemli unsur seyrci değl idir?Metubun yaza işi, sinema dalından soumlu syasi komiserden



hesap sormaya kadar vardırmş: "Nasl ouyor da Sovyeer Birli'mzin sinema soruuar böye bir kepazeiğe göz yumabimişer? Fim piyasasını denetleyen siyasi komse ler adna şunu söyle yebilirim ki bu tür kepazeliklere son derece seyrek göz yumlur.Oaama beş yda bir. Bu tür mektupar okuyun umutsuzluğa

kapııp kimn için ve ne adına çalıştığım sormakn �endimi aam yorum.

Moralm düzeten ektuplar almyor değidim Geri bunlarda aşmalarımn hiçbir şekilde alaşımadığı kanııyorlardı amaen azndan perdede oup bitenerden bir şeyler anlama gayretini yansıtıyorlardı. Bu seyrier örneğn şye yazyolardı Şuna inaı yorum ki A'nza aşedemeyp son çae oarak yardımınz dile yen ne ik ne de son kişiyim. Tek tek episodar şekinde ele aındnda lm ok gze. m unlar birbireriyle nas irleştiree-ğiz?

Veya Leningrad'dan başka bir kadn seyirinin mektubuFime nasl yakaşaağm ir tüü uamadım, em içerik

em de içim oarak ana hçir şey anlatmyo. unun seei nedir? Sinema konusunda iç de ahi sayımam ... vann Çocukuğu

ve A Ruov ad eski lerizi de izedim. Her şey açkt y şey bu lm iin kesinikle söylenemez Bene her gösterden öne seyiri onu bekleyen şeye azıranmaı Yoksa kendin çaresiz ve yetersiz hssetmekten kaynaklanan bir bıkknlığın o yavan d kapıyo çini Sayn ndrey! Mektuuma evap vereek durumda değilsenz lüe sizden ra ediyorum u lm haknda ir şeyler oku yabieeğm kaynaka bildirn i değilse!

A üzerne yazı hiçbir kaynak olmadğ için mektubu yaıt layamadğm ve bundan duyduğum üüntüyü beirtmeliym. A

hakkında hi yazı yayınanmad; oskino ve Fimbi lii1 oturumlarnda seçkiniik dams vurarak A'y reddeden sonra da bugörüşlerini Iskusstvo kno2 yayınayan meslekşlarmn resmisuçamaarı dışında bii nak bu suçlamaar beni pek za etkilemedi Çünkü atık bir seyiri kitesine sahip oduğuma merimi



seyre gelen ve seven insanlan vrlığına gdek daha fazla inanma ya başlamıştım.

Biimler Akademisi Fizik Ensttüsü çalışanlarından br, ensti

tünün duvar gzetesinde çıkan bir yazıyı göndermişti bana:"Tarkovsk'nn mna, bütün Moskova'da odğ gibi Biim

ler Akademisi Fizk Ensttüsünde de büyük lg topadı.Filmin yöetmenyle şahse nışma isteğni ne yazık ki çok

az kişi gerçekleştrebild (maalesef b not gönderen de bn başaramadı) arkovski'nn lmsel mazemeyle nasl olp da fese açı

dan b deni derin bir yapt orya çıkarabidğini kavramak ü ekiyorz. Sinema seyircisi aışmıştır gitğ lmde bir öykü bireyem karamanlar ve geneike bir hp nd e karşıaşmayı bekler arkovskinin mende de b tür unsrlar arıyor, sonra da a yal kırıklğ içinde evne dönüyor ünkü mdlaının içbirini blamamışır

Bu m ne anatıyor? İnsanarı Ama offoc İnokentSmoktunovski'nin3 üsndiğ somut bir insa deği. Hayı. Bu daha çok senn akkında, baban ve bükbaban kında bir m.Bu senden sonra yaşayacak am yine de sen' oan nsanı anan bir . Dünyanın b yüzünde yaşayan bir insanı anlatıyor İnsadünyanın br parası ama dünya da onn br parçası Geçmşe ve ge

eceğe karı kendi ayatını orya koymalı İşte lmn kons. Bmi ibir iddia şımadan öyesine izeyn ve kendinizi Bach'ınmüziğiye Arseni Tarkovskinin4 şiirerne kaptırıp gdin! Tıpkı yıdıza denz, güzel bir �ray izler ibi Matematiksel birmantğa b lmde rastlayamazsnız Zaten matemakse mantıninsanın ne oldğn e yaşamının anam ıkadğı neede gö1-

müş ki?İtiraf etmeiym ki posyone eeştirmenerin aıkamla yoruma övücü nteikte olslar bi, ben sk sk haya kıkığramıştır En azından eeştmenlen çaışmalarıa eninde nunda kayıtsız kaldıkları be de kendleni çaresiz tklerdysn çmde br türlü sökü amam Kendi gördkle· e



yaşadıka inamasa, sırada sema teorler basmaa- lıp görü·re ve taıaa be bağlamak eese pe kuruyoar. Ferm etsde hez kurtlmamış seyrcererastladıım e yabacı yaşama traala dolu mektuplam

dğn<a geçete n alışıımı daha y ayorum Ve şteo zama, geete oayladıım hssedyorum Ama bu salara

borlu oldm, yaygı deymye görelerm e sorumluluğumuda Br saatı yalızca eds br şeyler yarableceğ d ü-şüces hbr zama kablleemedm Br eserde, satıı

esde başa h kmsen yararlamayacağı acıda değ

lm Neyse bu ouya lerde terar decemGor'de br adı seyrc şöyle yazmıştı:Ana o teşeürler Her şey aye oclumda

b. Buu asıl öğreebl�nz mera etm doğrusu. O zama datıpı böyle br rüzgar böyle br ftıa esmşt . Gala edy dışa- at!' dye bara br büyüae Karalık br oda Gaz lambası

da sömştü e ae yolu gözlemete sıışa ra Çocu blc uyaması lmnzde e de güzel alatılyor Ta herşey e ada da doru.. gerete de aelermz yzler ı-mıyoruz Ve her şey e adar da yalı, e adar doğal. Blyor musuuz o karalı sema saloua, yeteez ışıladırdığı brperde parasıa baare hayatmda lk kez yalız olmadığımı hs

settm"lmlerme m htya duymadı, mse hbr şey a-

lamadıı o adar o başıma lmıştı bu tür raar ade ruhmu ısıtı yaptılama alam zadı tutum yolu rasa-tı eğl, doru olduğa adırd be

Legradda br ş şöyle yazmıştı

Metubumu ede Ana Haıda söz söylemeye ble cü-ret edemedm ama de yaşaıım br flm bu

Dleme e alama yetee o değerldr. Br ez ols ay-ı şeyler hssetmey başarable sa brbr hep alayaca-tır Buarda br buzul dğer sterse atom aıda yaşamış olsu



rk etmez. ann insanarın i eğilse en teme insani ürüleri em kenilerinin em e başkaarının anaıp uyabimelerinisağa!"

Seyircilerim beni savunup yüreklenirirerBu mektubu kimi ostum kimi nıığm olan çeşitli mesek eren seyircilerin ricsı üzeine hepimiz aına yazıyoum

Öncelike şunu sylemeiyim ki yeteneğinize ayran oanlarınve sinemaara gsterien meinizi sereenlern saysı Sovytskkran5 ergisine yayınanan ististikerin çok aa üstüne Ger

çi bunu kantlayamam çünkü bune kaar ost ve tanık çevremen iç kimse bu tür anketlere katılmamıştır Ama sinemaya gierler Fazla sık eği ma gierle işte Özellikle e arkovskininlmlerini terci eeer Ne yazık ki za miniz yok

Nobosibirsken bir kaın ğretmenBugne ek erangi bir ynetmen ya a yazarla izemeri

mi paylaşmay iç üşünmeim Ama şimi çok zel bir urum sz konusu B m ruunu ve üşüncesn uzusuzlu ve kbili gışer ykünen kuararak insanı isizlik lanetinen azat eiyorFilminizin tartışılığı bir toplantıya katılmştım Fizikçisi eebiyatçısı epsi ayn grüşteyi İnsancıl ürüst ve gereki bir m; yazarna teşekkür borçluyuz artşmaa sz alan tek tek erkes şyle

ei Bu m beni anatyor!Ve bir yaz aa"Bu mektubu siz meseğ gereğ rayo teknisyeni sanattan

uzak ama sinema ile yakınan igii çoktan emeki omuş yaşı binsan yazıyor

Fiminiz beni çok sarstı. Siz em çocukarın em e yetişkinlerin uygu ünyasna nüz etme yeteneğine saipsiniz Bizi saranünyanın gzellikleine gzlerimizi açıp bu ünyanın sahte eğererini eği ası eğelerini gsterme yeteneğine Her şeyi illeniriper ayrıntıyı simgeleştirebiiyorsunuz einizeki az malzemeye se geneemeere vayor er bir plana ay bir şiirseik bir mü



zik katyorsunuz .. Bütün bunlar yanz ve alnız size özgü özelik ler ... "

Doğrusunu söylemek gerekirse ben, düşünceer öncelike plemikiçinde geişen insanardanm (gerçeğin tartışmaardan dğacağ görüşüne katlyorum) Tek başıma kaldım muhtemel kir ve ana yşarın az çok belirgin iskeletine duygusal malzeme sağlamann ötesinde br işe aramadı için her türlü yaratıcı düşünme süreciye çeişen ayrca metazik yapma da pek uygu düşen bir inceleme ta

zına kendimi kaptırp gidirum.Ksacası beni bu kitab yazmaya iten, seirciye aramdaki bu yazıl ve kişise iişki odu. Snuç ne lursa lsun, syut sruarlauğrşma kararımı knayanlara serzenişte bulumaacağm; banagösteilecek olumu tepkiere de ayn şekilde pek faza şaşırmayacağım.

Bir işçi kadn bana şöye yazmş:"Fimi izi bir haa içinde tam dört kez seyrettim. inemaya gitmekteki tek amacım, mi seyretmek değidi Birkaç saat sun gerçekten yaşamak, hayat, gerçek sanatçar ve insanara payaşmaktıisteğim .. Her şei bana acı veren eksikiğini duduğum özlemniçektiğim her şei beni bunatan veya sevindiren beni mahveden ya

da bana aşama gücü veren her şeyi minizdeki bir anadan izedim. Benim için ik kez bir m grçkn ta kendisi muştu. İşte tam da bu nedene gidip gidip mi seyredirum, çünkü onuna venda istiyorum."

Bundan daha büyük bir övgü oabilir mi? ilmerim çekerkengözden kaçırmamaa çalıştığm tek hedef, kendi bakış açm başka

sna zra kabul ettirmeye kalkşmadan labidiğince dürüstlük v tutarııka kendimi anatmaktı. Snra insan bir bakyor yalnzcakendine ait ouğunu sandğ hayat anayış başkaarnca da paaşmakta, o güne kadar hiç dile getirimemiş ama tam anamyla özgünbir şe oarak; bii ki bu, çalşmalarnda insana muazzam bir teş-



vik sağlıyor. Bir kadın, kızndan aldığı mektubu bana yollamşt Öy le sanyorum ki, bu mektupta tüm yratcı eylem ve bu eylemin iletişimsel işlev ve olanağ şaşılacak derecede kapsaml ve duyarl bir

biçimde dile getirilmiştir:"Bir insan kaç sözcük bilebilir ki? diye soru yöneltiyor kz annesine "Günlük konuşmada kaç sözck kullanıyoruz ki? Yz, iki yüz,üç yüz? Duyglarımz sözcüklere ürünür; sözcklerle cıyı sevinci, iç dünyamızda olup bitenleri dile getiririz yani aslında dile getiri

lemez şeylerin tümünü sözcükle le aktarmaya kalkşrız Romeo

Jiet'e harikulade sözler söylemişti, son derece pa lak ve gçlü.Ama bu sözler yreğnden şan d uygulan acaba yarını olsun ide edebiliyor muydu? Kendi nesin kesen, Julietin ise aşkn baş

ka bir şey dşnmemesine yol açan btn o duygula?Anlaşmann bambaşka bir dili, başka bir şekli daha var Duy

lar ve görüntler. Bu tür bir ileişie ayrılklar aşılır, snırlar yık

lır İstekler duygu ve şkınlıklar bugne kadar aynanın er iki taranda kanın önnde ve arkasında duru kalmş olan insanlararasındaki engelleri alı götrür Beyazerdenin çerçeei geniş ler, o ne kadar bize kapal bir dnya serilir önmüze, bu dünya ar tık yeni bir gerçekliktir Bütün bunlar sadece küçk Aleksey'inaracılığyla olmakn çokn çıkmıştr: Artk doğrdan Tarkovski -

nin kendisi, erdenin t tarafnda oturan seyirciye seslenmektedir. Artık ölm yok ama ölmsüzlük var Zaman tek ve yok edilmez bir birimdir Tk şiirde denildiği gibi Tek bir maa dedeler ve torunlar için.. ' Bu lme başka açlardan da yaklaşmak mmkn bendaha çok duygsallığı seçtim. Sen için nasl oldu? Lüen bana yaz ..

zellikle eylemsizliğe makm edildiğim o uzun dönemde (şimdi kaderini kendi ellerime alarak b döneme var ücümle son vermeye çalışyorum) oluşan bu kila amacım kimsee bir şey öğretmek ya da kendi bakış açımı zora kabul ettirmek değl Sinema denlen bu gencecik ama harikulade sanatn sunduğ henz m anlamıyla keşdilmemiş olanaklar karmaşas içinde kendime bir yol



bulma zorunluluğu bu kitabn doğmasına yol açtı Bu yüzden dyeb lirim ki bu kitap benim için bir tür benlik arayışıdır, kapsamlı ba�ğmsz br benlk. Çünkü yaratıcı çaışma asla değşmez muak ölçütlere vurulamaz. Ne de olsa bu eylem dünyayı shiplenmek gibgenel br zorululuğa yani nsa yaayan gerçekliğe bağlayan saysız yoruma yakndan bağldr

Son olarak şular söylemek istiyorum: Bu kitap günük olarak tuttuğum notlarma verdiğm koferanslara ve lm eeştirmen 0-ga Surkova e yaptğım konuşmalara dayanmaktadr. Olga Surko

vadreR'un çekm çalışmalarna henüz bir öğrenciyken kalmş daha sonrak yllarda bzme lşksii sürdürmü değerli br

eleirmendr Bu k üzerde çalrken an her rst destekolduğ ve benden yardımarm esirgemedğ çn kendsne ayrca eşekkür etmek styorum



aşangç*

Yşmm b dem dh kpd Kedn bum dye tm

becek b süeçt bu VGIKdk6 m sües tez çşmsok ypmş ks metj b m7 ve k uzu metj mmçektm 8 yk dem kpsy b süeç

Çşmm bud so zeyeceğ yo çd vannd eddm deeyme h etmek, b kçmz geyo Fm estt kousud kes b tv -e zd ge

çc ok- mk ve bud so çekeceğm mde çzmeke yü kümü oduum sou çk kvuştumk zoudym Tb bu sou düşüe düzeyde ee p speküsyo d bşvuu b Ack bu duumd sd pek bğyc omy souç vm tehkes oy çk, dh dousu mtk zinciiye kedde ouşmuş sezgse bğ bbe kştb

Düşüceem bu tü geekz gyetkeşkee yomm ste kd keme sm kmd b destek odu

•Bu mkale AndreyTrkovski'ni yyınnmış k uzun mkr 1964" Mosko Yy-

Iskuwo tafıan nn w S l kapa yer amr.



adimir Bgmlvn8 öyküsünde ben çeken neyd?B sry cevapandrmadan önce her yazlı öykünün lme çe

klemeyeceğ gs üzernde drmak syrmAncak snemay da düzyazy da ayn randa küçümseyen br

nn lme çekmeye kakışacağı yapar vardr Öyle başyapıardr k bnlar emenlerindek bk resmerindek mkemmek veözgünük sözcklerle canlandrlan karakererndek nanılmaz dernik lağanüsü br kmpzsyn ve edeb inandrcık aracılğıy la bize yazarınn eşszlğ kanıarlar

Ak edebya e snemayı brbrnden ayrma zamam gelmş r

yle düzyaz aala vardr k bnların ücü blnan knda sm ve açk skeee ya da daha dğr br deymle knnnözgünüğünde yaar B ür bir edebiya içerdği krlern sanasadüzelemesne hç adrş emez gb görünür

Kanmca admr Bgmlvn vanı da bye br yaSa sanasal açıdan bakığmda nn öykünün kahrama üs

eğmen Galzevn kşlğiyle g lr sapamalarla dl n slk ayrınılara azla önem veren kr anaım arzım ldkça c blmşm Hele Bgmvn savaş aser ürküücü bir zke asvr emeye b den önem verp anaıda geçeneri bzza

kanlayableceğn drmadan ekarlamas yk mAma b l bana b zn yküden me çekleblecek br düz

yaz parças yakaamada yardımc ldAyrca lme yarlamakla b öykü içerdğ düşünceye yaşam

randan naylanmş br hakka kaabilecek esek ve dygsa bir germe de snnda kavşabdi

Bgmlvn öyküsü krken beynme kazldHa nn bazı özellkler ben büyüed deB özellikle kahramanının ölünceye dek peşn bırakmayan

yazgsı çn geçer Tab ki kn yeni saylmaz Ancak knsn bdenl içsel düşünceerden aan çk az öykü vardır. Gene başka hiç



İv Çuuu İ, km ü om z üüo

bir öyküde ilk sarnın kat kurallara bağlı geişimi İv'ın öküsündeki kadar trı işenmemiştir.

Kahramann öümü bu öyküde özel bir anlam aşır

Burada, buna benzer edebi drumları yaanlarn teselli edici çıkış yola önerdikleri yerde kesn bir nok konmuş Ardndan başka hiçbir şey gemiyor

Saaş kahamanlıkarı işeyen yazarar genelde dayanamaz, başkişierine zafer haleeri takarlar Zorukar e zlümler geçmişekamış, yaşamn acı dou bir aşamasından başka bir şey olmadkları

n ispaamışardırBogomoo'un öyküsünde ise yamın ölüme apanszın sonaeren bu aşaması ek e nihaidir an'ın yaşamnın tüm özü e trajikcoşkusu burada yoğunaşır şte m da bu nokda saaşın anlamsızlığı beklenmedibir şiddetle hissediir e karanır



Ben eleyen knc nok, bu savaş öyküsünde tehlkel aser çatışmalardan ya da karmaşık cephe harekaarından hçbrine yer vermeyş odu. İnsan burada hçbr kahramanık svr blamyor Bu öykünün malzemesn keşf kolarınn kahramanlığ de

ğl, bu tür k eylem arasındak denme ouşturuyor Yazar bu dnlenmeye hçbr dışsal araçla de edlemeyecek, sarsıcı ve eeyc br gerlm katıyor. Öye br germ k nsana son noksına kadarkurlmuş br gramonun gergn yaym hatıraıyor.

Savaşın bu tür br svr, çnde barındırdığı msel olanaklarla göz kamaştrıyordu Önümüzde, �avaşın ası atmosfr yen br

bçmde yenden sergleme yolu açılmışı; hem de oaylan yüzeyseörtüsü atında sakı duran ve en y şarlar altnda ble ancak denlerden gelen br ses olarak aganablen bütün o coşkusu, o olağanüstü snrse gerlmyle

Üçüncü olarak da, bu küçk çocuk tp, ade ruhumun dernkerne şemşt Başından tbaen bana endsn, savaş yüzün

den rotasından çıkmş, dejenere olmuş br karakter olarak sunduvan'm çockuk dönemne at oablecek br sürü şey, daha dousu her şey, burada sonsza dek yt gtmş Ve kaybetkle yene kendsne verlen savaşın bütün o meşum armağaarı onda korkunç br gerlm yaratmış

Bu tp çse dramatklğyle ben, kesknleşen buhran anlan

dn ve nsaara özgü bütün teme çatışmardan geçerek adımadım gelşen karakteerden çok daha faza etkled Gelşmeen,nerdeyse durgn br karakterde, htrasın baskısı aşı derecede yoğnlaşır ve bu yzden adım adım gelşen br nsanda olduğndançok daha bergn ve nandırıcı br şekle bürünür. İşte Dostoyevs ky de bu tür br htrası alattığ çn sevyorum Benm bütün l

gm, görünüşte dngn, ancak esr olduklar htraslar yüzünden ç-sel gerlmle dolu karakteere yönektr

Sözünü etğm öyküdek van da böyle br karaktere sah Bogomolovun öyküsünde haya gcümü harekete geçren de bu oldu.

Ancak bu anatıklamın dışında Bogomolovu pek anladğmı



söyleyemem Öykünün duygsal yapısı bana yabanıydı Bogomo lov blinçli olarak olayn uzağında duruyor ve onu nerdeyse yalza belgelerle sunuyordu Ben böyle bir şei perdeye aktaramazdım bu benim inançlaıma ykırı düşerdi

Yazar ve yönetmenin estetik kaygıları rklıysa arada bir uzlaşma sağlanamaz. Böyle bir uzlaşma kaçınılmaz olarak lm çekm krni zedeleyeek ve sonunda lm hiç gerçekleşemeyeektir

Yazarla yönetmen arasında orya çıkaak böyle bi sorunun tek bir çözümü vardır Edebi senaro belli bir çalışma aşamasında

çekim senaosu olarak adlandırılan yen bir yapıya dönüştürülmelidir e geleek lmin yaratıısı (yalnıza senaonun değil lmin de yazarı!) bu çekim senaosu üzerinde çalışırken edebisenar yoyu kendi görüşleri doğrultusunda yeniden biçimlendirme hakkına kesinlikle sahiptir Yeter ki bütünü gözönünde bulundursun vesenaoda yer alan her sözüğ kendine özg yaatıı deneyimle yoğursun!

ünü yazılan er senao sayfasından ounuladan se�lençekim yerlerinden sanat yönetmeninin tasaılarından hatta palakdiyaloglardan sadee ve sadee yönetmen sorumludur. Yönetmen bütün bu yaratıı süreç içinde son sözü söyleme hakkına saip yegane kişidir

Senaonun yazarı ve yönetmen aynı kişi değilse o zaman hiç br şeyle önüne geçilemeyeek bir çelişkiye tanık olaağız demektirTabii bu ilkelerine bağlı iki sanatçının karşı karşıya geldiği durum

lar için söz konusudur yalnızaİşte özellikle bu nedenle Bogomolov'un öyküsünün içeriğ be

m için akla yatkn bir çıkış noktasından başka bir şey olamazdıBir anlamda bu çıkış noktasının özünü oluşturaak olan ise çekileek lm hakkındaki benim kişisel görüşlerimdi

Tabii burada da karşımıza şöyle bir soru çıkıyor Bir yönetmenin senaoyu bizzat kaleme alması ne deree istenen bir şeydir ve

buna ne deree hakkı vardır? Bu sorunun yantı bazen yönetmenin her türlü yaratıı ve dramatürjik nsiyatinin kökünden redde



dimesine kadar arabiior Senaoarım azmaa merakı önetmener kararı bir direnişe karşıaşıar

Ancak birtakım edebiatıarın önetmeere oraa kendierini sinemadan ok ak issettikeri de gerektir Bu durumda her

edebiatıa m dramatüisi ama akkının erimesi ama hi-bir önetmene bu akkın nınmaması ok ritir Yönetmendenistenien tek şe önerine sürüen senao sağına rıza göstermeeri e onu kesmeee bir ekim senaosuna dönüştürmee aışma arıdır

Nese biz gene kadığımız ere döneimSinemada beni eken aışımamış şiirse bağantıar şiirsei

ğin mantığıdır anmca bu bütün diğer sanatar iinde en gerekisi e en şiirsei oan sinemaın oanakarına da ok ugun düşünmektedir

Her durumda bu bana düz bir izgi doğrutusunda geiştiri

ş e mantıkı bir neden sonu şkisine daaı bir konua görüntüeri birbirine bağaan geenekse dramatüiden ok daa akıngeior Bu tür aşı "kusursuz" oaar zinciri genede soğukkanıesaamaarın e seküatf düünceerin gü eisie ouşuröe bir şe söz konusu omasa e konu aktöreri randan beir ense bie şu er serinde eiden kanıtanmıştır ki görüntüeri sıraama mantığı karmaşık aşam gerekiğinin sıradanaştırımasına daar

Ancak mse mazmenin sentezini amanın başka bir oudaa arqır: nsan düşüncesinin mantığını sergemek u durumda oaarın sırasını e er şei bir bütünseik iinde biraraa getiren kurguu da bu mantık beirer

Düşünceerin oumu e geişimi bei asaarı izer Ve bunuide edebimek iin de mantıksa-seküati aıardan rkıığınıaıka gösteren biimer gerekir anımca şiirse mantık em düşünce geiştirmein asaarına em de gene oarak aşamın asaarına kasik dramatüi mantığından ok daa akındır Ne ar ki



klasik drama, yıllardır dramatik çatşmaları ide edebilmenin ye

gane örneğ olarak ele alınagelmiştir.

Şiirsel bağlantlar, olağanüstü duygusal bir orm yararak se

yirciyi harekete geçirir Seyircinin yaşamı nıma faaliyetine kalmasıı özellikle sağlar çünkü ne har bir sonuç sunmak ne de ya

arn katı talimatlarna dayanmaktadır Kullam açık olan tek

şey, canlandırılan görüntülerin derin alamı bulup keşfetmeye ya

rayan şeydir. armaşık bir düşünce ve şiirsel bir dünya görüşü, as

la ne pahasına olursa olsun fazla açık, herkesçe bilinen ogular çer

çevesine sıkıştırılmamaldır Dolaysz genelgeçerli sonula çkama mantığı insana fazlasyla geometri teoemlerinin ispatım anımsatıyor Oysa ussal ve duygsal yaşam değerlerinin birbirine bağlan

dığı çağrışımsa bağlar, hiç şüphesiz, sanat için çok daha zengin ola

naklar sağlar Sinemanın bu olanaklardan bu kadar seyrek yararlan

ması gerçekten üzücüdür. Zia bu yol oldkça çok şey vaadediyor

Bu yol bağrnda bir göüntüyü oluşturan malzemeyi adeta "patla

bir güç barndıyor

Bir nesne hakkında her şey hemen bir çırpda söylenmezse insan bu konuda şahsi görüşler üretme olanağına kavuşmuş olur. Oy-

•

sa genelde sonuç seyirciye hiç akıl yürütme rsat ımaksızın tep-

si içinde sunulmaktadır Seyirci ahmetsiz elde ettiği bu sonuçla ne yapacağım bilemez Yaratıcı, bir görüntünün yaraılmasındaki zah

meti ve muuğ seyirciyle paylaşmadan ona bir şey anlabilirm

Yaratma sürecini bu şekilde ele almanın başka bir yara daha

var: Seyircinin tek başına kendi düşüncelerini de katarak, lin

parçalarından yeniden bir büün oluşturmasın sağlarsa sanatçı, se

yirciyi alglama sürecinde kendisiyle eşit bir düzeye çekbilir Evet, _

natçyla izleicinin karşılılı birbirini sayması için de bu tür birlişki en uygun sanaal iletişim bçimidir

Burada şiirden söz ederken aklımda belli bir tür yok Şiir be

nim için bir dünya görüşü hakikal olan ilişkiin özel bir biçimi

ir



Bu açıdan bakıldığnda, şiir insanlara bütün yaşamı boyuncaeşik eden bir lsedir. Aeksadr Grin9 gibi sanatçıların yazgısını ve karakterini hatayn Grin açlıktn ölmeden önce eline kendi yaptğı yay alıp dağlara avlanmaya çıkmıştır. Bu insann yaşadığı

dönei gözümüzün önüne getrdiiizde; karşımıza, hayaci bir in-sanın trajik gürü çıkar.

Van Gog'un yazgısını atıayın.Çehresi, sonsuz bir sevgyle bağlandığı Rus doğasına giderek

benzeyen Michai Prişvini hatırlayınYa da Mandelstam'ı Pastenakı Chaplin'i Dovşenko'y ve

Mizogçi'yi hatırlayın 1 Ancak o zaman yeüünde bu ei yÜse len daha doğrusu yeüzünün üzerinde boşluk gezinen görüntü lerin o muazzam duygusa gcünü kavrayabiiriz Bu gö0üntülerdesanatçı kendini yalnızca yaşamı araştıran kişi olarak kanıtamakla kamaz o aynı zamanda yüksek manevi değerlerin ve yalzca şiireözg gzelliğin yaratıcısıdır da

Böyle bir sanatçı varoluşun şiirsel yapı özelliklerini algılayabi lir Düz mantığın sınıların aşarak kırılgan ilişkilerdeki klı özü ve tüm karmaşıkığ tüm gerçekiği içinde hayat en gzemi görün-gülerini duğ gibi yansıbilir.

Yok eğer bu olmuyorsa o zaman yaratıcının bütün yaşama ya ıık iddiasına karşın yaşam sıradan ve tekdüze kaır ünü yü

zeyse bir cnlılı yanılsaması yaratıcın burada, yaşamı keskingözerle inceleyip algıladığı kanıtamakn çok zaktır

Ayca şuna da kesilikle inayorum ki yaratıcının özne izle-nileriye gerçeğin nesne canlandırılışı arasındaki organik bağınötesinde başka hiçbir inandırıcıığa ve içsel doğruuğa evet at yüzeysel bir benzeiğe bile ulaşılamaz

Bir sane belgeere dayandırılabilir kişiler son derece doğal bir titzlikle giydiiebilir ve asıl yaşamla bariz bir benzelik sağlana bilir Fakat gene de orya gerçekikten çok uzak son derece sıradan görünümlü, yani yazarın tüm iyiniyetine karşın gerçekle içbirilişkisi omayan bir m çıkabiir



Tuhr ama nedense algıladıklarımız arasından bize en bastve günk gelenler, sana uygulandıklarında olağanüstü sıradan ve yapma kaçarlar. Bunun nedeni yaşamın mulak doğa araararının ayallerin aşan br şirsellk çinde örgütlenmesi olsa gerekKalbimize ve beynize örneğn, bu yüzden bir sürü şey salt içtepolarak ye eşiyor Ve sözü edilen bu iyinyele ayatı yakalamaya ça lışan lmlerde içteye gden yol bulunamadığı gb açıkça göz boyamaya yönelk canlandırmalarla iyiden iyye tanınmaz hale getirldiği için de sonunda orya ontklik değil -en af deyyle- yapay

lık çıkıyor Ama ne yazık k ben sneman ayata olabldiğnce ya kın olması istemekten vageçemyorum Başka türl yaşamn asılgüzelliklern içbir şeklde algılayamaacamıa inayorum

Uzun bir süre birbi erin mükemmel br şeklde mamladısöylenen snemayla edbiyat arasında gözle görlür bir ayım yap�lmaya başlanmasından duyduğum sevinci daha önce beliriştm

Kanmca bundan sonraki gelişmes içinde snema yalnızca ede biyatn del diğer sanat dalarıdan da ayrılacak ve giderek daa bağmsız e gelecektr Ancak bu çbir zaman stenlen çabuk luk olmayacakır Burada rklı aşamaarıyla uzun bir süreç söz konusu Bu da, aslında dğer sanat dallarına ait olan, ama lm yönetmenlerinin br tüü kulanmakan vazgeçmedikleri iakım özgnilkelern snemaya belli ölçülerde yereşmesini açıklamaktadır Bunun sonucuda snema; edebiyat, resim veya tiyatro gibi dolaylı et kilere dayanmadan kend araçlaryla dorua açıklama yetksni kaybetme tehlikesiyle karşı karşıyadır

Diğer bir ilginç noka da, şu veya bu blonun doğrdan beyazperdeye aktarılmaya çalışıldığı ye lerde gzel sanatların sinemaya yapığ etkidir Tek tek bazı düzenemeler ya da -söz konusu olanrenkli lmse görsel ilkeler snemaya özellkle çok akarılmaktadırAncak bu saydıımız durumların er birnde sanatsal sonuç, yaratıcı bir bağımsızlıkn yoksundur: Tam bir klit

Başka sanat dallarına ait özelliklern beyaz erdeye aktarılası lmn sinemaograk özelliğn zedeler ve özgün ir sanat olarak



sinemann muazzam kaynalarına dayanan çözümler bulmasın zor laşrır. En ötüsü de bu gibi durumlarda yönetmen ile yaşam arasında bir uçurum ouşmasıdır Biım aracılar esi sanat tülerin

den alma uyguama şeieri, durmadan bu iisi arasına girer Buda yaşamm, insanın aslında görüp algıladığ şekiye fme yansıtılmasını özellikle eneller.

Bir gün geçirdik. Diyelim ki o gün başımızdan ok önemli ve an amlı şeyer geçti. Bir fmin çıkş notası oabileek, bir fkir çatışmasını canlandırmaya yetece tohumarı içinde barındıran şeyler

Pei böye bir gün aımzda nasıl yer etmiştir?Henüz iseleti şeması olmayan, şeisi ve aıcı bir şey olara Yalnızca o gnün esas olayı tunaklara geçmiesine somut aşmıştr, berra bir düşünce bei bir biçim halini almıştır. Ger

- planda aan diğer oaylan yanda bu olay sisler arasından görü len bir ağaç gibidir (Benetme biraz beirsiz açtı çünü sis ya da

bulua astettiğim olaylar birbirlerine tpatıp benemeler) O gün ü ilenimlrimiz bizde birım içtepiler, çağrışımar yaratmştrZihnimizde alan ise beirgin çizgileri omayan, mamlanmamş,ele avua sığmayan ve rasantısal nesneer ve durumlardır Bu tür

bir izlenim, sinemanın oanakarıyla yeniden canlandırılabilir miiç şüphesiz, evet! Dahası, bütün sanaarın en gerçekçisi oan sine

ma ve yalnızca o bunu yapabilir.Haya duygarn tpatp kopya edilmesi, bii i asa başlı başına bir amaç oama. Ancak bu tür bir yansıtma oanağ da esteaıdan yorumlanarak idealimizdei büyü enelleştirmelerin an landırıında kullanılabilir.

Olasılık ve içsel akiat, benim için salt ogulara sadık kalmak

n deği ayn amanda duygların da sadık bir şekilde yansıtılmasından geçer.Diyelim ki soağa çıkınz ve gözleriniz yoldan geçen birinn ba

kışlaıyla karşılaştı Bu bakış sizi raatsız ei İçinie garip bir hursuzluk yara Rul olara szi etkiledi sizi belli bir avayasotu.



m Çuuu

Şimdi böle bir karıamanın bütün oua anen eniden aralsa, ouncuar an ekilde gidirise ve oan getiği meananen canlandırılsa ai siz gene de bu eimin sonunda o an aa

dığınız duguarınızın ibirini bulamazsıız Çünü böe bir eimde, o abancının bakarına öze bir anam an endi rusaonumunuzu aıkığa kavturak psikooji önkouar göz ardedilmir.

Yok eğer, bu bancının bakıının seirci üzerinde de bizdeigibi bir etki aratması isteniorsa o zaman bizim ası karılamamı benzer bir o seirci iin de aratılması gerekir

Ama bu, aıık ek bir ekim amasıdır amamacı bir senar o malzemesidir

Yüllardr varolan tiatro dramatüisinden oa ıkarak ok



sayıda kalıp ve şema geliştirilmi, genellemelere varımştır. Bun ar ne yazk ki sinemaya da girmiştir Dramatüi ve sinemasa ana tm manığına ilişkin görüşleimi daha önce belirmiştm B noka daha somut yani daha anlaşlr olak için, şimi e sahneemekavramım etraca açklamak zorundayı Özellikle izanseni eealış şekimize, ide ve ide edilebilirik sorunsal nasl kuru biçimsel bir rza çözmeye çaıştğmz açkça orya çıkmaktadr.Kald ki sinemasa mizansene bir yazarın aklından geçirdiği mizansen arasnda yapıaak bir karşaştırma, sinemasa sahnelemenn biçimseiğini asna ne ouğnu bize çok aha çabk kavraaak

rGenede anam güü yüksek bir mizansen oluşturmaya çaş

lır; bir sahnen anam içerdiği kri ve alt manğını ide etmenn en kestrme you budur çünkü Zamanında Ayzenşyn da bunun üzerinde srara urmuştu Sahnenin gereki derniğe, anlam aranan beirenen aamğa ana böye aşaağ a gene

amaran biriirSanaa görütünün canı dokusunu bozan gereksiz bir sürü

uzaşmaya ayalı bu anlayş son derece ilkeldir. Bilinii gibi, mizasen, oyncu ile dış dünya arasndaki karşlklı iişkiy beirleyen slaktr Yaşamdan alınan bir episod, ço kez, olağanüstü etkii bir zansene bizi şaşr "Böye bir şeyi insan düyaa düşüe

mez eieek radeye gerir Pei, ama bizi b kaar heyecan anran şey neir? Büyük bir oaska, oayın anlamınn izasenie çakşmaması. Bizi şaşp heyecanlandrn, bir anama, söz konusu mzanseneki umsuzluklardır Tabii bu aslına, bağrındaderin bir anlamn gzendiği sözde bir uyumsuzluktur İşte mizansene mutlak inandırılık cnü veren e budr. Bizi oayn doğrulu

a kesinike indrrKsaası: nsan, araşk olanan kaç her şeyi bsie inirge

meye kakışmamaldır abii bunun için gereki on, mizansninuyuruuş bir konu çizmeyip kişilerin kartererine, ruhsa dumlarına, yani yaşaa bağ kamasdır Bir znsenn görevi, iş-



te bu yüzden, yanzca diyoglar üzernde ya da herhangi bir eylem

üzernde bnçli br şeklde düşünmeyi sğlamakla sınırlanamaz.

Sinemada mizansen gösterien eylemlern olablrliğyle görünülerin güzeği ve deriğiye (ama içerdği anlmı resimlere

boğmamak koşuuyla) bz sarsmak ve etkilemeke yükümüdürHer yerde olduğu gib burada da anlatlak senenn üstüne basa

basla açıkanması seyrcinn ayal gücünü ksıtlamaktan başka br

işe yaramaz Seyircnn önüne era çepeçevre boşlukla sarıl br kr yumağı çıkartmak demekir bu; yani bu tür bir açıkamayla düşüncenin sırlar korunmu omaz, aksine, o düşüncenin derinne

inme yolar ıkanmış ourBuna ilişkin örnekler bumak pek zr deği. Sevgilieri ayra

sayısız parmaklıkları çukurarı ve çiler düşünmek yeter

Mzansenn çok manidar diğer bir bçimi ise dev inşaat bögeleri üzerde gürülülü, korkunç bir panoramk gezin yapmakıBu yoculukarın amac da endin bilmez bireycilerin aklnı baına

eirp onlara emek işçi sn sevgis aşılamakır. Anc nasıl birbirine paıp benzeyen kahramanar yoksa bir mizansenin de erarara başura hakk yoktur Br izansen salt bir mge, br kalıp ve ya ne adar orjnal de osa) br kavram halne gerse te o zamaner şey -kişlern karakeleri yaşadarı ve ruhsa konuları koman bir yalan olur

Dosoyevs'n Budaa adl romanın sonunu aırlayalımKarakerlern ve oşularn insan saran doğruuğunu düşünün biran:

oskoca br odann orsndak k sandalyede dzlerii haçe

brbrne değdirerek oturan Rogoşn ve Mşkin bu mizansenn görünürde saçmağı ve anlamszığıya ama ayn zamanda da kendie

rnn çnde bulunduarı rusa durumun mula doğruuğya bzrsrar

Derinlemesne düşümeten raa etmesyle yanızca bu

üden mizansen burada yaşaın kends kadar nandrcdr

Genelde bir yönetmenin başarsızlığa uğramasn altıda



onun kontrolsüz ve zevksiz bir saplanıy çok namık peşinde koşması yar; insan davranşaına, varolan deği kendince gereklizorama bi aam yükeme çabas yaar. Sözeriin doğ ruuğuna ikna olma yanar, arkadaşarından, nık oldukar bir öüm olayın an

amaarın isesinler, örneğin İnsan o zaman koşuar ve davranış biçimer böye bi ölümün die getirilmesindeki ursızık ve aba ı alam (bu konudaki ka ba deyimlerim bağşlansn!) karısındaşaşırack, çok etkienecektir İşe bu nedee, lmse anlaım adnauydurumuş sahe bir yaşamın kalıparı ve rhsuz iskeei yerine yaşamın kendisinden zlenimler opamk çok daha yerinde olu.

Baz mzansenerin sözde ifdegücü üzer•ne kendimle grdiğimpoemike, bana bir zamanar duyuş oduğum iki episodu haılat ı Kimse buna benze şeyler uyduramaz; bu oayar mamen doğrudur ve "görse düşünme denen şeyin beli öneklenden oumlu yönde fklık göseir:

Bir gr insan ihaneerinin cezası olark kuşuna dizilecek

i Bi hasne duvarının dibinde amu bikinileri arasında ek leşirer Me vsim sonbahar Öüme mahkum bu insanlara paloan ve ayakkabıarım çıkarmaarı emrediir İçeinden biri bu emrüzeine grupan ayrılarak yıık çoraplaryla uzun süe çamurda gezinir Amacı bi dkika sonra kulanamayacağı palosunu ve çizmesini koyack kuru bir yer bumakı.

İknci episod Yola düşen bir adaın backlaı üzeinden bi ramvay geçer Taşyıp bir duvar dibine dayala A dam burada çevresin saran merklıların· unma bakışarı alında cankurranıngemesini bekemeye blar Bi ara daynamaz, panolonunun ce binden bir mendi çıkarrak ezimiş bacağın üstünü öer

Yeeince aaım gücü var mı? Hem de nası Beni bir kez da

ha mazur görmenizi iseyeceğim Tabii ki söz konusu olan bu ü çeşii duuarın key olarak biraraya oplanmas değldir. Söz konusu olan, daha çok, göse çözümerin yüzeyse gelliğ yerine kaakerein ve oayların doğuluğu peşinde koşmaktır Ne yazık ki,sayısız terminoojik yaala bu görüngülerin kuramsal açıdan de-



ğerlendirimeerii daha da zorlaştıryor. Çünkü bu yalar, dile ge tirien eyerin anlamını bulamklatırmakn ve kuramsal rtıma ya içkin düzensiziği sağamlatrmakn baka bir ie yaramıyor

Bir sanat eseri: Bu her�ar atında düüneye biçimn orga

nik birliğ demektirİva Çkğ lmine baladğmda henüz bu düünceer

oluşmamşt. Bu düşünceer bu m üzerindeki çalmanın bir ürünü olarak ortaya çıkt Nasl ki bugün bana açk geen pek çok eyİvanın oukuğndan öne kafamda henüz odukça muğakt.

Tabi k görüerm tamamen öznel Sanat bka türüsü d

oamaz Bir sanatçn yaıtnda yaam k;ise alamlarn rizmasnda krr bir daha tekraranamaz anlarda hakikatın çeitli yanla görüür Anak sanatçn öne görülerne e kiise dünyagörüüne erdiğm büyük değere karn keyiğe e anariye de karyım Tayin edii oan düna görüşü ve etik düşüne amaardır

Bayatar etk dealler id etme çbasndan doğarlar

Br sanatçnn yal ünü e duyguar brleyn bu çabadrSanatç eğer yaamı seyorsa onu nmak değtrmek e dahaiyi oması için kakda buunmk orunluluğunu da içinde duyacak tr Kısacas sanatçn tek amacı yaamı daha yaanr kmaksa ozaman yaaın kendisinn yansıtlmas sürecinde her yn sanatçnn özne görlerinn e ruhsal konumunun szgndn geçmes

fazla büyk br teke lturma Bu durumda aatçın yatıher zama için, insanlığın mükemmelliğe uama adna gösterilen

ihinsel çab cu biz ugu e düüce arasındaki uyumusaygnğı ve adeliğiye esir alan a görüünün idei olacaktır

Bu sözerimle genel oarak şunları kastediyorum ğlam bir

k zemn erind duran bir insan araçarın seçiminde oldukçaözür daranmakn korkmamadr Dahası, bu özgrüğü nsan rklı çözüm arasnda karar ermeye oayan açık eçik bir tasa

la bile kstlamaya e ee Yeter ki insan kendiliğiden orya çıkan çöümlere ürekten inansn Tabii bu arada syir-



cy de geeksz b karşılkla üküteek çok ömld. Anc bunsağlans içn de btak sineasl yönteei bata dlayanuhaeelee dalaa

:

geei sie sa, dahaöncei çalaladan edindğ deneyiei b de, doğal ve kendlğidenc bi yat

a süecide lablecekkö noktala açsda eldegeçielidi.

Düüst ola geekse, bu il liden edndği deneylen, yönete

olup olayacğ sousunaçlğa kavutuada baa ' "2

yadc �las da ste- -] .-

.

,.

_,

i Bu yüzde dizgnei ol O A Dü, "Kme

dukça sebest ba. Hiçb staa geieksizin ed olduğ gib e yantaya çalt. O sala öyle düünüyodu:

"Bu bi eye benzese o zan yapa hakn da elde et oluu İte zellikle bu yüzden' Çnun beniçn özel bi öe vd. Bu , ben için, yaatc çl yp hkna ship lup oldğ gösteecek bi t avd.

Tabi i l ala anai içnde yüüledi. Yalzcakedii hiçbi eklde stlaaaya çlyodu hepsi o kada.

Kedi zevie, içide vaoln estetik eğililee güven duylyd. Bu çalmann neticesi b, edeki yaacfalyetedenelee güvenebleceğii eelede yetesiz aldğ gösteeliydi

O sla üzende dudu eylein çok azn ya la



• İ ele İ' Gepo i ooğ

·nğin shp oluğu onn o çkı im kibi içins kounun gçtiği in v çvn snmsı, ni snonn i

og nmn böümini somu bi shnl v pol omın önüşüm çışmı çok öğci ou Öküsün Bogolv o ni öküsünü m lğı konu k n nık

biinin kknlck ihtmıl btimişti Yzn izliğiilk znn knCi özlil öüğü cphki olı b

l olk nin inş Yp ol l bnim i nm şmn nni Düşmn kınk Gzv'in sğınğının

_ kmj tıptıp bun bnn hh kzi nhin kki l gözlm kui sipl. Bütün bunl tıc bşt m bn hiçbi sttik ugu to ht ki

pki unııou Bu omı vn'ın öküünün bn cn



}andırdığ duyglarn hçbiriyle bağdaştramıyordum. O sraar, bulmin başarsnn bende bikm aar ve şrse çağrşmlar uyan-drmk zorunda oan çekm yerinn ve çevresnin etkeyic br b-çmde nşasna ba od\U duygusundan br türü kendn kurra

madm Bugün aradan geçen yrmi ydan sonra hl edmes zorbr nomene nanıyorum: Br snemac seç çekm yernden etk-lenr bu yer anlarna kazr hat son derece öznel çağrışmlar yarablrse bu br şekde seyrciye de akrlabr Yönetmenn öz-nel konumunun zn şyan çeştli epsodarda br "kaynaa kousu" vrdr shhye merkeznn kaynaa kütükenden yapmş

ayakla son üyann arka panda göülen manzara su atndkalmş öü br orman . . .

Bütün rüyalar (am oarak döt adet), ay şeklde oldukça so-mt ağşmara dayanmakdr. Brn rüya, örnen başndansonuna kadar yan "Ane bak br guguk kuşu sözlenn söylend yere kad benm br çoklk anmdr Bu benm dünyyla k

nşmmd ve ben o srar dö yaşndaydmGenede anar çok deerdir. Bu yüzden osa gerek nsan her

zaman ona şrse renklee süser En üzel anar ise çouklukanılardr. Tab sanatsa br yapya kaynakl etmeler çin önce ha-ya braz yardm etmek erekr. Önem oan bu ada o özünduygusa mosn tp gtmeesdr. ks kdrde en ne ay

ntsn kada yenyaratımş da olsar çm krk-nn buuk t uyandrar. İnann uun yllardr görme - etmesye aradan geçen uzun br zamandan sonra bu evodan karşısnda görmes arasnda ço büyük b fk vardırçüü Genelde anlarn somu jaya yenden karşlaşm buanlarn şrsel nteğn deer Ben bundan son deree lgnç br

lm çn olduk ona br lke çkrbeene nyomOlayan man olsun khramann eyle nş tazınnmanı oun dş görünüşte bozulur; sonuç ortaya kahramann dü-şünceer anar ve düşlerye lgl br öykü çıkar. Kahramann hçdaa dorusu genekse damatüden alşld şekye orya



çıkmadığ durumarda bil bu, olaya muazzam bir anlam kamam olduça özgün bir karaker geişirmemize bu kahramann içdünyasnı gözer önüne sermemize yarayabilir Bir bama bu yönem, irik kahramanın edebi, ha şiirse oarak şekilendirilmesiy

e çakşmakdır da Kahramann kendisi hiç oralka görünmezAncak onun neyi nasıl düşündüğü konusu, onun hakkında beirgin ve açk bir kir edinmemizi sağlar na işe bu ilkeden hareke edecekir

Bu ür şiirsel bir mnk arayşı içindeki insan karşsna saysz engeler çkar Her ama pusua bekeyen bir düşmaa karş

laşlır hem de şiirse manığın bu ikesinin en az edebiya ve iyarodramaüi ilkesi kadar meşru olmasna, aradaki ek rkn inşa ike erinde oraya çıkan beli baz kaydırmalar omasna rağmen Hermann Hesse'nn şu hüzündolu sözerini haırayaım Şar oundumu bir kez bir daha dönüemez! Ne doğru bir söz

vanın Çocukluğu çalşmaar srasında onu balanarnn

yerine şiirse bağlanar geçirmeye çalşımz ana sinema yekii enin proesosuyla karşlaşk Habuki biz o sralar bu yönemçok dikkali kulayor, yalnzca kendimize bir yol bulmaya çalşmaka yenyorduk sralar be sahneye koyma ikeerimi uarı bir şekide yenlemeken çok zakm Ancak dramaik yapda eküçü bir deşikik yapmaya kalkmz an çerenn manna bi

daha özgürce yaaşmaya çaışmz an kaçnmaz oarak proesoarla karşlaşyoruk En sk başvurulan yönem de önümüzeseyircileri sürmeki Seyrcinin kesinisiz geişen bir oaya ihiyac vardı ve konusu zayf bir mi başndan sonuna kada elesiimkanszd Rüyadan hakikae ya da hakikaen rüyaya aladğmız" � ler öen kiin bodrumundan birden Ber

lndeki zaer yürüyüşüne geçil e pe çok kişiye ayrgeliordu Anca daha sonra seyircinin bu görüş pJaşmadığın se\nçe espi em

İnsan hayaınn öye yönle vardr ki bul ancak şiirse araç arın yadmıya odukarı gibi yansıabiirer Bu ağmen lm



yöetelei, geelde, iisel atsa tei posedüü abageleeçiliği yeğleete sala. Soçta üyala da sot bi yaa oeide odas geçi l hlelei aaasa döüüyo

Filiizde üyala çeeye balaad öce, b iisel sotlğ hag aaçlala ve asl yaalayabileceğiz sosa biçözü bla zoda ald. Speülatf bi aa veeiz sözos olaazd. Geçeli bi çözü bla içi çağlaa ve sezglee dyal biaç pati deee yap. Üçücü üyada göütüegaie laa böyle doğd Alzdai plada alaapl ağaçla aasda aa bi güei la ie gibiçayo, aydl bi yağ bada boalcasa yağyodPaaya iele gulaada pozitif alzeede egatif alzeeye geçe içi haia bi ia Aa bütü bla geçedbi atos yaaata öte b ie yaaazd a çei? a üya ağ o e olaak? B at, bada a edside

od Bi yelede sla ola göütüye giyod ela dolbi aaba yağda sla g;ei altda dala tüte atla bla hepsi doğda yaa içide göütüye giled yai çbii güzel saatla ya dalada tüetl alzee değildi. Düsel geçedlğ e basit çözülele yasta ay bzi soda ağaçla ve aa plada bele ve he seide de

ği bi de ya bi z çees egatf göütüsüü üç ezgei aç içide veeye tti. B plada aacz, açlaz laeti z ösezileyle algladğ vglaat B üya so plada bi s eada bi yda çeilece böylece va so üyasa bağla olaca

Aa biz gee çei ye se soaa

döelio i yeleii bize yaattğ cal dygulada ay

aa çağla soyt düücele ya da seaoya sad ala ada bastdğz yelede li zayf aldğ göeeüü değil Öeğ ya çili ve delii ihtia sahes



bu yelerden brdr. Bununla, bu sahnenn içerği ve bu ormdayaratmayı başaramadığımız plastik etkiyi kastedyorm Başlangı- bu sahne başka türü planlanmştı

İk düşüncemz yabaeşmiş yağmur altında inleyen bir tarla

ve arasından geçen çukuara dolu çamurlu bir yoldu.Bu yolun etra ise kısa budanm sonbahar aaçları çevrele

yecektYanış yıkılmış bir çilk b ilk sarıda yoktuYanızca uaklarda bütün yanızı çinde tek br baca görüle

cekt.

Yaızlık duygusu bu sahneye bütünüyle hakim olacak�: Delhtyarın ve İvan' çnde oturduğu kağnı arabasına iskelet çıkmışbir sıır koşulmuş (Kapyev Efendi'nin12 cephe raporlarıı hatırlayalım) Kağn arabasında yere tünemiş br vk ayrıca bir köşedede kirli çuvalarla sarmaanmış oldukça büyük br şey Uan albayn arabas göründüğnde İvan koşarak uakaşacak rlanın

çinde göen ytecekt Choin'n onu buması uun sürecek ağırçizmeleri çaurdan zorlukla çekecek sonra "Dodge marka arabagedii gib gdecek geride yalızca htiyar adam kalacaktı Rügaçuvalı havalandıracak paslanmış br saban gözüecekti çuvalın atından

Bu sahnenn uun ve yavaş panar hande çekimesi üşün

üştük yani sahnen apayrı br rtmi oacaktanızca yapım orlkla yüzünden başka türlü çektmz saılmasın Hayır oda ayn sahnenin iki ayrı versiyonu vardı veben kötüsünü seçtimz ne yazık k hemen rk edemedim

Bu lmde anıların şirseli bağamında daha önce sözü edlendak aının oyuncuar, dolaysıyla da seyircler randan algan

J<ması yüzünden y kamış yerler vardır. Örneğn İvan'ın yürüş halndeki kının orsından askei araçların arasndan partinara kaçtığı sahne Bu sahne ne bende ne de seyrcide herhangibr duyguya yol açtı

İvan keşf kolunda Abay Griyasnov ile konutuğ sahne de



bu anlamda başarısız bir sahnedr. Oğaın eyecan dştan da görüebilir br dinamik yaratmakla birlkte aslında ç dinami hç harekete geçiremyor. Yalzca arka panda br pencerenn arkasınd çaşan br asker sahneye, üzernde düşnmeye değer çağrşımlar ya-ran bei br cak kabimş.

İçse aam önetmenn kend baış açsn çermeyen bu türsaneler nsan yadrgatyor, çüü bunar min gene pastik çerçevesin dşna taşyor

Bütün bunlar br kere daha bütün der sanaar gibi sinema

nın da br yaratıcının sanatı olduunu gösteryor Flm ekbinin elamaar yönetmene çok yardm edebilr. Ancak sadece ve sadece yönetmein haya gcü mi nha bütnseğine kavuşturabir Ancak yönetmenin kendine özg öznel izleme süzgecnden geçeersanatsal malzemeyi oluştuur ve bu malzemeyle daha sonra hakikatn göntüsünün br yansmas oan o deiştiremez ve karmaşkdünya kurulabilir Tabi k yönetmenin taşıd bu soumluluk dğer elemalaın yatıcı katkılarnın önemn odan kadrmAma ancak aplan önerler yönetmen rndan değerendirilip uy-gun bir şekde kulandnda gerçek br zenginik sğanabilirYoksa eserin bütünsellği yok olur

Flmzn başarya ulaşmasında hiç şüphesiz oyuncuarn rolübüyktü. Özelikle de Koya Bulayev'n Valya Mayavina'mn Şenya Sharikov'un ve Vaentin Subkovun. . . Çou ilk kez kamera karş-sna çıkmışard ama istsnasız heps de bk br ciddiyee işe sarld

İvan'ı oynayan oya Buraev13 k kez VGIda henüz öğrenmmi sürdürdüm srada dikkatm çekmşt İvann oukuunu lme uyarama konusunda kesin karaı vermemde onu ta

mmş omanın tyin edici bir ro oynadn söylerken hç de abart-mş sayılmam ize nnan süre o kadar acnacak derecede azd kicdd cidd başro ouncusu avna çıkmamız mkan oktu Ayrıcabaşka br sanat koektnin üzerinde çaşt k "İvan projesininsuya düşmes yüzünden bütçemz de o kadar srı tutumuştu k



bu projey birkım garantler olydı, mkanı yok abul etmez-dm. Bu ranler se Kolya Brlayev kameraman Vadm Yusof,Vyaçeslav Ovçnnov ve sant yöneme evge Çerneyev d

Vya Malyana dş görünüşüyle Bogomolov'un hayalndehemşrenn m zıddıy Öyüye göre bu adn oca Iemel mavgözl balık etnde br srışındı

e brden arşımı Valya Mlyana ı. Bogomolovn hemşresnn m zddı: Kahvereng saçlar kahvereng göler ve dar lçaar Aa büün bunlala brle Malyav lme öyde yer l

mayan son derece özel son derece breysel ve belenmed br şeyler de geryordu e bu ço da öneml, ço da armaşı;Maşa tp haında ço şey anlaıyor ve ço şey vaadedyordu. Böylece br moral dese daha elde emş oldu

Malyavna bu role ço uyuyordu O adar af el değmemş vegüven verc br al vard daha lmn başnda ş bell oluyorduşa/Malyavna vaşn çares br urbaydı ve svşla or ç-br ya you. Doğasımn ve yaşınn coşusu çreszlğyd. İçndeolan şey, yaşama arşı alacağı vrı belrleyece olan şey se hen uyuklamaydı Bu çreszlğyle slasızlandırdığ YüzbaşıCholn le arasında on br lş urma olanağı yarayordu Buyden Choln oynyan Subkov anlamıyla Malyavnaya bamlı br hale geld ve başa br adın oyncuyla olsa e ve ahlnuuları an br olara görüleceğ yerde en doğru davranşı göserebld

Bu ayrntıarı kmse br rışm zemn İann Çocku lnn nıl olştunu anlatan br temel olara ele almamı Bu,br lm alıması rasına ne ür aıl yürmelern orya çkable ve b akl ürütmelern ng dşünsel bağlamda yer aldığ g orua açklığa avşurma denemesdr Bu lden edndğmneymer benm nçlarımı güçlendrd Bu nançarımn doğruh'n İr nın senosu üernde yaptğım çalşm de aım ndrey Rublovun yşmın on alan em sırasında br kere dha kanılndı



naoyu bitirdikten sonra düşüncelermi gerçekleştirme rsatı bulacağıdan çok şüpheye düştü. Aa bir şey benm için çokkesindi: Şayet bu olanak bana nnrsa yapacağ lin rhi yada biyograk tüe hiç alakası olayacaktı Beni bambaşka bir şey,

bu büyük Rus ressamnn şiirsel yeteneğinin özü ilgilendiriyorduBen Rubov'un kişiliğnde yaratıcı eyemin psioloisini aynı zamanda da bu denli olağanüstü öneli etik değerler yaratabilen birsanatçınn ruh halini ve toplusal duyuları araştırmak istiyor-du

u l, kardeş kainin ve Tar boyunduruğunun hakim oldu

ğu bir dönede nasıl mlli bir kardeşlik özleminin d oğabildiğii bunun ise Andrey Rublovun dahyane "Üçleesini yan kardeşliksevi ve uzlaştıran bir inanç idealini nasıl oaya çıkardığnı anlatalıydı Senaonun ideolojik ve estetik slağının teeli işte buüşünceler oluşturyordu

senao tek tek episodlardan ouşuyordu ublov şahen

her episodda yer alıyordu Ancak bu duruarda da zihninn canlığ dayla ilişkisini belirleyen atosferin soluğu aıkça hissedileiydi Bu kısa öyküler kronoloik ir sıralaayla ararda dizileti aralarndaki bağ ublovu üü Üçlemesini yaratayazor1ayan şiirsel antıktr Her biri kendi içinde bir konuya ve kendne öz bir düşünceye sahp episodlar arandaki bütünlüğ sağla

yan dece ve saece bu antktr. Bu episodlar he birireini alaak he de birbirleriyle çaışakdrSenaoda öngörülen sıralamaya göre bu episodlar şiirse an

tığın yasaları uyarnca şiddetle birbirlerine çarpalıydılar ankiyaşa ve yaratıcı eylen çelişkilerini ve sınırlılıklarını görsel olarak şekillendirişçesine

Tarih açıdan l öyle bir şekilde ele alınalıyd ki seyirc brçağdaşın izliyormuş duyusuna kapılalıydı Bu yüzden ri olaylar kişiler v somut maddi kültrün ögeleri yapılacak bir anıtnalzeeleri olarak görülmemei, ksine son derece canlı hayat dolu hata sıradan olalıydı



Kısacası, ayrıntıla, kostümer v kullanılan allr müzlr

için tşhr malzmsi topayan rihçilrn, arkoogların ya da t

nograan gözüy görülmmiydi. Bir koltuk örnğin, müzlr

yaraşır br parça ği üzrind oturabiln somut bir nsn omalıy-

dı.Oyuncuar günümüz ianının da yakından bildiği duygula

yaşayan, anlaşılır insanları oynaalıydılar Gnld rihi rorin

oyuncularının yştrldiğ yüksltlmş sahn glnği ksinlikl

rdddilmliydi çünkü bu yrlr mlrn sonuna doğru gdrk

salt ayakara dönüşürr Bütün bunları grçklştrbilirsk o za

man az çok iyi bir sonuç de tm umudu aşıyabiiriz diy düşünüyordum Bu birbirn dostça svgyl bağlı bir kibin gücüyl

grçkştirbimk için bütün gayrtm çalıştım Sonunda kam

raman Vadim Yusov, anat öntni Çrny v bstci V. yçin

nikov'un da dah oduğu "vgaa hazır bir kip olduk

Bu kiapla uaşmaya çaıştğı gizli aacımı arık itiraf tm

nin zamaı gldi: Bu yazıyla hç dğs kısmn ikna tmy başardı

ğım okuyucularımn manv yoldaşlam da olmaları bnim n bü

yük arzum Sıkndiindn hiçbir şy sakamadığm için duyduk

arı şükran yüzündn osa da



i l

Sanat: İda Duyuan Özlm

Sinemaya zgür sorunara geçmeden nce sanat anayşım açla

ma yarar grüyorum.

Sanat niçin vardır? Sana kim ihtiyaç duyar? Esasen sanata ih

tiyaç duyan herhangi bir imse var mı? Bütün bunlar yalnıca sa�

natçıarın değil, sanatı kabuenen daha doğrusu günümüzde ula

nılagelen deyimiyle tüeten" (ne yazı i bu "tüketen" deyimi 0 yüzyıldaki sanat-itle ilişisinin özünü belirmekte dahas adeta teşir etmeteir) her insanın cevabım aradığı sorulardır

Heres bu soruyla ilgili; ve dediğimiz gibi sanatla uğraşan her

insan bu soruya bir cevap arıyor Aleksander Blok 14 Şair argaşa

dan uyum yaratır demiştir Puşkin şairi peygamberlik yeteneğy

le onatır . Her sanatçı diğer sanatçıar için bağlayıcı oayan

endine zgü yasalarla tanımanr.

Ne oursa olsun yalnızca bir me olara "tüketilme istenme

yen her türü sanatın amacı hiç şüphesiz endine ve çevresine ha yatın ve insan varığının anlamnı açıklamak yani insanoğluna gee

genimizdeki varoluş nedenini ve amacını gstermek olmaldr. Hat

be de hiç açıaaya bile alkmadan onla bu soruya karış

arşıya getirmeidir



En genelinden başlayacak olursak: Bence sanatın hiç rışılmayacak işevlerinden bir, gn üşüncesidir, bir sarsntı, birkathass şekline bürünen eidir. Havva'nın, bilgi ağacından elmay koparp yemesiyle birlikte insaoğlu da sonsuz bir erçek arayş-

na mahkum edildi

Bilindiğ gibi, Adem ie avva her şeyden evve, çpakklarnın rkına vardlar ve çok undlar Utandılar çünkü kavadave birbirlerinn rkına varmann zevk dolu yolunda ierledier Bu,sonu olmayan bir yolun başlancıydı Uvi bir biiizikten niliğin düşman ve biinmedik topraklarna rlatlıp atlanların trajedisi

hiç de anaşılmaz değildir"Ve alnnn teryle ekmek yyeceksin "Ve insan, yaradılışın bu başacı, yeryüzüne işte böyle indi ve

onu sapendi O ünden bugne katettiği yo, genede evrim olarak adandrr Bu, ayn manda da insan kendisinin biincinevarmasnn acı dou süreci odu

Bir aamda insan hayatn özünün ve kendisinin olanaklarnn, amaçlarnın bilincine her serinde yeniden varır Tabii ki varoan bilgi birkiminden de yararlanır Gene de ahlaksaltöresel biinçlenme süreci, her bir insanın, her seferinde kendisi için yeni başn edinmek zorunda oduğ yin edici bir deneyimdir ve öye dekalacaktr İnsanoğu bıkp usanmadan, kendisi ile dünya ·arasnda

bir ilişki kurar; b dünya sapenmek, sezgise olarak aadığideaiye bu dünya arasında bir uyum sağlamak için yap tutuşurBu isteğn yerine getrilemez olması, insanlarn hoşnutsuzuğnunve kendi beniğndeki eksikliğn aratığı acnn bitip tükenmeyenbir kayağm luşturur

Demek ki sanat ve biim, dünyaya sahip olma biçimleri insa

n sözümona muak gerçeke gidenyo üzerindeki bigi edinme biçierdirYaratıcı insan dehasnn bu iki ide biçimi arasındaki ork

yan da sadece bundan ibarer ve ben yaratıcığın keşie değl, biryer var etmekle eş anamlı duğunda srar etmekten hç çekinm



yorum. Burada, bu noktada, her şeyden önemisi, blglenmenn blmsel biçimyle estetik biçm arasındak ilkesel rklılıktır.

nat insan, gerçei, öznel deneymler sonucu sahiplenr Bilmde se nsan blgisi, sonu olmayan br merdivenin basamakarınıtırmaır ve atılan her adımla dünya hakkndaki blgiler yerlerin yenilerine terk eder Demek i bu, nesnel ayntılan bilgsine dayanarak brbr üstüne, mantıken inşa edlen kavrayışların basamakbasamak yükselen youdur Buna kaşın sanatsal kavrayış ve keşf,her serinde dünyanın yeni ve benzersiz br görntüsü, mutak gerçeğn bir "hiyerogl olarak oya çıkar, kendii br vahiy oaraksunar Sana, sanatçının tüm dünya yasaarını sezgisel olarak yakalama arzusu şeklinde oya çıkar: Güzelk ve çirkinlk, nsancıllıkve acımasızlık, sonsuzluk ve sınırlılık Büün bunla sanatçı, mutlakı yakalayan görüntüyü yaratma aşamasında kendine özgü bir vırla yenden şeklendirir. Tinin maddeye, sonsuzun sonla sınırlandırılmasıyla de edien sonsuzuk duygusu, bu görntünün yardı

mıyla yakalanabilr Sanat, olgucu-ydacı br pratğin bzden gized utlak insel gerçekle ç çe geçm u dünyaın br smgesdrgörüşünü bile ileri sürebiliriz.

Bir nsan şu ya da bu biimsel ssteme katılmak istedğinde,mantıklı düşünme yeteneğni harekete geçirmek, bell br eğtim sstmne iyce vakıf omak, onu anlamak zoundadır Sanat se herke

e yönelir, herkes randanhissedilebilen br etk oluşturmayı, duygsal sarsıtı yaratmayı ve kabl edilmei umar Sanat, nsandan,katı mantık kurallarından çok sanatçılarca iletlen manevi eneiyeboyun eğmesn bekler Ve sana, en olgcu anamıyla da olsa breiti teme de, manevi deneyim lep eder

Sanat, nsanları çevresinde toplamaya iten o sonsuz, dur durak

nımayan idealin, maneyat özlemnin duyuduğu yerde oya çıkar ve gelşr. Modern sanatın seçtiği yol yanlıştr, çünkü hayaın anamını arama adına salt kendn onaylama peşnde koşmakdır Buyüzden bu yaratıc uğraş, kend bireyci eylemleinn br kerelik değerin haklı göstermeye çalışan egzantrik kşilein garip bir çabası



n dönüşmüştür Ne vr i, birein endini sntt ntms olnszdr, çünü snt dh fr, genel ve üse bir düşünceehizmet eder ntç, endisine neredese bir mucize sonucu bhşedilmiş sbileceimiz etenenn bedelini ödeme zorund oln

br hizmetrdr Günümüz insn hiçbir şe d etmee nşmor os gerçe bireselle vrnn te olu özveriden geçer Ne

z i bu gerçe gidere unutuoruz, dolsl insn olm dugusu d itip gidior

Burd güzele ulşmtn söz ederen ni idele özlemdendon sntn hedenin işte bu idel oldunu söleren mcm

sl sntn dünevi "pisliten çnms geretiini vurgulmdeldir sine, sntsl görüntü dim, brnin erine öteini, büüün erine üçüü geçiren bir göstergedir Cnldn söz etmeisteen sntç ölüden bhseder sonsuz hnd onuşbilmeiçin snrl oln sunr Bir ede! onsuzu mddeleştirme müm

ün deldir, nc onun nlsms göünüsü rtlbilir.

Çirin nsl güzelin içinde vrs güzel de çirinin içinde vrdr. Ht bu sçml vrn muzzm çelşinin içine gömülmüş tür ve bu çelişi sntt n zmnd hem uumlu hem de drm ti bir birli olr belirir Her şein birbirine n olduu her şein iç içe geçtii bu bütünlüü lgm ise nc görüntüle müm ündür Bir görüntünün düşüncesinden söz edilebilir görüntünün

özü sözcülerle ifde edilebilir, çünü düşüncenin sözel ifdesi şe� illendirlmesi mümündür nc bu nmlm d görüntüü n ltm etmez Bir görüntü bu elemin ussl nlm çsndn v

rnmz onsuzlu düşüncesi sözcülerle fde edilemez htt tnmlnmz bile nt ise insnlr bu oln bhşeder, sonsuzdenenebilir lr. ntçnn endi snt urun verdii mücdele

in vzgeçilmez oşullr, endine innm hizmet etmee hzr ol ve viz vermemetr

ntsl urş sntçdn gerçe bir özveri tlep ede, hemde elmenin en dern nlml Bu old mutl gerçen

hie

lier ile çlşn sntt, bu hierogliern her biri sonsuz de



bu sanat eserinde işlenmiş oarak kaacak dünyanın bir görüntüsü

nü oluşturur. Ve eğer gerçekiğin biimsel ve duysu bir şekide

kavranmas, hçbir zaman sonu gelmeyen bir merdivenin basamak

larını tırmnmaka eş anlama geiyorsa sanatsa kavrayş da insa

na, kendi içinde memme ve bütünleşmiş sonu olmayan bir aan

lar sistemini hatratr. Bu alanar bazen birbirerni tamamar ba

zen de birbireryle çeişir, ama hiçbir şa atnda birbirlerinin yeri

i doduramazlar Aksine birbirlerini zengineştirir bütünselike

riyle sonsuza dek uzanan her şeyin üzerinde öze bir aan ouşturur

lar. Kendi içinde sebependirilmiş ve her daim geçeriiği koruya

cak olan bu şiirsel vahiy, insann kmin kopyası olduğunu kavradğı

nı ve bunu ide etme yeteneğine sahp oduğunu kantlamaktadr

Bütün bunar ek olarak, sanatn kökü bir ietişim işevi var

dır çünkü insanararası anlaşma, yaratc son amacın en önemli yan

larndan birini ouşturur. yrca bir saat eseri biimden rkl oa

rak maddi değeri olan herhangi pratik bir edef peşinde de koş

maz Sanat bir üst-didir, insanar da bu dilin yardmyla kendileri

hakknda bilgi verp başkaarnn deneyimerini benmseyerek bir

birlerine uaşmaya çalşlar ma gene bu da herhangi bir pratik

yda sağlama adna deği ydacığn tam zıddı oan özveride ken

dii buan sevgi adna gerçekleştiriir Bir sanatçnın yanızca "ken

dini gerçekeştirme gibi bir nedenle yaratmaya kakşabilecene

inanasm gemiyor. Karşk anaşmaya dayanmayan bir kendinigerçekeştirme son derece anamszdr. Başkaarya arasnda ma

nen bir bağ ouşturma uğna kendini gerçekeştrmeyi istemek ise

hiçbir yarar sağamadğ gbi aksine, insandan çok özver bekleyen

son derece eziyeti bir iştir. Ama kedi sesine kuak veriyor olmak

bütün bu eziyete değmez m acaba?

Ama beki de sezgiler, sanat ve biimi gerçekiği ele alşn buik bakşta son derece zt görünümü iki biçimin birbirine yaklaşt

yordur D oğa olara yaratc uğraşta bilimse aandan çok rk bir

rol oynamalarna karşn iç şüphesiz her iki durum için de sezgile

rin önemi büyütür.



Aynı şekilde anlama kavamı da her iki alanda frklı şeyleri nımar. Bilimsel açıdan anlama mantık ve akıl düzeyinde uyuşmademektir; bir teoremi ispatamaya benzeyen akılcı bir eylemdir.

Öte taraan bir sanatsa göüntüyü anlamak demek, duygusa, hatta zaman zaman duygu -"stü" üzeye sanatsal gzeliğin benimsenmesiir

Bilim adamın sezgisi bir aydınanma, bir ilham gibi gözüksedahi yalnzca mantıksal gelişmeyle eşanamlıdır Bunun da nedeni,mantıksal deşkenlern varolan bilgler ışığında yei baştan ele

alınmasındansa doğal bir sonuç oarak algılanmaları yeni bir aşamaolarak görülmeleridir yani mantksal düşüncedeki bilinçli sıçramabilimin her alanına önceden tespit edilmiş yasalara dayandıılırilimsel bir keşn bir ilham sonucu yapıldığını varsaysak bile, birbilginin ilhamı ile bir şairin ilhamı arasında gene de çok frk vardırÇünkü sanatsal bir görüntünün akıcı olmayan başka bir düzlemde

yaratılmış ve bu düzlemdeki varlını koruyan, kendi içinde bütünselleşmiş, benzersiz bir görüntünün ortya çıkışını, aklın yardımıyla yapılaca deneysel bir bilg sreciyle açıklamak mümkün değldir Yaılacak iş terimler konusunda bir anlaşmaya varmaktır

Bir sanatçı bir görüntü yarattı mı, onun açısından bir vahyolan dünyanın duygusal düzeyde alılanmış görüntüsü karşısındabir iç olan kendi düşüncesini zorluyor demektir Çünkü düşüncekısa ömürlü, görüntü ise mutlaktır. Bu yüzden manen duyarlı bir innın sanat eseri karşsında algıladıklarıyla salt dinsel bir deneyimarasında aralellikler vadır Sanat, her şeyden önce insanın ruhu seslenir ve insaın manevi yapısını şekillendirir

Şair bir çocuğun hayal gcüne ve ruhsal yaısına sahi bir indır Hang dünya görüşünü savunrsa sansn düyadan edindiğ izlenim dolaysızdır yani sanatçı düyayı tanmlamaz', dünyaonundur

Bir sanat serinin kabul görmesinin vazgeçilmez nkoşulu birnatçıya gvenmeye, ona inama hazır olmaktır Ama bazen,t duyglarla kavranması gereken şiirsel bir görüntüden bizi ayı



ran anlaşmalk drcsini aşmak çok gçtür Tpkı Tanrıya duyuan grçk inanç gibi bu inancn da koşuu, blli bir ruhsa tutum vl saf bir manv üçtür

Burada Dostoyvskinin Eciler adl romanda yr aan,Svrogn v Şatov arasındaki kouşma ynidn aka gliyor

Yalnızca z Tanrıa nanıp nanmadığıızı öemek torm Nkola Vevolodov o er r fadele üzmektedr.Ben Raa ve o man gücüne naıorm . . . anın edene aıorm. aı Rada ede doğacağına aıorm . aıorm de kekeled atov heecalaPek a Tarıa? Tarıa naıor mz? Be Tarıa nanacm

una knck başka n var k? Ruhsa iktidars diy tanmlayabicğimi gnümü insanının gdrk n blirgin lliği halini alma

ya başlayan karmaşık ruhsa yapsı manvi yoksuuğu v ytrsiiği burada nası da dahic bir ustaıkla tspit dimiş!

ü, grçğin pşindn koşmayanlardan kndini gilr Sanatın anlam v vark ndni hakkında düşünmy yanaşmadan onu ap dğrndirmy kakanarın ruhsuuğu n yaık ki, sk

ı

sk, kaba bir şkid basit indrgnmiş birtakım sr ndn

our Bunu hiç bğnmdim!, Hiç d ilgnç dğil! Bunlar çok iddialı savar ama n yaık ki gkkuşağın nmamaya çaşan doğuştan kr bir adamn savarından hiç rk yok! Bu kr insan, bir sanatçınn grçği başkaarna açıklayabilmk uğruna çktiği acılara karşı tamamn duyarsdır

Pki ama grçk ndir?

Bnc çağmn n üücü liği sradan insanın bugün güi v gçici olmayan yansıtmaka ilgili olan hr şydn koparlmş olmasdır Tükticilr gr biçilmiş günümü kit ktürü bir protr mdniyti ruhar sakatyor insanın kndi varlığıya igilin tm soruar sormasnı, bir ruhsal varlık oarak kndisinin bi



ncin varmasını gdrk arn bir şkild nglior Ama bir sanaçı grçğn ssn kakarn ıkamamadır ıkaamaz çünküancak v ancak bu çağrı aracı iradsn bllck v disipln alna aacakır. Sanaç ancak bu sad nancı başkaarına da ak

rabilm nğin kavuşacakır Bu inanca sahp olmaan bir sanaç is doğuşn kör br rssama bnzr

Bir sanaçnın konusunu "aradğını" sömk anlış olur. Konu onun içind kı bir ohum b laşr v şkillndirm bkr Bu pk bir dğuma bnz Şu rkla ki şarin ind gururduacağ hçbir ş okur. Sanaçı durumun hakmi dğil hzm

krdr aracılk onun çin mümkün olan gan varluş bçimdr v arağ hr sr onun içi gönülü oarak kaçamaacağı birmdir Blir url admların grkğ v içrdklr düzn konusunda bir duarlılk gişrbmk ancak idal duuannançla mümkündür ancak v ancak nan görünür ssmnhaan ssm di okunmalı dsklr

Dins grçğin anlamı mtaaar. Fls grçğ nsan ak lınn sınırar insan lminn v insan varlığınn anlaının snırarm brrk arar Bir lozof insan vrğının v nnson drc anlamsz oduğ sonucuna varsa bl bu griğin irmz.

Sık sık sanıdğının aksin sanan şvs birm düşünm

i şvk mk bir düşünc ilmk a da br örnk ouşurmak dğildr Haır sanan amac daha çok nsanı öüm hazırlamakonu ç dünasnın n gizli köşsindn vurmaır

İnsan bir başapıla karşıaşğnda knd içind sanaçıa daham vrn ssi dumaa başar Böl bir sana sril karşaşında zici drin bir sarsnı aşar ada mznr. Sanasal bir

başaıla onu alaanar arasnda oluşan o öz grilm aandananlar varkarının o andan ibarn srbs kamak çin baskıapan n ii anlarınn bincn varrlar Böl anarda oanaklarn üknmziğnd knd duarızn drniğnd kndimn rkna varr kndizi kşdrz



j



Eğer insanlarn veMeleklerin dilleryle konuşuam,Ama svgim omazsaSes çıkaran br bakır ya da

Öten br zl olmu olurum.

Eğer pgamberlkte buunablrsemVe bütün sıa blrVe he tüü blgye sahip ol uamEğer dağla yernden oynaacak kadarBüyük br anm olua

Ama sevgim olmasaBir hçm

Eğr bütün malımı sadaka olarak dağıtırVe bedenim yakılmak üzere esm eersmma sevgim olmasaBunun bana hir yara yoktur

Sevg sabrldır sevgi şeaidir.Svgi kıskanma,ÖvünmezBöbürenmez.Sevgi kaba davranmaKendi karn aramaKoayca öfeenme

Kötülüğü anmaSevg haksılığa sevnmezAma gerçek olana sevnr.vg her e katlanırHer eye inanr,er şeyi ümit eder,er şeye dayanr

Sevg asa son bulma.Peygamberlker se ortadan kalkacakDer sona erecekBgi oadan kakacakır

( rr



Bir başapt: Bu, mutak geçeriiği içinde gerçekik hakkndaerimiş kusursu ve tam bir argdır e bu argnn değeri, manevioana karşık iişki içinde insan kişiiğini ne kadar kapsam ide

etmei başarmş omasa öçüürBöe büük bir sanat eseri hakknda konuşmak ne kadar da

ordur! Hiç şüphesi, bir başapt diğer çaışmaar ığnından çekip çkarmamıa araan son derece gene bir uum dugsu dşnda başka baı kesin öçüter de ardır Arıca bir sanat eserinin değeri onu agıaanara göre de değişebiir. enede bir sanat eserinin taşıdığ önemin, insanarn bu esere gösterdikeri tepkie eserie topum arasında ouşan iişkie öçüebieeği sanr En geneanamıa bu doğrudur arip oan, anıca, böe ir durumda sanat eserinin onu agıaanara tümüe bağmı kıınması, bu aga cının eseri hem bir bütün oarak dünaa hem de insanın aroanbireseiğine bağaan şei bmaı becerip beceremeeceğine bağımı kıınması e bu arada biat bu bireseiğin insanın gerçek ike oan iişkisinin bir ürünü oduğnun unutumasıdr oethebir kitap okumak bir kitap amak kadar ordur, derken son derece hakıdı. Bir insan, erdiği karararın, aptğ değerendirmeerin nesne oduğnu hiçbir aman ieri süreme Bir kaarn en görece nesne oma oasığ bie orum çeşitiiğine bağıdr Şaet bi sanat eseri kiteerin, çoğunuğun göünde hierarşik bir değeriikkaanırsa bu, genede rastantsa bir durumun, örneğin eserin, orumcuar açsınan şans omasnn bir sonucudur. Ara bir insann estetik beğenisi e sanat eserinden çok o insann kendisi hakkında ipuçar verir.

anat eserini orumaan bir kimse, genede bei bir sor karşsnda adğ r sergiemek amaca bei bir aana öneir, bunu aparken de eserin kendisinden aan, dug bakımından canıve doas iişkii ee amaktan kaçnır Çünk bu tü katşıksı biagaa için oağanüstü derecede geişmiş, ögün, bağms ve de im erindese masum bir argama eteneğinin aroması gere



ir bui genede inn o n dr bidiğ örneer ve orbğmınd endi rinin onynm peşinde oşr nt eererini özne hmineriye y d işie deneyimeriye benzeşmeine göre değerendirir Ö rn bir nt eei de hnd veri

en yız yrgr onund değişi değişen bir yşm vuşr zengineşir ve böyece vrığ bei bir doygunuğ uşır

" Büük şalen esele henüz nsanğl taafından knamadı ancak büük şale b esle kma eteneğle dnanmştı. Ktlele nlaı ıldızlaı k gb kla an en fla

b müneccmbaşı laak b astnm ble değl. Çğ nsanakma azma sı nn ahatlığ n öğetl tıpkı hacamalaında aşı gtmesn engellemek n öğetlen tplama ıkamagb B nsanladan hbnn sl b zhn alıştıması laak kmadan habe k aıca en lv dglaımızı köelteek bz tatlı tatlı tan b kma değl pamak laımızdaaklaşmamızı geekten en anık saatlemz aıdığmız bkma kelmenn en üce anlamla kmadı. "

Bu özeri Thoreu şheer eir Wde öyemiştirBence nt güzeik uuruzu ve ut çnden düşün

e y da eteti nmd te bi böümün bie nc bütüne rr

vermei phn çııbidiği y d vurgunbidiği yerde oy çır Bir bşypt bzı etmeneri diğerine yeğeme mümündeğidir Nihi mrnı ve göreverini şeiendiren yrtıcıındeyim yerindeye yo göterme mümün değidir Bu onud örneğin Ovid nt göze çrpmtdr deren Enge de yzrın görüşeri ne dr iyi gizenmişe nt çıındn o dr iyidir demiştir

er doğ orgnizm gibi nt d bibiriye çeişe ögeerinmücdeei onucu yşr ve geişir Ztr burd iç içe geçer yni bir nmd düşünceyi onuz de terrr Bir eeri nt hie dönüştüren düşünce temeinde yn çeişierin dengeinde ve



/ Hb

uumunda gizldr. Sonuçta, eseri üzeıde nha br "zafer1' elde etmek anlamn ve görevn kesn br açkğa kavuşturmakmümün deldr İşte bu yüzden Goethe sanat ese yarglamaya

ne kadar kapalysa o kadar değerldr deıştrBr bayap ne faa soğ ne faza sca; kend çnde kapa

br mekandr Güzeğ parçaarn ahengnden doğar Tuhaf olanbyle bir esern kusursuz olduğu oranda az çağrşılara yol açmasdr Kusursuz olan benzerszdr Ya da aynı anda osuz çağrşmüretecek durumdadr k bu da son tahllde ay anlama gelr

Sanat rhçernn br saat esenn anlayla ya da br esen dene orana üslğüye lg szende ne kadar da çokrastlant braraya gemşr acaba?

Bu bağamda b hçbr nesnelk ddas aşadan güzel sa-



naar, özik İayan Rönsansn riindn birkaç örnk vrmk istiyorum: Bu konuda, bana odukça arip n n kadar daçok yarya varmş!

ao v Sistina Madonnas akknda kimr nr yazmamş ki Bu öşr ör, ar boyunca Oçağ Tansnnönünd diz çöküp kamş v özri ondan başkas örmdii içind aaksa üçrini ytrinc iştirmmiş ama sonunda ksinkimiğin kavuşarak kndi içindki v çvrsindki dünyay Tanr kşdn insan canandrmaka Urbino'u dai bu rsimd insandüşüncsini tur v mükmm bir şkid tmsi tmiştir.

Önc bu öşrin doğru duğunu varsaya Çünkü rçktn d bu sanatçn ind Kutsa Mm, rsimd yanstan ruai yaşamn rçiindn kaynakanan sradan bir ora tabaakad o çkmş nsanaa kbn din onn akbind

Rubwv Tl Vm e şl e; cvüz she



endişeli. Oğlunun, insanları kurrmak, onlarn günah işlememekadna verdikleri mücadelei haetmek için kuban edileceğini bil-se de bu endişesinden kuuamıyor

Burada her şey hakikaten e açıkça "yazlı ır Hat kanımzla aık çükü sanatçının görüşü ne yazık ki fazlasıyla ön planaçıkmış. Bu ressaın, tüm biçime akim olan üstelik de görüntünün salt resimsel niteliğini de belirleyen o msı alegori sevgisi insan çok raatsız ediyor Sanatçn burada güttüğü tek amaç, birdüşünceyi açklğa kavuşturmak çaışmasınn speküatif bir slağ

nı yaratmak; bunun da bedelini resminde görülen o yüzeysellik vekon bir boşlukla ödüyor

Burada üzerinde durumas gereken, güzel sanaarın vazgeçil-mez geleri olan istek enei ve gerilim yasalardr Güzel sanaarn bu yasaar Raell'nn bir çağdaşnda Venedili ressamVittre Caraccio'nun5 eserlerine bulmak mümkün Bu ressamRönesans devrinde üzerlerine yağan insancl gerçeklikle adekörleşen insalarn karşılaştıklar ütün alaksal sorunlar işlemektedir Ve bunun için kllandğı tek araç resim tekniğidir biraz vaaz,biraz ulviyet kokan Sistina Madonnasnda olduğ gibi edebiyattekiğine sığnmak aklnn ucundan geçmemiş Carpaccio da bireyile maddi gerçeklik arasndaki yeni ilişki cesur ve onurlu bir ideyekauşuyor Ressam aş duygsallğa kaplmyor inn özgürleş-

me süreci karşsnda duyduğu coşkuyu yürekten desteği frenleme-sini biliyor.

1848 lnda Gl Şkoski'ye16 şu satırları yazışt:

". . . vaaz vee<k öğetmek benim işim değil sanat zaten başl ba-şna bir öğe sürec Benim işim yaşayan görüntüler aacılığla knşmaktı agıla aacılığıla değil Haatı haat lak ele almalı ve ala clatmamalıım

Ne kadar doğru! Aksi takdirde her sanatç kendi izleyenlere kendi görüşlerii zora kabul ettirmeye çalşrdı. Ama kim sanatçn



salonda otuan ya da elinde bir ktap tun bir kimseden daha aklloldunu idda edebilir ki? natçnn tek üstünlüğ görüntülerledüşüneblesi ve kedisini izleyenlerden farkl olaak dünya görüşünü bu görütülei yardıyla dzenleyebilesidir. Yoksa ara

zda saat hç kiye hiçbi şey öğreteeyeceği düşüncesinipaylaşayanlar ı var İnsanoğlu, döt bin yldr hiçbir şey öğreneediğn yetice gösteredi i?

Sanatın deneyilerni sanatta ide edlen dealleri hakkatenbensee yeteneğiiz olsaydı hç şüphesiz çok daha yi insanarolurduk Ancak ne yazık ki sanat insan ruhunu yalızca sarsıntıyla,

'le iyye yöneltebiliyor nsanın iyi olay öğenebileceğininak saçk oludu Bu ikanszdr Soyet edebiyat derslerinde iddia edildiğinin aksine Puşkinin kadn kahraan Taanann"olulu örneinden sadk br kadın olanın öğrenilmeyeeği ib

Aa biz b kere daha Rönesans der Venedikne döneli

Carpaccionun bol gürlü kopozisyQa insaı asalsı üzellikleriyle büyülüyor nsan bu resilere baktığında heyecan verici biruuda kaplyor: Yoksa açıklanaaz olan burada birden açıklana ı Bu blonu biz neredeyse korkutcak derecede sarsasüzünden esinden kolay kolay kurulaadız o pskolojk eril alanınn nsl oluştuunu uzun bir süe karayaaışt Car

paccionun resileindeki uyu ilkesin öreye başlayana dekuhteelen saaer geçer Ancak bu ilke sonunda karand ı daak kise bu gzelliğin e ilk bakş eddiği izlenin czibesinden bir daha kendii kuraaz

Aslnda bu son derece sade br uu lkesidir e kaynağnı b ölçüde -ha bence Raaellodan daha zla Rönesans sanatı

nın insancıl ruhudan alır Burada ben kastettiği Carpaccio nun bol ürlü kopozisyonlaınn erkezini odak noksnı rernin he bnn oluşturduğ olgusudur İnsan dikkatin bu rlerden hehang bnde yoğnlaştrdığında derhal şaşlacak birakkla eri kalan her şeyn, ortan e erenn bu rastlantsal!



gn yalnızca bir ykseltisi oduğn rk ediyor. Dare kapanıyor ve izleyicinin dnlaşmış iradesi, sanatçının amaçladığı dygan mantığı iç arkına bie varmadan ama ısrara izliyor; kala

baık içinde kaybolmş bir yüzden ötekisine dalıyor.Brada okycya b iki büyük sanatçı akkındaki göleimi zorla kabl ettirmek istediği Raeo'ya karşılık Carpaccioy desteklemeye çağırdığım sanımasın yemeye çalıştığımyalnızca ş: Her tr sanatın netcede bir eğimin gsteresindenbaşka bir şey omaasına esasen stilin kendisinn de başı başına

bir eğiim lmasına karşın b eğii ya görntnn çok katmanlı deriniklerinde kaybolr ya da feo'nn "Sistina Madonnasındaoldğ gibi aşe benzer bir açıklıkla hemen göze çarpar Marx biesanattaki eğimin maka zlenmesi gerektiğini bir kotkkiyay misi asa kendni beli etmemesi erektiğn belirtmşt

Benm yaraıcı eyemden ne anladığımı açıkığa kavştrmak

için şimdi de kendimi zeikle yakın ssettğm bir m sanatçısına Bnele geçeli Bnein merinde her man karşımıza konormizme karşı omanın yceliği çıkar Onn içten zş ve acımasız protestos her şeyden önce insanı dysal açıdan etkileyen llerinn aynı şekilde dysal yapısında dile geirB hesaplanmış rne zekice dzenenmiş bir protesto değidirBnel, bir sanat eserne doğrdan yansıtıdığında bir sahtekrıkn başka bir şey olmayan sat poitik bir coşkya kendini kaptırmyacak kadar dyarlı bir çıdır Anck, Bnel'in neinde varolan politik ve opmsal protesto daa öneni pek çok yönetmene sonsza dek yeter

Bune her şeyden önce şl bir biince iptir Estetik biryapının başka bir �ıklamaya ihyaç dyadıını biir naın gcnn babaşka bir yerde dygsal ikna kabliyeinde yaığını,yani Gooln da önce deindim ektbnda söznü etti benersi nlılıında yatı bir

Bne'in yapıarı kasik İspanyo kültrne kök samıştırCeantes ve E Greco, Goya ve Picasso Salvador Dai ve Ar-



rabalsz bi Bunuel düşünülemez. Onların öe ve sevgi gerilim vepotestoolu ihtraslayla bezenmş eselerinin kaynağı hem derinbir yut sevgsidir hem de hayata düşman klplara, beyinleri acıma

s ve soğukkal bir biçimde eenlere karşı içleinde duydukları de-n neer. Gzei neet ve şüpheden kamaşmış, insanla organikbi bağ taşımayan nısal bi kvılcım oluştumayan, spanya'nıntaşlı ve kzgın toprağnn yüzyllardı içine çektiği o alışıldık acıyladolup taşmayan her şeyi çevrelerinden silip arlar.

Ayn zamanda peygamberce olan misyolarına gösterdikleri sa

dakat bu spanyolla adeta yüceltmiştr. El Greconun manzara resimlerindeki gerilim dolu, kşkıcı coşku gürlerindeki içten kvraklık abatılmış orantlarındaki ve ihtiras dolu soğk renklerinde-ki dinamik öyle havadan gelmez. Bütün bunlar aslında modern re-sim hayranlana ne kadar yakınsa l reconun kendi ağna o ka-ar uzaktır. Sanatçının astigmatik olduğu masalı boş yere çıkmamış-tı; öyle ya, sanatçının eşyaları ve meka bu şekilde derme edilmiş oranılar içinde vermesini açklamanın başka yolu u var mıydki! Tabii, bence son deece ilkel bir açıklama.

Goya, krallk iktdann o acmasz kansılığna karşı teke tekmücadeleye grişip engiisyona kaş isyana üret eder. O dehşet do-lu Capichos"u (Kaprçyolar"), kızgn bir neet ile hayat korkusuarasında ağlu bir şüphe ile akılsızlığa ve cehalete karş yürüttüğüDon Kşoai bir çatşma arasnda onu oradan oraya sürükleyen ka-ranlık gçlerin timsalidi

İnsanın bilgi edinme sistemi açısndan bakıldığnda dhinin kadei dikkat çekici ve çok anlamlıdır. Hareket ve yenileme adına yıkmaya mahkum edilen bu Tan tarandan seçilmiş kurbanlar biryandan mutluluk peşinde koşarlar, öte yandan bu mutluluğun hiç-bir zaman somutlaşabilir bi gerçeklik gerekleştiilebilir bir duum olaak vaolmayacağım bilir bu ii çeliik ol aasında duma-dan gdip gelirler Çünkü muuluk, soyut ve ahlaksal bi kavramdır. Hakiki mutluluk "mutlu mutluluk ise bilindiği gibi mulakdeğerliliğ içinde insanlar için erişileme olan bu ululuğa ulama



Andr Rubw Ad_ Rbv v D d

abaından başka br şey değildr ene de bz, mllğn hem de

elimenin en geniş anlamyla nsanlara eksksz br rade zgrlğ anıyan şeklyle mllğn br an çin apsın nsanlara açığın varsayalm. aa hemen an, nsanın bireysellğ yk lrd. İnsan, pkı bis gib yapayalız rda kalıerird İnsan hm ilearasdaki bağ pk yen dğmş br bebeğin gbekş b kpardı sç plm da dan yk lrd.

llğ insanın kend kendne edindğ cepe azr dranbi deal laak adlandırmak çk zr Ne demş şar?

"ünada ullk ok qlnızca baış ve özgülük

Bayapıları dikkale nceleme kendnzi b yapıarn çlen



diici ve gizemli gücünün etkisine bırakmak yeter, birden bunlarınmelun ama aynı zamanda da kutsa anamla oya çıkıveryor.Tıpk felaket do bir tehikenn habercier gibi insanın yolunu ke

sip uyaryorar: "Dia! Daha fazla ierye gitme!Sanaçar bu ehlike sınır çağdaşlandan çok daha önce sirer Ve ne kadar erken daranırlarsa dhilikler o deni arr Buyüzden de, genede, rihin kozasından Hegelci çatışmanın d oğmasına dek anaşımaz kalmayı sürdüürer Ve bu atışma en sonundapatak erdiği zaman da üstünüğü ede edecek iereme çizgisini,

yanlış anamaara yer vermeyecek açklık simgeeyerek yen gelişmeern güç ve umut dolu eğimin ok daha önceden öngören bu insana, bu işten çok etkilenen ve duygulanan çağdaşaı bir aıt diker

O zaman bu sanatçı ve düşünür bir ideolog modrnliin savunucusu öngörüen dönüşümün bi kaizatörü our Sanatın büyük

lüğü ve iki anamlıı Dikkat! Rdyoativite! Hayati ehlike! diyeuyarı levhaarı astığı yererde ie herhangi bir şey ispatlamaya,açıkamaya ya da cvapamaya çalışmamasında yatar Sanatın etkisi törese ve ahaksa sarsıntılarla yakından igilidir Kim sanatınduygusa tezerindn etkienmez onlara inanmazsa o radyoaktibir hasaığa �bilinçsizce ve hiç rkına bile varmadan- yakalanateikesiye karşı karşıyadır Hem de, dünyanın üç balinanın sırna yerleştirmiş bir tepsi oldğna inanan insanların geniş yüzünde beiren o ap uzurdou tebessümle

Bunue'in Endülüs nin gösterime rdii sıralarda kızgın vaanaşarın saldırısına karşı kendini nasıl savunmak zorundakaldıı hatta eini ancak beline ktığ bir tabancayla terk edebildiğni hatırayaım Bu yalnız bir başangıçı ancak Bunuel dahaişin hemen bşında kuralar çiğnemeye başlaışt bile Sinematograyi medenietin onara bahşetiğ bir armağan olarak kabul etmeye hazırlanan darkafal insanlar asında gerçekte e dayanılmazoan b mn ruları alak buak eden ürkten grüeri e igeeri karşısında deşete kapılışar ade çied ı ışardı An



buada bu lmde ble Bunuel seyicieiye yeyse değil sal oaak aak bulak edic bi dlde konuşmay başaan bi sa-natçı olduğunu kantlamşt Leo Tostoy 21 Ma 1885'de gnlğne son deece sabetle şu satıaı kadetmşt: Politka sanatı

dışla çnk bi hedee amak içn tek taaı olak oundadı!Tabii ki bu böyed. ma sanatsa gönt hiçbi aman tek taaıolma Geçekliğe oan bağllığn göstemek istiyosa göngeindiyalektik çeişkilein kend bağında bileştmesi geeki.

Bu açıdan bakıldığında bi esedek dşnceyi hlile giişensanat tahçilenin bu esein şise göselliğini de ay titilik için-

de nceemei başaamamalaına şaşmamak geeki. Oysa sanat-k bi dşnce gösel ifdesinn dışnda vaolama Gönt ise ge-çekiğin sanatçı taandan bilek ve isteyeek benisenmesindenbaşka bi şey değidi ve sanatçı bu konuda yalnıca kendi eğilimle-ini ve kendi e dnya gönşn ön planda tuta.

Tolstoyun Savaş ve Baış adlı omanını bana ilk ke annem

okumam için vemişti. Tolstoun anlatımndaki belli baı nceiklee ve ayntılaa dikkatmi çekmek çn de uun yılla bana bu kitaptan pasajla okudu. Sonuç Savaş ve Baış benm için bi t sanatokulu estetik beğeninin ve sanatsa deinliğin bi lçt oldu On bugnd hçbi saçmaığ ğenmeden okuyamam.

Meeşkovski7 Tostoy ve Dostoyevski eine yaptığı nceleme

de kahamann hçbi sın nımadan açıkça lse yaptığ söleye yaşa hakkındak kesin göşeini biçimlenddiğ Tostoypasaaım başaısı addede Edebi b esede dşncenn yanıcausa başvuaak speklati bi biçmde segilenmesne bei de ke-sinlke kaşı olduğumu beeyim

Meeşkovskinn eleştisini sn deece haklı buluyoum. Gene

de bu benm Tostoy'un Savaş v Baış udu se aat-mıyo başaısı bömle bie beni pek fa ahatsı etmyo. Nede osa b dh tek b esende mutak kususuuğa eşmesiyedeğil kendine oan sadakatiye kendi htiasaın ele alşndaki tutalıkla yeini sağlamaşı. Bi dhinin geçeğin peşinde dnya



yı ve kenini ann peşine cala başla koşas eserin güçlü olmayan ha başarısz iye aanrılan böülerine bile öze birala yüker

Dahas az zayıf noklar içereyen yetersizeren a

en arınş oan tek ir başyapıt hi tanııyoru Dhileri yaran kişisel ihtiraslar, bireysel bir eser yarata üşüncesine sapanmışlık yazca onlarn büyükükerinin ei başarszıklarının aneeniir ncak organik olarak gene ünya görüşüne smaı iye bir şei başarsız aetek acaba ne ereceye kaar oruurir ahi özgür eiir Thoas Mann bir keresine şöy bir söz

sa emişti Özgür olan, yanzca kayızlıktır Kişilik sahib oan özgür eilir, aksine keni agasn izii şak gerekeine uymak ve esiri olmak zorunar



i l i

Mühürnmş Zaman

Savgin " ... Apoclps'te melek, buda böyle zamaıı ol

mayaağı ila ede."

illov

Savgin

Kiov

Biliyoum Oada bu yoa ye bıaktmayaak

açıklıka ye amış. Büü iala mululuğa ka

şuğuda zaa da oada kalkaak çkü a

tık gerekeek. . Çok doğ bi düşüe.

Peki ama, zama eeye saklayaakla?

"Hiçbi yee. Zama bi ea mı hay yalıza idşüe. ihlede silii ideek."

Zaman benimizin varlıına bağlı bir kouldur Zman bizi besleyen atmosrdir Vrlık ve varlık koulları arasındaki bağ kopuncakii ve onunla birlikte kiisel zamn ölünce zamn d ölür Bu ise,ölmü yamın erde lanlrın algılamlrına kapanmı olmsıdemetir; yni yam onlara göre ölmütür

amn insanlar için orya çıkmlrı kendilerini bire olarkelitirebilmeleri için elzemdir Bununla yokluğnda hçbir eyleminyapılamadıı hiçbir adımın atılamadıı dz zamanı kastetmiyorum tabii ki Ancak dımın kendisi de eninde sonunda bir sonuçtur Ama benim için önemli oln nsanı et açıdan (ahlaksal olarak)besleyen temeld

Ne taıh zamanır ne de gelime Her iisi de pepeeli belrtir Zaman ise b mdur Semender atete nasıl evindeyse zama da insn öyle yelemitir, ona can veren ögedir



Zaman ve anı birbirine açılır; bir anlamda bir madalyonun ikyüü gibidirler. Zamanın dışından anı da olamaz, bu çok açık Öte taran an da son derece karmaşık bir kavramdır Büün öelliklerin ek k saymaya kalksak bile bizde yol açğ ekilerin tümünükavrayamayz Anı zihinsel bir avamdır Bir kimse bize örneğnçoukluk anılarını anlatığnda eimiz o insan hakında genş birbilgiye sahip olmaya yeeek malzeme geçmiş olur Anılarını, hazasını kaybetmiş br insan hayal br vrolşa hasolup kalmıştır Oaık zamanın ışına düşmüş ve görünür dünyala arasında bir bağkurma ytneğni yitirmiş bir insanır B is onun dliliğe mah

kum edilmesi anlaına gelirAhlaksal bir varlık olarak ina, öyle bir anımsama yeeneğyle

donatılmıştır ki kendi sıırlarının rkına yine kendisi varır. Anılarbizi saldıılara açık, aı ekmeye hazır ılar

Sanat kuramıları ya da eleştirmenler edebiyat müzik ya daresimdeki zamanı inelerken kendi saplantılarının ürü ve şekliyle

daha çok ilgilidirler Örneğin Joye'un ya da Proustun bir yaptnmı ineliyorlar bu yapılarda yer alan ve bir insaa kendi deneyimleriyle ilgili anları koma olanağı veren geriye bakışlan estetikyaplarını çözümlemeye kalkışrlar Sanattai dondurulmuş zamanın biçimlerini ielerler eni ise zamanda içkin olan iç dünyanınelikleri ahlaksal nitelikler ve yalnza bunlar ilgilendiyo.

ir ins yaşadğı zma süresinc ndini rçek eşndekoşma yeeneğ olan ahl arlık olar kavrama folanağnasi r:

Z

a

-

v

er

lm

iş

hem tlı hem de acı bir armağan-

dır. Yaşam, varolm içn endine koyduğ hedefere uygn bir ruh

geliştirmesi için nsa nnmış bir süreden başka bir şey değildir

e nsan bu elişimi gerçekirmek zorundadr Yaşmımızın sıkş

tıldğ o acmasız derecede da rçeve, bizim kndimize e dğer inlara olan sorumluuğmuzu aç özler önüne serer İnsncdanı da zmana bağlıdır ve yalnız onunla arolur

Zaman geri getirilemez derler ir bama oğru eçmiş errilemez Ana herkes eçişe şimdii zama de



her bir anıngeii oly gerçekliğni bulduna göre "geçmiş nedemek oluyor ki? Geçmiş, bir anlama içinde yaşanılan zamanançok daha gerçektr, en ınan çok aha dayanıklı, çok aha sürekli

ir. Şimiki zaan akıp e, kayolr, parmaklamzın aasına km gi kayar. Mad aırlıına ancak anıara avşur Bilindiği gibi Hazret Süleyman'ın yüzüne şu satıar kazılmışır: Herşey geli geçicidir" una karşılık ben, eik anlamı içinde zamantersine çevrilebiliiğne ikkati çekmek istiyorum. İnsan açısınanman, arkasına hiçbir iz bırakaan ordan yok olmaz, çünü insan için zaman öznel manevi ir kategorien aşka bir şey eğilir.İçine yaşadığımız zaman ruhlarımıza, man içine kazanılmış eneyimler olarak yerleşir

Neden ve sonuç, uraan değşen bağlantlarla irbirini ekiler ir ir şey oıaya çıkarır ve daha hemen o anda acımasız irkesinlikle öteki olur; iz, bu dönüşülern tümünü anna ve eksiksiz oak \bilseydik işte bu, bizim sonumuz olurdu Nedenve sonu rasnki bu ba, ya bir duumdan ötekine geçiş zamanın bir varouş içim zaman kavramının günlük hayat deneyimiçinde maddeleşmesiir de aynı zamanda Anca, belli bir sonuaulştıkn sonr neden görevi erine gerir germez yok edilenoken bir rçası gibi asla frlaılı ılamaz Sonuçlarla uğraşır-ken istemez kaynağa, yani neenlere geri döneriz yani, biçim

el olarak konş lursak, bilincin yardımıyla zama geri ön-

dfrüz! Ahaks anmd t 9e ve onuç sürekli birbiriyle yer

değşiren bir bağ oluştururlar. Ve durum� �: !r Zgeçmşine geri öner

Sovyet gazeteci Ovçinnkov Jaonya anılarına şöyle der: urada zaman, tek başına, snki şeylerin yapısı gn ışığna çıkarıyor aponlar bu yüzen büyüenn izlerin inelemekten özel bi haz alıyorlar Yaşlı bir aaı koyu rengi bütün sivriliklerini yitirmiş bir ş parası, hat üzerine gezinen sayısız ellerden kenarları yranmış bir rem onlar korkunç eiliyor Yaşlanman u izlerine sba orlar, ya kelimesi kelimesine çevirecek olursa



'Pas. b bu yapay olarak elde edemeyecek bir pastr, eskinn

büyüsüdür mührüdür zamanın patnasıdır"

Güzellğn u b öges sanat le doğa arasındak bağı emsl

eder Br anamda Japonlr bu olla manı br r sna mazemes olarak sahplenmeye çaışıyolar

Bu bağlamda nsanın aklına ster steme Marcel Proustun an

neannesn anma ıyla lgl ğrıımlar gelyor:

e yrr bir hedi öe bir kotuk bir tbk y d bir bs

to erek zorud ks bie buu utk tikı eyr rsıd seerdi Bur uzu zdır kuıdı ii yrrı özeii yitiri yi gk ihtirıızı krıkt ok eski shiperii hytlr dir birtkıtrihi ekibeer ttıkrı hükederdi

Anılan dev bnasın canlandırım; bu cüme de Proustun Vebence bu canlandırma sürene snema sanatının öel br yer

vardır Japonarın sb üküsü bir anamda son derece snemaogk bir ülküdür yani yepyeni b maemedir ve böyeke amansinemanın br aracı oacakır yeni bir iham perisi hem de kemenn tam anamıya.

Hç kmseye snema sanayla görüşlerm dayatmak semyo

m Yalnız hp etğm herkesn -ve ben, snemayı blen ve seen kmselere hp eğm düşünüyorum bu sanaın şley ve eteme lkele hkkında kend el asavvurları ve görüler olduu

varsayıyoum

Bzm mesleke mesleğmze lgl grüşlerde hüküm sren

k ok önar vardır Gelenek demyorum alışılmış şeklde bu ge

neklern etrafnda kümelenm atta zamana u geleneker ör

nyrıla düünce kaıplarım ve genel kanla yanızca ona kasedyorum Oysa yaracılık alannda br yerere varmak ste



yen bir insan önce bu tür önyarglardan sıylmaldr, yai kendi onumunu kendi baş açısnı -bii sağll bir re dayalı geliştirmei ve buarı bütün çaışmala boyunca özbebeği gibi orumaldr.

Film yönetme ne dramatura searonun gözden geçiridiğan başlar ne de oyuncularla çaşıldğ ya da besteciye buuşuduğuan Film yönemek, daha ço min resimeri bu mi yapaca veheres arandan yönetmen olara adandırıan işinin iç gözündeouştuğ an başar. Bu resimlerin ayrnıl bir episodlar diini mioluşturduğu yosa yalnzca erdeye· yansıtma istenen olay ve

dygsal atmosferle ilgili bir iucu mu olduğu işi en önemsiz yandır Bir sinemacı anca afasndai asarılar handa aç bir re sahip olur e bunları eibiyle çaşmalar srsnda gerçeen hiçesintye uğratmadan aynen uyglayabilirse yönemen sn aşmaya ha azanr. Anca zanaaçlığn snırarın aşmaya henz buda yetmez Gerçi ortaya bir sana eseri çıarma için bu gereidir

anca sanatç sn aşyabilmesi için bir yönetmenin ço dahabaşa şeyere de geresinimi ardır

Ne zaman i bir ynemen elinde uu sata haa lminendisinde başasn izini şmayan endine özg bir göünüyas oraa çarr snadan en gizi düşlerini paylaştı seyircilerinin ararna er edec dünyann gerçeliğiye igili yorumları

belirgineşir işte o zaan sanatçı stnı da ha etmiş our Ancaoaylar endi açsnan sunabimeyi yani bir tür ozof omay başarnda yönetmen gerçe bir saatçı sinematogra de m sana sayır

Taii i yönemen anca en dar anlmyla bir lozor PauValr'nin bir deyişini hatrlayaım: "Şair ozoarmış! B tıp de

niz resimleri çiziyor diye ressaı gemi anyla arştırmaya benzer

Snatn her dal endi yasalar uyarnca ouşur e yaşarNe zaman sinemann özgn yasalarndan söz açsa hemen ede

biyala arasndai benzeierden dem urur Bence edebiyaa



snema arasındak karşılılı şkiy çok da dernlemese kavrayıp oya ıkarmak gerekr, her ksn, bugün yapıdığınn aksne,brbrlernden kesn çzglerle ayırmak ancak böyle müüdür.amız gereken so şud: Edebyat le snema ne öçde brbrne beyor, brbne yakn? Ok nokla needr?

Araandak oak noka er şeyden önce, gerçeklğn snduğ malzemey yoğurmak ve yeniden düzenemek konusunda sanatçılan p olduğu eşsz özgrüktr Belk fazla genş ve genel br nımlama oldu ama bence bu nım, snema le edebyat arasında aslnda varolan otak nokan esn brden, bütünüyle ermektedr. Bu noknın dşnak er noktada sözel le görsel-lmsel dezı aasndak temel rhlıklan br sonucu olan uzlaşmz aylıklar oya çıkar Aralandak en temel farkllık se edebyaın, dünyayı dln yardımıyla nımlamaya ışması, snemanns böyle brdle sp olmamasıdır. Snema dolaysız br araçır, bze dğrudankendn yansır

Flmsel özgünlük sorun bugüne dek kesn, genelgeer br çözüme kavuşuramamışr Bu konuda, brbryle çelşen ya da, da kötü çakışan ve bu yüzden seçmes br karmaşaya dönüşmüşbr sürü rklı görüş vardr Her yöetmen sneman özgünüğü sorununu kendne uyn gelen b rzda ele alablr, cevaplayablrya da kavrayablir Aa ne olursa olsun, blnçl br şelde yapılmş

er sanat eser derinlemesne b kavrayış gerektrir. Çünk kendsanatının yasalarım blmeyen br kmse asla yaratıc olamaz

Pek, o zaman snema nedr? Özellği nedr? Hem bçmsel emde eğer böyles daa uyn gelr- ru açıdan olanakla şlemler ve resme nelerr? Br lm yönetmen sonuç g malzemeyle çalşmkdır?

Henüz ç brmiz, ğzyıl österlen ve göselmesyle brlkte e şey ba Glo adlı dayane lm unutmş değz Ause L bu erkesçe blnen mnn tekevrlme ede o gre �edn m kamerası şerd ve göstem ayııydı Yam d _a zla sürmeyen bu şere, neş



ışığına boğulmuş bir issyn, bir aşağı bir yuka geinen hanımendiler ve b eyefendiler e nihayet dsdğru kamernın üstüne gelen bir tren görülmektedir. Ve tren yaklatkç günün seyircileri

nin paniği dah da rt ht yerlerinden layıp snu terkedenler bile lmuştu. Film sana işte an dğmuştur z knusun yalnıca teknik bir lay ya da görünür dünyayı yansıtmanın yeni bir biçimi değildi Hayır, rada a, estetiğin yeni bir ilkesi dğmakydı

Bu ikeye insn sanat ve kütür tarihinde ik ke, zaman ilk el

den donduma e mam istediğ sklktan yeniden yansıtma anağn yani istediği sklk, aklına estikçe amna geri dönme lanağna kavuşmuştur Böylece insana gç zamann bi kalb verilmiş ldu Artık görümüş ve kaydedilmiş aman, uun bir süre (hat terik olaak snsu dek) meta kutularda muhaa edilebilecekti

İlk Lumire-mleri işte tm bu anlamda estetiin yen ilkesinin öünü içeriyrdu Ama sinematra hemen ardından kaçınıla olarak, sanatdı bir yoa küçük burjuva değererine ve çkarlarna en uyn düen br yoa itilmşti Tam yrmi yıl içine, yalaşk tüm dünya edebiyaı ve tiyatro oyuna "me aınd Sinemabasit ama çekici bir tiyatr buğu arak kullanıldı O gnlerde snema yanlı bir yldan gidiyrdu ve bugn bi, hl bu yannnüücü meyelerini tplamak lduğumuu hiç hatırdan çıkarmamalıy. Sö knusu an ylnıca resimlendirmeke yetinme feakebie değildi Bence en büyük laket sinemada içkin lan, asavvueilemeyecek kadar değeri lağanüstü bir olanağın amann eçekliğini selülit bir erite dndurma lanağının sana uyanlığını görmeden gelmekti

Sinematgrade am dnduran bu biçim nsıl bir şeydir?en onu oa bir biçim larak nmlamak isterim Bu lg biröykü labilir, bir insanın bir hareketi ya da herhangi bir nesne bu,areketsi ve değşme bir şey larak da yansıtlabilir yete k �çek n akışı içinde de haekei olsun



Rbv kece s< fP • ·n Y Nku)

Flm sanatn özü işte burada yar. Şimd baa zaman sorununun müzikte de ay şekilde yn edici bir önem şdğn söyle

yenler olacakr Ne var ki, müzikte so� bambaşka bir şekide çözlür Yaşmn addeselliğ mamen çözülüp gtmenin snndadr Buna kaşlk sinematogrann gücünün kayağ zman, biziher gn at her sat sran gerçeklin maddesine çözülmez ve hakiki bağlarla bağlam olmasdr.

Bir sat olarak mn temel ş osa biimli v göüntül

i iind addimiş zamand Bu temel düşünce sinemnn bugüne kadar kllanlmaş olanklrnn zengnli ve muz geleceğ üzende insan düşünmeye zoar şe ben ptk ve teok vrsaymlarm özellikle bu nokdan hareketle gelştrdim.

nsnlar neden sinemaya gder? O k bir salonda



oturup bir perdeye yansıtılmş gögeerin oyununu iki saat boyunaseyretmeye iten nedi? Orada günük dertlerini unutmayı eğenmeyi mi marar? Yoksa öze bir uyşurucu türü mü aryorar? Dünya

nn her yerinde, diğer bütün grs sanat oduğu gibi sinemay veteevzyonu da kendi amaça için sömüren eğence tröstlerinn vetekeerinin varoduğUbinen br oludur. Gene de bu noktadan areket etmektnse insaarın dünyay saiplenme tiyacyla yakından iisi oan sinemanın teme yapsndan hareket etmek çok dahadoğru or Genede insan yitirimş kaçrş ya da enüz erişie

memiş man yüzünden sinemaya gder Y deneymeri arayışıiçinde oraya gider çünkü sinema, aşka hiçbir sanat türünün başaramayaca kadar insanın ogusa deneyimini genişletir, zenneştrr ve dernleştrir at yanz zenneştrmekle de kalmaz adetagöze görülür br şekide atr da Sneman esas ü budur, yoksa "srar, b kkınk ver konua günük hayat unutturan eğence değ

Yönetmen sinemasnn özeiğ nedir? Bir anlamda bunu, zaman şekiendrimesi oarak nmlamak mümkün B eykeltraşnas içnde oya çıkaraağı eykelin şeklini ssederek mermerparçasından bütün gereksiz parçala yontup atyorsa snema sanatçs da dev boyutu, ayntıları belienmemiş yaşamsa oglar bütününde bütün gereksiz şeyeri ayıkayarak geide yanzca yapacağfmin bir ögesi, sanatsal bütünün değiştiriemez bir an omasını isteğ şeyeri brakr

Sinemaın bir sentez oduğu dram, şr, oyuncuuk; resim müzk ib pek çok yakın sanat türlerinn brbireryle kaynaşmaıylaorya çktğ söyenir Ama asında kaynaşma sırasda bu sanatdalar sinema sanatna öye korkunç şekierde hücum edeer ki,fm birden seçmeci bir kyamee ya da şatarn daha everişi oduğu duruarda, sözde bir uyuma dnüşür bii bu arada sinema sanatnın gerçek ruhundan eser bie kalmaş uhu daha o an uçupitmiştr Sinemann, eğer br sanat olacaksa dğer yakın sanat türernn ikeernin bir bireşimi oamayacağım kesin bir şekde tes-



Rbw h

pi emekte yarar var. An o an snema sanaının şu mşhw·senez olma neğ sorusu cevaandıabr Edeb br düşüne-e resmse br yoruaann breşndn oya henüz m san

na yaraşır br görn çımaz, çsa çıs anıanaaz ya da gös-eş br a çıar Snemada zmansa haree� ve düzeeme yaalarnn be yaronun yasaardan rı oması gerer

Terarama gererse, söz onusu oan, ogu bçmn amış za-ndır! Benm çn dea , br m ürü olara değ, yaın ye-nden yaraımas oara gördüüm lm ronğdr

r gü, eybme rasanısa br dyaog aydeşm. İnsan-ar sesernn aydeddğ far emeden sohbe edyorardı uband sonradan dnedğmde, her şey müemme br en br"aymış gb ged bana Kşern haree manıla, duyguar



ve enele açıkça hssdeblyordu. Seslerdeki o harika tını, o ola-ğanüstü duraamlar . Hçbr Snslavs bu duraklamaaı manı o açılayamaz Hemnay'n o ünü bçem de bu dyaog yapısı arşısında taltç ve naf kaır .

İde br lm çaıması benm çn öyle yüütülür: Br yönet-men, mlyonarca metre lm eridi üerinde her sanyey her günüher yılı kesintisz kaydeder örnen br nsan domundan ölümüne tüm yaamını hç esinte uğatmadan an be an gün begün, be l kaydeder Sonra kesmelern de yardımıyla ortaya25

metre uzunuğunda br lm çıkarılır yani yaklaık br buçuksaatk br lm (Bu mlyonlarca m metresnin birçok yönetmeninelinden geçtğni e her bnin bu alzemeden birbrnden mamen rk] lmler çıkardını düünmek daha da lgnç olur herhalde)

Her ne kadar çb aan bu tür mlyonlarca lm metresi ol

mayacasa da bu "deal çaıma artla düünces hç de sanıldııkadar saça değl Amaçlanan hedef bu olmaı hem de bir olularbütününün parçaıkla seçp araanda bir lk kurarken elimizde nlin bulundunu nlin bu parçacıklar kopmaz bir ekildebirbine balaını çok iy bilmek görmek ve itmek anlamında Snema budur Öteki türlü br de baarız alııldık tyatro dramatüsne, önceden belenm kllerden yola çıkan br konuya dayaı yapıya saplanıp kamıız Oysa snema steilen büyüklükte ve uunuk bir zaman parçasından oluan olgularn seçimnee birbiri arasında kuraağ balantıda özür olmalı Tabi bu hiçdurmadan tek bir adamı zemek gerekir demek değildir Beyaz pedede bir nsan davranı mantı mamıyla rklı görü�ürdeönemsz olglara ve nomenlere dönüeblr Dahası lm yönetmennn olgarı ele alışına yön veren düünces açısınan gerel gölürse bata seçlm klk, perdeden mamen kaybolarak yernbambaka br eye terk edeblr Örneğn çnde herhani bir anahr kn yer almadığ buna karılık her eyn öznel insan brbaıın hayat ele alıı açısından kavrandığı br lm de çekileblr



Sinema, akla gelebilecek her türlü olyu işeyebiir hayanistediğ kadar çok şe eeyebilir. Edebiyat öze bi duum oluşturan şey (örneğn Hemngway'i "Zamanmızda adl öyküsünde yeraan begesel girş) siemann en teme sanatsal yasaann bir idesidir Aka eebileek her şey; bir tiyatro oyununun ya da bir romanın yapısı açısından bu çizgyi aşma ourdu Sinemada ise durum ç de böyle dedir

İnsanı snırla olmayan bir mekana oturmak, hem yanındanhem de uzağndan eçen büyük insan kalabaıyla onu kaynaşrmak tüm dünyayla grdiğ ilişki göstermek sinemaın anlamı budeği de nedir?

Bir de arık oduça ayağa düşmş şiirse sinema kavramıvar Bundan resimeri asıl hayaın olsa somutuğundan rerbir şekilde uzaklaşan bua rağmen kendine özgü bir bütünseliğeulaşan lmler anlaşılıyor. Ama bu yaklaşım çok önei bir tehikeyde yani sinemann kendisinden uzaklaşması tehlikesin de içindebarındırır Şiirsel snema genede simgeler alegorler ve bunarauygun retorik iper oaya çıkarır Bunarın ise min doğasını belileyen resimsellikle hibir or yanı yokur

Bu noada bir şeyi daha aıkğa kavuşurmak gerekiyor: Sinemada zaman ir ol biçimnde sunlduğunda bu bu ogunun yaın dolaysız bir gözleme velmesi anamına gei Sineman en te

mel ögesi mn e belirsz karesnden en sonunusuna dek varolan ve onu belireyen en önemi şey, gözemdi

Eski Japon şiirinin geeneksel Haiu herkese bilinr Sergey Ayzenşyn Haiu örnekleri verir21

Ço esi bi manastYım bi ayBi ut uuyo

vada sessiBi eebe uçuyoeebe uyumuş

Ayzenşyn için bu diee birbiriye ilişkilendiridiklerinde alaka-



sız üç ayı ögenin yen b ntelk kazanabecene önek Ama bu ke bii ki yanızca snemaya özgü de dedmz gib Haçn de geçe Ben ise Hada en çok eileyen bunaın haya

tı en f yumuşak ve kamaşık haliyle gözlememeled:

Dalgalada oltalaMhtYalap gio.

Ya da

B gül alan döüH dinin üstündAsl dun damlacla

Buna sa gzemledi Kususuzluka ve douuklaıya son deece dikkatsz b gözlemcinin be şiin gücünü ve yazaın hayattanyakaadıı bu göüntüyü issetmesin saıyoa

Die sanat daaıya sinema aasında b benzeşme kumadaoldukça çekingen davanmama kaşın bu şi öne mn özüne

çok yakınmış gb gelyo bana Tek unutumaması geeken şey snemadan klı olaak edebiyatın ve şn kendine özgü b di omasıdı Fim hayatın doaysız gözlemnden doa Bu benm çnlmse şiin en dou youdu Çünkü mse göüntü özü itbaıyla zamanın içine yeeşmş b nomenin gözemlenmesdi

Segey Ayzenşay'ınKoun İvan ı doaysız gözem kesindenodukça uzaktı Bu lm yalnızca bi bütün oaak b hyeogf

] umaka kalmaz üstelk b süü i ukı hat ucık hyeogide baaya geti Buada yönetmenin amaçlaınca beienmeyen tek bi ayıntıya dah astlanmaz (vedi bi deste bizzat Ayzenştaynın bu hiyeogele bu gz anam yüklemeeiyle alay etiin duydum vanın zıh üzeine b güneş esmedimşti oysa



\n Rb Bi Ku.y lJ şc önünd d ky

Kurbski' ninkinin üzende yalnzc ay vardı, "çünkü ayın esas özeiği kaşdan adğı ışı yansıtmasıdır. . . ) Buna karşın bu m, kua hoş gelen ritmik yapısıya şıacak bir güce sahiptir ur sıraamas çekim aılarndaki �ğişkenlik, görüntü ile ses arasında sğanan uyum, anck müzikte rastanabilecek bi titizik ve ciddiyetleişlenmiştir Koun İan bu yüzen bu kadar inandc olabilmektedir Zamannda bu itm beni çk eilemşti. ma kişiliklerin oluşturuması, yorumsa görüntüein inşası ve gene atmosfi Kounİ o denli tiyatroya aha doğusu müzik tiyatrosuna- yaklaştır ki benim anladığım anlamda bir sinema yapıt omakn ıkar.Bir meslekşnn miyle ilgi aak Ayzenşyn söylediğ gibi:



Bu m de, yanızca bir "gündelk opera" başka hiçbr şey deği Ay

zenşyn'ın 20'l yılarda çektiği lmler özelike Potmin Zhlbambaşkaydı. Hepsi de hayat doydu şiir doluydu

Demek ki lmsel görüntü özü itibarıyla yaşamın bçimerneve yasaarına uygun br şeklde dzenlenen zamanın çnde varolan

yaşamsal olguarın gözlemlenmesidr Gözemn önkoşuu ise seçme

dr Çnkü br lm şerdne yanızc ortaya çıkmasını stedğmz

mse görnüye yararlı olabecek parçala kaydederz

Bunu yaparken de lmse görüntünün, doğal zamana çeşecek

şekide aylıp böünmesine zamann akş içinden çekilp çıkarımasına zn veremeyz ünkü msel görününün gerçeken sinema

ograk Qablmes çn dğer özelkerin yanı sıra yanzca zamann çnde yaşaması değil zamann da onun çinde hem de başın

dan itibaren, her karesnde yaşaması önkoşuunun her şa alında

korunmas gerekldr Tek bir ölü cisim çekimn çne bilnçl ola

rak sokuşturulmuş ek bir masa sandalye ya da bardak bile somutoarak geçen zamann dışındaki omayan br zamanın işareti gib su

nulamaz

Bu önkoşudan en ufak bir sapma yakın sana dllarınn sayıız özeiğin me sokuşturma olanağna da kapı açar Evet onlan

yardımıya odukça etkleyic lmer yaramak mmkn. Ama sne

maograk bçim açısından bunlar hem doğanın doğa gelşme akı

ıyla hem de mn özü ve oanakarıya çelşrer

Zamanın çne yerleşmiş ve sürek değişen oguları ve oayları

ylamadaki gcü, mkemmelği ve acımasızlğı snemayı başka

erhangi bir sana daıyla karşılaşırmayı olanaksız kııyor Gnü

mz "şrse lmlerinin oguardan zaan gerçeklğinden kend

lerni kurrma dala işe bu yüzden bu kadar tepki uyandırıyor

Bunlarda oaya çıkan tek şey snobizm ve manerizmdir

ağdaş snema biçm gelşmesnn brkaç temel eğilm üzer

ne kurumuşur ve bunladan oayarın be br zaman sıralaması

çnde verlme eğiimnn özellik arık kazanması hiç de raslan

eğidr Bu çok önem ve çok şey vaadeden bir eğilimdr ve bu yz-



den sık sk, nerdeyse salt klide varacak şekilde kopy edilir. Ne

ar ki gerçek olgulara e kronğe bağlı kalmnın anlamı sabit olma

yan bir kamerayla bulak esimlr çekmek olamaz ("şuna bakın

kameran objektii net ayarlamay ble becremmiş) Sinema

sanatçısın görei olup bitenlerin yalnızca somut e tek bir biçimini yeniden vermek olamaz. Aaçsız gibi görünen çoğu plaarn za

allı simgecilikleriyle şiirsel sinemanın tiizlikle işle� l

ndan çok daha ustalklı e

mantkl olması hiç de az ras-

lanan bir durum deildir

Çünü her iki durumda dalme ekilen nesnenin canl

e so içeriiyl dygusaiçerii çakışmakdır.

Sanatsal sınırllık (slovnos sorunu da belli bir dik

ka gerektiriyor. Çünkü saa gerçekte şar koşla

sıllılar olduu bi daaçok yar diye adlandı

ması gereken alışkanlıkla

da ardır.

Belli bir sanattürüne özgü nielikleri belirleyen sır

lamalar örneğin bir ressa

mın renklere bu renkle

rin kullandıı malzeme üze n / " :: ;rindeki karşılıkl ilişkiyle uğ

raştığ gerçeği bu işin bir ya Bir de daha çok rastlantısallığn sonucu olan yanlş alşkanklarn geirdiği slklar ar;

yani örneğin sinemanın znün yzeysel olarak karanmasın bu

ifde aracının zamana bağl olarak kısıanmasının ya da sanaın spe



klatifişenme tarzlarının ve basmakalıplkların sonucu oarak yereşmiş sınırılkar Bir lmsel çekimde örüntü sınrn, "çerçeve" ibi son derece dışsal kavranmş br "sınrlığ bir resim sehpasının

snrıığıyla karşılaştrn bir kere Önyargıar işte böyle doğarSinemanın hiç kaçamayacağı snırlamaardan biri de lmde ge

çen olayn o an içinde bulunuan zamandan gerye dönüşerden bğmsz bir nedenseik içinde gelişmek zorunda omasdır İki yada daha çok olay arasındaki eşzamanllğı ya da koşutuğu yansıtabilmek için bunlar muaka turl ve nedenselliği izleyen bir kuru

içinde vermek gerekir unun başka yolu yoktur Aleksander Dovşenko'nun opa adı lminin bir yerinde zengin köyü kahramana ateş eder Yönetmen bu sesi yansıtmak için birdenbire ykankaramann görntüsünü başka çekimlere karş karşıya getirirDüşmeye koşut olarak aların birinde atar ürkerek başlarm kadrr cinayet mahaline ancak ondan sonra dönlür Seyirciler açı

sından başların kaldıran bu atlar siahtan çıkan ürültünün doğrudan yankılanmasndan başka bir şey değdi Sesi m yaygınk kazandıkn sonra bu tür kurgulara gerek kalmadı Bugün ak hiçkimsenin gnümüz sinemasnda içbir temeli olmayan koşut kurguara kaştaki düşüncesizliği akı göstermek için Dovşenkonunbu dahiyane kurusunu öne sürmeye hakkı yoktur Örneğin bir in

sann suya düşer ve bir sonraki panda "Maşanın bakışlarıya karşlaşırız hem de durup dururken u tür çekimler insanda daha çoksessiz lmin şiirseiğinin yeni bir baskısı izlenimini uyandıryorBu önyargya dönşmüş basmakalplaşş, zorlama bir snıramadan başka bir şey değildir

Sessiz lm döneminn kapanmasndan sonraki yılarda lm tek

niğnde örlen elişmeler pek çok başdöndürücü yeniği de berabeınde etrdi, örneğn eniş perde çekimlernn birbirine koşutiki ya da daha çok oayı ay anda simuln" sunabien birçoksektöre bölünebilmeler ence bu izenmemesi ereken bir yol, sinemanın özüne yabancı bu yüzden de vermsiz olan spekatf düşünce doğrutusunda seçimiş sahte bir sınramadr



Baz eleştirmenler aynı and pe ço diyeim ki altı perdedegösteriebilen bir sinemaın omsı çok isterdi Bir lm çeidei hareeti, müzitei seste r, edie özgü bir yaps var

dr ve bu anamda ço perdeli snema ne bir akora yasanabiire de bir armoni ya da çokseslilile İe de benzetmek gereiyorsabu daha çok, her biri ayrı bir meodi çalan birkaç orkestrann aynada ses vermesine benzetilebilir Bu ise perdede tam bir karmaşayaratr çünkü aglama yasalar brbirine arşr ve çok perdeli lmin yönetmeni bir bi°çimde bir eşzamanı ve nedenselik zinciri

ouşturmak, yani her perdeye öze, hesap bir ulanma sistemi uyguama zorunda aır Gene de ortaya sağ ee so kulak geçipsağdaki burun deiğine ulaşılmasndan başa bir şey çıkmaz O zaman neden bütün gcümüzle sinemaın yalın urallara uygun sınırlığna bağlı kaıp bu sıırlıkn yola çıkmayam? Hiç kimse birkaç oaı aynı anda izleyemez Bu onun hem ruhsa hem de zikse

olanakların aşarDeme ki söz onusu olan i sınırı arasında ayrım yapmaktr: Bir yanda belili bir sanat türüne özgü sınrlııklar vardr öteyanda ise gerçek hayatla bu belirli sanatın kendne özgü biçmi arasndaki snır gösteren srııkla vardır yani ya basmakalıpıklaraboyun eğmeye ya da, asine, sorumsuz ntezilere yo açan, bşa

bir deyişle yakn sanat dalarnn endierine özg ieerinin üstüste yğmasna yo açan düşünüüp de buumuş, herhangi bir ieye dya omayan rastantısa sınrllklar

inemaı en öne sınrlılklarndan biri, lmsel görüntülerin ancak ve ancak görsel ve işitsel oara alglanan hayatın oglaradayaı doğal biçimlerinde endini temsi edebimesidir Gö�teri, doğacı oma zorundadr ve burada doğac sözcüğnün edebiyattai yaygn ulanm (Zola ve çevresi) deği benim aklımdan geçeBenim için öemi oa daha çok, m görüntüsünün duygusa olarak aganabien biçiin nieliğidir

Şimdi bana şu şekilde karşı çıkanar olacaktr: Peki ama yönetmein kendi hayalgücü bir insanın kendi iç dünyas ne olaca? Bu



durumda bir insanın kend içinde" gördükleri, ütün o gündüz vegece düleri nasıl yansıtılacaktr?.

Bütün unar yapıailr ama tek şartla: Perdeye yansıyan "rüyanın öyksü" hayatın görünür doğal çmerinden ouşturumalıdır Ama azen ökü şu şekilde de ansıtaiior Ar çekm a dair ss ulutu yardıma çağrılıyor, modası geçmiş yöntemlere aşvurulaiyor ya da ugn r gürütü yapııyor Ve u konuda artıkeğitiliş seyirci de hemen eklenen tepkyi gösteriyor: "Evet akşmd hatırlamaya aşadı! - Kadın unu rüasında görüyor demek! Ne var k u tür esrarengiz görünüşü etimemelere rüann a da anıların mse r etkisn yaratmak mümün değdirFilm apmak tatrodan rakım hileer ödünç amak değidir, asla da olamaz

ek aa snema hangi hileere aşvurmalı? Özelike ve herşeyden önce nsan kahramanıızın nası ir rüya gördüğünü ilmek zorundadır İnsan u rüyaa teme olan gerçek ve olsal nedener ilme u gerçekn daha sonra gecenin uanık lincinea da r nsanın herhani r resmi aına etrmee çalıştığı sırada aşurduğ lnce) dönüşecek ütün ögelerin önünde görelmeldir Sonra ütün unlar herhangi r gzemğe ya da dışnmüdahaleye meydan vermeden perdeye yansıtılmalıdır Muakaşmdi de şöye r soru soruacakır Rüyanın karışıklığı, çokanlamlı

ığı ve gerçekdışıığı ne olacak p eki Buna vereieceğm tek ceapüanı1 karmaşıkığının ve sölenemeziğnn sinema içn netgörüntüerden vazgeçmek anamına geemeeceğdir Burada sözkonusu olan daha çok rüanın mantığının yaratığı özel r etkam anaıa gerçeğe dayalı ögelern aışımadık ve şaşırtıcı r şekilde irleştirlmes ya da karşı karşıya getrlmesdir Büük r t

tzlkle görüntüye getrlmesi gereken şey udu Sinema zaten doğası gereği, gerçeğ öras etmekle değil aksne aydınatmakla ükümüdür (aca en ilinç ve de korkunç rüya, özelke en nce ayrıntsına kadar hatıranaen rüyadır

Snemanın vazgeçlmez önkoşulu hatta lin her tü plastik



yapısı açsndan nihai ölçütü yaşayan gerçeklik, olgsa somutu

ur. Bunu ekra ekar haılamakta yarar görüyorum Filmin eş

sizli de buradan kaynaklanr yoksa yönemenn özel bir plastk ya

p inşa ederek bnu sırdol üşünce süeçleryle bileşirmesinden,

yani me bir aam yüklemesinen deği Simgeler de böyle doğar

am ne yazık ki kamya mal olarak hemen basmakalıplaşır

Sinemanın saığ ve ktarlamaz gücü görünülerin bunlar is

eiği kada cürek olsn simgesel netliğyle değl gerçek bi ol

gnun somuluğunu ve tekralanabilmezliğni ide emesinde ya

rLus Bnuelin Nazain adlı minde veba salgnnn kasıp ka

vurduğ küçük, yoksu bi köyde geçen bir sahne var Şimdi baka

lım yönetmen erk edilmişlik duygsunu yaratmak için ne yapmş

Odak deriliğiyle çekilmiş bi yo ve perspekif içinde· uzanan iki sı

ra ev görürz önce Evlerin cepheleri bize dönük. Yol kıvrıla kıvrıla

bir dağ tıranmakdır bu yüzen gökyüzünü göremeyiz. Sokağınsağ ra gölgede sol ra ise güneşe boğlmuş o m anlamıyla

ssz Çekiin en net noksnda bir çocuk arkasndan beya, bem

beyaz bir şey sürükleye sürükleye kmeaya doğu yüümektedir

Kamera rayla üzerinde yavaşça hareket eder Ve tam ikinci plana

geçileceğ sırada m son anda gneş ışığında parıldayan açık be

yaz bir kumaş parçası göüntüyü kaplar. Bu da şimdi nereden çık?Yoksa bu beyazlık oraladaki bir çamaşır ipine asılı çarşaardan bi

ri iydi Ve işte m bu noktada "veban soluğunu bütü dehşe

tiyle ensenizde hissedersiniz, he de tıbbi bir olgu oaak.

Bir başka çekim Bu ser ki Aira Kuosava'nın Ydi Samuayadl minden Oça' da bir Japon köyü. Ata binmiş samuraylala

yerdekiler arasında kyasya bir savaş sürüyor Korkunç br yağmuyağyo. Her yer çamur içinde Eski Japon kıyatleri içineki samu

raylar paçaarı kvrmışlar çamura bulanmış baldarı görünü

yor. Biden samuraylardan bir vurulaak yee düşüyor ve yağmur

büün çamurunu ykayaak adamın bacaklar bembeyaz orya ç-



karyor. Mermer gibi beyaz Bu adam ölmüş İşte bu, ayn zamandaolgusal da olan ir görnt. Her r simgeden uzak bir görntü.

Ama b d bütün bunar r rastantnn sonucudur uncuoştu düştü; ur da üstün şmş çamurar ad; bz sşmd amş bütün bunar ntmnn br buuşu oara aruz Hç ş our mu?

Bu bağamda biraz da mizansen konusuna değineim Biindiğigibi sinemada mizansen, seçilmiş nesneerin bir çekim aam zerindeki düzenini ve hareketini beirer. Peki ama mizansen ne işe arar? On kişiden dokuzu bu soruya mzansenin olayarın anlamını dile getirmeye yaradını söyleyecektir Yalnızca ve yalnızca bu işteAma bana kalırsa mzasenn işlevn bununla snırlamamak lazımÇünkü o zaman tek bir yöne soyuama yönüne den tek bir yol üstünde kalakalırz Anna Zacchoa Br Koca adl lminin son sanesinde De Santis kadn ve erkek karamanını dkenli teerin iki yanna yeleştrir Dikenli tellerin bildirisi çok açktr: Bu çiin aras

na ayrlk rmiştir, araarında utluuun üküm sürmesine imkan yoktur; bir ilişki kuramayacaklardır Bu olayn somut bireyseleşszliği zora üstüne bindirilen biçim yüzünden brdenbire sıradanlaşır böylece Yönetmenin yüüttüğü sözümona mantık seyircinnade kucağına düşer ve ne yazık ki çou seyirci de bundan hoşlanır nucu "mantken izleyebildikler' ve anlamını açıkça görebi

dikeri için, yani perdede olup bitenere dikkatini vermek adına birde beynlerini ve gözlerini yormak zorunda kalmayacakları için bununla yetinmey yelerler Bu tür azır lokmalara alışmş seyircininsonunda sevyesi de düşer demoralize olur Dikenli tellere çitlerebir sürü lmde rasar dururuz anlamla iç deişmez hep ayndır

Peki o zaman mizansen nedir? İyi edeiyat yapıarna dönüpbir bakalım Dostoyevskininsınn son sanesini yeniden hatırlayalım Prens Mişkin Rooşin ile birlikte odaya irer Odada birperdenin ardında öldürüen Nastasia Filipovna yatmakdır Kadn, Rogoşinin de dedii gibi "kokmaya" başamıştır. İki adam o ko-



caman odanın içnde karşılıkı k sandayeye, brbirlerne dizerindeğdirece kadar yaın otururlar. İnsan bu sahneyi gözünün önünegetirince bir tuhaf oluyor Buradaki mnsende iki adamn o andaki ruhsa onumundan yola çıkılmış; araarındai iişkinin karmaşıkığı belrgin bir biçimde göze arpıyor Demek yönetmen brmzansen kurmak istediinde kahramanlarının ruhal konuundan, bir anın kend iç dinamiğinden yola çıkmalı ve btn nlarıeşsiz ama ayn zamanda da dolaysız yodan özlemenmiş br onun ve bu olnun tkaanam olayınn erçeklği içine yerleştriebmeldir Anak o zaman mzanende rtışımaz erçein somutluğ e çok nl anamılıı birbryle kaynaştırıablir

Oyunuarın br mekana nası yerleştrildklernin hç önem omadıı örş zaman zaman karşımıza çıkar O duvarın önnde durup konuşsunlar işte! Önce admı sonra da adım yakın çekmde görntleriz sonra brbrerinden ayrlırlar İy de bu arada en öneml şey özden kaçtı şte; üteik bu yanıza yönetmenin sorunu dadel senarst de -hem de genelile- şin içinde

ir senaonun (sonuç olarak bir senao az çok ir "yarım maattır") br lmi başn ne kadar beliredi konusunda açık br krmiz yoksa y br lm çekmemze man yoktur Senaodan bambaşka bir şey çıkarılabr yeni br şey, hat y br şey çekileblir;ama sonuç ne oursa olsun senarst her zaman yönetmenden şiayetç olacatır İlinç br arıyı bozdu dye yönetmene çoğu aman haksız yere kızıır çnk genelde sa o kadar edebdr (veanak bu anlamda ilnçtr k yönetmenn tek yapaaı bunu bozupyeni br şeye dönştrmektir bu sarıdan anak bu şeklde iyi brm çıkarbiir Dyaoları br yana bırakırsak, senaonun edebya, ancak ve ancak bir çağın br sahnenin ya da genel olarak bir

mn btnnn içsel duy çerğn yansıttığ kadaryla yönetmen lilendirir (Örneğin Friedrich Gorenştayn22 br senaodaşunarı yazmtı: "Oda toz kurutumuş ççek ve kurumuş mekkepkokuyordu" Bu beim çok hoşuma tti, çnk ormn havası ve"ruhunu bmama yardımcı odu Sanat yönetmeni deor parçala



,

nı getirmeye başladığında hemen koaylkla bu sahneye neyin uyabieceğini söyeyebiiyordum. Ama, gene de, min teme görüntüseliği bu tür sözlere dayandırmak omaz; bu nımlar genelde yalnz

ca uygun bir atmosferi bulmaya yarar) Gerçek senaiser bu yzden bitmiş niai br eti peşinde koşmamaı, bu etinin ana lmde çeşiti dönşmer sonuunda niai biçimine kavuşaağn aklarndan çkarmamadr.

Gene de senaristlerin, gerçek bir yazar duyarlığını gerekrençok önemi işevler var. İk akma geen rubiimsel görevleri Öze

ikle bu nokda edebiyat, öznü saptırmadan ve daraltmadan sinemaya gerçekten yararl, gereki eierde buunabilir Bugn sinemada karatelein içsel gerçeğini kavrama ve anlandırma anamına rubilim kadr yüzeysel kamş ve imale uğramış başka birşey yoktur Oldu bittiye getiriir, olup biter Habuki olay bir insanın yürken neden birden en raatsız bir vıra donup kaldğımya da beşinci katn aşağya atadğnı anatmatır

Sinemacılk em yönetmenden em de senaistten tek tek erdurum akkna geniş bilgi ister. Bu anlamda bir lm yaratıcs (yönetmen) yanıca bir rubilimci görei senen senaisle eğil, birruhçözmleyici ie de aynı kada oma Çnü lmsel yorumsaıkçok büyük, a yin edici öçüde bir insanın tek tek er somut durumda içinde buunduğu somut rhsal konuma bağdr Bu usakonum hakkındaki engin bilgisiye bir senarist yönetmeni muakaetisi altna amaıdır Bu nokda yönetmene çok şey verebilir vermelidir e Mizansenin kurulmas da bunun bir parçasıdır Tabiişöyle de yazılabilir: "Kahramanlar duvarn önnen ayrımazarVe arkasından diyalog metni geli Peki ama, diyalogarın duvarınönünde dikime durumuna uygun bir şekide söyenmesi neye göre

beirenecek? Kahramanarn söyediklei sözcükein sadece anlamına taıp kalmak omaz "Sözcker, sözckler, başka içbir şeyyok - gerçek ayat sözckler zaten yeteince anamszar. Sözcükle davranışn, sözcükle meselenin öznn, sözce dşncenn biran için olsun uyuştuğuna o kadar az tanık ouruz ki! Genelde insanın sözeri, ruhsal konum ve ziksel davranışarı rk rkı düz



lemlerde gerçekeşir. Birbieriye işbirliği yapar, zaman zaman birbirlerini tekrarlar daha çok çelişir hat zaman zaman da şiddetliçatışmalara giderek birbirlerinin maskesini düşürürer Ancak veancak ay anda bütün bu "düzem"lerde eyin neden meydana geldii çok iyi bilinirse sözünü ettiim ogunun eşsizlii inandrıcılğıve gü yakalanabilir; mizansen ve konuşulan sözc arasndakikarşlkl işlevsel ilişki bütün yön zenginliye m anamya somutbir görüntü yarabiir

Bir yönetmen eine bir senaoyu alp üzerinde çşmaya başla

d mı onu kaçnımaz olarak değiştirecektir hem de anayışı ve amac ne olursa olsun. Bir senao hiçbr zaman-elimesi kelimesine aynen perdeye yanstlmaz Her şart anda orya baz bozukklarçkar Bu yden genede senarise yönetmenin çalşmas çatışmaara şiddetli görüş ayrılkarına yol açar Ama sonunda senaristle yönetmen arasnda bir kopma meydana gelse e ilk tasaktaki kieryar yolda kalsaar da ortaya değeri bir lm çkabilir Çünkü bu du

rumda "kalntlar üstünde yeni bir kavraış yen bir organizmakselebilir

Bir yönetmenin kaksn bir senarstin kaısndan ayrmak giderek zorlaşyor bün sorun bu Çadaş sinema sanatnda yöntmen "yönetmen lmi"ne giderek daha büyük bir eilim gösteriyorbu ise b ugn bir senaristte çok daha fazla yönetmelik bilgisine sahip olmasnı bekemek kadar doğal. Bir yaratıcılık çalşmasınn ennormal değşken bu durumda ana düşüncenin yarda kamamasşekil bozukuuna uramamas aksine canl bir şekilde gelişmesiolurdu Bu da anak bir m yönemeni kendi senaosunu yazdıya da bir senarist lm çekimini de üstlendi takdirde gerçekeşir

Bir yaratıck çalşmasnın bir düşüneler yumayla herhangiönemli bir şeyden söz etme zorunuluuyla başladını belirmekteyarar var Bu k açk zaten başka türüsü de olamaz Bir yönetmenin sat biçimsel sorunlar çözme aşamasnda kendisi iin yeni birbakış açısna çarpmas esasl bir sorun keşmesi de mümkündür(çeşitli sanat dalla bu konudaki örneklee doludur) Ama bütün



ri: Çekim ı Aynaı Od'



bunlar anak ve anca temel sanasa durum görünürde beklenmedik bir şekide bu insan, izeğin düşüncesiin ruhuna nüzederse erçekeşir yönetmen bütn buna bierek ya da bimeye

rek bütün bir ömür bağnda şımşsa . . Bu tür bir yap örnekvermek gerekise Godard'n Ns Nfs -eğer doğru anadysam iler süüebiir

Belli ki işin en zor ya inn kendine koyduu kstamaardan (bunlar istediğ kadar amasz osun) korkmadan özgün bir sa eişrmesi sonra da bunara sadk kalmasdr. Habuki birona bir buna el atmak iş dağarğmza istemediğimiz kadar çokbuunan basmakalp şeyere başvurmak ne kadar kolay! He yönetmen iin daha haf hem de izleyii iin daha kolay Ne va ki buradaelienin en büyü yaa: Kendn yrmek

Bence dehann en belirgin işareti bir sanatn göüşleini veikeerni esinler ve içse gerçeği üzerndeki denetmini hiçbir zaman kaybetmeyecek kadar turl bir şekide izemesdir İstersebu yanzca kendini tmine yarasn hiç rk etmez.

Dlere sinema ihnde ok az raslan Bresson MizoiDovşenko Paradyanov, Bunuel Bu yönetenleden bini birdiğeryle kaşrmak mümün del. Her ii endi yolundan gder. Uzun susamşkar zayf raar hat saplantlara da olsaçok açk bir hedef kendi içinde bütünüğ oan bir kavraş adnayryüp giderler

Ulusararas sinema aanda haya daha yakn ogulara dahadou yalama eğilim yansn yeni anlaşlar geirme abasna az rasanyor. John Cassavetes'in Gög Sirley ClarkenMahum ya da Jean Rouh'un B Yn Kon adl yapa buarayşn ürnleidir Bu dikkate değer mlerde diğer baz şeyerin

yam sra bir de ikeere sadkaizik göze çapyor Bu kayzşarsz ogusa ve m doğru peşinde koşma avna kmş olanar açsndan tutarszkr

Zamanda Soetler Biiğ'nde Kalaosov ve Uusevsi'inGöndimn Mup ad m üzerinde ço konuşuldu Her şey



den önce lm, şematik olmakla suandı; karkteler yeterince geiştirilmemiş ilkel bir "üçlü ilişki öyküsü işlenmiş ve knu dğru düyapndırlmamış. Ama bence lmin yıkları, daha çok genel işlenişinde olsun, k tek karaker slaklan işleni

şinde olsun, yönemenlerin aştamaçladıklayolu urlı ir şekilde izlememelerinden kaynaklanmdı Tayga'daki insanlarınsözde ontik yazgılam yanılmaz ir kamerayla sonuna kadar izlemeleri, senaoda öngörlen konu bağlanlaına kılıp kalmamları gerekirdi. Başlngç önerine sürülen hazır senaoya isyaneden yönetmener sona birden ona boyun eğerek karakeerini or

da rakyorlar en azından yer yer Yönemenler yollarında özgr sonuna kadar gidememişler, çnkü geleneksel ir konunun kalıntılaına ağl kalmkn kendilerini kurramamışlar Bu yzden de kahramanarn yepyeni ir açıdan görerek şekillendirme yolunu kendilerine kapamışlar. Demek ki min taihsizliği, ilkelereağlılık gösterilen yeersizliken kaynaklanıor

Bir sanatç idalini korumaka yükmlüdür Olaya içinden nekadar katıldı açıkça ilan emeye, en öel merala fzlasıylakesin i şeilde serlemeye hiç hakı yokur Bir olay karşsındai en içen duygula mulaka Tanrılara has, sakin içimlere dönüşürmelidir. Bir sanaçı, kenini eileyen olaylardan ancak böylesöz edebilir.

Şimdi aklıma a ilili olarak yapıımz çalışmlar geliyor.

Filmin konu 5 da geçiyordu ve o gnlerin neye enzedini gözmzün önüne geirmemiz oldkç gç bir işti Akla gelebilek her ülü kaynağa, yazıl belgelere mimaiye, ikonogayeşvurmak gerekiyordu.

Reim geleneğini gnlerin resim dünyasnı yeniden anandma yoln seseydik orya stiize edilmiş eski Rus gerçekliğiıadı ki u a insana en fza o çaın minyarleni ya da ikonları atrd ma lm aısından u, yanlış olurdu Ben örnein na olup da r blodan harekele bir nsen kurabildiğini hiç an-



ymmışımdır Çünkü bu reket ktımış bir b yrtmkn

bşk br nm şımz en fz dönem nsı d güze emş

Bunlr çk kıı nsnlr gb fen nr" şeknde ögüer plmy yrrdı Tbi bu rd m d kesnike berbt urdu .

15 ylın dünysı şekilde yeniden inş etmeliydik k bugünün seyircieri kstümlere knuşm rzın çere düzenenmesi-ne e mimrye bkıp kendilerni müzede snmsınlr Burddğrudn gözemlenmiş br kikte yni zyljk bir kkte

rmk için rkejik e etngrk kiktin ötesnde br y zen-meliydi Bu d bii kçınılmz lrk bzi clndırmd sınırıı-ğ götürdü Anck bu sınırlılık •reke tbly dynn sınındırılmş lışknklr m bir tezt luşturuyrdu 15. yüzyld yşmış bir insn bu lmi izleme nğ busydı erlde kullndığmız mlzeme n çk tuf geird Biz 20. yüzyd yşıyruz e buyden dğıdn ltı yüzyl öncesne t geçşten klm mzemeyle bir m çeirme lnğımız yk Gene de ben ede en zr

şılr ltınd di ulşıcğındn zmn d en z şimdki kdreminim yeter ki insn bir kere seçtiği yldn intl gisin em debu tnein snundki ışığn görümediği bir lışm trzın gerektirse bile bii ki Mskdki bir cddeye çıkıp gizi kmerrekete geçrmek en klyı

Kynk rşırmmızı ne kdr derneştirrsek derneşt

relim 15 yüıı kelimenin m nmıyl cnndırmmız mknyktu Ne de s bz dönemi güerde yşyn insnlrdn çkd rklı değerendriyruz Andrey Rblu Kuts Üçeme-sini bie çğdşlrındn çk rklı yrumuyruz ikn gene de yüzyıllrdır yşmy sürdürüyr. q zmn d ydı bugün de yşı

yr Böyece 20 yüın insnıy 5 yzyıın nsn rsınd bir

köprü uşturuyrBu "Kus Üçlee" ylnızc bir ikn lrk ee ınbilir Y

d muteşem br mze prçs lrk beli bir dönemin resim biçemini ynsın eşsiz bir örnek ·rk Am bu rii begeyi bşk lgılm nklrı d mutk rdı Örneğn "Üçemeye 20 y-



n knc yarsnda yaşayan bzer çn canğn ve anlaşlabllğn koryan nsanclrhsa çer açsndan yaklaşmak böye br yoloablrd "Üçemey yaran erçe bz de şte b oa yakaadkAncak b tr br yaklaşm bzm baz planlarda ezotkğ ve mze

k br yenden canandrş bkp sanadan slp yok etez erektrdSenaoda şöye br sahne vard Köynn b kendne kanat

kar br katedrale trmamr oradan aşaya atlar ve yere apşarak paramparça or Bz b sahney b sahnenn rhblmsel özn özmzn önne etrmeye çaşarak yenden nşa" ettk Be

k o dönede ömr boyna çamn hayaye yaşaş br nsanvard B oay nasl ereyan etş oabrd? Mtaka peşnden nsanlar koşştrş o da acee davranmak zornda kaş ve atamşt Hayatnda lk de çan b ada neer örmş neler allamşt? Hçbr şey örmş oamazd Ydrm b yere çaklp kamşt Aayabld tek şey osa olsa o mmadk korknç dşş

nn kendsyd Uçmann coşks ve sesellğ slnp tştrçnk baa de etlen anla kesnke doaysz ve ak sradanaşş a·şar açsndan brn ve asld B yzen perdede yanza bast krl br köyl örntlenmeyd Sonra dşşyere çapş ve ölş Somt br oay nsan br laket Bn sokakta yryen br adam herhan br nedenle anden kendn br

arabann altna atsa sonra da addenn ortasnda yatsa bz ne hssederz? İşte o n o nsanar o olay ayn öze zeş oalarzn se b epsodn kaynağnda yatan pastk smey yok

ete oanakarm araştrdk Sonnda kötn kanatarda sakodn keşttk B epsoddak İkars çaşmndan akaşak amayla derlerden kmaş paaandan plerden yaplmş

renç önm br baon t ettk Kanmca b epsodn sahteşksn boarak on hç akldan çkayaak beners br olayadönşren de şte b baon od

nelke ve her şe öne oayn kends nmlanal ana oan sonra bz b olya şkmz ele alnma Br oaya ara



mızda kurduğumuz ilişki bütünü beemeli ve bu bütünün yaratı-ğı birik ışığında kavranabimeli. Tıpkı bir mozak resim gbi: Herşın keni zel rengi vardır, ya mavidir, ya beyaz ya da kırmızı,ama bir bütün olarak rklıdır Ancak her taş yerine yerleştiğinde

yazan bu mozakle ney görünülemeyi amaçlaığı anlaşılabilirSinemaı çok seviyorum Henüz çok az şey biliyorum Örneğin

kafamdai saya dayandırdığm çalışmam bugn beni ynlendiren çalışma varsayımla sistemine uyacak mı bilmiyorum Çevremiz başn çıkarıcı şeylerle dolu asmakalıplıklar, nyargılar, ge-nellemeler, bana yabancı yapay düünceler. Ne de olsa bir saneyi

izleyicilerin alkşlan alaak gzellikte ve etkileyicilike çekmekçok daha kolay O yolu bir seçmeye gr Amndayok olursun.Günümüzün en karmaşık sornla yüllardır edebiyatn

mziğin ve gzel sanatlan tekelinde olan bir düzlemde, bu sefer sinemann yardımıyla ele almak mümkün Yapılaca tek şey sinemasanatının tme zorunda olduğu you tekrar tekrar aramaktır Sine-

mann kendine as özellikleri büyük bir titzlikle ve hçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde kavramadığmz, kendi içimizde ona ulaak aah bumadımz takdirde sinema alaıda attğmzher pratk adımın ek ek her birimiz açısından verimsiz ve umutsz bir çaba kalacağndan eminim



iV

Öncdn nmş k v Yag

Bütn diğer sanatlar ibi sinemanın da kendine özü bir şiirsel anlaı, kendine öü bir önceden beirlenmişliğ (predesinaon), ken

dine öü bir yzısı vardır. Sinema hayaın özgü bir parçasını,dünyanın henüz kavranamamış bir boyutunu, dier sanalar arandan ide edilememiş bir boyuunu yansımak üzere doğmuşur. Daha önce de söylemiştik: Yeni bir snaın doğması her zaman düşünsel zorunluuğun bir sonucudr e bu nieliğiyle günümüzde karşıkarşya kldığmz bizi deindn ekileyen soruarın alınn çizilsinde özel bir rol oynar

Bu bağlamda akla Pel Florenski'nn İonos kona Duvarı) adl yaptında dile getirdiğ "ers perspekif ile ilgili ilginç örüü eliyor Bu kibnda Florenski eski Rus sanandaki bu ersperspektin, Rslarn o zamanlr Leon Baisa Albei'in24 orya atığ v İtalyn Röesansnca hemen benimsenen pik yasalan henüz bilmemeleinden kaynaklandığ örüşüne karş ıkmakadr Florenski doğanın sl özlemlenmesiyle bile bu perspeknkaçnılmaz olarak keşdileceğn söylerken hiç de haksız değldir.Ama o sıralar hiç ihtyaç duyumaması yüznden bu perspekin ihma bilinçli olarak örmezden eliniş olması da



hiç uak bir olasılık değildir. Rönesans perspektinden rklı olarak esi Rus resim sanatındaki bu ters erspektif, bu yüden, eskiRus ressamlarının karşı karşıya odukları ve Quattrocento dönemindeki İtalyan meslektaşlarıınkinden ayrı bir yanı olan sorunları aydınlatma ihtiyacı yansıtıyordu (Ayrıca bir iddiaya göre de AndreyRubov biat Venedik'te bulunmuştur, yani talyan ressamlarınınerspektif sorunlarıyla çok yakından ilgilendiklerini bilmiyor olama.)

Sinema, doğum tarhi açısından yaklaşık olarak 20. yüzyılın bir

çağdaşıdır. Bunu da asla bir rastlantı kabul etmemek gerekir; buyaklaşık 80 yıl önce yeni bir ilham perisinin doğmasına yol açaakyeterince önemli nedenlern varlğna işaret eder.

Sinema ortaya çıkmadan önce de teknolojik bir yeniliğn yaşamak için gerekli belli birtakım htiyaçlara karşılık yapılmış bir keşn ürünü olmayan tek br sanat türüne dahi rastlanama Snema

insanlığn gerçeğ daha geniş bir şekilde benimsem� için gereksindiğ teknoloji çağnın bir aracı olarak doğdu. Ne de olsa her sanat alı, tinsel ve duygusal dünyamın ancak bi yanını karayabii.

Sinemanın estetik çerçevesini ve etki alanını belirlemek istiyorsak oldukça geriye dönmemi gerekir. Yüıl başında oaya çıkansinemadan, insanların hangi ruhsal eksikliğin gidermesi bekleni

yordu? Etki alanı neydi? Tam amanında oaya çıktığı doğru muydu?

nsanlık doğal atlerin evrimleri tehdit eden etkisne karşıkoyma sürecinde, Oppenheimer'in Immuitae, yan aşıklık diye adlandırdığ bir olguyu geliştrdi. Bu bağışıklık bie, ş ve yaratıcı uğraş için aani bir enei bulma, doğal olaylar karşısında çok daha bağmsı davranabilme ögürlüğü verir. Ancak bu sürein vageçilme önkoşulu, tolumsal insandır. 20. yüılda insanın tolumsalolaylara katlma oran görülmedik derecede neredeyse ölçülemeyecek derecede yükseldi: Sanay bilim ekonomi ve diğer ek çok hayat alan insanı, sreli bir biçimde çaba sarf etmeye, yorulmak bil-



meksizin dkkatn bir nokda yoğunlaştırmaya zoramaktadır, ya her şeyden önce insandan zamanını çaaktadır.

Böyece yüıımzın başında ortaya toplua zamanlarının ne

redeyse üçte brnden fazasını feda etmek zorunda kalan çok sayıdatopumsa grup çıktı Uzmanaşma yaygnlık kazand Uzmaarnzma yaptıkları işe giderek daha fazla bağmlı oldu. İnsan hayatıve yazgısı, herkesn kend mesene oan bağmlığna beirenmeye başadı İnsan, dnymn en genş anamda yan ietişim vehayatn edindiğ doaysız zlenmer anlamında kökten kısıtayan,

daha içe dönük, rutin br günlük programa göre yaşaaya başladıÖte taraan tek br nokda yoğunlaşmış, bir alanda uzmanaşmşbr deneyme sap olma ogusu da o kadar yaynaştı ki, sonundatek tek grupar ralarında eran br iletişim kurmaktan neredeyse tamamen vazgeçt

Manevi oksuluk, tek tarı bgi ednme ve çaışma ayatının

içine kapaı düzennden kaynakanan tekdüzelk tehikesi başgösterdi Deneyim aışverş giderek azaldı nsanlaarası iişk zayadKısaası: İnsanların ayat çizgiler tandartaştrd em de sanayleşmenin gereklerne her geçen gn braz daha terk edlen kişikern bireysel özelikern ve ruharını mükemmeeştre uğrundaösterdikleri çabala ç kaale aama pahasına. Ve şe m da n

nın opusa yazgına doğrudan boyun eğmek zorunda bırakıdı sndarlaştrılan breyselkern cddi bir telike oluşturmayaaşladığ and snema imdada yetişt

Ve snema aışımadık br süra ve dinamizme seyiriyi het ekonominin en kr getiren kaeernden br odu Miyonara erinn sinema saonlarını dodurarak korku dou bekentier için

e sabırsızıka ışıkların sönüp perdeye lmn ik görüntüsününansıyaağı o giz dolu anı bekemesine yo açan olay nasıl açıklanabi?

Seyr aldığ br sinema biletiyle kendi deneyimindek gedkle kapataya çalışır ya bir anada "yirmş br zaan peşi-



ni kovaar Bu sayede huzursuzuk ve letişimsizikle belenen çağdaş aşamın yaraığı o manev boşluğu doldurma umar

Tabii, insan çindeki manevi boşluğu başka sanat ürlernn örneğin edebatın ardııyla da dengeemee çalışır. "Ytirilen za

man deyim hemen aka Marcel Proust'un eserlerni getirmiyormu? Ne var ki u eski, saygın sanat türlerinden hiçbirisi hiçirzaman, sinemaın sahip oduğ kadar genş bir kitesel seyirciye sahip olamadı Kim biir belki de yaratıcı yönetmenn deneyimin enoğn biçimde leebidiği bu biçm bu ritm, zamansızlık çinde kıvranan günümüz !nsanının ayak udurmak zorunda kaldığı tempoya

çok daha ugndur. Beki de şunu sölemek daha doğru olacaktır:Sinema seirciyi thetmede dinamik değl, seyircii theden dahaçok, sinemanın dinamikiğ Ancak hiç akıdan çıkarımaması gereken bir nokta da bu tür kiese bir seyircinin her zaman iki yanıkeskin bir kılıç oduğdur.

Derlerden uzaklaştran ir eğlence ve hareket her şeyden önce seircinin en uşuk kesimini etkisi atına alır.

Bugünün seircisinin gösterme eni giren şu a da u megösterdiğ tepki 20li a da 30'u ılların lmlerinin bıraktıkları etkiden temede rklıdır. Rusya' da örneğin Vassiev Kardeşlerin5 Çaav adı lmini izeyen binlerce kişinin edindiği izlenim a da daha doğrusu bu min yaratığı coşku lmin kalitesie -o zaman sanıldığı gii doğal e eksiksiz ir um içindedi Seirciye gerçekir sanat eseri sunlmuştu u doğru. Ama u min insanları ka·dar çekmesinin esas neden sinemanın o sıralar h yeni ve tam anamla keşfedilmemş bir sanat olmasıydı

Bugünkü koşulara gelince seirci pek çok ticari saçmağı b

Bergman'ın Yaba Çlklr' a da ir Antonioni'nin BatGü ne eğlemktedir Uzmanlar u durum karşısnda çaresiz·liklerin elirtmekte sonra da azıarında çok ilir ir edala tümerin zaten geniş serci kitlesinin beğenisini kazanma olaslığna hiçir zaman kavuşamayacağını ian etmektedirler



Peki ama bunun nede nedi Ahakın çöküşü mü? Yoka yö-netmenin beceikiziği mi?

Ne o ne de başkaı. Bugün inema, yeni koşuar altnda vaığı-

ürdürmekte ve geişmektedi hem de bize zoa unutturulan ko-şardan temeden frkl koşular altnda. Bir zamanlar, 30'lu yıllarda eyirciyi çepeçeve aran o ekikiz ürükeyici etki, o raar birde ütelik "e vemeye başayan n b sanan 'na nıkolmanın ahoşuğuya açıkanabiir. epyen bi biik bi göüntü-eik ergieyen, gerçekliğin o güne dek bilinmeyen bir yönünü gö

teren bu yeni anat nomeni başl başna bi og olaak eyirciyithetmeye yetmişti ve bundan böyle eyirci bir daha ala inemadan vazgeçmedi

Bizi yaklaşmakta olan 21 yüzyıdan ayıan topu topu 20 yıımızvar. Doğumundan beri ürdürdü inişi çıkışlı geişme çizgii içinde inema odukça zor ve dolambaçı bir yo katetti. Sanata değeri

yükek mlerle ticai yapmla araındaki iişki giderek karmaşk-laşt Hat aralarında her geçen gün derinleşen bi uçurun belirdiAa gene de hiç şüpheiz inema tarihinin mihenk taşlaı olacakmler yapıp duruyor.

Bu her şeyden önce, izleyicinin mlere daha fklı yakaşma-ından kaynkanmaktadır. Çünkü atk yen ve iginç bir og ola-rak inema tek başına eyircii yeterince heyecanlandıramamak- eyirci daha incelmiş daha çeşitendiilmiş taleple ilei ürmektedi. Atk eyircinin hoşlandğı ve hoşlanmadğı şeyler vard Zevki zaman zaman aşırı uçar aaında gidip gelir. Ama bunun aptalcaya da tehlikeli bi yam yoktu. Akine Özgün etetik ölçüterin var uyanmak oan bi biince işaret eder

Öte yandan atk yönetmener de, gerçekliğin ilgieini çekenanlarına ve orunarına daha çok eğimeye başamışard. Bugündık bir eyici kitei ve hayrank duyulan yönetmenle vardr.B yüzden mutak bir başarı ağlama heapa yapmaya hiç gerekoktu yapımamaıdır da En azından, inemanın yanızca iyi birtei oaak deği bi anat dalı oak geişmei iteniyoa. Ne



Eğer Msih'n ölümden dirildi duyrlyoraN olyor d bırı öülr drmez dyor?Eğr ölülr drlmzs, Mesh de drmemştr.Msh drlmmşe bdrmz d mnn d boşt

Oa Msh ölmüş onlrn lk öğ olrk

lmdn drilmştr Ölm br nn rclygeldğn gör lümdn drlş d b r nsnrcğyl gir Herks nl Admdeüyors hrks Msh t yşm vck

I



de olsa bugn bir lmin, genş bir kesimn beğeisini kazanarak "ba

şarıya aşması onun sanatn değl kie ktürünü bir rnü olmasına işaret eder.

Gerç Soyet sinemasın bugkü yönetim kte kütürününBatıda geiştiği buna karşıık Syet sanatçılarıın görevnin haçin gerçe sanatı yaratmak olduğu konusunda ısrar etektedrAma aslında onar da kiesel başarı elde eden lmer peşnde koşakdırar. Büyük aara üstün gerçekçiik geneğinin" geişmnden söz etekte ama ay zamanda hakın gerçeğnden ve esas

soruarından mamen zak bir yapıcıığı bnçszce teşv etetedirer Gözer 30'u yarda Svyet ern elde ettği başarılara dimş, h kesel br seyrc haya içinde yaşıyorve ne pahasına oursa osun o günden bugne sinea ie seyirc araında hiçbir değşkiğn olmadığ izleni uyandırmaya çaışıyorar

Neye geçmş olan geri gelyor Breyse bilnç ve insaınkendine ögü görüşerin değer artyor Snea işte bu olg sayesinde gelişiyr ç karaşılaşyor Sarın erineesne ee aara rkı yzgıarya birrleriye çeşen rterery ve hiç bağdaşmayan mizaçarıyla her türden nsanda ortk oansorular orya tıyor Bun içn hakiaten bezersiz ve olağanüstü

br sanat oayı karşısında ay tepkiyi aa hemen heen ikanız hae ged Yeni sosyalst deolojn yereştriğ oletf bilinçyaşaın gerçe zorukarıın basısıya yern breyse nce teretektedir Snatçı-seyrci lşkin öoşu bugün her ik ran da istediğ ve gerekli oan amaca yöneik bir dyagdur Sanatçıya seyrciyi ortak çıkarar eğilier bezer görüşer ve nhayet ortak bir kr seviye birbrine bağlar Aks takdirde tek te son derece gnç oan kişker ble birbirler sıkmak b ozak düş kırkığna uğatak tehkesye arşı arşıya aırar Bu son derece doğal br süreçtr Gerçeği aglayşaındk öznek çinde her birkask usnın kendi babşa şekierde yansığ br sır değlne de osa



Sanatın dına varmasını bilen bir isan en sevdii yapıtarıkendi eğiieine göre seçmiş ve sıırlamıştır. Anck bir obur, kendine özgü seçimei ve karaa olmayan otaama bir insandr.

Zevklei incelmiş, iç dünyası zengn bir inn için ise kapaşmış, szmona "nesne" br yarg olamaz "Nesne" yarg adına dünyaya tepeden bakan bu yargıçar da kim olyor? Saatçı-seyirci ilişkisindegerçek bir nesneliğin varlı, en azından, gniş bi simin odukçaözn bir sanat zevkine sahip olduğunu ispatlar

Filmsel sanat yapıtarının amac, lmerinde gerçekiğin yanız

ca bir yansaması, bir grüntüsü oya çıksa da sanatçın bir deneym bütününü yeniden düenenmesn sağlamktırYnetmenin bireysellğ dünyayla olan ilşkisinn bell br kı

b otaya döker; yan dünyayla oan işkisi içinde b bireyselikbaşl bşına bir ksamadır Sanatçının seçimi, agıladı dünyanınzneliğini derinleştiir.

Bir m güntüsünün gerçekliğ grünüşte gerçekiktr Uyguaaya geçrme amasnda ynetmen randan seç yan ynetenn konumnun reysellğnden doğmuş elkler glernüne seren br düşten br arzudan başka bir şey dedir Kendigerçeğne ulaşmaya lşmak (zaten başka "genel bir gerçek de olamaz) demek ön kirlerini şekillendirmek için özn bir di aramak demektr Ancak rkl yönetmenerin yaptıkları lmlern topamndan deleryle sorunarıyla çğdaş dnya hakknda nispetengerçek bütün eğlimeri kapsayan bir grüntü ede edleblr Sonhlilde, çağdaş inana, fena hde eksikğin hissettği evrens denem ieten br görüntü Ve zelikle işte bu nokda dir bütünsanat daa gibi sinema da son derece önemi bir işevi } �rne getirr

İk zun mim İvann Ç'nu mamlayana dek kei bir yönetmen olar grmedğmi, ayıca sinema dünyasın dabenim varlğımdan ç haeri olmadğını tiraf etmeiyim

Yaratıcı iyetmin gerekiii konusundaki kirerim açkğakavuşana dek yani İvan'n Ç'ndan önce sinema benim



çn o kadar kend çnde kapa r konuydu k öğremenm Mhal

Iyç Rommun26 en una haırlamasna karşın uada oynayaca

m roü ancak üyük oruklara kafamda canandrayordum

Gct sahp oacm düşüns şv handa hçb fm yotu, amacım hnüz önümd gömdum, o amaç nsan ancandsy mücads sonunda d db v o andan tban sounan yönü sn şn avuu undan sonra yalnıca aktk

erde r deşme meydana gelelr amacn kends ek şlev se

hep ayı kar u dönem enm çn her şeyden önce lmse de

olanakar hakkında teknk deneymler topladığım r dönem odu

ma aynı manda da öncüer, evrense geenek çgsnn aaarnı tanmaya aşadım; saygısı ve cahl addedlmek seyordum

Ksacsı u dönemde kendm, lerde çaşmay düşündüğüm sne

ma denen olaya yaknlaştrmaya verdm Yer gelmşken o yılarda

edndm deneyer yüksek okullarda sanatç olmay önmnnoanaksılın r kere daha spaladı Sanaçı olmak çn, g da

ğarcığ genşletmek konuyu ele almada prosyonelce ustalıkarve akaşımar ednmek asa yeter değldr Dahas rnn r a

manar dedğ g y yaamek çn önce dgs kuralların

unutmak gerekr

Yönetmen olmaya çaışan r nsan ütün yaşamm ehlkeye at

mş demektr e u tehkenn ek soruusu da kendsdr u

yüden ancak olgun r nsan u tehkey göe amaıdır Geleceğnsanatçısını yetştren üyük eğmcler koekt genede okul sıra

arından yüksek okuarın kapıarına hücum eden alhs nsana

rın oş yere da eker yılarından sorumu tuuamalar u sa

natç yetştrme merkeler, aee seçmnde sat dar deneyc r

yo ememed çünkü u da rtakım ahaksa sorunara yo

açar Örenmlern amamayan tüm yönemenk ve oyuncuuk eeernn yüde seksennn mesek açdan şe yaramalar sanda

kalıp ömürernn sonuna kadar anamsı r şekde snema çevre

lernde dolanp durmaarından çıkartılacak önem derser vardır

u nsanarn ec çoğunuğu asa snemaya oş verp kendne yen



bir mesek arama gücünü gösteremez İnsan 5 (!) ylın sinemağrenimine hasrettkten sonra doğrusu, bir zamanar besediğumutardan öyle koay kolay vazgeçemiyor

Bu açdan bakıldığnda ik Soet sinema kuşağ üerimizdeçok daha doğal bir etki bırakr, çünkü onar seçimlerinde yanzcayüreklrnin sesini dinlemşerdir. Bye bir şey başangıç dönemle-rinde son derece doğald ve kimse buna aza pay biçmeye kalkm-yordu. Bugün ise pek çok kimse, kasik Sovyet sinemasın yatıka- işin anlamn kavramış, bunun sorumuuğunu üslenmekten çe

kinmeyen neredeyse çouk denecek yaş gencecik insanlar randan gerçekeşrdiğni unumuşa beziyorBütün bunlar bir yana benim VGIK deneyimim gene de çok öğ

retciydi en azından o zamalar edindiğim deneyimleri bugün sağkı bir şekilde değerendirebilmem için gerekli temeler, ben rkına bile varmadan orada amştr. Hermann Hesse Bon

n 'nda ne doğru bir sö etmiş: Gerçek yaşaılr, örenilmez.Haydi savaşa!Bir hareken geleneğ gerçekten e olumsal enerjiye dönüş-

türebilen gerçek bir hareke olabilmesi için yazgs, yani bu geişmenn ve hareketin eğlimi, mevcut gelişme mantığıya çakışmalı,hat onu aşmalıdr.

Bu bağamda, bira önce sözünü ettğimi Hesse aıntısn ada-yabileceğmi Rblov yenden dönmek isyorum.Andrey Rublov'un karaker, geeneksel bir kendi benliğine

geri dönüş kalbına göre çizimişr. Ancak umarm flmde bu perdeye yansyan yaşamının serbes" ış içinde, a çok doğa bir sonuç oarak algıanmştır. Andrev ubov'un yaşam öyküsü, önce-

den belirlenmiş, zorama bir kavrayşın öyküsüdü; ve bu yaşamngerçekliğini saran atmoserde önce iyice bir tuuşturulu yakılmalıy-dı ki, sonra bu külerin arasından neredeyse ye keşdilmiş birgerçek, tk bir Phoeniks gibi yükselebilsin

Andrey Rubov, Zagors'taki Sv Sergey Üçeme ManastırndaSergey odençski'nin himayesinde huzur içinde öğrenim gördüğü



sıralarda "sevgi, birlik ve kardeşlik onun temel sloga odu. Üeiçinde parçaanmışığın ve kardeş kavgasının hüküm sürdüğü bir dö-nemde Sergey Rodençski'nn siyasi zak örülüüğünden ihamını

an bu sogan, Tar ve Moğo bounduruğuna karın haya kaanın, ml ve din saygınığı korumanın tek younun birlemekenve merkezieşmekten geçtğini dile getriyordu

Genç Andrey, önceeri bu göüşeri salt mantıken benmser; bugörüşler ona eğtim youya veriiş, ezberletimiştir . .

Ama Andrey sonunda Kutsa Üçleme Manasırını saran duvar

arın dıına çıkar ve çıkar çıkma da bekemediğ ummadığı ve gerçekten de son derece acımasız oan gerçekike karı karıya gelir.Bir değim geçirme zorunuuğunun onaşmak oduğu bir dö-nemn bütün acıarıya

O güne kadar çok uzakarda yaşanan gerçekliğn orantılarınıboan manastırın kaın duvaraı randan korunmu oan nd

reyin gerçek hayaa e gemeye hç haır omadığnı ahmnemek zor değl Hlkını kderii pylbilesi için ndreyin önce acının cehennemnden gemesi erekliydi Bu süreç içinde ndrey ilk ede iylik düşüncesiyle somut gerçeğin bağdaştılabriğne duyduğu inancı yirir. Ama her şeye karşın sonnda başangıçnoksına, sevg, meramet ve kardeşik kine ger döner Ancakark acı çeken bir �ın özem dou umudunu içinde barındıranbu görüerin doğuğnu bizt kendi benliğinde hssetr

eenekse doğruar, ancak bireysel deneiele onayanırar-sa doğru olarak kalıar . . . Ve gene akıma öğrenm yıarım geliyorBugün atık ömrümün sonuna kadar çaışmaya mahkum edidiğimbu meseğe i adımıı attığım o ıllr . . Şimdi sahip oduğum mes-lek deneimim açısından baktığımda o öğrenm yıarının deneyimioldukça garp kaçıyor. .

O sıraar çok sık mekan çaıması yapıyor, yönetmenlik veounculuk alıtırmaaıya uğraşıyorduk Ade grafoman omuştur ayca çektğimiz alıştırma :lmlerinin senao1anı da kendimiz hazırlıyrduk. Ancak çk lm seyedebiiyorduk Bidim



kadarya ugünkü VGIK aeeer daa da az m seyredeiiyrlar çünkü öğreim görevieri ve yöneicier genç eeerin Baısineasnn köü eierini iç karş çıkmaksızın enimseyeieceklerinden endişe ediyrar Ne saçma! Uluslarars çağdaş sinemaymeden sinemack nası öğrenir ki? Bu, kaçnmaz larak, aeeern isike yeniden ica emeerine yl açmaz m? Müzelerdedaşmayan, mesekşarının aöyeerinde gezmeyen ir ressamdüşünüeiir mi? Kip kumayan ir yazar? Ya da lm seyremeyen ir sinemacı? şe, karşınzda duruyr Bu ensiünün duvarariçinde çağdaş dünya sinemasnın emen emen içir örneğni seyremeyen VGIKlees

VG IK'n giriş snavından r gece önce seyreme anağ uduğum ik i arlarm: Jean Renir'n s Basonds(Grki'nin ay ad eserinden i uyarama) im ende garip gizemli ir ei rak, yaskanmış, gayr ii ir şey izemiş giiir duygu Vaska Pepel'i Jean Gain; Barnu, Luis Juve ynuyrlardı

Okuldak 4 ymda meazik, ayac yakaşm rden değiş çin içn kayyrduk Tüm eneimizi yapm prağne snra dasnf arkadaşm Aleksander Grdn ie irlike yöneiğimiz ez çaşmamıza yönemişik Söz knusu m, nispeen uzundu ve VGKve Merkezi Teevin südyan kaynakarıya gerçekeşirii

yrdu vaş manndan kamş }r Aman cepanelğinn şalmas knusunu şyrduk

in senasunu ecerisizikere du ir senayduen azırlamışım ve sinema denen guya azcık dai yakaşamadğm duygusu içindeydim ş izim aaı ir anayışa "saici" yaniir akşa dlduracak ir m yapma evesimiz yüzünden daa da

zraşmış Ksa merı ir mi uzun merajı ir lmmiş gii çekmek gerçeke çk daa zrdur ağanüsü güçü r çm duygusugerekirir Ama iz sraar kendimizi er şeyden önce düzenemeci-üreken rsa kaprmışık ve ir sanat si arak m çekme anlayışı avcumuzdan kaydı gii Kısacas u kısa m çaışma



sndan estetk göeleimii belireecek e açkla kauturacakbir araç olarak aralanma olanam elimiden kaçrdk.

Anak gnn biinde bir ksa lm çekmey baarma umudumuhen yitrmi delim. Hat not deeimde har bekeyen birkaç

sak bile var. Örnein babam air Arseni Aeksandrovç arkoskinin kendi sesinden bir iii erine . Kendi sesinden! Onu bir daha hiç görebiecek miyim aaba? Şiir öye

Çocutum; hastalandımKoudan, açlıtan. Çatlamış dudalamı

Kemidim, yalandım sona O sein,O tuzlu tat hl hatıımdaDumadan yüüyoum Daha ötelee, öteleKının eşiğinde medivene otumuş ısınmaya çalışıyoumHummalı düşle içinde, saniFaeli Köyün Kavalcısı ıslığıyla beni nehe çeiyo,

Yüüdüm sona otudum,Isıttım endimi, üedim gene de.İşte annem oada beni yanına çağııyo, saniYanımda yanbaşımdaUlaşamıyoum gene de. Ben ya !aşıyoum o açıyoÖtelee son gene yanbaşımda;

Ve ben yalaşıyoum o açı ötelee;Sona gene yanbaşımdaAteş basıyo

Yaamı açıyo, yatıma uzanyoum Biden bi tompet sesi, gözleimi delen bi ışı,Atla geçiyo önümden deli gibi ve annem

yolu üstünde uçuyo el sallayaa beniYanına çağııyo ve uçup gidiyo.Hl düşleimde

Elma açlaının altında o bey hastane,Bana gözleini dien beyaz bi doto,



aya ucumda dun ufa tf b hmşBmby anat çyo H oadAma annm gyo v n aaaa bnYanına çyo v uçup dyo .

Ve şte uun amandr kamda şekenmekte oan bu şrn çekpan

Pan Topu Çekm Tepeden br şer grüntüsü Mesm yasonbaar ya d kş başang aa dkümüş br ma

nastr duarn nünde duran ağaa doğru ağr ağr kaydrma (200 m) yapr

2 Pan Yakn Pan Çek uşbakş panoramk br manzara eayn anda kaydrma Br su brknts yakn pandan çekmş otar çmen; eps manara resmn andrma İkpana başayan şern kuakarı sağr eden uğutusu kn pan sonunda mamen kesr

3 Pan Yakn pan çekmde br kamp ateş Br e esk, buruşukbr zar snmekte oan ateşn üstünde tutar Ateş brdenparar Tepeden çekm Ağaa yasanş duran Baba(şrn yaa) ateşe bakmaktadr onra ateş anandr

mak çn eğrOdak uakğ topu çekme aydrır Uçsuz buaksz üünü br sonbaar manzaras Uakarda raarn orsndak br ağan yannda yanan kamp ateş Baba ateşanandrr ayağa kakar e srt kameraya dnük tarayadoğru yürür

Yaaşa ya gene çekme kaydrma Baba taraarn ortasnda yürümeye deam etmetedr Yapan kaydrmaara babanın ep ay büyükükte kamas sağanr Sonrababa açe yan dner pro gükürBaba ağaçarn arkasna sakanır Ağaçarn arkasndan



aı hareket üde ou çkar Oaı üzüe araır kadrma apr Çkimi souda ou adea kameraı üstüe ürümektedir

4 an Oğuu Perspektifde Kamera karda aşaa doğrupaoramik kadırmaara hareket eder Yollar çarlarkurumuş otar Beaz bir tü ukarda de de çaır üstüe düşer

5 Pan Yak pla Oğul ce aşağıa düşmekte oa tüe sora

da gküüe bakar Odak ualığı topu çekime kadırı-lır. Oğul üü erde kaldırarak olua devam eder Ağaç-ları arkasıa saklar Aı erde bu ser de şairi toruu çkarak oa devam eder Elide bea bir tü tutmakdır Hava kararır Toru rlaı geçer . Yakı pa çekmide toruu proie kadırma Toruçekim çerçevesii dşıda kala br şe rk etmiş ve durmuşur.Toruu baktığı e geiş açı çekim. Gee çekimde karanık orma orada orma kearıda bir meek dur-makdır Hava kararır Bulaıkaşa grütü ve karartma.Şiiri dizerii sesledirilmesi aklaşık üçücü plaıbaşıda drdücü pla soua kadar sürmel. Yaiamp ateşile gküzüde düşe tü arasıda . Hemea ada beki de bira daha ce Had'ı Veda Seo-isi başama karartmaa birikte mamlamalı

Bu lm bir gü çevrebilirsem mutlaka ot deermde er ala tasak bambaşka bir şe ora çıkar Be fmim kaamda tasarlar mamlarm gerie azca çekmesi kaır die Re Clair'i bu grüşüü kesiike pşmorum Bem çmda kae



me alınmş br senaonun lme dönüştürülme sürec bambaşkabr yol zler. Yalnız şu da var k sardan uygulamaya geçrme sürecnde lk düşüncemn özünü hç değştrmek zorunda hssemedm

kendm Şu ya da bu m yapma steğn uyandıran lk çtep bende hçbr zaman değşklğe uğramaz ve çlışma süresnce uygulanmayı bekler Ama senao çalışmaarı kurgu ve seslendrme aşamalarnda bu sa daha kapsamlı daha ayntlı uygulanış bçmlerçnde bllulaşır. Flm benm çn son ana kadar tamamlanmış saylmaz Ne tür oursa olsun br sana eser yaramak malzemeye

boğuşmak demektr ve sanaçı bu malzemeye dayanarak lk dolaysız duygusu randan emredlen (lham eden!) teme düşünceyeksksz ve kusursuz br bçmde erçekleştrmeye çalışır

Ancak çalışma aşamasında en öneml şey, bu lm yapma düşüncesne nereden gelndğnn asla unutulmamasıdır! Bu, lk sargerçek m mazemesyle, yan gerçeklğn görüntüerye hayata ge

çrldğnde daha da geçerlk kazanr ünkü tasa var oan dünyanın gerçekğyle doğrudan şk çnde me dönüşmedrBence sneman geleceğ önünde dklen en zararlı eğlm ka

ğt yazılı ola, kelmes kelmesne çaışmaya aktarmak daha önceden düşünülmüş genelde speküafyapıları doğrudan beyaz perdeye yansımaya kalkmaktır. Flmsel yaratıcılık, doğası gereğ, can

lı değşken sürek hareket hande olan dünyayı dolaysız br şeklde gzlemlemekten zevk ama gerektrrİvann Çnumamadığımda, lk de sneman ya

kınlarından geçğm duygusuna kapıldım. Tıpkı Sıcak Soğuk oyunundak gb İnsan kapkaranlık br odada nes almaya ble çeknen ötek nsan varlığnı nasıl hssederse ben de snemay öyle hssemşm Snema yakınlarda br yelerdeyd Avının kokusunu almış br zınn huzursuzuğuna benzer heyecanımdan bunu anıyordu Br mucze gerçekleşyordu. Flm başarımışt Şmd bendenbambaşka br şey talep edlyordu: Snemanın ne olduğunu kavramam

Ve şe am bu nokda bende sableşrlmş mühürlenmş



aman düşüncei şekillenmeye başlad içm ve görüntü arayışnda nteilerim ınrayarak bir çerçeve oluşturacak bir ilk görüşlağ geliştirmeme olanak aayaak bir düşünce u öye bir

i görüş olacaktı ki elerm erbetçe hareket edebilecek gerekiyabanc bağlaycı omayan her türü şeyden olaylıka yrılmamaiin verecekti. Artk bir fm için neerden vageçiemeyeceğne neerin aykr düşeceğine ben kendim karar verebecektim.

u arada il görüşlerini uyguamada en uygn biçimi bulmaiçin acmaı ama gönüllü "at gökleri" ie çalışan ii yönetmen da

ha mdım Genç Dovşenko (opa) ve reon B Ky Pnn Günlü) ana kalıra reon inemada önceden ramaoarak belirediği aryı anatal ratiğye m bir uyum içindegerçekleştiren yegane inandır. u konuda ondan daha tutar biranatç nımıyorum. reonun temel ikei "anlatımcık" denenşeyi m anlamıya yımat Yani reon görüntü ie gerçek ha

yat arandai ın ordan adrma itiyordu. aşa bir deyişe reon gerçe hayatn endiinin görüntüel anaımc bir ei yaratmaı iyordu. Filmlerinde ne öel bir maleme işenişine ne şekilendirmelere ne de anında göe çaran iteyere yaımış geneemelere ratanır Paul Val reon hakkında şunlarıöyemişti " . . Ancak biinçi bir abartmaya yol açaca her türüaraçan vageçenler müemmelliğe erişebilir reon'da her şeyhayatın taer omayan mütevaı gölemnden aynaanmş gibidir. u niteliğye Donun Zen anatna iyice yalaşmıştır Zenanatnda hayat o kadar titi bir şeilde gölemlenir ki onunda çeişik gbi göüke de biim algılayışmıda hayat daha anata birgörüntüeiğe yükeir içim ve çeriği bu kadar oağanütü neredeye tanra bir düenliik içinde iç içe geçirebilen tek bir kimedaha vardır Alekander Puşkin.

edeenen amaçara ğanl ve arar bir baş ayı denemeere gere almadan düşünceere ve duyglara am anlamıyauyan eşdeğer bir bener bmaya yardmc oaatır. em şu öcük eneyelk? u ne demek oluyor? Ya da arayış? Örneğn "de



neysell gbi bi kavamla aağdaki diele yaan bi ain nealaası olabli?

Gusn tplnd gc aanlğAva Nh güül güül önümdYüm dl, üğm ha acm aAcm snnl dopdolu,Snnl v alnzca snnl ngnlğmBn üzn, bn ndşlndn b ş o

V albm ano v ndn svo ÇünüSvmtn başa n gl lndn

Hayı, aayı ya da deneysellik gibi sle sanatla bağdatmaya çalımatan daha saçma bi ey olama. Bu sölen adında güçsülük, kouk, hakiki b yaatıc bilincin eksklği ve acınacak bi

bllk yatyo Aay çnde olan b sanatçı: Bu sölein adında ne de cans bi küçü bujuva avallılığı yata. anat bi blimdeğl deney yamaya n vesin. Deney yalnıca deney düeyinde kalısa, yan he sanatçının b lm tamamlamak içn aması ge- \een o sanatçıya ögü çalmann bi aamas olaak almasa, o aman sanatın asıl hedene ulalamamı olu.

20 yülın knci yasında sanat he tülü giemini kaybetmiti. Günümüün sanatçısı, m b kabul göme stiyo hem de hemen manevi baalan anda aaya çevilmes stiyo. ZavallFan Kaa Yaadğı süece hiçi esei baslmayan ve asyetnamesinde bütün metinleinin yalmasn tale eden Kaa'nın damı ne ada sasıc Bu açıdan bakldğında Kaa ahlaken modası

geçm bi dönemin açasyd. Zaten bu yüden de Ka bu kadaac çekti çünkü amanına "ayak uydumasnı blemedi.

Buna kaın söde çağda sanat çoğu ke yalnca b kumacadan baetti çünkü yntem te bana, sanatn anlamı ve amacolablimi gibi bi yanlgdan haeket ede Bu yöntem seglemek



ise -ki bu sınrsz bir teşrcilikten başka bir şey değldir çağdaş sanatçıarın çoğlunun ilgilendii temel konudur.

Avantgard diye adandrlanarın oraya akar sorunar, an

geleneksel ölçülen ve güzellik idealernn rşdğ bir dönüşüm döneminde oluşabilirdi Bundan en çok eilenen güzel sanatlar oldu! Gzel sanatlar içinde barındırdğ manev değerleri byükölde yitirdi hem de karşılığında yeni değerlere kavuşmadan. Genelde böyle bir durumun, toplumun içinde bulunduğ bir burandan kaynaklandğı öylenir. Bu korkunç durumun yanzca tespit

ne yardı srece, bu görüşe kaırım Evet, hakikaten de böyle birburan oaya; yansr, ama sanatsa düzeye del. Çünkü sanatakılszğ aşmakla yükümlüdür ayca manev değelerin eksikliğni manev yollaa gderme yetenene saiptir, tıpkı Dostoyevski' in yüzyl başlangcında asalığı ilk görenlerden biri olarak bunudce dile getirmesi gbi.

Sanaa avantgard kavram hiçir anam aşmaz. Avantgardkabu etmek demek sanaa ileremeyi de kab etmek demektirTeknolojik aanda ilerlemeden gderek daa da mükemmeleşenmakinelerin kendilerne verilen görevler gderek daa mükemmelve daha doğru yapması anlyorum Peki ama sanat alanında bir insan başka bir insandan nasl daha ilerde olabilir? Yoksa Tomas

Mann Sakespeare'den daa mı iyydi?Genede deneyden ve sanasa arayşan avantgard balamndasöz edilir öncelikle Peki ama sanaa deney sözüğü ne anlama gelir? Bir kere deneyelim görelim bakalm altndan ne çkacak? Amaya orya bir şey çıkmazsa? Yoksa bu yenilgye uğramş insanın kişisel sorunu mu? Bir sanat eser eninde sonunda estetk ve dünya gö

rüşü açsndan kendi içinde bir bütündr, kendi yasaarına göre yaşayan ve geişen bir organzmadır Bir çocuğun domu srasndadeneyden söz edilebiir m? Bu son derece akdş anamsız birşey olma mydı?

Ama belki de avangarddan ve deneyden söz etmeye başlayanlar sapı samandan ayıramayanlardır? Yeni estetik yapılar karşısın



n E foo�- bl d l lv

da kası karşaardır Bu gerçeke ye şey içide kedi yerbir ürlü bulamayaard O ra kedere özgü ölçüler koyma

becers göseremeyerek her şeyi öce böyle br kavram alda oarayı bir keaa amaya çaışalardır Kim yaış yoda olduğuu gösermek ser ki Br kereside Pablo Pcassoya saasa arayş ie g sou soraar adıkarı ceva karşsda km biir e komk duruma duruma dümüşlerdi Picasso hç hoşlamadğı soruyaaçk ve e br ceva vermeke geckmemşi: Be arama yaz

ca buuumEve: aaa arayş karaı öreği Leo olsoy gb birdevle bağdaşırmak mümkü mü? Bak bak ihyar as da aryor Hayr böyle bir şey mümkü deği üüç br şey bu Hoş buaama gelecek bir mak yüümeke gecikmeye iar çkma



d değl Bı Sovet edeit kurır Tosto'un Tnr rışıve köüğe krşı geleeek innıın, sınd onun rış içinde oduğunu gösteren şşkınığının eirtisi oduğun işre eteken ie çekinmedier

Snts rış süreinin ir snt eserinin ütünseeşiş iriğie on iişkisi nk, çokn uduğu ve sepetine doldurduğumntrı rk için insın ormnd ordn or koşuşturs kısniir A nı dou sepet urd ir sn eserinmın geektedir Sepein içeriği de, sı ve kesin sonuçturOrnd ordn or koşuştur ise tei hvd ürüüş pmı sevenerin kişise sorunudur Bu düede adm köü nie eş tutuur onado da Vncnn Semne Gş dı eserindedh öne de değindiği Pu r ı ir die şöe derMetonii ir keşif metru ir ispt keie kıkığını oğnüstü derin ir igi şkırsı ve kendini ir pegmer ork eemk gi pta ışknkr bunr dh eşikten ie veren

keterdirArış dene gii kvrmlr sinemd dh or ir ug

nın shiptir Biri eine emesi ve gereki eeri sıkıştırıor sonr d uğrun m çekmee kkıştığını o öü ir şeride espit etmenii ekior

Bir min tsğı ve mı d işin şınd önetmen için çık

omaı Bu rd sonu ei on deneeri ödemee hır irierini u orukrındn sö etmek ie gereksi Sonç ne oursosun ir şe çok çık Bir sntçı istediği kdr deneeere girişeiir Bu ten onun kişise sorunudur Am ryşını ir l şeridine tespit ettiği ndn itiren ive çekimere çok rstnırve pı diinde un çürük m d veriir), ni tsrısını nesne

eştirdiği ndn iiren seirie sinem ou söemek istediğişei buldu vrsıır Demek ki ık ryş krnığı içinde kendine o um çış

Tsrı ve onun dönüşü içeri üerinde undn sonrki öüde etrı duruakır A öne ir lmin çok çuk eski



di" ve bu özeliin neredeyse onun özünü oluşturduğu şekndekaış görüşü düzetmemz gerekyor. Bundan, özelkle mn ahaksal amac bağlamnda da söz etmek gerekiyor

Dante'nnİah Komdya modasnn geçğn ddia etmek

nsana son derece saçma ger Ancak daha brkaç y önce büyükoay o�muş mer bugün nsana birden umulmadk derecede zayf, becerksizce hatta neredeyse amatörce yapmış gb gözükürenc bunun esas neden bir sinemacnn genede yapıtım kendisiçin hayati önem taşıyan bir ym ahaksa bir çaba oarak ele amamasnda aranmadr Eskyen hem güçü br de rzna sahp

oup hem de moda açısından zamana ayak uydurma nyd gnçomak uruna gnç ounmaz

Sinema dnn ne gib bir özelik şıdğı sorusu hç de koay brsoru ded uzmanlar bie buna kesn br yanıt getremezer Bugün modern ve modern omayan b m dnden söz edilirken yapan yegane şey genede, bugün çn bçmse açdan moda oan uygu

amaa daarcıya bu d bbne kaştrmaktr stek de budaarck, çou kez, kaynağını yakn sana ürernde bumuşkenVe böyece biz ksa ömüü, zamana sınrl e rasantsa önyargarn esri ouruz. Çükü bugn ger dönüşle en son yenik oarakier sürülürken yarn da ay bgçik içinde zamaa her tülü oynaman gerik oduğu snemanın ark klask yöntemee gelşt

ren konlaa eğdğ an ed ma hehang br uyguama yönem kendğnden eskyeb ya a kendğnden zamann ruhunuyansbir m? Muhtemelen önce br yazarın n söyemek istediğni ve ndn şu ya da bu bçme baş vurduunu anamaya çalşmakher şeyden çok daha önemdr Tab nsan uygulama rzarını takçi bir biçimde ödünç de aabir Ancak o zaman düşünceermz sa

natsa sorunsan snıarıı aşar, taktçk e zanaakık ön plana çıkar

Flmde canlandrma araçar mutlaka dğer sanat tazarnda olduğ gb değşkliğe uğrar. Bniği gbi üzerlerne br okomotngedğn gören k

snea eyrcer dehşet çnde alonu terk et-



1şlerdi. Perdede ilk de yakn çekimde kesik bir kafa gördklerinde de ay şekilde korkudan ödleri patlad Bugün ise buna benzerşeyer iç özel bir tepkiye yol açmıyor. Ve daha dün, derinden sarsan bir yeliği bugn biz, genelgeçer aışlmış ve olağan bir "noklama işareti olarak kulanıyoruz Hiç kimsen de aklna yakn çekimin modasnn geçtii ibi bir şe gemiyor

Sinema diline getirilen bir yelik herkesçe kllanan sradanbir orta malna dönüşmeden önce, bir sanatçn dünyaya gerdind yorumunu ancak bu di araclya olabildiğince kapsaml yanstabileceğ, yalnızca bu dilindoğal v gan oanak oluğu kantlanmal yani her şeyden önce bu yenilik kendi kalam. Bir sanatçı yanız estetik kayglarla yeni yguama rzar peşinde koşmazO daha çok yaratıcnn gerçekiğe olan ilişkisini en ugun biçimlerde şekillendirecek araar büyük aclara kaanma pahasına bulmaderdindedir

Beceikli bir zanaatk son hilde kendine yabanc bir şeyiçadaş lm teknolojisinin en yüksek düzeyine başvurarak anlatrsave biraz da zevk sahibiyse seyircileri muaka bir süre adatabilirGene de bu tür bir lmin geçici önemi kendini çok çabuk belli ederEşi bulunmaz bir kişiliin en dern inancnn idesi olmayan her şeyi man, er veya geç, acmasız bir şekilde aça çıkarr. Çünkü yaratıc çalşma nesnel olar varoan bilglern biraz mesleki beceri ge

rektiren canandrıma biçimi olmakla kalmaz Yaratc çala, daha çok bir insann varoluş biçimi, onun yegane ide biçimidir Dilsiziğ aşmak içi bkp usanmadan gösterlen insaüstü gayret arayış" ya da deney" gibi slmuş sözcüklere nasl bir tutuabiir ki?!



Flmsl Görüntü

Bu böümd sanatsa görüntü gbi br kavram koaya anaşr birşkd toaramak istdğimi sanmak ak our. Böy br şy grçkştirmk n mümkündür n d grk. Bu konuda söyybcğm tk şy görüntünün sonsuza uaşmaya çaştğ v mutak oana doğru gittğdr Evt hat bir görüntünün "düşüncs oarkadandracağmz şy b çok yanıığ v çok anamğ içnd sözcük dği yanz v yanz sanata d dibir Br kir sanats bir görüntüy d diyorsa bu yazaın düşüncsin

da uaşma çabasna oabidğinc şdğrd ir i bçmi buunmuş dmktir

Gn d gnd görüntü sstm diy adandırıan v bnmkndi rahat v vmdyş gibi hssttğm muhtm br sstmn çrçsn çzmktn d kndm akoyamayaa

İnsann ak gtmş oan hayatna şöy bir dönü bkmas b

bşndan gçn oayar birbriy ç karştrmadğn hayrrk tmsn karşaştğ kşrn bnzrsziğin tsit tmsnytiyor Tkik v karıştmamak varomann hr anna üstün gyor Hayatın knds d bnzrsz v karştmazdır Sanatç ştbu hayat hr srind ynidn kavramak v biçimndirmk s-



ter. Her sernde boş yere, insan varlğnn hakiki görüntüsünü sonu gelmez ib gelen kaynağndan bulup çıkaracağım umarak Güzellk hayatn gerçeğnde sakldır; sanatçı rndan bir kere dahakavrayp büyük bir dürüstlükle şekillendirldiğnde güellik de ortaya çkar

çok zeki br insan her şat altnda kurmaca ile gerçek sahtekrlk ile dürüsük yapmack davraş le doğal davraış arasındaayrm yapması blr İnsanın hayat tecrübesiyle geliştirdğ bellibir allama süzgeci vardır ve bu süzgeçle insan bilinçli ya da cehaletten kara bozulmuş iletişim yapla görüngülerine güvenmekten kendin sakınabilir

Yalan söyleyemeyen insanlar vardır Büyük br zevkle neredeyse inandırıcı bir şekilde yalan syleyen nsanlar vardır. Üçüncübir grup nsan ise aslında yalan söylemeyi beceremez ama gene deyalan söylemeden duramaz umutuzca ve beceriksizce yalan söylemeyi sürdürür elli şartlar altında yani kendi hayatarının mantnı sadk bir şekilde izleyen ikici grup ve yanzca o hakikatn nabzm elinde tutarak hayatn dolambaçl yollarına neredeyse geometrk bir ttizlikle ayak uydurablir

Görüntü öyle bir şeydir ki asla elle tutulamaz hele sınıandrmak imkansızdır Görüntü ay zamanda onu dile de getiren maddidünyann üstüne inşa edilmiştir Ve bu dünya bulmacaarla dolu ol

duna göre onun görüntüsü de bulmacaaa doludur Görüntü bizim Öklidvari bir mekanla snırlı olan bilincimizle hakikat arasındaki karşılıklı ilişkiyi nmlayan bir tür denklemdir Biçim dünyanyapısn bütünsellğ içnde alglamay beceremeyişimz hiç kaale almadan bu bütünsellği ide edebilir

Görüntü işte bizim kör gözlerimizle bakmamıza izin verilen

hakikatten bir izlenm Vyaçeslav anov7 simge üerine incelemeinde simgeyle olan

ilişkisini şöyle tanımlamıştır (on ge dediği yee ben görüntüyü oturuyorum): "Smge ancak sonu olmayan snrsz br anlam şıdığ zeml dliyle üzeinde konuşulamayan szcüklerle de edi-



lemeye br şye d-d ya da dok,drd zama a b kdirde ger-

çek br smg olrmge çok yö çok

alamld g d deri alam. he

ama karanlt k-

rg

ik b yapıya ahi i bi oa (l madele)

bezediğ bi söye-b o k kt-ma karmşk biragod bir ara-bo ya da yasamada rkl ka da bd. imgri karamak iaszdr sözcüklee d tkraaamazlar

Yr gmişkd d bir görü-tüü asla sadkolabilmesi çi içid yaşam grçekli- dl gtir öglribardrmas aya-da da b gerçeklibnzersz ve tekrarla-amaz klmas gere



çünü en gözeçamayanenmenee e yaşamöyer

r gözem aa göünü Janş aa gemee u u hç eeulıai i?

a ş_egöüüüaamna en ua göee aakesi açıımı, üü a

mtıpı bir bum-

cad nlchğ gbi ya

vaş \Ş e zo ıl l ğ hn

erzamı � k -

mt. öü öye b i za k anızamaa he enen aşa hiçşey e hem ee ç anam aı öye en

sucusunuyaama anakzırunun anam şu:Göütü kavramsa,seküat r kaa



ne kada a soklsa ası amana o kada çok yaklaşır Hau okyus doğada kendini kaybettiği gibi şiirde de kendini kaybetmeli şiire dalmalı alt e üstü olmayan ayn derinliğinde kaybolmalı

dırİşte Basho'dan bir Hau rneği:

Kutu b göB uba zpap dadSsszt fsta

Ya daÇata ötm çn aşa sdUnutumş otan üstünSsszc düşn aa

Ya daBu atat nd?Bugün bn zo uandda İbaha muu uaada·çno

Nasıl da basit e ksrsuz bir glem!

asıl da disilinli bir düşüne B ne zekli bir hayal gü Bdieleri b denli gzel kılan sonszlğa karışmadan ne yakalanabilen an tekrarlanamazlığdır

Jaon şairlei yalna üç glem noksından harekee gerçeklkle olan ilişkilen ide edebilmişler Yaln glemlemeklekalmamışlar hiç sabırsılık gstermeden e kibirliliğe kaılmadan

b ilşkinin sonsuz anlamını blmaya çalışmışlar Ve glem ne kadar iyi yaılırsa o kadar benzersi olr Ve ne kadar benzersi olursa grüntüye o kadar yaklaşr Dostoyeskinin bir keresinde demişoldğ gibi hayat insann hmininden çok daha harikadır

İlk hali sabitleştirilmiş toraf olan lmsel grüntüde glemçok daha yin ediidir Filmsel grüntü ge ygn bir drt boyt



ulu cisimlşir Gn d hr ms toğrf dünynn bir görüntüsü m iddisn tşymz Bu toğrf gnd, ynzc dünynn somutluğunu tnmr Doğ olglr sbiştrm bir mgrüntüsü yrtm rsnd is ço msf vrdr Bir lmd görüntü işinn bir nsn hndi duguan bir gözm orsunbim ytnğin dynr

Yin dbiy dönim v Lo ostoyun İvn İlyiçin Ölümü2 d hiysinin sonunu incylim Kötü dr fl birdm nsr yn düşmdn önc huysuz rsndn v n zonun dr si oln zndn özür dilm istmtdir İşt mo srd, hç bmdiği bir şid ruhund, vin uf tf işlrindn bş srunr omyn duyguuz v düşüncsiz isinrş öysin bir mrhmt blirir i birdn onlr cnc drcd mutsuz buur Ölüm döşğindi son nlrnd ndin uzunyumuş hortum b nzr, rn bir borud sürünürn görür Uzt bir ş prlmdr, m bir türü ory ulşmz nc

son bir snr dh yşm öümdn yrn snr d şms grmtdir Ytğn y ucund rs v z durmdr Onrbğşlyn* dm istrs d ğzndn son nd ylnzc brngçyim sözcülri döüür

Bu dr srsc bir görüntüyü olyc rm mümün mü?u görüntü içimzdi n gizli duygr o drcd bğdr i (yo

s içimzd b blirsiz bz nr m uynr?) bir vhiy gibi ruhumuzu srsr, dhs, d dğiştrir Evt bsiliğmi bğşynm olğnüstü grçiği v hyt ynlğndn ynlnyorbu V urd biz yptğmz şn dh önc yşnmş y d gizigizli hyl din bir durum l olbicğini szinriz Bir di trn id din bu şy Aristoy gör dh öncdn bilin

nin ynin göüüp htrnmsdr u nin nm onu gyn işinin düzyin gör çşitli drcrd drnli v çoyönlüü znr

• Ru pttp lÇ N)



Örneğin Leonardo da Vinci'nin Böğürener Önünde Genç

Bir Kadnn Porresi ad bos Anada babann saaş srasnda

çocklaryla ksa bir süre için bulştğ sahnede yer erdiğim tab

o . . .

Leonardo da Vini'nn blolar her zaman iki özelğiyle insanetkler: Sanatçnn, bir nesneyi dardan son derece sakin bir bakş

a ele amak gibi şaşacak yeteneğye, ki ayn bakş Johann Sebasti

an Bachda e eo Tostoyda da ardr; ama ayn zamanda da b

tablolara son deece zt dygar içinde yaklaşlabilmesiyle B tab

onn bizde yarattğ nihai etkiy tanmamak mümkün değil Daha

s b kadnn güzel ya da çirkin cana yakn ya da skc o olmadğ konsnda bie kesin bir şey söyemek mümkün deği. Kadn in�

sa ayn anda hem çekiyor hem de ityor hem açklanamaz bir gü

zeiği içinde barndryor hem de insa ürküten sessiz bir şeytan

ğı. İnsana hiç de romantik anlamda çekci elmeyen şeytanca şeyle

ri Ksacas iyi e kötü karamlarnn ötesinde bir şeyleri . Olm

sz işaretli bir büyüyü neredeyse kokşmş ama ene de olağanüstü güze bir büyüyü . . Anada b bodan olaya sonsuzk boyt

n katmak için yararandk Ayra lmin kadn kahramanna da iyi

bir gönderme olacakt çünkü b rolü oynayan Tereçoa da ayn şe

kilde hem çekici hem de iici olabiyord

eonardonn bosn ögelerine ayrmaya çaşmak gereksiz

bir çaba olrd; en azndan hçbi şey açkamazd Çünkü özelikleaçk e kesin sonçlar çkarma olanakszlğ b kadn ortresinin b

raktğ dygsa eiye teme oştrmaktadr. B tabodaki her

hang bir ayrnty bütünden koar çkarak ya da o edinilen

izlenmi diğer bir izlenime yeğleyerek bn nihai bir şey oarak ke

sinleştirmek e bütün bnar brada snan göüntü ie dengei

bir işki krmak ad atnda yamak kesinlike yanştr. Tablo bize sonszlka aramzda bir iişki krma olanağ eriyor e b oa

nağ yakaamak da önemi bir sana eserinin en yüce amadr .

Benzer bir dygyu da resimdeki büünselik yaratyor bütün

selik ise etkisini işte b böünmeziğinden ayor Tekbaşna ee



alındığına, bütünen ayrılış ir öge ölüdür. Buna karşıık resimeki en önemsiz ögede ile, keni çine kapaı resmin üününe hakim oan özeliklerin ayısı tespit eilebilir Bu özelikler, aaabireşik kaplar enzer irinden ötekine akan uzlaşmaz ögelern kar

şılıklı etkileşiin bir soncdr: Leonaro'nun resmettiği kadınçeresi yüce düşüncelerin izerni şır ne var ki kadına elli ir sıradanlık a akimdir, sanki düşük itirasların pençesine düşmüş iriir kaın B potre bize içine sonsuzlu kaar çok şey görmeoanağı sunuyor Alamı ve özü peşine koşarken insan çıkışı olmayan dev ir airentte kayolup iiyor Bu potrenin en son noksı içir zama� açıklığa kavşturulmayacak tükenmez ir kaynağasaip oluğunu uyusal oarak kavramamız zaten erçek bir azduymaızın aşıca nedenlerdir. Otantik ir görüntü üşüncesi izleyicisine aynı anda em son erece karmaşık em de çelişkii ata zaman zaman iririni tamamen dışlayan duyular yaratır

lumunun tersine dönüştüğü ya da olumsuzun lumlunun içine nüz ettiğ anı yakalamak mümün eğilir Sonsuzuk örüntünün atısına içkin ir şeyir Anca insan ünlük ayatına kaçınımaz oarak irini ötekine yeğleyeiliyor, seçiyor ve sanat eseriniked kişise eneyileri ağlamına ee alıyor Ve nasıl insan davranışlarında ister istemez fydacıığı ön planda tuuyorsa yani

önemli önemsiz er konuda keni erçğini saunuyorsa ir sanateserine karşı da keynce avranıyor Eser kendi ayatı ağlamına örüp beli azı düşünsl rmülerle arasına bir ağ oluşturuyor Çünkü büyük sanatsal aşyapıtlar doğaları ereği eğişkendirve iririnen apayrı sayısız inceeme şekilerine olana sağarar.

Kasıtlı eğilimsecilik ir sanatçıyı er zaman ir rünü siste

mine oyun eğmeye zorayan o domatizm enim iç dayanamdığım ir şeyir Ayrıca ence ir sanatçınn kulanığı yntem çir zaman anaşımamalıdır. Ne yazık ki kendi lmlerime ile, rsızlığım yüzünden uyulamaya koyuum ve bn kesinlikle uzaşma sayığım çekimler var Örneğin' daki oroz sanesini ü-



zetebimeyi çok isterdim, hem de seyircileimi bu sahede haylietkilemiş odukaı bilmeme rağme.

Film kadı kahramaı, ya kedide geçmş bir halde horozu kası kesmeye karar verdiğde ou bu eylemde sorakihalii göğs çekimide, saiyede doksa resimlik bi yavaşlatılmışharekee ve yapay bir şıkladırmaya verdik Çekim perdede yavaşlatılmş oarak yasıdığıda isada geişetilmiş bir zamaduygusuu uyadırıyordu, bu da seyircii kadı kahramaımızıo a içide bludu ruhsal koumu alamasıa yo açıyordu.Kahramanmızı koumuu yavaşatarak tespit etmiş ve böyece

özellike vrglamış olduk. ma bu yaptığımız so derece kötüydü,çükü çekime salt edebi bir yaklaşım getirmiştik Oyucuu çhresii, ou hiç katkısı olmada şekil bozuğua uratmıştık, yaiou yerie biz oyamıştık. Burada biz yöetmeiğmizi yardımıya gerekli gördüğmüz duyguu şekiledirmiş zora "yaratmştık". Kadı kahramaımızı koumu bu ekimde zasıyla beigi

çözümemesi azlasıya kolaydı. Habuki bir oyucu tarada aadırıa isaı koumuu her zama gzemli bir yaı olması gerekir

Bir başka Ayna çekimide bu yötem çok daha başarıı bir şekide uyguladı Matbaa saheside bazı çekimeri yavaşlatmş harekeere ektik ama bu ser bu hareket koaya rk etmek

mümkü değldi Saheyi oabildiğce sayı ve dikkatli çekmeyeöze gayret gösterdik. macımız seyrcii yavaşatılmış saheirkıa heme varmamasıı, acak garip bir şeyler ouyomuş amae olduğuu çıkaramıyormuş gbi bir duyguya kapılmasıı sağlamaktı. Yavaşatımış hareketle öze bir düşücei atıı çizmek değ oyucusuz olmasıa karşı bir atmosri belirmek istemiştik

Bu baamda aklıma Kurosava' ide bir episodgeliyor Kurosava, Machbeth'i ormada kaybolduğu sahey asılçözümlemişti?29 Kötü bir yöetme oyucusuu yö arayş içidedeier gibi oada oraya koşturur, sisle aasıda ağaçara, çalııklara çarpması isterdi Ya usta Krosava? O e yapmış? Öce bu sah



ne için kolayca akıda kaaak, dikkat çekici bir ağacın bulunduğubir mekan aramış. Atıar üç kere bu ağacın çevresinde doanıyoröyle ki ağacı yeniden gördüğmüzde onların dönüp_ dolaşıp aynı yere gedikeıni yani yolarnı kaybetiklerini hemen kavrıyoruz A

ılar ise henüz bunun rkında değ çünkü onar yoarını kaybedeiçok olmuş. Mekan sorununa getirdiği bu çözüle Kurosava hiçbiryapmacıklığa ya da kandırmacaya başvurmaksızın son derece yalınbir biçimde ide ediliş seviyei bir şirsel düşüncenin ne demek olduğunu bize kanıtlıyor Bir kamerayı yerleştirip yoarını kaybedenern dönüp durdukları yolu üç kez çekmekten daha basit ne olabiir

ki? Kısacası: Görüntü yönemen randan şöyle ya da böye ideedilen bir anlam deği, yağmur damlalarında yansıyan büün birdünyadır.

Sinemada insan ne söyeyeceğ çok ii bilirse çekeceği minher satırını kafasında canandırabiyor açıkça agayabiliyorsa teknk açıdan çözüemeyecek hiçbir ide sorunu yoktur. Bu konuda ör

neğin Anadaki kadın kahramanımızla Anatoi Solonizin randancanandırıan meçhul adamın karşıaştığı sahnede görünürde tesadüfen karşılaşan bu iki insan arasındaki bağı, adam görüntüden çıktıkn sonra da sürdürp işlemek bizim için çok önemliydi Buada gderken kadın kahramanımza dönü "anaml bir bakış rlaa her şey fazlasıya beirgin, tek boyutu olur yanlış bir anlam

kazanırdı Aklımıza rladaki rüzgar sahnesi böyle gedi Rüzgar okadar ani çıkar ki meçhul adamın dikkati çeker onu o yöne bakmaya zolar . . . Böye durumlarda kimse yaratcınn eindeki kozar göremez somu bir aksat peşinde oduğunu kimse kanıtayamaz

Seyirci yönetmenin şu ya da bu yöntem kulanmasna yol açanedenle bilediği sürece perdede yansıtlan olayların gözelei

perdeye aksettirerek yeniden üreen sanatçının gözlemediği yaın gerçekliğine inanmaya hazıdır Buna karşık seyirci yöneenin amacını sezip o anda seyretiği anam eylemini sanatçınıneden gerçekleştirdiğini anarsa, o zaman perdede gösterien oayla duygusa olarak katılmakn hemen vazgeçer. Bunun yeine ta-



sary ve onun nasl gerekleştirldiğni drlndrm başlar sacas Marxn ünlü yay gene döşekten dşar rlar; düşünce amazla belirgindir ünkü

Gogolun yazdğ gibi görüntü yaşam hakkndaki kavramlar yada haülleri değil y1n kendisini ide etmekle yükümlüdürYani görüntü yaşamn bir göstergesi ya da simgesi değldir. Görüntü yaşamn tlln dile getirerek onu cisimlendirir Peki ama tipik ne demektr? Sanatta tekil tekrarlanabilmezlik ile tipiklik arasnda ne gibi bir ilişki olabilir? örüntünün oraya kş tekilliğnoaya kşyla özdeş olduğuna göre tipikliğin yeri neresidir?

Tuha olan bir görüntüde şekillenen eşsiz tekilliğin ve tekrarlanabilemezin garip bir şeklde tiikliğe dönüşmesidir İnsana ne kadar garip gelirse gelsin tipiklik benzersiz tekilliğe ve bireyselliğedoğrudan bağmld. Tipiklik genel olarak yerleştirildiği nomenlerin ork noklann ve benzerliklerinin saptandğ yerde değilbnlrn özelliklerinn b elirdiği yerde oa kar Hatta ben bunuşöyle rmüle etmek isterim: Tipiklik bireysellikte srar edip genelolan gözden kardğnda göze arpan yeniden üretimin erevesiniaşar Ancak şu da var ki bu genel oln daha ok tam anlamyla tekil nomenlerin valna neen olarak gösterilir.

Bu ilk bakşta insana garip gelebilir. Ama sanatsal bir görüntü

den ağrşmlar değl yalnzca ve yalnzca hakikatle ilgli anlaruyandrmasn beklediğimizi de unutmamak gerekir Burada önemli olan görüntüyü alglayacak olan kişi değil görüntüyü var eden snatdr İşe koyulan bir sanat bell bir enomeni ilk şekillendirenin kendis olduğuna inanmaldr İlk kez ve yalnzca kendisininyduu ve anlad trzd . . .

Sanatsal görünü daha önce de belirttimiz gbi kesinlikle tekil ve ekrarlnamaz bir nomen amaayn zamanda da söz konusuolan yaşamla igli br nomen oldu iin son derece sradan daolabilen bir enomenir Tpk şu H örne�nde olduğu gibi: "Hayr hayr bana değil komşuya uu şesiye Tek başna ele alndğ d i i l ö ü ü d b i bi i i i hi d



ni bir şey değildir Bu insan yağmurdan kaçmak için bir yeere yeişmeye çalşan sradan biridir Ancak yukardaki alnda yaralansanasa görünü bağamnda ee alndğnda da yaracs için ide

gcü kuvveli bir mükemmeik ve yalnlkla sapanmş eki ve ekraranamaz bir andr Bu iki dizenin yardmya insan kendini yaracnn yerine koyabiliyor onun rusal konumunu yalnzğım, penceresinden gördüğü griye boyanmş yağmurlu avay erk edimiş,unuumuş evine birierinin uğama umudunu beslemeken vazgeçmeyişini anlayabiiyor Burada sanasal anlamn şaşlacak genişiği ve kapsa, durumun ve gene avan kesin bir şekide sapanmasya sağlanyor

Bu ak yürümelerimizin başnda karaker görünüsü denilenşeyi biinçi oarak aladk Şimdi ark biraz bu konudaki görüşeriize yer vermenin zaman gedi Örneğin Başmaçkin ya da Onegin!30 Sansal tl olarak Başmaçkin de Onegin de onan böyle

olmaa koşulandran bei bir opumsal yasalğın üyeleridirÖe raan insanara özgü baz gene güdüleri de içlerinde barndrrar Edebi bi kişiik kendisine yakn birakm nomenleri emsi emekle ipikleşir Bu yüzden ayaa, Başmaçkin e Onegininyğnla benzeri ardr Ev, onlar birer ipirler! Son der doğuAncak sanasal görünü oarak gene de son deece tl ve ekraranamazar Yaracar arandan azlasya sivri azlasya büyük görümüşlerdir üselik yarclarn gene olarak insan elealşar bu kişilikerde o kadar açkça görümekedir ki kimse onlarn emenyanbaşmzda ourduklar komşumuz olduk yleyemez Ya da Raskolnikovun niiizmi Bu da şdğ b eli arise e sosyoojik aar nedeniye bii ki son derece ipik amayn zamanda da kişisel özeikleri, bieyselliği nedeniyle bizim içinson derece ekil bir durum Eve Hale de kesinlike bir ipiAma kim çkp da kabaca şöyle bi şey söyleyebilir; "Buna benzeramlee ben bir yeede görmüşü deği mi?

emek ki oraa ipikiğin en kpsaml idesinin görünü olduğu şekinde çeişkili bir durum çkyor Görünü em bunun ide-



si olacak ama aynı zamanda da ne kadar bireysel ve tekil oursa tipikliği o kadar kusursuz ide edecek. Görüntü ne muhteşem birşey! ir anamda bizzat yaşamdan bie daha zengin, çünkü muak

gerçek düşüncesini ide ediyrİşevsel açıdan Leonardo da Vinci ve Johann Sebastan Bach'ınne anam var? u son derece bağmsız iki sanatçının kendieri içinşıdığı anlamn dışında hiçbir şey Sanki bütün deneyimerdenuza dünyay ik kez görmüşer amsız bakışarı yeüzüne adımnı yei atmış uzaylıların bakışarına beniyor

Her eser yalınlığa mümkün oabien en yalın ide şekine ulaşmaya çabalar. Yalınlığın peşinde koşmak demek yeniden üretilenyaşamın derinleştirlmesi demektir Ancak insanın söylemek ya daide etmek istedikerinden tamamlanmş görüntüde gördüğümüzyeniden üretilmiş son şeke giden e ka yl yaratma sürecinin enzamelisidir Yalınığn peşinde koşmak demek sanatçı tarandan

karanan doğrunun en uygun ie içimini arama demektir. Neeziyet dolu bir arayşMkemmeiğe uaşma çabası sanatçıyı mane keşie ve son

derece ahlaksa edeer peşinden gitmeye teşvik eder. Mulakığalaşma çabası insanoğunun geişmesindeki itici eğiimdir e bu teme eğiim bence sanat gerçekçiik kavraına skı sıkıya bğıdr

nat ancak ahaksal bir ideali ide emek için çaba gösterirse gerçekçidir Gerçekçiik gerçeğe ulaşma çabasıdır ve gerçek er zaman güzedir urada estetik kategori etik kategoriye çakışır.

Zaman, Ritm v Kurgu zrin

Filmsel görüntünün özgn niteliklerni ele almadan hemen öncelmsel görüntünün sözümona sentezci doğasından söz eden yaygınkramsal görüşe kesinlike karşı oduğumu beimek istiyorum



Bu bence çok saçma, kaçınılmaz olarak insann aka sinemann yakın sanat trleri üzerine inşa edidiği özgün ide araçarından yoksun olduğu düşüncesini getiriyor. u sinemann sanat olmadığsöyemeke eş anama gelir Oysa sinema bir santtr

Filmse görüntüye bir ekim süresince zman kışı yansınritm tam anaya egemendir Zaman akışının kişierin davranışlarnda canlandırma biçimlerinde ve ses düzeyinde de gözlemlenebieceği olgusu mamen aidir ve -kuramsa oarak ee almdığındabunlardan mamen vazgeçise bie gene de söz konusu lmin varlığı zedeenmez. Örneğin oyuncusuz müziksiz dekorsuz ha kur

gusuz bir lm kolayıkla savur ediebiir Bir pannda zaman akışı sezemediğimiz bir m asla düşünüemez. Daha önce de sözünüeiğim Lumire Kardeşlerin ren Gelr adlı li böyle bir lmdi Amerikan "avangard" sinemasında da bu tür lmlere çok rasanır. Haıradğım kadaryla bunardan birinde uyuyan bir insan görüntülenmişti Sonra bu insanın uyanşına nık olduk beklenme

dik ve şaşırtcı estek bir efektin tüm büyüsü bu uyanış saklıydıu bağamda Pasca ubier'nin2 on dakika süren tek planlık

mini de anmakta yarar var. Fil insanın huzursuzluna ve ihtirasarna kaysz heybei bir süknet içindeki bir doanın görüntülenmesiyle başar aanüsü bir uslkla yönlendirien kamerann yardmyla küçücük bir nok giderek uyumak oan bir insan

şekline dönüşür dam tepenin yamacındaki otların arasında neredeyse kaybolmuştur. Giderek dramatik gerim arr Merakımızıkamlayan zn akışı rk edilir bir şekilde hızlanır Kamerayabirikte usulca adama yaklaşrız İyice yaklaştğızda birden yerdeyan bu insann ölü oduunu kavrarız. Bir saniye sonra bu konudadaha za bigi ediniriz: u insan yanızca ömüş değil ödürülmüş

dığı yaralar sonucu öen bir asidir ve ark o kayıtsız ama sonderece e doğann kucağında gözerini hayaa ebediyen kapat�·mış yatmakdır Beeğmz ise bizi şiddee günmü dünyasınınsarsıcı oaylarna geri döndürür

u mde tek bir urg kesimi ek bir dekor ek bir oyuncu



luk gösterisi omadığnı tekrar belirtirm. Buna karşk, asnda oldukça karmaşık bir dramatürjiye göre düenenmiş çekimindeki aman akışının yol açtğı bir rtm var

Snemada bütün içinden alınmış bir bölüm kendi başna bir anlam ıma. Flm bütünell nde br anat eerdr. Böümerüzernde ise ancak sat kuramsa bir taışma içn bütünden koparıldıkarı aman son derece dar anamda konuşuabiir

Kurgunun bir mi şekillendiren en önmi ögesi olduu görüşüne de katmak çok ordur Ayzenştayn ve Kuleşov'un "Kugu Si

neması raarlarının iddia ettikler gibi min kurgu masaındadoğdunu söyemek çok güçtür

Her türlü sanatın kaçınmaz olarak kurguya başvurduğu, yaniböüm ve parçalar arasnda bir seçme yapp sonra onları yeniden biraaya getird sk sk tekrarlanan doru bir södür Fim göüntüsü ise yalna çekim çalışmaar srasnda oluşur ve bir plann n

de varlğını korur Bu yüzden çevirim aşamasnda plan içindekizaman akna çok öen gösterir bu akı eksiksi bir şekilde yeniden inş edip sabieştirmeye gayret ederim Kurgu ise yalnızca aman artık belireniş panar düener bu planardan damararında anllnn üvenesi oan aman deişik ritmer içindepompaand in an oganimas yaratr.

"Kur Sinemas" temsiciernin kurguyla iki ayr kavramdanüçüncü bir düşünceyi ouşturma yeer bence sinemanın doğası mamen ay kıdr. Kavramara on oynamak hçbir sanat türünün amac oama ayca özü de hiçbir key kavram bağantısında yatma Puşkin şiir, bira af omaı derken gizem ve büyü yoluyla manevi bir etki aanna erişmeye çaışan görüntünün bal o

duğu maddenin somutuğunu dünmüş oma.Sinemann şiireiği simgeseiğe aykııdır ve bim her an kar

ş şya olduğumuz o son derece düevi maddi töe çok yakındanbağldr Bir sanatçnın işte bu maleme çinden seçimni nası yaptna bu malemeyi nasl sabiteştirdiğine bakıp -tek bir plandan



bi yönetmenn yetenekli olu olmadığı sinema bakışyla donatmş ou olmad anlaşlabili

Kugu, ennde sonunda bibiine yaıştlmş çekim biimlei

nin idea bi değişkeninden vaiant baka bi ey deldi bu değşken de önceden m şeidinde sabitleştiilmi maemede mev�cuttu. Bu lm doğu düüst kugulamak demek bu aada needeyse kendi kendileine önkuguanmış olan tek tek sahnelein velanlan aasındaki ogank bağ bomamak demekti çünkü onla bibiine bağlayan öyle canlı bi yasa vad ki tek tek açala

kese ve yaıştıken o duyguyu iç yitmemek geeki. Zaman aman çekimle aasındaki kaşık ilişkiyi ve bağ alglamak hiç dekolay değildi Öellikle sahne ek açık çekilemişse. şte o amankugu mas_snda tek tek şeitlei mantıklı ve doğal bi şekilde kolayca bileştimek yeine çekimlei bileştien oık ilkenin aandğ eiyetli bi süeç başla. ona adım adm ileleni a ki bu malemenin içinde sakl duan bilik otaya çıkana dek. .

Buada gai bi olguyla kaşlaş: Çekim çalşmala sasında malemelede tolanan öellike yüünden lmin iskeleti kugusıasnda kendiliğinden düenleni. Keim ya da yaştıma yeeinin öelliğ aasndan me çekilmiş maemenin öü yansı.

Kendi deneyimleimden yola çkacak olusam öneğin

mn kugsunun olağanüstü çaba geektidini söyleyebiliim Bulmde yakaşık yiminin üeinde kesim değişkeni bulunmakayd.Bununa değiştiilen he bi kesim yeini değil iskelete esodlasıaamasnda yaılan değşikliklei kastediyoum Hatta bu lminhiçbi şekilde ugulanamayacağn düşündüğüm anla bile oldu kibu çeim çalşmala sıasında bağşlanama kulan işlendiğii gösteidi. Film ikide bide çöküyo bi tülü ayaka dmak istemiyo, göleimiin önünde dağlı gidiyodu; hiçbi bünlüğ çel bağı tutaılğ mantğı yoktu ma son b ümisi de

kakıştğm güel bi gün biden oaya lmsel olaak büü bi göüntü biimi çkt Maleme biden anlanı l he bi bölümü kaşılkl ilişki için geek beligin ogni J if



tem içinde birleşti. Odada bu son umuuz çabama göz gezdirdiğim-de birden lmin gözleimin önüne şekillendiğini frk ettim Uzunsüre bu mucizeye inaamadım, ama lmin kesin kurgusu gerçekten

e mamanmıştıBütün uar bizim çeki yerine nelerin üstesinden geliğ-

mizi gösterecek yin eici bir provaydı Tek tek he lm sekansınnbirleşmesi, çekilen mazeenin "içsel konumuna ağlıydı bu çokaçıktı Ve bu içsel konum çekim çalşmaları sırasında mazemeyekatlabilmişse, bizim hayaimizde değil de gerçekten ordaki yerini

alabimişse o zaman lm de zorunu olarak bir birlik oluşt�racak şekile kurganabilirdi Başka tüüsü olamazdı Sekanslan e bö-lümrin organik e uygun bir birliğine armak çin yapılacak tek iş,çekilen lm mazemesindeki temel düşünceyi, içsel hayatın ilkesinibup çarmaktı Ve sonuna, Tarıya şkür bu gerçekleşti e hepimiz derin bir solk adık

Ayna tek tek her planı da belirleyen ay zaman zerine inşaedilmiştir Filmde yaklaşık 2 plan ardır Bu zunlk bir lmingenelde planan oluştuğ düşünüürse oldukça az bir sayı Plan-larn sayıca azlığı lmimizde uzunkların da belirledi Kurgu kesi-mi e yapısı sanıldğın aksine min ritinin doğurmaz.

Filin itmi daha çok, bir plan süresince geçen zamana bene-

şim içinde oluşur Kısaca söylemek gerekirse: Filmin ritmini kurgu-lanmış planların uzunuğu dğil oarın içinde geçen znın yarattığı erilim beliler Yani eğer kesim kurgusu, ritmi belirlemeyi ba-şaramamışsa kurgunun kenisi e biçimsel bir aran başka birşey olamaz Dahası Filmde ama kurg yesinde değil, ona men akıp gider B·, planda sabieştirilen zaman akışıdır. Ve yönet-men ite bu zamanı, önündeki kurg masasnda yan bölümeriniçinden yenden çekip çıkarmaıdı .

Özellikle bir planın içine yerletirilen zaman yönetmene sözkonusu uygun kurg ilkesini kabu ettirir Film bölümerinin kur-glanamaz olması, yani biraraya etiriememesi demek, bu bölüm-lein{kl zaman dilimlerine ait olmaarından başka hiçbir anama



gm "Ram" dln şyl yapay olarak yaramş amanı brşirmy kalışmak rkl çapardak su boruarını brbrlrnbağlamaya kakmakn f;rklı br y dğidr Br plan srsnc va

roan aman sabni, amanın an ya da ayn grimnb, br plan çndk zaman basıncı (baskısı) dy adandırıyoruDmk k kurgu film bölümlerii ileride hüküm süre zama basıcıı göz öüe alarak birleştirmei bir biimidir.

Farkı çkmr arasndak brlğinin , ancak br lmn rimni brlyn baskının brlğy bulunabr

Pk ama, br plann aman nas sblr? Görnr olannardnda bll, anlam br hakka slbyorsa planın man daslbr Yani, bu panda gördüklrimi burada görs oarak canlandrlmış oanla yinmyrk bu planın ösnd sınırsıca gnşlyn br şy dğndğnd, yaşamn ba kndsn şar ğnd aman da açka slbr br al glr Bu aynn, daa önc

d söyldm görünnün snrsılığına bnr Snma, aslındaolduğundan daa lasıdr (ab ğr sö konusu oan m anamıya akk br lms) Aynı şkld min dşncs v görşr dr aman, lmn yönmnnn blnçl olarak ona afğ anlamındaa falasıdır Nas durmaksıın akan v dğşn aya r nsana, r br an ndnc ssm kndnc anlamlı kılma olanağ

yorsa br lm şrdnd kusursu br şkd sabşrlmşama çkmin sınırarndan şa br aman çrn akk br lm dancak aman onun çn yaşayablyorsa aan çnd yaşayabrSnmann ögünüğü ş bu karşıkl şmd yaar

Böyl br durum grçkşirbdğnd m d klp brbrn klnmş br lm şrdndn daa asn d dr Sal br

öykdn, br konudan daa faasnı Bu r br lm kndn yaracısından syrır v syircnin kşğiyl karş karşıya gdğnd mbçms m dşnsl alanda dğişn bağms br haya srmybaşlr

Kurgu snmas v krn rddmmn ndni, mn bya prdnn sıları aşarak gnişlmsn n vrms, yan



seyrcinin perdede gördüklerin kend deneymleryle bştrmsna olank anmamasdr. Kurgu sinemsı, seyrsn blmclr-l karş krşya getrir simgeler çözdürür ve legorden zek ls-

nı bekler seyircinin entelekel deneyimne sslenr. Anck bu türbulmcalrdn her br eksksz br bçde rmle edlmş sözel çözümleri vrdr. Bn lırs b yönteye yzenştyn erdede gördüklerine k·şı sil ork ked rnı berleme olnn seyrcsnn elnn lmktdr enşt örnen Efminde sosyl demokrt konuşl br bllyk s br

şki krd'und, Vly e i g öne e aç em gelr. O zmn d bir görnnn klt krm rz bı -şn br mç our e yöntmen srcye kş d en br tr-rz bşlrk perdede gösterle ollr konusud zor ked görşlern kbl etrmye çlr

my müzk y d be gb mnl sır sn üe

krşlştrdğmızd snemnn rk ne d blrglşr.Der iki snt türünde zman gerçeklin görünür br bçi lrk sbtleştrlmştr. Bn krşn br flm şerd üzrne stştrlmş br nomen son derece öznel br zmn ele lmş ols lebölünmez bütünlüğ çnde lglnr

İk ür snç vrdr Kend dünylrn şeklledreer v

gerçekli eide üreteler. Hç şüphesiz ben brnc grub dh-l Ama bu beim yrığm dnyayı bazlarının ilginç bulmskrşn bzıla kaysız bırakt hatta rahtsz edip şaşırtı olg-sunu d deştirmez. Ayn şekilde bu flmsel rçlrla yeniden re-tlen bu dünyy ne olurs olsu dolaysz yoldn sbtleştrlmş nlrın nesnel olrk yenden nş edlmş br gerçeklk olrk lgl

ma gereklliğin de deşrmezBr müzik parças çeşii şekillerde çalınbilir rkl uunluktlbilir B drda zamn belrli verilmiş bir düzeneme iindeyer ln neden ve sonucn bir kşulu olmkn ileriye gdmz y-ni bu durumd zamn, soyt lsef br ntele bürünr. Bun kr-şn snem zamn dşsl duygusl ulaşılbilr özellikleryle sbt



leşirmeye çaışır bylece sinema için büün emellerin emelinoluşurur Tıpkı müike ses resimde renk iyaroda karaker gi-bi. .

R flm bölümler merk br düze de brbr zleme

s demek değldr Rm daha ok plalar de luşa zama baskısı araılığıla oluşur r flmdek e belrle öge herkesin sandığ gibi kurgu değil rm olduğuna kesinlikle inanıyorum.

Kurgu aslında her sana üründe vardır. Hem de sanaçınınyapmakla yükümlü oldğu seçimlerin ve yeniden düzenlemelerinbir sonucu olarak. Krgusuz hiçbir sana ürü varolamaz. Ancak, çe-

kilmiş lm bölümlerinde sabileşirilmiş zama şgüdümleyen lmkurgusunun özelliğ biraz daha rklıdır. Kurgu rklı zamanariçindeki büyüklü küçklü lm blümlerinin birbirine yapışırılması-dır Ve ancak onarın birleşirilmesi, kesimde çıkrılıp aılan yerdeoluşan boşlukların bir sonucu olan yeni zamanın varlığını duygularmıza açar. Ne var ki krgu Lesiminin özellikeri daha önce de değin-

diğmiz bi, burada kurgulanmış parçacıklarla çokan belirlenmişr. Tek başına kurgu yeni bir nielik yaramadığı gibi bu nieliği ye-niden de üreemez Kurgunun ek işlevi birleşirilen planlara önce-den yerleşirilmiş şeyleri yeniden gün ışığna çıkarmakır. Kurgudaha çekim çalışmaları sırasında şekilleni başından iibaren çekilecek olanın nieliğini belirler Zaman uzunlukları, kamerayla sabi-

leşiilmiş varlıkların yoğunğu hep kurguya bidir Yoksa spekü-lai, ka karışırıcı simgelere, blo güzelliğndeki mevc olgularaya da örgenmiş usalıkla sahneye konmuş düzenleme biçimleri-ne değil Mlum sinema kuramı yarınca, kş karşıya geldiklerinde bir "üçüncü anlam" yaraan iki belirgin ka\ama da değil Hayırbüün bunların hiçbirine değil Önemli olan yalnızca allanan ve çe

kimde sabileşirilmiş yaşamın çeşililiğidir.Görüşlerim Azenşaynın deneyimleriyle doğrulanıyor. Ay-zenşaynn kesim krgusuna doğrudan bağlı addeiğ rim, özellikle sezgileri değişiliğe uğraığ ve kurgu parçalarının mevcu kesimkurgusunca gerekli zaman baskısıyla donaılamadığı nokalarda Ay



nşyın kuramsa koşarnn daanıkszğın açıkça gözer·nün seriyor Ayzeşynn eksade Nevski Peipus Gö-ü üzinde geçen muareby örnk oara aabiiriz

Ayna: Mgit Teeçov

Ayzenştayn buradapanara uygun bir zamansageriim verme zoruuğuzerinde kaa yormaya iç ge-rek duymadan çatşanın içse dinamiğini kısa at yer

yer aş ksa böümerin peş-peşe sıraanması paasınayansıtmak istyor. Ancak çekimerin şimşek gbi para-aarına karşın perdede gösrien oayn kuruuğu ve do

adışğı seyrcinin göznden ç kaçyor özeik seyirci enüz bunun bir' fm" oduğ,VIa kasik krgu diye öğetdiği sözerye

ddruuşa getirimeşseBn bunara sebep Ay

zenşyn panarnda zamansa bir oasn buunmaması. Panar tek b

aşa ee andkarında durgun ve cansz Sonuç bii

ki erangi bir zaman süreci tespit etmemiş bir çekiin içeriği ietamamen yapay ve dşsa oup o çekimde geçen zaana karşı kayıt

sız kaan kurgunun ızı arasnda bir çeişki oa çkıyor. eyirci-nin üzerinde satçnn amaçadığ etk yaratamıyor çünkü sanat-çı çekimeri bu esanev çatşmaya uyn gerçek zaman duygusuyadonatma zametne girmemiş. Oay yeniden yaratmak bir yanayapayk ve bir tür keyfik çinde üçümsenmş



Snmada rtm nsnn çkmd örüln sablştrlmş yaşam aralğyla akrlr Örnn kamşlarn arktndn nrnakşnn ntlğn nrn basnı nıyablrz Ayn şkld arkt akış çnd çkm yansyan yaşam sür d bz zamanın ark üzrn blg rr.

Br yönmn brysllğn r şydn ön zaman sznlyblmsyl rml kanlar Rm srn bçmsl ntlklrl donar Rm uydurulmaz k sal spk br bçmd nşa dlmz Flmd rm, yöntmnnn özgün yaşamsal szglrn, onunzaman arayş na orantl br organklğ kauur. Ksaas bn çkmdk zamann bağmsz bll br saygnlk çnd gçmk zorunda olduğunu düşünüyorum İçrdğ düşünlr, anak bu şkld uzursuzluğa yol açmadan yrl yrn ourablr Rtm duygsuörnn dbya sap olunmas grkn sözük assastylşanlamldr İy sçlmmş br sözük dbyaa nasl srn grçk olma özllğn bozarsa rtm d lmd ayn şy yol açar

Anak burada da karşmza doğadan kaynaklanan br güçlük çkyor ylm k bn syrd aüz uğrama duygusu doğmasn sanaçn sartn" gönüllü olarak boyun ğmsn lmn mal�zmsn knd mal addsn bu malzmy özgü n br dnolara bnmssn dy çkmd mu zamann kndn özgü bağmsz br şkld gçmsn syorum Büün bunlara rağmn görünürd karşmza br çlşk çkar. Çünkü br yöntmnn zamnduygusu tab k, n olursa olsun syrnn tecavüze uğraması dmktr Ayn şkld syry zorla dayalan da yönmnn kndç dünyasdr Syr ya kndn snn rtmn (snn dünyana karr böyl snn mükn olur ya da bunu yamay rdddr arada çbr lşm sağlanamaz. Zn bu yüzdn d sana çok ya

kn ya da çok uzak syrlr ardr:oğal kaçnlmaz br durumBu ndnl bnm mslk görevim özgn, brysl ir zaa

akışı aratmak, düşler dalmış, ağır aksak ritmlerde taşa, coşa,hareket ritmlerie kadar uzaa içimdeki tüm özgü zama dugumu asıtmaktır.



Sııadıa zı kugu zaa akışı oza kesitiye uğa-tı e oa yei i teik kazadı Zaaı değişesi itik i-dei i iiidi.

Zmndn Hklrşlık

Aak şu da a ki iii oaak k tutuuş zaasa geiii

ekimei sadaak düzeeesi hayat ke tasamauyaa tesi eteei aksie ise zouuukaa eieeii ütü oaak i kousua ogaik i iide ağaaıdı ia u tü geişede ogak ütüüğü sağaaaası haide yöetei asıda öas etek istediğ kugu ugaı dehagöze apa.

Fakı zaaaa sahip paa eşgüdüeesi iste iste-ez itde kopukuğa yo aa Aak eşgüdüee ekieise hayatıya aaaa uysa o zaa tik kopukuk uadaede ediek istee itik göütüü azgeiez i koşuu daoaii. Zaasa geiii kı kı iieii düşüü! Sige-se oaak kouşak geekise dee ehi ıak ağaya e okya-

s Buaı eşgüdümeesi eşsiz i itk o yaatııszaa duygusuya hayat ua ogaik i yeiee ouşt.

aa duysu, yöetei hayat dou sezgieii i paa-sıysa e kugaa öü kesiteide aoa t asksı uygukug kesieii eiiyosa, o zaa kugu da yöetei iza-sı oaya Kug, yöeteii tasamya aasıdaki iişkiyi di-

e getii e gee kuguya, yöetei düya göüşü kesi hataı-a kavuşu Baa kaısa za düşüede meii ika ii-de kuguayaie i yöete dei oak ok uzakt. Beg-a, Besso, Kuosaa e Atooii kugu kesiei heeik akış ı Başka iieii kesieiye kaıştıaaı



olanakszdr Zira ritmde idesni ban zaman duglar her za-man andr.

Tab k krgu asalarn zanaatn büün dğer asalar gibiçok ii bilmek gerekr Anak gerçek rlk b asalarn çiğnen

dği a da bçm bozukluğna uğratldğ an başlar Bu üzden örneğin Leo Tolsto'un van Bunin34 kadar tutarl bir biçemi olmadve romanlarnn Bunin'n ökülerindek zarate ve mükemmellğelaşamadğ gerçeğinden Bunin'in Tolstodan daha i br azarolmas sonuu çkarlamaz. Yaplan daha çok Tolsto'un ağr vebazen sebepsiz ere uzatlmş ümlelerin hantal anlatmn hoş gör

mektir. Dahas bunlar Tolston breselliğini belirleen özellikler olarak değer bile kazar

ostoevski'nin eserlerinin bağlamndan çlerinde er alan insan tanmlamalar çkarlp alndğnda karşmza dolgun dudaklarve soluk üzlerile son deree zel insanlar çkar Anak buradasöz konusu olan alnza br zanaatkr değil an zamanda bir sanatç ve br lozo da olduğundan bunun pek de o kadar önemi oktur. Tolsto'a olağanüstü değer veren Bunin Ann Karninaı başarsz buur ve b lindi bi bu roman enden azmaa kalkar ta-bii ki beeremez Bunlar tpk organik aplar gibidir ster ii sterkötü olsunlar an organizmalardr ve kimsenn onlara dokunmaahakk oktur.

Kurgu da an şedr. Kurglamada alnza usta olmak öneml değildir İde edilmek senen özel konum içn gerçekten orgakbir gereklilik olşturduğnu insan hissedebilmeli . . Her şed öne insan neden sanatlar çinden sinema seçtiini ne sölemekistediğini neden bunlar ille de lmin şiirselliği aralğla dile ge

tirmei düşündüğünü bilmeli Artk açkça sölemekte arar var:on llarda snema okulunu bitirr btrmez Rusa için gereklolan a da Batda ii para edeek lmler çekmee hazr genç nsanlarn sas gderek armakdr erçek bir laket! Zanaatkrlk sorunlar eninde sonunda taidir! unar öğrenlebilr Tek öğrenile



meyen şey ağımsz oarak saygın r içmde düşünelmekir

Tk kşlk sa omanın da öğeniemeyeceği ii İlkelerne r kere ane eden ir insan ir daa aya karş

lekesz r vır alamaz Bir lm yönemen, çekiğ lmi öylesine

yaığnı, unun)a aslında ilerde yamayı düşündüğ lm için üçolayacağın söylüyorsa u, üyük ir adamacadır, a, daa da

köüsü kendni kandırmadr Zra u durumda u yönemen, kedmni asla çevremeyecekr

Fm Tasarm v Snao

Alan lk admdan mn mamanmasna kadar eçen süre çinde

yönemen o kadar çok nsanla kaşıaşr, o kadar üyük zolukarla

aa azen çözümsüz özüken sorunlarla karşılaşr k! Sankiu lme rişme nedenini gözden kayemesini sağlayacak üün

koşuar azırdır

Benm içn sarım sorununun en önem yan onun çocksu

k çmn korumakır Bu sarmn orya çkmasndan da, çalşmayı uyarmasndan da, yalacak lmn simges omasından da çok

daa önemidr Çünkü sarım, yamn eaş çnde derek ozlma şek ozukluğuna uğrama ve yok oma edd aındadr

Tasarmn ik oya çkışından son koyanın elde edlmesine

kadar, mn yolu saysız engee kaldr Ve urada söz konusu

oan yanızca m yamcğınn son derece karmaşık eknoojs de

ğl, ayn zamanda da r m erçekleşirmek içn yaracı süreçe

kaklarna aşvurmak zorunda olduğmz üyük insan kaaalğdır

Yönemen oyunclarla çalşmas srasnda rolle ilgii anlayışını

kau eiremezse kafasndak sarmn emen o an denes ozu

lur Kameraman görevini m olarak anayamazsa, o zaman lm



çimse oarak oaanüsü bir biçimde çekimiş osa bie on aşıyandüşüncenin dorlsndan sapış or yani sonç oarak büünseiini yiirir

ana yönemeninin ösünü kabaran en meşem dekoare yapıar, eer ynemenin ik projesinde beirenen eme dürüeri yansımıyorarsa, mi bozacak aa başarsıa neden oacakır Ve eer bir beseci yönemenin deneiminden çıkarak m müziini kendi bidii ibi yaacak orsa o zaman min erçeken ereksindiinden bambaşka bir şe oraya çıkacak e ana düşünce erçee dnüşüülememe eikesiye karşıaşacakr

Hiç abarmakszn söyeyebiiriz ki aı er adma yönemensenarisn ne yazdı oyncn ne oynadı kameramann neçekiii e nihaye krcnn mi nası kesip yapışırdın özemeke yeinen sa bir nık oma ehikesiye yüüze eir Zaenicari fbrikasyon yapımarda da b eneike böyedir Öye drmarda yönemenin ek örei m ekibinin ek ek r üyesininprosyone çabaarım eşüdümemekir ısacas nsaın kasnda bir kere şekienmiş düşünceerin daımaması için öserdii büün çabaar, sradan yapım düzenye çarpşında kendi öemeflmde ısrar emesi odkça ordr Yönemen ancak ana üşüncesindeki zei e canı koryabidii akdirde başr saayabiir

Hemen başan söyeyeyim enao benim için içbir zamanöze bir edebi oarak deer şımadı Asa! Bir senao ne kadarflmselse edebi başar saama md o kadar azdır B yönüyepek çok yaro oynd frkı bir konma sahipir Ayrıca erçek bir edebi eeri oan r m senayosna büne kadar çrasanmamışır

Asna, edbi yeenee sap bir insann, maddi eeer ariç ani aka hizmee· senaris omaya kakını içbir zaman anayamadım Bir yaar yazma Fimse örünüere düşünmesinibecere birisi ise yönemener ordsna kamaı Çünkü düşünceasarım e bnarn bir me dönüşürümesi ebeeki bir yaracı



yönetmenin soumulu aanına girer, başa türlü çeim çalışmala-r doğru dürüst yönetemez

Tabii i yönetmen, s s da yapıldğ bi1 endine yan bu-duğu ir edebiyatçn yardm steyebilir Bu durumda edeiyat

adam, senaonun iinc yazar olara edebi temeln oluşturulma-sına baştan atlr. Tabi, yönetenin l slağım paylaşmas veonu yaratcı bir şelde geştirme, yönetmene brlite ararlaştır-dıları doğrutuda zengnleştirme yeteneğn aybetmeden bu tasağa tamamen boyun eğmesi oşuuyla.

Bir senao, edebi br esern bütün güzeliği ve büyüsünü ta-

şıyorsa, o zaman düzyaz olara almaya devam etsin Anca eğerbiz, bu eserin her şeye arşın, gelece flmimizn edebi temeinoluşturmasını istiyorsa, o zaman önce bu metni bir senaoya dönüştürme gerer, yan flmin çeilebilmesni sağlayaca gerçebir temele Ama zaten burada elimzde tuttuğumuz mein çotanflmse bir eşdeğere avuşmuş, üzernde çaşımş, yen bir senao

olacatrBir senao başından itbaren fmin ayrıntı br proje tanımla-ması se, yani te içerdiğ şey, neyn nas çeileceğ se, o zaman daeimizde tuttuğmuz şey, yapacağımız fmin br tür tunağındanbaşa br şey değdr ve edebiyata gene uzatan yaından hçbr gs yotur

İ gösterim senaosu, çevrm çalışmalar aşamasında açıçadeğşlğe uğrarsa (tıp benim hemen hemen her flmimde olduğugb), o zaman da mutaa ana halarını ytirr ve bundan böyle yal-nızca şu ya da bu flmin öyüsünü mera eden uzmanlarn lgsini çe-er Sürei değşiliğe uğrayan göstem senaoar anca snemaeserlenn doğasını inceleyen araştırmacıarı lgilendrebiir, ama

asla bağımsız bir edebyat türü olma iddiasn taşıyamazKusursuz edebi bir biçim almş bir senaonun te işe yaradğyer, yapımcıy yapacağmz fmin rl bir yatırm olduğuna ina et-me aşamasındadır Tabii böye bir senao açıça tra etmelyimyapacağımız flm içn hiçbir gvence ouşturmaz Sözümona "iyi se



naolara dayanılarak yapılmış düznelerle kötü lm blyoruz Ter-s de ay şeklde geçerldr. r senaonun üzernde çalışlablmes çn önce kabu edlp satın alınması gerektğ de kmse çn br sırdeldr u çlışmayı yrteblmes çn yönetmen ya kends yazablmel ya da yardımcı yazarlarla, edebyatçı dostlarıyla yakın br şbrlne grerek onların edeb yeteneklern ustalıkla gerekl yöneçeke blmeldr ab bütün bu söyledklerm yönetmen snemasının gerektrdğ çalışma bçmleryle lgldr.

Eskden çerm senaosunun üzernde çalışırken yapacağımlmn görüntern en nce ayrınılarına kadar kamda canlandırmaya çalşırdım ugn se, daha çok önümüzdek sahne ya da çek-m kabac gözümün önüne getrmeye çalışıyorum o kadar Çermaşamasında olabldğnce doğaçlamadan daranablmek çn bu şa-tır Çerm yernn dış koşullar setek genel haa, oyuncularnruhsal konumla ben bambaşka değşk e umuadk çözümleraramaya teblyor Hayat her zaman ayal gücümüzden daha zen-

gndr. u yüzden çerm çalışmalarına hazırlıklı aa hçbr konuda koşllanmadan gelme görüşünü gderek daha azla benmsyo-rum Çektğmz sahnenn genel aasınn etksne kendm açmake mzansen konusunda daha özür daranmak çn bundan dahaydalı br yöntem olamaz. Eskden çekeceğmz epsodu öncedenyce çme sndrmeden sete gelmezdm. Artık bu tür slaklarn ço-

zaman haada kadıklarn hayal ücünü kurutuklarını düşünüyorum

Proust'un söyledklern anmak yarar ar:

Kilise kuleleri o kadar uzakta gibi görüüor ve biz saki ola

ra o kadar az aklaor gibidik ki birkaç dakika sora taMartiville Kilisesii öüde duruverie çok armtmTam öüde buluduğum bu kilisei kulelerii biraz evvelufukta serederke ede o deree heeaa düştümü şimdialaamor edeii araştmak meburieti baa adeta st



r verirdu. Kımıldaa çigileri aısıı kafamı içide sak-lamak ve artık düşümemek istirdum

edi kedime itiraf etmemekle beaber, Martiville kuleleriiardıda ve içide gizlee evhei bir ümledeki güze adı-rır bir şe lduğuu sezmiştim zira bularda aldığm h, şim-di, bede birer kelime, birer söz şeklii almıştı. Heme, dktr-da kağıt ve kalem isteerek ve arabaı sarsıtılarıa kulak asmaarak sırf vidaımı rahatlatmak ve heeaıma sadık kal-mak edişesile srada pek az değiştirip düzelttiğim şu küçük düzazı parçasıı azdım . . . ir daha bu satırları hiç amadım. Fakat dktru arabaısıı Martiville pazarıda satıaldığı tavuklarla dlu sepeti aı başıda, buu azıp bitirdiğm ama içimde öle bir seiç dumuş, bu ilk taslak bei çakuleleride ve buları ardıda glee şeleri keşfetmeküzüüsüde öle bir kurtarmıştı k i, saki umurtlaa tavuk-larda biri de bemişim gibi avaz avaz şarkı sölemee başla-

dım.

Aynı şey benm de başıma geld. Ylla boyuna peşm bırakmayanhuzurumu bozan çoukluk anılaımla lgl görnler brden daldlar Çok uzun yllar çnde oturduğumuz ve yllardır dzenl br şe

klde ryalarıma gren evmn ryasını gömez oldum unlaı burada anlatma tab k aele davranmış oluyorum. Kendm unu-up ayı tamamladıkta sonra başma gelenler sıralamaya başladım

Br zamanlar yan bu lmn çekm çalışmalarna başlamadanyıllar öne bana a veren bu anıla kağıda dökmeye karar vermş-

tm hemen br lm olması şa değld r keresnde de savaş yllaında evlen boşaltılmasıyla lgl br öyk kaleme almak stemş-tm aser eğtm olayı ana konuyu oluşturaaktı Ama bu konunun uzuna br öyknn ya da vell ağırlık noksını oluşturamayaak kadar önemsz olduğu orta çıktı en de azgeçtm



A Ek b kbı kııı kurşıasl n Lnd'nn mlr

Ama çocukluğmda beni bu ei etk\leyen bu öykü bana ezit t-seydi, anıarmda yaamayı sürdürdü en sounda da lmimi kçük bir episodu oara yerin adı.

Nihayet o sıraar "Beyaz Beyaz Bir G�n adn aşyan Aa-nın i geiiri senaosunu eide tutuğumda irden me ig i her şeyin kafamda son· derece muğak olduğunu rk ettim. Budeni hazmedmediğim ağt dolu bir as ve nostajik bir çocukuközlemiyle yüklü lmse ir anyı çekmek istemiyordum. Bu senaoda, yapacağımız lme gii bir şeyer eksiki önemi şeyer, bunu

açıkça seziniyordum; ik de senaonun aşına oturup üerindeonuşmaya aşadğımızda gerçekten de oda mn ruhuna enzer hiçbir şey yoktu ve m boşlukta bir yerde yüüyordu Bu msat lirik anılar yğnı düzeynden kuaracak yapc ir düşünce buma zor:nluuğu atk hiç p eşimi bıramıyrdu



Ve bylee orya yen bir geştirim senaosu çktı: Çoukuğa at epsodla arasına annele yapaağm otantk syeş blümeri yeeştreektm Geçişin iki bener (anatıın ve annesinin)

karaş burada yü ye gereeki, seyiriye de değşk kuşakardan geen brbrine yakın iki san anıa değişk açardan sunumuş oaktı Bu sayede lgiç beklenmedk ve pek çok açıdaned keiriemeyen br ek ortaa çıkardı Bundan bun deei

onuç ne oursa olsun bu odukça doaysı, hatta bra da kaba

kompoisyondan uaklaşarak searyoda anemle konuşmanın ngrldüğ yererde bunu oyulaştrmış olmamdan doayı hiç pişmandeğm Çünkü her şeye karşın kurmaa ve begesel geerin akımdan geçirdiğm gbi organk oarak brbirne bağanmayaağı hissetmştim Bu ki ge brbriyle daha çok çatışma halindeydi ve onlarn kurgusu bana salt biçmse spekülat ve deolojik br breşim

miş gibi geliyordu, ya son deree şüphe br birlk Bunun nedenher ki genin de birbrindn uak maeme tasaklarya beirenmesydi Değişk germ atındaki rkı amanar s konusuyduKonuşmanın begese kesinikek gerçek ama ie yaarn kurmaa youya yeniden ürettği aıardan ouşan epsodardak amanAyrıa bütü bunarn Jean Rouhu ma vrt sine beneme

olasılğı vardı k, bunu da hiç istemiyordumBçm boukuğuna uğramş el amandan gerçek begese

amana geçişer bana her aan son deree şüphel sradan ve oldukça tekdüe gemiştir Tpk masa tes gib

ki ayrı demde çekimiş n kurlanmasına karşı çkmakla kurmaa ve begesel malemen kurglanmas esas oarak oanaksdr demek steiyorum Aksne anma ellikle Aa"Hann Olayarı b egeselerinden yapan alınlara sinema sahneler arasnda son deree doğa güken br karışm elde edimişiO kadar doğa k çoğu kmse ya eklenmş begesel bümerinbenm ramdan "belgeendrimş" yan sahte oldkarı kansın-



B ü d0ğl bi büünselik sğybimemin tek nedeni ei-me geidiğim on deece değeri hber progm mzemesiydi

Soet ordurının iv Gölünden geiş shnesini buln8 dek

rce mere m syetmem gereki Korkun bir shneydi, ben-n dh öne hi rstmmıtım. Genede, cephe hyındnnr ok sunuln bu begeseer niteik ork pek oğ-nüsü syılmk snelemeerdi Bunr, geeğnden z pnın, geenden z onikliğin sezinendiği göstei ekimeri olurlrd d k Bün bu köü kşımdn büünlemiş bir zmn dy

gsu ytm onğını bir türü bulmıyordm Am birden biroy, dğusu bir episod ykdım; zmn, yer, mekn ve ey-lem biği iinde on (er progrmlınd biry gemesimümkün omn şeyle) ve 193yındki ileeyişin drmtik olyrını gseren bi eisod Ne eşsiz bi mzeme! Uzunc bir gözemiin u kd ok lm mzemesi "d edilsin! İnnımz bir şeyBrden nüme bu insnlr glerini şn insnlıkdıı bir my-l ösiy ükeniş korkun ve rjik bir kderin b kurbnlrı ık-ığınd onik lirik bir n olrk blyn mimin merkezini, k-nını ve cnını bu episodun olutuğm hemen ndım.

Önmde insnı ssn ge ve dmiklike bir görünü duu-yodu Ve m d bu, kişisel olrk beni zlsıy igiendiiyo, be-ni en gizi ynımdn ykıyordu . . Goskino bkın benden md bu shneyi mmı istemesi de ok mı Bu öntüer sözü-non rihi ierleme"nin hngi cr ve zorlukr phsın edeedidiğinin ık knıryd. Verilen syısız kurbn "ii ieleme" de zen bunun üzerine kurul deği midir? Bu cırın lm-szlğın innmk kesinlikle olnksızdı. Bu mzeme ölümsüzüğüdie geiriyQrdu ve·Arseni Trkovski'nin iiri bu episod belli birereve sğyor de mmyord Bu sinem belgeseineoğnüsü duysl bir g kn eseik sygnlk bizi ok ekile-mii. Bu ylın ve ksusuz bir biimde espi edilmiş, bir lm eri-di üzeinde donduumuş gerek b üzde alzca gerçekliği kp-as olmakta bir ada kmışt. iden khrmn�ğın ve kh



manlığın bdlinin bir görüüsüe dönüşmüştü nanımaz bir bdlin ödndiği aihi bir dönüşüün görüntüsün dönüşmüştü uşkusuz, u malzmyi flm çkn son drc ytnkli bir insan ol-

maı! Bu görününün bu kadar büyük bir ac rip bizi drindn t-kimsiin bir ndni d yanzca insanlaı gösrmsiydi Byazdüz bir gökyünün altında dizlrin kadar çamura bata çıka ilrlyn insanlar ta bataklığın uk çizgisiyl birlşiği yr kadar Oradan bir daha gri dönn hmn hmn hiç olmadı Bütün bunlar,fm şridin spit dilmiş dakikalara özl bir çokboyutluluk d-

rinlik rmiş sarsılmaya, kahasis yakn duygların uyanmasınayol açmıştıBir sür sonra, bu malzmyi cphd flm çkn kamrama

nın çrsindki oayarı şaşılacak bir duyarııkla tspit ttiği ogn öldüğünü öğrndim

Aa için limid yalnızca 4 mtr, yani on üç dakikalık bir

çkm sürsi kaldığnda fl daha ortada yoku Tasarlanmış çkilmiş oan yanzca anla4nın çocukluk anılarıydı Ama bu anlar daflm bir bütünlü sağlayamıyordu Film, ksin yapısına ancak biz,anlatının örgüsün anlatıcının kndisini kama fkrin glinc kauştu Bu n sarımda n d snaoda öngörülmüştü

Anlatıcının annsi rolünü oynayan Margarita Trçoa'nın ça

lışmalarından çok mmnunduk Ama, ilk düşünüdüğü şkliyl urolün Trçoa'nn olağanüstü ytnğini iyi yansıtmadığı izlni-mindn d kndimizi bir türlü kuramıyorduk Sonunda yni pi-sodlar klmy karar rdik Trçoa ikinci ir rol daha üsndi Anlatcnın karısı rolünü V ancak ondan sona kurgulamadaanlatıcının gçmişin ait pisodarı şimdiki zamanıa içiç gçrm

görüşünü bnimsdktnkli yardımcı yazar Alksandr Mişarin il ka kaya

rip önc yaratıcı uğraşın sttik ahlaksal tmi hakkındaki programlanmış göşlrimizi yni pisodarın diyaloglarında uyglamaya kalktık Ama nys ki, sonradan bundan azgçrk bu düşünc



!erden bzılarım göze çarpmayacak bir şekide -umarm-min bütünü içind vermeye çaıştık.

Aa aslında nasıl outunu anatmaktaki amacım senaryonun benim iin nası hassas, her zaman eğiştiriebiir ir yapıya

sai oldunu ve lmin ancak bütün çaışmaar tamamen sona erdikten sonra meydana çıktığını göstermektir. Senaonun esas görevi düşünmeyi uyarmakr ve ben son ana kadar min başarsz oacağ duygsundan bir türü kurtuamam .

Ancak özeike Aa üzerineki çaışmar sırasında yaratcıık öçüterimin azıarının oağanüstü berrakıkta ortaya çıktğım

da beitmeiyim. Daa önceki mer üzerinde çalışırken yeni şeyekediğmiz çevirim şasnda pek çok şeyi genişlettğmiz omuştu, em de bu le�in kompozisyon olarak çok daa beirgin senaryoara dayanmaarna rağmen Ama 'ya başadğmızda bilinçlioarak bu mi önceden prograamak istemedik. Burada çekimçaışmaar sırasında oyuncala iişki kurar dekorar yeleştiri

dışçekim mekanlarım "canandırırken" bir min nasıl kendiliğnden bir düzene kavuşacağı görmek benim için çok daa önemiydi.

Bu yüzden elimizde görse oarak biçimendirimiş bir birimolarak erangi bir çekim ya da episoda igii beirli bir tasağmzyoktu Heimiz gene omı kokuyor sette deral görüntüye dö

nüşmeyi bekleyen ruhsa konuma algıyıp keşfediyorduk Çekim çaışmalarından önce grebidiğim tasarayabildiğim tek şeykendi durumum me çekiecek sahnenin içse· geriim özeiğ veaktörerin rusa konumu ile ilgiidir Ama bütün bunar dile getirmemi sağlayacak biçim enüz kamda şekienmiş değidir Sete gider ve bu duumun bir m şeridine nası kaydediebieceğini kesin

olarak kavramaya çlışırım Kavradığım an a ekmeye başaAada anlatıcının çocukunu geçirdiği eski ev teması varanlatıcının doğduğu annesiyle babasının yaşadığ bir bin Zamanın çarkları altnda yıkımış bu evi eski toğraara bakarak aynenyeniden inşa eik, m kr yı önce durduğu yerde eski temeeri



üstünde yenden yükselttk Gençliğn o yerde o en içinde geçi-ren annemi oraya getirdğmzde gösterdiği teki benim en cüret-kr beklentilerimi ble at. Annem hemen geçmiine döndü. e i-te o zaman doğru yolda olduğmuzu anladım v onda, m da bi-

zim fmde ide etmek stediğimz duygla uyandırmıtı . . .. . . in önünde br rla vardı. O zamanlar evle komu köye gi-

den yol arasında bir kara buğday tarlası olduğunu hatırlıyorum Kara buğdaylar beyaz beyaz çiçek açtığında çok gzel görünür. Tarlayıade karla kalıymı gbi gösteren beyaz renk anılarıma, çocuklukgnlerimn en belirgin en teme ayrıntsı olarak ilenmitir Ama

br çekim yeri arayı içinde oraya gittiğimizde tek br kara buğdaynesine bile rastlamadık. Kolhoz çiçileri buralarda yllardan beriyalnıza yona e yla ektiklerini söylediler. Oraya bizim için karabuğday ekmelerini rica ettiğmizde ısrarla buada kara buğdayın ye-timeyeeğni torağın bunun için hiç uyg olmadığını söylediler.Ama biz gene de tehlikeyi göze alarak butoraklardan bir arça ki-

ralayı kara buğday ektiğmizde kolhoz çiçilerinin hayret dolu ba-kları arasında buğdaylarmız dol dolu flizleni boy verdi. Baarı-mızı iyiye yorduk. Bütün bunlar, aynı zamanda da anılarımızınöemli bir özelliğini zamanın örtüsü atından çkabilme yetenenisegiliyordu. e flmin konusu da ite tam buydu temelinde yatandüünce buydu.

Kara buğdaylar çiçek açmasayd flm ne olurdu bilemyorum . . .çek açması benim için o sıralar ne kadar da önemiydi!nın çaımalarına baladığımda ister stemez u dünce

aklıma takıldı kaldı İnsanın ciddi bir biçimde kendini adadığı (hemen miyon la etmemek için doğru dürüst bir flm yalnızca sıradan bir çalma değil senin kaderini belirleyen inan davranıının

bir elemir. Bu flmde lk kez, hiç çekinmeen doğruan doğruyabenim çn en önemli, en değerl ve en özel olan eyden söz etmeyeaar vermitim

İnsanlar yı gördükten sonra bu flmin ardında ielenmi gizli ve rklı herhangi baka bir gaye yatmadığna onları ikna



tmk çok gç old Filmin grçği söylmktn başka bir amacı omadğını açıkamaya çaışığımda hp kşkya karşıandım, insanlar haya krılğna ğrad

Baz syircilr için b açklamaarım grçktn d pk tmindici omadı Gizlr, simglr gayr pşind koştar drdarÇnk onar msl, görntsl şir alşk dğildilr; ki b da bnibyk haya kırklıına ğrat

Syircirin tpkisi byd Msktaşarım is stm çlandlar' drst omaya davt drk bni, yanızca kndim ilgii birlm ypmaka sçladlar Bizi krtaran bir tk şy olmştr B çaışmayı syircirin d n az bizim kadar önmli bacağ iacı.Film canımdan çok svdiğim v çok iyi ndğm insanarın hayatarm ynidn canandırmak amacnı şyord Kndisi için dğrliolan insanların hakkn ödymycğni, kndisin göstriln svgiyi vrin onca şyi hiçbir zaman grğinc karşılayamayacağmdşnn bir insanın çktiği acıları anatmak istiyordm B insan

onlaı ytrinc svmdiğin inanıyor v b onn için grçktn acıvrn, katlanlması zor bir dşnc

İnsan çok önmi gördğ şylr hakknda konşmaya başladm söyldiği v savndğ şylr göstriln tpkirdn çok tkilniyor N pahasına olrsa osn anlaşamamakan kornmak istiyor Syrcilrin lm n gibi bir tpki göstrcklrini ndişy

bkiyordk V hr şy karşn, inanımaz bir istkl onların manamalarını bkiyordk Daha sonraki oaylar bklntirmzidoğrladı B kitabn başında vrdiğim syirci mktpa b konda oldkça açkayıcıdır

Aaa bndn dğil bana yakın olan insanara karı dugularımda onara oan iişkimdn ç tnmyck anlayışmdan,

ama aynı zamanda da onara karşı işdiğim v hiçbir zaman dztmycğimi dşndğm gnaharmdan v başaısızlğmdan söztmk istmiştim Karamann, için dştğ ağır bhran sasnda n inc ayrnsına kadar hatırladığ olaylar ona ac vmkon içind bir özlm bir hzrszk yaratmaktadır.



Bir tiyatro oyununu okuduğumuzda onun anlamı çıkarabiliriz. Bu anlam, rkl sahnelenmeerde rkl şeklerde orumanabir. Ama oyunun ana aar aşn beldr Buna karşn senaodan yaplacak lmn ana atarn okuma mümkün değdr

nao mle brlkte öür; ve diyaogar edebiatn amış bile olsa sinemann özü itibarya edebyatla hiçbr ilgis yoktur Br sahneeseri edebiyatn bir parçasıdr çünkü düşünceler özellklern diyaoglarla die getiren karateler tarandan canlandrır Diyaog iseedebiyattır. Sinemada ise diyalog maddi yapnn parçalarndan yalnzca birdr.

Br senaoda edebiyat ya da düzyaz olma iddiası taşyan enufak bir nokta bie lmin oluşturulma süreci içnde karar ve turlbir bide ayıklanmalı ve yeniden lenmedir Edebiyat sinemasanat içnde ertmelidr Ksacas lm mamlandıkn sonra orda edebiyat diye bir şey kalmamaıdr Fm çaışmalar sona erdkten sonra geriye kaan yalnzca bir kurgu listesidr ve kimse de

bunu k edebiyat dye tanmlayamaz Daha çok bir körün gördükern bir başkasn anlatmasna benzer bu

Fi Görnsünn Oşras

Sanat yönetmener ve kameraanlara lişkide çkan en büyük güçük onar da tpk ekbn bütün dğer üyeler gb sarımn ouşturuasına yardım eden kadarlara dönüştürmektr Onların pasfkayz veren �mrere at eden grevller değ lmn oluştu

rulmasnda eşt derecede katka oan, duyguarz ve düşünceerizi paylaşğmz nsanlar omalar çok önemidir. Ama bazensöz geimi br kameraman kafadar alne getrmek çn adeta brdiploat olmak gerekir Hat bunun için yönetmenin sarmnnhai amacn sonuna kadar sakayarak kameramanın kendi görüşle-



ne en uyun kaera çaışasını yrütesn sağaası be erekebilir Zaan zaan beni kaeran doğru yoa çekebilekiçin sar tüüyle izeek zorunda kdğ bie ouştur Bukonuda olaris dahi bütün llerii çeken kaeraanı Vadi

Yusov le iii son derece anlalı br an varYusov nın senaosun okudukn sonra bu lde çaışayı redde. una neden olarak da ln kendsne ahlaken tseecek kadar otobyork özelkler taşıasını österdi Ayca anlat rzının bütününe haki oan aşı lirik vuruaa osun yönetenin yalnızca kendinden bahsete arzusu olsun (daha önce de

ğndğ esektaşların aya östrdkleri tepkere bir örnek) bunlar kabl edeeyeceğ şeylerş Yusov kend açısndandürüst ve doğal davranıştı. eli ki ben davranışı erçekende ütevaz oaktan çok uzak örüyordu onraa başka birkaeraan Geor Rerber randan aandıktan sonra Vad Yusov bana şu itraa bunakn da çekned "Çok üzü

nü Andrey bu senin en ii in!" u sözlerin de saii oduğunu sanırelki de ben özeke Vad Yusovu çok uzun zaandır tanı

dığı çin daha kurnaz davranal tü asarıı ona açak yerinesenaoyu ona böü böü okutalıydı Aa kendi zeekarkadaşarıa dpoası uyulaak bana zor eiyor

Buüne kadar yaptğ tü eride kaeraan beniçn çok öneli ouştur her zaan en yakn yardclardan brdir r l üzerinde çalışırken dğer çalışanarla aranda yalnzasık bir bağ kurak yetez özünü ettiğ diploası erçekten deerekl aa işin doğrusunu söyeek erekirse bu örüşe ancaksonradan" salt kurasal açdan varabildi Pratikte hiçbir za

an brikte çalıştı insanlardan hiçbir şey zleedi Ta tersne ekbz her zaan brbrne bağlı kadarlardan ouşan birtopluk oldu Çünkü tü ekp orak bir "kan doaşına sahpişçesie brikte çaışadığı sürece doğıU düüst br l ortaya çıkaz



A çektiğimiz sıralarda hep birarada kalmaya çlıştık, brbirimize bildiklerimzden ve sevdiklerimzden değer vedikeimizve neet ettiklerizden söz etk. Ve hep birlikte mimizin geeceğ üzerinde hayallere dadık Ekip üyeerinin çalışmada oynadığ

roün büyüküğ ya da küçüklüğü hiç önemli değildir Besteci Artemyev, örneğin bu lm için çok az melodi yazdı ama lmde onunkatkısı iç şüesiz ötekilerden az olmadı, çünkü o olmasaydı lmkesinlikle bu son şekini lamazdı.

Evin eskiden durduğ yerdeki dekor çalışaları niayet tamamandıında tüm lm ekibi saahın erkn saatinde oraya gide

rek güneşin doğmasın beklemeye başladı: Yörenin özellikerinealışmak, gnün değişik saatlerinde değişik havalarda adığı şekli anımak isyorduk r zamanar bu evde oturmuş ve bundan yakaşık kırk yıl önce burada gneşi doğşunu ve batışını, yağmuru vesisi yaşamış o insanarn neler ssedebileceğini anamak istiyordk Evden yayılan avadan ze anlardan o kadar etkilendk

ve birikteiğimiz o kadar gçlend ki çalşmamz sona erdiğinde cnımz hayi sıkkındı İşi btirdiğimzin rkına bie varmamıştık Oderece birbirimize bağlanmıştık

Ekibin kafaca birğnin de son derece önel olduğ oraya çıkmıştı Buran anarında (birkaç kere başımzdan geçt) örnein kameramanla görüş ayrılığmz çıtğında perişan oluyordum Hiçbir

şeye el süremiyordum bazen gnerce çaışamadğız bile oluyordu Ancak bir tür anlaşma sağlandıkn, yeniden dengemize kavuştuktan sonra yeniden işe koyulabiiyorduk. Kısacası bizim mimiz oluşmasını sıkı br çaışn� planına ve demir gibi bir disilinedeğil, ekibimizn genel havasına borçludur Ve bütün bunlara rağmen gene de işimzi vaktinden evvel bitirebildik

Fi çaışası er tülü yaratıcı yazarlık çalışmasında da oduğ gibi dışsal görevlere değil kendi iideki görevlere göe yöendirimedir İdari ve yaımcıık göreverine gerektiğinden' zla önemverilmesi kaçınılmaz olarak çalışma süratinin düşmesine neden1ur. ir düşüncenin gerçekleştirimesinde çaışan insanar rklı



Böle Çqll Ö eç Bi Ka

kaıakterlerde, yaradılış ve yaş osalar da aynı heyecanı payaşan tek bir ilenin fetle olmayı başarrlarsa dağları deirebililer.Böyle bir topluluk samim yatıcı bi otm yaratılabidi dirde şu veya bu düşüncenn in kaasında çıktığ kimin şu yakın çekimden ya da olağanüstü ışık oyunlaından soruu olduğubir nesneyi zel bir açıdan çekme düşünesini ilk kmn oraya atığıson derece tali kalır Bu yüzden de kaeramann, yönetmenin yada sanat yönetmennin hkimiyetinen sz etek son deree aasıır Bir sane le ekildiğ an ak organi� ir üşmüştür yi aık her türü kişise hırs e kenini beenmşlik odanslnp gtmiştir.

Somu olarak A'y ele olursak öünde kenine ybanı, son der: ö ü· asaım kend tasarınymış gbi benimse-



ye bilmesi için tüm ekibin göstermek zorunda kaldığ anlayşın derecesini hesabetmek acaba mümkün müdür? Üstelik de bu öyle bir sarımdı ki ben bile arkadaşlarıma or aktarabiliyordum -belki deseyirilerden bile daha zor. Ne de olsa ilk gösterm gününe kadar se'iri çok uzak bir kavramdır

Ekibin, senin sarıına gerçekten özdeşleşebilmesi için bazıengellerin aşılması gerekir Bu yüzden Ana mamlandığında hiçkimse lmi benim ailemin öyküsü olarak ele almaz olmuştu çünkübu arada geçen süre içinde bu öykü rklı insanardan oluşan koa

bir grup randan paylaşılştı; ailem garip bir şekilde genişlemişti

Bir grup yaratma süreine bu kadar canla başla katld mı teknik sorunar kendiliklerinden geri planda kalr Kameraman ve sanat yönetmeni bu lm için yalna çok iyi bildikler daha doğrusukendilerinden talep edilen şeyleri yapmakla kalmadılar hayır, her

seferinde mesleki bilgileri daha da aşmaya çalıştılar Yalnıa yeterli olan yapmakla kalmadılar mutlaka gerekli gördükleri şeyleriyaptlar ve bu örneğin kameramann yönetmen randan yaplanteknik önerileri uygulamaya koymasından çok daha zla bir gayretgerektiriyordu Gerçekliğe bağllk dürüsük anak bu koşular altında gerçekleşir Seyir dekorları anlandıran şeyin insan ruhu ol

duğundan bir an için olsun tereddüt etmemeliFilmde canlandırma sorunarı arasnda bii ki renk ögesi de

önemli bir yer tur İnsan renn gerçek duyguların beyaz pereye sadk bir şekilde akrılmasın oldukça güçleştirdiği ogusu üzerinde muaka bir kere oturup düşünmeli Sinemada renk her şey öne ticari bi taeptir estetik bir kaygıyla alakası yoktur Tek

rar tekra ahbeya mee e almasınn siyahbeyaz lmlerden bir türlü vazgeçilememesinin nedeeinden biri de budur

Belli niteliklere sahp bir rengi kaydeek olojik ve hbilimsel bir nomendir ve genelde insan buna pe ikkat etmez Geede yanızca kopya kaitesinin mekanik bir sonu olan çekiin



resmsel özelği canlandrılan olaya aşılmas gereken ek br sıradalık getirir, tabii eğer haya bağlğa değer veriyorsa.

Rengi olabildiğince tarafszaştrmak, rengin seyirciler üzerinde aktf bir etki yaratmasın engeemek gerekr Tüm özellkleriyle

rek bir çekmdek hakm öge halne gerse bu yönetmene kameramann seyircy elemek içn görse sanatardan eieyc yöntemer ödünç adıkarı gösterr Elle tutuur prosyonece çeklmiş vasat lmlerin alanış bçii bugn her şeyden çok "lksbaskıl renki dergilern algış bçmlerine benzemektedr Rekl toğraar acaba nereye kadar yeterl bir ide gücüne sahir?

Belk de rengn aktf etksni monokron sahneerle karıştırarak rasızaştrmak ve böyee renkğn getrdği etkyi yumuşatarak azatmak daha doğru br yöntemdr Kamera asnda yanzcagerçek hayatı lm şerdnde tespt etmekle yetinr de bze bu renkgörntü neden her sernde yapay, hat yan geir? Bütün buna bnce tek neeni rengn mekank bir bi

yen etimi

sırasında sanatçn kendi tavr açğa çıkaamamş olmasdır natçı şekiendrme roün elnden kaçırmış doaysıya bu alandaseçme yapma oanaı ytrmştr Özün br geşme mantığına sa-hp oan renk partsyon eksk kalmş teknk sreç sonucunda yö-netmenn elnden aınmıştır Gerçek dünyanın renk unsurların b�inçli br seçime vuruamak da aynı şeklde imkansız hale gemiş

tr İnsana tuha gelebilir ama biz çevreeyenünyan renkl omasına karşın syahbeyaz mn görüntüs ruhbilmse doğa ve şirse gerçi çok h ve bu yüzden esas oarak görmeyedayalı br sanatın özüne çok daha y uyar

Asna bakılacak olursa as rnkli m renkl lm teknolojisyle bizzat ren asndaki çatmanın br ürününden başka bir şeydeğldir



Sinema Ouncusu Üzerine

Bir lm çekerken, oyuncuların çkardklar oyn da dah her şeyintek sorumlusu eninde sonunda benm Tyatroda ise oyuncununoyun boyunca roü ve işlev açısından taşdı sorumluuk çok daabüyüktür

Fim çeki için çekim yerinde boy gösteren br oyuncu için yö

netmenin kafsndaki sarımn tümünü bilmesi zaman zaman za-

rarlı bie olabiir Çünkü tek tek her bölümde oyuncuya olağanüstübir özgük nımasına karşın (tyatroda böye br özgüün sözübile edemez) roün kendisini esas olarak yönetmen şekillendirrRoü oyuncunun kendis şeklendrmeye kalksa, sarımda öngörü-en ve eylemerini belieyen olaylar karşsnda içnden gedğ gibi,

binçsizce davranma rahatlığını kendi eleriyle yok etiş olur. Bir

ynetme ncusunu istenilen duruma sokare yalış bir not·nın araya sızamasına çk dkk e zorundadr Sinema oyun-cusu çok çeşitli yolaa gerekl olan ruh aline sokuabilir. Bu, dışşartlara ve brlikte alışılan oyuncunu doasına göre deişir Asında oyuncu kendini oynamayacak bir uhsal durum içnde bulmalı-

dır. Bir insanın ca sıklıyors bunu çok zor saklar. Filmde de buböyledir: Çekmde başka bir yere akrlamayıp öıbas da edeme yen bir ruh hai bütün geçekiiğiyle sergilenmedr. Tabi k rolerbölüştürlebir Yöneten, mi tipleri için bu "haerin dökümünü yapar, oyuncu la da bun ları oynar y a da ah dcğ

ı�

n

çekim sı-rasında kendier bu hln çne sokaar. Ancak sete .rJan

bütünleştirmek oyuncunun yapabileceği br iş değidr Bu yüzdentiyatroda osa yapacağı şeylern aynısını yapmaka yen.

Kameranın objekt karşsında oyuncu o a dramatüık ko-şulara uygun bi Gnk ve olay içine omaıdır Yöne-

me! onradan söz konusu kopyaları eline aldı , onara sankouncu sahden kamera önünde duruyormuş gib yaklşır. Sonrabunarı sanatsal amac doğrltusunda kurgular



Tabii ki sinemada, tiyatroy çok etkileyici kılan oyuncu seyirci

arsındaki dolaysız ilişkinin çekiciliği kaybolmakdır. Bu yüzden

de sinema hiçbir n tiyatroun yerini alamayacaktır Buna kar

şın sinema sanatım da ayak tun aynı olay beyaz perdede istenil

diği kadar yeniden yaşatma olanğıdır. Sinema doğası gerei ostaljiktir. Tiyatroda ise hareket vardır gelişir iletişim kurar Yaratıcı

dehanın bambaşka bir ifde biçimidir

Bir lm yönetmeni bir koleksiyoncuya benzer Çekimler kataoğu yıınla kendince değerli ayrını alıntı üzerine inşa edilmiş ve son

suza dek tespi edilmiş bir haya sunar Bu hayatın bir bölümünde

oyuncular ve yaraıkları tipler de yer alabilir ama şa da değilKleist'ın bir zamanar çok doğru bir şekilde beli gibi tiyat

ro oyuncusu kadan heykel yapan birine benzetilebiir Bu yüzden ilham geldiği anda seyircisiyle ilişki kurmakn ok mutu olur Ve seyirciyle tiyatro oyuncusunun aralarında kurdukları ilişki aracılığyla sanatı yaratıp orya çıkardıkları o birlik anındn daha önemli

daha yüce bir şey yoktur Bir tiyatro gösterimi oyuncu yaratc gibidavrandığı orada olduğ maddi mnevi orada yaadı sürece vardr Oyuncusuz tiyatro omaz

Sinema oyuncusunun aksine tiyatro oyuncusu yönetmeni idaresi altında rolünü kendi içinde ıladırmak zrundadır; hem debaşından sonuna kadar. Yani sahneye koyma sarımı emelinde

duygularn ü çzg endisi şekilledirmk zorundadır Sinemada ise aksine bu tür bir yapılandırmaya vurgulamanın seslendirmenin oyuncu randan dağtlmasına kesinikle karşı çıkmaklazım, ünkü oyncu li oluşturacak olan parçala bilemez Oyuncunun tek görevi yaşamak ve yönetmene gvenmektir Yönetmen

onun varlığından lmin konusunu en açık şekilde ifde eden aa

seçr Oyncu kendine engel çıkamamalı eşsiz, ha neredeysnrısal olan özgülüğnü abartmamalıdır

Film çalışması sırasında ben oyuncuları konumaara sıkmamaya özellikle dikkat ederim. Oyuncunun oynadığı bölümü kendibaşına lmin bütünüyle birleştirmeye çalışmasına da kesinikle k�r-



şıyım Ha birbrn zleyen sahnelerde ble bunu yapmaya kalkışmamalıdır. Örneğn,Aakadın kahramanının, çocuarının babasını, ocasın ende sgara r çtn üzene oturmuş ekerkengösen sahnede kadın oyuncu Marga Tereçova'nın senao

nun konunu bilmemes çok y omuşu. Bu sahnede yi oynayablmesi için ek sahnelerde kocasının ona dnüp dnmeyeeğni bilmemes gerekyordu. Oyuncudan konuyu saklamışım yoksa onuugu bir biimde oamaa kalkabilirdi Hayaım canandırdığı, osıraa yarnn ona ne geireceğn meyen anneme ayn ruhsa durumu paylaşmaıydı Bu sahnede Tereçova kocasıyla bundan sonra

ki ilişksinn ne oacağım bilseydi başka ürü oynamaya kakardıherhalde bunu herkes kabu eder Davranışları yanıza başka olmaka da kamaz doğru da olmazdı nbs yüünden çarıılmışourdu ykünün sonuna yaraşır bir evekkl gserrdi HabukMargar ereçova hiç rkına varmadan sankiynemen bile bye semiyormuasına bu sahneye son bir umu şıdı, bz de bunuaçkça hissedebildik Snemada bütün dğer şeylerden kopmuş oarak bu ann ekiğini açıkça ssedeblmelyiz

yuncunun radesne ers gelen şey, ynemenin sırına yükler Buna karşın iyaroda bizden her br sahnedek grününün lse sarımını grmemz isenr. iyaro çn bu doğal ve ek doğruolabilr Yan eğer oyuncu Aa' kadın kahramanının yazgısınıönceden bseyd, bu onun çn sonuçsu alamadı. Bzim çn se,onun bu a, "senaosunu çok şükür bimedğ hayaının gerçekbi parçası olarak yaşaması nemliydi Blseydi, muhemelen umut

ve evekk arasında idp geleceki. Mevcu koşuar alında -yankocasının dnüşünü bekerken- kadın oyuncunun mamen karanıklara gmlmüş kend hayaının sırlarla dolu parçasını yenden yaaması gerekyordu

Oyuncunun maddi-manev, duygusal ve düşünse yapısına uyn olarak yanıza kendine gü oan bir rusl koumu yalnızcakendne zü br bçmde de emesi çok nemdir Bunu nası iyapığ ı k etmez. Bence br· oyuncu, kşiğinn gerçek br par



ças ola beli bir ruh haine sahipken ona başka bir ide rzm benimsetmeye ç hakkmz yoktur Her insan ay olay kendine özg, teki bir biçimde yaşar Üznt ve karamsarlk dolu insanlarnbir ksm "içlerini dökmeye kendieri açmaya çalşrken diğer

bir ksm da aclaryla yalnz kalmak istelerek çok lmde oyuncularn yönetmenin vrarm ve davranş

biçimlerini nas kopya etiklerini gözlemledim Sergey Gerasimovun ekisi atnda oan Vassili Şuşkin de bu böyleydi36 Şuşkinin yönetimi nda oynayan Kuravov da Kuravlovun Şuşkini bir şebek gibi takide kalkştğ pek çok an yakaladm Oyuncu

lara içbir zaman bei bir rol anlayşm zoramaya klkmam ve onlara oabildiğince özgrlk nmaya hzrm yeer ki çekm çalşmaarndan önce temel sarmdan bağmsz davranabilecekerini bana ispaamş olsunlar

Yönetmen de oyuncusunu beli bir duruma sokmadan önce odurumu kedi içinde hissedebilmelidir Doğru roy ancak böye

bulabilir Örneğin başka bir erde çalşlmş bir sahneyi oynamakiçin hiç bilinmedik bir eve gdilmez Buras ennde sonunda içindenmadk nsanarn yaşadğ yabanc bir evdir Ve bu yzden başka dnyalardan gelen insanara kendini ide etmede yardmc olmaz

Bir sahnenin hazraş srasnda yönetmenin en önemi görevi

oyuncuyu gereki ontik inandrc bir ruh haine sokabimektir.Tabii ki her oyuncuyu ele aş şeki başka olmadr rneğin Tereçova lmn senaosunu bimyordu yanzca içinden baz bölmlerioynuyordu En nhayet ona min konusunu da rolnn gerçek anamm da açklamaya niyeim olmadn anladğnda çok şaşrd. Kcas, daha sonra görse oarak btneştirdiğim mozaik parçalar

gerçekten sezgisel olarak maad. aşlanga zor odu Yalnzca bana benimonunyerine bir anamda onun adna" roln sonunda orya ne çkacağm bileceme ias koay omad

n n ma sonua kadar pek gvenemeyen oyuncara da çaşm oldu tn m boyu kendilerini yaplan l



min bağlamından kopararak kendi roerinin yönetmenliğini yapmaya kalkışar. Bu tür oyuncuarı prosyone bumuyorum Benmçin br oyuncunun prosyonel omas için ona anatıan oyun kuraarından herhang birne, en doğal haiye ve her şeyden önce görü

nür bir çaba harcamadan hızla uyalmesi gerekir Her doçamaduruma kendilinden ve biresel olarak teki göstereilmeidirBen yanızca böye oyuncara çaışmay seviyorum Diğerleriyeçalşmayı nlamsız buuyorum nası olsa onar yanızca az çok basitleşrimiş "genelemeer"i oynarlar.

Anatoli onizin ne harika bir oyuncuydu! Ne yazık ki ödü

Yokluğunu o kar hisediyorum ki Margari Tereçva daA çaışmaarı sırasında kendinden bekeneni sonunda anadı ve yönet-

'men kaındaki lağa m alamıyla güvenerek son derece ra-hat ve ha bir oyun çıkardı Bu oyunclar yönetmene çocukarıninancıyla sarııar Ve u güven bana oağanüstü iham verir

Aatol Solonzin gerçekten doğşn oyncuydu sir duar

lı bir inandı kolayca eienir duygual oarak koayca alevenirdi;onu gerekli ruhsa du getirmek hiç zor olmazdı

Geeneksel Snislavski eitimnden geçmiş her oyunu içi sorlması zorunlu addediln bana ise son derece açma gelen nedenniçin ve hangi temel düşünceye dayanarak" sorarı kendierinesormaya kakmayan oyuncuar yeğlerm Tanrıya şükür Anatoli So

lonin ben hiçbir man bu tür soara rahatsız etmedi O sinemayla tyatro arasındaki frkı anlamı biriydi.Ya da lmlerimde sık sık görüen Nikoay Grigoeviç Grinko

gibi bir oyuncuyu ele aaım Grinko son derece ı, asi bir inanve bir oyuncudur Onun dürüsüğünü duyarlılığın ve zengn içdünyasın çok everim.

ir keresinde Ren Clar'e oyuncuarıya çlışmas hakkndabir soru soruduğunda Cair oyuncuaa "çalışmadığın" yanızaonlara ara ödediğini söylemişti Zamanında vyet eleşrmenerinin siklike suçladıkları bu cevap asında oyuncu mesene karşı duyuan büyü saygı gizlidir. En andan mesleğnde gerçekten



us olanara duyduğu dein gven .. Gene de bir yönetmen zamanzaman oyuncu olarak beş para etmez nsanlarla alşmak zorundkar Buna kaşın, Antonon'nin Sündek ya da Orson Weles'n YutQ K'nndeki oyuncuuk çalıması ne mttr! İnan

seyrederken beersiz inandrclğa sahip tplele kar karya olduğu duygusuna kaplyor Ama bu, br tiyatro oyuncusunun alatından temelde rk, yalnzca snemaya özg bambaka bir iknagcdr

Bu yzden Sn boyuncusu Donas Banions e hiçbirzaman yaratcı br çama ne giremedik Çnk Banons "ne

den" ve "nçin" br ey oynadklar kavramadka çlmayan ç�zmlemec oyuncular kategorisine dahidir. Annda, iinden geldiğigbi oynama yeteneği yoktur önce roln kafasnda ekilendirmekzorundadr Tek tek bölmer arasndaki, yalnz oun sahnesindedeği, btn lmde oynaya diğer oyuncuar arasndaki bağlanthkknda ayrntl bilgiye htyacı vardr. Bu ekilde kendini ynet

menin yerne koymaya alr ki bu herhalde uzun yllar tiyatrodaçalmann getirdiğ bir kanlk olml Donas bir sinema oyunusunun bitmi lm kanda caandramayaağ dnesni birt hzmedemedi Ne istedğini çok iy blen bir yöneen bie bazen bunları gerçekletiremez Gene de Donas elvin ronde çokbaarl odu ve bu ro özellkle onun oynamas sağayan rasantı

ara mteekkrm. Ama onunla çamann kol oduğunu h syleyemeyeeğm.

Her oyuncuya baka trl davranak gerektğni daha öncesöylemtim Dahas bazen ayn oyuncuya -rolne göre bile rkldavranmak gerekebiliyor Bu konuda stediğ ey yaratmak steyen bir yönetmen yaratc omak zorundadr Örneğin Andre Rub

lvda çan yapımcsnın oğlu Boris' canlandran oya Burayev' ele am İvann Çcukluğu sona bu benime ikinci çalma

s olacakt ekim almalar srasnda asistanarm arağyla ondan hiç honut olmdğm muhtemeen ayn sahney bir bakanatekralacağm syetisni yaydım Benim çn onun, sında yak



laşan bir laketin yükünün hissederek kendine venini kaybetmesi ve tabii bu üvenizliği rolüne de başarılı bir şekilde yansıtmasıçok önemliydi. Burlayev, son derece dank ekt peşinde koanyüzeyl bir oyuncudur ve duygula da ay elide yapaydr. Özel

likle ie bu yüzden onun güvenini krmak benim için çok önemliy-di Ama büün bu önlemlere karn rolünü hiçbir zaman İrmaRausch, Anatoli Solonizin Nikolay Grinko ya da Beenova ve Nasarova dzeyinde oynayamad

Bence Kiril rolünde fazla ön lana çkan van Lapikov da bu lnin genel oyunculuk düzeyinin çok dşna şyo Fazla eatral; ya

ni o, kendi sarmm rolüyle olan kendi ilikisini ve kendi karakterini oynuyor

Benim ne demek istediii anlamak için Ingmar Bergman'nt adl lnine bak Bu mde, bir oyuncunun yönetmenindüşüncesini "sundu", yni bir karakter slağnı ve onunla olanilişkisini sanki onu bu temel düşüncenin bir perspekti olarak görü

yormuçasna oynadğ tek bir oyuncluk göserisi dah bulunmazOyncu canl bir nsann arkasna sğnmır onuna am anamyla büünlemiştir. Bu lmin kahramanlar her eyleriyle boyn eğmek zorunda oldklar şararn oradan oraya atığ toplardr e buna uygun bir davranış ergilerler Bize ne bir üşünce ne de olayla-rın bir sonucunu iletmeye çalşrlar, bütn bunlar bir bütün olarak

lin kendisine ve yönetmenin düşüncesine brakrlar Ve bu göre olanüsü bir başaryla yerine getirirler Bu insanlar hakkndahiç kimse içlerinden hangisinin "iyi" hangsnin kötü olduğnuaçk açk belirleyemez Örneğin ben M von Sydow'un kötü bir insan olduğunu hiçbir man söyleyemem Bu lmde her insan biraziyi biraz ködr Kimse yrglanamaz çünkü oyuncular en ufak

bir eğlim bile hisettirmezler Çünkü yönetmen dş koşulla insa-nn bütün ahlaksal değelerinin sorgulandığ olağanüstü hallerdene gbi tepkiler gösterdiğini ararmak için yaratmtr Yani burada yönetmen daha önce belirlenmiş bir düşüncenin uygulayclarıolark onrdan yaralanmaz.



M von Sydow'un o akıl almz incelikle işenmiş rolüne bakn!B, asında i bir insandır. Yumuşak ve duyarı bir müzisyen Görünürde bir korkak. Ama her cesur insanın iyi oması gerekmediği gi

bi her korkağın da serseri olması gerekmez Ancak BermanınUta lmiin kahrama kesilikle ayıf bir insandır Karısı ondançok daha güçüdür Adam korkuları yenme gücünü ondan alrAma bu da her zaman yeterli omaz Zayıığ hassasiyeti karşı koyacak ücü bamayışı karşısında eziir Sakanmaya, bir köşeye kıvrmaya, hiçbir şey görmemeye ve dymamaya çaışır ve bütün bun

ları bir çocuk sağı ve dürüstlüğü içinde yapar. Ancak hayat onkendii savunmaya orladğnda birden göe görülür bir şekildebir serserye dönüşür. İçine barndrdğı en iyi yaı yitirir amaoayn bütün saçma ve dramatik boyut da brada yar işte: Birden kazandığ yeni öelliğiye kası için önem kr O güne kadar on hor gören kadının şimdi ona ihtiyacı vardır kornmak vekrrımak ister Hat adam yüüne bir tokat indiri evden dışarıatığı hade peşinde sürüklenir Brada yenden karşma yininpasi, Ktüün ise akif odğ düşücesi çkar Ama ne kadar dakarmşk bir şekide yanstımştr Bir vk bie kesemeyen biradam sonnda kendini ispat edebileceği bir yöntem bldğ andasiik bir insana dönüşür Bu karakterde Hametva bir şeyer vardır

Çünkü bence Damarka Prensi iksel öümü ttığı düeonn sonnda ölme B "re kapanından" hemen sonra gerçekeşir; on hümanist ve aydn Hamleti Esinorea yerşmiş hiçbirdeğeri olmayan b mahlkar gibi davranmaya olayan hayat kavgasının acmasığını rk ettiği anda M von Sydow randancanandırıan o meşhum ti de artık hiçbir şeyden çekinme, acımasıca ödürürken, başkasın krtarmak için parma bie oynatma aca kendi iyiliğini ve karı düşünerek davaı. İnsaın, adam ödürme ornğ karşısında dehşet ve korku dyabilmesi için gerçekte de son derece dürüst oması gerekir B kor�yu kaybeden yani cesr oan bi insan ise sonunda tinseiğini, ay-



dm dürüstüğünü ve asuiyetni yitirir. Özellikle savaş insanarda insnığa aykr korkunç üçeri açkça harekete geçirir Bergan'n lnde savaş yönetin insanarya açkça orya çkanbir noen olur, pkAadak Gibi indeki kadn kahraanı

nn hasalğ gibiGenelde çaşaya başlaadan hang oyuncuya ide ro

verecei be. unun tek stsnas hayat olduğu sürece utlaka her lde yer alş oan Anatoli Soonzindi Onuna arada neredeyse batl ika daya bir ilişki vard Nostalghia senaosunu da onu düşünerek yazş Bu oyuncunun ölüüye

ben he sanasa -he de kişisel hayatn kye böünesi arasnda neredeyse sgesel br bağ var: Rusya da kaanla ondan sonras.

Oyuncu seç beni için genelde son derece sknt uzunbir süreçir Çeki çaşalar yalayana dek seçn doğru uyanlş oduğunu söyleek tam alamıla ikanszdr. Beki de

işin en zor yan seçin doğruluğuna venesni öğrenek seçlen oyuncunun kşlğinn ben kaadak kşğe gerçekten deuyduğuna nanakr Seç konusunda assnar bana çok yardc olurar olars hazrlkar srasnda kar ve en büyükdesteğ Larisa Pavlovna Tarkovskaya Snauts rolünü oynayacakuygun bir oyuncu araak üzere Leningrad Fi Stüdyosuna gitti ve

o sraar Grgor Kosinzevin Kral Lar lnde oynayan olağanüstüoyuncu Lianya Jur Jaret e döndüSnaut rolü çn , ürkek ve çekingen bakş br oyncu arad

z başndan ber biliyordk O güzel av çocuksu gözleriyleJarvet aklzdaki tipe ükeel bir şekde uyuyordu Bugünona usça konuşturduğuuza çok pişa Onu Litanya dilinde

konuşturup sonradan senkron yapsaydk çok daha iyi olacakt O zaan utlaka daha rahat daha açk ve daha ayrnl oynardBr keresnde bir sahnenn provas srasnda ondan bütün sah

neyi başn br kere daha ve bu sefer "biraz daha üün oynaasnı rca etşt Jaret, steln aynen yapt Sahnenn çekle



sinden sonra da bana o korkunç Rusçasıyla şunu srdu: "'Biraz daha üzgün ne anlama gelyor?"

Daha önce de belrttğmiz gb, sinemayı tiyatrodan ayran şey

lmn kşlkleri bir mozaik şeklinde lm şeridne kaydetmes yönetmenn de sonradan bunlardan sanatsal bir bütünlü yaratmasıdır. Buna karşın tyatro, speküatf çözümlemeclğn çok büyük.önem şıdığı br oyuncuuk çaışmasının yürütülmesini talep ederTiyatroda bütünün gö önünde tutularak kişliklerin ilkesinn belirlenmesi oyunda rol alan nsanların eylem şemasının ana haarıylaçzlmesi oyncların brbirlerin ne şeklde etkileyeceğinn, oyundaki davranışlarının ve nedenernn genel olarak işlenmes gerekir Oysa inemada önemli olan, o ani durumun ruh halnn aslınıbumaktır. Bazen bu doğruya ulaşmak oyuncuarı çekim boyuncakendhayaarı yaşamakn alıkoymak ne kadar da zordur! Rolünü canandıran bir oyuncuya kendn en y şekilde ifade etme olanağ nıyan ruhsal durumunun en derin köşelerne nüz etmek nekadar da zordur

Shnye konan bir ayat belgesl br hayat olamaz. Br snema (lmn) oyununu hlil ederken bu eylem lme çken kameramanın hangi yöntemlerden yararlandığnı del yönetmenn nesnenn önündek hayatı nıl ve han şekillerde düzenledğne bakmakgerekr Or İoselian37 örneğn rak Dökümü' Bir amanlar Öten Bir dı uşu ardı' oradan da Pastoral' uaşmakdır. Yalnızca son derece yüzeyse ve kayıtız bakmaya alışmış birgöz burada sergilenen ayrntılara takılıp kalarak en önei nokya oselaninn şirsel dünya görüşüne dikkat etmey nuturOnun kamerasının -yan lme alış rzının belgesel mi yoksa şrsel mi olduğu, benm çn hiç rk etmez Her sanatçı az çok ayn kay

nakn su çer. Ve bir Pastoral' yaratıcısı içn, tozlu br yolda giden bir kamyondan yaz msarlerinin sıradan ama gene de şir dolu gezintlr turlı ve acımasız br şekilde zlemekten daha değerli br şey yoktur. O hçbir özel romantizme coşkuya başvurmadanbunu dle getirmek stemektedr



Bu yolla dile getrlen bir aşk, örnen Nikita Mihakov-Konçalovski'nn evller Rmında gösterien sözde şiirse anlatdanyü sli daha inandrcdr. Konçaovski'nin linde önetenin daha çeki çaşalar srasnda veci ve tepeden bir ideye

kauoyuna yei keşttği açkadğ türün yasalar uyarnca büyük büyk konuşalar yaplr Nasl da soğuk nasl da dayanlazbir cüret ve naussuzluk yayr bu den! Dünyadaki hiçbir türbir yönetenin soğk bir sese taaen kaytsz adğ şeyerdensöz etesine bir gerekçe olaa Or İoselianinin llern"düa" Niki Machakovonçaovskinin lerii ise korkunç

"şiirse oarak ee aakn daha büyük bir yang oaa Aradaki rk oseianinin şiirseiğinin gerçekten sevdiği şeyee ideedilesidir haya bakşndaki sahte roantii sergieek içinkafadan uydurlan şeyerle değil.

Zaten bütün bu etiketleri ve çekeceer hiçbir zaan seveedi. Örneğin ergann sigeseciiğinden söz edildi i rahaz

ouru. ence tersi sö konusudur ergan neredeyse biyoojik bir doğacka anevi aada kendisi için nei oan insan gerçeğne uaşr

Bir yönetenin sahip olduğu dernik le çeke nedenindebeirginleşir deek isteiyoru Fil nasl veya hangi yönteebaşvurarak yapt son derece önsizdir.

Bir yöneten "şiirsel entelektüe ya da begese" biçeüerinde deği yanz ve ya kendi düşüncsii turl bir şekide sonuna kadar götürek üzerinde ka yoraldr Bu aaç uğruna nasl bir kaera kland yanca onu ilgendirr Çünkü sanatta belgese bir ontiklik ve nesnellik oaaz Nesnellik her zaan için yöneten esneliidir yan özneldir Bu yönetenin bel

gesel bir aeeyi birleştirdiği durularda bile böyledirOyuncuar beni istediğ şekide yalnca haya yakn bir

oyun çkaraca ourarsa o zaan koedi rs ya da eodraa nedeek gerekecek? Oyuncuar burada abartak zorunda deler

?.



Tiyatroya has kavraarın hbir eleştirel süzgeten geirileden sineaya akrlasna kesilikle karşy iyatronn babaşka alışdk verilerle aştğ ogs başl başna yeteri bir nedendir inea türünden söz edildiğinde genede ticari yapıar

dr koedileri kovboy lleri psikolojik dralar poisiyeerüzikaler kork ve aket leri elodraar vs kastedilektedir Aa bütün blarn sanatla yakından zakn bir ilgisi vardır? Bar kitlese iletişiir tüketi aları deek belki dedaha doğr Aık ne yazık ki her yerde rastlanlan b biiler sineaya dşardan ticari ıkarlar randan zorla dayataya alışl

aktadr Ancak esas anaıyla sinea düşünenin ancak bir biin nr Bireştrileezi ve eişkiyi birleştren sinea sanatıyazarıın düşünce ve dygularıya özdeşleştiren şiirse düşünce rz

Gerek bir l görüntüsü türünün sınrlarının aşlas üzerine kurudr Ve bir sinea sanatıs brada aıka tek bir türün

boytları iinde hapsedieeyecek oan idealini ide eteye aışır

rneğn bir Robert Bresson hang türü kanrdı? HibirniBresson Bressondr O başl başına bir tür zaten Antonioni Fellini Bergan Kurosava Bne son hlilde yalnızca kendieriyeözdeştirler Ya Chaplin Chapinyoksa sineada koediyi te

si etektedir? Hayır o Chaplindir eşi bir daha blnaaz bir fenoen işte o kadar _Tür kavraından dondrc bir soğuk yaylakdr Aa sanatar başı başna birer aedir Onar tutpherhangi bir türün dar kalplarna skıştırak ükün ü Berganın ticari kaıp bir sinea koedisi evireye kakası ayrbir kon Ayca bu konda başarı oldğ da söyleneez O ün

ya apında sağladğ ününü diğer erine borldrChapini ele alal Burada söz kons olan abarta üreti

dir aa ok daha önelisi Chaplnin canlandırdığı kahraalarıngereğe yakın davranşıya insa her an hayrete düşüresidir Kahraanar en garip durara bile doğalklarn korr ve b yüz



den insanları kakahaya boğar Chaplin'in kahramanar, özellikle

çevreerndeki abartış dünyanın saçmaığ yüzünden daha da

inandıcıdırar Bazen, sank Chapin 3 yı önce ömüş gbi ge-

yor O kadar klasik, o kadar büyük!Spagett yemekte oan bir insann rkına varmadan vandan

sarkan kağıtlar da yuttuğu o inanmaz saneden daa garip ne ola

bilir ki? Ama Chaplinin oyuncuuk rzı son derece bii, yapay hiç

bir ey yok Ebette ki hepimiz, bütün bunarn kurmaca oduğunu,

durumun abaımş oldunu biiyoruz Ama bu abamış düşün

cenin gerçeğe sadık, doğa bir biçmde canandırıması yüzünden bi-ze çok daa inandrıcı ve oağanüstü komik geiyor hapin burada

oynamyor azen son derece aptca durumarda bile büyük bir do

ğalk içinde yaşamını sürdürüyor

Sineman kendine özgü bir oyunculuk anlayşı vardır u, -

bii ki, sinema yönetmenleri oyuncuarn her zaman ayn şekilde ku-

anrar demek değildir Felini'nin oyuncuları ressunkierden

çok rkıdır ir kere er ikisi de rkı insan tiplerinden yararlan-

makdır

Zamannda Rus seyrci kitlesi arasnda çok popüler oan Yakov

Prosanun çektiği sessiz mlere bugün tekrar baktğımzda

oyuncuarn nasıl tiyatronun kuraarna bağlı kalmaya zorandıka

rım büyük bir hoşnutsuzlka tespit ederiz

Bu ere hiç unmadan tiyatro kaıpla akrılmş, oyuncu

lanyoğrumsalı zola salanmştr u llerde, komedilerin komik, dramatk sahnelerin olabidiğnce "etkileyici" oabilmesi için

çok çaba sarf edilmiştr Ama zorlama ne kadar zlaysa "yöntemeri-

nin" dayanaksızığı da o kadar açık bir biçimde ortaya çıkmştır Es

ki merin pek çoğunun bu kadar çbuk yaşanmasınn nedeni,

oyuncuuk daranışarındaki özeiğ buup çıkaramamaarı omuş

tur

una karşn, kanımca ressonun lmlerndeki oyuncuar iç

bir zaman eskimş izenimi yaratmayacaktır, tıpkı lmerinin de es

kimeyeceği gibi Çünkü bu merde hiçbir siriik, hiçbir nna



yoktur Varolan nsan özduygusunun n drn grçğdr Brssonun oyuncua görüntür kt tmzlr ksn n drn br bçmd özümsdkr hayaanı gözümüzün önünd yaşarar. Mou- düşünün br kr Bu md hrhang br kms baş kadın kahramanın br an çn osun syrclr düşündüğünü dda dblr? Syrclrn yaşadıkanın "drnlğ" nas tms grktğn? Syrcsn kndn n kadar kötü" hssttğn göstryor mu?Hayr asla br an çn bl bunlar düşünmüyor. Knd hayatnın

br gözlm konusu olduğunu hhang br şy spatladğını bl rk tmz görünüyor. Knd kapalı, drn yoğun dünyasında yaşıyor v bu yüzdn d bz s atna ayor. mnm, bu lm yllar sonra da bz aynı şkld lycktr. Tıpkı Carl ThodorDryrnJ dc39 adlı sssz lmnn bz h tkly sürdürms gb.

Ama hrksn d bldğ gb kms tarhtn drsr çıkarmaya yanaşmaz şt bakn, günümüz snmacıları, çokn aşlmş olduğunu sandğmz gçmşn tatral oyunculuk alayşına gr dönmpşnd Larssa Şpo'nun adlı mnd üstün basa basıla vurguanmaya çalışılan çokanlaml alatmcıık" bana hç dnandrcı glmd; sonunda m anamyla tkanalı br anlatm rzı çıkmış orya Tıpkı dğr pk çok yöntmn gb Larssa Şpto da, hang sbpl bnmz baş kadın oyuncusunun abartl br bçmd urglanmış dnyrndn hark syrcy "sarsma ya" çalışmş Ytrnc anlaşıamayacağndan korkmuş omal k,oncusunu nanılmaz yüksklktk br kürsüy çkartmş. Oyuncunun ışıkandırlmasında b, anatnın özl br "çok anlamlılğa"

bürünms kaygısından yola çıklmış Ama n yazık k sonuç orta ya anamsız br ntana nanmaz br öykü çıkmş Syrclrd

rla acıma duyguarı uyandırmak adna, bu kadın yöntmn, oyuncularn canandrdklar tprn çktklr acıar srglmy zorlaş Fmd hr şy grçk haya olduğundan çok daha zyt ac dou Bu yüzdn d dn nalmaz br soğukuk kaytsızlk akıyor B k yöntmn knd samın knds bl aaya



mamış. İnsan, "seyrcye bir düşünce aşılayacağım" dye uğraşmama bu son derece fdsz ve aamsz

br görev Seyircye hyatgös

termek çk daha yd, o nasl lsa bunu doğru br şekide değelendirmesin bilecektir. Larssa Şept gibi sn derece yetenekli bir

yönetmen hakkında bunları söylemek zrunda lduum çin üzgünüm

Sinemaın "ynayan yu�cuara ihtyacı yktur Nasıl tepkigöstermes gerektiğii çkn kavramş seyircye h ısrara ve hiçbr ayrıntıyı aamadan metnlern açıkamaya çalışan yuncularıgörmekten insanın midesi bulaıyr Oyuncular bu knuda ısrar et

mekten vazgeçmeyerek seyircilernn hyal gücüne ne kadar güvendiklern ispaamış luyrlar! Peki am zaman bu ynculalavan Mzşuhin gbi, devrim öncesi Rus lminn "yıldızla" arasndane frk kalıyr? Tek frk, lmlerin teknik olark artk başka bir düzeyde çevliyr lmas mı? Sanat tek başına teknik düzeyin hiçbiranlamı yktur. lsayı, zamn sinemann bir sanat dl lduğunu

nasıl ileri sürebilirdik k!? Sinemada tek srunun meselenin öüneyan lmsel etkiin gzemine yalaşma gibi bir derdi lmayan salttcar gösteri srunu etranda döndüğün söyler, işi bitrdik. Bugün de bizi ne bir Chapln ne bir Dreyer ne de vşek'nun Toprak ı bu del yrardı Ama ne yazık ki h kendimz nların etkisinden kuramadık, bzi h en az dünkü kadar yrmaya devam

ediyarGülnç lmak demek birnin gülmesini sağlamak demek eğl

dr Ay şeklde acındırma duygusu uyandırmak da seyrcnn gözyaşlar kanallaım harekete geçirmek lamaz Bir abartma ancak,eserin tümünü kapsayan yap ilkesi larak görüntü sstemnin birözellği larak mümkündür yksa yöntemerden bir olarak değil

Br yuncunun el yazsı ne gösterişli lmlı ne de kunmaz. Bazenm anlamıyla gerçekdışı lan bir şey gerçeğn kendsini dle getirir imitri Karamazv,40 daha zaman şöyle emişti: "Gerçekçlik- ne kötü bir şaka!"

Her sant kavrmanın bir bçm larak gerçek lana eğir, an



c gerçekk çevre nıanası ve doğacııka eşanaı değdr Yoksa Johann Sebastan Bachın br Chora Preuduunungerçeke hçbr aakası yok udur? Bu anamda gerçekç değ

dr? Moskova Gençk Tyatrosunda H sahneye koyarken Po� onusunkatn şu şekde canandırak stedk: Hametn ödürü

cü darbesye Poonus sakandığı yerden çıkarken kırızı şapkasını sank yarasını örtek stercesne göğsüne bastrır Sonra onu yere düşürür kaybeder yerden amak çn döneye çaışır sank ar

kasını topamaya çaışmaktadır Endsnn önünde yereri kanakretmek yakışık amaz! Ama güü tükenr Pooniusun yere düşürdüğü kırızı başık gerçek br başıktır ama ayn zamanda da kann br gösterges onun mecaz anamıdır Tyatroda gerçek kan bergn doğa şev çnde kuanıdğnda nandırıcı br şrse gerçekk sergeyemez Snemada se kan kandır yan ne br sge ne

başka br şey Andrzej Wajdamn ındak kahraman kurumaarı içn asımış çaaşırar arasında vuruup yere düşerken sarıdığı beyaz br çamaşırda koyu kırızı br kan ekesKırmızıBeyaz Poonya bayrağnın rengdr beryorsa buradabz edebyatn aınma br grüntüye karşı karşıyayız demektr sneatograk br görüntüye değ; bu görüntünün son derece gçü

br duygusa e yaratması bu oguyu değştremezSnema haya fazasıya bağmıdır bütün dkkat onun üstün

de yoğunaşıştır Bu yüzden hiçbr türe sıkıştrıaaz tür kaıparınn yardııya herhang br duygu yaratması bekenemez Tyatroda se aksne düşünceere çaışır nsan karakteer be br düşünceden barettr

Hç şüphesz tüm sanat yapadır Gerçeğ yanızca sgeeştrir Bu çok bnen br hakkattr ama yanızca mkeme omayan br becerye yetersz br prosyoneğe dayaı br "yapayığı"da bnç yapıış br bçe oarak er sürmemek gerekr özeke eğer bu nı ber br grüntüseğn gerekerne değ yanız



ca abatılmş ve zolanmş bir çabaya ve ne paasna olusa olsun et- yaratma azusuna dayandılyorsa.

hginç, em de ne paasına oursa olsun ilgnç br yaracı sanatç olma arzusuyalz şraln br göstegesidr İnsan seyircisi

ne de kendi onuruna da saygıl olmaldr Sercinn yüzüne dumanıe memelidr Kedler köpekler ble bundan pek oşlanmaz

Aa: Cpheden gr ıe Bha

Bu bii ki er şeydennce seyircye güvenme sounudur Snema salonundaoturan tek tek er r seyrci

y göz önüne amak zorundaolmask da doğrusu budurSe�rcye mesajınn ancakok ufak bir bölümünü ileyor olsa da er sanaçnn d- mümkün olduğ kadar

çok aaşlmaktr Ama asln-a ok da fazla derenmemesi gerekr: Sanatçn ısrarlaernde durmas gerekenek nokta, düşünces mümkn olduğunca dürst br şe

klde de etmek olaldrGenelde yunculara şu yaa bu düşnceyi letmekle

yükümlü olduklar söylenr Sonç olarak da onlardan uslu brer"düşnce taşıyıclar olarak yararlanlmş olur Grntünün gerçeliğ de bu arada kaynar gder

•

Or osean'nn Zamanlar Öten Adıç Kuşu Vardı adllmnin en dkkate değer özellğ prosyonel olmayan oyuncaragvenmesiydi Bu ne demektr? aşoyuncunun ontklği konusunda iç tereddüt uyanmıyor Perdede calandrdğı ayat kesnlkle·



gerçek, gözlerden kaçmayacak şekilde kanlı calı; her birimize herbirimizn yaşadığı olaylara yakından bağlı ontk bir aya

Sinema oyuncusu olarak etkilemenin tek koşulu, anlaşılır olmak değildir. Dürst ve inandırcı da olmak gerekir; ne yazık ki budrüsük çoğu zaman yeterince alaşılmaz

Müzik ve Ses Üzerine

Bilindiğ gibi inemada müzik sessi lm döneminde kullanlmayabaşlanmştr Piyanonun başında oturan biri, gösterilene ritmik açıdan uyan gerilimi yansıtan müzikal bir parçayla beyaz perdedeolup bitenlere eşlik ederdi. Bu, grüntnün oldukça mekanik rastlantısal ve illüstrasyon açısından ilkel -bir seslendirme biçimiydi

İşin tuha, sinematograde ses kullanmnn bu ilkesi, neredeysekelimenin m alamıyla geçerliliini ugn de koruyor Bir bakyorsunu bir episod müzikle "desteklenmiş'', bir başka serndeana konu gene müzik aracılığıyla canılık "kazanmış ya da duygsaliçerik gçlendirilmiş Bir başka seferinde ise müzikten başarsızbir sahney kurrmas istenmiş.

Benim görüşüme göre, müiği şiirsel bir nakarat olarak kullanma ynte çok daha doğrudur Bir şiirde şiirsel bir nakaratla karşlaştk mı, biraz önce aldığz bilgilele donatmş olarak başlangıçnoktasına, yaza ilk dizeleri yamaya iten başlangıç noksına geridönerz Nkarat, bizim için yeni olan bu şiirsel dnyaya adım amamızı sağlayan o ilk durumu içimizde yeniden uyandırmamzı sağlarAyı zamanda da bize dolaysız ve yeni bir deneym yaşatır Kısacası: Kaynağa geri dönerz.

Böyle bir durumda müik yalnzca koşut bir görüntünün içeriğini güçendirmek ve canlandırmakla kalmaz, ayn malzemenin, niteliksel olarak değişmiş daha yen bir şekilde ide edilmesi olanağını da yaramış olur. Kendimizi druma uygun, nakara şeklinde d



zenlenmiş temel bir mük gcüne terk etimzde, yen duygusaldeneyimlerle zengileşmiş olarak daha önce yaşadıımız duygularatekrar tekrar ger döneri. Böyle bir duumda ir müik ögesinkullanımı işin rengii hayli deştirir hat aman aman çekimde

sabieşirilmiş hayatın özünü bile deştrebilir Bu kadarla da kalma: Müik kllanılan malemeye yönetmenin deneyimini yansı belli lirk nüanslar da kabilir Örnein biyograk bir molanAada müik gerçek hyatn lınmadır yönetmen manevideneyimin bir parçasıdır ve bu lmin lirik kahramaıın dünyasını yaramada önemli bir rol oynamıştır

Grsl lm malzemesini ileyi algılamasında belli bir biçiboklua uratmada müik işlevsel bir rol oynar Agılama sürecinde daha aır veya daha haf sdam ve yumuşak ya da kaba veell tutur bir etki yratılmak istendinde müik ge yardıma koşar. ir yönetmen şu veya bu müi kllanarak seyircilerin duygularım kndi isedi yere yönelmek olarn grsl lark sergile

nen nesnyl ilişkil gişlmk olanana kavşur Nesninanlamı bu üden deşme ama bu yolla k ir nüans kaar Syrci, bundan böyle müin de organik yapıtaşlaı arasına kaıldııyei bir birim bağlamında bu nüansı algılar, en aından ponsielolarak Kısacası algılamaya ye bir boyu getirimiş olur

Filmlerimde müik ek boyutlu "grünü illüsrasyonu" olarak

kalmıyordur, umarm; ayrıca lerimdki müin seriler gseriln benm isediim vurgulamayla görmeye zrlaa olaylarınerandaki duygsal bir örü olarak algılanmasını da asla isememFilm müii benim için her halükarda sesli dünyaın insan hayatının doal bir parçasıdır Kuramsl açıdan turlı bir şekilde işlenmiş sesli bir lmde müie iç yer klmayacaı bunun yerine lmesinema saa

açısından giderek daha da ilginçleşen seslerin hakim

olaaı -son iki lmn talker ve Nstalgha bunu gerçekleşirmeye çalışım- gerçei doru da olsa benim için rk eme

Filmsel göüntüyü gerçekten kapsamlı bir şekilde seslendirebilmek için muhtemelen bilinçli oarak müzikten hepen vageçmek



gerekir. Aslına bakılacak oursa hem lmsel oarak şekilendiriendünya em de müzise olarak şekilendirilen dnya birbirine parael, birbiriyle çelişili iki ay dünya ouştururar Gerçeğe uygun

bir şekide düzenlenmiş sesli bir düa özü iibariye müzikaldir yani m anamıyla sinemaograk bir miktir.

Or İoseliani, örneğn, sese harikulade bir biçimde oynar, gne de yönemi benimkinden mamen rklıdır İoseiani, doğal güdeik ayaın seslerinden oluşan ir çatıa ısrar eder em de biziperdede göserilein yasaığına inandıracak bir sebaa, öye ki so

nunda buarı artık en ince ayrıntılarına kadar düşünümüş bir nogram (ses yazısı) omadan düşünemeyiz

Doğaın kusursuz bir yankısı olma özeliğini şıyan sesi birdnya ne anama gelir? namı ne olursa olsun, sinemada bu düşünemez bile, çünkü ek·bir çekim içinde er şeyin ay anda varolması gerektiri: Adımar gürüü patırı, sözcük parçacıkarı rüz

garın uğuusu, köpek avaması öen bir oro vs Çekime aınaner görüntünün nograma ses yazısı da kaydedimesini bekerBundan da orya sadece bir ses cümbüşü çıkar sonuç lm birses dzeninden m anlamya marum kalır. Ses seçiminin yapıamadığı bir lm, eninde sonunda sessiz lmden rksızdır, çünkü görünüden sesli dünyaya igili sesli aatımla igili er şey yok olup

gimiştirBergman'da örneğin boş bir koridorda ayak seslri saatlerin

tikka ya da elbise ışııları duyulduğunda zannedilir ki yönemen sesleri doğal şekiyle kulanmış Oysa bu "doğacıık" aslında,seslerin üsnü ömüş, onları ayıştırıp abarmışır Bergmn ekbir gürü ortaya çıkararak bizim gerçek aya duyacağımz bü

tün diğer önemsiz, tai, işitsel olaya göz ardı eder Bu yüzden örneğin badet Edele lmindeki intiar een kadın cesedinin saievurduğ sanede yazca suyun şırıtısı duyuur Toplu çekimiyle,yarı genel çekimiyle bün bir episod boyunca bu suyun kesimekbimeyen şıpırısından başka içbir şey duyamayız başka içbir gürüüye kuak kabarmayız, ne ayak seserine ne de sahide duran



nsanarın sözerne İşte bu her şeyyle Bergman'a özgü akust de bçmdr

Asnda ben dünyanın kendlğnden çok güzel br sese sahp oduğu nemann müzğe hç geeksnm oladığı görüşündeym

yeter k bz duymasın belm nak modern snemada oağnüstüuslk müzk kulanımı örnekerne de rastamak mümkün rneğn Bergman'n Unda aket br transstörü radyodan parazt yüünden zaman zaman kesen son deree güze klask müzkseser yükselr Ya da Nno otann Feln'nn 1/ adlı lm çnyaptğ o şahane müzk! Hem kederl hem duyusal hem de haf

aaylı 'nın baz sahneernde bestec rtemyev e brkte eek

tronk müzk kandık (Bence elektronk müzğn snemada çok genş br uygama aanı vardır) Elektronk müzğn bu lmde uzakbr yank dünyev omayan br ışırtı ve br neme etks yaratmasını stemştk Bununa em yedek br gerçekl dle getrmş hem

de somut rh halnn ç dünyann sesler yenden üretlmş oaakt Artemyev'n tınıarnı çok karmaşık yoldan ede ettğ elektronkmüzğ o kadar dkkat kulanmştk k m müzk duylduğu nası yapıdığının kavrandğı an seser anden kesyordu Eektronkmüzğn her türü deneyselsanatsa kökenn odan yok etmek gerekyordu dünyann hayat dou şarkıs olarak aanmasnn tek yo

u buyduBuna karşık enstrümantal üzk o kadar özn br sanat daı

dır k onu lmn organk br parças olarak me bütünseeştrmek odukça zordur Bu yüzden onu kuanmak asnda her zamanbr vzdr; o hep lüstratr ya elektronk mük br lmnses düzen çnde kaybolabr kendn gürültüern ardına zeyeb

r br tür belrsz br şey olarak yansıyabr endn tpk doğannsesymşçesne bersz duyarn şaret oarak sunablr ama brnsann nefes aışım da kt edebr Ben bu berszğ sevyorumşte Ses hep oarda br yererde yüzmedr, ster müzk ster brkonuşma ya da yanzca br rüzgar şeklnde osn hç önem değl



VI

Sanatç l Halk Arasndak İ lşk Üzrn

Sanat ile sınai-ticari üretim arasındaki ikili durumdan eilenen sinemalar, özellikle lm yapmcsı le seyirc arasndak ilşkide yinedc br rol oynarlar. Bu çok blinen olgudan harekee, aşağda budurumun snema için yol açtığı sayısz düşünceler üzernde baz görüşlerimi dile getirmeye çaşacağı

lindği gibi her üretim ver olak zorundadr Üretinsadece yatırıla karşılamas yetmez, beli bir mkr kazanç da getirmes gerekir İnsana tuhaf geliyor ama meseleye üretim endeksaçsından yaklaştığmzda "arz" e "lep" gibi karamlar yani katksz pyasa yasaları, bir lmn başarısın ya da başa�ızlğn estetik değerni beleyebiliyor ylesne ölçüer, bune kadar başkahiçbir sana ygulanmamştır Sneman içnde buunduğ b koşular sürdükçe snema aanndaki gerçek sanat eserlerinin genişbir seyirci kitesineuaşması br yana yapılabilmesi bile zor olacaktr

"Sanat' "sanat olmayan"dan e açk takltlerinden ayrmakiçn baş urdğumuz ölçüer ylesine göreceli e kaypaktr ve nesnelleştirilmeleri ylesine olanaszdr k hiç rknda bile olmadanbir de bakşsınz estetik deerendirme lçüerinin yerini ya a



� Ane Tkovsk flmn en

kr düşücs ya da çşl dolojk aaçar rdiği ydacıdğrldr ölçür aş c r ks d saa asıl gör

vid ay ölçüd uzakır a doğası grği arisokrar v dolaysıyla alkı aradar ür seme başvurur Zra iyaro v sia gii kolkif saaar b yaraıklar kd, saaa as d k k r isayaşadığ oaylara çok yakıda bağıdır brysl agıaa-



/ rıda isaarı rusa aısıı e adar sarslrse öemi de o de-rece arr Ne var i saatı bu aristorati özeiği bile saatçıala isanlara da diebilirsiiz oa sorumuuarıda uzusüre urtaramaz am tersie. Saatçı, zama ve düa esisiz

avraa bir işi olduğuda gerçee ilişilerii m oara ası-maa ve die getiremee isalar sesi our. u aamda saat-çı gerçete de aı sesii ta edisidir. İşte saatçıı edieteeğile birlite ala da izmet etme zoruluuğu brada ge-lir Ya eteeğii so damasıa adar ve büüüe ora omaa da ruuu üç uruşa satma saatçı apacağ tercilerdir

Leo olsto Dostoevsi vea Gogolu rularda ese rıalarıtemeli işte m da bu oda üledileri rolleri ve vereceeriararları bu derece bilicide olmalarıda atmatadır.

Şua iaıorum i, kedi düşücelerini gerçeleştirme araı-şı içide ola saatçı, eserlerile igileece birii mutaa varol-duğu iacn şımasa bu işe iç alışmazdı Öte ada saatçı

araıre edisi ile dğereri arasıa bir perde çeip anlamsız eöemsiz gü olalarda edii soytlamalıdır. Zira saatçnıaratcı geleceğie gerçe anlamda sai çıabilmesii birici g-vecesi sosuz bir samimiet ve dürüstlü bua e olara da i-salar adıa üediği sorumluu bilicidir

Soeer iriğidei çalışmalarım sırasda "geçeerd

za olma ve edimi alı acil leplerde tecrit etmele suçladım. Haret verece adar agı bir görüştü bu. İtira etmeli-yim i bu suçlamaları ası aamım içbir zama doğru dÜrüst av-raamadım. Geede bir saatçıı vea eragi bir başa isaı, aşadığ toumu edi çağıı dışıa abimesi, edisi-i doğduğ zama ve meada bağımsız ıabimesi ulaşılma is-

tee idea bir durum olara abul ediir. Öe saıorum i, er isa dolaısıla er saatçı (çağdaş sanatçlar düşüsel ve estetioumları arasıda rıılar olsa bile) ister istemez edisiçevrelee gerçeği meşru bir ürüüdür. ir saatçı bu gerçeği biri-lerii oşua gitmee bir tarzda da asıtıor olabilir. Ama bu



onun "gerçeklerden olmasıı mı gerektirir? Şüphesiz, her in-san kendi çm dile getirir ve onun geçerli yasalarını özümser, is-ter bu gerçeği benmsesin isterse görmezden gelsin hiç frk etmez.

Daha önce de blirttiğim gibi sanat insanın mantğna değil

duygarına seslenir İnsanın ruhunu "yumuşatmay, iyiye karşı du-yarlı kılmayı amaçlar; zira değerli bir lm izlediğimizde güzel birresme baktğımızda ya da iyi bir mzik dinlediğimizde bizi silahsız-landıran ade elimizi kolumuzu bağlayan herhangi bir düşüncebaşlıbaşna bir görüş değildir ilk aklımza gelen; yeter ki sanat "bi-

zm" sanatmız olsun Thm Mann'ın da belirttğ b büyk sa

nat eserlerin her zaman çi yönlü ve çi anaml tk hayatınkendisi gibi belirsi ve çok boyutu olmaları bu görüşün geçerliliğinidaha da artırmakdır Bu nedene yazar salt kendi izlenimleriylebezediği esernn tek anlamıyla benimseneceğini asla varsayamzSanatçının yaptığı sadece kendi dünya görüşünü dile getrme dene-mesdr sanlar dünyaya bir de sanatçının gözüyle baksn dünyaybr de sanatçın duya şheler ve düşünceleryle örensn d-ye.

Ayca şuna inanıyorum ki, halkın sanat beklentileri hangi sa-nat eserinin kitlelere ulaştırlağı konusunda karar sahibi olanarn zannetklerinden çok daha ayrıntılı ilginç ve süprizlerle dolu-dur Bu nedene en karmaşık ve en seçkinci lanar da dahl her sa-nat anayşı bazen çk mütevazı de olsa mutaka kamuoynda yan-

kı uyandırır dahası buna ade mahkumdur Be br sanat eseri-nn moda deyimyle "genş kitleler", yani o eanevi çoğunlk açısın-dan nlaşır olu olmadığ ışması aslında sanatçın halkla ya-ni kendi çyla arasındaki ilişkiye gölge düşürmekten başka işe ya-ramaz

Şar erek eerlernde he halkdr Ne yara yn yarat-clğnda hanamalar ve düşünceler güdere ütün tenya da temen mtlaka ve mlaka halkn karakternn dğal ücünü ade eder bunlar bu halkn kend tarhnden daha dern ve belrn br şeklde dle etrr



Herzen, böyle yazmakdır.

Sanatçı ve hak birbirlerini karşılk koşandırır. Sanatçı kendine sadık ve gük değer yargılarından uzak kadğı sürece, hakın hem algıama düeyi yaratır hem de bunu yükseltr Bu yolla

an toplumsa blnç se yen sanatçıarın doğmasına yol açacak otoplumsa eneyi brktrr

Büyük sanat eserlerinn -yaratıcılaından ve hakn bağımsıolarak doğaın br parçası edeb gerçekiğin bir parçası odukları tra etmely Tostoy'un vş ve ış ya da ThomasMann'ın Yusuf ve Kdeşle hç şüphes yaşadklar çağn değer

s elmern ve modalarıın çok uağındadr; ked değereriyne kendi çernde şırlar

Bu uzaklık bel br ahak ve ruh göetleme kulesnden olaylara bu bakış sanat eserne tarih br hayat başeder, ona durmadanye ve değişk şekllerde algılanma olanağım taır

Örneğn ngar Bergmann es her sefernde rkı

br göle omak üere brçok kere seyretm Ontk br sanat eserolması nedeye bu lm seyrcsne her sernde bu mn dünyasıya mamen kşse, ye bir lki kurma bu li her serndeyenden yoruama rsatıı vermektedr

Sanatçı eserii daha aaşılır ve kabul edr kılmak adına herhang bir ortalama deye inme hakkna sahip değildr B sanatın

serplp gelişmes bekler sanatçda henüz orya çıkmaış ponsye olanaklara nanırken daha doğrusu inanmak isterken onunböye br tutum benimsemes saece ve sadece sana çürümeyeyol açar

Ma şöyle demşt: "Sanan dına anak sanatsal zevkler gelişş bir nsan varablr Sanatçı anlaşılır ola peşnde komaydüşüneme Bu, en az alaşılaz olmay istemek kadar açmadır

Sanatçı, eser ve onu algıaanar ayrılma bir bütün oluştururlar, tek br kan dolaşım stemiyle birbirine bağlı tek br orgma Bu orgnzmanın parçaarı arsında bir uyumsuzluk baş gterdi



St: Filmi ü khmı

ğinde ellerin edaisine gerek duyulur e dikkale kendini

gözememeye Şu çok açk hakika burada ekrar urgamak yarar görüyo

rum: Ticri merde e sradan eeion yapmlarnda uuruano ölçü izleycinn gerçek snaa iişki kurma olanakarbüsbüün yok ederek beğenlerini bğşlanamaz öçülerde mahemekedir.

Benim için ideae laşma anamna gelen sanaa güzelli gbiolağanüsü önemli bir kaegori neredeyse mamen yok olmann eşiğine gelmşr Her dönem, gerçeği rayşya beirenr Sonunda orya çkan gerçek ne kadar korkunç orsa osun bir ulusun yeni



den sağlğna kavmasına katkda bulunabilir. Çünkü gerçeğin biincine varmas, sağlkl bir dönein başlangcnı müjdeler, böylebir şeyin aaksa idealerle çelişkiye düşeceğn de herhade kimseiddia edemez

Bu gerçeği örtbas edip gizleeye kalkmak; bu hoş olmayan gerçeğin ideai inkr edeceği iddiasyla yanlış yorumanmş bir idealebu gerçek arasnda yapay bir çelişki yaratmaya kakmak, etetik öçütlerin yerine sat ideolojik-fydacı ölçüer koymakla eş anamlıdr Ancak ve ancak bir dönen büyük gerçekçiiğ gerçek bir

ideai, yan yapay propagandaara ayak tuulmayan gerçek ahlakibir ideali dile getirebiirdrey 'da ben bu konuya temas etmeye çalştım Baş

langıç ln kahramanı, yaşamn korkunç gerçekliği ile sanatsayaratclınn uyumlu ideai arasnda uzlaşmaz bir çelişki buunduğunu sanr Ancak in temelinde yan esas düşünceye göre, çağ

nn ahaksa idealerini die gerebimesi için bir sanaçnn önce çağnın ka yaralana korkmadan bakmay öğrenmesi onla bizzatkendi bedennde, kendi içinde yaşamas gerekmektedir Bilincinevalan korkunç ve "alçak gerçeği daha yüksek bir düşünsel eylemadına aşmak özü itibariyle oldukça dinel bir alam şıyan, uvi kri yüküüüğün kutsanmış bilncine varmak demek olan sanatın

gerçek mionu işte budurRuhsuz snat kendi trajedisini de içinde şr Kendi çağnnruhsuzuğu, bilgsi bile anatçıdan beli bir tinsellik ep eder çünkü gerçek sanatçı her zaman ölümsüzlüğün hzmeindedir Bu dünyayı ve Ürinde yaşayan insana ölümsüz klmay amaçlar Bunuyapmaz, mutak gerçeğin peşine düşmez, nihai amaç yerine değer

sizliği tercih ederse, parlamasıyla sönmesi bir olan bir böcek ibi yer gider.Bir li mamlayp da ve lm, ksa ya da uzun bir süre içinde,

az ya dçok bir çaba sonucu piysaya çktğnda, artk onun üzerinde düşünmeye de on verirm Nçin düşüneyim ki? Film ark ben



den kopmuşur "babasından" bağımsız kendi "yeişkin" yaşanaadımı aşr Arık onun üzerinde hiçbir ekim kamamışr

Seyircinn oak bir epkisiye karşılaşmayacağmı da başn biirm Gene de mesele yalnızca min bazılarınca beğenilmi bazı

larınca ise mamen reddedilmesi değdir Daha da esinde, şunuda he hesaba kamak zorundaym ki lme karşı hiç de kayısız olmayan insanar bile lm rklı şekillerde agılayabilir aramzda lmlerimden biri gerçeken de rkı " okuma rzarına" olanakanıyorsa bu beni ancak muu eder

Bence daha m orya çıkmadan olası başarıarın hayalleri

ne dalmak lmi seyremeye gelecek insanların saysı hmin emeye çaışmak maemaiksel hesaplara girişmek son derece anlamsız e ydasızdır Hiçbir şey hep aynı arzda e ek anlamıyla agıanmaz bu çok açık Sanasal bir grününün anlamı daha çok, beklenmedik ekisind r ünkü dünyaı kendi zne nielikleriylealgıayan bir insanın bireyselliyle oğrlmuşur

Bu algıama biçii bu bireyselliği bazıarı kenierine çokyakın, bazıları da sosuz uzak bulabilier Burada yaack hiçbirşey yokur! Sana, ye ya da bye herhangi bir kimsenin iradesinden bağmsız olarak kendi gelişimini sürdürecekir kı bugünekadar olduğu gibi Ve bugn sanulan eseik ikeler, yarın bizzasanaçılar randan krar ekrar çiğneneceki

eseleye bu açıdan bakıdığında bir lmn başarsı be bellibi alamda hiç ilgilendirmemekedir Film mamanmışır arıkonu değşiremem Öe yandan seyirlerin grüşlerini umursamadıkların idia eden ynemenlere pek inandığmı da syleyememCesurca iddia edebiirm ki her sanaçı a yüeğinin erinliklerine seyirciye karşıaşmayı arzular kendi eseriin n n amarı

na dokunaca, bu nedene de seyirci için çok nemi olacağı onu hunun gi ka ö! racağı inancını e umudunuaşır Bir yandan seyircinin hoşuna mek için ze bir çaba sarf emeyip e yandan korkudan ireyerek lmim kabulenisin e beenilsin diye dua emem asa kendi içinde bir çelişki değildir Zira ben



ce, sntç-lk lşksn -çok ern ve drmtk r lşk özü şte u nokd oğrunr.

Yönetmenin sl ylnız kmmsı gerektğn erkes kueder vey çok, m kendine t r seyrc kesne sp olmkkı, sntçı reysellğnn norml r vrolm koşuudur r toplumd kültürel geleneğn gelşmes de un enzer Her rmz,mmkün olduğu kdr çok nsn ykn ve onlr çn gerekl olmk,onr rndn ku edlmek sterz u doğdır. Fkt çr sntçı, d şn şıd şrı esaı ypmaz; vey mümkün oln

·en üyk ony grnt edecek çalışma lkelerni seçemez "Seyirc

nn eğilmlerne" öncelk nnn yerlerde, sdece eğlence snyinden, şov merkezlernden ve ktelerden söz edlelr, m kçınılmz olrk kend ç yslr zlemek zorund oln sntn sl!İster eğenelm, ster eğenmeyelm, u öyledr

Yrtm sürec er sntçıd rkl yl zler Anck ence,tn sntçlr, gizl y d çık, halkl r lşk kurm, onlr

ndn nşlm umudu taşmarı e uğdıklrı er şrszlığınltınd ezlmeleriyle rrlerne enzerler Meslektşlrı rndn tkdr edlen, dsı nrıslştırıln Cznneı r komşusunun ressm olrk kul etmemes, onun çn ne üyük r lketolmuştu Anak u yüzden resm rznd erng r değişklkypmy klkşmyn d gene ynı Czanneı

r snatçı, herhangi r konuyl lgl r sprş ku eelr, u ence çok norml Anck ence, sntçınn onuu ne şeklde ele alcğnın, şleyş trznn eneenmes kdr çm r şeyolmz ntçnın kın vey erng ş kmsen ğmlılığı ltın grmesn ysklyn nesnel nedenler vrdır uruyulmdığnd sntçnın en dern steklernin, clrının ve üzün

lerinn yerne kendsne kesnlkle yncı, dıştn krlmış şeylergeçer. ntçının en zor ve en yıprtc görev kesnkle lksl rypıy sptr u yp, sntçıdn, kend kşğne krşı şırı dürüst ve çten dvrnmsın ekler, u se k krşı d çten ve sorumu olmy getrr



ynetmenn hekesn hoşuna gtmek gb muhtemel başala düşüncesye çalşmasnda kendn denetemek gb b hakkolamaz u tü b denetmn kaçnlmaz bedel seycyle aasndaki şknn temelden kaşmasd Fakl:aşan bu lşk çnde y

netmen samndan da samn geçekeştmekten de uzaklaş ln şte sze "elm sende" oyunu! Ve sanatç seycsnn tepksnn zayf kalacağm başn seznese ble sanatç yazgsn değşmek elnden gelmez

Puşkin bu konuyu hakulade b şeklde şye açklamşt

"Çar sensn Yalnız yaşa Ken özgür yolundan gt Özgür kafansen nereye sürüklerse sürüklesn Değerl düşüncelernn ürünlern gerekleştr Yüce lemlern n asla ödül steme Öülsensn öül senn kend ne Kendnn en yüce yargıısın sen:Kend yıtını amansıza yargılama gücün herkesten fladır.Sen ddalı satı ıtından honu musun?

uada seycnn benme olan şksi üzende hçb em omadm syemekle lm ynetmen olaak üstlendğm ge açklğakauştumak stiyoum slnda odukça bast b ge Oanakaçeçeesnde işin yapmak e kendini acmaszca eeştmek Duum byeyken bi de nasl "seycnn hoşuna gideim diye So

yet sanatçana hep syendğ gbi seyciye nek olacağm" diyemi uğaşaym? u eyc de kmd? nonm b ktle m? Robotlam yoksa?

nat zümleyebmek çn çok az şey geekld Yanzc nk e duyal b uh yete de ata b e k e e yyeaçk estetk ze doğudan ulaşma yeteneğne sahp olsun Öneğn

Rusya'da seycemin aasnda bg duumu e eğtim düzey yksek ble omayan bye pek çok insan ad ana kasa insana algama yeteneğ daha beşkte el e bu nsann tnse yapsnayakndan bağd

Halk bunu anlamaz" la ben teden be müthş kzdmşt



Bu da ne demektir? Hak adına onuşma çoğnlun sözcüüünüyapma hakkı kime verimiş ki? "Halkın neyi kavrayıp kavramadı neye ihtiyacı olduğunu, ney reddettğin kim biebilir ki? Yoksahakın gerçek merakarı düşünceleri, özlemer, umuta ve hayal

kırıkıları üzerinde kir sahbi omak amacıyla herhangi bir zmanda bizzat haka gidip, hiç delse mütevı ama dürüst bir soruşturma yapan irileri mi var? Ben halımın bir parçasıyım. Aynı topraklar üzerinde yşlarımla birlikte yaşadım ve onarla -yşımlaoran olarakaynı rh deneyimer edindim, ayn yaşam süreçerini gözemedim ve yansıtm Ve şimdi de burada Batıda bie, hakımn bir evad oarak yaşıyorm Onun küçük bir daması, cıkbir parçasıyım; kökleri ültüre ve rihi geeneklerin denliklerinde yan düşüncelerini dile getirmey umuyorum

Fim çeviren bir insaın, kendisini igendiren ve heyecanlandıran şeyern bşkalarına da iginç geeceğnden doğl oarak, hiçkşksu yoktur Bu düşüncenin doğa sonucu olarak da seyrcidenolumu bir tepki alacğım varsayarak seyircisine yağ çekmeyi şirnik yapmay akının ucundan bile geçirme Seyircisin gerçektensayan bir santçı, onun kendisinden daha apl olmadığım da bilirAncak, başka bir insanla konuşabilmenin asgar koşulu her ii rafiçin de anlaşılır, or bir didi Bir zmanlar Goethe, ekice düşünülmüş bir cevap lmnın şarı, zekice soru yönelmekten geçer demişti natç ie seyirci arsında gerçek bir iletişim d e anca iki raf da aynı kavrayış düeyine sahipse gerçekeşir En azından heriki n da nn pn ed amaçarın ayn şeilde bilincinde olması gereir

Edebiyat, örneğin, yaklaşık iki bin yık bir geeneğe sahiptirEdebiyaa boy öçüşemeyecek kadar genç oan sina çğının sornlarnn biincinde oduğnu kanlamışır, h da kanılamayadevam etmekte_Sinema santnn dünya edebiyatnn baapıt

yararıylagerç

k

e

n

o

f�

ilecekişiliker oryaçıkartıp çıkartmadı konusu ise rtşmaya

a

çık

t

ır

Ben çg ğı-na anmıyorum, dahası bunun edenlerini bie sayabilirim: Sine-



ma sanat, henüz kendi dilin army sürürüyor, zaman zaman budiln yakılarında gezip duruyor, ama o kadar . . Özgün bir sinema dil sorunu bugüne kadar henüz çözüme kavuşturlamad. Aslnda bu kip a sadece bu souna br başka çözüm arama grşm

ir Çağdaş sneman çinde bulunduğu durum, nsa snema sanatnn değeri üzerne derin derin düşünürmektedr

Bir ressam bilr ki malzemes renktr Br yazar içn söz okuyuu üzerinde etk kurmas sağlayan silahtr. Sadee biz snema yönetmenleri, geleceğn sinemasını "şekllendrecek malzeme" konusunda henüz kesn br yargya vaablmiş değlz. Snema genelde

henüz özgünlük arayış çnedr Özelde ise her bir sinema sanatçs sneman genel gelşmesi çinde hl kendne breysel br sesbulma peşnd�r. Sinemann gerçkten de "kitleler en çok etkleyen sanat" olablmes çn snema sanatçlarn ve seyrclernin daha çok çaba sarf etmele gerekmektedr.

Burada konuy, bilinçl olarak sinema sanatçısnın e seyrcs

nin bugün karşı karşya oldklar nesnel zorluklar üzernde younlaştrdm. Sanatsal bir grüntünün kamuoyunda brbrinden apayrtepkler yaratmas dolayısyla seçc br etkye sahip olmas çok doal Aa inema sanatına bu çok daha rkl bir boyu ulaşmaktadr çünkü lm yapmclığı olukça pahalı br elencedr. Buneenle ortaya öyle garp bir durum çkıştr k, seyrci en azından

düşüne olara kendine yakın bulu br ynetmen seçme hakkına sahp olmuş, ama te yandan ynetmen, snemayı salt br eğlence nlük yaşamn rt ve eneleini unutma yeri ola genbir bölüm seyircinin kendisni hiç m hiç ilgilenirmediğn asla be-

lrtmemeye mahkum edlmiştrAyrıca kötü zeknden olay bütün suçu da seyrcnn üzerne

atmak doru değildir, çünkü yaşam bze estetk lçütlermzi mü-le�rme e rsat eşl tanmamakad İte durumun ger

çek trajiklği de burad _ Şmi kalkınz e bir saç için yüks arg merci" seyircdr güşünü savununuz; buyrun! Pekama bu yargç km olablr? Hang seyirc? Külür poltikas sorum


http://slidepdf.com/reader/full/andrey-tarkovski 197/249Stalr

luları, zahmet olmazsa kol-tuklarndan asınar dazevkleri iah olmaz bir biçimde körelten bilinçli takiter-le ve çkamaarla seyircitka basa doyracaklarına,lüfedip, blli düzeyde birkültürel orm belli bir sa-nat üretimi oluşturumasıiçin ba.harcasınar Bu neyzık ki sanatçların değil so-rumu kütür politikaclanın vercekleri bir karardırBiz sanatçılarn şıdğı teksorumuk kendi yaıtamızın dzeyini yüseltme

tir Bir sanatçı endisin ilgilendiren her şey hakkında, içtenikle ve kararlkl görüşlerini açıklar Seçtiğ konunun gerçek deriniği ve öne-mi ol olmadığna da varsın

seyirci arar versinAyna mamadıkn

sonra ç de kolay geçmeyenyllarım verdiğm lm ş-maarma a son verme d ü-şüncesiyle oynadğım açıkça

itiraf etmeliyim Ancak ön-sözde de sözünü ettiğim yığına seyci mektbuyla kaşılaşınca böyle radkal bradm amaya ç de hakm



olmadığn düşündüm. Madem boumamş yarglara sahip bunca

açk yreki insan vard, made benm lerime yürekten ihtiyaç

duyan insanar vard, ben de, her ne pahasna olursa osun, sinemaeiniğ sürdürme sorumuluğunu üerimden amadm.

Benme gireceğ diyaogu kendisi için önemi ve yararl bulante bir seyircinn varlğ, çalışmalarmn en büyük teşvkçisidir Be-

nime ayn dili konuşan seyrciler varsa, neden onlarn çkarlarn

bana yabanc ve uak insan gruplarna feda edeym? Varsn bu in-san grupar, bizime hiç igisi omayan har nana puarna

pmay sürdrsnler

natçınn einde, maemesine karş yürütüğü teke tek mücadeleyi dürüst ve içten bir biçide kamuoyuna sunabildiğ tek bir

oanak vardr. yrci, tçınn gsterdiği bu çabann anamn

kavrar ve ona teşekkür etmesii biir

rcisinn hoşuna gitmek isteyen, onun zevk ölçern odu

ğu gbi kabu dp benimseyen bir insan seyrcsine sayg yoktur

Bu tutuunun tek bir anlam oabilir o da seyrcisinin cebindekiparaa kendi cebin akra isteğdir Bu düüncede olanar yk-

sek sanan idea örnekerini veerek kamuounu eğtmektense di-

ğer sanatçlara para kaanmann yola ğreteye kalkarar. Se-

yirci ne yapsn, kendi doğruuğundan emin, kendi beğenmişliğ için-

de yaşamayı srdüür Kendi yaaa karş eeştre br tutum a-

may ğretmediğmiz srce seyrciy nemsiyor saymayz



Vll

Sanatçın Sorumluuğu Üzere

Önce bir kez daha edebyat le snemann kıyaslanmasna, daha doğ

rusu çatşmasna ger dönelm. B k so deree özgün ve bağmszsanat dlnn tek oak yönü malzeme yoğurmatak genş zgürlülerdr.

Daha nce de belrğmz gb br lm yaratcsnn ve seyrcsnn yaşantlarna bağımdr Gerç bütün dğer sanat dalla gbdüz da dygsa, düşünsel ve entelektüel okuc alışkanlıkla

rıyla oyama olanağna sahptr Ancak edebyatn gerek ayrcığ,yazarn kbn her sayfsnda harcadğ eğn yoğnuğndan bağımsz olara, orun end nde el t alma normarn şel-

/lendren denerne ve yapsna göre bu syfalar "oumas""keşfetmesdr Our her şeye karn öznel olara alglamadan vazgeemedği n en doğal ayrta ble sank yazarının denetmn

den krulrarBuna kaşl snema br yazarn kendsn, ssz br gerek

lğn e emen m alayla öznel dünysnn yratcs olraabu edelece rc snat daldr İsanlarn nde varolanendn atama eğl en asaml ve en dolysz desn sne



maa bulur. Film, duyusa bir gerçekliktir ve seyirci randan da

ikii i geeklik olaak kabul görr.

Bu yüzden, sinemayı bir ösergeler sistemi olarak ele aan yay-

n görüşü son derece ahmakça ve temele yalış buluyorum.

Bana göre yapısacıarın emel yanılısı nedir? Burada söz ko

nusu olan, sana dalların emeini oluşuran ve her biri iÇin ayırde

dci yasaarı gelşren erçeklikle kQrulacak ilişkinin tüüdü. Dilin

aracılığına ereksinim olmayan sinemayı ve müiğ u almda do-

aysız sanaar arasında sayıyorum Bu teme ve ayin edici özellik,

müzik ve sinemayı birbirine yaklaştırırken her şeyn di aracıığya,

yani bir göstereler ve hiyeroglier sistemiyle id edidiğ edebi

yaa ralarındaki aşıamaz uzalın da nedenerii serier Bir

eebiya eserin agılanması bir simge sözcükle emsil edilen bir

kavram aracılııyla gerçekleşir. Oysa lm ve müzik, bir eserin doay-

sız ve duysa alılanmasına açıkır.

Edebiya yazarın yeden üemek isedğ bir olayı, iç ve dış

dünyayı sözcüke beimer Sinema ise doğada varolan za'an ve

mekan içinde kendiiklernden oya çıkan, çevremizde özlemle-

yebildiğimz ve içinde yaşadığımz mazemeleri kulaır. Yazar önce

dünyaın beli bir görntüsünün hayai kurar sonra da bu hayai

sözcükerin yardımıya kağıda döker Oysa bir lm şeridi, kamera-nın görş aanna ren dünyadan kesileri, doğrudan doğruya me-

kaik bir şekilde kaydeder Bu kesilerden daha sonra bir lm büü

nünün görünüler yaraılır

Film yönemeniği, bu zdn, keliein m anlamıyla "ışıı

karalıkn suyu karadan ayrma yeeneğdir. Bu olanak öetmei kdiii i Yıı olk algılamı adatmacasına yo açar

Yönetmenik anaaı hakkında bu kadar muğak örüşerin varolma-sının nedeni de işe budur. Bir yönetmein taşımak zorunda oldu-

ğu, neredeyse cea niteliğindeki o korkunç sorumluluğu meselesi

de işe bu bağlamda ündeme geir Yönemenin uumu seyirciye

açık seçik neredyse bir oğraf kesinliğyle ulaşırken seyircinin



duyguarı da, yönetmenin duyguarı olma bir yana ade br nğın duyguarına dönüşür.

Snemaın tıpkı müzk gbi gereklikle uğraştığım br kez dahavurguak istiyorum. Bu nedene yapsalcarın bir çekimi bir başka şeyn göstergesi, br analaa olarak ee lmaana kesinlkekaş çkyorum Bu başka sanat dalla üerinde yapan araştırmayöntemlerinin hçbir eeştir süzgecinden geçirmeden sat biçmseoarak akrımasndan başka br şey değdir Müzikte tek bir ögenin içbir iginç yam yoktur ve hiçbir deolojiye sahip değldir Ayışekde lmsel br çekm de gerçekiğin hiçbir görüş içermeyen kes

tidir yaızca Fm ancak bir bütün olarak beli rzda ideolojk braam şyan gerçekiği içerr zcük ise başl başna bir düşüncedr, bir kavramdr, bei br soyutama düzedir. Br sözcük anamsz bir ses olamaz.

Leo Tostoy ivtop yküleri bir asker hasnenn korkunçluğunu en ince ayntısına kdar gerçekçi bir biçmde betim

ler Ancak bu ürkütücü ayrıntıları ne kadar ttiz ve gerçeğe uygunbi bçimde betimerse betimesn okuyucu doğac bir acmaszkçnde vermiş bu görüntüler kend deneyilerine, arzuarna vegörüşerie göre uyarama oanağına sahiptir Zira okuyucu kendtasarımarının yasaana uygun oarak her metn seçici bir biçmdeagıar

Bin ke okunan bir kp bn ayr kiptır Hayal gücü srszbir okur ksa ve öz tutumuş alatımları be bazen yazarın düşündüğünden daha açk görebir (yazarlar da asnda bu tür genişletlmiş okumalara bel bağamşardr). Çekingen, ahlaki önyargıara sahp darka bir okur se acmaszca aatımış bütün ayrıntla sahip olduğu aaksal-etk önyarln süzgecnden geçrere atya

ataya okuyacktr Böylece orya yazar-okur işkisinn temel fnomen olan özne izenmlerin rip br shihi çkar Ancak bu fnomen tpk ruva atna benzer çndeki yazar buradan okurun ruhuna szar Sonuç okurun da iinci bir yazr gbi yaratclğa zorlanmasdr Bir kp okum�n bir m seyretmekten çok daha zor ve yo



rucu olduğ şeklindeki görüş de işte buradan kaynaklanır. Fim, genede mamen eilgen olarak tüketir: "Seyirci kotuğuna kuruurmakinist de makaraarı harekete geçirir . ."

Sinemaseverlerin acba herhangi ir seçme özgürlüğ var mı?Tek bir çekile sahneyle ya da episodla bir eylen bir manzaranın ya da bir çehrenn değl betimenmesi keimenn m anaıyasabiteştirilmesi nedeniye sinemada bambaşka estetik eğeleryalnızca tek anama izin veren soutlukar ortaya çıkar ki kişiseseyrci deneyimimi sık sık buna karşı isyan eder.

Resim sanatndan bir örnek verelim Resim ile ona bakanlararasında beli bir mesae vardır Bu mesafe temsi edien şeye gösterilen belli bir saygıyla bunun geçekiğin anlaşılır anlaşılabiir birgöüntüsü olduğu bilinciyle önceden programlanmıştır Gerçeklinbu görüntüsünü yaşamla özdeşeştirmek kimsenin akınn ucundanbie geçmez. Beki de tek üstünde urulan şey temsi edienn ger

çe yaşama oan "benzerliği" ya da benzersizi"ir. Yanızca sinemada seyrci beyaz p�rdede gösterilen yaşamn dolaysız olgularadayandığ duygusundan kendini bir türü kurramaz bu yüzdende lmi her zaman yaşamın yasaları uyarınca deerenirir Tabiibu arada da yaratıcı lni inşa ettiğ ilkelerin yerine kendi gnk yaşam deneyimeriin ikesini geçirr İşte seyrci alamasına

bidiğiz aykırı görüşer de buradan kaynakanır.Seyrci kitlesi siemada acaba neden kendyaşamıa hiçbir igisi omayan egzotk konuları yeğlemektedir? Anaşıan kendi hayatarı yeterince bildiklerini düşünüyorlar kendi yaşamlarındanına getirdiler ve sinemada bilinmedik deneyimler edinmek istiyorar. Seçtikeri mler ne ölçüde eotk ve kendi hayatlarından uzak

sa o kadar iginç eğendirci ve bigiendci geliyorAma bu durum daha çok sosyoogları igiendiren bir sorunAcaba neden bir grup seyirci sinemada yalnzca eğlence p eşinde koşarken başka bir grup akll bir dert ortağı buma umudun şır?Niçin bazıları için gerçekte zevksiz ve yeteneksiz bir zanaarıkdemek oan yüzeyseik ve sözümona gzeik öneliyken diğerle-



Sal: "Vf Y

ri, son derece duyarl, gerçekten estetik olayar yaşama yeeneğinesahipler? İnsaan büyk çoğunuğunun estetik, hat zaman zaman da ahlaksa vurdumduymğın nedene nedir? Bunun so

rumlusu mdir? Bu insanar, bir yüceiğe, bir zeiğe, inse bircoşkuya uaşrmann yolu yok mu? nsanda sana duygusu bunaromadan geişebiir mi?

Cevap odadır, biz yzca baı saptamalarla yetinmek isioruz. Çeşili opums sistemler, rkı edenlere de osa seyirci kitesini aket yapay dalarla " doyrmak", beğenn aşılap geiş

iriebileceğin hiç düşünmemekedirler Araai ek rk, Baıdaer insann ögrce seçimini yapabilmesi e iserse gidip en nemiyönemenlerin merini de kolaylıkla seyremesidir Ancak, Badasana sinema ticari sinemaya eş omayan bir mücadele içinde ol-

203



duğundan bu rkılıın ekis de oldukça önemsiz b görünmete-dir.

Özeke ticari snemayla arasındaki bu reabet, yönetmene seyirceri adına

öze orumuukyükemektedr Zira sinemanın en

dine özgü eteme gücü (yan me yaşamn brbrine eş tutuması) yüzünden en saçma ticari çöper be eeştre ve taepkr olmayan seyircide gerçek sinema sanatınn ddiaı snemaseverer üzerinde yarattığı siri yankıanmaya benzer br yanı uyandrırar Aradai n edic, daha doğrusu traj rı, sanat snemasnn se

yrcierde duyglar ve düşünceler uyandırabmes buna arşııie snemasnın belirgin tek yanlılğı ve eti peşnde koşmasıya seyrcisnde varlan son düşünce ve duygu kırıntısını da sip süpürmesdr Güzele ve maneviya artı tiyaç duymayan insanlar lmerden tıpı Coca Coa şşeer gb yaraanmadırar

Bu yüzden sanatçılar nasl olur da mula yaram özrüğn-

den sözederer, br türü anayamam Bence durum am trs: Kendn yaratıcı eylemin çine an eres brden kendn görevlerne,sanatçı yazgısına sayısız iplere bağlı bulur

Her şey ve erke bram zorunlulukarın esirdr Bir nsanın gerçetn m bir özgürü içnde yaşayabeceğine nanma derin su balğn arada gördne nanmaan rsızdır Böye br

şeyi hayal be etme ço zor. Di Rublov be ise yasaarı çerçevesinde çalışyordu!

Acı olan, bizm gerçekten özgür olmaı biemeyşmz. Bzlerbedelni başasınaödetiğmiz bir özgürük istiyor, başaarı adınastekermizden vazgeçmeye yanaşmadğmız gbi, bunu şisel haarımıza ve özgürlülerimze yaplan bir sadr olara göeen

de çeinmyoruz Bugün hr brmzn en bergin özelğ aşı bireyciğmzdr Fakat özgürüğ burada arama boşuna Özgür oabimemz çn, aattan ve çevremzdeki nsanardan br şey bekemek yerne önce endimzden ep etmesn öğrenmeyiz Özgürük; bu, sevgi adına fedakrık bunma demetir



Yanış anlaşılmamak çn: Sözünü ettğm özgrlük, kelmennen yüce ve etk anlamıyla özgüktür Amacım, Avrupa demokras lern beleyen rışma götürmeyen değerlere karşı br polemk

yürütmek değl Ancak bu demkraslerde de manevyat eksklğ ve nsanların yalızlığı sorunları orya çıkmakdır Bana öyle gel yor k, gnümüz nsanı, kenlkle çok önel olan syas özgürlükuğruna yürüüğü mücadele ırasında nsanoğlunun ezelden ber sahp olduğu özgrlüğ, yan çağı ve toplumu çn özerde bunmaözgrlüğnü unuttu

Bugüne kadar gerçekleştrdğm lmlermde, brlkte yaşadık ları nsanlara olan bağımlılıklarına, yan özgr olmamalarına rağmen lendek özgrlüğ koruması blen nsanlar anlatmak stedm Görünürde bunlar zayıf nsanlardı Ancak bu zayıığn, ahlaksal nançlarndan ve konumlarından doğan gcünden de söz ettm

Stalker, görünürde zayıf br nsandır Ama nancı ve başkaarı

na hzme etme arzusu onu yenlmez kılar Sanatçılar d mesleklern yalnızca brlerne br şeyler anlatmak çn cra etmezler Bu yollansanlara hzmet etmek arzularım vurgulamak sterler Bazı sanatçı

ların özgüüklern kend çabalarıyla kazandıkların savnmaları ben her zaman şaşırmıştır Arık sanatçı çn, çnde yaşadığ çağın ve brlkte yaşadığı nsanların br ürünü olduğnu kavrama vakt

gelmştr Pasternak şöyle dyor

"Uyma antı ymaKendn ykya ala ktımaÖlümüzlük kıbaı enÇın ttğı "

Sanatçı br şeyler yaratmayı başarablmşse, bu bence, henüz blncne varmamş ble olsa, nsanların· varolan htyaçlarını karşladığıçndr İşte bu yüzden kazanan, br zar elde eden her zaman yalzca seyrcdr, sanatçı se her zaman br şeyler ytrr ve kaçırır



Sarİnsann dledğ gb yaşadğ keynce davadğ can sterse

yapt stemezse yapmadğ mamen zg b hayat benm haklmn mdğ b şeyd Tm tesne ben bell b aşamada ba

na ok nel ve geekl olan şey yapmaya kendm ade zounluhssedem Seycyle kuuck en doğu letşm nsann kendnesdk kalmasndan gee hem de blnmez nedenleden dolay bzynetmenle ndan eğlendlmey bekleyen seyclen yzdeseksenn h kaae ble amadan. ncak bz lm ynetmene seyclen bu yzde seksenn o kada ok ho gmeye başladk k a

tk onla eğlendmeye de hazz ne de olsa lede yapacağmz lmn nansman onla bağl Olduka esz b duum!

Bz gene he şeye kşn snemadn estetk zlene bekeyen lk seycye ge dnem yn he geek snema sanats



Str v

nn bnçszce hede adığı e ancak yaratıcsının gerçeken başından geçen acs atnda ezdğ deneymler yansın mlele ruhuna nüz edeben o deal seyrcye .. Seyrcye o kadar saygıym

k onu aldatmak emden gemyo Ona genm sonsuz, bu yüzdende ona çok öneml e deer saydıım şeyerden yanızca onardansöz etmeye kesnke kararym

Vncent an Gogh, sorumluluğn mutlak br şey oduğunu ebast, sıradan nsanlarn resmern odaarına ya da çaıştıkar yer-

ere asmalar kadar başka hçbr başarınn onu sendremednbertmş sanat kemenn m anlamıya senn çn hak çn ya-r dyen Hubet on Herkomer doruamıştır ama gene de VanGogh herhang br nsann hoşuna gtmek onun arzusuqu yernegetrmek çn uraşmaya hçbr zaman yanaşmadı Kend gerçene



karş b denl sorml darandğ çn b gerçeğn toplmsa nemn bütünüyle karayabd e sonç sanatç oarak tek görenn, yaşamn oayla e cebeeşmekten geçtğne nanarak son nesne kadar b oaylarn çnde sak dran dea gerçeğ şeklndr

eke ğraşt Van Gogh günlüğüne şye yazar

"B nsnn söylemek sedğ şey k fde emes yoksa yeel d m? Düşüncelen güzel fde emesn blen b dnlemek k dha hoş oluyo bunu kbul edyoum Anck zengüzel oln geeğe ek b güzellk kığını snmıyoum. "

İnsanoğlnn mane gereksnmern e marn de getrenbr sanatn ahak eğtmdek roü nanmaz derecede nemdrAsnda tan edldğ gre de bndan başka br şey değdr natn gren yerne getrmede başarsz olmas topmda br şeyern

bozk odğna şaret eder Sanat sat dar deneyc e ydac grere de karş karşya getrmemek gerekr r lmde byle brgayenn açğa çkmas onn bütün sanatsa brlğn yok eder Çünkü bütün dğer sanatar gb snemann da es odkça karmaşke derndr Snema çpak arğya ble nsanar om ynde etkleyerek onar br toplk alne dnüştüren ze mane bağa

ortaa çkarr Ayn zamanda da sanatn kendn yneeyebeceğ emüemmeeştrebleceğ ahaksal ortam yaratr om sağlanaazsa tpk yabanğe terk edmş br baçedek ağacn emas gbsanat da mahor gder Tayn eddğ greer yarnca kanmayan sanat lür; b artk kmsenn sanata tyac yok demektr

r mn seyrcler üzende dygsa br etk yaratmas sten

yorsa dygsa grüntü yapsnn dş kabğ yaratcsnn beleğnedayandrlma grüntüde gsteren yaratcnn yaşamdan ednd zgün zenmere ymal b lkeler kend pratğmde sk sk snadm Yok eğer br sahne spekülatf br bçmde nş edlmşse ozman sted kadar zenl e nandrc olsn at edebyatn



alnmş reçetelere dayandrısın, gene de bu sahneye seyrci kayıtsızkaacaktır. Bu tür bir m beyaz perdede bazarına ignç ve başar- gese de gerçekte içbir zaman hayat kalmay başaramayacak,ölümü kesn oacaktr

Ksacası; her okurun aglamasnda gerçekeşecek estetik uyar-amay şart koşan edebiyatn aksne sinemada hçbr zaman seyircideneyimeriye oynanamayacağ içn yönetmen de başkaarna ken-d deneyimern oabidiğince dürüst bir şeklde yansıtmaıdır Busanldğ kadar kolay bir iş değildir her şeyden önce kararı olmayı

gerektirr. Zaten bu yüden bu sanat tüm dünyada ancak bir avuçinsan randan üstesinden gelnebien br sanat oarak kalmayamahkumdur bugn artk sinemaların kaparn çok daha faza nsa-na açmş omas bu oguyu değştrmez.

Örneğn ben Sergey Ayzenştayn gbi çekmlerde �eendrmiş, entelektüe rmüllerle çalışılmasna kökten karşym. Benim

seyirciye deneyimler letm rzım, Ayzenştayn'nkieden temel-den ayrr. Tabii şmd bu yönetmenn hakkın yememek için onuniçbir zaman deneyimerni ietmek gibi bir sorunu omadğım dabelrmek gerekir. Onun yapmak stediğ şey daha çok, düşünceleri ve görüşleri en sa haerye vermekti. Bunun ardnda bana kesnlkle ayk gelen bir sinema anayışı yatmakdır Ayzenşyn'n

kurgu diktası da bece, snemanın özgün etkisinin gene temeerinzayıatır . . . Bu yöntem edebyat ve seen rkı olarak sinemanın ögün agıanş biçimi sayesnde sunduğu en büyük imtiyaz, seyircsinin enden almaktadr yani seyircisini beyaz perdede ou bitenleri kendi yaşam oarak algıama zamanı dondurulmuş br dene-yimi en kşse deneym olarak devrama ve kend hayatıyla perde-

de gösteren arasnda br lşk kurma oanağından mahrum brak-makdr

Ayzenştaynın düşüncesi desotiktir İnsann adeta "havasmkeser beki de snemanın en göze çarpan özelkernden olan birşeyleri, seyrciye kendini lme bütüneştrme olanağı tanyan br



şeyeri yok eder. yrca ben ss szee do propaganda aaçer deği insan dernden sarsan er yapak stiyor. Beni seyrcere oan sorğ b doğrtdadr ve sanr si

neann karank saonnda otray gze acak kadar çok ihtiyaçdydğ benzersiz bir deneyii de seyrcie ietebiiyor.

steyen herkes erii çinde kendn grdğ bir aynayabakar gibi seyredebiir Snea sanat sar yaşa benzeri biçierde sabiteştirip dygsa oarak aganabieek şekide rgterse seyiri de kend deneyieni ansayark oaya katabir.

nk bn şiirse çeki diye adandran o spekatif biçdeyani dşnce ağrk br zansen çekid srar ederek gerçekeştirek oanakszdr.

Daha ne de beirttğ gbi insann aaçar faza n panaçkaras kaçnazdr Üzer�rinde za drrsa ortaya beki sradan anaya nispeten gne bir sanat eseri çkabiir. a

kşksz r zn oayaak nei geçii kaacaktr Bye brdrda znn dernikerine ineye çaşan bir sanattan pek szedieez osa osa propagandan gazeteciiğin senin ve diğeryakn bii daarnn hizetine giriş br sanaan sz ediebiiryani sat yda bir grev steniş bir sanatn . . .

Sanat yeniden retien bir noenin doğrk pay atk

sayş iişkierinin btnye yeniden inşa ediesi deneesnde açğa çkar ncak rasgee çaptaki br zaan di ne at ogar seçede ve breştrede sinea sanatçsnn snrsz bir zgğe sahip odğ da asa syeneez Çnk saatç kişiiği kaçaz oarak taka gn şğna çkaaktr.

Fakat gerçek sanatçnn anak bei bir bn kavrayabi

diğ syısız nedense bağantara dayar O hade sanatç yanzayakaanasn ve yenden retesini bidi bağantara igieneektr. şte sanatçn bireyseiğ ve tekğ de b nokda oyaçkar Deek ki br yaratcnn sorğ canandrdğ oayarasna ykaştrabidjği çde arr. Bir sanatç drst oadrOnn teiz eere ihtiya vardr



Şanssızlk ya da sinema sanatın ortya çkışnn temel nedeni), kamera objekt karşsnda hiç kimsenin kendi gerçei yeniden yaratmas bememesnden iler gelmektedir. Bu nedene,Sovyet eleştrmenernin kür saydğı "doğalclk kavramnı m

de kullanmann hiçbr anam yoktur. (Doğalc diye aşr vahşetinyer adğ çekmler gösteriyor, doğalck de Ra yönelten başlıca suçamalardan biriydi. Şiddet, kendin beğenmişlik çnde kast oarak estetikeştimeye çalştğm düşünülüyordu.

Her insanda dünyann, gördüğ ve algıladğı şekilde varolduğunu sanma eğiimi vardr. Ancak ne yazk ki dünya bambaşkadr!

Kendis çin var oan şey ancak insan pratiği sürec sonunda bzim için olan şeylere dönüşür İnsann zorunlu blgi ednme aşamalar da buradn geçer. nsanın dünya hakknda edindiği bilgi, onadoa tarandan verimiş duyu oganlarıyla snrldr. Nikoay Gumiyovun4 bir keresinde dedi gibi atınc duyu" için de bi organ geiştirebilseydik dünyayı bambaşka boyutarda görürük Ay

nı şekde sanatç da sahp olduğu dünya görüşüyle, kendisi sarandünyay brarada tun neden kavrayışyla sınırldr. Kamerannhiçbr seçme yapmadan yani hçbr sanatsa keye dayamadan,doğada durdukarı şekliyle sabeştirdiği lmsel doğalcktan brnomen olarak söz etmenn anamszlım göstermeye bu ble yeter Bu tür bir doğacık yoktur.

Eleştirmenlerce orya atan ve sanatsal br olgu srlamasnndoğruluğndan duyulan şühey kuramsa nesnel ve bilmsel olarak temellendrmede kullanlan doğalck" se bambaşka bir şeydr. Bu doğalclk br de seyirciy vahşete karş koruma bahanesiyeön plana çkarl Bu sorun"u yaratanar, halkn gözünün ve kuann yalnzca okşanması buyuran seyrcilern hamleridr. Bu

hamiler suçamalarn bugün artık amtaştrlmş olan Sergey Ayzenşyn ve Aleksander Dovşeko'ya karş da yöneltsnler! Ya datolama kamlarnda nsanların çektkler acar ve öümleri akasğmayan bir erçeklkle yansttklar çn dayanmas çok zor oanbeleselere karş



dy Rubo lmnden koparlp alnan tek tek sahneerin veepisodlarn (örneğin "körleşme episodu ya da Vladimir'in Fetiherinden baz sahneler) doğalcııka suçlanması, doğrusu ne dünne de bugün pek kavramış sayrm. Ben bir salon sanatçsı değiimki müşterierimin hoşça vakit geçirmeerinden sorumu oayım!

Benden hesap, sanatımda yalan söyediğimde sorusun Sinema sanatnn bariz "ontikliğini stismar ederek yani bu sanatınen inandırıcı etkileme biçimlerinin yardımya önce gerçekliğe yaknk iddiasnıortaa atp sonra herhangi bir amaça bunu saptırmaya yetenirsem işte o zaman benden hesap sorulsun!

Baş sinema sanatçsnn cezai soumuundan sebepsiz yere söz etmedim Bu bazıarına varsn abartmş gesin Bu abartmayla tek amacm sanatlar içinde n büyük kiy sahp bir sanattafrkl bir sorumluu duysu içinde çalşmak gerektiğini vurgulamaktr Zira insan lmsel etkin olanaklar kullanarak halkn diğer eski, geleneksel sanat dalarna oranla çok daha kolay ve çabuk

perişan edebilir kren aciz brakabilirBir keresinde Dostoyevski şöye yazmıştı:

ni ki sanasa yaaı hayaı s yansımaı. N sam Hayayaaana yazaaın/aiin a kndiidi üsik öy bihaya ki bu a asa aomamı. .

Bir sanatçnın düşüncesi beniğinin en gizi kalmş derinlikerindebir yererde oluşur Dşsal maddi bir sarımla asa beirlenemez;sanatçının ruhu ve vicdanıyla bağnt sanatçının gene yaşam görüşünün bir ürünüdür Aksi takdirde tasarlar daha başndan sanatsal açıdan boş ve verimsiz kalmaya mahkumdur Tabii insan mesle

ki açda sinema ya da edebiyata ilgilenebilir ve gene de sanatç sı-ftı şımaz yanızca yabancı düşüncelerin uyguayıcısı olur işte okadar

Gerçek bir sanatsa düşünce sanatçı için her zaman ac demektir, hayati tehlike demektir Bu düşüncen gerçeeştirilmesi ise



ancak insann hayat atığı tayn edici bir adıa kyaslanabiir.Bu kendin sanatn koarına an erkes için her zaman böye omuştr Gene de zaman zaman, sanki iz, çok çok eski hikayeer azçok yenden anayormuşuz gii i izenm doğmakdır yan sa

ak başı örtüü örgü ören büyük annesine gidermş gibi bize geiyo biz de onu binbir ü masaa eğendiriyormuşuz gibi bir izenm Bir öykü az çok eğendirci ve oyaayıc oabiir Ancak hakatek yarar, boş gevezeikere vakit geçirmesidir

Fim çaşmaarmızda sorumuuk üsenmekten neden bu kadar korkarız acaba? Neden sonuç gereksiz oduğu öçde tehikesizçıksın diye daha başn kendimzi güvence atına amaya çaışırız?Sakın bunu nedeni çaışmamız karşığında bir an önce paraya veraa kavuşma isteği omasn? Bu bağamda günümüz sanatçsnnkibiriiğin bir kere de Carres Katedralinin ismi biinmeyen yapmcısınn mütevaziğiyle karşıaştrabiseydi keşke! Bir sanatçgörevini dakrca yerine getirmesiye nenmei Ama maaesef

bu hepimzin çokn unutuğu bir şeyMakine başnda duran ya da rada çaışan yani maddi değeri

reten insan sosyaizmde kendini hayatn endisi olarak görür Buendi bir gün gider "hizmet etmek İçin çrpnan sanatçılarn kendisi için hazrladğı "eğenceye karşlk parasn arcar Ne var ki hizmet vermek için çrpnan bu sanatçlarn en beirgin özeliği kayt

szkarıdır Büyük bir unmazk içine bu namuslu çaşkan insann oş zaman harcarar, bnuna da yetnmez onun zayıığım,kavrayış eksikiğin ve estetik cehaetni rsat biip hem onu kri sefaete mahkum ederer hem de bundan para kazanırar Bu tür sanatçarın aiyeeri değersizdi Gerçek bir anatç ise ancak kendisi için hayati bir �orunuuksa yaratma hakkına sahiptir, bu uğraş

kendisi için sa rasantısa bir yan uğraş deği, yenden üretenkendi ben inn yegane varouş biçimiyse

Edebiyat k açıdan nas bir kip yazıdığ pek de o kadarönemi değdir Bir öçüye kadar bu yazarn kendi öze sorunu addediir ne de osa hangi kib satn aacağına, hangisin kipç dük-



kanın raarnda tozlamaya terk edeceğne karar verecek oanokurdur. Sinemada bu tür br benzetme ancak bçimsel bir düzeydeyapılablir. Evet, burada da hang lme gtmek stediğine karar ve

en seyrcidr . Ancak işin doğrus lm yapımcıığ çok büyük hat zaman zaman baş döndürecek yükseklikte sermeye yatını gerektirir üstelik yapım sırasında masraar daha da arak dağıtımcıyı maksmal kr sağamak zorunda bırakır Biz lmermizi neredeyse daha "rlada ken satarız bu ise, doğal oarak malımıza lg sorumluuğumuzu arırır.

Robert Bresson'unyoğn çaışma rzı beni her zaman şaşırtmıştır Tek bi lm dahi rastlantlara ya da "geçic çözülere terkedilmeiştr. İde araçlarındak tutumuluğu insan ade nefesin keser. Cddyet ve derniğiye Bresson lmle her zaman manevi varlıJanın bir olgsna dönüen us yönetmenler arasında yern alır. Bresson belli k ancak iç dünyasının aşırı uçlarda gezindi

ğ anada çalışır. Neden? Cevabını kimse blyorIngmar Bergmanm lmi Çığlıla v Fısıltılada çok güçlü birepisod vardır, b eki de min en önei episodu: İk kızkardeş babaene gider, abla orada ölür. Bu lmin çıkış noktası bu öümü bekeyiştir. Orada öylesne, hep brikte otururlarken birden kendileinibirbirlene çok yakın hssederler konuşurlar, konuşurar, birbrle

rn öpüp okşarlar . Bütün bunar nanmaz br sıcaklık duygusuyaratr, özlenen ve her an kırlabilr . Bu yakınığn bu den özenirolmasının br neden de Bergman'ın mernde bu tür anlara çokaz rastlanılması ya da şöylece bir dokunup geçimesir. Geneldebirbirleriyle barışmayan öüm döşeğnd ble birbirerini bağışamayan kızkardeşlere rastlanr; çeri neetle dolu hem kendlernehem de başkalarına eziyet etmeken zevk aan . Kısa yakınlaşmayıgösteren bu sahnede Bergman herhang br söze başvurmak yernebize, Bachn bir keman suiti dineterek hem zlenileri güçlendirmiş hem de olağanüstü br derinlk katmış

Hç şüphesiz Bergman'ın daha uv yücekere doğru yaptığıbu olumlu yocuuk br yaılsama, br rüyadr, çünkü hiçbir şey yok-



tan varoma nsan ruunun varmaya çalşt, ayalini kurduğuşey de işte m budur Neredeyse o an ele tutuur ae gelen biridea olan uyum Ancak bu yansamal yocuuk bile insanda belibir kthr yol açar sanatn yardya ruun teizlenesinive kurulasn salar

Bu satrlarla vurguamak istediğim benim dl dyl zl-m ideale erişme çabasn dile getiren bir sanattan yana olmamdr.Ben, insanara umut ve inanç alayan bir sanatn yanay. Sanatçnn anatğ dünya ne kadar umutsuzsa bunun tam zdd oan ideali beki de o kadar belirgin issettirecektir oksa yaşan anakalma!

Sanat varlzn anan simgeseleştirir.Sanatç angi nedenle topumun ulaşmaya çaltğ yereşik dü

zeni, istirar bozmaya kalkar Tomas Mann'n Shrl D'ndaSetembrini şöyle der

k ktlğ krı mııız Mhd y? m gzmdktlk krlı v rklğ glr rı klı hp ol-lğ mzzm lhtır Ktlk yım lştr rhdrlştr lrlm v ydılmı ky.

Sanatç topluun istikrarn ideae ulaşma çabas adna bozm�ya çalşr. oplum istikrar sanatç ise sonsuzuk ister nu tek ilgilendiren şey mutak gerçektir bu nedenle daima ieriye bakar erkesten önce baz şeyleri görmesi de bu yüzdendir

Filmlerimde benim derdim insanar biraraya getiren bağlantar (sat iksel çkarar bir yana) yaratmakt Öneğin benim kendimi insana balayan biz epimizi çevremizi saran er şeye balayan ipler . Ben, sürekiiimi yani bu dünyada oluşumu rasantara borçlu omadğm gerçeini mutaka issedebileliyim Her birimizin içinde beli bir deer tabosu olmaldr. Ayda aktarmak istediim, Bac'n Pergoesinin, Puşkin mktubunun Sivaş Gölünügeçen askerlerin ve son derece sak evcil saneerin bir anada



büün inanla için ayn değeri aşdğ dygyd İnann maneideneyimimi açından baldığında bir aşam önce işiel olara başna geleele inanığın ılar önce başına geener eşdeğer oa

bilirBüün lmerimd babaeine, çoclğma am e yer

yüzüne olan bağlan e ölerim önemli bir yer r Bir geleneğe e ülüre, belli bir inan e düşünce çereine ailiğim mlaaoraya çımalıdır

Dooyei'den aynalanan R ülür geleneği benim için

olağanüü büyü önem şr Günümüz Ryaında b gelenene yazı i, pe o adar geişirilemeişir Ha ihmale ğradıar dahaı mamen yo frz edildileri bile öylenebilir Bnn birço nedeni ardır en önemii de b geleneğin emelde maeaizmle bağdaşırılamaz olmaıdır Bgünün Ryanda Dooyeinin b ür bir ihmae ğramanın bir nedeni de yazarın ahra

manlarında ralanan daha doğr yazarın üm eerine inmiş ayca aipçilerinin de en belirgin özellierinden biri haline gemişri bnalım ola gere Günümüz Ryaı'nda ri bnım olgndan niye b adar ço oryor acaba?

Bem için ri bnalım her zaman bir ıhha beirii omşr ira bence ri bnalım endini bma yeni inançlara aş

ma çabadır Firi bnalıma ri ornlarla e gelmeen çeinmeyen here eninde nnda düşme zorndadır Başa rlüolma da belenebilir mi? Hayan ymzllaa dol olmaınaarşn rhmz ym diye yamp şmaz mı? İşe b çelişi, hareein yarcı, ama ayn zamanda da acılarımızın e mlarımıznaynağdır Bizim ri derinliğimizin manei olanalarmızın onaydır

lkr işe b düşünceer eranda döner Filmin başişiimzl anları yaşar nançları arlır Gene de her erindemlarını e hayallerini yiirmiş inanlara hizmee adanmış oldğn yeniden hieder Senaonn, yer, zaman e mean birliğiiormaı b lmde benim için on derece önemliydi Anda lmin



kahraanım kaçınaz va-roa soruarıya yüz yüzegeiren oguar karaşasın;

begese azeey, üyaa, hayaeri uuarı öngörüei ve aarı kuraben daha çok cezbederkenSlkede kurgu parçaarıarasında zaansa bir aa

aya karşıaşaaya çoközen gösteryordu. Zaanakışınn bu de ek bir çeki içide anaşıasını ya kurgunun yanzca eyesıraaasn beieke ye

· · · " d Ç k taa P ll Fcs b eeinesınııs yor u e ı 1de ne bir zaan fazaı oaıydı ne de çeki yanızca draaür

jik bir azeey düzenee işevn yürüeiydi. Her şey sankiben büün ek bir çeke aışı gibi qir eki yaraaıydı Bu ür sadeik ha uuuuk bana çok büyük bir oanaksağarş gibi geiyordu. Sonuç dış ekener oabidiğnce az kuana egeeyecek ne varsa hepsin senaodan aı Genelse inşada sade ve üevaz bir yapıya kavşak isyordu.

Ayrıca seyirci de sanaın bir aracı oan sineann düazınınkiei araayacak oanakara sahip oduuna daha faza inandırayı uuyordu. Seyirciye sineann haya gerçek akışını görünürde neredeyse hiç bozadan gözleee yeeneğini de anak isyordu. Çünkü bence sine

:sanaınn gerçek iiel özü burada

yT korku biçideki bu aşırı sadeeşirenin za yaa

ık ve özeni buudı. Bunu da genede n "şiise aos f" iye adlanıran her ürü sis perdesini beirsizikeri çeki rak engeeeye çaş Asında bu ür şiirse aosre



ri" yaratmak çok çaba gerektr. Ancak ben, bunaa hiçbir şekildeilgilenmemeye kararlıydım Sinema yönetmeninin esas görevni gerçekleştrmesi sırasında bunar nasılsa kendikerinden yerlerineyerleşier Esas görev, yani gösterlmek istenen şeyn anamı ne ka

dar açık bir şekilde rmüle edilirse atmosr de o kadar belirginolur Sonra da oaylar manzaralar ve oyuncuarın vuramalar buteme oaya cevap vermeye başlalar Her şey birbirne bağlarrastlantı denen şey ordan kalkar Her şey içiçe geçer birbiryekesişir öye ki atmosfer bir sonuç oara en önemi olan üerindebaşarıyla yoğunlaşmaın bir netcesi olarak yerin aı Atmosfer ya

racağm diye atmosfer yaratma düny:ın en saçma işidir! Aycabem resim sanatında o anda uçup giden başlı başına an kendisini canlandırmayı görev edinmş olan izlenimcieri sevmememnbir nedeni de budur sas üzernde yoğnaşmaya çalıştğım Stalkr'de atmosr ade kendiiğinden oya çık Bana kalırsa öteki mlerime oranla da çok daha akti v dygusl oarak çok dah

bulaşıcı odutalkerde hangi ana tema duyumaıyı? Çok gene olaak özet

ersek burada ışılma istenen insann değedir saynığımkaybetmenin acısın çeken bir inanın nası bir olduğudur

Bu mde bögeye gden insanlarn hedenn aslında en gizlistekerinin yerine getridiği bir oda olduğunu hatırlatmak isterim

Oraya ulaşmak için çıktıkları yoa Stalker, bölgen garip topraarından geçerken yaara ve bilgine bir zamalar gerçekten yaşamş

efsanevi Dikoobras'ın öyküsünü aatr Dikoobras bu özem diyarna öümüne neden olduğu kardeşinn eniden haya döndürümesiricasıyla geiş bu odadan çıkıp evine döndüğüne zeniniktenbaşka içbir şey bulamamştr Zira bölge onun gerçek en gizli is

teğin yerne getrmştir, istemesinin iyi acağn düşündüğü şeyideğ Dikoobras bunun üerine-endini smıştır.

Kahramnarımız pek çok oaya karşıp kendiler hakkında

pek çok düşündükte sona hedeerine ulaşırar Ama pek çok tehlikeyi göze alarak gedikleri bu odanın sınıında içeri girmeye tered



düt ederler. Birden alaksal olarak acınacak eksikliklere sahp ol-duklarıın bilincine varşlardır İçlerinde kendilene inanmaysağlayacak manevi gcü buamamışlardr Güçleri bir ek kendilerine bamaya yemekedir. Ve gördükleri oları dehşee düşürür!

Stker'in kas, üçünün mola verdiği mehaneye geldiğindeyazar ve bilim adamı izemi ve anlaşlmaz bir fenomene karşı karşya kalrar: Karşlarında kocasnın sürdürdüğü hayat ve dourduğu sakat çocu yüzünden çok ac çekmiş olmasına karşn kocasınilk gençlik günerinin aşk ve fedakrlğyla seven bir kadn durmakdr Bu aşk ve bağllk, çağdaş dünyan iançsızlığına, siniliğineve boşluğuna karşı çıkarlabilecek son mucizedir V sonunda yazar ve bilim adaı da modern dünyan bir kur�an olular

Staker' belki de ilk de insanı ve uhunun beslendiği oçok önemli olumlu değeri açık ve net bir biçimde ele alma zorunluluğunu duydum.

Soars uzayda kaybolmuş insanardan söz eder. Bu insanlarzorunlu olarak yei bir bilgi edinmek zorunda kaılar. nsana adedışardan dayatılan bu bilgiye uaşma gayreti kendince oldukça dramatiktir, çünkü huzursuzlu ve mahrumiyet acı ve hayal kırıklığeşliğnde gelişir he şey: n gerçeğe varmak imkansızdr Buna ekolarak, nsana bir de vicdan veilmişir İnsan, davranışlarnda ahlak yasalarıyla çelişiye düşüğü an vicdanın eziyeti başlar Buna gö-re vicdann olmas da bir aamda rajik bir olaydır

Bu blanlar bir an alevlei sona sönen duyguardan değil,en derin sonsuz duygardan söz eden Anada bie bu duyguaradına, bu sevi ve bağ adna sonsuza dek ac çekmek zorunda olmas kavrayamayan ahramanın anlayışsızlığına ve kavrayşszlığnadönüşür Staker' dünyaızın umtsluğu üzerine yapılan kuruakıl ymelere kaşı başaryla direnecek olan mucizenin inansevgisi olduğun açı ve kesin bir biçimde die geiriyorum Ancakne yazık ki biz, ak sevgiyi de unutuk . .

Staker yar, rastlantınn bile bizim henüz keşfedemediğimiz bir yasaığn sonucu olduğu, yasalaşmş bir dünyadaki hayatın



skc üzerine düşünceere dalar Muhemelen onu şaşrn, hayree düşüren, bilinmedik şeylee karşlaşığ bu bölge" den hoşlanmasna neden olan da udur Gerçeke onu en çok hayree düşürenise bağllğ ve nsan değerleryle bu basi kadndr Acaba, gerçeken her şey hl manğa m bi? Hl her şey ögeerine ndirgeyhesaama olana var mı?

S ve S'de benim için öneml olan blim kurg değil- di Gene de S özü gözden kaçrtacak kadar çok biim kurguözellikleri şyor. nisav Lemin romannda öngörülen uzay gemieri, uzay isasyonlar gerçeken de oldukça ilnç yalmşardAma şimdiki görüşüme göre, büün bunlardan mamen vazgeçseydik lmn esas düşüncesi çok daha açk oacakı

S de biim kurgu; bizm için ağrlk oan ahlaksal bunalm yoğrumsalaşrmay koayaşran akik bir çkş nokasydFilm o şekide ele alnmış ki seyirci her şeyin gnümüzde geçii,"bölgenin de hemen yaknlarda oduğu duygusuna kasn

k sk "bögenn aslnda neyin simgesi olduğu soruur, olağanüsü saçma hminler yar Bu ür soruar ve hminer karşsnda korkunç bir çaresiziğe kalyor, ade dei oluyorum Hiçbir mimde simge kuanmadm "Böge, bir "böge" işe İnsanın kaemek zorunda olduu haya, hepsi o kadar İnsanın ya yok olduu yada dayand bu yede ayaka kamay başar başaramayaca ken

dine oan saygsyla, önemiy önemsizden ayrma yeeneğye belirlenir

Her birimzin içinde olan o özgn insaniik ve eedilik üzerndedüşünmeyi eşvk emeyi görevim sayyorum Ne yazık ki bu sonsuzk ve öz, insanın kendi yazgsnı kendi elinde umasna karşn sksk görmezden geliiyor Biakm aldac idealer eşinde koşulma

s yeğeniyor Ancak gene de gede insann arğın inşa eiği ufck bir krn kayor: evme yeeneği şe bu krn insan ruhunda hayan belirleyecek bir yer şgal edebilir, varğna anlam kabilir



Vl l l

Nostalghia 'nın Ardındn

Kendi ükem dnda ektiğim ik m de onunda mamand Geri Soyet inema yetkiilerinin remi onayna henüz ahiptim; bu iznin verimeine de o ralar pek o kadar armamtm, ne de oaükem iin, ükem adna m yapyordum Kimenin de bundankkuu yok gibi görünüyordu ancak daha eimeeramaarn ve lmlerimin Sovye inema dareine ne kadar uruz bir biimde yabanc kaldğ bir kez daha göterecekt

Bu lmde yurdumdan ok uzak olduumuz anlarda bizRular aran, Uuumuza ö o ruha durumu notajinin Ru biimini anatmak itemitim Bu bence benim hiettiim ve kavradğm ekliyle yurteverlik görevimdi Rulrn Ua kökerine,gemilerine ve kütülerine vatan topraklarna dotarna ve akrabaarna oan o köklü ballklarnan kader onar ereye avurura avurun tüm yaamlar boyunca bir daha ala kopamadkar o

mUkadder bağln öz etek itemim Rular girdikleri yeniev yle koay ka ayak uydurup uyum ağayamaar Rugömeerinin rihi Rularn Batllarn deyiiyle kötü gömenler oluunu kantlar Aimie omakta göterdikeri traik yeterizlikleri yabanc hayat tarzarna uyum ağama kaygyla giritike



ri o hanl, aplca çabalar herkesçe bnr. ostalghia üzerinde çalışırken bu flme başn sona damgas vuran o kasvetl çaresizhüznün benm hayatımın da br parçası olaam nereden bileblrdm k? Ömrümün sonuna kadar bu amansız hstaın pençeleri altnda bzzat kıvranacaımı hç hmn edeblr mydm?

İtalya' da, en haisinden bir Rus flm çektim, hem de tüm ahaksa ve· geleneksel, siyasa ve duygsa boyutaryla m bir Rus fl.İtaya' da uzun bir araştra gezisine çıkan bir Rs insam ve onunbu ülke akkndaki izlenmer konu ednen bir flm yaptm Herkesin belk binerce kez gördüü turstik İtayan karpos gzellklerini br kez daha beyaz perdeye yanstmayı, bi k içbr zaman düşünmedim

ostalghia aksine üzerine izlenim üstüne izlenim yağa, üzerine amen yoldan çıkış bir Rus insan fldir Ne yzık kibu izlenlerini ona yakn insanarla paylaşamamk edindği yeni den�yieri de ihin garp br cilvesi olarak, varlığnın son damlasına kadar balı olduu geçmişiyle birleştirememektedir Bunabenzer duygla ben de yaşadım: Uzun br süre için yurda vedalaşıp ban çek gelen bir dünya ve kltüe karşı karşıya kaldğmda brden kendi bu ye dünyayla kütürn yol açtğ bilnçsizaa umutsuz bir gerilim içnde bldum, sank karşılıksız br aşkatutulmuş gb. Bu kavranamazı kavramk, ullamzı zlatrmak gib lansız bir şey gerçeklştrmeye çaışmktı Gezegenüzerndek hayatımızın sınırlılığı konusunda yaplan bir hatıratmaydı; bundan böyle dş etkenere değl, kend ç "bu"suna teslimedilş yaşaızın snırllğı, önceden b ellenşlğni vurglayan br kazdı

Orçağ Japon ressamarı beni her zaman büyemiştir Feodal beylerin saraylarında çaışar kabu görüp kend klarınırdukn sonra, şöhreernn dorunda, anden yaşantıa tepeden tırnaa değştrerek yen bir yerde, başka ismler atında vebaşka tarzda resiler yaparak yaratıcılıklarını sürdrürlerdi İçlerinde bazılarının fziksel yaşaları süresince, birbirinden a-



men rk beş ayr kişilik yaşadıklar biinir Bütün bunlar imgeleme gücümü sürekli meşgu etmştir Hayat anayışımda, insanc vesanatsa eğimlerimde herhangi bir şey değiştiremememn bundaroü büyük osa gerek

Nostalghia' kahrama Gorakov bir şairdir. Ke Rs besteci Pave Sosnovski42 hakknda bege topamak iin İayaya gelir,amacı bestecinin yaşamn konu aan bir opera ibretosu yazmakır. Sosnovski diye biri gereken yaşamştr Müziğe yeteneki olduğnu rk eden endisi randan İyaya ğrenime gndelmş,uzun yar burada kmış, ok başarı konseer vermştir. Fakat

kanılmaz Rusya zlemne yakaanınca aradan geen onca yıldansonra, kleik Rusyasına geri dnmeye karar vermiş, dndükten ksa bir süre sonra da kendin asmışır Tabii ki bu bestecinn yküsüme tesdüfen konu olmamıştır orakovun yazgsnı ve ona rastladğmz sırada iinde bulunduğu durumu ana aarya ksacazelemektedir Gorakov, kendisin dşlanmış issetmenn acsı

iindedir. Kendine abanc bir yaşamı uzakn gzlemekte ve gemşin anarına, tamdk yüzen, bab anın seser ve kokularınnanarına daarak kendinden gemektedir

Çevrilen mn mazemesini ilk seyredişimde grüntüerdekikarank beni ok şaşırtmışt. Mazeme ekim srasndaki genel havayı, ruhsal drmumuzu olduğu gbi yanstyordu Oysa ben byle

olmasn hi istememştm. Ne var ki benm pik zeliğimdir oaak pnadğım hedeerden bms olara kamera, ekimalışmaarı srasaki a hemen v li u

r emden ac verecek kadar uzun bir sürei ayrydm alştğm yaşama koşarın bulamyordum üretim şekli benm iin yenydi ve epsinn üstüne dile yabancıydm on hi başka türü

oabiir mydi? Şaşkndm ama sevniydim de İşte, karşımdakiperdede lk kez akp giden şu grüntüler kanlıyordu Sinema sanatnn araarıya insn ruhunun br kopyasn elde etme, benzersizbir deneyime uaşma ayaim boş düşüncelerin işe yaramaz bir ürünü değ kesiniğ su gtürmez bir gerekti



Dışsal olaylar etrikalar olaylar arasdaki bağlatılar beipek ilgiledirmemiştir doğrusu her flmle de daha az ilgilediriyor.İsa iç düyasıdır bim esas ig çeke. Kahramı ruhdüyasda ou besleye esee, fk teellerii dayadğedeb ve kültüre eeekleride bir geziye çıkak bu yüzde baadaha doğal elmiştir Filmde çevirim yerleii sürekli değiştirmişalışılmadık kamera ektlere başvurmuş egzotik dış ve "etkileyii iç çekimlere yer vemiş olsaydım tiari açıda çok daha krlı olurduk bu çok açık cak bu dışsal ektler ilgilediğim koulardabütü uğraşımı yoğuaştırdığm amaçta uzaklaşmama ve hedefdağılmasıa yol açardı. Kca bir evrei içide taşıya isa: İşte beim tek ilgi odağım B u düşüceyi isa yaşamıı alamıı dile �etirebilmek içi ise olaylar zicirie gerçekte de ihtiyaç yoktur.

Bütü bulara ek olarak siema alayışım merika macera flmleriyle orak hiçbir yam olmadığıı belirtmeme her halde gerek yok. İvan'n Çouluğu Salk kadar bütü flmlerimde dışsal reketlikte kaçımaya ve giderek eylemi üç klasik birim üzeride yer aa v biriği üerde yoğulaştırmaya çalıştım Bu açıda baktığımda An Rublvkompisyobile lasyla dağıık ve parçalamş geliyor.

Nosalghaı searyosuda, esas örevimde bei uaklaştıracak herhagi bir azlalığı y da emsiz bir ayrtıı yer almamasıa çok dikkat ettim. Hedefm, düya ve kedisiyle deri bir açaza düşmüş gerçekik ve arzulaa uyum arasıda dege kuyı başaramamış bir isaı ai da coğraf uzaklıktabulumasıda deJ ay zamada varuşu bütüül lgl geel bir hüzüde kayaklaa o özleme, ostaljiye kedisi kaptırmış bir isa durumuu olduğu gibi yasıabilmekti. Souda b elli bir metafzik birlik oraya çıkaa dek seao bir türü içim simedi

İtalya ile Gorçakov bireyi taleplerie asla cevap vermeye hayala (hayatı yüzeysel görüüşleri değl tabii ki) ve gerçeklikle trik bir uyumsuluk içie düştüğü bir sırada karşılaşır. Ve İtalya ke



N

disini yokn varolan heybetli harabeleriyle gösterir Bütün insalı ait aa yabanc d olan bu uygarlığın ykıntları, insana özgü hırsların beyhudeliğnin aıtlarıdır aym zaanda insanlığn tutuğu ouğursuz yola işaret eden ezar şla. Garçakov ölür, çünkü içinedüştüğü anevi bunalıı aşacak zaan akıŞında kendisin de etği çürüeyi durduracak güçtn yoksundur

Gorakov'un bu ruhsal duruuyla bağntlı olara başlangıçtainsana olduka gp gelen İtalyan Doenico tipi de son dereceönelidir Toplu dışına atılş bu şaşkın insan içinde insanlarıyok eden gerçeğe karşı koyasına yetecek kadar büjük bir güç veakıl bulunduğunu keşder Eski ateatik öğreteni, yen "serse kendini aşar ve kauoyuna dünyann içinde bulunduğu felaketianlatıp insnlar direnişe çağıraya karar verir Sözüqna nor

al insaların gözünde o bir deldir. Oysa acıyla yoğruluş aklı- 1sat eysel bir kuıul nde değildir; ağdaş uygarlığn çılgnlı-ğından ve a �']asızlığndan insanlğgolarak kurtarmaktr hede-

f. � bütün lle insann boş bir dünya evinde yalnız ve



terk ediş yaşamadığı, tersine, geçmşe ve geleceğe saysız iplerlebağı oduğ görüşünden yoa çar. Her nsaın end azsdünyann ve nsanğn yazgsa breştrebecen savunur. Nevar k her br nsaın h:ana ve davranşna bnç oara öne

vereye başanaca uudu ster isteez bren gezegeneridek yaşaın ene akışın oan sorumuuarını da oağstü lülerde rtradır.

Her şey ahvedecek bir svşın ina boyutlardaki topusal sntıların ve acarn tehddi karşsnda nsann ve tektek her bireyn en kutsa görev geeek ad bireşektir. Gorçakov Doenico ie bireşir Doenico'yu yanca uç verci bir"dei addeden egoiste kendinden hoşnut b karı tok sıı pek aptln enel kanerne krş onu koruas gerektiğin iinde isseder Acak Doeco'yu sonun kadar giteye kararlı odu yolndn aıkoyayacaktr

oenconun bu ocuksu egoanı Gorakov'u büyülerü o da ütn yetikin nsanar ib ulaşaya hazrdr Doeni kendii yakaya arar verir Bu apıcı eeye kendindenrat edşi ispalak isteekedir İnsanlaın bu son ikaz ığlığıı dykla bi ınca bir uud kapıştır. Doeniconunbu eyle i hzu bir anda ktsallı Gorakovu derinden etkier Gorçao sdece yaşaın ükeeliyetszlii üzerinde dü

şneke yetnirken bir başkas kkş buna açkça ek göstereye ota kesin bir eye koya cüret etiştr Doeco - böyle bir eylee kakışa cesreti yşa krşısında duuğ slulkn kaynkanktdır Doeniconun ynındr s k tutsının biincile krn darkaflı biri aş bir şy ei eYiidiini be

.

seebir ün bu oy y�;w ·ı eştessıştır

ah nce de beii ş eey �K k deneirdiie evii ş sı ı in ıy ıtığ re beni ok şşımşı O s ada br zan



lar ayatımın her anına damgasını ran yakınlarımdan uzak kal-manın hznü ben yiyp biriyordu. İnsan kendi geçmişine bağlayan bu uuruz bağılılık duygunun, her an daha da çekilmez hale gelen bu ığın ad noljidir . Gene de okuyucuları, bu satır-

ların yam kendi lirik kahramanyla özdeşleşirme konusunda uyarın Yaran innın doğrudan kendi yaşam deneyimlerini değelendirmesi çok doldır, ten genelde elinde kllanabileceibaşka bir deneyim d yoktur Ne var ki, kendi ruh hallerini e konularını kullanması, sanatçıya, yaptğı işlerle kendini özdeşleştrme iz-nni genelde vermez Bu durum bazılarım ayal kırıklığna uğrabi

lir Ne ar ki bir yan lirk deneyleri ancak çok nadir durumlarda günlük hareket biçimiyle çakışır.

Yaratıcının çeresini saran gerçeği algılamasının ürünü olanşiirselliğ gerçeğin erine çıkabilir, onunla ihtila düşebilir, hatulaşma bir çatışmaya bile girebilir. Bütün unları, yönetmenn sadece "dış" değil, iç gerçeğini de kullanarak yapması hem çok önemli

dir hem de garip ir paradokstur Bazı edebiyat kuramıları, örneğn Dostoyeski'nin aslında kendi ruhundaki derin uçurulrı keşttiğ, romanlındaki azizler e iblislerin anı amanda kensi olduu görşünü sanurlar erçekte ise Dostoyeski, söz konusuplerden hiçbine benzemez, karakteerden her biri Dostoyeski'nin yaşam izlenier e yansımalarının bir toplamıdır, ne ar ki

hiçbiri Dostoyeski'yi, onun kişiliğinin bütünlüğünü canlandırmaz

'da beim bütün meselem, görünüşte saaşçı olmayan ama benim için bu hayatın yegane galibi olan ayf insn konusunu srdürmeki Stalker kendi kendisiyle konuşmasnda, yıığbiricik doğru değer e yaşamdaki tek umut olarak sauur Fayacı

erçekliğe uum layamaanlar her zaman oşuma gitmiştiranı ymazk llerimde karamanlar yoktur Hepsi de kendiinançlarından e aşkalarınn somluluklanı üslenmeleı (unok ii ki İan çin de geçerliir) olsundan güç alan insanlardı Bu tür insanlar aslınd büyklerin coşkusuna sahi çocukları



Ntha Gorçkov kvgn sonr

Sevgili Pyor ikolayeviç

Tam iki yldr İalyadaym on deree önemli iki yl em beekr-lk meleğim em de öel ayam açndan

ugün ga bir kabu gördüm Eendim konun iyaroda büyükbir oe anelemekle gövlendilmi§im; birni erde eykel dolu büyük bir arka geçiyor bu kelle una bir ü iç kr durmak onda olan er araa beya banmş çlak damlar anland

yor en bu kellern biryim ve ake eiğim an çok ağr ealara ma kalaağm biliyorum çünkü eendim göünü biden ayyorAyaklamdan yükelen oğuğu ediyor gene de iç krdamyomounlukan ak dayanamayaağm ark eiğim an birden uyandmÇok korkmU§um çünkü bunun bir rüya değil bem gerçeğim olduğunuok iyi biliyordum

Ruyaya ger dönmemeyi deneyebilirim ama düşüni bile öldürü

yor Doğduğum ülki bir daa ömrüm buna görmemek olabilir mi? Kayn ağaçlan çoukluğumun avan

Trk edilmiş avall arkadşndan elamlr

Pave Sonovki



aımsalar, çünk tutumaı "sağlıklı insan mantıı" açısından kesinikle gerçekdışıdır hepsi de kendilerini unutur.

Keşiş Rublov dünyay önceleri aresiz bir çocuğun gözlerylegörmekte kötye karşı koymamay e en yakınındakini semeyi a

az etmektedir Daha sonra belk de dnyanın en aımasız aetiin tanığ olmasına en yk hayal kıklıklaı yaşamak zorundakalmasıa rağmen, insan yaşamının biriik değerini yeniden bur:İyilik e insaarın birbirlerine hl erebildikleri bağışlayıı, mteazı aşk Ste öneleri sradan darkaı br insan izenimiuyandıran Chris Kelin ruhunda, idanıın sesi işitmezden gel

mesine kendi yaşamı e yabanı yaşamar için duyduğu sorumuluk yn rlatıp atmasına izin ermeyen insanlara özg o gerçekbu"a gizlemektedir A'mn kahraman, hiçi çıka gzetmeyen, zei dou bi segiyi yakıarına eremeyeek adar zaıf iregoistir Tek geekçesi rul bunaımlarıdır e haya karşı henzödenmemiş borçla olduğunu karaması için ayatının son deme

rinde bu bunalımları yaşamak zorundadır. Kolaylıkla isteriye kapılailen, ender görüür insanardan biri olan takeri başn çıkarmak olanasızdır; dö bir yanı sarmış ydaılığın aruzu alındai dünyaya, inandıı değeleriyle afa tutman çeinmez

ker gii Domenio da kendine özg bir lsefe geliştirmiştir Maddi kançlar peşinde koşmamak dnyayı saran genel siik

liğe kapılmama için kendin aılarla dolu bir yol seçer. Kendinikurban ederek çıldırmış insanlı uçuruma yuarlanmakn alıkoymak amayla son bir denemeye girişir Br isaın sahip olduğ eönemli şey gönl rahatlığıyla hayaın dıı çıkamasını engelleyenher zaman huzusz br idandır Goako'un kişiliğinde, sormlulunun bilininde kendi muuuğuyla yetinmek istemeyen, dün

yadaki tm muuzların ıstırapların yürekten paylaşan e içtenlikle inanç, iilik e ideal peşinde koşan parlak Rus aydınanın geleneksel ruhsa durumarıı bir kez daha urglama istedim.

Yksek ideallere hizmete hazır olmaları, darkaı insaların sıradan erdemleriyle yetinmeyi reddetmeleri, hat bu konudai ye-



teneksizliklei, insanlarn en çok igi duyduum yönlerdir. Varolma nedenini kötüye karş mücadelede bulan ve bu yüzden yaşamının aışı içinde uhsal açıdan hiç omazsa bir basamak daha yüs

ğe tırmanan insan; işt bn bu inanlala ilgileniim. Manen mkemmelliğe ulaşmanın dışndaki tek seçenek manevi düzeyi dşürmektir ve ne yazık ki gnük yaşamımz ve bu yaşama uyum ğlama süreci ade buna daetiye çıkarmaktadır

Bundan sonraki lmm K'ın kahramanı da kelimennam anlamla zaybir insan olacaktır O bir kahraman değil en büyk idealleri uğruna kendini kurban edebilecek güçte düşünen, dürüst bir insandır Zamanı geldiğinde sorumluln kaçmaz ve soumluluğ başkalarnn üzerine atmaya kkışmaz. En yaknarınnbile kendisini anamaması göze alarak kararllkla, at daaönemlisi öldürücü bir umuszlukla davranr İnsanlarn kendisindeli olarak damgalayabileceklerini bile bile bütünün ve dünyanınkaderinin bir paras olduğunu biraz olsun issedebilmek için, "kabl edilebiir ve normal insan davraşının sınırlarnı aşar. Aslında bütün bu yaptklar da yüreğinin sesine boun eğmekten başkabir şey değldr yan asla bir efndi deil, sadece kaderinin bir hizmekrdr Bu ırpnşlarn blki de kimse k etmeyecektir bileancak dünyamızn uzuru bu çrpnışlara bağlıdr

Zayk ben dşa şan kişiliğin, başka insanlara ve yaşamıntümüne karş saldrgan tutumun kendii anamak amacıyla insanlara kendi amaçları kabul tirmek arzusunun karştı oduğuiçin ilgilendiir. addeciliğe dayalı sradan yaşama direnen her türlü insan neisine ayranm. Bundan sonraki mleimin içerikleride hep bu konu üzerinde yonlaşacaktr

Yaknda sinemaya uyaramayı düşündüğüm Shakespeare'inHiyle43 bu açıdan ilgileniyorum Bu, bütünüyle olağanüstüdram iğrenç ve çirke gerçekle zorunlu bir ilişkiye giren kir düzeyiyüksek bir inann ezeli sorununu le almakadr bu, sanki bir insan kendi geçmişini yaşamaya zorlamak gbi bir şey ametin tredis bence onun ziksel sonunda değl ölümünden ksa bir süe ön-



ce bütün yüce ikelerinden vgeçerek mamen sıradan bir kati olmasında yatmaktadır. Atık ölüm onun için kurtuluşun kendisidr, yoksa inthardan bşka çresi yoktur

Bundan sonrk m çşmamda gerçek ve inandırıcı çemlrelde etmede daha kararı davrnacğım Çıkış nokm en beirginözeikeri Üzererine kazılan zmanla beirgineşen dış çevrim yererinin doğrudan zenimeri oacaktır Doğacıık mde doğanbir varoluş biçimidir Doğa ne kadar doğal bir şekide çekime girerse elde edien görüntü de o kadr saygın olacktır Sinemada doğadoğacı bir olasıık aracılığıyla ruh kazap canlanır

on zamanarda seyircilerimle konuşmak için bol rsatım oldu.Bu sohbeter sırasında onları, lerimde simgeere ve mecazlaraasla yer vermediğime ikna edemedim Özeikle de yağmurun anlam konusunda beni çok sıkıştırdılar Neden yağmur? eden ikidebire beiren rüzgar ateş ve su? u tür soruar beni büsbütün çieden çıaıyor.

Yağmurun içinde büyüdüğüm doğanın bir özeliğ oduğu söyenebiir Rusya' da insaı hüzne boan ardı arkası kesimeyen yağmurar yağar Büyük kenteri değil doğay sevdiğim ve Moskova -dan, uygarığın nimetlerinden üç yüz kiometre uzaıktaki tiikRus köy evimde kendimi hep çok muu hissettiğim de söyenebiirYağmur, ateş su kar çiy ve tarar, içinde yaşadığmız maddi çev

renin parçlarıdır, buna yaşamın gerçeğ de dyebirsnz Bu nedenle insanarın, duyark görüntüye aktarılan doğaın keni sürecklerine içinde bitakım gizli anlamlar aradıklarını duyduğumdafaza sevinemiyorum, doğusu aşkaarna yağmurun kötü havayçağrştrmasına karşıık ben yağmuru mdeki eyeme damgasınıvuran bir tür estetik çerçeve olarak kllanırım Tanrı aşkına bu sö

züm sakın yanlış anaşılmsın doğnın mermde herhang bir şey simgeeştirmesin asa istemem Ticr merde bazen sanki hava diye bir şey yokmuş gibi davranılır u mlerde her şey, mükemme bir ışıkandırmayla belirlenir: Amaç, zı çevrimdir Oradaher şey senaoda öngörüen konuya uygun akar gder Ve kimse



öylesine dzenleniş bir çevrenn basmakalıplığına, ayrınının veatmosferin hmale uğramış olmasna kızmaz. Faka sonra snemac-nn bir kakıp ünyay seyrciye gerçeken yaklaşrmaya seyrciyegerçek üyay büü ayrnlarya algılama, ayn zamaa a "keyni sürme", slaklğ kuruuğnu kendi enne hsseme olanağıvermeye çalşığında bir de bakar seyirci bu izenimere duygusalolarak, doğrudan eseik aamda kendini kapırma yeeneğni çokan yirmiş kendni denelemek zorunda hssederek durmadan acaba", niçin nede iye şpheci gözee sorular sormakla yeinyor

Asına buun neen e benm ideal dnyam, en mkemmelşekiyle, kendimin benm ramdan alanan şekyle beyaz perdee gösermek isememir Seyirerden gzeiğm özel bir maksam yok, olara bazı malarda da bulunma dşnmyorum. Seyriye dnyayı, bana göre en anlaml en yalın varlığımızın yakalanamayan özn en yi dile gerdiği sandığm halyle göseriyorum

Bergman'dan bir örekle bu konudaki dşncelerm dahaaçklğa kavuşurmak syorum: nk mne vahşie ecavzeuğrayan kız kahramaın öldğ sahne beni hep sarsmşır İlkbahar neşiin szldğ dalların arasından henz ömeke, belkide ömş bir kzın yzn grrz ... Arık acının zerresn duymuyordur Buraya kadar anlaşmadık bir şey yok gene de sank birşeyer ekskmş gbi Sonra ka yğş; alışılmak ikbahar karla-rndan bir başar Lapa lapa arlar kzın krpikernde asl kalrgöz kapaklarnı örer Zaman izlerni bırakır Şimdi kakıp da lapa lapa kar yağışın anlam zerde konuşmak doğru our mu? Veya bu sahnenn, uzunluğu ve rim ie uygsa kavrayşmz doruğa çıkarmay amaçladığnı söyleyebir myiz? Şphesz ki hayr! Zi

ra yönemenn bu çekide gğü ek amaç olay olduğu gbi yansmak kzı göz kapakara yapşp kala kararın erimeiğ gösererek kızn öldğn vurgamak Yaracı isek ile deooj rbirine karşırılmamalıdır, aksi akdirde sanaı doğrudan ruhsal yanıyla olduğ gb agıama olanağım emzden kaçırmş ouruz



da Rusya'dak köy evmn birden bir İtalyan katedrann m osında belrdiğ sahnenn kısmen meca br anlamiçerdğin tirf etmeym Bu düzelenmiş görüntünün braz edebir ya vardır Aynı zamanda da Gorçakovun ruhsal durumununona artık yaşama olanağ vermeyen parçalanmışığn bir modeidr İstenrse m ters de savunularak bu görüntünün Toscana tepeleriyle Rus köyünü ornik ve ayrılmaz br bütünde kaynaştıran yen bir birliği yansıttğım ve bu biğn ancak Rusya'ya geri dönülmes halinde gerçeklk randan parçalanacağm söyemek de mümkündür İşte m da bu yüzden Gorçakov onun çin yen oan budünyada ölüyor; öüyor çünkü rp br bçmde koşulandırımşvarlığımzın olayar bu dünyada herhang br kimsein binmenedelere sonsuza dek bozmuş olduğu doğal ve ornk bir brikouşturuyor Kaba bir smgesek içermediğ umudunu taşmmarağmen bu sahnen sinema açısndan pek başarl omadığm trafetmeliym Fikrmi soraca oursanız bu sahne oldukça karmaşık-•tır ve birden çok alam içermektedr Gorçakovun başına geelerigörel olarak dile getirmekle birlikte çözümenmesi gereken herhang bir şey simgeselleştrmekten de uzaktır

Bu örnekte tursızlka suçlanablirim. Ama unutulmasn k sanatçı her man kendine sonradan çiğneyeceğ ikeler koyar Sanırım yaratıcıarının benmsediğ estetk doktrnlere uygun eser sayı

sı çok azdır. Genelde sanat eseer yaratıcılarının estetik deaeryle oldukça karmaşık br lşki çine grrler

Sanat eserer kedern asla estetik deallerle sırlandramazar çünkü sanatsa yapı üzernde yükseldğ kuramsa şemalardan her zaman çok daha zengndr Ben bie bu kbın sonuna gelrken burada kendm içn çizdiğm çerçeeyle elimi koumu biraz

za bağladığım endşesne kapımadan edemiyorum.otaa ak gere ka m çaımaar srasna k

mn akna e k m e hm çok geçmede o deee kşisl ve somut br notjnn peÇesde kıvanıp duck.



X

Btrken

Bu kip birkaç y da amamla. Bu yzde şimdiye kadar söyeeleri bug bakışıyla toparlamayı özellike gereki addediyorum

Her şeyde öce Tabii ki b kip saki "bir este" yazımışçasa soa ermiyor. Acak bu kib be biraz da ik m çalşmamda buge dek karşlaşğm sorular b geişme evreeriye sergileye bir tr gk olarak ele ayo;m.

Arada geçe yıarda sora saat zerie daha dousu siematograi görevi zerie şmek baa eskisi kadar öemi gemiyor Hayaı kedisi bug bim içi çok daha öemi. Yaşama aamm kavramaya bir saatçıı asıa söyeyecek pek fazla bir şeyi de yokur herhade

Göreverimi yaızca bir saatçı oarak değil bir isa oaraka mlamak isteiğimde burada uygarlığımızı bug içide

buuu uruma a eğimem e bireyi yaşadğ tarihi sreçtekikişise soruuluğu soruua eğimem gerekiyor.

opuma adi bir dze verip yksek bir amaÇ uğrua örgeme sapasıa kapılmış "byk sorgucuar" liderler ve "öemişahsiyee"e dou rihi bir döemi gmzde yaaş yavaş ka



th Özlenen vnı rk:

ak olduğu gibi bi duygu a içimde Bu inanlaın büyükamac killin bilincini iediklei yn çekmek yeni idolojik

oplumal ill donama haln çoğunluğuun muluuadına ayan günm şkilleini ynilme çağısnda bulunma· Zamannda Dooyski başka inanlan a muluuğunun so-uuğunu ülenmek iyn üyü ogucuaa kaşı bizi uya-mşı Bu aada biz de insanığn genel çıka e lkın iyliği adnakonuşuğuu ili sün bi gubun çıkalaınn ya da k bi ınn

çkalanın opluma uğuuz bi şkild abancılaşlmış biylin çkalana nal ün gldiğii omu olaak yaşadk

slnda büün uylaşma üecind insanaa iln k şey,dünyay kuak kendi dunu düzelmk konusunda id-ologlan siyas adalann bu kz n doğusu olma iddiayla



yumurtladıkları öneriler olmuştur. Genel değişimlee ayak uydurabilmek için her seferinde bir kısm anlk kendi düşüncelerii birkenara atmak ve böylece h değlse dışarya karş, önerilen davranş modeerine boyun emek zorunda kad "İleeme" dına insanlğın geleceği gvence altına alma adna yplan görünürde dinamik eylemlerin koşulla altnda insanlar, bu genel dinamik içindeyitp giden kendi bireysellikleri mamen unuttular. Herkesin karı koruyan insan sonunda kendi karm korumayı unuttuİsa' şu emrini unuttu: "Komşunu kendin gibi seveceksin!" Oysabu yasann anlamı şu değil mi İnsan kendini o kadar sevecek ki mülkiyetçi özel çkarlar yasaklayan, buna karşlk komşusuna soszbir özveri ve sevgi duymasını sağlayan içindeki o üstkişiliği ve nrısall saymas da mümkün olaca Ancak u da m anlamyla kendi bilmeten geçer; şu dünyadaki hayatmn merkezi olan ben"inmanevi bir mükemmellik peşinde koştuğu ve kendini ben-merkezci rslardan kurrdğı ölüde ir anlamı ve nesnel değeri olduğu

bilincinden geer İnsan kendisni düşünmesi yani kendi ruhu uğruna mücadele etmesi, büyük bi kararllk ve muazzam bir gayretgerektirir Ben merkezci-ydac çkarlardan kendini biraz olsunkurrmaknsa alaksl ve etik açdan kendii brakmak çok dahakolaydr

İnsanar arasnda ilişki öyle bir şekil almştr ki, sonu hikimse kendinden bir şey beklememekte herkes kendisini etk çaalardan soyuayarak kendisiyle igili talepleri diğer insanların biranlamda tüm insanlığın sıtna yıkmaktadr Uyumlu olmak kendi da etmek geleceğin inşasna katlmak; bunlar hep başkalarından beklenen hasleerdir Kişinin kendisi bu sürece hiçbir şekildekatılmamak dünyada olup bitelerde kişi olarak kendisini somlu tutmamakdr Bu sorumluluktan kamak kendi bireyci çkarlarm genelin yüce görevlerine feda etmemek için de bilerce neden öne sürmektedir Hiç kimsede dönüp şöyle bir kendine bakacak kendi hayatına, kendi ruhuna karş olan sorumluluğunu ele alaca ne bir istek ne de cesaret vardr.



Baka bir deyie Özün del ene abaarın bir ürünü olanbir topumda yaıyoruz Tek tek bireyerin kararın kaale almaksızın insaaın eneie ve ayreerini ekiendiren ve kulananyabancı düünceerin ve hıslarn daha dorusu liderlerin bir aeti

olmakdr insan Sonu kiisel soruluuk sorunu ade ordan kakı ve insanın kendine kar sorumsuzca davranmasnaöz yumananı bir enein karna da edilmitir

Ne var ki kendi sorunlarımzn özümünü bakaarına devrettiimiz an maddi ve manevi eiim arasındaki uurum da derinleir.Bakaarınn bizim adamıza kesip bitii bir kirer dünyasında ya

yoruz. Bu demektir ki ya bu kirlerin sndararna öre kendimizi eitiriyoruz ya da bu kirlere iderek daha da umutsuz bir biimde yabancaarak nara ekye düüyoruz·

Kanımca kiisel ile enel arasındaki buhran ancak insan toplumsal eilimere uyum saladında özüebilir. Peki ama kendinienel bir dava adına da etmek ne demektr Kiisel olanla toplum

sal oan arasındaki trik buhran da zaten buradan kaynaklanmıyormu Bir insan topumun eeceinden kendini sorumu tutmaz bakaarını yönetme onlarn kadeerini topumsa eimede onarauyun ördüü roe bi klma hakkın kendinde örürse ite o zaman birey ile toplum arasındaki paralanmılk derek daha dakeskineir

İrade özürlüü hem topumsa feomeneri hem de bizim bakalarna kar takınacamız vı beirleme iyy kötü arasnda özgürce seim yapabilme yetene aranti eder Ancak özgürük sorununun hemen ardndan vcdan sorunu eir Topumsa bilincineitirdii bütün kavramarın evrmci omalarına karn vicdan kavramı rihi süreere ba deildir Vicdan nsann iinde hep var

dr insana özgüdür izim tam anamıyla baaısız olan uyarımızın bir ürünü olan toplumun temeerinde delikler aa Biyoojikevrmci aıdan vicdan kateorisi neredeyse anamszdr Genede varlıını sürdürür ve tüm eiinnde insana elik eder.

Buün maddi mallara sahip omaka manevi adan mükem-



melliğe eişmenin asla atbaşı gitmediğni herkes biir. Öyle bir uy-garlk yaraık ki, aık tüm iğı yok etmekle tehdit ediyr Butür globa bir felaket kaşısınd eim için ike olak yene önem

li oun insanın kişisel orumuuğu sunuur Mnevi bir akrlğ hazr olup olmaması sounudur Bu olmadan maneviyaa igiliher sou gereksiz olacaktır

urada sözünü eiğimz dakrlk bii ki zoamayla olmaz;ancak gönüllü kendiliğnden ve doğal olarak ötekine yaplan bir hizmet şeklinde gerçekleşebilir Peki, en genel şekliyle insanlararası

ileşim bugün ne anama gelir? Çoğu kez bunun tek bir anlamı var-dr: irlikte yaşadğı insanlardan kendisi için mümkün olduğuncaçok yarar sağlamak bedeli ne olursa olsun kendi çkalandan vaz-geçmemek Ancak tuhar ki, son hlilde bizim benzerimiz olan insanlar aşağladkça kendimzi bu dünyada daha bir boşluk dahabir yalnz hissederiz

Şu anda biz yalnıza manevi değerlein nasl öldüğne nık-lk etmektez una karşılk matealizm sistemini ice sağlamlatrd lç olma tehlikesiyle karş karşya olan hayatmzn temeli oldu Herkes maddi ilerlemenn insana muuluk getrmeyeceğn biliyor Gene de çlar bi onun "kazançla armaya çal-şyoruz Bu konuda o kadar ilerledik ki, S'de de belirldiği gi

bi, içinde yaşadğmız man aslnda gelecekle çakşyor; yani şimdiki zamanın içinde yakn gelecekte meydana gelecek önüne geçilmezbir lakein bütün önkoşullar mevcut Hepimiz bunu hissediyor,gne de önüne geçip bunu durduramyoruz

u yüzden, insann eylem ile yazgs arasndaki bağlant derinlemesine zedelenmiş gibi rünüyor u trajik parlanmlk çağ

daş dünya şayan insanın kendine duyduğu güvenin zaığnnbaşlıca ndenidir İnsa aslında ii ki öncelikle eylemlerinin esiridir Ama ne yazk ki çbir şe kendisine ba delmiş, gelecekine hiçbir etkii olmamş bi eln innn iin sn hlilde kader rnde hçbir pann oldğ dug bu yalş vmahvedici duygu yava avaş büümektedir



Benim için ilk ve en önemli görev, insan kendi kaderine karşısorumluluk bilincini yeniden yükseltmektir. İnsan kendi ruhu kavramna geri dönmeli, bu ruhu yüzünen acı çekmeyi eylelerinivicdanıyla bağdatırmayı yeniden keşfetmelidir Olayların gidşi

kendi düşünceleyle çeliştiğnde cdanınn rahat vermeyeceğinikabullenmeye yeniden başlamalıdır Kendi ruhunun verdiği acı insana olayların gerçek yüzünü rk etme olanağı nır; sorumlulukduygusu arr, suçluluk bilinci geişir İşte o zaman insan kendi tembelliğini ve ihmakrlığını bu dünada olup bitenlerin kendi suçu olmadığı büün bunların iğer insanların kötü emelleri randan be-

lirlendiği şeklindeki bir bahaneyle aklı göstermeye kalkışmz.Bence dünyaya uzur, ancak ve ancak kişisel soruuluğun yeniden yerleşmesiyle gelir.

Marx ve Engels, bir keresinde rihin gelişmek için her zaman varolanlar içinde en zayı değişkeni seçtiini söylemişleri Busoruna yalnızca varolmann maddi yanından bakıldığnda söyledik

leri dorudur Tarih idealizmin en son klcımın da kaybeti vemane anlayla kişilik rihi süreç üzerinde eki bırakaz alegeldii zman bu tür bir sonuc varmak kaçnlmazdr KısacsıMarx ve Engels neden tahlile klkmadan yalnızca mevcut durumugözönüne almakla yetindiler Oysa neden insan kedi aklının ilkelerine karşı sorumluuğunu unutmasıdır nsan bir kere rihi

ruhsu ve yabancılaştırlmış bir sisteme dönüştürdükten sonra burih makinesinin işleyebilmek için tek ihiyaç duyduu şey, insanayatının knlaydı

Snuç insan her şeyden önce toplumsal açıdan yararlı birık olarak ele alındı Tabii bu arada da bu toplumsal yaraın aslında ne olduğ sous ya çıtı nsan eylem tolumsl a

rarlılıı üzerinde bu kadar ısrarla durulursa kaçınlmaz olark işinin ihtiyaçl unutulur gder Bu da aedilmez bir nılya insanlık tajedyasnın en emel önkoşulunu oluştun yanıya yol ar

Özgrlü runuyla birlik orya deneyim v eim sounuda ıkar. Zira gnümz insanlının özgürlük mücdelesi bireysel öz



gürlük, yani bireyin kendi yararna oacak her şeyi yapmasna izinveren oanakar etrafnda döner. Ancak bu hayai bir kuuluşturçünkü bu yolda insanığ yanızca yen ayal ırıkıkları bekemektedir. İnsan ruundaki nerjinin kuruuşu ancak korkunç bir i çatış

ma sonucu gerçekleşebiir ki bu çatışmaya girp girmemeye de anc bireyin kendisi karar verebiir. nsanın eğimi yerine z-eğitimgeçmelidir aksi akdirde ede etiği özgrlkle ne yapacağını onukaba sat tüktmeye dayaı bir anayışla ele aınmasına nasıl karşçıkacağım biemez.

Bu konda Batının deneyim eni konu düşünmemizi sağaya

c kadar zengindir Banın sahip oduğu demokraik özgürlükereraen hiç kimse, "zgr vatandaşarnın içinde buunduu ruhsalbuhranı grmezden geeemektdir. urada ne omuştur? Kişiiğenınan bu özgürlüğe rağmen neden Batıda birey ve' topum arasındaki buran bu derecede şiddetlenmştir Bence Baının deneyimibize insanın özgürlüğü tıpkı tek bir kuruş bile deeden kulland

ı kaynak suyu gibi doğal addettği sürece özgüüğün kaynakarından daha iy bir ayat için yararanmadığnı göstermektedirGerçekten zgür bir insan bireyci anlamda zgür oamaz aynı

şekilde bireyn özgürü de tolumsa bir çabanın ürünü oamazGeceğimiz bizden başka kimseye bağı değdir Biz ise her şeyyabancı emek ve sıkıntıyla ödemye o kadar alışmışız ki. Bu dünya

da her şeyn birbirine bağı odu eimzde tutğumuz irade zgürlüğü ve iyiyle ktü arasında karar verme hakkı nedeniyle rastlanıya hç yer omadğ erçeğn bütün basiti�ne karşn grmezden geiyoruz

Tabii ki bireyse özgrüğün oanakları diğerlerinin iradessınrlıdr Ancak zgür lamamaın kendi klmı

zın ve ataletmzin bir onuc vcdanımıza ygun irade bidirimlerinde bulunmamızı engeeyen kararsızığmızın bir ürünü olduğnu tekrar tekrar urgulamak yarar grüyorum

Rusyada yazar Koroenkonun şu sözleri sı tekralanır:Kuş uçmak için !_san mutluluk oğar Bana kaırsa



varlığının özüne bundan daha aykırı bir görüş olamaz. Mutuukkavramının ne anama geeceğ hakkında en ufak bir krm yokMemnunyet mi? Huzur mu? İnsan hiçbir man memnun değidirve dama somut, elde edeblir örevlerin çözüüye değl, aksine

sonsuzuğa yönelir Kiise ble insaın mutlak değerlere olan bu özemn dindiremez, çünkü ne yazık ki kilise, kof bir dekordan praik hayatı örgüeyen topumsal kurumların bir karikatüünden başka bir şey değildir En azından günümz kisesi, maddeci-teknolojik üstünlüğü dnsel bir uyanış çağrısıyla yenden dengelemeyi başaramadığını ispaamıştır

Bu koşular altında benim için sanatın görevi, insandak kri-tinse oanakarı mutak özrk düşüncesin de etmektr. Bence sanat her zaman ruhunu boğmaka tehdt eden maddeye karşımücadeesnde nsanın en güçü silahı omuştur. Sanatın Hristiyanlığın neredeyse iki bin ıı bulan varığı boyunca uzun süre, dini düşünceer ve görevler doğrutusunda gelişmesi hiç de rasanı d

di Sanat, yanızca varlığıyla ble uyumsuz insd uyum düşüncesini uyarır

Sanat ideale vücut vererek eik ve maddec ögeler arasındakidengeye örnek ouşturmuştur Bu dengenin ne salt br mit ne de birideooji oduğunu, bizim boyutlaımızda da gerçekliğe kavuşturuabieceğini ispaamıştır nat nsanın uum duyduğu ihtiyacı d

getirmştir, özemini çektiği maddeyle ruh arasındaki dengeyi beniğne atmak için insanın, gerekirse, kendisiye bie mücadele etmeye hazır oduğu ösermişr

Madem sanat ideai ve sonsu a ide or o zaman, ydacı göze değerendrlecek amaçara da bağımsızığınırisk etmeden hizmet edemez İdea gnük gerçekk çnde rasan

makla brlkte anen vazgeçimz oan şeyeri oaya çıkarır Br sanat eser, gelecekte tüm insanlığın benimseyeceği ama şimdiik yalnızca çok az kimsenn her şeyden önce de aışılagemiş, sanaarında şekllendrdkleri idea blinçe çaıştırma hakkına sahip çıkandhilerin görebileceği idea orya serer İşte bu nedene sanat özü



itibaryle aristokrattır _e yalnızca rğyla bile kişiliği kr-tinselmükeelliğe uaştırmak amacıyla anev eneinin en açaknen yükseğe doğu le hareketn gaant altına alan k üç arasın

dak rkı sağlaaştırı.Burada sanan aristokrat kaakterinden söz ederken b k,

nsan ruhunun ahlaksal bdoğruanaya uaşa çabasın insaınbu yolla ükeeliğe birz daha yaklaşan varlığına anla kazandırma gayretini kastediyorum Bu açıdan bakıldığında hepiiz sonhlilde aynı konu içndeyi ve uhen aristkrat seçknlere katıl

a şansıız eşt Ancak sounun ü de zaten burada yatyor: Buşansı kullanmak steyen nsan sayısı çok fazla deği. Oysa sanat insanara die getirdiği deal bağamında kenderini sınama konusunda tekler etireyi srdyor.

Gene insan varlığınn anla uu ola hakk olarak nımlayan Korolenko'ya dönei. Bu bana, Eypun kibın çağrıştırdı

Kip Elifaz şöyle der "Çünk dert toprakn çıkaz ve zahetyerden btez; fakat nsan eşakkate doğar kıvılcılar yukarıur ibi (Eski Aht Eyup, 5;) Acın kaynağı emnuniyetsiziktir, nsann o an içinde bunduğ durua ideal arasndaki çatşadan doğar İnsanın gerçek br Tanrısal özgrlk uruna mücadeleye ruhunu güçlendires mutluluk duygsundan çok daha önei

dir. nat, br nsanın muktedr olduu en iyi şeyi, yani umuduinancı aşkı zelliği ya da stedği ve uduğu en yi şeyi çlenrr Yüze bieyen bir insan suya atladığnda vcudu -kendis deil kendini kurracak çdüsel hareketler yaaya başlar İşteanat da sua atılış ir nsa edeni ibidir insanlğın anen bo

ğlasını eneleyecek bir çgüdüdür atçı nsanığın anevi çgüdsünün teslcsdirenel anada sanat nedr? y dr kötü ? Tanrı verisi

mdir yoksa şeytanık aracı mı? nsann cünden dor yoksa zaından ? İnsanarın birikteliğinin br üvencesi ve toplusaluyuun bir gsteresi idir? İşlevi bu mudur? Sanat ia aşk gibi



bir şeydir. İnsanın diğer insanlar baımlılığının bir itrdır Bir aydınlanmadır Blinçsz bir eylemir ama hayatın alamım, yasevgiyi ve fedakrlıı yansıtır

·

Ancak gerye dönüp bakarsak insanlık yolunun arihi afeerve laetlel dolu olduğnu görürüz Yıkılmış uygarlıkların kalıntıları keşdriz Bu uygarlıklara ne olmuştur? Neden neslei kesilmiştir? Yaşama zmleri ve ahlaksal güçleri neden tükenmştirHerhade hiç mse bütün bunları matealist usurlara bağlamaya lkışmayacakır. Bana bu tür bir yaklaşım anavarlıkış gibi geliyor Öte ran bizim bugün yeniden bir uygarlığın yıkılışı

na nık olmak üzere olduğumuzdan da kesinikle eminm Çünkürih sürecin ki-insel yam maen gördı ediyoruz Çünkügderek aedilmez derecede günaha ve umutszlu daha fzla buanan maddeciliğimizle insanık erine sayısız felakeer yağdırdığımı itiraan açınıyoruz Kısaca kendimzi bilim adamları yerinekoyuyor ve bilimsel olduğnu ileri sürdüğümüz amaçlarımıza daha

fazla inandırıcıık katma bahanesiyle insnığın bölünmez süeciniki ayrı paraya bölüyor ve snra da bu sürein itici güçleinden yanıza bir nesini her şeyin tek nede! hine dönüştürüyoruz

Bu yolla yalnız geçmişte işenen hataları haklı göstermeyi değil ayn manda geleceğmzi de yanstmaya çalışıyoruz Bu tür yanıllarda orya çıkan tek bulg beli de rihin ne kadar sabırlı ol

duğudur O sabıla insann sonunda yapacaı doğru seçimle yeniden çıkmaz sokağa saplanmak kurtuacaı başarısız denemleri yen başarılı çabarla düzelteceği günleri bekliyor Tarihten hiçkimsenin hiçbir şey öğrenmediğ ve insanıın onun deeyimlerinigörmezden glmeyi yeğlediği şeindeki yaygın inanc bu açıdan katılmak geriyor

Başka bir deyişle uyrlığın başına gelen her felaket uygarlığın başarısızlığının bir göstergesdir Ve insan her serinde yolunuyei başan çizmek zorunda kadığına göre demek ki o güne kadartuttuğu yol kritinsel mükemmellikten hayli uzakmış

nn birz drp i varlığıın anamı konda



mcut diğ göüşdn angi bisin ğimk tiyacı duyuyo. Doğu zaman bd gçğ Batıdan daa yakındı, ama Batıuygalıklaı maddi ayat bklntyl Doğuyu yutudi Bunuanlamak içn Dou müziğy Batı müziğn kaşıaştımak yt d

a blBatı: "şt bn buym! diy bağııyo "Bana bakın! Dinlyin

acı çkmyi smyi b tk bn biiyoum Yanız bn m mutsuz m muu olabiyoum! Bn B n! Bn!J Doğu is kndisy gi tk bi kim söymz Kndin, Tannın doğanın zamançind amn kaybd kndini onla içind ynidn buu. H

şy knd çnd kşftmsin bi Taocu müzik - Çn, İsa dan öncki 600yı

Pk ama ndn bu yücgönü göüş üstünük sağayamadıda aksin yok odu V nqn bu düşündn doğan uygalık mükmmliğ şmiş bl bi ii süç bçmind biz ulaşamadıAnlaşıan bu göüş kndlni saan maaist dünyayla na

ald kapışmışBiy nasıl topuma kapışıyosa bu uygal d yl ka

pışş. Ancak yalnız bu yüzdn dğil matal d aya onunglişişiği" tknolojisiy d kaşı kaşıya gği için d yokoup gitmiş Dou uygaığının göüşli b sonuçtu topaktaki tuzun tuzudu gçk blg ancak ondan şkıı Mücadl is bu Do

ğu mantığına gö gnatı.İşn ası bizim knd yaaığımız bi ayall dünyasında yaşa

mazdı Onun kusuuuğna biyiz kşk onun yaaaına dğin d abi oabisydik

V af aamızda: İnsanlık, sanatsa göüntü kada byc omayan başka b şy kşfdmmişt blki d nsan aığının anla

m gçktn d sanat sl yaatmada amaçsız biyc omayan sanasa ylmd aanmaıdı. Bk d bu şkid, bizimanınn bi kopyası oak yaaldğımz doğlanmakadı



Dpnota

Gokno Soetler Biri'nde m şlerinden sormu organ; en üsekkarar ve yönetm hkına sahp bnk düznde br kuruş.

2. Ikuvo kno (Snema Sanat): Gosno ve Film Brlğ trafından çkrtıln, 93 de kurulmuş, ayk kurams snema ders "Mühürlenmş Zmn"n pek ok bölümü önce burada yayınlanmştr

İnoken Smokunovk (*925: Ünü yet tiyatro ve snema oncusu: lk de A Tarkovski'nn hocı Mcha Romm yöne timinde oynadı 'da " anlatcnn" metnn okumktdır

en Tarkok (*1905 Rus-Soet şar ve evrmeni. Andr Trkovs'nn bab. Şirleri Andr Tarkovs'nin lmlernde sk sık yerlır

Soek ekn (Soyet Film: Gosino ve Film Briği tarfından ge

ş hk kesmleri iin ıartlan, 929 da kurlmuş snema dergis GI Dünynın en esi snema okulu (kuuşu: 99 Buradak beş

fkültede snema ve televizyon in yerl ve yabanc uzmanar eğtmektedir.

Söz konusu olan Mchail Rommun snfının gereeştrdği Kato srpa adlı ksa metraj mdr

admr Bogomolov (*924): RusSoet hkayecsinn "İvan" al öyküsü 958'de yaynanmıştr

9 Aekandr Grn ( 1880 19 32) : Rus hkaysi, şair Devrmden önce balık gemici, tn raycs ve demolu şs olark tüm Ruı gezer, Çrlk gizli polis tından taibata uğrar savaş srasnda daMsim Gori tarın dan destek görene dek yosu! in de yaşar



10 Michail işvin ( 1873 - 1954): Özellie doğa betimlemeleriyle ünlüRus hikayecisi ve şairi.

11 Qsip Manlstam ( 1891 1938) : Rus şairi, mankeizmin temsilcisiAeksander Donko 1894 - 1956) : Ukrynalı- Soet lm yönetmeniKenyi Mizguçi ( 1898 - 1956: Japon l yönetmeni, essam oyuncue gzeteci Filmlerinde oldkça uzun planl e üstüste bindimelerle kadının feda sme yeteneğini işlemiştir

12 aiyev Efendi ( 1909 - 1944), Dıstanlı - Soet hikayecisi e çirmeni Günlüğü ölümünden sona 1956'dayınlanmı�ır.

13 Nikoay Bulaye *1946: Soet sinema oncusu e yönetmeni Çoclğnda başolü Ay Rblo i Borskayıoynamıştır

14 eksander Aeksandiç Blok ( 1880 - 192 1 Rus şairi Rus sembolizminin en önemli temslerinden

15 Vitto Caaccio 1455 - 1526 : Erken Rönesans dönemi İtyan res

mı16 Vassili Şukoski 83 194 1: Rus şir e çeieni

17 Dimit Merekoski 1866 194 1 Rus eleştieni, deneme e roman yazarı şar Rus yeni romantizminin önüerinden Dini e felse bir çrenin e No t adlı derginin kurucusu 1920de Paris'egöç etmiştir •

18 Dostoyskinin 1871/72'de yayınlanan Eiiler aı omanındanbir aıntı Türkçi için bz: Ciler Can Yayınları İstanbul 1984 22

19 Marel Proustun 1913 - 27 yıllaı ında yayınlanan Geçiş Z Peşde adl yedi ctk romından ıntı [SwnlarSetde . Cilt: Comby, Milli Eğitim Bakanlığı ayınları 1942 5859

20 Auguste Lumire ( 1862 1954) e kardeşi Louis sinemanın mucidi eönüeridir "Sinematogralerinin en ünlülei asında Larrived ti e g adlı lm yer almaktadır

21 Seey Myzenştayn: "Çekim Öti Sinema Sanatının ilkeleri Üzene



22 ie Gonşn Rus edebiytısı e sen (Solaris). BugünB Berlin'de yaştdr

Pe Fonsi, Trdy pznai siste Cilt , Trtu1967 s. 38439

24 on Bis i ( 1404 14 7: ren Rönesns dönei tlynmimr e sn rhisi

25 Çapayev (1934 Georgi e Serge Vssie deşlen lsleşmişderi lmi bugn slist gereiliğe öe gösterletedir

26 Mii Romm ( 190 1 197 1 et l yöneteni Ayzenştynınörenisi Tosinin öğrteni Toi onun sınıfındn me

zn oluştur27 Vçesv İnoiç İno ( 1866 1949: ezi yönlü br sembolizmin urmcısı e şir

28 o Tos' n lyiin Ölümü dlı uzun öyüsü 1886'd yyınlnışır [İv yiç'i Ölümü, Cn Yyınlrı snbul 1983

29 öz nusu ln Kursnın ömcği Şatosu dndiMbe uyrlsıdır

30 Akki A Bşmçki Gogolun lı romnının brmnıd; gen Onegin ise Alesnder uşinin ynı dlı mnum romnının bşhrnıdır

31 özü edilen Dostoysinin Suç ve C dlı romnının bşşisidir

32 Ps Aubie (*194 Frns l öntni Jen -Luc Gdrd eils Jns'nun istanlığnı yptıtn sonr bu yönetmenlerinyöntemleyle ustc y eden lmler ypmıştır

33 Özelile e Ayzenştynın "Kmn nteleüel Bir inmotogsi trıın şı doğrudn yüülen bir polemi

34 n Bunin ( 1870 1953: Rus sebolizminin en önemli iyeilerinden 1933de, sügünden Nobel Ödülü ld.

35 el roustun Geçmiş Zama sinden Swaları Sm-tide illi ğitim Bnlığı Yyınl 194 s. 194 195.

36 Vssi Şuşkin ( 1929 194 : us oye lm yönetmeni oyunu ey Tosi ile birlie ichil Rommun sınıfındn mezun oluştur (1960



ege Gesimo (*1906) oye lm yöemei oy ve pedo Mesleğie Kosi/Tbei trik cu Fabrika-

d bşlmş. B sois eçekçi siem e ksikemsililei dedi

37. O oseini Güü siem yöemei E öemli lmei sdBsk dilide çevidiği kai blmkd.

3 Yko ekndoi Psno ( 1881 - 1945 D devimde öee ülüle s imiş lm öemei (Rs Dekds biçemiey olk şieoik e y S Baba ibi ksiklede ylml). Öe Beli ve Pse öç emiş 1923de yei

de Moskovy ei dömüşü Bd sol vdl şiddelieleşileie ğy "kile içi lmle" ypmş.

39. Pssion de Jenne Dimk yöeme Cl TeodoDe( 1889 1968 fd çekilmiş dğ olml eleşiilee kş m bi ii yskoy� ğy b sessiz lm öeği

0 imi Kmo Dosoyskii 1879/80de yyl amazov dl om bi km.

. Niko Gumio ( 1886 19 1 Rs şi ikyei elşime deeme yz e çvime. Öe sembolisle sd ye lmş dso kmeis şile b kmş ( 19 1)

. Pe osnoski = M/ısimiin esoski ( 1745 17 77 ) Ukylbesek Bolosk Filmoi Koo Koseleii bi üyesi Demo- ( 1773) dl bi ope ymş U süe İly d yşmş

Tkovsk Moskovd ve Ldd kespeei ii se koymş

8

Andrey Tarkovski

Documents

Transcript of Andrey Tarkovski