Anatomija insekata

Unutrašnja građa tela insekata skoro da ima jedinstven plan.

Koža, muskulatura i telesna duplja su kod većine slično građeni.

Crevni sistem možda najviše varira u građi jer je režim ishrane insekata raznolik, što je uticalo na razvoj samog crevnog sistema.

Respiratorni sistem je uniforman, međutim, mehanizmi funkcionisanja stigmi i razvoj trahejnog sistema se donekle razlikuju među grupama.

Ekskretorni sistem je građen od Malpigijevih sudova, koji su imali svoj poseban tok razvoja, od začetaka u obliku tuberkula na granici srednjeg i zadnjeg creva, preko razvoja velikog broja cevčica (polimerizacija) kod taksona nižih redova pterigota do njihove oligomerizacije kod taksona viših redova.

Nervni sistem je, iako lestvičast, imao svoj put razvoja, od tipične lestvice do premeštanja ganglijskih parova iz abdomena u toraks.

Razvoj čula je možda najraznovrsniji.

Žlezdani sistem je izuzetno dobro razvijen.

Građa polnog sistema je u osnovi istog plana, ali i u njemu ima dosta specifičnosti, naročito u građi spoljašnjih polnih struktura, legalice i muških kopulatornih struktura.

Telesni zid insekata

Telesni zid insekata je građen od jednoslojnog epidermisa koji spolja luči kutikulu složene građe.

Osnovu kutikule čini hitin (po sastavu sličan celulozi), kome organska materija sklerotin i neorganski CaCO3 daju čvrstinu. Pored hitina, u kutikuli ima proteina, a među njima artropodina.

U strukturalnom pogledu kutikula je građena od više slojeva. Spolja se nalazi epikutikula od više podslojeva: cementni, voštani, polifenolni i kutikulinski. Od posebnog je značaja voštani sloj, koji sprečava odavanje vode iz tela.

Ispod epikutikule se nalazi prokutikula, građena od spoljašnje egzo- i unutrašnje endokutikule. Kroz kutikulu prolaze brojni kanalići kao izvodi epidermalnih ćelija i nervnih završetaka. Kutikula spolja obrazuje brojne kutikularne dodatke, dlačice (hete) i ljuspice različitog oblika i veličine. Sa unutrašnje strane kutikula formira unutrašnji skelet koji se sastoji od apodema, apofiza i tentorijuma.

Apodeme su nabori kutikule na različitim mestima tergita, sternita i pleura.

Apofize su nabori na krajevima sklerita.

Tentorijum je unutrašnji skelet glave. Ima formu slova “H” i za njega se vezuju glaveni mišići.

Epidermis

• Epidermis je u vidu jednog sloja ćelija. Pored lučenja kutikule, sadrži puno žlezda koje luče hemikalije ka spoljašnjoj strani insekta.

• Ove hemikalije uključuju puno feromona, kojima komuniciraju sa drugim predstavnicima iste vrste, ali i odbrambena jedinjenja, koja često služe kao repelenti za potencijalne neprijatelje.

• Žlezde sa repelentnim materijama često imaju posebne rezervoare u kojima se štetne supstance akumuliraju do momenta upotrebe.

Muskulatura

Ispod epidermisa se nalaze poprečno-prugasti mišići koji pokreću ekstremitete i druge delove tela.

Najjače razvijena muskulatura se nalazi u glavi i toraksu. Mišići glave omogućavaju pokretanje usnih delova, antena, usta, ždrela i drugih struktura.

Mišići toraksa obezbeđuju pokretanje krila i nogu.

Krilna muskulatura kod nekih insekata se odlikuje multipliciranim kontrakcijama na jedan nervni impuls, što omogućava izuzetnu pokretljivost krila i brzo letenje.

U nogama insekata je takođe dobro razvijena muskulatura građena od fleksora (savijača) i ekstenzora (istezača). Izuzetno jaka muskulatura nogu je razvijena kod

insekata skakača.

Muskulatura abdomena je znatno slabije razvijena i sastoji se od uzdužnih, ventralnih, dorzoventralnih, poprečnih i drugih mišića.

Telesna duplja

Definitivna telesna duplja je miksocel. Nastaje tokom embriogeneze tako što se delovi blastocela šire i spajaju sa celomskim meškovima koji imaju segmentalan raspored.

Miksocel je podeljen dvema uzdužnim septama na tri sinusa: perikardijalni, perivisceralni i perineuralni.

Perikardijalni sinus okružuje srce.Perivisceralni sinus je oko creva i najobimniji je.Perineuralni sinus je oko nervne lestvice i najmanje je prostran. Telesna duplja je napunjena hemolimfom u kojoj se nalaze ćelije. U sva tri sinusa telesne duplje se

nalazi masno telo (tkivo) u vidu agregacija ćelija u kojima se deponuju hranljive materije i krajnji produkti metabolizma.

Masno telo nastaje od ćelija celoma koje naležu na zid creva.

Funkcije masnog tela su uglavnom deponovanje hranljivih materija i ekskrecija.

Masno tkivo kod nekih vrsta insekata je depo luciferina, nakon čijeg oksidovanja pomoću fermenta luciferaze se stvara svetlost, koja je u funkciji pronalaženja partnera za vreme polne aktivnosti, a kod larvi služi za zaštitu od predatora.

Na sinuse miksocela se nastavljaju lakune, kroz koje takođe struji hemolimfa koja je u neposrednom kontaktu sa traheolama respiratornog sistema.

Crevni sistem

Crevni sistem je različito strukturiran u zavisnosti od načina i tipa ishrane. Diferenciran je na prednje (stomodeum), srednje (mesenteron) i zadnje crevo (proctodeum).

Prednje crevo počinje ustima, a nastavlja se u vidu ždrela, jednjaka, voljke i želuca.

Za ovaj deo creva se vezuju pljuvačne žlezde.

Srednje crevo varira po dužini i formi. Kod nekih je cevasto, kod drugih je prošireno sa izbočinama ili bez njih. Epitel srednjeg creva je građen od dva tipa ćelija: cilindričnih i regenerativnih. Epitel srednjeg creva kod mnogobrojnih vrsta insekata formira peritrofične membrane oko čestica hrane, čime se štiti od ozleđivanja.

Peritrofične membrane su u stvari hitinska vlakna i proteini.One svojom površinom fiksiraju enzime koji vare zaokružene čestice.

Srednje crevo prelazi u zadnje i na mestu prelaza prima kanale Malpigijevih sudova. Zadnje crevo može da bude diferencirano na ileum i colon.

Insekti se hrane vrlo različitom hranom, međutim, većina je fitofagna i kod nekih u crevu postoji bogata mikrofauna koja im omogućava varenje celuloze; tako, kod termita u crevu postoje brojne Hypermastigina, koje razlažu celulozne membrane suvih ćelija.

Insekti su generalno polifagi, nema hrane koju oni ne jedu.

Od kvaliteta hrane zavise dužina razvića i života; tako, npr. larva strižibube Cerambyx cerdo se razvija 3-4 godine jer se hrani siromašnom hranom.

Larve stršljena (Vespa crabro) se hrane proteinskom hranom i završavaju razviće za godinu dana.

Razviće larvi parazitskih insekata (Braconidae) odvija se za nekoliko dana ili nedelja zahvaljujući visoko kvalitetnom hranom koju uzimaju od domaćina.

Respiratorni sistem

Respiratorni sistem je građen od vrlo složenog sistema trahejnih cevi koje se u spoljašnju sredinu otvaraju stigmama.

Stigme su obično elipsoidni ili okrugli otvori smešteni na toraksu i abdomenu.

Na toraksu (mezo- i metatoraksu) se nalaze 2 para, a na abdomenu 8 pari stigmi i ovakav trahejni sistem se u entomologiji označava kao holopneustički.

Kod vrsta progresivnijih redova izražena je oligomerizacija, tako da neki insekti imaju samo jedan par grudnih stigmi i ovaj sistem se označava kao peripneustički.

Kod nekih vrsta, pored jednog para torakalnih, postoji još i dva do tri para abdominalnih stigmi, pa se ovaj tip označava kao amfipneustički.

Kod nekih insekata je razvijen samo par stigmi na abdomenu i ovaj sistem se označava kao metapneustički.

Postoji i apneustički trahejni sistem, kod koga ne postoje stigme, već vazduh difunduje u njega kroz integument ili trahejne škrge (kod larvi nekih parazitskih vrsta i onih koje žive u vodi).

Stigme su građene od otvora peritreme, koji se nastavlja u atrijum.

Na dnu atrijuma se nalazi aparat (mehanizam) za otvaranje i zatvaranje stigmi.

Duž tela se pružaju trahejna stabla koja su poprečno spojena. Kod dobrih letača (Hymenoptera, Diptera, Odonata) na trahejnim stablima se diferenciraju vazdušne kese, koje služe kao rezervoari kiseonika i omogućavaju dugo letenje.

Izuzetno dobro razvijene vazdušne kese ima medonosna pčela (Apis mellifera).

Na uzdužne trahejne cevi se nastavljaju trahejne cevčice, koje se završavaju skoro kapilarnim cevčicama traheolama.

Traheole su izuzetno sitne cevčice, dijametra 0.2-0.3 μm,zalaze u sve ćelije tela i napunjene su hemolimfom.

Trahejne cevi i cevčice su obložene tankom kutikulom, koja je zadebljala u vidu spirale (tenidije).

Insekti koji su se sekundarno prilagodili na život u vodi na ulazima stigmi imaju ogroman broj sitnih dlačica koje među sobom zadržavaju vazduh u obliku mehura. Ovakve strukture se označavaju kao plastroni.

Iz njih se koristi vazduh dok su u vodi, a povremenim izlascima na površinu vode vazduh se obnavlja. Tako, na primer, veliki gnjurac (Coleoptera: Dytiscus marginalis) na oko osam minuta izlazi iz vode da bi obnovio vazduh.

Larve insekata koje se razvijaju u vodi (Odonata, Ephemeroptera i dr.) imaju telesne izraštaje trahejne škrge.One su slične škrgama akvatičnih životinja, samo što umesto kapilara imaju trahejne cevčice preko kojih se kiseonik osmozom prenosi u telo.

Kod larvi nekih Odonata one su razvijene u zadnjem crevu. Larve pumpnim pokretima creva pune i prazne crevo vodom i time pospešuju respiraciju.

Larve endoparazitskih insekata uzimaju kiseonik preko trahejnog sistema domaćina. Postoji i niz drugih rešenja respiracije larvenih stupnjeva.

Svi insekti deo respiracije obavljaju celom površinom tela, a posebno Apterygota.

Krvni sistem

Krvni sistem insekata je, kao i kod ostalih zglavkara, otvoren.

Osnovu ovog sistema čini cevasto srce koje se nalazi u abdomenu.

Ono se nalazi u perikardijalnom sinusu miksocela. Srce se kod većine insekata sastoji od serije komora, na kojima se nalaze parne ostije i snažni lepezasti i radijalni mišići.

Cirkulacija krvi se odvija tako što se kontrakcijama kružne muskulature srca krv potiskuje iz srca u aortu, a iz nje se razliva u lakune glave.

Iz glave krv prelazi u grudi i ekstremitete (noge, krila).

Iz grudi hemolimfa prelazi u abdomen i razliva se u perineuralni, a iz njega u perivisceralni sinus. Iz perivisceralnog sinusa hemolimfa prelazi u perikardijalni, čime se tok krvi zatvara

Krv insekata se sastoji od krvne plazme i hemocita. Krvne ćelije hemociti su različitog oblika i broja.

Hemociti imaju više funkcija, a pre svega transport hranljivih materija od creva do svih organa i tkiva, krajnjih produkata metabolizma do Malpigijevih sudova, fermenata, hormona i dr.

Značajna uloga krvnih ćelija se ogleda i u zgrušavanju krvi na ozleđenim mestima tela i zarastanju rana.

Kod nekih insekata krv ima ulogu u odbrani od predatora; tako, na primer, španska buba (Lytta vesicatoria) izlučuje krv sa dosta otrova (kantaridina), kojim se brani.

Glavni ekskretorni organi insekata su Malpigijevi sudovi.

Oni su distalnim krajevima slobodni, a samo su kod nekih adulata i larvi Coleoptera, gusenica leptira i manjeg broja drugih insekata vrhovima prirasli za zadnje crevo. Ovakva pojava se u entomologiji označava kao kriptonefrija.

Ekskretorni sistem

Ekskreti insekata su mokraćna kiselina i urati kalijuma, natrijuma i azota.

Broj Malpigijevih sudova dosta varira među insektima.

Kod najprimitivnijih (Collembola) oni nisu razvijeni i ekskrecija se obavlja crevom. Kod Protura oni su u obliku kvržica.

Evolucija ovog sistema je dalje tekla kroz diferencijaciju velikog broja dugih cevčica (kod hemimetabolnih insekata).

Kod vrsta progresivnijih redova insekata dolazi do oligomerizacije, pa kod Coleoptera postoje samo dva do tri para Malpigijevih sudova.

Pored Malpigijevih sudova, ekskreciju vrše i labijalne žlezde, masno telo, perikardijalne ćelije, nefrocite i fagocite.

Labijalne žlezde su razvijene kod vrsta apterigotnih redova (Protura, Diplura i Thysanura).

One se smatraju homologim antenalnim ili maksilarnim žlezdama rakova, odnosno metanefridijama Annelida.

Masno telo obavlja ekskretornu funkciju na dva načina. Ćelije ovog tela u svoj lumen nagomilavaju ekskrete u obliku kristala ili ih predaju Malpigijevim sudovima.

Perikardijalne ćelije se nalaze na dorzalnoj strani dijafragme perikardijalnog sinusa i u samom sinusu. One fagocitiraju čvrste čestice ekskreta i krvi. Slično, funkciju ekskrecije obavljaju i nefrocite i fagocite.

Nervni sistem

Sastoji se od centralnog, simpatičkog i perifernog.

Centralni nervni sistem čine mozak i nervna lestvica.

Mozak (cerebrum) je građen od proto-, deuto- i tritocerebruma.

Protocerebrum je najjače razvijen deo. Na njemu se nalaze očni režnjevi (lobi optici). Oni inerviraju složene oči.

Dorzalno se nalaze tanki nervi koji vode do prostih očiju ocela.Po sredini se nalaze čeoni režnjevi (lobi frontales). U njima su koncentrisane nervne ćelije, tako da na preseku izgledaju kao pečurke, zbog čega su i nazvane pečurkasta tela (corpora pedunculata).

Pečurkasta tela su najvažniji asocijativni centri.

Kod mnogih insekata, bočno sa ventralne strane protocerebruma se nalaze ventralna tela (corpora ventrales).

Deutocerebrum se nalazi ispod protocerebruma. On je znatno slabije razvijen. Na njemu se nalaze mirisni režnjevi (lobi olfactorii).

Tritocerebrum je najslabije razvijeni deo mozga. Na njemu se nalaze dva ispupčenja sa kojih polazi po jedan nerv koji se grana. Jedna grana inervira labrum i deo glave, a druga se spaja sa frontalnom ganglijom simpatičkog nervnog sistema.

Od tritocerebruma polaze okoloždrelni konektivi koji se spajaju za podždrelnu gangliju. Ona je nastala srastanjem tri para ganglija segmenata gnatocefalona. Od nje polaze nervi koji inerviraju mandibule, maksile 1 i labijum.

Na podždrelnu gangliju se nastavlja nervna lestvica građena od tri para torakalnih ganglija i nekoliko pari abdominalnih ganglija.

Simpatički (visceralni) nervni sistem inerviše unutrašnje organe. U anatomskom pogledu organizovan je u tri dela: usno-želudačni, abdominalno-ventralni i kaudalni.

Periferni nervni sistem je građen od nerava koji polaze od centralnog nervnog sistema do površine tela, gde se nalaze senzitivni neuroni. Oni percepiraju draži koje se transformišu u nervne impulse.

Čulni organi

Najčešće se dele na mehanoreceptore, hemijska čula, čula za percepciju toplote i vlažnosti, čula sluha i vida.

Mehanoreceptori

Percepiraju dodir podloge i predmeta u okruženju. Smešteni su u čulnim kvržicama, dlačicama, čekinjama i ljuspicama.

Postoji nekoliko tipova senzila: trihogene (najčešće), bazikonične, stilokonične, celokonične, plakoidne i ampuloidne.

Poseban tip mehanoreceptora je čulo sluha, koje je specijalizovano za percepciju zvučnih signala, odnosno vibraciju vazduha. Najbolje je razvijeno kod onih insekata koji proizvode zvuk, kao što su skakavci, zrikavci, cvrčci i neki leptiri.

Osnovu čula sluha čine strukture nazvane skolopidije ili skolopofori. Skolopidijalne senzile su bipolarni neuroni koji su kod nekih insekata jednim krajem slobodni, a kod drugih razapeti između timpanalnih membrana, tankih kutikularnih tvorevina.

Timpanalni organi su građeni u vidu doboša.

Timpanalni organi se kod skakavaca i cvrčaka nalaze na pleurama prvog abdominalnog segmenta. Kod zrikavaca i popaca oni su na tibijama prednjih nogu, a kod leptira su u osnovi prednjih krila (Nymphalidae), mezotoraksu (Erebidae), metatoraksu (Erebidae, Noctuidae) ili abdomenu (Geometridae).

Hordotonalni organi su slične građe.

Najbolje su razvijeni kod Diptera u njihalicama (haltere), kod leptira u osnovama krila, a kod nekih Orthoptera (Ensifera) nalaze se na nogama.

Skolopidije su razapete, naime, vezane su za timpanalne membrane na oba kraja i funkcionišu po principu gudala. Strujanje vazduha ih nadražuje celom dužinom.

Džonstonov organ je oblik hordotonalnog organa koji je smešten na pedicelusu antena. On je čulo za percepciju zvučnih draži.

Hemijska čula

Hemijska čula su prisutna u vidu dva oblika: čula mirisa i ukusa.

Čula mirisa se uglavnom nalaze na antenama, a čula ukusa su smeštena u okviru usnog aparata (na maksilarnim i labijalnim palpusima), na antenama i nogama.

Čula za percepciju toplote

Ova čula su slabo istražena. Smeštena su na antenama. Insekti koji se hrane krvlju životinja zahvaljujući ovim čulima lako pronalaze domaćina; tako, buve na prisustvo domaćina reaguju masovnim napadom.Ako je temperatura visoka, mravi jaja i lutke prenose dublje u mravinjak, a kada je hladno iznose ih bliže površini. Medonosne pčele su takođe vrlo osetljive na promene temperature: zimi se organizuju u klube, a leti mahanjem krila održavaju podnošljivu temperaturu u košnici.

Čula vida

Čula vida su kod insekata razvijena u obliku prostih i složenih očiju i pojedinačnih receptornih ćelija po celom telu.

Proste oči su razvijene kod larvi (označavaju se kao stemmata) i većine imaga (temene ili čeone ocellae).

Stemata su najjednostavnije građene oči. Na površini se nalazi prozračna kutikula, rožnjača (cornea). Ispod se nalaze staklaste ćelije, tj. modifikovane epidermalne ćelije.

Smatra se da stemata i ocele služe insektima da razlikuju svetlo od tame.

Složene oči imaju složenu građu. Sastoje se od pojedinačnih faceta (ommatidia), kojih može biti od 20 pa do preko 25.000.

Svaka faceta je šestougaona, građena od dioptrijskog i senzitivnog dela.

Dioptrijski deo čine prozračna kutikula, rožnjača (cornea), ispod koje se nalazi staklasto telo (kristalni konus, sočivo).

Senzitivni deo faceta je građen od čulnog štapića, rabdoma, koji je okružen retinalnim ćelijama. Oko njih se nalaze pigmentne ćelije.

Ovako strukturirane omatidije su lepezasto raspoređene i svaka od njih vidi samo deo lika, a sve zajedno formiraju ceo lik.

Apoziciono oko ima pigmentne ćelije koje okružuju staklasto telo i retinalne ćelije, tako da svetlost na rabdom i retinalne ćelije pada samo po pravoj liniji.

Superpoziciono oko ima pigmentne ćelije koje okružuju samo distalni deo oka, pa tako svetlost na retinalne ćelije i rabdome pada direktno po pravoj liniji i sa strane.

Insekti uglavnom bolje vide plavi deo spektra, a crveni mnogi skoro i da ne vide. Ovu osobinu čovek je iskoristio za lov insekata i njihovo suzbijanje (npr. komaraca i muva ultraviolentnim lampama u mesarama, restoranima i drugim objektima).

Neki insekti imaju sposobnost da produkuju svetlost. Svetlost se produkuje na više načina (bakterije, hrana, enzimi). Najizraženiji oblik ove osobine se sreće kod vrsta familija Lampyridae i Cantharidae (Coleoptera).

One za vreme polne aktivnosti uveče aktivno svetle abdomenom zahvaljujući oksidaciji luciferina pomoću fermenta luciferaze.

Žlezdani sistem insekata

• Insekti imaju vrlo raznovrstan i složeno razvijen žlezdani sistem, zbog čega su i danas najuspešnija grupa životinja.

• Žlezdani sistem je građen od jednoćelijskih i višećelijskih žlezda, koje su specijalizovane za vršenje određenih funkcija.

• One mogu biti dvojake: egzokrine i endokrine.• Egzokrine žlezde svoje sekrete izlučuju izvan tela, a

endokrine u samo telo. • Aktivnost žlezda je periodična ili stalna.• U egzokrine žlezde spadaju aromatične (mirišljave),

otrovne, voštane, predivne (glavene) i sluzne.

Aromatične žlezde

• Luče sekrete specifičnog mirisa: odbijanje (repelenti) ili privlačenje (atraktanti).

• Kod mrava značajni za orijentaciju i obeležavanje putanja.

• Kod pčela i nekih drugih insekata su vrlo značajni za orijentaciju, a kod nekih leptira za pronalaženje partnera.

• Repelentne (smrdljive) žlezde su dobro razvijene kod bubašvaba, stenica, nekih tvrdokrilaca i mrežokrilaca.

• Sekreti prijatni za čoveka: strižibuba Aromia moschata i stenica Sciocoris cursitans.

Otrovne žlezde

• Uglavnom su dobro razvijene kod opnokrilaca podreda Apocrita. One su kod vrsta diviziona Parasitica u funkciji paralizovanja domaćina pri aktu polaganja jaja na ili u njega (Braconidae i Ichneumonidae).

• Kod Aculeata one služe za paralizovanje žrtvi, odbranu od neprijatelja i za napad (Sphecidae, Vespidae i Apidae).

• Sekreti otrovnih žlezda su složenog sastava. Za čoveka sekreti osa i nekih pčela mogu da budu toliko toksični da izazovu i smrt kod preosetljivih osoba.

Voštane žlezde

• Razvijene su kod nekih Hemiptera i pčela.

• Kod medonosne pčele one se nalaze u trbuhu, a izlivaju se na sternitima, tj. voštanim ogledalcima, gde vosak očvrsne.

• Sa njih radilice vosak skidaju nogama, a mandibulama ga obrađuju u saću.

• Homoptera (biljne i štitaste vaši i cvrčci) luče sekrete koji im služe višestruko. Kod nekih služe za zaštitu tela od prevelikog gubljenja vode.

• Penuše (Cercopidae) ovim sekretima presvlače larve i tako ih štite od predatora.

• Biljne vaši iz kornikula sa abdomena luče materiju kojom se brane od predatora.

• Štitaste vaši luče sekrete kojima se ženke prepokrivaju radi zaštite od predatora (Laccifer lacca luči sekret koji je poznat kao najbolji lak za stolariju).

Glavene (predivne) žlezde• Nalaze se u glavi, a sekrete izlučuju na delovima usnog

aparata.• Mandibularne žlezde imaju otvore u osnovi mandibula, a

rezervoari su im u glavi. Razvijene su kod vrsta Apterygota, Isoptera, Hymenoptera, Trichoptera i Coleoptera.

• Imaju više namena: kod brakonida ove žlezde su dobro razvijene i verovatno služe za podmazivanje osnova mandibula; kod medonosne pčele one su dobro razvijene kod radilica i matica, a kod trutova su redukovane.

• Maksilarne žlezde su razvijene kod manjeg broja insekata, uglavnom kod Apterygota (Collembola, Protura) i kod larvi nekih Pterygota (Neuroptera, Hymenoptera).

• Smatra se da njihovi sekreti omogućavaju lakše pokretanje delova usnog aparata.

• Labijalne žlezde su razvijene kod većine insekata, a jedino ih nema kod nekih Coleoptera.

• Ove žlezde se nalaze u toraksu i parne su. Od njih polaze kanali koji se u glavenom regionu spajaju. Ove žlezde luče sekrete koji imaju više funkcija, a najvažnije su podmazivanje usnih delova, vlaženje hrane i početne faze varenja.

• Kod gusenica leptira i Trichoptera ove žlezde luče materije koje služe za ispredanje kokona pre ulutkavanja. Sekret ovih žlezda je složenog sastava, u dodiru sa vazduhom očvrsne i jedinke ga ispredaju u fine niti.

• Vrlo dobro su razvijene kod gusenica svilene bube (Bombyx mori) i vrsta roda Antheraea, pa se njihovi kokoni koriste za proizvodnju prirodne svile.

Sluzne žlezde

• Nalaze se na svim delovima tela, ali ih ima najviše na abdomenu, gde se njihovi sekreti luče između spojeva tergita i sternita, čime se obezbeđuje lakše pokretanje segmenata.

Endokrine žlezde

• Ovaj žlezdani sistem čine neurosekretorne ćelije mozga, corpora cardiaca, corpora allata, protorakalne žlezde, Vajsmanov prsten i dr.

• Neurosekretorne ćelije mozga su male agregacije nervnih ćelija koje su locirane kao dve ili četiri grupe na bokovima mozga.

• Sekreti ovih ćelija se transportuju duž aksona do corpora cardiaca, a manje u corpora allata.

• Moždani hormon iz corpora cardiaca deluje na rad protorakalnih žlezda, koje luče hormon presvlačenja ekdizon.

• Osim moždanih neurosekretornih ćelija, duž nervne lestvice se nalaze neurosekretorne ćelije (slabo poznata funkcija).

Corpora cardiaca• Parna žlezda u vezi sa prednjom aortom. Razvijena je kod svih insekata (osim Collembola).

• Corpora cardiaca je nervima napred povezana za neurosekretorne ćelije mozga, a pozadi za corpora allata.

• Ima dve osnovne funkcije: sakupljanje sekreta moždanih neurosekretornih ćelija, a njen žlezdani deo luči hormon koji reguliše rad srca.

Corpora allata

• Parna žlezda (kod nekih Diptera srasla u jednu masu). Nalazi se iznad jednjaka, uz corpora cardiaca.

• Corpora allata luči juvenilni hormon, koji se još naziva i hormon rasta, larvalni ili inhibitorni hormon.

• Najvažnija funkcija mu je da kod stadijuma larve tokom razvoja stupnjeva sprečava presvlačenje i metamorfozu poslednjeg stupnja u lutku.

• On inhibira dejstvo ekdizona protorakalnih žlezda (hormon presvlačenja).

• Juvenilni hormon se tokom razvoja larvenih stupnjeva izlučuje u najvećim količinama sredinom razvoja svakog stupnja, a krajem se lučenje smanjuje, tako da ekdizonovo delovanje preovlađuje i larve se presvlače iz jednog u drugi stupanj ili metamorfoziraju u imaga kod hemimetabolnih ili u lutku kod holometabolnih insekata.

• Juvenilni hormon kod imaga ima više funkcija. Dokazano je da utiče na razvoj gonada, funkcionisanje nervnog i ekskretornog sistema, masnog tela i formiranje kasti kod socijalnih insekata.

Protorakalne žlezde

• Kod većine insekata smeštene u protoraksu, a kod manjeg broja vrsta u mezotoraksu (žlezdane ćelije koje su nervima povezane za protorakalnu ili podždrelnu gangliju).

• Razvijene su dobro kod larvi insekata i luče hormon presvlačenja ekdizon. Intenzitet lučenja ekdizona je pod kontrolom moždanih sekretornih ćelija.

• Ekdizon u pripremi za presvlačenje larvi iz jednog stupnja u drugi deluje prvo na ćelije epidermisa, koje izazivaju pucanje kutikule po mediodorzalnoj liniji.

• Nakon ovoga njegova aktivnost opada, a pojačava se aktivnost juvenilnog hormona, koga luči corpora allata. Sve se isto dešava pri metamorfozi poslednjeg larvalnog stupnja u imaga kod hemimetabola i pri metamorfozi lutke u imaga holometabola.

• Pored primarne funkcije izazivanja presvlačenja i metamorfoze, ekdizon ima i niz drugih, a najpoznatije su regulacija dijapauze i formiranje kutikule.

• Nalaze se na ventralnom delu glave, a po građi i funkciji su dosta slične protorakalnim žlezdama.

• Dobro su razvijene kod hemimetabolnih insekata. Utvrđeno je da stimulišu presvlačenje larvi iz jednog stupnja u drugi, a pretpostavlja se da imaju i druge funkcije.

Ventralne žlezde

• Žlezdane mase koje se nalaze u perikardijalnom sinusu miksocela, neposredno uz srce (strukturalno i funkcionalno slične ventralnim žlezdama).

Perikardijalne žlezde

Vajsmanove žlezde (prsten)

• Ova struktura je nastala srastanjem delova corpora cardiaca, corpora allata i protorakalnih žlezda, koji formiraju prsten oko aorte.

• Najbolje su razvijene kod larvi Diptera podreda Brachycera Cyclorrhapha. Smatra se da sekreti ovih žlezda regulišu presvlačenje.