ANATOMIA OGÓLNA

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych


RECENZENTProf. dr hab. med. Janina Sokołowska-Pituchowa

PROJEKT OKŁADKIMarcin BruchnalskiNa okładce preparat anatomiczny ze zbiorów Muzeum Anatomii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium MedicumFot. Jacenty Urbaniak

OPRACOWANIE GRAFICZNE RYCINJacenty UrbaniakJerzy Walocha

© Copyright by Jerzy Walocha, Janusz Gorczyca& Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoWydanie I, Kraków 2013All rights reserved

Nowa edycja Anatomii Prawidłowej Człowieka jest kontynuacją i rozwinięciem poprzednich wydań serii podręczników pod redakcją prof. Andrzeja Skawiny. Wprowadzono niezbędne poprawki merytoryczne i całość wzbogacono o nomenklaturę anglojęzyczną.

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicz-nych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3578-8

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-81, 12-631-18-82, fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325



Pamięci Profesora

dr. hab. med. Andrzeja Skawiny



SPIS TREŚCIANATOMIA OGÓLNA

Ciało ludzkie i jego proporcje oraz zmiany tych proporcji w ciągu wzrastania ...................... 13Osie i płaszczyzny ciała ludzkiego ........................................................................................................... 14Okolice ciała .................................................................................................................................................... 14Miana oznaczające położenie i kierunek określonych narządów oraz tworów ...................... 15Chrząstka .......................................................................................................................................................... 16Kość .................................................................................................................................................................... 18

Typy tkanki kostnej ............................................................................................................................... 19Budowa ogólna kości .......................................................................................................................... 19Kostnienie ................................................................................................................................................. 20

Rozwój, wzrastanie i czynności kości ..................................................................................................... 21Wzrost apozycyjny i śródmiąższowy modeli chrzęstnych kości ........................................... 23Niedojrzała pierwotna tkanka kostna ............................................................................................ 24Czynności kości ...................................................................................................................................... 24

Podział kości .................................................................................................................................................... 25Właściwości fi zyczne i biologiczne kości . ............................................................................................. 25Rozwój połączeń kostnych ........................................................................................................................ 26

Podział połączeń .................................................................................................................................... 26Połączenia ścisłe ..................................................................................................................................... 26

Stawy, inaczej połączenia maziówkowe ............................................................................................... 28Podział stawów ............................................................................................................................................... 30

Stawy jednoosiowe ............................................................................................................................... 30Stawy dwuosiowe .................................................................................................................................. 30Stawy wieloosiowe ............................................................................................................................... 31

OSTEOLOGIAKręgosłup ......................................................................................................................................................... 35

Budowa ogólna kręgu .......................................................................................................................... 35Kręgi szyjne ...................................................................................................................................................... 36

Pierwszy kręg szyjny ............................................................................................................................. 36Drugi kręg szyjny .................................................................................................................................... 37Siódmy kręg szyjny ................................................................................................................................ 38

Kręgi piersiowe ............................................................................................................................................... 40Kręgi lędźwiowe ............................................................................................................................................. 42Kość krzyżowa ................................................................................................................................................. 43Kość guziczna .................................................................................................................................................. 46Połączenia kręgosłupa ................................................................................................................................. 47

Połączenie kości krzyżowej z guziczną ........................................................................................... 48Połączenia kręgosłupa z czaszką ...................................................................................................... 49

Kręgosłup jako całość ................................................................................................................................... 52Krzywizny kręgosłupa .......................................................................................................................... 52

Szkielet klatki piersiowej: żebra, mostek ............................................................................................... 54Pierwsze żebro ........................................................................................................................................ 55Drugie żebro ............................................................................................................................................ 56



8

Mostek ........................................................................................................................................................ 56Połączenia żeber z kręgosłupem .............................................................................................................. 58

Staw głowy żebra ................................................................................................................................... 58Staw żebrowo-poprzeczny ................................................................................................................. 58

Połączenia żeber z mostkiem .................................................................................................................... 60Klatka piersiowa jako całość ...................................................................................................................... 61Obręcz kończyny górnej ............................................................................................................................. 62

Obojczyk.................................................................................................................................................... 62Łopatka ...................................................................................................................................................... 63

Stawy i więzozrosty obręczy kończyny górnej ................................................................................... 67Więzozrosty łopatki ............................................................................................................................... 67Staw mostkowo-obojczykowy .......................................................................................................... 67Staw barkowo-obojczykowy.............................................................................................................. 68

Część wolna kończyny górnej ................................................................................................................... 69Kość ramienna ......................................................................................................................................... 69Kość łokciowa ......................................................................................................................................... 71Kość promieniowa ................................................................................................................................. 73

Staw ramienny ................................................................................................................................................ 74Torebka stawowa ................................................................................................................................... 74Więzadła .................................................................................................................................................... 74Mechanika stawu ................................................................................................................................... 75

Staw łokciowy ................................................................................................................................................. 76Torebka stawowa ................................................................................................................................... 76Więzadła .................................................................................................................................................... 78

Połączenia kości przedramienia ............................................................................................................... 78Ręka .................................................................................................................................................................... 79Staw promieniowo-nadgarstkowy .......................................................................................................... 84

Torebka stawowa ................................................................................................................................... 84Więzadła .................................................................................................................................................... 84Mechanika stawu ................................................................................................................................... 87

Połączenia stawowe dłoni .......................................................................................................................... 88Miednica kostna ............................................................................................................................................. 89

Kość biodrowa ......................................................................................................................................... 89Kość kulszowa ......................................................................................................................................... 91Kość łonowa ............................................................................................................................................. 91Panewka .................................................................................................................................................... 93Otwór zasłoniony, inaczej zasłonowy ............................................................................................. 93

Połączenia miednicy ..................................................................................................................................... 94Spojenie łonowe ............................................................................................................................................ 94Staw krzyżowo-biodrowy ........................................................................................................................... 95Pozostałe więzozrosty miednicy .............................................................................................................. 96

Otwór kulszowy większy ..................................................................................................................... 96Otwór kulszowy mniejszy ................................................................................................................... 96

Miednica kostna jako całość ...................................................................................................................... 98Różnice płciowe miednicy męskiej i żeńskiej .............................................................................. 101

Kość udowa ...................................................................................................................................................... 102Staw biodrowy ................................................................................................................................................ 105



9

Torebka stawowa ................................................................................................................................... 105Więzadła .................................................................................................................................................... 105Mechanika stawu ................................................................................................................................... 107

Kość piszczelowa............................................................................................................................................ 108Strzałka .............................................................................................................................................................. 110Rzepka ............................................................................................................................................................... 110Staw kolanowy................................................................................................................................................ 111

Torebka stawowa ................................................................................................................................... 111Łąkotki stawowe ..................................................................................................................................... 114Więzadła zewnątrzstawowe ............................................................................................................... 115Więzadła wewnątrzstawowe.............................................................................................................. 118Mechanika stawu ................................................................................................................................... 118

Połączenia kości podudzia ......................................................................................................................... 120Stopa .................................................................................................................................................................. 121Kość skokowa .................................................................................................................................................. 122Kość piętowa ................................................................................................................................................... 124

Zatoka stępu ............................................................................................................................................ 124Kość łódkowata .............................................................................................................................................. 126Kości klinowate ............................................................................................................................................... 127Kość sześcienna .............................................................................................................................................. 128Kości śródstopia ............................................................................................................................................. 129Kości palców stopy ........................................................................................................................................ 130Stawy stopy ...................................................................................................................................................... 130Staw skokowy górny, inaczej skokowo-goleniowy ........................................................................... 131

Torebka stawowa ................................................................................................................................... 131Więzadła .................................................................................................................................................... 131Ruchy .......................................................................................................................................................... 132

Staw skokowy dolny, inaczej skokowo-piętowo-łódkowy ............................................................. 133Staw skokowy tylny, inaczej skokowo-piętowy .......................................................................... 133Staw skokowy przedni, inaczej skokowo-piętowo-łódkowy .................................................. 134

Omówienie pozostałych stawów stopy ................................................................................................. 137Staw piętowo-sześcienny .................................................................................................................... 137Staw poprzeczny stępu ........................................................................................................................ 137Stawy stępowo-śródstopne ............................................................................................................... 137Staw klinowo-łódkowy......................................................................................................................... 139Stawy międzyśródstopne .................................................................................................................... 139

Sklepienie stopy ............................................................................................................................................. 140

Piśmiennictwo ...................................................................................................................................................... 143Spis rycin ................................................................................................................................................................. 145



ANATOMIA OGÓLNA(general anatomy)



CIAŁO LUDZKIE I JEGO PROPORCJE ORAZ ZMIANY TYCH PROPORCJI W CIĄGU WZRASTANIA

W ciągu wzrastania proporcje ciała ulegają wielokrotnym zmianom. Są one związane głównie z różnym stopniem wzrostu danych części ciała oraz niejednorodnym wzro-stem poszczególnych narządów, zarówno w okresie życia wewnątrzmacicznego, jak i po urodzeniu. Wzrastanie przyczynia się przede wszystkim do zmian we wzajemnych proporcjach głowy, tułowia i kończyn.

• Pod koniec 2. miesiąca życia płodowego wysokość głowy stanowi 1/2 wysokości ciała.

• Pod koniec 5. miesiąca życia płodowego długość ciała stanowi 3 wysokości głowy.• Pod koniec życia płodowego długość ciała stanowi 4 wysokości głowy.

Długość kończyn górnych jest większa od długości kończyn dolnych przez cały okres życia wewnątrzmacicznego. Stan ten jest widoczny jeszcze u noworodka.

Długość ciała człowieka dorosłego osiąga 7–8 wysokości głowy – odmienne propor-cje ciała płodu są głównie wynikiem silnego rozwoju mózgowia i narządów zmysłów w życiu wewnątrzmacicznym, przy słabszym rozwoju innych części ciała.

Zmiany w rozwoju głowy:• Duża część mózgowa czaszki u noworodka w porównaniu ze słabo rozwiniętą

twarzoczaszką (na skutek silnego rozwoju mózgowia i jego przygotowywania do przyjmowania i opracowywania wrażeń zewnętrznych).

• Słabo rozwinięta żuchwa u noworodka (brak potrzeby żucia), nieobecne zatoki oboczne nosa.

• U płodu tułów jest długi; u dorosłego ulega znacznemu skróceniu w związku ze znacznym wzrostem kończyn dolnych.

• Pępek u noworodka leży nieco poniżej połowy długości ciała; u dorosłego znacznie powyżej połowy długości ciała.



14

OSIE I PŁASZCZYZNY CIAŁA LUDZKIEGO(axes and planes of human body, axses et plana corporis humani)

W celu opisu ciała ludzkiego używamy specjalnego modelu, tzw. pozycji anatomicz-nej ciała. W pozycji tej ciało znajduje się w postawie stojącej, wyprostowanej; kończyny górne zwisają swobodnie po obu stronach tułowia, przy czym powierzchnie dłoniowe rąk są zwrócone do przodu. Głowa i wzrok są także skierowane ku przodowi. Pięty obu stóp są złączone, natomiast śródstopia i palce są lekko odwiedzione na zewnątrz.

Dla określenia położenia narządów, ich części oraz struktur powierzchownych używamy umownych pojęć: osi i płaszczyzn ciała.

Wyróżniamy następujące osie ciała:• Pionowe (vertical axes, axes verticales), spośród których biegnącą przez

szczyt głowy określamy jako oś główną.• Poprzeczne (poziome) (transverse or horizontal axes, axes transversales

seu horizontales) biegnące pod kątem prostym względem poprzedniej, z prawa na lewo.

• Strzałkowe (sagittal axes, axes sagittales) biegną prostopadle do obu po-przednich, od przodu ku tyłowi.

Płaszczyzny:• Czołowe (coronal planes, plana frontalia) wyznaczane przez osie: poprzeczną

i pionową (biegną niemal równolegle do czoła; inaczej: wyznaczane także przez szew wieńcowy).

• Strzałkowe (sagittal planes, plana sagittalia) określone przez osie strzałkowe i pionowe (biegną pionowo od przodu ku tyłowi); płaszczyzna biegnąca przez oś główną nosi miano płaszczyzny pośrodkowej (median plane, planum me-dianum); dzieli ona ciało na dwie połowy.

• Poprzeczne (poziome) (transverse or horizontal planes, plana transversa-lia seu horizontalia) wyznaczane przez osie poprzeczne i strzałkowe, biegną poziomo.

OKOLICE CIAŁA(regions of body, regiones corporis)

Wśród okolic ciała ludzkiego wyróżniamy:• Okolice głowy i okolice twarzowe (regions of head and facial regions, regio-

nes capitis et regiones faciales).• Okolice szyi (regions of neck, regiones cervicis).• Okolice klatki piersiowej (thoracic regions, regiones pectoris).• Okolice brzucha (abdominal regions, regiones abdominis).• Okolice grzbietu (regions of back, regiones dorsi).• Okolicę kroczową (perineal regions, regio perinealis).• Okolice kończyny górnej (regions of upper limb, regiones membri superioris).• Okolice kończyny dolnej (regions of lower limb, regiones membri inferioris).



15

MIANA OZNACZAJĄCE POŁOŻENIE I KIERUNEK OKREŚLONYCH NARZĄDÓW ORAZ TWORÓW

W celu opisania położenia narządów lub ich części używamy specjalnych mian określonych przez ich stosunek do wymienionych osi i płaszczyzn.

W odniesieniu do płaszczyzn czołowych wyróżniamy kierunki: przedni (anterior) i tylny (posterior) – np. mostek posiada zarówno powierzchnię przednią, jak i tylną. W przypadku tułowia pojęcie przedni można zastąpić pojęciem brzuszny (ventral, ventralis), a tylny – pojęciem grzbietowy (dorsal, dorsalis).

W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej wyróżniamy dwa kierunki: przyśrodkowy (medial, medialis) i boczny (lateral, lateralis); np. piszczel ma brzegi: przyśrod-kowy i boczny.

W stosunku do płaszczyzn poziomych wyróżniamy kierunki: górny (superior) i dolny (inferior) – np. kość ramienna ma końce: górny i dolny. W stosunku do tułowia można użyć pojęć: czaszkowy (cranial, cranialis) i ogonowy (caudal, caudalis). W przypadku kończyn używa się także pojęć bliższy (proximal, proximalis) i dalszy (distal, distalis) dla oznaczenia części kończyny znajdującej się bliżej lub dalej od jej przyczepu do tułowia.

Narząd położony bliżej powierzchni określamy jako położony powierzchownie lub zewnętrznie (superficial or external, superficialis seu externus); położony dalej od powierzchni określamy jako położony głęboko lub wewnętrznie (deep or internal, profundus seu internus). Struktura leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej jest określana jako położona pośrodkowo (median, medianus).

W przypadku kończyn końce zwrócone w kierunku przyczepu określamy jako bliż-sze (proximal, proximalis), a końce przeciwległe oznaczamy jako dalsze (distal, distalis). Brzegi przedramienia, ręki oraz podudzia i stopy określamy jako brzegi przyśrodkowe i boczne; ich odpowiednikami w przypadku przedramienia i ręki są: brzeg promieniowy (radial margin, margo radialis) i brzeg łokciowy (ulnar margin, margo ulnaris); w przypadku podudzia i stopy są to odpowiednio: brzeg piszczelowy (tibial margin, margo tibialis) i brzeg strzałkowy (fibular mar-gin, margo fibularis). Struktury położone pomiędzy dwiema innymi określamy jako położone pośrednio (intermediate, intermedius), np. między pęczkiem smukłym i klinowatym rdzenia kręgowego znajduje się rowek pośredni tylny.

Zarówno na dłoni, jak i na stopie wyróżniamy kierunek grzbietowy (dorsal, dor-salis). Przeciwległy kierunek na dłoni to kierunek dłoniowy (palmar, palmaris), a na stopie podeszwowy (plantar, plantaris).



ANATOMIA OGÓLNA

Documents

Transcript of ANATOMIA OGÓLNA