Ancylostoma duodenale (old hookworms) Necatore americanus ...
Ancylostoma duodenale (A. duodenale) và giun mỏ Necator ...nimpe.vn/userfiles/file/DaotaoSDH/kieu...
-
Upload
vuongquynh -
Category
Documents
-
view
234 -
download
4
Transcript of Ancylostoma duodenale (A. duodenale) và giun mỏ Necator ...nimpe.vn/userfiles/file/DaotaoSDH/kieu...
-
1
T VN
Giun mc Ancylostoma duodenale (A. duodenale) v giun m Necator
americanus (N. americanus) l hai loi giun trn thuc h Ancylostomatidae.
Giun mc v giun m k sinh t trng, u trng giun mc v giun m sng
trong t, ly nhim qua da v gy bnh cnh lm sng ging nhau. Cc c
tnh sinh hc nh: Chu k, ni k sinh, giai on u trng ngoi cnh ging
nhau do thng c gi chung l giun mc/m. Ring giun mc ngoi
ly nhim qua da cn ly nhim qua ng tiu ho [2], [65].
Theo T chc Y t th gii (WHO) nm 2014, c tnh 24,0% dn s
th gii nhim giun ng rut, khong trn 40 triu ph n mang thai nhim
giun mc/m [108]. Nhiu kt qu nghin cu ca cc tc gi cho thy
nhim giun mc/m nh hng xu n sc khe ph n v pht trin thai
nhi [84]. Theo WHO nm 2007, ti Vit Nam s ngi nhim giun mc/m
l 21,8 triu ngi (28,6% dn s) [107]. T l nhim giun truyn qua t ni
chung v giun mc/m nc ta trong nhng nm gn y c xu hng gim
dn, tuy nhin mt s a phng vi cc iu kin thun li cho lu hnh
bnh th bnh giun mc/m vn l mt vn sc khe cng ng cn quan
tm [16], [42], [58].
Bnh giun mc/m l mt trong nhng nguyn nhn quan trng gy
thiu mu thiu st, thiu kem ph n c thai v cho con b [28], [52], [65].
Cc triu chng ca bnh giun mc/m ch rm r khi cng nhim cao
(CN) vi cc biu hin thiu mu thiu st, thiu kem c tnh cht tp th,
khu vc v km theo cc hi chng nh ri lon tiu ho, vim ng tiu
ho, ci xng suy dinh dng (SDD) tr em, c bit CN nng v thi
gian nhim ko di cn gy gim glubulin min dch, gim ferritin v kem
huyt thanh. Nhiu cng trnh nghin cu pht hin ra kem c vai tr c
bit quan trng trong qu trnh pht trin tng trng c th ca tr. Ngy nay
vai tr ca cc vi cht dinh dng trong c st v kem ngy cng c
quan tm [60]. Cc nghin cu trn th gii cho thy tnh trng dinh
-
2
dng ca ngi m, c b sung y cc vi cht dinh dng c bit l
st v kem khi mang thai l nhn t quyt nh chnh v cn nng s sinh v
tim nng pht trin chiu cao ca tr s sinh. iu c ngha l tnh trng
dinh dng ca ngi m cn phi c chun b t trc khi c thai v duy
tr tt trong sut thi k mang thai. Vit Nam, tnh trng dinh dng b m
trc v trong khi mang thai cn thp, thiu mu dinh dng ca ph n c
bit ca ph n mang thai cn ph bin [51], [60], [88].
Ngh An ni chung v huyn Din Chu ni ring c c im th
nhng v kh hu rt ph hp cho giun mc/m tn ti v pht trin, tp qun
sinh hot mt v sinh ca ngi dn v kin thc hiu bit v bnh giun mc/m
ca ngi dn cn hn ch lm tng kh nng nhim giun mc/m. Cho n nay
cha c nghin cu su v qui m v tnh trng nhim giun mc/m, thiu mu,
thiu vi cht dinh dng i tng ph n trong la tui sinh c bit l
ph n c thai nh hng n cn nng, chiu cao ca tr s sinh ti cc vng
ny. Cu hi t ra l: Thc trng nhim giun mc/m v thiu mu thiu kem
ph n c thai v ph n la tui sinh Din Chu ra sao? nh hng do m
nhim giun mc/m, thiu mu thiu kem trong qu trnh mang thai n s pht
trin chiu cao v cn nng ca tr ngay sau khi sinh th no? ti: Thc
trng nhim giun mc/m, thiu mu, thiu kem huyt thanh ph n c
thai nh hng n pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh v hiu
qu can thip ti Din Chu - Ngh An (2014 - 2015) c thc hin vi
mc tiu:
1. Xc nh thc trng nhim giun mc/m v thiu mu, thiu kem, huyt
thanh ph n c thai, cha c thai ti Din Chu, Ngh An nm 2014.
2. Phn tch mt s yu t lin quan gia nhim giun mc/m, thiu mu,
thiu kem ph n c thai, cha c thai v cc nh hng n pht trin
chiu cao cn nng ca tr s sinh.
3. nh gi s pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh bng can thip
c hiu albendazol, b sung st, kem ph n trc khi c thai.
-
3
TNG QUAN TI LIU
1.1. Lch s nghin cu bnh giun mc/m
1.1.1. Lch s nghin cu bnh giun mc/m trn th gii
Bnh giun mc/m c m t t lu, cc triu chng lm sng ca
bnh giun mc c m t t thi c i Brazil, Rp, . n th k 17,
cc tc gi Pison v Margraff (1648), Jackob de Bondr (1629) m t chi tit v
y hn cc triu chng lm sng ca bnh. Nm 1838, Angelo Dubini pht
hin giun mc trn t thi ca mt bnh nhn Milan. Ngi nhim giun mc
c pht hin lin quan n ngi c i 5000 nm trc [57]. Nhng bng
chng kho c cho thy rng ngi tin s Colombia - America tng nhim
giun mc. Robert Deswitz tng chng minh bnh giun mc n t ngi chu
u, nhng tc gi Kathlleen Fuller li c nhng gi rng giun mc tng nhc
n Chu u sau nm 1942. Nhng bng chng kho c v k sinh trng xut
hin sau cho thy trng ca Acylostoma tm thy trn xc ngi ho thch
khong 3350 nm trc cng nguyn v 480 nm sau cng nguyn. Angelo
Dubini bc s ngi , pht hin v m t k sinh trng ny k hn v t
tn l Ancylostoma duodenale. vo nm 1838 sau khi gii phu t thi mt ph
n v sau chnh Dubini cho ng ti trn tp ch chi tit vo nm 1843 ,
trong c xc nh loi giun mc A. duodenale. Lm vic trong h thng y
t Ai Cp nm 1852, thy thuc ngi c Theodor Bilharz cng vi cng s
tn Wilhelm Griesinger pht hin ra cc loi giun ny trong qu trnh gii
phu t thi v tng bc lin h vi s xut hin loi giun ny vi
bnh Chlorosis trong vng, chnh l cn bnh thiu mu thiu st do giun
mc ngy hm nay. Sau mt s tc gi Bilhatz (1852), Prunez (1847) cng c
nhng pht hin tng t nh ca Dubini vi nhng m t chi tit hn. Nm
1866, Wucherer pht hin giun mc trng thnh t thi mt bnh nhn thiu
mu (TM) vng nhit i Brazil. Nm 1878, Parona v Grassi chn on
http://en.wikipedia.org/wiki/Angelo_Dubinihttp://en.wikipedia.org/wiki/Angelo_Dubinihttp://en.wikipedia.org/wiki/1843http://en.wikipedia.org/wiki/1852http://en.wikipedia.org/wiki/Theodor_Bilharzhttp://en.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Griesingerhttp://en.wikipedia.org/wiki/Chlorosis_%28medicine%29
-
4
ngi nhim giun mc bng phng php xt nghim (XN) tm trng giun mc
trong phn [41].
Nm 1877 - 1880, qua cc iu tra c bn , Grassi, Maggi, Pavesi v
Parona xc nh cn nguyn ca bnh v phng php chn on bnh giun
mc.
Nm 1880, khi xy dng ng tu in ngm St Gotthard Rail hng
ngn cng nhn t vong, ngi ta pht hin ra giun mc gy bnh trn mt
din rng v nguyn nhn t vong l do thiu mu, suy kit. Th phm gy bnh
c chng minh l do giun mc A. duodenale. Trn mt bi bo cc thy
thuc Camillo Bozzolo, Edoardo Perroncito v Luigi Pagliani a ra mt
gi thuyt cho rng c mi lin h gia giun mc vi vic nhng ngi cng nhn
xy dng ng hm tu in i i tin bn trong ng hm di n
15km v nhiu i giy c dnh c giun [2], [30], [41].
Nm 1879 - 1881, Contaco, Perroncito, Bozzolo m t triu chng lm
sng v phng php chn on, iu tr bnh giun mc.
Bc s th y ngi Edoardo Perroncito (1880) iu tra trn th m o
hm St. Gotthard, ln u m t qu trnh pht trin ca u trng giun mc.
iu kin m t trong ng hm gip u trng pht trin. Thc t u trng
giun mc xm nhp vo c th bng qua da khng c pht hin cho n
cui th k 19. u trng c thc qun hnh c (Rhabditiform Larva), sng t do
trong t tr thnh u trng giun mc c thc qun hnh tr (Filariform larva).
Leichtensterm chng minh: u trng giun mc c thc qun hnh tr pht
trin thnh giun mc trng thnh v sng rut non [37].
Nm 1897, khoa hc khm ph ra ng i chnh ca ly nhim loi
giun mc ny l qua da v chu k sinh hc ca giun mc c lm sng t
vo thi k . Nm 1899, nh ng vt hc ngi M Charles Wardell
Stiles cng a ra vn ny trn nhng con gu vo trong trang chuyn san
http://en.wikipedia.org/wiki/Camillo_Bozzolohttp://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Edoardo_Perroncito&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Luigi_Pagliani&action=edit&redlink=1http://en.wikipedia.org/wiki/1897http://en.wikipedia.org/wiki/1899http://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Wardell_Stileshttp://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Wardell_Stiles
-
5
y t ca vng ng nam nc M vi tiu thiu mu c tnh hoc thiu
mu nng tin trin (progressive pernicious anemia) gy ra do giun A.
duodenale v ng ta cng xc nh thm mt s loi giun mc quan trng
khc nh U. Necator.
Nm 1897, Arethus Looss tnh c t nhim bnh do lm ri u trng nui
cy trn da tay, sau vi tun xt nghim phn ca mnh v tm thy trng ca
giun mc. Sau Arethus Looss vit nn chu k gy bnh ca giun mc trn
ngi v phn loi tc nhn gy bnh. Sau t tn loi giun ny l
Ancylostoma duodenale.
Nm 1954, mi lin quan gia giun mc/m v bnh trn ngi
c thit lp bi Wilhelm Griesmger.
Ngy nay, nhiu k thut mi hin i c p dng nghin cu t l,
thnh phn loi giun mc, Robert Muriuki Mugambi v CS (2015), s dng k
thut LAMP nh danh loi N. americanus, kt qu cho nhy v c
hiu 100% [96], [104].
1.1.2. Lch s nghin cu bnh giun mc/m Vit Nam
Bnh giun mc/m c bit n t lu, Hi Thng Ln ng v
Tu Tnh m t v c cc bi thuc tr bnh ny. Giai on (1883 - 1945),
Leger, Mathis, Salomon Neveu, Mauriquand nghin cu t l nhim
(TLN) cc bnh giun sn ngi Vit Nam v cc nghin cu iu tr bnh
bng thuc tn dc [30]. Nm 1936, Gio s ng Vn Ng iu tra c
bn giun sn y hc Vit Nam. Sau 1945, cc nghin cu c y mnh v
c im sinh hc, bnh hc, dch t hc, phc v hiu qu ca cc loi
thuc iu tr giun mc/m.
Cc nghin cu Vit Nam cho thy trong hai loi giun mc v giun m
th giun m Necator americanus chim 95% cc trng hp nhim bnh, giun
mc Ancylostoma duodenale chim 5% [16],[20],[36]. Giun m Necator
-
6
americanus l loi ch yu phn b cc nc nhit i v cn nhit i. Giun
mc A. duodenale l loi ch yu phn b cc nc n i. Ngoi 2 loi A.
duodenale, N. americanus cn thy loi A. ceylanicum k sinh ngi c
tm thy mt s nc gn Vit Nam, tuy nhin Vit Nam cha thy c loi
ny [8], [17], [29], [30].
1.2. Dch t hc bnh giun mc/m
1.2.1. V tr phn loi giun mc/m
Giun mc, giun m c v tr phn loi nh sau [41], [47], [92]:
Gii (Kingdom): Animalia
Ngnh (Phylum): Nematoda
Lp (Class): Famidia
B (Order): Rhabditica, di b: Strongyloidae
H (Femily): Ancylostomatidae
Ging (Genus): Necator Ging Ancylostoma
Loi (Species) Loi Loi Loi Loi
N. americanus A.braziliense A. ceylanicum A. caninum A. duodenale
Hnh 1.1. V tr phn loi giun mc/m
1.2.2. c im sinh hc, chu k pht trin ca giun
mc/m.
1.2.2.1. c im hnh th giun mc/m
- c im hnh th giun mc:
Con trng thnh mu trng sa, hi hng, hoc
nu. Mu ca giun thay i l do trong rut ca giun
c mu; nu khng c mu giun c mu trng sa v
-
7
nu c mu mu se thay i ty theo s bin mu ca mu rut giun. Con
c di 8 - 11 mm, con ci di 10 - 13 mm. Trong bao ming c hai i rng
hnh mc b trn ca ming, b tr cn i; b di ca ming l cc bao
cng gip giun mc ngom cht vo nim mc rut ht mu. Hnh th v
s lng mc l c im phn loi cc ging Ancylostoma [30], [47].
Thc qun tip theo phn ming, chim n 1/6 chiu di ca c th,
sau thc qun l rut ra hu mn. B my sinh dc ci bao gm 2 bung
trng v 2 ng dn trng vo l 1/3 trc ca thn giun.
B my sinh dc c gm 1 tinh hon v ng dn tinh dn ti l sinh
dc hu mn. Ngoi ra giun mc c cn c 2 gai sinh dc di.
Mt c im ca h Ancylostomatidae l con c c ui xe nh
chn vt, ui xe ny bao gm cc gn cng (gn trc, gn bn, gn trc
bn, gn sau bn, gn sau). Trong bng nh loi h ny, ngi ta phn bit
bng hnh th gn sau. Giun mc c gn sau c ui xe v gn chia 3
nhnh.
i vi h giun mc, phn u c 2 tuyt bi tit di trong xoang
thn c nhim v tit ra cht chng ng mu, gip giun mc ht mu d
dng. Trng giun mc hnh tri xoan, c kch thc 60m x 40m, ngoi l
lp v mng khng mu, nhn, trong trng c nhn. Trng lc sinh ra c 4
- 8 phi bo [30], [47], [55].
- c im hnh th giun m: Nhn i th bng mt thng kh phn bit
vi giun mc. Tuy nhin ta c th nhn thy cc c im sau:
- Giun m nh hn, ngn hn giun mc.
- Gc to ra bao ming vi thn ca giun m b hn giun mc.
Tuy nhin mun phn bit giun mc hoc giun m phi xem di knh
lp hoc knh hin vi. Giun m khng c 2 i mc m thay vo l 2 i
rng hnh bn nguyt sc bn. Gn sau ca ui giun m c ch phn chia
-
8
thnh 2 nhnh. Trng giun m cng b hn trng giun mc v nhiu tc gi cho
l s nhn 4 - 8 trong khi s nhn trng giun mc ch 2 - 4 phi bo [17]. Do u
trng giun mc v giun m c c im khc nhau v hnh th nn c th da
vo kha nh loi ca Sasa (1958) phn bit [15],
nhng im khc nhau chnh l: N. americanus c mm
m nh du chm than, bao ui cong, cn A.
duodenale c mm m, mnh, bao ui thng, khng
chia nhnh. C th da vo kho nh loi u trng giun
mc/m c thc qun hnh tr khi nui cy phn ngi
do Pawlowski Z.S (1991) xut [92].
1.2.2.2 c im hnh th trng giun mc/m
Kh phn bit trng ca 2 loi giun ny bng quan st
Hnh bu dc, hi di, rt i xng.
Kch thc: 50 70m x 40 m.
V mng, nhn trong sut.
Trng mi c ra c t 2,4 hoc 8 phi bo.
Trng giun mc ra ngoi cnh thng sau 24 gi n thnh u
trng.
1.2.2.3 Chu k pht trin ca giun mc/m
Chu k pht trin ca giun mc v giun m ging nhau [54], [55].
- c im chu k:
Chu k pht trin ca giun mc v giun m n gin bao gm:
Ngi Ngoi cnh
Trng giun mc/m khng c kh nng pht trin trong c th ngi
m bt buc phi c thi gian pht trin ngoi cnh thnh u trng mi
c kh nng xm nhp vo ngi.
-
9
- V tr k sinh:
Giun mc/m k sinh t trng, trong trng hp s lng nhiu c
th gp phn u v phn gia ca rut non. Giun mc/m k sinh bng
cch ngom vo nim mc rut ht mu. Trong khi ht mu, giun tit ra
cht chng ng mu lm cho cc vt giun ngom vn tip tc chy mu sau
khi giun chuyn sang k sinh ch khc. Mt khc, giun mc/m ht
mu y rut cho n khi mu trn ra ngoi theo hu mn ca giun. Do
bnh nhn b mt mu nhiu [30], [92].
Well (1931) quan st thy giun mc ch ht mu v thi mu rt
nhanh ra hu mn (sau 1 - 4 pht). Nishi thc nghim vi rut c lp thy
giun mc ht 0,14 - 0,48 ml mu trong 24 gi. Roche (1959) dng Cr51
nh du hng cu v thy 1 giun mc trung bnh ht 0,03 ml mu/ngy,
Pawlowski.Z.S (1999) cng xc nhn 1 giun mc ht trung bnh 0,38 ml
mu/ngy, 1 giun m ht 0,03 ml mu/ngy [92].
- ng xm nhp:
u trng giun mc/m xm nhp qua da vo c th ngi mt cch
ch ng khi u trng giun pht trin ngoi cnh ti giai on III. Cc
u trng giun mc ngoi ng thm nhp qua da cn c th ly nhim qua
ng thc n hoc nc khi c nut vo rut. Trng hp ny chng
khng di chuyn qua phi m k sinh trc tip rut non. Tuy nhin, mt s
u trng ngng s pht trin ca chng li v vn trong trng thi tim tng
trong cc t chc (c hoc rut), vi thi gian ko di khong 8 thng
trc khi ly li s pht trin v tr thnh giun trng thnh [2], [30], [46].
- Din bin chu k:
Giun mc/m c v ci trng thnh k sinh t trng, sau khi giao
hp giun ci se trng. Trng giun theo phn ra ngoi cnh. ngoi cnh,
gp iu kin thun li v nhit , m, oxy v ni rm mt, trng giun
-
10
se pht trin thnh u trng. nhit 25C - 35C trng giun se n thnh
u trng giai on I (thc qun c phnh) sau 24 gi. Nhit mi trng
cng thp th s pht trin ca trng giun cng chm v nhit 15C sau
5 ngy trng giun mi n thnh u trng. Trng giun mc khng th n
nhit trn 45C, cn trng giun m khng th n nhit trn 40C.
Ngoi nhng yu t nu trn, tnh cht th nhng cng c nh hng ti s
pht trin ca u trng. t mu, ph sa ven sng, t mn to iu kin
thun li cho u trng pht trin; t st, t mn hn ch s pht trin ca
u trng [2], [30]. Mt giun mc ci khong 10000 - 25000 trng mi
ngy, mt giun m ci khong 5000 - 10000 trng mi ngy [2], [30].
u trng giai on I, va thot khi trng c chiu di 0,2 - 0,3 mm,
sng t do trong phn hoc trong t b nhim phn, sng bng cc vi khun
hoc cc cht hu c khc trong phn, t. Chng pht trin thnh u trng
giai on II, tip tc hot ng sng v trng thnh nhng vn cha c kh
nng ly nhim. Chiu di u trng giai on II khong 0,5 mm v c th
nhn thy c khi chng c treo trong nc v nhn trong iu kin nh
sng tt trn nn en [2], [30], [46].
Ngy th 5 sau khi n, u trng giai on II pht trin thnh u trng
giai on III (thc qun hnh tr), c kch thc 0,5 - 0,7mm, khng t
dng v c kh nng xm nhp vo vt ch qua ng da nim mc.
Nhng u trng ny rt hot ng, c cc hng ng c bit vi vt ch
[2], [30], [37].
Hnh 1.4. Trng giun mc/m
n thnh u trng giai on I, II, III (Ngun CDC)
-
11
Giun mc/m c cc hng ng vi mi v acid bo, vi nh sng
mt tri lm thay i cc radien nhit, thay i nng CO2 trong khng kh
[2], [30], [37]... V vy trn thc t, u trng giun mc/m thng hng ln
cao, hng ti ni c m cao v hng ti vt ch.
+ Hng ln cao: Nu theo di cc u trng c nui cy trong hp
lng Petri th thy ln lt cc u trng leo ln cc nh cao nht ca lp than
dng lm mi trng nui cy, cc u trng tip tc leo ln nhau thnh cc
ct u trng. Thi gian sng ca u trng cng thay i ty theo iu kin ca
mi trng. ngoi cnh u trng c th b hy bi nhng sinh vt trong t
nhin nh nm, vi khun.
+ Hng ti ni c m cao: ngoi cnh cc u trng thng
di chuyn ti vng c m cao, y l cch thch nghi ca u trng
trnh cc ni kh hanh lm u trng cht. Khi gp iu kin kh, nng
u trng c th chui xung lp t pha di c m cao hn. Do c
im ny m u trng thng tp trung trn cc git sng trn cc l
rau, ngn c vo bui sng.
+ Hng ti vt ch: u trng c kh nng pht hin hng ca vt
ch di chuyn n thng qua cc hng ng nh mi acid bo trong m
hi, thay i gradien nhit, thay i nng kh cabonic. Khi u trng xuyn
qua da khng ng loi vt ch th u trng se cht khng thc hin c ht
chu k.
-
12
Hnh 1.5. Chu k sinh hc ca giun mc/m ly qua da (Ngun CDC)
Nh c 3 hng ng trn gip u trng giun mc/m giai on III tm
c vt ch hon thnh chu k k sinh.
Sau khi xm nhp qua da, u trng theo ng tnh mch v tim phi.
T tim phi, u trng theo ng mch phi ti phi. Ti phi (Hnh 1.5), u
trng tip tc thay v 2 ln na tr thnh u trng giai on IV v V. Tip
theo, u trng t ph nang di chuyn theo cc nhnh ph qun ti kh qun ri
ln vng hu hng v c nut xung rut. u trng dng li ti t trng
k sinh v pht trin thnh giun mc/m trng thnh. Thi gian hon thnh
chu k giun mc/m, k t khi u trng xm nhp c th ngi ti khi pht
trin thnh giun mc/m trng thnh mt khong 42 - 45 ngy. i sng
ca giun mc ko di khong 4 - 5 nm, ca giun m ko di khong 10 - 15
nm [2], [30], [37].
-
13
1.3. Tnh hnh nhim giun mc/m trn th gii v Vit Nam
1.3.1. Tnh hnh nhim giun mc/m trn th gii
Bnh giun mc ph bin cc nc vng nhit i v cn nhit i,
c bit bnh lan trn cn ph thuc vo iu kin v sinh mi trng sng
v lm vic ca con ngi. cc nc c kh hu lnh bnh lu hnh cc
vng c m than di mt t. y c nhit v m thch hp, ph
hp vi iu kin cho mm bnh giun mc/m c th pht trin. Tuy nhin,
hin nay do iu kin lao ng ca cng nhn m than c ci thin tt nn
bnh ny cng gim nhiu. cc nc nhit i, cn nhit i bnh giun
mc/m lin quan ti nng dn c bit l nng dn vng trng mu hoc cy
cng nghip nh ch, du tm, ma, c ph, thuc l, [16], [100].
Theo c tnh ca WHO (2000), trn th gii c khong 1,5 t ngi b
nhim giun mc/m v 65.000 ngi cht do giun mc/m hng nm [42].
Theo Simon Brooker (2008), thng k 13 nghin cu cc nc trn
th gii, ch yu chu Phi, c tnh trn th gii c khong 37,7 triu ph n
mang thai nhim giun mc/m, ch c 6,9 triu ph n c xt nghim v iu
tr trit sau khi sinh [100]. Mt s tc gi cng cho rng nhim 2 loi giun
ny l mt trong nhng yu t gy bt li cho qu trnh mang thai ca ngi m
[85], [102].
Ti cc nc Chu u c t l nhim (TLN) giun mc/m rt thp do
s bin ng dn c xut hin khi nim bnh nhp khu.
Cc nc chu Phi l ni c TLN giun mc/m cao nht th gii c
bit l ph n. Nghin cu ca Simon Brooker, Hotez, Peter J, Bundy v
nhiu nh khoa hc khc cho thy s tr em nhim giun mc/m trong cc
trng hc chu Phi l 179,3 triu. S tr em sng trong vng c nguy c
cao nhim giun mc/m v st rt chim 50% dn s sng trong vng c
nguy c cao v chim 27,9 - 45,1% s ca nhim giun mc/m ca cng ng.
-
14
V vy tnh trng nhim giun mc/m chu Phi ni chung l mt vn sc
khe cng ng bc xc chu lc ny.
Ti Namibia nghin cu ca Evans v CS (1990), TLN giun mc/m
t 63,0 - 85,0% ty theo khu vc a l. Mabaso M. L v CS [85], nghin cu
tnh hnh nhim giun mc/m tr em vng t ct v vng t ni a thy
TLN vng t ct ni a l 17,3%, vng khng phi t ct 5,3% v vng
ng bng duyn hi l 62,5% [85], [93], [98], [100].
Simon Brooker S v CS (2006) nghin cu 1332 ngi tui 1 - 86
ti Brazine thy nhim giun mc/m c lin quan mt thit vi tui, tui cng
cao TLN cng cao. T l thiu mu nhng ngi c mc sng cao l 4,3%,
trong khi nhng ngi ngho kh l 12,7%. Phn tch n bin cho thy
ferritin, kem huyt thanh c lin quan v t l nghch vi cng nhim
(CN) [99]. Alfonso J.(2006), nghin cu mi lin quan gia nhim giun
ng rut v thiu mu, thiu kem, kt qu nghin cu cho thy t l nhim
giun, sn chung l 73,9%, c mi lin quan gia nhim giun ng rut v
tnh trng thiu mu, thiu kem huyt thanh ph n c thai ti Venezuela
vi p < 0,01 [69].
Nm 2007, c 740 triu ngi nhim giun mc/m, vng ng -
Thi Bnh Dng (149 triu ngi),... Ti Vit Nam, s ngi nhim giun
mc/m nm 2007 l 21,8 triu ngi (28,6% dn s) [107]. T chc Y t
Th gii v Ngn hng Th gii c tnh: S nm sc kho b mt i hoc
phi mang bnh tt do giun mc/m gy ra cho con ngi l 22,1 nm [107].
Vi s pht trin kinh t vt bc ca cc nc chu , s u t cho
y t rt ln lm gim hn t l nhim giun ng rut. Nhiu bin php
hin i c a vo s dng tng cng gim st cc bnh nhim
trng v cc bnh giun sn nh: Ti Philippines, tc gi Soares Magalhhaes
(2015) xy dng bn dch t hc vi tr gip ca k thut nh v v
-
15
tinh cc vng lu hnh bnh giun sn, y l c s c quan y t c k
hoch thanh ton cc bnh [101]. Benjamin v CS (2015) nghin cu ti
cng ng cc vng nng thn Bangladesh cho kt qu: T l nhim giun
ng rut tr em l 40,0% v ph n c thai l 32,0%, trong 98,0%
cng nhim giun ng rut mc nh (< 999 trng/1 gam phn), ch c
2,0% mc nng (> 4 999 trng/1gam phn) v trung bnh (1 000 4 999
trng/1gam phn) [70].
1.3.2. Tnh hnh nhim giun mc/m Vit Nam
Nhim giun mc/m ph thuc vo ngh nghip, tui, gii nh nng dn
cc vng trng rau mu, cy cng nghip, cng nhn vng m c t l nhim
cao. Tui cng cao t l nhim cng cao, n gii nhim cao hn nam gii. Tnh
cht th nhng ca a phng cng nh hng n phn b ca bnh nh
vng t ph sa ven sng, t mu thun li cho u trng giun mc/m pht
trin.
Kt qu iu tra s nhim u trng giun m/mc ngoi cnh min Bc
cho thy: Vng ng bng t 100 - 140 u trng/100 gam t, vng trung du 8 -
35 u trng/100 gam t, vng ni 0,2 - 0,7 u trng/100 gam t [24].
Mc phn b bnh cn ph thuc vo cc yu t:
- Tnh cht th nhng ca a phng.
- Phng thc canh tc trong nng nghip nh s dng phn ti.
- Tnh trng v sinh mi trng v v sinh c nhn, tnh trng s dng h
x khng hp v sinh v thi quen i tin ba bi
Qua cc kt qu iu tra ca Vin St rt - K sinh trng - Cn trng
Trung ng v cc chuyn gia quc t nm 2006 Vit Nam, t l nhim giun
mc/m khong 22 triu ngi (28,6%), cc s liu chng minh t l nhim
bnh ny ti cc tnh min Bc khong 60 - 70%, min Trung l 55% v min
Nam l 40% [16], [102].
-
16
Tc gi Nguyn Vn (1995), thy TLN giun mc/m ph n c
thai (PNCT) ti nhng vng trng la xen ke hoa mu ca ng bng Bc
B l 43,4%. CN nh l ch yu, trung bnh < 1000/1gam phn [8].
L Th Tuyt (2000) iu tra tnh trng nhim giun mt s x ti
tnh Thi Bnh cho kt qu TLN giun mc/m l 30,5%, TLN n cao hn
nam. Hiu qu sau can thip iu tr c hiu giun mc/m bng
albendazol 400 mg liu duy nht l 100%, ti nhim sau 6 thng 12,7%
[44].
Kt qu iu tra ca Nguyn V Hinh [23] ti huyn Ali, Tha
Thin Hu (2005), tnh trng nhim giun mc/m ca cng ng l ht sc
nghim trng ph thuc iu kin kinh t, x hi. S gia nh c h x hp
v sinh t 60,3%, TLN giun mc/m l 36,5%. Cng theo tc gi ti
Ali tnh Tha Thin Hu (2004 - 2005), i tng hc sinh tiu hc c
TLN giun mc/m l 36,47%, trung bnh 10 h gia nh mi c 1 h x
hp v sinh.
Trn Quang Phc (2006), nghin cu nhim giun truyn qua t ph
n tui sinh sn ti Hoi c - H Ty cho thy TLN giun mc/m l 53,5%,
CN trung bnh: 453,8 trng/1gam phn, tui cng cao TLN cng cao, ch c
46,5% c kin thc phng chng bnh giun mc/m [36].
Cao B Li (2010), nghin cu i tng ph n trong tui 18 -
49 l n cng nhn cc nng trng ch tnh Ph Th thy TLN giun mc/m
l 49,1%, CN a s mc nh [29].
Nguyn Thu Hng v CS (2012), nghin cu i tng l hc sinh
tiu hc tnh cao nguyn Lm ng thy t l nhim giun chung l 27,2%,
trong nhim giun mc/m l 21,2%, CN nh chim 100% [18].
Hong Vn Hi v cng s (2012) qua nghin cu thc a ti 3 huyn
vi 6 x vng ven bin tnh Tha Thin Hu c t l nhim giun chung l
-
17
28,68% trong giun mc/m l 6,43% [14].
Nguyn Thu Hng v CS (2012) iu tra tr em t 24 - 60 thng tui
t nm 2007 n 2010 ti Ty Ninh thy t l nhim giun mc/m l 20,24%
[19].
L Trng Lu v CS (2013) nghin cu thc trng nhim giun truyn
qua t v mt s yu t lin quan tr 9 - 15 tui ti tnh Ninh Thun nm
2011 - 2012 kt qu cho thy t l nhim t nht 1 loi giun l 37,2% trong
giun mc l 16,6%, t l nhim giun mc trong nhm dn tc t ngi 19,3%,
dn tc Kinh 15,18%, t l nhim giun mc ca tr em vng min ni
22,1%, vng ng bng 16,19%, vng ven bin 12,42% [27].
Nguyn Vn Chng v CS (2013), nghin cu tnh hnh giun truyn
qua t ng bo dn tc ti cc tnh Bnh thun, Qung Nam, Ph Yn,
k Lk thy TLN giun mc/m t 14,82% n 21,44%, trong TLN ng
bo KHo cao nht 40,02%, la tui c TLN cao nht l trn 60 tui
(34,86%) [7].
Nguyn Thu Hng v CS (2012) nghin cu nhim k sinh trng
ng rut ca hc sinh tiu hc ti mt s tnh thnh trong ton quc nm
2011 - 2012, kt qu t l nhim giun mc/m l 9,5% trong nhim giun
mc/m min Bc l 1,4% thp hn min Trung l 13,6% v min Nam l
11%, CN ch yu l nh, kt qu nghin cu cho thy c mi lin quan gia
nhim giun v tui, gii v hiu qu ca cc chin dch ty giun hng lot
c p dng ti Vit Nam nhng nm qua, s cn thit tip tc duy tr, m
rng chin dch ty giun hng lot cho hc sinh tiu hc cng nh cc nhm
i tng nguy c khc trong mt chin lc quc gia hp l [20].
Theo Nguyn Thanh H (2015), ti 4 tnh Ha Bnh, Thi Bnh, Thanh
Ha v k Lk cho thy t l nhim giun tr 6 - 11 tui l 11,5% trong ch
yu l nhim giun tc v giun a, t l nhim giun mc/m l 2,2% v ch yu
-
18
nhim vi cng nh [10]. Trn Th Hu Vn v cng s (2015), nghin cu
t l nhim giun mc/m v yu t lin quan ca ngi dn ti tnh Ty Ninh nm
2012 kt qu nhim giun mc/m l 30,7% ch yu l nhim cng nh
(93,07%) [63].
Nghin cu ca Phm Ngc Minh, Nguyn Th Lin Hng (2016)
thy c mi lin quan gia trnh hc vn ca i tng nghin cu vi
nhim giun. Ngi c trnh hc vn cao c t l nhim giun thp [32].
1.3.3. Tnh hnh nhim giun mc/m ti Ngh An
Ngh An cng l mt tnh nng nghip, dn s tp trung vng
ng bng, c kh hu nhit i gi ma thun li cho giun mc/m sinh
trng v pht trin. Tuy nhin n nay ch c mt s t nghin cu v
giun mc/m Ngh An. Nghin cu ca tc gi Nguyn Vn v CS
(2012) thy t l nhim mm bnh k sinh trng thnh ph Vinh v 1
x vng nng thn cho thy t l nhim giun sn chung l 2% bao gm c
mm bnh giun mc/m [8].
1.4. Bnh hc giun mc/m
1.4.1. Giai on u trng thm nhp qua da
Khi u trng giun mc/m thm nhp qua da, gy hin tng vim da ti
ni chng xm nhp vi cc triu chng gm: Nga ti ni u trng thm
nhp, xut hin nhiu nt mn . Cc nt mn c th mt nhanh sau 1 - 2
ngy, trng hp b bi nhim se gy ra tnh trng l lot da, bnh c th ko
di 1 - 2 tun. Ngi ta thy hin tng vim da thng do N. americanus gy
ra hn l A. duodenale. Nga v vim da thng r rt hn trong trng hp
u trng giun mc ng vt nh giun mc ch A. caninum xm nhp qua da
ngi [37], [47].
-
19
1.4.2. Giai on giun mc/m k sinh ti rut
Giun mc/m k sinh t trng v phn u rut non l vng giu mch
mu, do giun rt d dng ht mu ca vt ch. Phng thc ht mu ca giun
mc/m li lng ph nn vt ch mt mu nhiu, nhanh chng dn ti tnh trng
thiu mu. Mt giun mc ht 0,2 - 0,34 ml mu/ngy, mt giun m ht 0,03 -
0,05 ml mu/ngy. Qua thc nghim, Cabresa v Adami thy s mu ca mt
giun mc ht bng 5 ln mt giun m trong ngy. Roch c nhn xt: Vi ngi
nhim 500 giun mc th mi ngy c th mt t 40 - 80 ml mu [2], [92]. Thiu
mu do giun mc/m c c im: Thiu mu nhc sc, biu hin kn o,
thng b che lp bi cc bnh cnh lm sng khc, tin trin chm chp ko di.
Ngoi ht mu, giun mc/m cn tit ra cht chng ng mu v cht
c, c ch c quan to mu sn sinh hng cu, gy tng thm tnh trng thiu
mu ca c th vt ch v Protein ton phn, c bit gama-globulin trong mu
gim. Lm cng thc bch cu se thy bch cu i toan tng t 5-12% [42], [72],
[98].
Trong trng hp bnh nhn nhim giun mc/m ko di m khng c
iu tr, cc triu chng thiu mu ngy cng tng. Bnh nhn thng xuyn c
cm gic mt mi, khi gng sc thng xut hin triu chng nh trng ngc,
tai, hoa mt, chng mt, kh th Du hiu thiu mu biu hin r nh da xanh
bng, nim mc nht, c th ph nh ton thn, mch nhanh, huyt p h
Bnh giun mc/m biu hin nng thng xy ra ph n nng thn lm ngh
nng. iu ny d dn n tnh trng ri lon kinh nguyt, non hoc v sinh.
Giun mc/m cn gy hin tng vim lot hnh t trng: Bnh nhn au
vng thng v, cn au thng khng c gi gic nht nh, au nhiu hn khi
i, km theo bnh nhn b chng kh tiu, n mt ngon, i khi xut hin tiu
chy. Hin tng gy hi chng lot hnh t trng thng gp i vi ngi b
nhim giun m hn l ngi nhim giun mc [2].
-
20
Khc vi st, kem l mt vi cht dinh dng mi c quan tm
nghin cu gn y mc d kem c vai tr v cng quan trng i vi con
ngi c nhiu nh khoa hc cp ti. Kem tham gia vo rt nhiu
thnh phn cc enzym trong c th, gip tng tng hp protein, phn chia t
bo, thc y s tng trng, tng cm gic ngon ming nn rt quan trng
i vi tr em. Kem kch thch hot ng ca khong 100 enzym, l nhng
cht xc tc phn ng sinh ha trong c th. Kem gip pht trin v duy tr
hot ng hiu qu ca h thng min dch, cn thit cho vic bo v c th
trc bnh tt, lm vt thng mau lnh, gip bo v v gic v khu gic v
cn thit cho s tng hp DNA.
c bit kem c vai tr sinh hc rt quan trng l tc ng chn lc ln
qu trnh tng hp, phn gii acid nucleic v protein l nhng thnh phn quan
trng nht ca s sng. V vy cc c quan nh h thn kinh trung ng, da v
nim mc, h tiu ha, tun hon rt nhy cm vi s thiu ht kem. Thiu
kem chuyn ha ca cc t bo v gic b nh hng gy bing n do ri lon v
gic. H thng min dch c bit nhy cm vi tnh trng kem ca c th.
Nhiu nghin cu chng t kem c vai tr rt quan trng i vi c h
thng min dch th dch ln min dch trung gian t bo.
Kem c hp thu ch yu ti t trng v hng trng, cng c khi ti
hi trng. T l hp thu kem ph thuc nhiu vo cc iu kin nh hm
lng kem trong thc n, ngun gc thc n v s c mt ca cc cht c ch
hay cc cht kch thch. Nhu cu kem thay i theo tui, gii, tnh trng sinh
l nh mang thai hay cho con b. Kem l kim loi thit yu tm thy hu ht
cc loi t bo. C th con ngi cha khong 2 - 3 gam kem, trong kem
trong huyt thanh chim 1/3 dng gn lng lo vi Albumin. Kem c vai tr
kch thch hot ng ca trn 100 enzyme, chnh v vy n lin quan n hu
ht cc hot ng sng ca c th nh h tr h thng min dch v lm
-
21
nhanh lnh vt thng, bo v khu gic, cn thit cho tng hp ADN, ngoi
ra kem cn h tr vic pht trin ca thai nhi trong bng m, pht trin ni
tit t sinh dc... [91].
1.4.3. Qu trnh mt mu v km do giun mc/m
1.4.3.1. Qu trnh mt mu do giun mc/m
Giun mc/m k sinh t trng, mi con trung bnh ht khong 0,14 -
0,36 ml mu/ngy v ng thi ti ch giun ht (sau khi giun ri b) mu vn
tip tc chy v khi ht mu giun tit ra cht chng ng mu. Lng mu
mt ti vt thng tng ng vi lng mu do giun ht c. Tnh trng
thiu mu nhng bnh nhn nhim giun mc/m rt trm trng, hm lng
kem huyt thanh gim r rt. nhng ngi nhim nhiu giun mc/m, qu
trnh mt mu, mt kem din ra lin tc v t t, hm lng Hb thng 11,9
gam/dl (Hb10,9 gam/dl ph n c thai), Ferritin < 30 ng/ml. Ph n c
thai 3 thng u v 3 thng gia hm lng kem huyt thanh < 10,7 /L [52],
[84].
Cc nghin cu kh nng ht mu ca giun mc/m cho thy: Giun
mc ht mu nhiu hn giun m. Theo Adams, Cabera v CS: A. duodenale
ht trung bnh 0,16 - 0,34 ml /ngy/con, N. americanus ht lng mu t
0,03-0,05ml/ngy/con. Theo Pawlowski, giun mc ht 0,14 - 0,26 ml
mu/ngy/con, giun m ht 0,02 - 0,07 ml mu/ngy/con. Rocche c nhn xt,
vi nhng ngi nhim 500 giun mc/m mi ngy mt 40 - 80 ml mu. y
l nguyn nhn cn bn dn ti thiu mu thiu kem. Giun mc/m gy thiu
mu do thiu st mn tnh v tr nn nguy him vi ph n tui sinh sn v
nguy c non rt cao, nh hng khng tt n s pht trin ca tr sau ny
[92].
Mabaso ML (2005), chng minh giun mc/m tit ra cht chng
ng mu, lm tan huyt [85]. Nhng cht ny c kh nng ngm vo c th,
-
22
lm hy hoi v thoi ha cc t chc c cu to l protein, lipit v c ch c
quan to huyt lm cho qu trnh thiu mu v thiu kem thm trm trng,
kt lun ca ng cng tng t Pawlowski. Nh vy tnh trng thiu mu v
thiu kem huyt thanh v giun mc/m c 4 nguyn nhn sau: Do giun
mc/m trc tip ht mu; do giun mc/m tit ra cht c ch c quan to
huyt; do giun mc/m tit ra cht chng ng mu, nn ngoi mt mu do
giun n, cn b mt mu do chy mu ti vt cn; do giun mc/m gy ph n
v lot nim mc rut, lm gim hp thu Vitamin B12, dn n khng hp thu
c Ferritin v kem... Khng tng hp c hng cu lm cho tnh trng
thiu mu v thiu kem cng thm trm trng [92].
Thiu mu ko di c th dn n suy tim ch gii quyt c suy tim
khi iu tr khi bnh giun mc/m. Trong s nhng bnh nhn thiu mu c
5 - 9% s bnh nhn suy tim. Nu khng iu tr kp thi bnh giun mc/m
v thiu mu do thiu ferritin, c th dn n suy tim khng hi phc. c
bit nhng bnh nhn nhim ng thi giun mc/m v cc loi k sinh trng
khc nh: Entamoeba histolyticadispar v Mansonell peratans, sau khi iu tr
c s thay i v p ng Cytokine l: IL-5 v IL 12p40 gim, th IL-10 tng,
iu ny gip ngn nga qu trnh vim qua trung gian bch cu a acide v
c t bo, sinh bnh hc i vi k ch [74], [79].
Ngi nhim giun mc/m thng c th trng gy yu, da xanh, nim
mc nht, do nhim giun mc/m vi CN cao, thi gian nhim di. i vi
tr em gy SDD, chm pht trin tr tu, triu chng ri lon tiu ho ko di.
Thng c cc biu hin cn au d dy, au tng ln khi n, km theo cm
gic bng cn co kh chu, bnh nhn chn n, bun nn, nn, i ngoi phn
lng, i khi c nhy mu ging bnh nhn l amipe hoc to bn. Nhn
chung bnh nhn mc bnh giun mc/m triu chng v tiu ho chim t l
-
23
92%. Ph n mang thai c s huy ng kem t c th ngi m sang thai nhi
v vy lng kem c th gim 50%, xung < 30 g/dl huyt thanh [26].
Tc hi quan trng nht ca bnh l tnh trng thiu mu, nu khng c
iu tr, cc triu chng thiu mu ngy cng tng. Ngi bnh thng xuyn c
cm gic mt mi, thng xuyn xut hin triu chng nh trng ngc, tai,
hoa mt, kh th Thiu mu biu hin r: Da, nim mc nht, c th ph nh
ton thn, mch nhanh, huyt p h, cn gy ri lon tiu ha: Bing n, au
bng vng thng v khng c gi gic nht nh [72], [75], [94].
Bnh giun mc/m thng ph n lm ngh nng, gy ri lon kinh
nguyt, non, v sinh. tr em lm cho tr chm ln, ci cc, chm pht
trin tinh thn, tr tu. ngi ln: C cc biu hin ri lon thn kinh, gim
trng lc c, nhc u km tr nh, suy sp thn kinh, trng hp nng ko
di c th gim hoc mt phn x, t lit, cng c th b gim th lc [21], [28].
1.4.3.2. Tnh trng thiu kem huyt thanh do giun mc/m
Mt s nghin cu iu tra tnh trng kem tr em v ph n Vit
Nam cho thy thiu kem l vn c ngha sc kho cng ng. T l
thiu kem da vo nng kem huyt thanh thp dao ng trong khong 25 -
80% tu theo a phng v nhm tui nghin cu [34].
Nghin cu trn 1526 ph n trong tui sinh 19 tnh ca Vit
Nam nm 2010 cho thy t l thiu kem ph n trong tui sinh l
67,2%. Kt qu nghin cu 521 ph n c thai v 947 tr em di 5 tui ti
mt s tnh kh khn ca Vit Nam nm 2009 cho thy, t l thiu kem ph
n c thai l 90%, tr em di 5 tui l 81,2%. Nh vy, t l thiu kem
Vit nam l rt cao so vi ngng phn loi ca Nhm t vn quc t v kem
(IZINC) khi t l thiu kem cng ng trn 20% c xc nh l vn
thiu kem c ngha sc kho cng ng [1], [33], [35].
-
24
Theo cch c tnh ca WHO (2000), nhng vng c t l thiu dinh
dng thp ci trn 20% c coi l thiu kem c vn ngha sc kho
cng ng. Nm 2012, t l thiu dinh dng thp ci bnh qun tr em
Vit Nam di 5 tui l 26,7%, nh vy, c th nh gi thiu kem cng l
vn ngha sc kho cng ng Vit Nam [42].
Nu thiu kem c th se chm v ngng pht trin, s phn chia t
bo se kh xy ra nn nh hng trm trng n s tng trng. Tr em
thiu kem thng bing n, ci cc v chm ln. B sung kem cho tr b
SDD thp ci (km pht trin v chiu cao), c tc dng phc hi r rt c
v tc pht trin chiu cao v cn nng, lm tng nng hormon IGF-
1, mt yu t tng trng quan trng ca c th [9], [91]. Cc nghin cu
trn ng vt cho thy, c hin tng gin on qu trnh nhn i ca
cc t bo phi trong thi k bo thai, dn n s khim khuyt v s
tng trng ca bo thai v t l qui thai cao cc ng vt chu mt
ch n thiu kem trong thi k mang thai.
Theo nghin cu ca cc nh khoa hc Castillo - Duran, N. Marta Diaz
Gomes v CS vic b sung kem cho tr sinh ra nh cn so vi tui thai cho
thy c s tng trng tt v chiu cao v cn nng trong 6 thng u i. Nh
vy tr c chiu cao tt th trong ch n ca b m t lc c thai cho n
ch n ca con sau khi sinh u phi c y kem. Khng ch c tc dng
vi th cht, tnh trng thiu kem cn nh hng xu n tinh thn, d ni cu.
Nguyn nhn do kem gip vn chuyn canxi vo no, m canxi l mt trong
nhng cht quan trng gip n nh thn kinh [87]. Cc nh khoa hc Mahama
Saaka (2009), Samson G (2011) v nhiu nh khoa hc khc trn th gii
chng minh kem c vai tr ht sc quan trng trong vic pht trin chiu cao
v cn nng ca b. Cc nh khoa hc nhn thy s khc bit c ngha
thng k v cn nng trung bnh nhng tr em sinh ra t nhng b m thiu
-
25
kem huyt thanh so vi nhm tr sinh ra t cc b m khng thiu kem [86],
[97]
C th con ngi b thiu kem trong mt s trng hp nh: Ri lon tiu
ha v hp thu kem, kem trong khu phn n khng p ng nhu cu ca c
th, do vim nhim d dy, rut khng hp thu c kem v c bit c th thiu
kem do nhim k sinh trng ng rut nh giun mc/m. Biu hin ca thiu
l chm ln, rng tc, c quan sinh dc pht trin chm, vt thng chm lnh...
Cc nh khoa hc pht hin ra chng ln v thiu nng sinh dc do
thiu kem tr em Iran. Y hc thy r tm quan trng ca kem i vi sc
khe con ngi nht l s pht trin tm vc. Tng lng kem trong c th
ngi khong 2.500 mg, 90% trong ni bo trong : 30% trong xng, 60%
trong c, khong 30mg/gam th trng [91]. Tc gi Tsunenobu Tomura v CS
(2000), nghin cu kh nng hp thu kem 3.448 ph n v cc nh hng
thiu kem n pht trin thai nhi. ng nhn thy trong thi gian tui thai nhi t 6
- 34 tun th kem c hp thu nhiu nht v quyt nh kch thc thai nhi.
Nhng tr em sinh ra t cc b m khng c b sung kem cho m trong thi
gian mang thai t 6 - 34 tun se pht trin chm hn cc tr em sinh ra t cc b
m c b sung y kem [105].
- Biu hin lm sng khi thiu kem
Lng kem tiu chun ti a cn c th c th hp thu c cc i
tng theo tiu chun Hoa K (2001) l: Tr em 0 - 6 thng tui cn 4 mg/ngy,
7 - 12 thng tui cn 5 mg/ngy, 1 - 3 tui cn 7 mg/ngy, 4 - tui l 12
mg/ngy, 9 - 13 tui cn 23 mg/ngy, 14 -18 tui cn 34 mg/ngy, > 19 tui l
40 mg/ngy. Tuy nhin nu lng kem cung cp qu nhiu c th gy ra cc ng
c nh hi chng ng m...
+ Thiu dinh dng: Chm tng trng, thiu dinh dng nh v va,
chm tng trng chiu cao, gim tit sa, ri lon tiu ha v chuyn ha.
-
26
+ Ri lon tm - thn kinh, suy gim kh nng mim dch.
+ Tn thng biu m, tn thng mt, da kh, nga ngy.
+ Thiu kem nng biu hin bng cc tn thng in hnh nh vim
da, dy sng, sm v bong da mt ngoi hai cng chn (vy c), hi, lon
dng mng, kh mt, vim quanh hu mn v m h, tng nhy cm i vi
bnh nhim trng, gy ra nhim trng ti din. Bnh nng kch thch thn
kinh, ri lon nhn thc, mc chng ng lm, chm pht trin tinh thn vn
ng. Thiu kem lm chm pht trin gii tnh, gim kh nng pht trin
tuyn sinh dc.
1.4.4. nh hng ca nhim giun mc/m v thiu km huyt thanh
ph n c thai i vi s pht trin th cht ca tr sau khi sinh
Theo y vn, ngoi tc hi ht mu, giun mc/giun m cn gy vim
lot hnh t trng v tit ra cht chng ng mu, cht c c ch c quan to
mu sn sinh hng cu lm trm trng thm tnh trng mt mu ca bnh
nhn. Nhim giun mc cn c pht hin v x tr sm v theo Olse, thiu
mu xut hin ngay khi nhim giun mc nh. Nhim giun gy mt mu
rut, ngay c trng hp nhim nh cng c th lm mt 2ml mu trong 1
gam phn [2].
Nhiu kt qu nghin cu v tnh trng mt mu do nhim giun
mc/m c th:
Nghin cu Nguyn Thu Hng (2015) cho thy: Ngi nhim giun
mc/m b thiu mu cao gp 2,82 ln ngi khng b nhim giun mc/m
[21]
Nghin cu ca Cao B Li ti Ph Th nm 2010 v nghin cu ti
Ty Ninh ca Trn Th Hu Vn cho kt qu: Tnh trng thiu mu do giun
mc/m ph thuc vo nhiu yu t nh loi giun nhim, cng nhim,
thi gian nhim, la tui... Nu thi gian nhim giun mc/m cng lu th
-
27
nguy c thiu mu cng cao v ngc li [29], [63]. V vy, c nhng kt lun
khc nhau v mi tng quan ny trn nhng i tng nghin cu, vng
nghin cu khc nhau. iu ny cng cho thy, i vi ph n c thai b
nhim giun mc/m th kh nng thiu mu cng cao v bn thn ngi ph
n trong qu trnh mang thai mang yu t nguy c thiu mu do thiu st
cao.
1.4.4.1 nh hng ca thiu mu v thiu kem i ph n c thai.
nh hng ca thiu mu v thiu kem l mt trong nhng vn lin
quan ti dinh dng ca ph n c thai thng qua ch s khi ca c th (Body
Mass Index-BMI) [16], [ 40], [42]. C rt nhiu nghin cu trn th gii v
trong nc cp n mi lin quan gia dinh dng vi sc khe ca b m
trong thi gian mang thai v sinh . Nhiu can thip thc hin thnh cng
trong cc chng trnh lm m an ton v v s sng cn ca tr s sinh v tr
em. nhng ph n mang thai c thiu mu v thiu kem do nhiu nguyn
nhn khc nhau, trong c nguyn nhn nhim trng, nhim k sinh trng m
vai tr quan trng do nhim giun mc/m ko di th thng c BMI thp, khi
mang thai se sinh ra nhng a con c nguy c thiu dinh dng rt cao [67],
[77], [89].
1.4.4.2. nh hng ca thiu mu v thiu kem huyt thanh ca ph n
c thai i vi cn nng chiu cao ca tr sau khi sinh
Hin nay trn th gii, c bit cc nc ang pht trin, i tng
tr nh, nht l tr bt u tui n dm l nhm c t l thiu kem cao nht.
Vit nam, mt s nghin cu cho thy t l thiu kem cao tr s
sinh ti 30 - 40% [33], [29]. iu tra gn y nht 6 tnh min ni pha Bc
ca tc gi Nguyn Xun Ninh nm 2011 cho thy t l thiu kem trung bnh
l 81,2% cho tr em, c ngha v vn sc khe cng ng [35].
- Phn loi tr nh cn: nh ngha ca WHO v tr s sinh nh cn
-
28
hay tr c cn nng s sinh thp (CNSST) l tr khi sinh c cn nng < 2500g.
Mt s h thng phn loi khc nhau c ngh s dng cho phn loi
cn nng khi sinh. Cch phn loi n gin nht l ly mc di 2500g l
CNSST.
- Phn loi theo tun tui thai khi sinh: Do cch phn loi trn khng
phn bit c gia tr s sinh thng nh cn v tr s sinh nh cn do
thiu thng. Biu tham chiu v cn nng khi sinh (Reference charts of
birth weight) vi cc tui thai khc nhau se xp loi tr s sinh thuc loi b
thp tui thai (Small Gestational Age-SGA), thng khi cn nng lc sinh ca
tr di 1SD (Standard diviation - SD) i vi tui thai ca c th xc nh,
hay tui thai (Adequate for Gestational Age - AGS) hoc ln hn tui thai
(Large for Gestational Age - LGA) [62].
- Phn loi theo nguyn nhn:
Tr non: Thut t non (premature) ch nhng tr s sinh trc
37 tun tui. Hu ht tr non c cn nng di 2.500g.
nh ngha thiu dinh dng bo thai: Tr c xp loi SDD bo thai
khi cn nng khi sinh di 1SD ca ng cong cn nng khi sinh theo tui
thai ca qun th tham chiu quc t. T chc Y t Th gii xut thut
ng Thiu dinh dng bo thai - cn nng s sinh thp (SDDBT - CNSST),
Intrauterine Growth Retardation - Low Birthweight (IUGR - LBW), iu ny
gii thch a tr sinh ng k ( 37 tun thai) nhng c cn nng di
2.500g [80], [81], [84].
Trong t cung, thai nhi pht trin chiu di ti a t tun 20 n tun
30 v t ti a v cn nng trong ba thng cui ca thai k. V vy, khi tr
s sinh c cn nng thp hoc ngn v chiu di hoc c hai th nh hng
ny xy ra vo thi im thiu dinh dng ca m trong thi k mang thai.
Khi tr sinh c chiu di, vng u bnh thng nhng cn nng thp do
-
29
thiu m v thnh thong cn thiu t chc c nc th kt qu l do tnh
trng thiu dinh dng vo giai on mun ca thai k, nh hng n qu
trnh tch ly m. giai on cui, m chim ti 12% trng lng c th.
Nu thiu dinh dng ca ngi m vn din ra trong ba thng gia ca
thai k th chiu di, cn nng v vng u, vng bng ca tr se thp di
1SD (Standard diviation-SD) so vi gi tr tham chiu, tr ny c xp
loi thp ci trong bo thai (stunting). Tr thiu dinh dng ny thng i
km vi tnh trng thiu cc vi cht dinh dng, gim chc nng min
dch, d nhim trng [80].
Nhiu nghin cu cho thy: nhng cng ng c vn thiu mu
thiu st thng i km vi tnh trng thiu kem c th gii thch l do st v
kem thng tp trung trong cng mt nhm thc phm, v vy khi thiu
nhng loi thc phm giu st th cng thiu c kem. Cc nh khoa hc
dinh dng nh tc gi Nguyn Xun Ninh & CS nm 2004; Bi i Th
& CS nm 1999 nh gi t l thiu kem tr em ti cng ng, da
vo nng kem huyt thanh thp (
-
30
chng lm sng rt kn o. vng lu hnh nng bnh giun mc/m, tnh hnh
TM, ri lon tiu ha rt in hnh v c tnh cht tp th. y l hng chn
on, cn phi hp vi cc yu t nh tp qun canh tc, iu kin kinh t, vn
ho x hi... Chn on xc nh phi XN phn tm trng giun.
1.4.5.2. Xt nghim
- Xt nghim chn on nhim giun mc/m:
Trong chn on bnh giun mc/m th XN phn xc nh trng giun
mc/m c coi l tiu chun vng.
Cc xt nghim xc nh nhim giun mc/m c nhiu nhng k thut
Kato, Kato-Katz c p dng nhiu nht. Tip n l cc k thut nui cy
phn tm u trng giun mc trong phn bng phng php Harada - Mori ci
tin, nui cy trn a petri, k thut min dch hunh quang gin tip [16], [56],
[58].
Chn on nhim giun mc/m: Trng hp nng ch cn XN tm trng
giun mc/m trong phn, vi 2 lam xt nghim l m bo chnh xc. Trng
hp nhim nh lm thm phng php tp trung trng. Hin nay thng dng
phng php Kato - Kazt, u im ca phng php ny l va cho kt qu nh
tnh l va cho kt qu nh lng. Nu mun nh loi dng phng php nui
cy phn ca Harada-Mori, sau nh loi u trng.
Tiu chun nh gi CN giun mc/m ca WHO [42], [107], nh
sau:
+ Nhim nh: T 1 n 1999 trng/1 gam phn;
+ Nhim va: T 2000 n 3999 trng/gam phn;
+ Nhim nng: Bng hoc trn 4000 trng/1 gam phn.
- Xt nghim chn on thiu mu:
-
31
Thng nh lng Hemoglobin (Hb) bng phng php o quang
hoc tnh ton ch s Hematocrit.
Tiu chun chn on thiu mu ca WHO nh sau:
Thiu mu nng: Hb < 7,0gam/dL
Thiu mu va: Hb t 7,0 - 8,9gam/dL ,
Thiu mu nh: Hb t 9,0gam/dL n 11,9 gam/dL (i vi ph n
cha c thai), Hb t 9,0gam/dL n 10,9 gam/dL (i vi ph n c thai )
Khng thiu mu: Hb 12,0gam/dL (i vi ph n cha c thai), Hb
11,0gam/dL (i vi ph n c thai).
- Xt nghim chn on thiu kem:
K thut nh lng kem huyt thanh bng phng php quang ph
hp ph nguyn t (AAS) [6], [88], [91]. Tiu chun nh gi thiu kem ca
WHO/2004 l kem huyt thanh < 10,7 mol/L.
1.4.6. iu tr nhim giun mc/m
1.4.6.1. Nguyn tc
Vic iu tr giun mc/m cn tun th cc nguyn tc sau: Thuc c
hiu qu cao, thuc c ph tc dng vi cc loi giun khc, r tin, ch c
cho giun t c cho ngi s dng. B sung st v vi cht dinh dng [3],
[49].
1.4.6.2. Ch nh iu tr
- iu tr c th: Ch p dng cho ca bnh c th v nhng vng c t l
nhim giun mc/m thp [49]:
- iu tr hng lot: Bao gm iu tr chn lc v iu tr bao trm. Nn
iu tr nh k 4 - 6 thng/ln trong nhiu nm [42], [73].
1.4.6.3. Cc thuc iu tr giun mc/m
T chc Y T Th gii khuyn co: Chng trnh phng chng bnh giun
-
32
truyn qua t ni chung v phng chng bnh giun mc/m ni ring nn s
dng cc loi thuc sau: Albendazol, mebendazol, pyratel pamoat. Cc thuc
ny c nhiu cng trnh nghin cu khng nh c hiu qu cao v cha c
hin tng khng thuc [106].
- Mebendazol
Mebendazol c bit dc l fugaca, vermox, nemsole, ch phm dng
vin ung. Mebendazol l dn xut ca benzimidazol, tng hp nm1971, n
nm 1973 c ChavarriaA, Volfe M. S s dng iu tr giun a, nm 1974 s
dng iu tr giun mc/m.
+ C ch tc dng: Thuc c ch hp thu glucose theo c ch lm mt
nhng ng siu vi bo tng ca t bo rut v da ca giun, nhiu cht tit
tch lu b my golgi, lm ngng tit acetycholinesterase, ng dn glucose
b tn thng nn gim hp thu glucose lm cn d tr glycogen v cc
Adenosin triphosphat (l yu t thit yu cung cp nng lng cho sinh tn
ca giun), ng thi lm gim hot tnh ca Sucsinatdehydrogenase, gy
thiu Succsinat v thiu nng lng cho giun hot ng. Do tc dng c ch
dy chuyn chuyn ho glucose v ATP, nn giun cht chm v t t. Thuc
c hot ph rng i vi cc loi giun truyn qua t.
+ p dng lm sng: Ch nh, iu tr giun mc/m. WHO khuyn co
nhim nh dng liu duy nht 1 vin mebedazol 500 mg, nhim nng dng liu
mebedazol 500 mg/1vin/ngy x 3 ngy. Chng ch nh i vi ph n c thai
3 thng u, tr em < 1 tui, ngi suy gan, thn.
+ c tnh v tc dng ph ca mebendazol: c tnh bn cp vi chut
liu 40 mg/kg hoc 10 mg/kg x 13 tun thy chut kho v sng lu hn. Trn
ngi: Do thuc khi ung t c hp thu nn cha r mebendazol c gy qui
thai, ung th hay khng nhng trn chut thy mebendazol gy bin dng xng
-
33
sn v xng ui ca bo thai. Liu cao c th gy gim bch cu trung tnh
c hi phc, hoc lm tng tc dng ca Insulin.
- Albendazol:
Tn bit dc l alben, zentel, zenbel, zantol, alzental... Ch phm thng c
cc dng vin ung 400mg/vin hoc dch treo 100mg albendazol/5ml. Albendazol
l mt trong nhng dn xut ca benzimidazol. Nm 1979 thuc c gii thiu
vi hot ph rng i vi iu tr cc bnh giun sn. Thuc c tc dng vi tt
c cc loi giun ng rut, i vi sn l gan, sn l rut hiu qu khng cao.
Gn y albendazol c khuyn co iu tr giun ch.
+ Tn khoa hc: Methyl-[5-propylthio-1H-benzimidazol-2-yl]-
carbamat. Cng thc ho hc: C12H15N3O2S, kt tinh mu trng khng mi,
khng v, tan trong nc, khng tan trong acide acetique v dimethyl
sulfoxid.
+ C ch tc dng: Albendzol c ch hp thu glucose lm gim d tr
glycose, gim ATP cho hot ng ca giun, gy thiu nng lng v giun
cht.
+ Dc ng hc: Sau khi ung thuc mt phn nh albendazol c
hp thu rut, v chuyn thnh albendazol sulfoxid, mt phn c thi tr
qua ng nc tiu, thi gian bn hu ca sulfoxid 8 - 9 gi.
Hp thu ca albendazol gia tng khi ch n nhiu m. Sau khi ung 1
liu albendazol 400 mg khng th pht hin c trong huyt thanh v thuc
c chuyn ho rt nhanh v hon ton trong gan thnh albendazol sulfoxid.
Albendazol sulfoxid c nng nh trong huyt thanh khong 300 mg/ml, thay
i tu theo tng c nhn. Albendazol c gn khong 70% vi protein huyt
tng v thi gian bn hu khong 8 - 9 gi, albendazol c phn hu trong
cc m nh gan, thn v t nng 1/5 trong huyt tng, iu ny gii thch
-
34
ti sao albendazol li c tc dng vi kn sn. Albendazol sulfoxid c ph
hu bi enzym flavylmonoxygenase v cytochrom P450 microsom gan. Mt
s t sulfoxid b oxy ho thnh dng chuyn ho sulffon khng c kh nng dc
l, l nhng cht chuyn ho ch yu trong nc tiu. Ngoi ra mt s tc gi
nghin cu dc ng hc ca albendazol nhn thy nng albendazol trong
huyt tng c thay i rt khc bit, trung bnh 16 g/ml (0,04 - 0,55 g/ml),
khong 2,5 gi sau khi ung nng albendazol sulfon lun mc c nh 0,04
g/ml.
+ p dng lm sng: Ch nh iu tr giun ng rut.
Liu dng: Vi giun mc/m, c ngi ln v tr em u dng liu nh
nhau albendazol 400 mg/ngy x 3 ngy.
Cch dng: Nhai vin thuc km theo t nc, ung sau khi n, thng
ung vo bui ti trc khi i ng, khng cn ung thuc ty. Chng ch
nh: Khng dng thuc cho PNCT, tr em di 1 tui, bnh nhn suy gan,
thn, d ng vi cc thnh phn ca thuc.
+ c tnh v tc dng ph: Vi chut nht l 3000 mg/kg, vi ln >
9000 mg/kg. Liu 30 mg/kg chut, 10 mg/kg ch, lin tc 90 ngy khng
thy thay i sinh l. Ring trn ngi, cha pht hin thy thay i sinh l
liu iu tr, tuy nhin mt s bnh nhn thy c s thay i nh men gan
transaminase, st nh hoc gim bch cu. Tc gi Magambo J. K. thy
albendazol gy thay i ln v siu cu trc vng xon myelin xut hin
giai on khc nhau ca s ti hin v mt i ca lysosom, s ph v v n
mn vi lng mao, ch yu trung tm t bo biu m rut.
+ Chng ch nh: Tr di 1 tui, ph n c thai 3 thng u hoc
ang cho con b, ngi c tin s mn cm vi cc hp cht loi
benzimidazol, ngi c tin s nhim c ty xng, thn trng khi iu tr
-
35
cho ngi suy gan, suy thn.
- Nhm pyrimidin: Gm mt s bit dc nh Pyrantel pamoate, oxantel
+ C ch tc dng: Cc thuc nhm pyrimidin c tc dng c ch dn
truyn thn kinh c dn n lit cng c giun.
+ Tc dng khng mong mun: L nhng triu chng ch quan nh
thong qua nh chng mt, nhc u, au bng, bun nn. Ring vi nhm
benzimidazole i khi gy hin tng giun di chuyn ngc ln mi, ming
+ Phc iu tr hin nay ang s dng:
- Pyrantel pamoate (combantrin, embovin, helmex,): Liu duy nht
10 mg/kg vi CN nh. Liu 10 mg/kg/ngy x 3 ngy vi CN nng (Cn
iu tr nh k 2 ln/nm trong nhiu nm lin).
+ Chng ch nh: Cc thuc nhm pyrimidin khng c chng ch nh
[3], [42], [106].
1.4.7. iu tr thiu mu, thiu km
1.4.7.1. iu tr thiu mu
Thiu mu, thiu kem gy ra do giun mc/m p ng nhanh vi cc ch
phm ca st v kem, c bit l nhng bnh nhn kt hp ty giun mc/m v b
sung st, kem ngay c thiu mu nng. Sau khi iu tr bnh giun mc/m v b
sung st v kem, p ng ca hng cu li c th tng sau 8 ngy, bnh nhn c
s ci thin v tnh trng sc kho. Mc tng Hb 10 mg/l mi tun cho n khi
hm lng Hb tr v bnh thng. Hm lng Hb thay i nhanh hay chm cn
ph thuc vo gii, la tui, tnh trng dinh dng [12], [74], [106].
S ci thin tnh trng sc khe th hin r khi khng b sung ch
phm st v kem m ch iu tr giun mc/m. Hm lng Hb tr v bnh
thng chm hn, nu khng iu tr giun mc/m m ch b sung vi cht
-
36
st v kem th hm lng Hb gim nhanh chng khi ngng iu tr ch
phm st v kem [29].
Abdullah H v CS (2003) b sung st v kem ng thi vo khu
phn n cho tr em thy: Gim nguy c TM t 19 - 30% so vi nhm khng
b sung v gim 40% nguy c vim ng h hp. Nguyn Cng Khn v CS
(2005) tin hnh d n b sung st, kem v acid folic i vi vic kim
sot ngn nga TM ph n trong tui sinh sn. Sau mt thi gian ngn
thc hin ti cho kt qu ht sc kh quan [68].
1.4.7.2. B sung vin st cho cc i tng c nguy c thiu mu cao
i tng m WHO (2014) khuyn ngh p dng l ph n c thai, ph
n tui sinh v v thnh nin, tr em. Gii php ny c kh nng ci thin
nhanh tnh trng st v c bit c gi tr trong nhng trng hp tng nhu
cu trong mt giai on ngn v bit trc nh b sung trong giai on c
thai, ph n la tui sinh . Cng theo WHO (2014), ch b sung st hng
tun i vi ph n tui sinh nhng cng ng c t l thiu mu >20%.
Vic b sung st hng tun c coi l gii php chin lc phng chng
thiu mu thiu st. B sung st hng ngy vi liu 60mg st v 400 g folic
acid trong 3 thng lin tc i vi ph n tui sinh v n v thnh nin
nhng vng c t l thiu mu trn 40% [108].
i vi ph n c thai, liu b sung l 60mg st/ngy v 400 g folic
acid trong sut thi gian c thai. Sau khi sinh b sung tip 3 thng vi liu
tng t nh khi c thai (60mg st/ngy v 400 g folic acid) i vi ph n
cho con b, khu vc thiu mu nng >40%.
Khuyn ngh ca WHO v b sung st nh k cho ph n khng mang
thai: B sung st/acid folic mi tun 1 vin (60mg st nguyn t; 2800 g
folic acid (2,8mg) trong 3 thng, 3 thng ngh, sau tip tc b sung 3
thng. Nu kh thi, lp li chu k ny trong nm. p dng cho nhng vng c
-
37
t l thiu mu 20%. i vi ph n c thai thiu mu: B sung st/acid
folic mi ngy mt vin (30 - 60mg st nguyn t v 400 g folic acid) trong
sut thi gian mang thai. i vi ph n c thai khng thiu mu: B sung
mi tun mt vin 120mg st nguyn t v 2800 g folic acid (2,8mg) acid
folic trong sut thi k mang thai, ngay khi pht hin c thai.
1.4.7.3. B sung kem cho cc i tng c thiu kem huyt thanh
S dng kem dng mui v c hoc hu c, mui kem dng phn
t thp thng gy cm gic bun nn. Trn thc t thng dng kem dng
phn t cao nh mui kem gluconat v c s dng ung hng ngy k c
trong thi k b m mang thai v cho con b. Trng hp ung cha bnh,
liu ti a kem nguyn t l 40 mg t ta c th tnh c lng mui kem
nh kem gluconat hay kem acetate l bao nhiu.
Tc gi tng hp cc nghin cu v vic b sung kem vi liu lng
va cho nhm ph n mang thai v so snh s thay i cn nng ca tr ngay
sau khi sinh, kt qu Tamura v CS(2003) nghin cu ti M trong 355 ph
n mang thai c 173 PN c can thip b sung hng ngy 25mg kem bng
ng ung so vi nhm 182 PN khng can thip kt qu cn nng trung bnh
ca tr sau khi sinh tng ng ca hai nhm l 3267g 592 v 3117g 666
trong nhm can thip tng hn nhm cn li 150g.
1.5. Phng bnh
1.5.1. Nguyn tc
i vi giun mc/m, trong phng bnh cn ch vn bo h lao
ng nh i ng, gng khi lao ng phi tip xc vi mi trng d nhim
phn, c u trng giun mc/m [16], [46]. Hin nay mt s nc ngi ta
dng nm dit u trng giun mc/m ngoi cnh. y l bin php sinh hc
tt phng chng bnh giun mc/m, tuy nhin nc ta bin php ny kh
kh thi.
-
38
1.5.2. Chin lc v gii php phng chng bnh giun mc/m
khng ch c bnh phi ph v qu trnh truyn bnh l ngun
truyn nhim, yu t mi trng, khi cm th [100], [103].
1.5.2.1. i vi ngun truyn nhim
Ct t mt xch ny l iu tr cho ngi nhim giun mc/m ng,
phc , sch trng giun mc/m trong phn. Hn ch mm bnh thi ra mi
trng nh s dng h x hp v sinh, phn ng k thut nhm tiu dit ht
mm bnh [2], [15], [58].
Hi ngh ca WHO (1990), nhn mnh n ho liu php c th thay
i v lm gim cc tc hi do bnh giun truyn qua t. Cc thuc iu tr
giun mc/m c WHO khuyn co s dng l: Albendazol, mebendazol,
pyrantel pamoat. Nm 1998, WHO a ra bng phn loi cng ng nhim
v bin php can thip iu tr giun mc/m. Nm 2007, WHO cng a ra cc
hng dn cho cng tc phng chng cc bnh giun truyn qua t cho Vit
Nam v vn da trn phn loi cng ng nm 1990, 1998 [107].
+ Chin lc iu tr hng lot:
Tiu chun p dng: TLN tch ly > 50%, CN nng > 10%. WHO
c khuyn co tiu chun p dng: Vng c TLN 20 - 30%, nhiu ngi c
biu hin thiu mu, c > 50% dn s c nhim t mt loi giun tr ln.
i tng p dng: iu tr ton dn trong khu vc, khng phn bit
gii tnh, iu tr 2 - 3 ln/1nm.
a im p dng: iu tr l ti cng ng.
+ Chin lc iu tr nhm c mc tiu:
Tiu chun p dng: TLN tch lu >50%, CN nng 2 tui.
a im p dng: iu tr ti cng ng.
-
39
+ Chin lc iu tr cc c th:
Tiu chun p dng: TLN tch ly < 50%, t l CN nng < 10%. iu
tr cho c th nhim giun mc/m. iu tr ti cng ng.
1.5.2.2. i vi yu t mi trng
Mc tiu tiu dit trng v u trng pht trin ngoi cnh gii php
ny c li ch lu di do: Lm gim mm bnh v nguy c truyn bnh, trnh
ti nhim cho cng ng.
C th: Vn ng nhn dn xy dng cng trnh v sinh tiu chun,
qun l tt ngun phn, khng s dng phn ti bn rung, xy dng v s
dng ngun nc sch tiu chun v sinh.
1.5.2.3. i vi khi cm th
y l mt xch quan trng trong phng chng bnh giun mc/m,
nhng cng l bin php kh khn nht v: Kin thc ca ngi dn cn hn
ch, iu kin kh hu th nhng nc ta thun li cho mm bnh tn ti v
pht trin [2], [42]. Mc tiu ph v mt xch ny l :
+ Gio dc sc kho: Cn lm cho mi ngi dn hiu bit tc hi ca
bnh giun mc/m, nguyn nhn v ng ly bnh, cch phng chng.
+ Bo v khi cm th: Tp trung vo cng tc v sinh nh vn xy
dng cng trnh v sinh tiu chun, khng s dng phn ti bn rung,
bo v da trnh tip xc trc tip vi phn, t, s dng bo h lao ng ng
cch nh: i giy dp, ng, s dng gng tay v ty giun nh k 6 thng/1ln.
+ Cch tin hnh: X hi ho cng tc y t, trong ngnh y t l nng
ct. Kt hp Qun y dn y, tng cng gio dc sc khe, lm thay i: Kin
thc - Thi - Thc hnh, lm gim nguy c mc bnh cho cng ng.
-
40
Chng 2
I TNG V PHNG PHP NGHIN CU
2.1. i tng, a im, thi gian v vt liu nghin cu
2.1.1. i tng nghin cu
- Ph n c thai 3 thng u trong t iu tra ct ngang.
- Ph n tui sinh t 17 - 49 tui cha c thai d kin c thai.
- Nhm tr ngay sau sinh ca cc ph n c thai trong t iu tra
ngang.
- Ph n cha c thai trong t iu tra ngang c can thip c hiu
bng ty giun mc/m v b sung st, kem nu thiu trc khi c thai.
- Nhm tr ngay sau sinh t ph n cha c thai trong t iu tra
ngang nhim giun mc/m c can thip d phng ty giun v b sung st v
kem nu thiu trc khi c thai.
2.1.2. a im nghin cu
Nghin cu c trin khai ti huyn Din Chu tnh Ngh An.
Hnh 2.1. Bn huyn Din Chu tnh Ngh An
(Ngun UBND tnh Ngh An)
-
41
- By x ca huyn Din Chu tnh Ngh An c la chn ch ch
gm 03 x lm nng nghip l ch yu gm cc x Din Phc; Din Hoa; Din
Tn v 04 x ven bin lm ngh bin l ch yu gm cc x Din Hng, Din
Thnh, Din Thnh, Din Trung. y l cc x c iu kin v sinh thp, ngi
dn c phong tc i i tin ba bi. H thng y t c s cn nhiu yu km.
Cc iu kin t nhin, x hi thun li cho lu hnh bnh giun mc/m.
2.1.3. Thi gian nghin cu
Nghin cu c thc hin trong 2 nm, t thng 1 nm 2014 n thng
12 nm 2015.
2.1.4 Vt liu nghin cu
2.1.4.1. Vt liu, thit b cho xt nghim Kato - Katz
- Lam knh, mnh Cellophan, li st, ging Kato Katz, que g
- Knh hin vi Lincon vt knh 10, 40, 100 v cc ho cht nh glycerin.
- H ong phn bng kim loi khng g hoc bng plastic hay ba cng
c mt th tch phn nht nh.
- Que gt phn bng nha xc nh th phn tch phn, lc c np y
bng, kp, giy v sinh hoc giy thm, gng tay
- Ho cht: Xanh Malachit, glycerin, nc ct.
2.1.4.2 Vt liu, thit b cho xt nghim nh lng Hb: Bng phng php
o quang trc tip bng my ton phn
- My o nng Hemoglobin: My Hemocue (Hb 201)
- Kt o nng Hemoglobin: Hemocue microcuvettetes (Hb 201)
( 50 kit/ hp)
- Bm tim loi 5ml, bng cn st khun, khay qu u
- Dy ga r
-
42
- Bt vit trn nha hoc thy tinh
- Ghi thng tin sn ph ln ng nghim ng mu bao gm: m s, tn,
tui, tui thai ca sn ph) trnh nhm ln.
2.1.4.2. Vt liu cho xt nghim nh lng kem huyt thanh
- My quang ph hp ph nguyn t
- T m, t sy, t lnh gi lnh nhit - 800C
- My ly tm gc tc t 4000-5000 vng/pht dng ly tm ng
nghim, pipet, b kt xt nghim kem 80 ging. Zn (NO3)2 chun ca Wako
Puro Chemilcal Industry Ltd Japan c pha cc nng 0,1mg/lt;
0,2mg/lt; 0,4mg/lt v 0,8mg/lt v cc ha cht dng c cn thit khc [6].
- ng nghim ng mu loi np , c ht, 5ml, khng c cht chng
ng.
- ng Eppendorf th tch 1,5ml ng huyt thanh sau khi tch
2.1.4.3. Thuc iu tr giun mc/m, b sung st, kem
- Thuc Albendazol 400mg. Cc thuc s dng trong nghin cu phi t
cht lng v B Y t cho php s dng.
Nh sn xut : GlaxoSmithKline
Ngy sn xut: 10/2013; Hn s dng: 10/2016.
- Thuc b sung st phng thiu mu Hemofolic
Nh sn xut : Cng ty dc phm 2/9 - Nadyphar
Ngy sn xut: 08/12/2013; Hn s dng: 08/12/2015.
- Thuc b sung kem Tozinax
Nh sn xut : Cng ty c phn dc Bnh nh
Ngy sn xut: 08/2013
Hn s dng: 08/2016
-
43
Nghin cu chng ti s dng vin kem Tozinax hm lng 70mg mui
kem gluconat trong c 10mg kem nguyn t.
2.1.4.4. Dng c o chiu cao nm, cn nng ca tr ngay sau khi sinh
- Thc g o chiu cao: o chiu cao nm ca tr ngay sau khi sinh,
trong ti s dng thc g UNICEF vi chnh xc 0,1cm.
- Cn in t SECA:
S dng cn SECA lng mng vi chnh xc 0,1kg c ghi theo n
v gam. Tr c cn ngay sau khi sinh.
2.2. Phng php nghin cu
2.2.1. Thit k nghin cu
ti nghin cu c thit k bng hai phng php nghin cu m t
ct ngang c phn tch v nghin cu can thip khng nhm chng, nh gi
kt qu trc sau can thip [4], [43].
2.2.2. Phng php nghin cu m t ct ngang c phn tch
2.2.2.1. Xc nh thc trng nhim giun mc/m v thiu mu, thiu kem
huyt thanh ph n c thai, cha c thai ti Din Chu, Ngh An nm
2014 (Mc tiu 1)
- C mu nghin cu:
p dng cng thc tnh c mu ti thiu cho mt t l hin mc giun
mc/m.
n = Z2
2/1 2
)1(
d
pp
Trong :
n: C mu ti thiu.
p: TLN giun mc/m c tnh ca qun th, theo iu tra ca Vin SR-
KST-CT-TW [58] t l nhim giun mc/m trong cng ng l
-
44
25%, chn p = 0,25; 1- p = 0,75.
Z1-/2: H s tin cy, ng vi tin cy 95% th Z1-/2 = 1,96.
d: L chnh xc tuyt i mong mun ca p, chn d = 0,05.
Vi cc gi tr chn th c mu ti thiu l 150, loi tr nhng
trng hp khng tip tc tham gia nghin cu, mt theo di, sy thai, non,
thai d tt chng ti cng thm 15% mu l 175. Trong thc t trin khai
nghin cu nhm ph n c thai l 216, nhm cha c thai l 204.
- Phng php chn mu phn nhm nghin cu:
Mu c chn ngu nhin h thng: Cn c vo danh sch ph n c
thai v cha c thai ti cc x, chn mu sao cho chia u, cn i theo t l
gia cc x v theo cc tui, c th nh sau:
+ Bc 1:
Qua s liu qun l ca 7 x chng ti c c danh sch gm tng s
dn 7 x l 43576 , c 1125 ph n c thai trong c 567 ph n c thai t 1
n 3 thng, c 10892 ph n trong tui sinh trong c 1480 ph n
d nh c thai trong nm 2014. Sau khi c dach sch ph n bao gm danh
sch ph n c thai (nhm 1: 1125 ngi) v cha c thai d nh c thai
(nhm 2: 1480 ngi) c chn 7 x, tnh ton khong cch mu k1 nhm
1 = 1125/175 = 6, k nhm 2 k2 = 1480/175 = 8), tin hnh bt thm ngu
nhin ngi u tin trong danh sch c chn vo mu nghin cu l ni c
s thc t trong danh sch, chng ti chn ngu nhin bt u t ngi c tn
s ni l ngi c chn th nht, ngi c chn tip theo l ni + 6 , ngi
tip theo na ni + 6 + 6, c tip tc nh vy n khi chn s mu cn chn
i vi nhm ph n c thai.
Nhm ph n cha c thai d nh c thai cch chn cng tng t nh
vy vi ngi c chn tip theo l ni + 8.
-
45
+ Bc 2:
Chn c 216 ph n c tui thai di 3 thng m bo cc tiu chun
v t nguyn tham gia nghin cu.
Chn c 204 ph n hin ti cha c thai v ang c d nh c thai
m bo cc tiu chun v t nguyn tham gia nghin cu.
- Tiu chun chn mu:
Ph n c thai trong 3 thng u: l nhm ph n c xc nh tui
thai bng ngy u ca k kinh cui theo cch tnh chu k v i chiu theo
bng tnh tui thai, t nguyn tham gia nghin cu.
Ph n trong tui sinh (18-49 tui) cha c thai ti thi im
nghin cu c d nh mang thai trong nm 2014.
- Tiu chun loi tr:
Khng chn vo mu nghin cu ngi ang iu tr bnh:
+ Nhim trng
+ Bnh v mu nh: Tan mu, Thalassemia, xut huyt, ri lon ng
mu, suy tu, bnh t min,....
+ Bnh l sn khoa: Rong kinh, rong huyt,....
Khng chn vo mu nghin cu ph n di 18 tui v trn 49 tui,
ngi khng t nguyn tham gia nghin cu.
- Ni dung nghin cu:
+ M t thc trng nhim giun mc/m ph n c thai, cha c thai
ti cc x bng cc ch s:
TLN giun mc/m chung, TLN giun mc/m theo ngh nghip v a
d, TLN giun mc/m nhm c thai v cha c thai. M t CN giun
mc/m trung bnh chung, t l cc mc nhim nng, trung bnh v nh.
+ M t tnh trng thiu mu ph n c thai v cha c thai ti huyn
Din Chu bao gm:
-
46
Hm lng Hb trung bnh chung, t l thiu Hb chung, t l thiu mu
theo CN giun mc/m.
+ M t tnh trng thiu kem huyt thanh ph n c thai v cha c
thai ti huyn Din Chu bao gm:
Hm lng kem trung bnh chung, t l thiu kem chung, t l thiu kem
theo ngh nghip, t l thiu kem theo CN giun mc/m.
- Cc bc tin hnh nghin cu
Bc 1: iu tra sng lc ban u
+ Tp hun cho cc cn b y t ti trm y t: m bo thu thp thng
tin chnh xc trong sut qu trnh nghin cu, nhm nghin cu tp hun k
cho cc cn b y t ti trm y t v mc ch tham gia nghin cu, i tng
nghin cu v tiu chun chn.
+ T chc iu tra ban u: Nhm nghin cu phi hp vi trm y t r
sot danh sch i tng tiu chun sng lc ban u thu thp v thng
tin nhn c nhn, thc hin cc xt nghim Kato Kazt, nh lng nng
Hb mu v kem huyt thanh.
+ Xem xt r sot li ga thuyt nghin cu , m hnh thc hin tip v
cc bc thc hin theo di nhm ph n c thai v th nghim can thip i
vi nhm cha c thai.
Bc 2: La chn v tp hun cho cn b iu tra ti trm y t x v
ni dung nghin cu
m bo thu thp thng tin chnh xc trong sut qu trnh nghin
cu, nhm nghin cu tp hun k cho n h sinh thc hin thu thp s liu
nhn trc, phng vn ngi m khi c thai v trc khi sinh, o chiu di v
cn nng tr khi sinh v cch thc ghi vo biu mu bo co thu thp s liu .
N h sinh ti cc trm y t x qun l danh sch ph n c thai t 1 n 3
thng u v nhm ph n d nh c thai trong nm 2014 - 2015.
-
47
Ni dung tp hun gm cc vn : Thng bo v mc ch, mc tiu
nghin cu, cc giai on nghin cu, i tng, cc tiu ch la chn, tiu ch
loi tr. Tp hun phng php thu thp, ghi chp, cc phng php phng
vn, k thut cn o nhn trc m, con v cc qui nh phi hp trong i v
vi i tng nghin cu trc khi tin hnh. Tp hun s dng thuc ty giun
mc/m, thuc b sung st, b sung kem cho nhm PN d nh c thai, t vn
b sung st nu c thiu mu v b sung kem nu c thiu. Mu phiu iu tra
c th nghim v chnh sa chun ha trc khi iu tra nghin cu.
N h sinh ca trm y t l cng tc vin c nhim v cung cp danh
sch, a ch, s in thoi ca i tng NC, lin h nhc nh i tng NC
v theo di trong qu trnh mang thai v nh gi cn nng v chiu cao nm
ca tr s sinh sau .
i vi nhm can thip l ph n cha c thai c d nh c thai n h
sinh c nhim v theo di v gim st qu trnh ung thuc ty giun, b sung
st v kem, ghi chp vo s c th v s lng v thi gian ung thuc b
sung. Thng bo v nhc nh lch ti khm li theo di v trnh trng hp
b hoc khng tip tc tham gia nghin cu.
Bc 3: La chn gim st vin v nhim v ca gim st vin
- Ngi chu trch nhim gim st chnh l nghin cu sinh, bn cch
cn c s h tr ca 2 gim st vin l ging vin ca Trng i hc y khoa
Vinh v 7 trm trng ca cc trm y t x c kinh nghim trong qun l cc
nghin cu v d n trin khai ti cng ng.
- Nhim v ca gim st vin: Gim st thng xuyn hot ng ca cc
cng tc vin ti trm y t, 1 thng/ 1 ln gim st vin se hp vi ton b cng
tc vin xem xt vic ghi chp s sch, cc phn nh v tnh hnh t vn v
theo di nh k sc kho ca ph n trong thi k mang thai, cn nng v
chiu di nm ca tr c o ngay sau khi sinh, qu trnh ty giun v b sung
-
48
st v kem cho nhm i tng cha c thai, tnh hnh bnh tt ca nhm i
tng c phn cng qun l.
- Cc k thut s dng trong nghin cu:
Vic c lng s giun mc/m trong mt c th gip cho cc nh lm
sng bit cng nhim, quyt nh can thip iu tr v nh gi hiu qu
thuc iu tr. V vy vic m s trng trong 1 gam phn phi c thc hin
mt cch cn thn. C nhiu phng php m trng nh phng php Stoll,
Brumpt, Kato-Katz tuy nhin phng php Kato-Katz l mt k thut tt v
hin ang c T chc Y t th gii chn lm phng php chun pht
hin trng giun sn trong phn c bit l trng giun mc/m. y l phng
php c tnh cht nh tnh v nh lng. Lng phn dng ln nn d tm
thy trng giun hn xt nghim phn trc tip.
+ K thut Kato - Katz: Xt nghim tm trng giun mc/m trong phn,
y l k thut ti u nht tm trng giun trong phn, c nhiu u im v
chnh xc cao, nh tnh c c nhim giun mc/m hay khng v nh
lng c CN, d lm, c th trin khai p dng ti cng ng [42].
Nguyn tc: Phn c nh lng bng h ong c kch thc chun,
tri ln lam knh v c lm trong bi l knh bng giy cellophane thm
glycerin.
Quy trnh k thut:
Bc 1: t mt mu phn nh trn giy bo.
Bc 2: n li ln mu phn sao cho phn lc qua li v t ln pha
trn.
Bc 3: t tm h ong ln lam knh.
Bc 4: Dng que gt ly phn pha trn li cho phn y vo h
ong, gt phn phn tha trn h.
-
49
Bc 5: Nhc tm h ong ra sao cho phn trong h c gi li trn
lam knh.
Bc 6: Ph ln phn mt ming giy cellophane c ngm dung
dch glycerin mu, lau kh glycerin cn trn mt giy cellophane.
Bc 7: Lt p tm lam knh ln mt mt phng cng, n xung nh
nhng phn c tri mng u.
Bc 8: Nhc cn thn tm lam knh bng cch trt nh nhng v mt
bn, trnh lm rch hoc lm tch mnh giy cellophane.
Bc 9: yn t 30 - 60 pht pht phn trong (nu mun lm trong
tiu bn nhanh c th lam phn vo t m 400C hoc di nh sng mt tri
trong vi pht).
Bc 10: Kho st tiu bn di knh hin vi.
C th thc hin ti Trm y t nh sau:
Lp danh sch khm theo ngy v bo trc cho i tng tham
gia.Thng bo lch khm sng lc v thc hin xt nghim phn trc tip sau
khi ly phn, khng qu 24h.
Thng bo cho nhm i tng v cch ly phn vo bui sng v chun
b ng nghim ng phn c th ly 5 gam phn ng vo l sch c ghi nhn
tn tui, m bnh nhn. Hng dn cho ngi bnh ly ra khun phn vo
bui sng, sau mu phn c lm xt nghim ngay ti Trm y t [57], [58],
[59].
Khi tnh kt qu ly s trng m c trong ton b tiu bn nhn vi
th tch ca l ba carton ta se tnh c s trng giun mc/m c trong 1 gam
phn. Trong ti ny chng ti dng b Kato - Katz ca T chc Y t th
gii, khi tnh kt qu ly s trng m c trong ton b tiu bn nhn vi 24
c s trng/g phn. H s ny thay i ty theo ng knh l ong v
dy tm ong. Trong nghin cu dng vi tm ong c ng knh l
ong 6mm v dy tm ong 1,5mm.
-
50
K thut Kato - Katz c thc hin trong vng 24 gi ti Trm Y t x
nghin cu.
+ K thut nh lng Hemoglobin: nh lng Hemoglobin ton phn
bng my o quang trc tip.
- K thut tin hnh nh sau: Chch mu u ngn tay, loi b git mu
u, ly git mu th 2, chm nh u kt mu theo mao dn u trong kt, t
vo my v bm nt cho my chy, sau 3 - 4 pht my se bo kt qu trn mn
hnh.
- nh lng Hemoglobin thc hin ti Trm Y t a phng nghin
cu do cc k thut vin Khoa Ho sinh ca Trng H Y khoa Vinh v BV
Nhi Trung ng trc tip lm.
- i tng nghin cu c thng bo nhn n sng v ly mu xt
nghim.
+ K thut nh lng km huyt thanh: K thut nh lng kem huyt
thanh bng phng php quang ph hp ph nguyn t (AAS) [6], [87].
- Ly 5 ml mu tnh mch vo bui sng, khi i, i tng nhn n
trc khi ly mu.
- t ng nghim ng mu v tr thng ng trong khong t 20
30 pht hnh thnh cc mu ng.
- t ng nghim ng mu vo my ly tm vi tc 4000 - 5000
vng/pht trong 10 pht.
- Sau khi ly tm dng micropipette hoc pipette nha v trng ht
khong 1ml phn huyt thanh mu vng nht pha trn cc mu cho vo ng
eppendorf 1,5 mL.
- Cc mu huyt thanh c bo qun trong lnh su (- 80C) cho
n khi phn tch. Cc xt nghim c thc hin ti Labo sinh ha - Khoa
Sinh ha Bnh vin Nhi Trung ng.
-
51
Tin hnh lm xt nghim: nh lng kem huyt thanh bng phng
php quang ph hp ph nguyn t (AAS), bc sng 213,9 nm, tc ht 2
ml/pht, ha cht chun kem (NO3)2 ca Wako Puro Chemical Industry Ltd.
Japan. c pha theo cc nng 0,1 mg/L, 0,2 mg/L, 0,4 mg/L v 0,8 mg/L.
dao ng ca php o trong mt m xt nghim (intra-assay variability) l
3%, gia cc m xt nghim l 6% [6], [91].
nh lng kem huyt thanh c thc hin ti Khoa Ha sinh- Bnh
vin Nhi Trung ng. Mu xt nghim kem c quay li tm ly thnh phn
huyt tng, sau bo qun lnh trong hp chuyn dng v chuyn ti khoa
Ha sinh Bnh vin Nhi Trung ng.
- Cc ch s nh gi
+ Nhm ch s nhn trc: Thu thp cc thng tin v tui, ngh nghip,
a d, tui thai nu c thai ti thi im bt u trin khai nghin cu bng
mu phiu phng vn.
+ T l nhim giun mc/m: l s mu c trng giun mc/m trn tng
s mu phn c xt nghim.
= x x 100%
Trong nghin cu, tnh ton t l nhim giun mc/m chung cc x,
theo nhm theo vng ven bin v ng bng, theo ngh nghip, theo nhm
tui, ph n c thai v cha c thai.
= x 100%
T l nhim giun
mc/m chung
(%)
S mu phn c trng giun mc/m
Tng s mu phn c xt nghim
TLN giun mc/m
mc nng (%)
S mu nhim giun mc/m
mc nng
Tng s mu xt nghim
nhim giun mc/m
-
52
Cng nhim giun mc/m: L s trng giun mc/m c trong 1 gam
phn ca mu xt nghim.
=
Tiu chun nh gi CN giun mc/m ca T chc Y t th gii (1999):
CN nng: 4.000 trng /1 gam phn
CN trung bnh: 2.000 - 3.999 trng /1 gam phn
CN nh: 1 - 1.999 trng /1 gam phn
Cng nhim giun mc/m trung bnh (epgr trung bnh):
L s trng giun mc/m trung bnh c trong 1 gam phn ca tt c cc mu
xt nghim.
- nh gi thiu mu ph n c thai v cha c thai:
Tiu chun nh gi thiu mu theo WHO [42], [92], [108] nh sau:
+ ph n cha c thai:
Hb < 7,0 gam/dL: thiu mu nng
Hb t 7,0 8,9 gam/dL: thiu mu va
Hb t 9,0 11,9 gam/dL: thiu mu nh
Hb > 11,9 gam/dL: khng thiu mu.
+ ph n c thai:
Hb < 7,0 gam/dL: thiu mu nng
Hb t 7,0 8,9 gam/dL: thiu mu va
Hb t 9,0 10,9 gam/dL: thiu mu nh
Hb > 11,0 gam/dL: khng thiu mu.
nh gi t l thiu mu chung ph n ti 7 x huyn Din Chu,
tnh Ngh An nm 2014, t l thiu mu nhm ph n c thai v cha c
thai, t l thiu mu nhm nhim v khng nhim giun mc/m...
S trng giun mc/m
c trong 1 gam phn
S trng giun mc/m trong 1mg phn x 1.000
Th tch h ong
-
53
T l thiu mu ca PNCT
ti huyn Din Chu 2014
(%)
S mu xt nghim c
Hm lng Hb 10,9 gam/dL
= x 100%
Tng s mu xt nghim Hb
T l thiu mu ca PN
cha CT ti huyn Din
Chu 2014 (%)
S mu xt nghim c
Hm lng Hb 11,9 gam/dL
= x 100%
Tng s mu xt nghim Hb
- nh gi tnh trng thiu kem huyt thanh
Da vo hng dn ca WHO v T chc t vn kem Quc T. Vi ph
n tui sinh , c coi l thiu kem khi nng kem huyt thanh < 10,7mol/L
(69,9 g/dL) [6], [87], [91].
T l thiu kem chung ph n ti 7 x huyn Din Chu, tnh Ngh
An nm 2014; T l thiu kem nhm ph n c thai v cha c thai; T l
thiu kem nhm nhim v khng nhim giun mc/m...
T l thiu Zn huyt thanh
chung ca i tng NC
ti huyn Din Chu (%)
S mu XN c hm lng Zn
huyt thanh < 10,7 mol/L
= x 100%
Tng s mu c XN Zn huyt thanh
T l thiu kem huyt
thanh theo ngh nghip
ti huyn Din Chu
nm 2014 (%).
S mu XN c hm lng kem
huyt thanh
-
54
2.2.2.2. Phn tch mt s yu t lin quan gia nhim giun mc/m v thiu
mu, thiu kem ph n c thai, cha c thai v cc nh hng n pht
trin chiu cao cn nng ca tr s sinh (Mc tiu 2).
- Mu nghin cu:
+ Mu iu tra ngang nh gi thc trng nhim giun mc/m, thiu
mu, thiu kem ph n c thai v cha c thai c s dng phn tch
tng quan gia tnh trng nhim giun mc/m, thiu mu thiu kem huyt
thanh ph n c thai v cha c thai ti huyn Din Chu nm 2014. Trong
nghin cu c 216 ph n c thai v 204 ph n trong tui sinh d kin
c thai.
+ Mu phn tch cc nh hng n pht trin chiu cao nm v cn
nng ca nhm tr ti thi im sau sinh ca cc b m c thai 3 thng u
trong t iu tra ct ngang nhim giun mc/m, thiu mu, thiu kem huyt
thanh v nhm tr c sinh ra t nhm b m cha c thai trong t iu tra
ngang c can thip c hiu trc khi c thai. Trong nghin cu c 216 tr
sinh ra t nhm ph n c thai 3 thng u trong t iu tra ngang v 52 tr
sinh ra t nhm b m c can thip trc khi c thai.
- Ni dung nghin cu:
+ Phn tch cc tng quan gia tnh trng nhim giun mc/m vi thiu
mu v thiu kem huyt thanh ph n c thai, cha c thai.
Mu nghin cu c phn ra lm bn nhm b m:
Nhm 1: Ph n c thai nhim giun mc/m c TM, c thiu kem.
Nhm 2: Ph n c thai nhim giun mc/m v khng TM, khng thiu
kem.
Nhm 3: Ph n khng c thai nhim giun mc/m c TM, c thiu kem.
Nhm 4: Ph n khng c thai nhim giun mc/m v khng TM, khng
thiu kem.
-
55
+ M t tnh trng chiu cao nm v cn nng ca tr ti thi im sau khi
sinh ( do n h sinh ca trm y t thc hin ti trm y t ngay sau khi sinh). C
216 tr c o chiu cao v cn nng ti thi im sau sinh ca nhm b m
mang thai trong t iu tra ngang v 52 tr sinh ra t nhm b m c can
thip trc khi c thai.
+ Phn tch cc nh hng n pht trin chiu cao v cn nng tr ti
thi im sau sinh do m nhim giun mc/m v c thiu mu, thiu kem huyt
thanh.
- K thut s dng trong nghin cu:
S dng phng php tnh h s tng quan r v gi tr t sut chnh OR
[4], [43], [61].
+ K thut cn tr: S dng cn SECA lng mng vi chnh xc c
ghi theo n v gram. Tr c cn ngay sau khi sinh ti trm y t do n h sinh
thc hin.
+ K thut o chiu cao nm:
o chiu di nm bng thc g UNICEF vi chnh xc 0,1 cm.
thc trn mt phng ngang, tr s sinh nm nga trn mt bn
phng st trc dc thc o, chiu di ca b song song vi trc dc thc o.
u tr tip xc vi thanh ngang ca bn n tr ni c c nh mt u
thc o v tr (0), chn tr dui thng, bn chn vung gc vi cng chn.
Dng thc cng t vung gc vi thc v tr s sinh, mt u tip xc
vi gt chn tr, u kia ct ngang qua thc o v c ch s trn thc o. Kt
qu ly chnh xc ti 0,1cm. c kt qu v ghi s cm ti 1 s thp phn, v d:
49,2cm ( nhy 1mm).
- Ch s nh gi:
+ H s tng quan r gia thiu Zn huyt thanh v nhim giun mc/m
[4], [5]:
-
56
Cov (x, y)
r =
Sx x Sy
Trong :
r: H s tng quan
Cov (x, y): Hip bin ca hai bin s thiu Zn huyt thanh v nhim giun
mc/m.
Sx: lch chun ca thiu Zn huyt thanh.
Sy: lch chun ca nhim giun mc/m
+ Vi /r/ < 1: Nu r < 0: Tng quan nghch; r > 0: Tng quan thun.
+ Nu 0 < r < 0,33: Khng c mi tng quan gia nhim giun mc/m
v thiu kem huyt thanh.
+ Nu r trong khong 0,33 r 0,44: C tng quan tng i cht che
gia nhim giun mc/m v thiu Zn huyt thanh ( tng quan mc nh).
+ Nu r t 0,45 r 0,70: C tng quan cht che gia nhim giun
mc/m v thiu kem huyt thanh (tng quan mc trung bnh).
+ Nu r 0,70: C tng quan rt cht che gia nhim giun mc/m v
thiu kem huyt thanh.
+ Gi tr t sut chnh OR: Trong nghin cu chng ti cng s dng tnh
ton gi tr t sut chnh OR nh gi nguy c thiu kem huyt thanh ngi
nhim giun mc/m cao hn bao nhiu ln ngi khng nhim giun mc/m
vi:
OR = cbda..
Gi tr t sut chnh mong i ti thiu OR 2, 95% CI, p < 0,05.
+ Nu: OR 1, OR > 2, 95%CI , p < 0,05, s kt hp gia nhim giun
mc/m v TM do thiu Zn huyt thanh c ngha thng k.
-
57
+ Nu OR < 2, 95%CI, p > 0,05, khng c lin quan gia nhim giun
mc/m v thiu kem huyt thanh.
nh gi bng cch so snh dc v so snh ngang hai nhm tr:
So snh dc l theo di s pht trin cn nng v chiu cao nm tng
nhm tr ti thi im ngay sau khi sinh. Cc ch s phn tch nh gi l: Chiu
cao, cn nng.
So snh ngang l so snh s pht trin cn nng v chiu cao ca bn
nhm tr sinh ra t hai nhm b m nhim v khng nhim giun mc/m c
thiu mu, thiu kem v khng thiu mu, khng thiu kem, t tm ra ra s
khc bit v th cht gia cc nhm tr. y l c s nh gi cc nh hng
ca nhim giun mc/m n pht trin chiu cao v cn nng ca tr.
Tnh trng th cht ngay sau khi sinh: Cn nng, chiu cao nm. nh gi
cc ch tiu v nhn trc hc, cc nh khoa hc trong v ngoi nc khuyn co
nn thng nht dng mt tiu chun ca Hoa K (NCHS - National Centre for
Health Statistics).
C s tnh ton th cht tr em < 60 thng s dng gi tr trung bnh
(Average/mean): x 2SD theo khuyn ngh ca T chc Y t Th gii ngy
13/11/2009 ti H Ni, tiu chun th cht trung bnh ca tr em cn t c
v chiu cao v cn nng l: Tr s sinh l b trai cao 49,9 cm, nng 3300
gam, b gi cao 49,1 cm, nng 3200 gam.
C b trai v b gi c cn nng ti thi im sau khi sinh < 2500 gam,
hoc v chiu cao di 48cm l thiu dinh dng. Trong nghin cu chng ti
c nh gi t l tr em thiu DD theo cng thc sau:
T l tr em SDD sinh ra
t cc nhm b m (%)
S tr em c ch s nhn trc < chun
= x 100%
Tng s tr em c theo di
-
58
Trong nghin cu chng ti cng nh gi v so snh t l tr em SDD
sinh ra t nhm cc b m nhim v khng nhim giun mc/m km theo thiu
kem hoc khng thiu kem ti thi im sau khi sinh. y l ngun cung cp s
liu chng ti xy dng biu tuyn tnh v cc phn phi chun v tnh
trng dinh dng ca tr s sinh.
2.2.3. Phng php nghin cu can thip: s dng phng php nghin
cu can thip khng c nhm i chng, nh gi kt qu trc - sau can
thip.
+ nh gi s pht trin chiu cao, cn nng ca tr s sinh bng can thip
iu tr c hiu albendazol, b sung st, kem ph n trc khi c thai (Mc
tiu 3).
- Mu nghin cu can thip:
Gi thuyt nghin cu can thip nhm 204 ph n cha c thai d nh c
thai nm 2014 trong c 56 ph n nhim giun mc/m trong iu tra ngang
ng tham gia nghin cu c can thip iu tr c hiu giun mc/m bng
albedazol v v b sung st, kem nu thiu. Trong qu trnh nghin cu c 4 b
m xin php rt khi nghin cu do chuyn a im sinh sng.
+ Tiu chun la chn vo nghin cu can thip iu tr giun mc/m
- Ph n trong tui sinh c nhim giun mc/m cha c thai
thi im trin khai nghin cu v c d nh mang thai. Khng mc cc
bnh cp v mn tnh, bnh sn ph khoa. Trong nghin cu c 56 ph n
tham gia nghin cu.
- Tr sinh ra t nhm b m nhim giun mc/ m c can thip trc
khi c thai. Trong nghin cu c 52 tr c sinh ra t nhm ph n tham gia
nghin cu.
+ Tiu chun loi tr: Cc ph n c thai trc hoc trong thi gian
can thip, ngng tham gia.
-
59
+ Phng php thu thp s liu:
i vi can thip ty giun mc/m: Sau khi ty giun bng albendazole
trong lng rut ca vt ch sch trng sau 14 ngy v chu k pht trin t
trng thnh giun trng thnh khong 40-45 ngy. Trong gii hn ti
chng ti tin hnh ly mu phn 3 ln: sau 14 ngy iu tr albedazol
nh gi t l sch trng v nh gi t l ti nhim giun sau 3 thng, 12
thng.
i vi can thip b sung st v kem, ly mu 3 ln: ti thi im bt
u nghin cu, sau 3 thng v 12 thng tnh t thi im bt u b sung.
- Ni dung nghin cu can thip:
Ph n cha c thai nhim giun mc/m c iu tr theo Phc
chn on v iu tr mt s bnh giun sn Vit Nam do B Y t ban hnh
2009:
Albendazol 400mg vi liu: 01 vin/1 ln/1ngy x 03 ngy. Ung thuc
vo bui ti, nhai nh vin thuc trc khi ung.
nh gi t l sch trng trong phn sau iu tr 14 ngy. Hiu lc ca
thuc ty giun theo T chc Y t Th gii c nh gi qua t l sch trng
giun ( cure rate CR) nh sau:
CR = 0 - 19%: Thuc khng c tc dng;
CR = 0 - 59%: Thuc tc dng trung bnh;
CR = 60 - 89%: Thuc tc dng tt;
CR => 90%: Thuc tc dng rt tt.
nh gi tnh trng ti nhim sau 3 thng v 12 thng sau iu tr.
Tt c ph n cha c thai sau khi XN nu c thiu mu c b sung
st v nu c thiu kem c b sung kem theo phc ca B Y t, mu
mu c ly nh gi hiu qu b sung sau 3 thng, 12 thng.
-
60
+ Nhm ph n c thiu mu:
Kt hp iu tr nhim giun mc/m (nu c)
B sung vin st Hemofolic 200mg, ngy ung 1 vin sau khi n ti.
Ung lin tc trong 12 thng. nh gi hiu qu b sung st sau 3 thng, 12
thng tnh t thi im bt u ung.
+