Analiza Situacije i Procjena Usluga Mentalnog Zdravlja u Zajednici u BiH

5/24/2018 Analiza Situacije i Procjena Usluga Mentalnog Zdravlja u Zajednici u BiH

1/84

IZVJETAJ

ANALIZA SITUACIJE I PROCJENA USLUGA

MENTALNOG ZDRAVLJA U ZAJEDNICI

U BOSNI I HERCEGOVINI


2/84


3/84

FEDERALNO MINISTARSTVO ZDRAVSTVAMINISTARSTVO ZDRAVLJA I SOCIJALNE ZATITE REPUBLIKE SRPSKE

ANALIZA SITUACIJE I PROCJENA USLUGA

MENTALNOG ZDRAVLJA U ZAJEDNICI

U BOSNI I HERCEGOVINI

IZVJETAJ

SARAJEVO, 2009.


4/84

BOSNA I HERCEGOVINA

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

FEDERALNO MINISTARSTVO ZDRAVSTVA

Mental Health Project

for south-eastern Europe

Swiss Agency for Developmentand Cooperation SDC

Izdavai:

Implementator istraivakog projekta:

Finansijski administrator istraivakog projekta:

Finansijer istraivakog projekta:

tampanje ovog izvjetaja omoguila je vicarska agencija za razvoj i saradnju.


5/84

Istraivaki tim (abecednim redom):Avdibegovi EsminaBasara Mehi NermanaBurgi Radmanovi MarijaKapetanovi TaidaLaki BiljanaPopovi Tatjana

Stanojevi Onrust Slaana

Istraivai intervjueri(abecednim redom):ilimkovi AmnaDoganovi BojanGaji MilenaHrelja BerminkaKazazi AlemaKouljevi IgorKrpan ZdenkaMandi DraganaMilovanovi NatalijaPuvaa IrinaRomi Marko

Salihovi Nermanaurlan JelenaVejzagi HalidaVujinovi Gorica

Projektni tim (abecednim redom):Bukva AzraBlagovanin Simi JokaKapetanovi TaidaLaki BiljanaPopovi TatjanaPurati Rami Vesna

Upravni odbor (abecednim redom):erkez Goran, Federalno ministarstvo zdravstvaLatinovi Milan, Ministarstvo zdravstva i socijalne zatite Republike SrpskeZari Maja, vicarska agencija za razvoj i saradnju

Izvjetaj pripremile (abecednim redom):Kapetanovi TaidaLaki BiljanaPopovi Tatjana

Lektor:Ferida Durakovi

Korektor:Rusmira amo

Grafiki dizajn i priprema:Promotim d.o.o.

tampa:Rabic d.o.o.

Tira:500 primjeraka

Prvo izdanje:Sarajevo, 2009.


6/84

SKRAENICE

AKAZ Agencija za akreditaciju i kvalitet u zdravstvu FBiH

AZA Agencija za akreditaciju i unapreenje kvaliteta zdravstvene zatite RS

BiH Bosna i Hercegovina

CMZ Centar za mentalno zdravlje

CSR Centar za socijalni rad

CSQ Upitnik o zadovoljstvu korisnika

DB Distrikt Brko

DZ Dom zdravlja

EU Evropska unija

FBiH Federacija Bosne i Hercegovine

FZO Fond zdravstvenog osiguranja (i reosiguranja)

HIV Virus humane imunodeficijencijeHNI HealthNet International

KC Kliniki centar

NVO Nevladina organizacija

MKB-10 Meunarodna klasifikacija bolesti

RS Republika Srpska

PAS Psihoaktivne supstance

PTSP Posttraumatski stresni poremeaj

SDC vicarska agencija za razvoj i saradnju

SPSS Statistiki softver za drutvene nauke

SZO Svjetska zdravstvena organizacijaSWEBiH vedski projekat psihosocijalne rehabilitacije za Bosnu i Hercegovinu


7/84

SADRAJ

Saetak 7

1. Uvod 11

Sistem usluga mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini 11

Procjene stanja usluga mentalnog zdravlja u zajednici u periodu 2000-2009. 11

2. Metodologija istraivanja 13

Ciljevi istraivanja 13

Postupak/Prikupljanja podataka 13

Instrumetarij 13

Uzorak 16

Vremenski okvir 16

Partneri i nosioci istraivanja 16

3. Rezultati istraivanja 21Postojea Mrea CMZ i organizacioni aspekti 21

Ljudski resursi 25

Korisnici i usluge koje pruaju CMZ 28

Usluge koje CMZ pruaju 32

Saradnja CMZ s drugim slubama 34

Finansiranje CMZ 39

Politika mentalnog zdravlja i legislativa 40

Prednosti i nedostaci CMZ: samoprocjena timova CMZ 42

4. Zakljuci 45

5. Preporuke 496. Reference 51

7. Prilog 53

PRILOG 1: Podaci dobiveni Opim/Optim uptnikom za CMZ 53

PRILOG 2: Analiza aspekta zadovoljstva zaposlenih u CMZ: Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih 60

PRILOG 3: Podaci dobiveni Intervjuima s korisnicima i Upitnikom o zadovoljstvu korisnika 75

PRILOG 4: Finansiranje CMZ: Podaci dobiveni Opim/Optim upitnikom 80


8/84


9/84

SAETAKU januaru 2008. godine, na inicijativu Projekta mentalnogzdravlja za Jugoistonu Evropu, Federalno ministarstvozdravstva, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RSi vicarska agencija za razvoj i saradnju napravili susporazum o provoenju istraivakog projekta Analizasituacije i procjena potreba centara za mentalno zdravlje uBosni i Hercegovini.Prema sporazumu, nosioci istraivanjasu Federalno ministarstvo zdravstva i Ministarstvozdravlja i socijalne zatite RS, implementator istraivanjaje Projekat mentalnog zdravlja za Jugoistonu Evropu,finansijsko administriranje je dodijeljeno Fondaciji Fami,a finansijer projekta je vicarska agencija za razvoj isaradnju.

Opti cilj istraivanja je procjena i pregled dosadanjihpostignua u oblasti reforme mentalnog zdravlja u BiH

u periodu 2000-2008. Analiza i procjena konteksta radaCMZ ukljuila je sljedee aspekte: organizacioni, aspektprocesa njege, korisniki, te aspekt efikasnosti i uticaja nazajednicu.

Metodologija je bazirana na iskustvima prethodna dvaistraivanja provedena 2000. i 2002. godine kako bi sedobiveni rezultati mogli komparirati. Metoda izbora jetrijangulaciono istraivanje kombinacija kvalitativnih ikvantitativnih tehnika istraivanja. Takoer, istraivanje jebilo procesnog i participativnog tipa, to podrazumijevaaktivno uee i profesionalaca mentalnog zdravlja

i korisnika usluga u cijelom procesu istraivanja poevi od planiranja metodologije, preko prikupljanjapodataka, do izrade preporuka i smjernica za buduirad CMZ. Istraivanje je provedeno u nekoliko faza. Zapotrebe ovog istraivanja Istraivaki i Projektni timdizajnirali su instrumentarij za prikupljanje podataka. Sciljem prikupljanja kvantitativnih podataka koriteni susljedei instrumenti: Opi/opti upitnik za CMZ, Upitniko zadovoljstvu korisnika/Client Satisfaction QuestionnaireCSQ-8, Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih. Kvalitativnipodaci prikupljeni su putem strukturisanih intervjua.

Uzorak istraivanja su sainjavale tri ciljne grupeispitanika: grupa profesionalaca CMZ i profesionalaca nakoje se CMZ oslanja (porodina medicina, psihijatrijskebolnice/klinike ili odjeljenja opih/optih bolnica, centriza socijalni rad, NVO itd.), grupa donosilaca odluka igrupa korisnika.

Ukupno je obavljeno 210 intervjua, od ega 21 grupniintervju (fokus grupe) s 130 uesnika i 189 individualnihintervjua. Ukupno je 319 ispitanika uestvovalo ugrupnim ili individualnim intervjuima, od ega 110korisnika i 209 profesionalaca.

S korisnicima usluga obavljeno je 110 individualnihintervjua. Od ukupno 209 profesionalaca iz oblastimentalnog zdravlja i slubi s kojima CMZ sarauju, 79ispitanika je uestvovalo u individualnim intervjuima, a130 u grupnim.

Na osnovu podataka o broju CMZ u BiH koje su dostaviliFederalno ministarstvo zdravstva, Ministarstvo zdravljai socijalne zatite RS i Odjel za zdravstvo Vlade DistriktaBrko, odreen je okvir uzorka svi postojei CMZ u BiH.Prema dostavljenim podacima, u BiH su uspostavljena53 CMZ, od tog broja 38 u FBiH, 16 u RS i 1 u DistriktuBrko. U RS je krajem oktobra 2008. godine otvoren CMZu Bijeljini, koji nije obuhvaen ovim istraivanjem.

Upitnik za CMZ dostavljen je svim CMZ u periodu maj--juni 2008. Na osnovu Opeg/opteg upitnika za CMZkonstatovano je da u BiH postoji 50 CMZ (31 u FBiH, 18u RS, 1 u DB).

Istraivanje, ukljuujui kreiranje metodologije,konstruisanje instrumentarija, proces prikupljanjapodataka, analizu i izvjetavanje, provedeno je u perioduod februara 2008. do aprila 2009. godine.

Rezultati dobiveni ovim istraivanjem ukazuju na sljedeestanje usluga mentalnog zdravlja u zajednici u BiH:

Mrea usluga mentalnog zdravlja u zajednici. Uperiodu provoenja istraivanja, u Bosni i Hercegovinipostoji mrea od 50 CMZ: 31 u FBiH, 18 u RS i 1 u DistriktuBrko. Podruja koje CMZ pokrivaju kreu se u rasponuod 13.000 do 256.200 stanovnika. Prosjena vrijednostpodruja koje CMZ pokrivaju je 66.600 stanovnika. Uzajednicama u kojima postoje CMZ nema dovoljnodrugih podravajuih slubi koje pruaju alternativneusluge iz oblasti mentalnog zdravlja, kao to su korisnike

organizacije, dnevni centri, zatieno stanovanje, SOStelefoni i drugo (npr. u 16% zajednica postoje zatienekue/stanovi, a u 10% dnevni centri koji nisu u sastavuCMZ).

Politika mentalnog zdravlja u zajednici. DokumentPolitike mentalnog zdravlja za FBiH i RS je izraen. URS dokument Politike mentalnog zdravlja je usvojen,dok je u FBiH u fazi usvajanja. Takoer, u RS je uraendokument Strategija mentalnog zdravlja, koji je u faziusvajanja. Procenat od 54% timova CMZ nije upoznats dokumentom Politike mentalnog zdravlja, 68% nemakopiju dokumenta u svom CMZ, a 54% smatra da nemanikakvog uticaja na kreiranje politike mentalnog zdravljau svojim zajednicama.

Legislativa. Miljenja ispitanika o postojeoj legislativisu podijeljena i kreu se u rasponu od procjene da jedobra i u skladu s evropskim standardima, do procjeneda je neodgovarajua. Ispitanici su saglasni da postojealegislativa treba biti bolje povezana s praksom, te dalegislativom treba rijeiti status CMZ, koji je okarakterisankao nejasno definisan i nerazjanjen.

Finansiranje CMZ. Postojei sistem finansiranja CMZ

nije u skladu s uslugama koje bi CMZ trebalo da pruajuna osnovu dokumenata Politike mentalnog zdravlja. Uperiodu od tri godine (2006-2008) godinji budet CMZse kretao u rasponu od minimalnih 13.000,00 KM domaksimalnih 350.000,00 KM. U RS finansiranje CMZ zavisi

7


10/84

od broja stanovnika pripadajueg podruja. U 2008. godiniprosjean budet CMZ je iznosio 98.200,00 KM. Istaknutoje da postojei budeti uglavnom pokrivaju samo plateuposlenih, a sredstva za ostale aktivnosti nedostaju; listausluga koje fondovi zdravstvenog osiguranja pokrivajuzastarjela je i limitira pruanje usluga orijentiranih nazajednicu. Menadment CMZ smatra da nema kontrolunad godinjim budetom, samo 6% CMZ smatra da imauticaj na planiranje i budetiranje. Mali broj CMZ namiedodatna sredstva za svoje aktivnosti.

Ljudski resursi. U 50 CMZ zaposlena su 304 profesionalcaiz oblasti mentalnog zdravlja. Najvei broj CMZ (76%)ima jedan tim, s prosjenim brojem lanova tima 6,08.Prosjean tim CMZ sastoji se od sljedeih profesionalaca:2,15 medicinskih sestara, 1,29 psihijatara, 1,44 psihologa,0,97 socijalnih radnika, 0,90 viih medicinskih sestara,0,57 okupacionih terapeuta. Profil strunjaka kojinedostaje u timovima CMZ rangiran je ovako: 48%

okupacioni terapeut, 38% socijalni radnik, 20% psiholog,18% defektolog 16% psihijatar, 14% medicinska sestra.Prema procjeni i timova i korisnika, profesionalci kojinajvie vremena provode s korisnicima su medicinskesestre. Samoprocjena srednjeg medicinskog kadra jeda su nedovoljno educirani: 46% medicinskih sestaraprimjeuje da nemaju dovoljno treninga za rad u centru zamentalno zdravlje. Profesionalci su najmanje zadovoljnimogunostima za edukaciju (samo 15,8% je zadovoljno).lanovi timova CMZ smatraju da rad sestrinskog kadranije prepoznat od strane drugih zdravstvenih radnika, teda postoje predrasude uzrokovane nejasno definisanim

opisom posla medicinske sestre u timu CMZ. Veinatimova nije kompletirana, a struktura lanova tima dostavarira. Timovi smatraju da im je potrebno kadrovskopojaanje. Kontinuirana edukacija ne postoji, a nisurazvijeni ni planovi i programi za kontinuiranu edukacijuprofesionalaca u mentalnom zdravlju u zajednici. Treninzisu organizovani ad hoc i najee od strane nevladinihorganizacija i farmaceutskih kompanija. Organizovanaprevencija profesionalnog sagorijevanja se ne provodi,niti profesionalci imaju beneficije koje proizlaze izposebnih uslova rada, s obzirom da nije provedenaprocjena uslova za rad u CMZ.

Organizacija CMZ. Utvreno je da 48% CMZprocjenjuje da ima adekvatan prostor za rad, a 36%adekvatnu opremu za rad. CMZ nemaju definisaneprocedure i standarde. Samo nekoliko CMZ razviloje interne procedure, samoinicijativno ili kao rezultatprojekata koje finansiraju meunarodne organizacije.Svi postojei standardi i procedure odnose se na opteprocedure doma zdravlja, s obzirom da CMZ djeluju kaokonsultativno-specijalistika sluba u okviru DZ. Sistemizvjetavanja CMZ odnosi se na izvjetaje s parametrimakoje je dom zdravlja obavezan dostavljati fondovimazdravstvenog osiguranja, resornim ministarstvima,

osnivaima ustanove. Veina CMZ ne pravi godinjeplanove. Utvreno je da 56% CMZ ne evaluira svoj rad,i da 92% CMZ koristi sistem papir--olovka u registracijikorisnika. Samo 16% koristi softver za registracijukorisnika. Informacioni sistem MedicPro, koji je razvijen

za svrhu monitoringa i evaluacije CMZ 1999. godine, nijeu upotrebi. Agencije za akreditaciju i kvalitet u zdravstvuu FBiH i RS AKAZ i AZA, razvile su procedure i smjerniceza akreditaciju; meutim, proces akreditacije CMZ jonije poeo. Sistem supervizije u CMZ nije uspostavljen.Samo 2 CMZ imaju superviziju. Profesionalci istiu da supod velikim optereenjem i rizikom od profesionalnogsagorijevanja; njih 68,4% smatra da veoma esto radepod stresom.

Usluge.Svi CMZ pruaju usluge odraslim osobama, 92%starim, 90% adolescentima, a 70% djeci. Timovi CMZprocjenjuju da imaju najmanje kapaciteta za rad s djecom.Podaci dobiveni Upitnikom ukazuju da je u periodu 2006--2007. godina primjetan porast broja hospitaliziranihkorisnika, prisilnih hospitalizacija, korisnika koji supoinili krivino djelo i kojima je odreena sudskamjera obaveznog bolnikog lijeenja, korisnika kojimaje izreena mjera obaveznog psihosocijalnog tretmana

u skladu sa Zakonom o zatiti porodice od nasilja, kao ikorisnika koji su poinili samoubistvo. Ovaj podatak semoe povezati s nekoliko opservacija: da je u CMZ dolodo porasta broja korisnika koji pate od tekih duevnihporemeaja, te da je poboljan sistem praenja. Nasuprotovome, podaci dobiveni strukturisanim intervjuimaukazuju da su timovi CMZ primijetili smanjenje brojahospitalizacija u svojim zajednicama. S obzirom naovakve podatke i mogunost razliitog tumaenja,potrebno je dodatno ispitati ovu pojavu. Usluge koje CMZpruaju svojim korisnicima su: 100% usluge dijagnostikei odreivanje medikamentoznog tretmana; 70% davanje

depo oblika antipsihotika; 64% kune posjete; 62%individualna psihoterapija; 60% grupna psihoterapija;40% terapijske intervencije s porodicom; 40%okupaciona terapija; 38% krizne intervencije. Prosjenovrijeme pruanja usluga nije standardizovano; npr. samo20% CMZ navodi adekvatno vrijeme (45-60 minuta) zaindividualnu terapiju. Kvalitativni podaci ukazuju dasu profesionalci takoer nezadovoljni vremenom kojemogu posvetiti korisnicima zbog optereenosti brojemkorisnika i nepotpunosti timova. Utvreno je da seobezbjeuje 100% izdavanje ljekarskih uvjerenja, 90%sistematski pregledi, 64% neuroloke usluge. 46% CMZima sainjene programe za usluge iz oblasti mentalnogzdravlja, a 70% CMZ provodi edukaciju iz mentalnogzdravlja u lokalnoj zajednici, najee u kolama (46%),a najrjee u preduzeima (6%). Princip koordinisanenjege u svom radu primjenjuje 42% CMZ, odnosno praviindividualne planove njege. U izradu plana njege 44%CMZ ukljuuje korisnike. Prema podacima dobivenimod korisnika, njih 30% istie da su bili ukljueni u svojoporavak i da su im data potrebna objanjenja iako nisudobili pisani plan oporavka.

Korisnici. S obzirom da CMZ nisu dostavili potpunepodatke o broju i strukturi korisnika prema razliitim

kategorijama, nemogue je izvesti zakljuke. U prosjeku,za svaku traenu varijablu nedostaje 1/3 podataka. Moese zakljuiti da se postojei sistem registracije korisnikane moe koristiti za svrhe istraivanja i planiranjausluga. Korisnici su visoko ocijenili rad CMZ. Posebno

8


11/84

su zadovoljni pomou i podrkom lanova tima CMZ uprepoznavanju ranih znakova krize i razumijevanju samebolesti, grupnom terapijom i mogunou kontakta sdrugim korisnicima, rjeim hospitalizacijama i osjetnimpoboljanjem. Kao prednosti rada CMZ navode: 59%podrku svih lanova tima (topao i ljudski odnos), 11%druenje u CMZ s drugim korisnicima, 11% grupneaktivnosti koje im se nude u CMZ, 2% nenoenje bijelihmantila lanova tima CMZ. U radu CMZ korisnici istiu daim se najmanje dopada nedovoljno prostora i mali brojaktivnosti koje im se u CMZ nude, manjak diskrecije zbogsistematskih pregleda, duina ekanja i guve u ekaonici,nedostatak udruenja korisnika i slinih organizacija.Korisnici usluga mentalnog zdravlja nisu osloboeniparticipacije u trokovima lijeenja. Prema procjenikorisnika i profesionalaca, esencijalna lista lijekova nijezadovoljavajua psihofarmaci novih generacija s malimnuspojavama nisu na esencijalnoj listi, a besplatni sulijekovi koji imaju dosta nuspojava.

Saradnja s drugim slubama. Saradnja sa drugimzdravstvenim slubama okarakterisana je kaoneujednaena i nezadovoljavajua. Nezadovoljavajuasaradnja sa zdravstvenim ustanovama, prije svegapsihijatrijskim bolnicama/slubama, tie se nepostojanjaobavezujuih protokola vezanih za sistem upuivanjakorisnika u CMZ nakon bolnikog tretmana, te nanepostojanje zajednikih projekata na polju prevencije.U odnosu na saradnju s drugim zdravstvenim slubama,CMZ najvie kontakata imaju s timovima porodinemedicine. Komunikacija i saradnja sa socijalnim sektorom

(prvenstveno CSR) zavisi od sluaja do sluaja i opisanaje kao sporadina i nedostatna. Komunikacija se odvijauglavnom telefonski, koriste se lini kontakti i poznanstvauposlenih u CMZ i CSR, a o saradnji u najveem brojusluajeva nema pisanog traga. Usljed toga esto se deavadifuzija odgovornosti i prebacivanje odgovornosti s jednena drugu slubu, to se direktno odraava na zajednikekorisnike. Saradnja s nevladinim sektorom uglavnom seodnosi na zajednike projekte CMZ i NVO koje finansirajumeunarodni donatori. NVO, takoer, nemaju pisaneprotokole o saradnji s CMZ. U zajednicama u kojimapostoje CMZ postoji mali broj korisnikih organizacija,18 CMZ ostvaruje saradnju s korisnikim organizacijama.Od 110 intervjuisanih korisnika njih 15 je ukljueno u radkorisnikih organizacija. U najveem broju sluajeva CMZnemaju formalizovan nain saradnje sa zdravstvenim,socijalnim i drugim slubama izvan domova zdravlja,koji jasno definie nain upuivanja korisnika. Najveibroj korisnika uputi porodini ljekar (40%), zatimsamoinicijativno i porodica i prijatelji (20%), a najmanjedrugo zdravstveno osoblje i kole (10%).Analizom dobivenih rezultata i prijedloga profesionalacai korisnika usluga mentalnog zdravlja formulisane susljedee preporuke usmjerene na: politiku i legislativu

iz oblasti mentalnog zdravlja menadment promjenai praksa mentalnog zdravlja u zajednici bazirana nadokazima; finansiranje CMZ redizajniranje mehanizmafinansiranja, ljudske resurse razvoj stratekog planarazvoja ljudskih resursa; sistem i organizaciju usluga

razvoj smjernica i standarda za CMZ, unapreenjemeusektorske i unutarsektorske saradnje, razvojantistigma programa i podrka razvoju alternativnihusluga iz oblasti mentalnog zdravlja u zajednici.

9


12/84


13/84

11

UVOD

Sistem usluga mentalnog zdravljau Bosni i Hercegovini

Reforma zatite mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovinizapoela je 1996. godine, stavljanjem fokusa na briguu zajednici. Takav nain organizacije slubi mentalnogzdravlja razlikuje se od tradicionalnog pristupa kojije dominirao u regionu Jugoistone Evrope, a kojije naglaavao patocentrini model i uglavnom biobaziran na hospitalnom tretmanu ljudi sa mentalnimporemeajima.

U rekonstrukciji zdravstvenog sektora u BiH velikavanost je data reformskim procesima na nivou primarnezdravstvene zatite, iju osnovu uz uvoenje sistema

porodine medicine ini i reforma zatite mentalnogzdravlja kao neodvojivog dijela opteg zdravlja.

U posljednjih deset godina doneseno je u BiH niz stratekihdokumenata koji su usklaeni s evropskim dokumentimai ciljevima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO); njimaje definisana reorganizacija slubi za zatitu mentalnogzdravlja na svim nivoima zdravstvene zatite.

Rezultat toga je da psihijatrijska sluba nije viejedina organizaciona struktura koja brine o osobamakoje pate od mentalnih poremeaja i poremeaja

ponaanja. Sutinska promjena konteksta pruanjausluga u mentalnom zdravlju podrazumijeva ogranienokoritenja psihijatrijskih bolnikih kreveta, otvaranjemree centara za mentalno zdravlje (CMZ), razvoj drugihservisa u zajednici, multidisciplinarni pristup i timski rad,kao i meusektorsku saradnju.

Cilj ovih procesa je da se izgrade efektivne, djelotvornei kvalitetne slube za zatitu mentalnog zdravlja, kojeslijede potrebe korisnika i dostupne su to veem brojuljudi, u kontekstu kompaktnog i integrisanog sistemapruanja usluga. Sistem pruanja usluga iz oblastimentalnog zdravlja mora se zasnivati na praksi baziranojna dokazima (evidence-based) i mora biti efikasan iprihvatljiv.

Usluge iz oblasti mentalnog zdravlja u Bosni iHercegovini pruaju se kroz mreu od 50 centara zamentalno zdravlje (CMZ), i to 31 u Federaciji BiH, 18 uRepublici Srpskoj i jedan u Distriktu Brko. Svaki centarmentalnog zdravlja u FBiH ima na raspolaganju 10psihijatrijskih kreveta koji su namijenjeni za akutnuhospitalizaciju i nalaze se na psihijatrijskim odjelimaoptih bolnica u regijama kojima pripadaju. Usluge izoblasti mentalnog zdravlja na sekundarnom i tercijarnom

nivou pruaju se u univerzitetskim bolnicama u Sarajevu,Tuzli i Mostaru, i psihijatrijskim odjelima u optimbolnicama u drugim veim gradovima u Federaciji. URepublici Srpskoj na sekundarnom i tercijarnom nivouusluge iz oblasti mentalnog zdravlja pruaju se u dvije

univerzitetske bolnice: Klinika za psihijatriju KC u BanjojLuci i Psihijatrijska klinika Sokolac (sadri i forenzikupsihijatriju), te u Zavodu za lijeenje, rehabilitaciju isocijalnu zatitu hroninih duevnih bolesnika Jakei etiri psihijatrijska odjeljenja pri optim bolnicama uPrijedoru, Gradiki, Doboju i Trebinju.

U sklopu sistema pruanja usluga mentalnog zdravljau zajednici u BiH otvorene su tri zatiene kue, dvijekooperative, a formirano je i nekoliko udruenja korisnikausluga. U posljednjih godinu dana centri za socijalni radu lokalnim zajednicama poeli su da otvaraju dnevnecentre za osobe sa problemima mentalnog zdravlja, tednevne centre za starije osobe, to upotpunjuje sistemslubi i poveava usluge u mentalnom zdravlju.

U centrima za mentalno zdravlje radi jedan ili viemultidisciplinarnih timova, zavisno od veliine podrujakoje pokrivaju, odnosno pripadajue populacije, i od

raspoloivih kadrovskih resursa. U strukturi timovanalaze se neuropsihijatri/psihijatri, psiholozi, socijalniradnici, medicinski tehniari, defektolozi i logopedi, teokupacioni terapeuti.

U veini mjesta u BiH gdje funkcioniu centri uoeni supozitivni pomaci postignuti u rehabilitaciji i lijeenju,smanjenju broja pacijenata i duini hospitalizacije,uspostavljanju interdisciplinarne saradnje unutarzdravstvenog sistema, s jedne strane sa timovima opte/porodine medicine, a s druge sa bolnikim slubama.Takoer je uspostavljena meusektorska saradnja na

lokalnom nivou sa centrima za socijalni rad, kolama,nevladinim udruenjima, lokalnim vlastima i dr.

Procjene stanja usluga mentalnog zdravljau zajednici u periodu 2000-2009.

U toku 2000. i 2002. napravljene su procjene stanja uslugamentalnog zdravlja u zajednici. Prva studija raena jeza Federaciju BiH, a druga studija se odnosila na cijeluBosnu i Hercegovinu. Rezultati obje studije su publiciranii predstavljeni svim interesnim grupama (Federalnoministarstvo zdravstva, Ministarstvo zdravlja i socijalnezatite RS, predstavnici kantonalnih ministarstavazdravstva, direktori domova zdravlja, predstavnicizavoda za javno zdravlje, direktori klinikih centara, kaoi profesionalci iz centara za mentalno zdravlje). Studijesu vodili oba resorna ministarstva i meunarodneorganizacije HealthNet International i SWEBiH, koji sufinansirali ove studije i sainili izvjetaje.

Prijedlozi i preporuke za unapreenje rada CMZproistekle iz prethodnih istraivanja odnosili su se nasljedee aspekte: menadment centara, koordinaciju iumreavanje aktivnosti CMZ, poboljanje aktivnosti i

usluga CMZ, edukaciju.

Menadment centara:preporueno je administrativnoi finansijsko odvajanje CMZ od domova zdravlja,pokretanje specijalizacije za zanimanje psihijatrijska


14/84

12

medicinska sestra, upotpunjavanje multidisciplinarnihtimova CMZ, uspostavljanje sistema profesionalnepodrke i supervizije, rjeavanje statusa i zakonskeregulative CMZ, oslobaanje participacije u trokovimalijeenja.

Koordinacija i umreavanje aktivnosti CMZ:preporuena je vea povezanost s ostalim institucijamazdravstva i bolje poznavanje rada CMZ, vea povezanosts ostalim sektorima, posebno sektorima socijalne zatite,obrazovanja i nevladinim sektorom, razmjena iskustavai informacija s ostalim institucijama nadlenim zaprovoenje reforme usluga mentalnog zdravlja.

Poboljanje aktivnosti i usluga CMZ: preporuena jenabavka nove i dopuna postojee opreme za rad (npr.sredstva za provoenje aktivnosti, psihodijagnostikiinstrumenti itd.), adekvatan prostor za rad, pokretanje/osnaivanje grupnih aktivnosti i programa dnevnih

aktivnosti (npr. pokretanje grupa samopomoi),pokretanje/usavravanje okupacione/radne terapije,rad na promjeni javnog mnijenja, rad na promotivnimaktivnostima, rad na terenu i rad mobilne slube.

Edukacija: preporueno je uvoenje programakontinuirane edukacije i programa za pojedine strukekao i za cijele timove.

I pored znaajnog napretka, postojee usluge iz oblastimentalnog zdravlja u BiH jo uvijek nisu u stanju dazadovolje multiple/narasle potrebe stanovnitva. Veliki

problem predstavlja i drutvena stigma, segregacija iizolovanost osoba sa problemima mentalnog zdravlja,kao osnovne barijere prema lijeenju i reintegraciji ljudisa mentalnim problemima u BiH.

Sve ovo namee konstantnu potrebu za jaanjem ireorganizacijom postojeeg sistema, uz aktivno ueekorisnika usluga. Potrebno je senzibilizirati javnost ovanosti mentalnog zdravlja, unaprijediti lijeenje irehabilitaciju, promociju i prevenciju.

S ciljem daljeg unapreenja organizacije sistema uslugamentalnog zdravlja u BiH, predloena je trea po reduprocjena potreba i pregled dosadanjih rezultata uoblasti reforme mentalnog zdravlja u BiH.

U januaru 2008. godine, na inicijativu Projekta mentalnogzdravlja za Jugoistonu Evropu, Federalno ministarstvozdravstva, Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite RSi vicarska agencija za razvoj i saradnju napravili susporazum o provoenju istraivakog projekta Analizasituacije i procjena potreba centara za mentalno zdravlje uBosni i Hercegovini.Prema sporazumu, nosioci istraivanjasu Federalno ministarstvo zdravstva i Ministarstvozdravlja i socijalne zatite RS, implementator istraivanja

je Projekat mentalnog zdravlja za Jugoistonu Evropu,finansijsko administriranje je dodijeljeno Fondaciji Fami,a finansijer projekta je vicarska agencija za razvoj isaradnju.


15/84

METODOLOGIJA ISTRAIVANJA

Ciljevi istraivanja

Opti cilj

To su procjena i pregled dosadanjih postignua u oblastireforme mentalnog zdravlja u BiH u periodu 2000-2008. Rezultati e biti uporeeni s rezultatima studijaraenih 2000. i 2002. godine.1Istraivaki projekat trebada identifikuje modele dobre prakse, istrai potrebekorisnika usluga i obezbijedi informacije kreatorimapolitike za bolje planiranje usluga u mentalnom zdravlju.

Specifini ciljevi

Analiza i procjena konteksta rada CMZ ukljuuje sljedee

aspekte: organizacioni, aspekt procesa njege, korisniki,te aspekt efikasnosti i uticaja na zajednicu.

1. Analiza organizacionog aspekta CMZ podrazumijeva

procjenu:

razvoja klinikih principa: klinikih vodilja, standardai politika,

razvoja menadmenta i administrativnih principa,modela finansiranja,

ljudskih resursa: broj osoblja, struktura, programiedukacije osoblja,

broja i vrste programa rada (usluge koje se nude

korisnicima), analize statusa CMZ u okviru zdravstvene zatiteu odnosu na primarni, sekundarni i tercijarni nivozdravstvene zatite.

2. Analiza aspekta procesa njege podrazumijeva:

analizu upuivanja, listu ekanja, plan tretmana, analizu usluga koje tim CMZ nudi korisnicima, analizu podravajuih usluga u zajednici: dnevni

centri, klubovi, udruenja korisnika, zastupnitvo.

3. Aspekt procjene od strane korisnika:

zadovoljstvo uslugama CMZ, procjena potreba korisnika, ukljuenost korisnika u kreiranje politike CMZ.

4. Analiza aspekta efikasnosti:

broj upuenih korisnika na bolniki tretman u odnosuna psihike poremeaje,

broj korisnika s tekim duevnim oboljenjima koji suukljueni u program CMZ,

uestalost kontakata tima s korisnicima pojedinano, postojanje monitoringa efikasnosti njege, dokumentovanje.

5. Analiza aspekta uticaja u zajednici: identifikovanje strategija koje omoguavaju razvoj

podravajue mree usluga za svakog pojedinog korisnika,

analiza saradnje CMZ s drugim sektorima (s drugimslubama u zajednici, posebno s NVO nevladinimorganizacijama).

Postupak/Prikupljanje podataka

Predloena metodologija bazirana je na iskustvimaprethodna dva istraivanja provedena 2000. i 2002.godine kako bi se dobiveni rezultati mogli komparirati.

Metoda izbora je trijangulaciono istraivanje kombinacija kvalitativnih i kvantitativnih tehnikaistraivanja.

Takoer, istraivanje je procesnog i participativnogtipa, to podrazumijeva aktivno uee i profesionalacamentalnog zdravlja i korisnika usluga u cijelom procesuistraivanja poevi od planiranja metodologije, preko

prikupljanja podataka, do izrade preporuka i smjernicaza budui rad CMZ. Uee u istraivanju je osiguranoi tako to su u samom procesu provoenja evaluacijeorganizovane evaluacijske radionice i fokus grupe nakojima su predstavnici svih ukljuenih aktera imali prilikuevaluirati sam proces istraivanja i dati svoje komentarena preliminarne rezultate i preporuke istraivanja.

Istraivanje je provedeno u nekoliko faza. U Tabeli 1. datje pregled faza istraivanja.

Faza prikupljanja podataka sastojala se iz dva dijela:

prikupljanje kvantitativnih podataka Opim/optimupitnikom za centre za mentalno zdravlje i prikupljanjekvalitativnih podataka strukturisanim intervjuima.

Instrumetarij

Za potrebe ovog istraivanja Istraivaki i Projektni timdizajnirali su instrumentarij za prikupljanje podataka kojije podrazumijevao dvije metode:

a. kvantitativnu ib. kvalitativnu.

a. Kvantitativna metodaS ciljem prikupljanja kvantitativnih podataka koriteni susljedei instrumenti:

Opi/opti upitnik za CMZ, Upitnik o zadovoljstvu korisnika/Client Satisfac-

tion Questionnaire CSQ-8, Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih.

Opi/opti upitnik za CMZ

S ciljem prikupljanja optih podataka o CMZ, Istraivakii Projektni tim su konstruisali Opi/opti upitnik za

centre za mentalno zdravlje (u daljem tekstu Upitnik).Prilikom konstrukcije Upitnika oslonili smo se na iskustvaprethodna dva istraivanja (HNI i SWEBiH, 2000. i 2002.)

1Procjena potreba zatite mentalnog zdravlja u zajednici u FBiH(2000, HNI & SWEBIH) iAnaliza situacije i procjena potreba: usluge mentalnog zdravljau zajednici (2002, HNI). Studije su raene u saradnji s Federalnim ministarstvom zdravlja i Ministarstvom zdravlja i socijalne zatite RS.

13


16/84

Nakon to je razvijen Upitnik, odrane su dvije fokus grupeu Federaciji BiH (u Tuzli) i Republici Srpskoj u (Banjoj Luci)u svrhu prikupljanje komentara i sugestija relevantnihnosilaca usluga mentalnog zdravlja u zajednici kakobi se finalizirao Upitnik za CMZ. Fokus grupama suprisustvovali predstavnici korisnika, profesionalca iz CMZi drugih slubi koje pruaju usluge iz oblasti mentalnogzdravlja ili sarauju sa CMZ, te predstavnici socijalnihslubi, nevladinih organizacija iz FBiH i RS. Fokus grupamaje prisustvovalo 15 uesnika, i to 6 uesnika u Tuzli i 9uesnika u Banjoj Luci.

Upitnik za CMZ sastojao se od 65 pitanja iz sljedeihoblasti:

Opti podaci o CMZ (adresa, podruje pokrivanja,poetak rada itd.);

Materijalni resursi (oprema i materijal za rad, pros-tor, vozilo za kune posjete itd.);

Finansiranje (upravljanje finansijskim sredstvima,

godinji budet itd.); Ljudski resursi (broj i struktura timova, stepen

edukacije, supervizija itd.); Timski rad (uestalost i vrsta timskih sastanaka,

izrada plana njege, uee korisnika i porodica uoporavku itd.);

Korisnici i usluge (ciljna grupa, upuivanje, struk-tura korisnika, broj pruenih usluga, broj prvihpregleda, vrste usluga, programi iz oblasti mental-nog zdravlja itd.);

Saradnja s drugim sektorima (porodina medici-na, slube za hospitalni tretman, ostale institucijeu zajednici, korisnike organizacije itd.).

Prije nego je Upitnik za CMZ dostavljen svim CMZ uBiH, na inicijativu resornih ministarstava odrana sudva sastanka sa svim direktorima domova zdravlja iefovima CMZ, jedan u Sarajevu za centre iz FBiH, adrugi u Banjoj Luci za centre iz RS. Cilj tih sastanaka je

bio upoznavanje rukovodilaca domova zdravlja i CMZ s

Tabela 1.

Faze istraivanja Instrumentarij

PRIPREMA ISTRAIVANJA Formiranje istraivakog tima i upravnog odbora Definisanje metodologije:

odabir uzorka konstruisanje instrumentarija

testiranje instrumentarija

desktop istraivanje (pregled i analiza literature)

PRIKUPLJANJE PODATAKA Odabir intervjuera Priprema materijala za intervjuere Obuka intervjuera Praenje i konsultacije sa intervjuerima

Rad na terenu:ankete i intervjui

Evaluacijska radionica prezentacija preliminarnihrezultata

ANALIZE PODATAKA I IZVJETAVANJE Kreiranje baze podataka i unos kvantitativnih podataka Transkripti kvalitativnih podataka

Statistika analiza kvantitativnih podataka Kvalitativna analiza Desktop istraivanje (pregled i analiza literature) Izrada izvjetaja

PUBLIKACIJA I DISEMINACIJA REZULTATA tampanje izvjetaja Prezentacija izvjetaja

Medijska prezentacija (konferencija za tampu, gostovanjeu medijima)

PLAN ZA BUDUE AKTIVNOSTI Prijedlozi dopuna i izmjena postojee strategije mentalnogzdravlja u zajednici u skladu s preporukama istraivanja14


17/84

ciljevima i metodologijom istraivanja, te davanje uputaza popunjavanje Upitnika za CMZ.

Upitnik je popunilo 50 CMZ u BiH: 31 u FBiH, 18 u RS i 1u DB.

Upitnik o zadovoljstvu korisnika CSQ-8

Upitnik o zadovoljstvu korisnika CSQ-8 (Client SatisfactionQuestionnaire) iroko je primjenjivan upitnik oblikovanza mjerenje klijentovog zadovoljstva lijeenjem, a razvilisu ga Larsen i saradnici (1979).

CSQ-8 je jednodimenzionalni osmodijelni upitnik kojise temelji na podacima strunjaka iz oblasti mentalnogzdravlja o broju stavki koje mogu biti povezane sazadovoljstvom klijenata. CSQ-8 otkriva klijentovomiljenje o vrijednostima pruenih usluga.

CSQ su ispunila 103 korisnika.

Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih

Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih razvio je Institut zajavno zdravlje Dr. M. Jovanovi Batut iz Beograda (2008).Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih odnosi se naistraivanje zadovoljstva zaposlenih zdravstvenihprofesionalaca i sastoji se od 24 pitanja. Prvi dioupitnika se odnosi na procjenu stepena zadovoljstvaprofesionalaca razliitim aspektima radnog okruenja,kao to je broj zaposlenih, oprema za rad, meuljudski

odnosi, organizacija posla, mogunosti za edukaciju itd.Pitanja se ocjenjuju petostepenom skalom Likertovogtipa. Drugi dio Upitnika se sastoji od optih podataka,kao to su kolska sprema, radni sta, spol ispitanika itd.

Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih popunila su 133profesionalca iz CMZ.

b. IntervjuiKao i prilikom konstruisanja Opeg/Opteg upitnikaza CMZ, pri odreivanju i izradi instrumentarija zaprikupljanje kvalitativnih podataka koristili smo seiskustvima prethodna dva istraivanja koja su provedena2000. i 2002. godine.

Za razliite ciljne grupe konstruisane su smjernice zavoenje stukturisanih individualnih i grupnih intervjua(fokus grupa):

Kvalitativni podaci prikupljeni su putem strukturisanihintervjua:

Strukturisani grupni intervjui s lanovima timovaCMZ fokus grupe;

Strukturisani individualni intervjui s korisnicimausluga CMZ;

Strukturisani individualni intervjui s ostalimslubama sa kojima CMZ svakodnevno sarauju:porodina medicina, psihijatrijske bolnice/klinike,slube socijalne zatite itd.;

Strukturisani individualni intervjui s donosio-

cima odluka (predstavnicima ministarstva,menadmentom primarne zdravstvene zatite domova zdravlja u okviru kojih CMZ rade itd.).

Pitanja za strukturisane intervjue pokrivala su sljedeeoblasti:

Politika i legislativa iz oblasti mentalnog zdravlja, Procedure rada CMZ, Usluge i zadovoljstvo uslugama, Finansiranje, Saradnja slubi, Sistem upuivanja, Procjena rada CMZ, Sugestije za unapreenje rada.

Evaluacijska radionica

Nakon to su podaci prikupljeni Upitnikom za CMZ,uraena je preliminarna analiza rezultata. Preliminarni

rezultati su prezentovani na evaluacijskoj radionici, nakoju su bili pozvani predstavnici svih domova zdravlja/CMZ. Cilj radionice je bio dobivanje povratne informacijeo preliminarnim rezultatima istraivanja od strane svihrelevantnih aktera u oblasti mentalnog zdravlja, kaoi upoznavanje aktera s metodolokim problemimai potekoama koje su se javile tokom istraivanja nepotpunost dostavljenih podataka.

Komentari i sugestije uesnika evaluacijske radioniceiskoriteni su za finaliziranje strukturisanih intervjua zakvalitativni dio istraivanja.

Odabir i obuka intervjuera

Prije nego se pristupilo prikupljanju podataka putemstrukturisanih intervjua, izvren je odabir tima od 14intervjuera. Intervjueri su radili u parovima i bili zadueniza prikupljanje podataka na dvije do etiri lokacije. Prijepoetka rada intervjueri su prisustvovali radionici kojaje imala za cilj njihovo upoznavanje s metodologijomi ciljevima istraivanja, obuku iz osnovnih vjetinaprikupljanja podataka (upitnici, intervju, fokus grupa),upoznavanje s instrumentarijem i nainom izradetranskripta. Svi intervjui su dokumentovani u audio-formi(tonski zapis intervjua snimljen diktafonom), na osnovukoje su intervjueri izradili transkript odgovora.

Prilikom odabira intervjuera vodilo se rauna o sljedeimkriterijima:

iskustvo u istraivakom radu iskustvo uvoenju intervjua,

iskustvo u oblasti mentalnog zdravlja, nepostojanje konflikta interesa, tj. intervjueri

nisu uposlenici CMZ i drugih slubi s kojima CMZsarauju,

multidisciplinarna struktura: psiholozi, socijalniradnici, ljekari itd.,

participacija korisnika: dva intervjuera su bilikorisnici usluga mentalnog zdravlja.

Ukupno je obavljeno 210 intervjua, od ega 21 grupniintervju (fokus grupe) s 130 uesnika i 189 individualnihintervjua.

15


18/84

Ukupno je 319 ispitanika uestvovalo u grupnim iliindividualnim intervjuima, od ega 110 korisnika i 209profesionalaca.

S korisnicima usluga obavljeno je 110 individualnihintervjua.

Od ukupno 209 profesionalaca iz oblasti mentalnogzdravlja i slubi s kojima CMZ sarauju, 79 ispitanikaje uestvovalo u individualnim intervjuima, a 130 ugrupnim.

Uzorak

Uzorak istraivanja su sainjavale tri ciljne grupeispitanika:

grupa profesionalaca CMZ i profesionalaca na kojese CMZ oslanja (porodina medicina, psihijatrijske

bolnice/klinike ili odjeljenja opih/optih bolnica,centri za socijalni rad, NVO itd.),

grupa donosilaca odluka, i grupa korisnika.

Na osnovu podataka o broju CMZ u BiH koje su dostaviliFederalno ministarstvo zdravstva, Ministarstvo zdravljai socijalne zatite RS i Odjel za zdravstvo Vlade DistriktaBrko, odreen je okvir uzorka svi postojei CMZ u BiH.Prema dostavljenim podacima, u BiH su uspostavljena53 CMZ, od tog broja 38 u FBiH, 16 u RS i 1 u DistriktuBrko. U RS je krajem oktobra 2008. godine otvoren CMZ

u Bijeljini, koji nije obuhvaen ovim istraivanjem.

Upitnik za CMZ dostavljen je svim CMZ u periodu maj--juni 2008. Na osnovu Opeg/opteg upitnika za CMZkonstatovano je da u BiH postoji 50 CMZ (31 u FBiH, 18u RS, 1 u DB).

Dva CMZ iz FBiH Livno i Tomislavgrad dostavila su upisanoj formi obavjetenje da ti centri ne funkcioniu i dazbog toga nisu u mogunosti ispuniti Opi/Opti upitnikza CMZ, ime su izuzeti iz dalje analize.

Na osnovu podataka dobivenih Opim/Optimupitnikom za CMZ odreen je uzorak za kvalitativni dioistraivanja. U odabiru CMZ za ulazak u kvalitativni dioistraivanja koriten je metod namjernog uzorka. Odukupnog broja od 50 CMZ odabran je 21 CMZ 13 uFBiH, 7 u RS i 1 u Distriktu Brko. Uzorak je formiran naosnovu ukljuujuih i iskljuujuih kriterija.

Kriteriji odabira CMZ za kvalitativni dio istraivanja susljedei:

ravnomjerna geografska zastupljenost (FBiH, RS,Distrikt Brko);

veliina geografskog podruja koje CMZ pokriva

(srazmjeran broj manjih i veih podruja pokrivan-ja, tj. malih i veih CMZ/zajednica);

ruralna i urbana podruja; vremenski period rada CMZ (broj godina rada, da-

tum otvaranja CMZ);

broj korisnika kojima se usluge pruaju (trenutnaoptereenost CMZ/caseload);

veliina i struktura tima.

U odnosu na postojee kriterije odreen je broj donosilacaodluka, profesionalaca i korisnika koji su intervjuisani.

U Tabelama 2. i 3. dat je pregled CMZ koji su uli u uzorak,kao i veliina uzorka, odnosno broj obavljenih grupnihi individualnih intervjua i broj podataka prikupljenupitnicima.

Uee ispitanika u istraivanju bilo je dobrovoljno i uzlinu saglasnost i saglasnost rukovodilaca institucijau kojima rade. Posebna panja je bila posveenapovjerljivosti podataka koji su dobiveni od korisnikausluga.

Vremenski okvirIstraivanje, ukljuujui kreiranje metodologije,konstruisanje instrumentarija, proces prikupljanjapodataka, analizu i izvjetavanje, provedeno je u perioduod februara 2008. do aprila 2009. godine.

Partneri i nosioci istraivanja

Nosioci istraivanja su Federalno ministarstvo zdravstva iMinistarstvo zdravlja i socijalne zatite RS.

Finansijer projekta je vicarska agencija za razvoj isaradnju (SDC).

Regionalni ured Projekta mentalnog zdravlja u zajedniciza Jugoistonu Evropu bio je odgovoran za provedbuistraivanja.

Fondacija Fami bila je zaduena za finansijskoadministriranje projekta.

U svrhu istraivanja formirana su dva tima: Istraivaki iProjektni tim. Zadatak Istraivakog i Projektnog timaje bio da vode kompletan proces provedbe istraivanja.lanove Istraivakog tima predloili su predstavniciresornih ministarstva. Vanjski saradnici (istraivai/intervjueri) odabrani su kao podrka Istraivakom timuu procesu prikupljanja podataka.

Takoer, u okviru projekta je formiran Upravni odbor, kojisu sainjavali predstavnici Ministarstva zdravlja i socijalnezatite RS, Federalnog ministarstva zdravstva i vicarskeagencije za razvoj i saradnju (SDC).

16


19/84

Tabela 2.

CMZ koji su ukljueni u kvantitativnu i kvalitativnu analizuEntitet/kanton Mjesto CMZ I dio istraivanja:

Upitnik za CMZII dio istraivanja

Federacija BiH

Unsko-sanski Biha + +

Klju + +

Velika Kladua + -

Sanski Most + -

Cazin + -

Zapadnohercegovaki Ljubuki + +

Hercegovako-neretvanski Mostar (Istok) + -

Mostar (Zapad) + +

Konjic + +

Srednjobosanski Travnik + +

Bugojno + -

Zeniko-dobojski Zenica + +

Teanj + +

epe + -

Zavidovii + -

Olovo + -

Kakanj + -

Tuzlanski Tuzla + +

Graanica + +

Gradaac + -

Banovii + -

ivinice + -

Lukavac + -

Srebrenik + -

Sarajevski Centar + -

Novo Sarajevo + +

Novi grad + -

Stari grad + -

Vogoa + +

Ilida + -

Podrinjski Gorade + +

Zapadnobosanski Tomislavgrad Nisu bili u mogunosti da

dostave Upitnik

-

Livno Nisu bili u mogunosti dadostave Upitnik

-

Posavski nema CMZ - - 17


20/84

Republika Srpska

Banja Luka + +

Prijedor + +

Prnjavor + +

Sokolac + -Doboj + +

Trebinje + +

amac + -

Derventa + -

Vlasenica + -

Kozarska Dubica + -

Srbac + +

Gradika + -Zvornik + +

Tesli + -

Modria + -

Istono Sarajevo + -

Milii + -

Novi Grad + -

Distrikt Brko

Brko + +

Ukupno FBiH 31 13

Ukupno RS 18 7

Ukupno DB 1 1

Ukupno BiH 50 21

18


21/84

U Tabeli 3. dat je pregled ukupnog broja ispitanika i podataka prikupljenih razliitim instrumentima.

Tabela 3.

Uzorak i metoda formiranja uzorka istraivanja

Instrumentarij Broj ispitanika

Podaci prikupljeni kvantitativnim metodom

Upitnik za CMZ 50 CMZ dostavilo popunjen upitnik

Upitnik o zadovoljstvu korisnika CSQ-8 103

Upitnik o zadovoljstvu zaposlenih 133

Ukupno ispunjenih upitnika 286

Podaci prikupljeni kvalitativnom metodom

Fokus grupe s lanovima tima CMZ 21 fokus grupa, 130 uesnika

Individualni intervjui s donosiocima odluka 29

Individualni intervjui sa slubama s kojima CMZsarauju opte bolnice/psihijatrijski odjeli

10

Individualni intervjui sa slubama s kojima CMZsarauju porodina medicina

10

Individualni intervjui sa slubama s kojima CMZsarauju centri za socijalni rad

17

Individualni intervjui sa slubama s kojima CMZsarauju nevladine organizacije i druge institucije

13

Individualni intervjui s korisnicima usluga CMZ 110

Ukupno grupnih i individualnih intervjua 210 (21 fokus grupa + 189 individualnih intervjua)

Ukupno intervjuisanih korisnika 110

Ukupno intervjuisanih profesionalaca 209 (79 putem individualnih intervjua i 130 putem

grupnih intervjua)

19


22/84


23/84

REZULTATI ISTRAIVANJA

Analiza podataka

Podaci dobiveni istraivanjem analizirani su dvojako:kvalitativnim i kvantitativnim tehnikama.

Trijangulacija kvalitativnih i kvantitativnih metodaprikupljanja podataka u kombinaciji s viestrukimizvorima podataka (korisnici, kreatori politike,profesionalci itd.) odabrana je kako bi se osiguralakonstruktivna validnost istraivanja.

Analiza kvantitativnih podataka podrazumijeva pregleddeskriptivne statistike i izvrena je uz pomo SPSSsoftvera.

Analiza kvalitativnih podataka izvrena je putemkvalitativnih tehnika konceptualne analize, tzv. metodesintetizujuih koncepata, uz voenje rauna o originalnimkonceptima. Da bi se osigurala meuanalitikapouzdanost, tri su istraivaa provela analizu istihkvalitativnih podataka.

Dobiveni rezultati prezentovani su prema sljedeimtematskim oblastima:

postojea mrea CMZ i njihovi organizacioniaspekti,

ljudski resursi,

korisnici i usluge, saradnja CMZ s drugim slubama u zajednici, finansiranje CMZ, politika mentalnog zdravlja i legislativa.

Takoer, u poglavlju Rezultati dat je pregled procjeneCMZ, odnosno slabih i jakih strana CMZ, kao i prijedlogaza unapreenje rada od strane kljunih aktera.

POSTOJEA MREA CMZ I ORGANIZACIONI ASPEKTI

Rezultati ranijih istraivanja pokazuju da je 2000. godineu FBiH (2000. godine istraivanje je provedeno samou FBiH) postojala mrea od 38 CMZ, od ega su 26 bilitzv. funkcionalni i 12 nefunkcionalni, a 2002. godinepostojala je mrea od 39 CMZ u BiH, od ega 31 u FBiH, 7

u RS i 1 u Distriktu Brko. Prema rezultatima istraivanja iz2002. u FBiH, a prema kriterijima funkcionisanja iz 2000.godine, bilo je 7 tzv. nefunkcionalnih CMZ.

U okviru istraivanja provedenog u periodu 1999-2000.godina uspostavljeni su kriteriji za odreivanje stepenafunkcionisanja CMZ, i to:a) CMZ otvoren za javnost u okviru uobiajenog radnog

vremena DZ;b) minimum zaposlenog osoblja (npr. 1 neuropsihijatar i

2 medicinske sestre);c) minimum radnog prostora i opreme;d) pruanje usluga u oblasti mentalnog zdravlja.

Tokom istraivanja Upitnik za CMZ je dostavljen u 52 CMZ.Upitnik su potpuno ili djelimino popunili predstavnici50 CMZ. Dva CMZ iz FBiH (Livno i Tomislavgrad) dostavilasu pismeno obrazloenje da nisu u mogunosti popunitiUpitnik za CMZ s obzirom da u trenutku istraivanja nisu

imali oformljen CMZ, te su izuzeti iz dalje analize.

U periodu provoenja istraivanja, u Bosni i Hercegovipostoji mrea od 50 centara za mentalno zdravlje 31(62%) u FBiH, 18 (36%) u RS i 1 (2%) u Distriktu Brko. Naosnovu kriterija postavljenih u okviru istraivanja iz 2000.i 2002. godine, samo dva CMZ mogu se okarakterisati kaotzv. nefunkcionalni CMZ koji nisu bili u mogunosti dapopune Upitnik za CMZ.

U tabeli koja slijedi dat je pregled broja CMZ u periodu oddeset godina (1999-2009).

Podaci ukazuju da u DB postoji jedan CMZ osnovan 2001.godine, u RS je u periodu od est godina udvostruenbroj CMZ, a u FBiH broj CMZ varira; tanije, primjetan jeblagi trend smanjenja broja CMZ u periodu od 10 godina,i to u 2002. godini. Podaci iz ovog istraivanja ukazujuda su neki CMZ oformljeni kasnije; na primjer, CMZ Kljuoformljen je 2004. godine i trenutno funkcionie, a nekikoji su oformljeni na samom poetku, 1997. godine, kaoto su Livno i Tomislavgrad, prestali su funkcionisati.

Tabela br. 4. data u prilogu daje pregled svih CMZ koji suobuhvaeni Upitnikom za CMZ.

Tabela 4.

Broj centara za mentalno zdravlje u BiH u periodu od 10 godina (1999-2009)1999-2000. godina 2002. godina 2008-2009. godina

FBiH DB* RS* FBiH RS DB FBiH RS DB

funkcionalni 26 - - 24 7 1 31 18 1nefunkcionalni 12 - - 7 - - 2 - -

Ukupno 38 - - 31 7 1 33 18 1

* Istraivanje 1999-2000. raeno je samo u FBiH, stoga za taj period nema podataka za RS i DB.21


24/84

Podaci dobiveni Upitnikom za CMZ su:

Organizaciona pripadnost CMZ

48 CMZ ili 96% njih su u sastavu primarnog nivoazdravstvene zatite, odnosno domova zdravlja. URS svi CMZ se nalaze na primarnom nivou zdravst-vene zatite, dok su u FBiH dva CMZ u sastavusekundarne zdravstvene zatite (ope/opte bol-nice i sl.). (Tabela 1. u Prilogu)

Podruje koje CMZ pokrivaju

Podruja koje CMZ pokrivaju obuhvataju od13.000 do 256.200 stanovnika.

Najvei broj CMZ pokriva podruje izmeu 50.000i 100.000 stanovnika, 6 CMZ pokriva podrujemanje od 25.000 stanovnika, a 5 CMZ pokrivapodruje vie od 100.000 stanovnika (Tabela 2.

u Prilogu). U Tabeli 4. u Prilogu dat je pregledpodruja pokrivanja za svaki CMZ.

Prosjena vrijednost veliine podruja koje CMZpokrivaju je 66.580 stanovnika (SD = 45.300).

Ostale slube za mentalno zdravlje na teritoriji koju

pokriva CMZ

40% postoji opa/opta bolnica sa psihijatrijs-kim odjeljenjem (RS 44,44%, FBiH 35,49%);

34% postoji psihijatrijska klinika (FBiH 45,16% ,RS 16,67%);

24% postoji dom za stare (FBiH 25,81% , RS22,22%);

20% postoji socijalna ustanova za mentalnooboljele (FBiH 29,03% , RS 5,56%);

16% postoji zatiena kua/stanovi (FBiH19,36%, RS 11,11%);

10% postoje dnevni centri koji nisu u sastavuCMZ (FBiH 12,90% , RS 5,56%).

Radno vrijeme CMZ

Najvei broj CMZ (88,00%) radi svaki radni danod 7.00 do 15.00 sati, dok 3 CMZ rade dvokratnou dvije smjene. Vikendom rade 4 CMZ u BiH, toiznosi 8,00%, od ega su 3 CMZ u FBiH (9,68%) i 1CMZ u RS (5,56%). U Tabeli 3. u Prilogu dat je pri-kaz radnog vremena CMZ.

U Tabeli 4. u Prilogu dat je prikaz CMZ u odnosu nagodinu osnivanja, veliinu podruja koje pokriva, radnovrijeme i veliinu i strukturu tima.

Registracija CMZ

U Republici Srpskoj 9 CMZ je registrovano, za 3CMZ je registracija u toku, a 5 CMZ nije registro-vano. U FBiH za CMZ ne postoji proces registracije.

22

Tabela 5.Zastupljenost pojedinih profesija u timu CMZ

Profesija Ukupan broj Maksimalan broj utimu

Prosjena vrijed-nost

Standardnadevijacija

Medicinska sestra 101 7 2,15 1,25

Neuropsihijatar 63 3 1,29 0,61

Psiholog 62 4 1,44 0,76

Socijalni radnik 31 2 0,97 0,40

Drugi lanovi tima(npr. logoped, defektolog)

21 5 1,91 1,75

Via medicinska sestra 18 4 0,90 0,87Okupacioni terapeut 8 1 0,57 0,51

Tabela 6.

Pregled broja razliitih profesija u timovima CMZProfesija 0 1 2 3 4 5 6 7 Nedostaje

podatak

(Neuro)psihijatri 2% 72% 18% 6% - - - - 2%

Psiholozi - 60% 16% 8% 2% - - - 14%

Med. sestre / tehniar - 30% 42% 8% 10% 2% - 2% 6%

Via med. sestra 10% 28% - - 2% - - - 60%

Socijalni radnik 6% 54% 4% - - - - - 36%

Okupacioni teraput 12% 16% - - - - - - 72%


25/84

Prostor i oprema

48 % CMZ u BiH raspolae prostorom koji je ad-ekvatan i u skladu s potrebama (RS 50,00%, FBiH45,16%). (Tabela 5. u Prilogu);

36% CMZ u BiH ima odgovarajuu opremu i ma-terijal za rad (RS 27,78%, FBiH 38,71%). (Tabela 6.u Prilogu);

20% CMZ u BiH raspolae vozilom za kune pos-jete (RS 22,22%, FBiH 19,35%). (Tabela 7. u Pri-logu).

Standardi i procedure kojih se CMZ pridravaju u radu

U odnosu na postojee procedure u radu CMZ, moe sezakljuiti sljedee:

CMZ nemaju razraene standarde i procedurerada;

ukoliko postoje neke procedure, one se iskljuivo

odnose na opte procedure DZ, s obzirom da CMZdjeluje kao sluba u okviru DZ;

mali broj CMZ pokuava samoinicijativno razvitiinterne procedure s obzirom da se u praksi javilapotreba za postojanjem odreenih procedura ismjernica u radu.

Agencije za akreditaciju i kvalitet u zdravstvu (AKAZ uFBiH i AZA u RS) nisu zapoele s procesom akreditacijeCMZ. U RS je izraen Vodi kroz akreditaciju za CMZ, a uFBiH su u vodiu Akreditacijski standardi za dom zdravljaobraeni CMZ.

Nepostojanje razraenih standarda i procedura

Nemamo mi nijedan standard ili proceduru. Ja sam traiostandarde i normative, ak i u bolnici dok sam radio. DZ nijenikada donio niti jednu proceduru.(predstavnik CMZ)Standardi i procedure za CMZ ne postoje.(predstavnik menadmenta DZ)Dosadanja dokumentacija, karton i memorandum nakojem se pie nalaz i miljenje, to je oskudno i ne moesluiti za dobro evidentiranje i praenje, posebno ne za

profesionalce koji dolaze i mijenjaju se.

(predstavnik menadmenta DZ)

Procedure CMZ kao dio optih procedura DZ

Postoje procedure koje su identine za sve slube DZ,tretman i lijeenje, a specifine samo za CMZ jo nisurazvijene.(predstavnik menadmenta DZ)Imamo pravilnik o unutranjoj organizaciji i sistematizacijiDZ gdje su utvreni poslovi i radni zadaci i za CMZ.(predstavnik menadmenta DZ)Procedure nisu uraene nigdje. Mi smo tek u fazi ukljuenja

u proces standardizacije i kvaliteta. Imamo oko 18procedura koje se odnose na odnos pacijent-ljekar, javljanjena telefon, prvi kontakt s pacijentom itd. To su procedure istandardi koji su opti za sve DZ, a specifini za CMZ su na

putu da se urade. Nemamo zvanine standarde, ali sam

se sama potrudila pa nala jednu knjigu sa primjerima izVelike Britanije, eke itd.(predstavnica CMZ)Radimo u sklopu DZ po njihovim zakonima.(predstavnik CMZ)

CMZ s izraenim internim procedurama i pravilnicima

U radu se pridravamo smjernica koje smo dobili na raznimedukacijama.(predstavnik CMZ)Iako su traili samo standarde za akreditaciju timova

porodine medicine, mi smo napravili i standarde zamentalno zdravlje. U njima smo definisali unutranja

pravila kue, tj. kako u skladu sa Zakonom o zatiti osobas mentalnim poremeajima postupati s ljudima koji bolujuod mentalnih oboljenja. U to se tim CMZ uklopio. Razvilismo i interne dokumente, u okviru Projekta mentalnog

zdravlja za Jugoistonu Evropu, koji su trebali da poslue

za kvalitetnije voenje evidencije o svemu to radimo, kaoi za procjenu rada i terapijskih mjera koje provodimo kod

pacijenata.(predstavnik CMZ)U fazi smo izrade dodatnih procedura koje se usko tiunpr. prisilne hospitalizacije. Kreirani su i memorandumio saradnji s institucijama na lokalnom nivou. Unutarustanove odreen je koordinator tima, podijeljeno je polanovima ko je za kojeg pacijenta odgovoran, i za to ima

pisani dokument.(predstavnik CMZ)

Planiranje rada i izvjetavanje o radu

to se tie sistema izvjetavanja, svi CMZ redovnodostavljaju izvjetaje s pokazateljima koje od njih traefondovi zdravstvenog osiguranja.

Mi pravimo godinje planove izvrenja usluga iz ugovoraprema Fondu zdravstvenog osiguranja. Fond zdravstvenogosiguranja definie kroz ugovor neke nae obaveze u

pogledu koliine usluga koje mi treba da napravimo, ana osnovni zadatak je da ispunimo obaveze iz ugovorada bismo mogli da funkcioniemo. Druge planove nismo

pravili zato to je planiranje posla CMZ tijesno vezano za

obaveze ugovora.(predstavnik menadmenta DZ)Izvjetaji koji se tiu preventivnog i kurativnog dijela u

pogledu svih aktivnosti se dostavljaju upravi DZ i na osnovutoga se prave planovi u odnosu na ugovaranje sredstava.(predstavnik menadmenta DZ)

Izvjetaji prema resornim ministarstvima i zavodima zajavno zdravstvo/institutima za zatitu zdravlja CMZ nedostavljaju se redovno.

Nemamo nikakve dokumente koje direktno aljemo ministarstvu.

(predstavnik menadmenta DZ)Osim podataka o zvaninim uslugama koje je DZ u obavezi

prema FZO dostaviti, ne pravimo druge izvjetaje niti se tood nas to trai.(predstavnik menadmenta DZ)

23


26/84

Kao problem u izvjetavaju navodi se neujednaenostparametara po kojima se izvjetava, npr. za isti pokazateljmora se izvjetavati na razliite naine u zavisnostiod toga kome se izvjetaj dostavlja, a neadekvatna je ipovratna informacija od institucija kojima se izvjetajidostavljaju.

Imamo situacije da se po jednom istom parametru na trirazliita naina izvjetava, tako da je to jedno dodatnooptereenje. Nama je jasno da se bez tog statistikog

podatka u bilo kom smislu ne moe raditi, planirati. Zaneke stvari rijetko se dobiju povratne informacije; od mase

podataka koji se poalju rijetko imamo prave povratneinformacije.(predstavnik menadmenta DZ)Podaci se dostavljaju Fondu o broju i vrsti pruenih usluga.DZ nemaju neku decidiranu formu izvjetavanja.(predstavnik menadmenta DZ)

Takoer, indikatori prema kojima se vri prikupljanjepodataka ne odgovaraju trenutnoj organizaciji CMZ negoprijanjoj organizaciji DZ po dispanzerskom modelu.

Obrasci za izvjetaje zastarjeli su i nisu izmijenjeni na nainda odraavaju sadanju organizaciju centara za fizikalnurehabilitaciju, centara za mentalno zdravlje niti timova

porodine medicine. Mi izvjetavamo na nain kao prije 10godina, kad smo radili po dispanzerskom modelu i kadaCMZ uopte nije bilo u domovima zdravlja.(predstavnik menadmenta DZ)

Izrada godinjih planova rada varira od centra do centra iu veini sluajeva planiranje usluga se ne vri.

Oni to ne pripremaju, sve dolazi spontano i po potrebi,organizira se masa toga, ali nema plana u pisanoj formi.Tradicionalno se godinama ponavljaju aktivnosti.(predstavnik CMZ)Nema izvjetaja i planova u pisanoj formi.(predstavnik menadmenta DZ)Iskren da budem, ti planovi bi se morali pisati i pratitirealizacija, ali to jo nije u cijelosti zaivjelo.(predstavnik menadmenta DZ)Ja ne znam da li ga tako moemo zvati, ali postoji sabrana

dokumentacija ta je uraeno tokom godine. Nisam siguranda li se to planira.(predstavnik menadmenta DZ)

Mi smo mala ustanova i komuniciramo svakodnevno;godinje izvjetaje nemamo u pisanoj formi. Plan posebanne pravimo, ali sve to se ovdje radi alje se DZ u mjeseneizvjetaje o broju pregleda, savjetovanja, grupnih terapija,rada na terenu za potrebe Fonda zdravstvenog osiguranja.(predstavnik CMZ)

Monitoring i evaluacija i informacioni sistem

CMZ ne vre monitoring i evaluaciju svog rada nasistematizovan i jednoobrazan nain. Ukoliko neki CMZvre evaluacija i praenje rada slube, onda se to radi nanain da se prate pokazatelji koji su definisani internim

odlukama DZ/CMZ, ili prikupljanjem podataka koje suduni dostavljati fondovima zdravstvenog osiguranja.

CMZ ne koriste informacioni sistem MedicPro, koji jerazvijen 1999. godine za potrebe monitoringa i evaluacijeCMZ. Jedan dio CMZ jo uvijek ne koristi raunare u svomradu.

Ti podaci se registruju runo, bez maina, i sestre suglavni nosioci posla. Takva situacija je u svakom segmentu

zdravstva.(predstavnik menadmenta DZ)

Podaci dobiveni Upitnikom za CMZ su sljedei:

Nain dokumentovanja podataka u CMZ:

92% protokol upuenih i tretiranih korisnika(100,0% FBiH, 83,33% RS)

70% zdravstveni karton korisnika (61,29% FBiH,83,33% RS)

16% softverski program (19,35% FBiH, 11,11%RS)

Prikupljanje podataka i izvjetavanje:

Na pitanje da navedu listu osnovnih podatakakoje prikupljaju, za koji vremenski period i komeih dostavljaju, veina CMZ iz RS i FBiH nije dala od-govor;

CMZ Brko kontinuirano prikuplja podatke zahronine mentalno oboljele korisnike, ovisnike o

PAS (uz podatke o HIV, HB i HC) i dostavlja ih ja-vnom zdravstvu DB.

Evaluacija usluga koje CMZ prua korisnicima:

34,00% radi evaluaciju (35,48% FBiH, 27,78% RSi u DB)

56,00% ne radi evaluaciju (61,29% FBiH, 50,00%RS)

10,00% nedostaje podatak (3,23%FBiH,22,22%RS)

Analizom podataka prikupljenih kvalitativnom metodomutvreni su razlozi nepostojanja monitoringa i evaluacije,te znaenje i razumijevanje pojmova monitoring ievaluacija usluga. Naini evaluacije usluga, naini vrenjamonitoringa rada CMZ, kao i naini razumijevanjaevaluacije i monitoringa dati su u primjerima koji slijede.

Podaci prikupljeni strukturisanim intervjuima onainu na koji se vri evaluacija i monitoring radaCMZ su sljedei:

a. Razlozi nepostojanja monitoringa i evaluacije rada

Ne radi se evaluacija rada.(predstavnik menadmenta DZ)Zvanina evaluacija ne postoji. Kako ne postoji forma za

plan aktivnosti, nema se ta ni evaluirati.(predstavnik CMZ)

24


27/84

Ne znam da imamo neku pravu evaluaciju.(predstavnik menadmenta DZ)Nema dravne institucije koja to prati. Nedostaje kontrolai savjetodavno tijelo. Ispada da mi sami sebe evaluiramo,to nije dobro. Nije dovoljno da se poalje upitnik i da mi to

popunimo.(predstavnik menadmenta DZ)Monitoring ne vri niko u zdravstvenom sistemu, to je

problem. Unutranji struni nadzor vri direktor ustanovepo sadanjem zakonu, ali se vanjski ne vri organizovano.Postoji inspekcijski nadzor i to je sve. Direktor doma zdravljavri nadzor CMZ. Sada se povremeno s njima sastajem davidim dokle su doli i ta oni trenutno rade, dogovaramosljedee korake, i to je jedini monitoring koji se radi u Domu

zdravlja i CMZ-u. Mi nismo nita radili na procesu evaluacijeCMZ, jer treba izraditi pokazatelje na osnovu kojihemo mjeriti nae rezultate, a toga nema. Mi u pogleduorganizacije CMZ na ovom prostoru pravimo pionirskekorake, tako da jo nismo doli do evaluacije.

(predstavnik menadmenta DZ)

b. Znaenje i razumijevanje monitoringa i evaluacije

Pod monitoringom i evaluacijom navodi se prikupljanjepokazatelja koji se obavezno dostavljaju fondovimazdravstvenog osiguranja.

Nema evaluacije sem pregleda izvjetaja.(predstavnik menadmenta DZ)Preko godinjih izvjetaja, jesu li ispunjeni svi planovi

prvenstveno prema Fondu to nam je jedini nain kako

vrimo kontrolu, odnosno evaluaciju rada.(predstavnik menadmenta DZ)

c. Znaenje i razumijevanje monitoringa i evaluacije

Pod monitoringom i evaluacijom navodi se opis internorazvijenih pokazatelja praenja rada.

Monitoring u pravom smislu nije uspostavljen. Nanedjeljnim sastancima evaluiramo nedjeljni rad i pravimo

plan za naredni period.(predstavnik CMZ)Prati se zadovoljstvo pacijenata, njihov pomak, kako

sredina to vidi, broj prisilnih hospitalizacija. Taj broj seznatno smanjio; bili smo pet godina bez ijedne prisilnehospitalizacije.(predstavnik menadmenta DZ)U evaluaciju ulaze sve meusobne komunikacije iizvjetavanje prema meni kao efu. U dnevnom boravkuna oglasnoj tabli se nalazi sedmini plan evaluacije rada

zaposlenih. Svaka oblast se evaluira jednom sedmino, npr.rad s djecom, bolesti ovisnosti i sl.(predstavnik CMZ)

LJUDSKI RESURSIAnalizom podataka prikupljenih kvantitativnommetodom dobiveno je da u 50 CMZ u BiH rade 304profesionalca. Najvei broj CMZ u BiH, njih 38 ili 76%,

ima jedan multidisciplinarni tim. U dva CMZ u BiH (1 uFBiH i 1 u RS) nema tima, a za dva CMZ nedostaju podaci(Tabela 14. u Prilogu). U jednom multidisciplinarnomtimu prosjean broj lanova tima je 6,08 (SD=3,5). Najveitim broji 19 lanova. Prema zastupljenosti pojedinihprofesija, ukupno u CMZ najvei broj je medicinskihsestara (N=101), a najmanji broj je okupacionih terapeuta(N=8). U Tabeli 5 dat je pregled ukupnog broja pojedinihprofesija u timu, maksimalan broj pojedinih profesija utimu i prosjean broj pojedinih profesija u timu.

U odnosu na zastupljenost pojedinih profesija u CMZ,dobiveni su podaci da u jednom CMZ u BiH (u FBiH)nema psihijatra, u tri (sva tri u RS) nemaju socijalnogradnika, viih medicinskih tehniara nema u 5 CMZ (svihpet u RS), okupacionih terapeuta nema u 6 CMZ (svih 6 uRS). Podatke u vezi s pojedinim profesijama nije dostavilovie CMZ, to je prikazano u Tabeli 6. U Prilogu, tabele 12,13, 14, 15, 16 i 17 daju detaljan pregled broja pojedinih

lanova tima CMZ.

Broj timova u CMZ:38 CMZ ili 76,00% ima samo je-dan multidisciplinarni tim. (Tabela 14. u Prilogu)

Edukacija iz neke vrste psihoterapije: 21 CMZ ili42,00% imaju u timu profesionalce koji su edukovaniiz neke vrste psihoterapije, veina u trajanju do 2 go-dine. (Tabela 15 u Prilogu)

Samoprocjena nivoa osposobljenosti za rad u

CMZ(Tabele 16, 17 i 18 u Prilogu):

16% psihijatara smatra da su nedovoljno os-posobljeni (nisu osposobljeni, u maloj mjeri ilidjelomino osposobljeni), za medicinske sestre/tehniare taj procenat iznosi 46%, a za psihologe24%.

S obzirom da velikom broju CMZ-ova nedostajusocijalni radnici i okupacioni terapeuti, o samo-procjeni nivoa njihove osposobljenosti za rad uCMZ nisu dobiveni validni podaci.

Samoprocjena nivoa osposobljenosti za rad u mul-

tidisciplinarnom timu(tabele 19, 20. i 21. u Prilogu): 18% psihijatara smatra da su nedovoljno ospo-

sobljeni za timski rad (nisu osposobljeni, u malojmjeri ili djelomino osposobljeni), za medicinskesestre/tehniare taj procenat iznosi 40%, a za psi-hologe 22%.

S obzirom da velikom broju CMZ-ova nedostajusocijalni radnici i okupacioni terapeuti, o samo-procjeni nivoa njihove osposobljenosti za rad umultidisciplinarnom timu nisu dobiveni validnipodaci.

Samoprocjena o potrebi dodatne edukacije:

Osoblje CMZ najee navodi da im je potrebna edu-kacija iz neke vrste psihoterapije, okupacione terapije,

zatim opta edukacija iz oblasti mentalnog zdravlja u

zajednici, edukacija za rad u multidisciplinarnom timu

i edukacija u oblasti kriznih intervencija.25


28/84

Pojedini CMZ navode da im je potrebna edu-kacija za rad sa specifinim ciljnim grupama (npr.s autistinom djecom, djecom sa posebnim potre-bama, adolescentima, ovisnicima, nasilnicima irtvama nasilja) i edukacija iz menadmenta.

Supervizija lanova tima CMZ:

96 % CMZ nema superviziju (100% u RS i 93.55%u FBiH).

Profil strunjaka koji nedostaje u timu u CMZran-giran je na sljedei nain:

48% okupacioni terapeut, 38% socijalni radnik, 20% psiholog, 18% defektolog. 16% psihijatar, 14% via medicinska sestra/tehniar, 14% medicinska sestra/tehniar.

Podaci vezani za ljudske resurse dobiveni stukturisanimintervjuima ukazuju da: ne postoji organizovan pristup kontinuiranoj

edukaciji; edukacija se odvija ad hoc; uglavnom jeorganizuju nevladine organizacije ili farmaceutskekompanije.

to se tie edukacije, nije bilo nekog organiziranog pristupau edukaciji, izuzev programa koji su prije toga uvodili kroz

projekte Swebih i HealthNetInternatinal.(predstavnik menadmenta DZ)

Prije su edukacije bile dobre, ali novi lanovi tima nisu prolite edukacije niti je edukacija kontinuirano nastavljena.(predstavnik menadmenta DZ)Voljela bih da postoji mogunost da udruenje psihijatara,

psihologa, regionalna kancelarija, bilo ko, napravi jedanprogram kontinuirane edukacije koji bi se deavaotromjeseno, estomjeseno, jednom godinje, gdje bi ljudimogli da dou i da obnove znanja, da dou novi ljudi, ilioni koji su ve tu, i da se stalno dodaju novine. To za sadane postoji; mi se snalazimo, a to nije dovoljno dobro. Kada

profesionalci imaju struno znanje i jasnou pozicije gdje senalaze, onda moemo unapreivati organizaciju na ovaj ilionaj nain.

(predstavnica menadmenta DZ)

Timovi CMZ nisu kompletni: nedostaju im razliitistrunjaci, nisu formirani u skladu s datim odrednicamai preporukama vezanim za multidisciplinarni tim,te unutar timova ne postoji jasno definisanjekompetencija i uloga pojedinih lanova. Posebannaglasak je stavljen na prepoznavanje ulogemedicinske sestre u timu CMZ. Primjeri koji slijedeilustruju navedeno.

Bilo bi dobro da ostale slube shvate kako medicinska

sestra u timu CMZ ima dovoljno posla.(predstavnik CMZ)Sigurno bi CMZ radio mnogo bolje i kvalitetnije da imakompletan tim; ali ovo je mala sredina i strunjaci trae

posao u veim gradovima, tako da imamo problema s

nedostatkom kadra.(predstavnik ministarstva)Potrebno je kadrovsko unapreenje.(predstavnik menadmenta DZ)U zdravstvu imamo dosta staru populaciju ljekara. Velikibroj ljekara je pred penziju.(predstavnik menadmenta DZ)Definisanje tima CMZ pitanje je fleksibilnosti tog osnovnognormativa. Na primjer, negdje su potrebni dodatnistrunjaci, logoped, defektolog... Ako nemamo definisan ineki proireni normativ, onda moemo doi u situaciju darukovodstvo kae da nema prostora po normativu za takvogstrunjaka i da mu ne mogu obezbijediti platu bez obzirato odreeni problemi postoje na tom podruju i treba ihrjeavati. Neke specifine stvari treba koncentrisati na vea

podruja da bi to struno lice bilo dovoljno iskoriteno, dabi bilo isplativo; sve moramo ipak gledati kroz ekonomski

parametar.(predstavnik menadmenta DZ)

Neophodnost supervizije u radu s ciljem preven-

cije sindroma profesionalnog sagorijevanja

Jedna od stvari koje su mi kolege sugerisale su nekinjihovi sistemi pranjenja, da imaju periodina pranjenja

psihijatri i psiholozi, s nekim ko je struan, da bi se izbjegaosindrom sagorijevanja, kao i njihova supervizija, odnosnooslobaanje od dodatnog stresa.(predstavnik menadmenta DZ)Mi sluimo kao kontejner naim korisnicima... Mi smo samisebi psihoterapeuti i supervizori.(predstavnik CMZ)

Zadovoljstvo zaposlenih timova CMZ

U drugoj fazi istraivanja ispitano je zadovoljstvosvih lanova multidisciplinarnih timova koji su u tokuistraivanja uestvovali u fokus grupama (N=133) u22 CMZ, a putem Upitnika o zadovoljstvu zaposlenih.U analiziranom uzorku zaposlenih bilo je 74,4% enai 20,3% mukaraca. Najvei broj zaposlenih pripadaoje starosnoj dobi do 35 godina 32,3%, a najmanji brojje bio u dobi preko 56 godina ivota 4,5%. U odnosuna stepen obrazovanja, najvei broj je sa srednjomstrunom spremom 33,8%, a 3% zaposlenih imaakademska zvanja. Najvei broj zaposlenih radi vie od20 godina 34,6%, a od 11 do 20 godina 30,1%. Premazanimanju, u navedenoj grupi zaposlenih bilo je najviemedicinskih sestara/tehniara 33,83%, psihologa19,55%, psihijatara 15,79%. Neki vid dodatne edukacijeima 42,9% zaposlenih u CMZ. U vrijeme istraivanja nekuod rukovodeih funkcija obavljalo je 21,1% zaposlenih.

U tabelama 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28 (u Prilogu) dati supodaci o spolnoj strukturi zaposlenih, starosti zaposlenih,stepenu obrazovanja zaposlenih, dodatnoj edukacijizaposlenih, zanimanju, radnom stau i obavljanju

rukovodee funkcije.

Na Likertovoj skali zadovoljstva dobiveni su sljedeirezultati:26


29/84

Zaposleni su najzadovoljniji meuljudskim odnosi-ma (89,5%) i neposrednom saradnjom s kolegama(89,5%), a najmanje su zadovoljni mogunostima zaedukaciju (15,8%) i mogunostima za napredovanje(19,6% ). Dalje, 68,4% ispitanika je navelo da je estopod stresom na poslu.

89,5% izrazilo je zadovoljstvo meuljudskim odnosi-ma.

89,5% izrazilo je zadovoljstvo neposrednom saradn-jom sa kolegama.

87,2% navelo je da tano zna kojoj osobi odgovaraza svoj rad.

78,2% izrazilo je zadovoljstvo organizacijom posla. 72,9% izrazilo je opte zadovoljstvo poslom koji sada

obavljaju. 68,4% navelo je da su esto pod stresom na poslu.

66,9% izrazilo je zadovoljstvo mogunou da iznesusvoje ideje pretpostavljenima.

66,1% izrazilo je zadovoljstvo mogunostima izbora

vlastitog naina rada. 62,4% izrazilo je zadovoljstvo podrkom

pretpostavljenih. 57,9% navelo je da ne bi mijenjali posao. 56,4% izrazilo zadovoljstvo raspoloivim vremenom

za obavljanje zadatih poslova. 55,7% izrazilo je zadovoljstvo dobijanjem informacija

o najvanijim promjenama koje se odnose na njihovuslubu.

38,3% izrazilo je zadovoljstvo radnim prostorom uslubi.

35,3% izrazilo je zadovoljstvo brojem zaposlenih u

njihovoj slubi. 28,6% izrazilo je zadovoljstvo mjesenom zaradom.

21,8% izrazilo je zadovoljstvo adekvatnou opremeza rad.

19,6% izrazilo je zadovoljstvo mogunostima za na-predovanje.

15,8% izrazilo je zadovoljstvo mogunostima za edu-kaciju.

Ogovori na 18 pitanja o razliitim aspektima zadovoljstvau radu dati su u Prilogu u tabelama 29-46.

Ljudski resursi drugih slubi koje sarauju s CMZ

Psihijatrijski odjeli, kao uostalom i druge zdravstveneslube, navode da nemaju dovoljno ljudskih resursa.

to se tie edukacije zaposlenih, intervjuisani predstavnicipsihijatrijskih odjela/slubi navode da uposlenipohaaju razliite edukacije kao to su specijalizacije,postdiplomski studiji, interna edukacija na nivou bolnice,a u organizaciji razliitih organizacija i farmaceutskihkua. Jedan dio intervjuisanih navodi da edukacija nijeplanski organizovana i da uposleni sami vode rauna osvojoj doedukaciji u linoj organizaciji. Edukacije su

najee za ljekare, dok srednji medicinski kadar rjeepohaa edukacije, pa stoga istiu da bi se trebalo vieraditi na edukaciji srednjeg medicinskog kadra.

Brojnost tima i ljudski resursi s kojima CSR raspolaurazliiti su i variraju od malih timova sa dva uposlena (npr.socijalni radnik i pravnik) do velikih CSR koji pokrivajuvea podruja i broje vie od 60 uposlenih.

Bez obzira na veliinu tima, svi intervjuisani istiu da je tonedovoljno u odnosu na potrebe i broj stanovnitva kojepokrivaju svojim uslugama. Najvie se osjea potrebaza upoljavanjem dodatnog broja socijalnih radnika ipsihologa. Neki misle da bi trebalo uposliti i psihijatre.

Kod nas je jedan socijalni radnik na 23 do 25 hiljadastanovnika; a recimo u Hr vatskoj je jedan na 8 do 10 hiljada.(predstavnik CSR)

Uposleni u CSR uglavnom procjenjuju nedostajuu inedovoljno kontinuiranu edukaciju; ona osobito izostajeu organizaciji ministarstava. Ukoliko postoji edukacija,ona se odrava u nevladinom sektoru. U ministarstvima

ne postoji nikakav program za kontinuiranu edukaciju idoedukaciju.

Ne postoji kontinuirana edukacija radnika; radnici sedoedukuju u hodu, najee o aktuelnim temama.(predstavnik CSR)Primarno zbog sloenosti poslova i zaista visoko stresnih

poslova koji se rade ovdje, mi smo ovako sto postosaglasni da bi to trebale biti prvo edukacije (radionice) zasamoosnaivanje, odnosno za profesionalno sagorijevanje.(predstavnik CSR)

Intevjuisani istiu veliki rizik od profesionalnogsagorijevanja s obzirom da, kako navode, nema podjeleposlova i da svi rade sve samo to mi radimo sve.

Takoer smatraju da im je kontinuirana edukacijaneophodna kako bi odgovorili novim zahtjevima posla.

Edukacija koja bi osposobila struni tim da odgovorizahtjevima posla koje nameu novi zakoni.(predstavnik CSR)

Navode da najveem broju uposlenih nedostajeedukacija iz oblasti porodinog nasilja.

Intervjuisani smatraju da je za unapreenje rada, poreduvoenja supervizije, neophodna edukacije iz sljedeihoblasti: savjetodavni rad s porodicom i duevnooboljelom osobom; edukacija socijalnih radnika iz oblastizatite duevnih bolesnika (osnovna psihijatrijska znanja);maloljetnika delinkvencija; zlostavljanje i nasilje; rad shraniteljskim porodicama.

Uposleni u nevladinim organizacijama i njihovi lanoviredovno pohaaju razliite oblike edukacije, koji su dionjihove interne edukacije ili to ine u saradnji s drugim

nevladinim organizacijama i univerzitetima. Navode dabi im bila potrebna edukacija iz sljedeih oblasti kako biunaprijedili svoj rad: menadment, grupe za zagovaranje,nasilje u prodici i vrnjako nasilje, edukacija porodicaovisnika, savjetodavni rad, grupe samopomoi.

27


30/84

KORISNICI I USLUGE KOJE PRUAJU CMZ

Korisnici ciljne skupine kojima CMZ pruaju usluge

Prema podacima dobivenim Upitnikom za CMZ, osnovnaciljna skupina kojoj CMZ pruaju usluge je opisana kaoodrasli i hronini pacijenti.

Populacija korisnika kojoj CMZ ne prua usluge, odnosnoprua najmanje usluga, jesu ovisnici: 16% CMZ navodida ne radi s ovisnicima (RS 16,67%, FBiH 16,13%).

Dobne skupine kojima CMZ prua usluge

Odrasli 100% radi sa odraslima

Starije osobe 92% radi sa starim osobama (93,55% FBiH,

88,89% RS) 8% ne radi sa starijim osobama (6,45% FBiH,

11,11% RS)

Adolescenti 90% radi s adolescentima (87,10% FBiH; 94,44%

RS) 10% ne radi s adolescentima (12,90% FBiH, 5,56% RS)

Djeca 70% radi sa djecom (61,29% FBiH, 83,33% RS) 26% ne radi sa djecom (32,26% FBiH, 16,67% RS)

4% nedostaje podatak (6,45% FBiH, 0,00% RS)

Spolna struktura korisnika

Odnos mukih i enskih korisnika je podjednak: u2007. godini u Bosni i Hercegovini CMZ su pruiliusluge za 49,86% mukih i 50,14% enskih korisnika.U Tabeli 47. u Prilogu dat je pregled ukupnog brojakorisnika za 2007. godinu.

Struktura korisnika CMZ prema dijagnostikim

kategorijama

O ukupnom broju korisnika prema dijagnostikimkategorijama MKB-10 za periode 2006, 2007. i prva trimjeseca 2008. godine, veoma je teko govoriti zatoto po svakoj dijagnostikoj kategoriji oko 1/3 po-dataka nedostaje ili nije validno.

Odrasle osobe (prema nepotpunim podacima koji sudostavljeni)

U RS najvei broj korisnika pripada kategorija-ma shizofrenih i ostalih psihotinih poremeaja.Sljedee kategorije po uestalosti pripadajuporemeajima raspoloenja, te neurotskim i sa

stresom povezanim poremeajima. U FBiH najvei broj korisnika pripada kategorija-

ma neurotskih i sa stresom povezanih poremeaja.Sljedee kategorije po uestalosti pripadajuporemeajima raspoloenja i shizofrenim i ostalim

psihotinim poremeajima. U DB vie od polovine korisnika pripada kategoriji

shizofrenih i ostalih psihotinih poremeaja.

Djeca do 18 godina (prema nepotpunim podacimakoji su dostavljeni)

U RS najvei broj korisnika pripada kategori-jama specifinim za djecu, i to na prvom mjestuporemeajima ponaanja i emocija, a na drugommjestu se nalaze poremeaji psihikog razvoja.

U FBiH najvei broj korisnika pripada kategori-jama specifinim za djecu, i to poremeajimapsihikog razvoja, a na drugom mjestu se nalazeporemeaji ponaanja.

U DB je relativno mali broj korisnika do 18 godina,a najvei broj njih pripada kategoriji zloupotrebepsihoaktivnih supstanci.

Prema podacima koji su CMZ dostavili o broju korisni-

ka koji su izvrili suicid, u periodu 2006-2007. godinaprimjetan je trend porasta:

U 2006. godini u BiH 35 korisnika CMZ je izvrilosuicid;

U 2007. godini u BiH 45 korisnika CMZ je izvrilosuicid;

U prva tri mjeseca 2008. u BiH 14 korisnika CMZ jeizvrilo suicid.

U Prilogu je data Tabela 48. s brojem korisnika premadijagnostikim kategorijama MKB-10 (odrasli i djeca).

Broj novih korisnika CMZ tokom prethodne 3 godine

Uoljivo je da je znatno vei broj novih korisnika uFBiH u odnosu na RS, a razlika je tolika da se ne moeobjasniti veim brojem CMZ i veim brojem stanovni-ka u FBiH.

Kada se u sluaju FBiH uporedi ukupan broj korisni-ka iz tabela sa dijagnostikim kategorijama (odrasli idjeca) sa tabelama novih korisnika koji su se prvi putjavili u CMZ tokom protekle tri godine, uoavamoda je tokom 2006. godine broj novih korisnika veiod ukupnog broja korisnika za 2.578, dok je za2007. godinu i prva 3 mjeseca 2008. otprilike jednakbroj novih korisnika i ukupni broj korisnika premadijagnostikim kategorijama. To moe impliciratineadekvatno izvjetavanje o novom broju korisnika,pa stoga ovo pitanje zahtijeva dodatna istraivanja.

U oba entiteta i DB moe se uoiti porast broja novihkorisnika usluga CMZ. Takoer, navedeno upuuje namanjkavost naina dokumentacije i evidencije koris-nika i usluga CMZ.

U Prilogu je data Tabela 49. koja daje pregled ukupnogbroja korisnika koji su se prvi put javili u CMZ u periodu

2006-2008. godina.

28


31/84

Upuivanje korisnika

Nain upuivanja u CMZ

Najvei broj korisnika u CMZ uputi porodini ljek-ar 40% (RS 49,99, FBiH 35,48), zatim slijedi 20%samoinicijativno (RS 22,22%, FBiH 16,30%) i porod-ica i prijatelji (FBiH 22,58%, RS 16,67%), a najmanje,sa 10%, drugo zdravstveno osoblje (FBiH 12,90%, RS5,56%) i kole (FBiH 12,90%, RS 5,56).

Upuivanje na bolniki tretman

Poredei podatke dobivene za 2006. i 2007. godinu, uBiH je primjetan trend poveanja broja korisnika CMZ:

hospitalizovanih korisnika (Tabela 7), prisilno hospitalizovanih korisnika (Tabela 8), korisnika koji su poinili krivino djelo i kojima

je odreena sudska mjera obaveznog bolnikoglijeenja (Tabela 9),

korisnika kojima je izreena mjera obaveznog psi-hosocijalnog tretmana u skladu sa Zakonom ozatiti porodice od nasilja ( Tabela 10).

Skoro svi CMZ (94%) izjavljuju da se korisnici nakonhospitalnog tretmana upuuju na dalji tretman uCMZ.

U Prilogu je data Tabela 50. koja daje pregled brojakorisnika prema dijagnostikim kategorijama koji suupueni na bolniko lijeenje.

Iskustva korisnika sistema usluga mentalnog zdravljai zadovoljstvo uslugama CMZ

Strukturisanim intervjuima ispitano je 110 korisnika,od ega 43,6% mukih i 56,3% enskih. U Prilogu sudate tabele 51--61 sa sociodemografskim podacimakorisnika. Korisnici su pitani o razlozima dolaska u CMZ/ koritenja usluga CMZ, zadovoljstvu radom pojedinihlanova tima i samog CMZ, vrsti pomoi koju dobivaju odCMZ, prednostima i slabostima rada CMZ, kao i njihovimprijedlozima za unapreenje rada CMZ. Dobiveni susljedei rezultati:

Razlozi dolaska u CMZ Kao razloge koritenja usluga CMZ najvei broj ko-

risnika navodi tanu dijagnozu, npr. shizoafektivniporemeaj, depresivno-anksiozni poremeaj,ja sam lijeen kao dipsoman, znai alkoholiarperiodiar, imao sam ifru 295, moja dijagnoza jedepesivo reactivo, ili daje ifru svoje dijagnoze npr.F23.1, F20.

Manji broj korisnika kao razlog dolaska u CMZ dajeuoptene odgovore, kao npr. bolesna sam, zbog li-jekova za ivce i sl.

Samo 4 korisnika nisu znala objasniti zbog ega ko-

riste usluge CMZ. 42 (38,2%) korisnika svoja oboljenja opisuju kao

psihotina, a 28 (25,5%) kao depresivno-anksiozni poremeaj.

17 (15,5%) kao razlog dolaska u CMZ navode PTSP ili

ratne traume. Uz dijagnozu PTSP navode i druge prob-leme kao to su depresija, alkoholizam, pokuaj sa-moubistva, dijabetes, a

7 (6,3%) neuroloke probleme, npr. epilepsija i tumorna mozgu operisan, Parkinsonova bolest.

7 (6,3%) su u CMZ zbog porodinih problema ili je nekilan porodice korisnik usluga CMZ, npr. porodiniproblemi, otac boluje od shizofrenije a majka od kar-cinoma i depresije, kerka se predozirala sedativimazbog problema u koli.

3 korisnika navode alkoholizam kao osnovni i jedinirazlog dolaska u CMZ, dok ostali spominju alkohol-izam kao usputni problem obino vezan za PTSP idepresivne poremeaje.

2 zbog seksualnih poremeaja.

Iskustva ranijih hospitalizacija 72 (65%) korisnika je ranije bilo hospitalizirano zbog

psihikih poremeaja, a njih 39 (35,5%) je iskusilo i

prisilnu hospitalizaciju. Jedan dio korisnika ranije hospitalizacije i iskustvo s

psihijatrijom opisuje kao jako negativno, navodei iprimjere krenja ljudskih prava u toku hospitalizacije:

Ne daj boe doivjeti ponovo sve ono to sam u bolnici;uslovi su uasni, osjeao sam se kao ivotinja u kavezu.(korisnik)Da, jedan mjesec. To je najloije iskustvo u ivotu, bolniarisu me tukli.(korisnik)To je jezivo, gore su me vezali, pa su me... nisam ja bio toliko

agresivan, vezali me, ni hrane, tuno kako se ponaaju. Tukupacijente; ne smije pacijente tui.(korisnik)

Duina i uestalost koritenja usluga mentalnog zdravlja 57 (51,8%) korisnika koristi usluge mentalnog zdravlja

od 1 do 5 godina, 30 (27,3%) koristi usluge due od 6 godina,

21 (19,1%) koristi usluge krae od 6 mjeseci.

Najvei broj korisnika dolazi redovno u CMZ, i to: 32 (29,1%) dolazi u CMZ jednom sedmino,

30 (27,3%) dolazi u CMZ nekoliko puta u toku sed-mice,

25 (22,7%) dolazi jednom mjeseno zbog medika-metozne terapije, tj. zatitnih injekcija.

Nikada nisam izostao za ove dvije godine; tu sam pronaaosebe i smirio se.(korisnik)

Kontakti korisnika s lanovima tima CMZ Korisnici istiu da najvie kontakta imaju s medicins-

kim sestrama 28 (25,5%), zatim s ljekarima 22 (20%),iza ega slijede kontakti s psihologom (10%) i socijal-

nim radnikom (10%). Kao razloge zato pojedine lanove tima smatraju

strunijim od drugih navode:Ljekara: Doktoricu mogu nazvati i kui ako je potrebno.;Doktora i psihologa, oni su najglavniji, samo doktor moe

29


32/84

dati lijekove.; Ona mi je najvie pomogla da nauim sve osvojoj bolesti i da znam prepoznati znakove krize, te da jojse javim u takvim momentima.; Ima dosta strpljenja, ne

prekida kad priam, uvijek slua, pita me za tablete da li miodgovaraju, s njim se stvarno mogu dogovarati.

Psihologa: Zato to mi je pomogla da shvatim kakvesu moje dijagnoze i to me ohrabruje da uprkos tomenastojim ivjeti.; Zato to je mogu nazvati i na mobitel.Nikad me nije odbila uvijek me strpljivo slua i prui utjehui ohrabrenje.; Ona je prije svega veliki ovjek, onda jeobrazovana, ima znanje. Onda ide na te neke semina

Analiza Situacije i Procjena Usluga Mentalnog Zdravlja u Zajednici u BiH

Documents

Transcript of Analiza Situacije i Procjena Usluga Mentalnog Zdravlja u Zajednici u BiH