Anadilde İbadet

8/8/2019 Anadilde badet

1/30

ANADLDE BADET

Yrd. Do. Dr.Ahmet Kele*[email protected]

zet / Abstract

Mslman alimlerin byk ounluu, namazda Kurann Arapa olarakokunmas gerektii grndedirler. nk, Hz. Peygamber (a.s.) ve sahabesi bu ekildenamaz klmlardr. Ancak, Eb Hanife ve baz Hanefi hukukcular Kurann baka bir diletercmesiyle de namaz klnabilecei grndedirler. Bu gr Trkiyede gncel olaraktartlmaktadr.

Bu makale, sz konusu problemin her iki gr tarafndan ele alnn ve

metodolojisini tartmaktadr.The Worship With Parent Language

Most of the Muslims scholars accept to read the Arabic verses of the Koran in prayer.According to them to read the translation of verses is not correct in prayer. Because the

prophet (p.b.u.h.) and his companions read the original (Arabic) verses of the Koran intheir prayers.But, Eb Hanife and some Hanefi scholars accept to read the transtlation of verses in

prayer. Especially the transtlation of Fatiha. This subject is discussed in Turkey.This article criticizes these arguments with their metodoligical problems. In addition, weexplain the meaning of the worship.

GR:

Gnmzde Trke badet veya Anadilde badet bal altndatartlan konunun; biri siyas, dieri ilm olmak zere iki yn

bulunmaktadr. Konu, siyas bir proje olarak hem cumhuriyetin kuruluyllarnda, hem de tek partili dnemde, ciddi bir devlet politikas halinegetirilmi ve Ulus Devlet projesi ierisinde, Ulusal Din anlay ile elealnmtr. Ancak, konunun Trk kamu oyunda seslendirilmesi II.Mertiyetten itibaren balamtr.1

Siys mahiyeti nazar- itibara alndnda, Trke Kuran, TrkeNamaz, ve Trke Hutbe olmak zere birbirleriyle balantl esaslyn bulunan bu proje erevesindeki tm teebbslerin, imparatorluktanulus devlete geite; dinin yeniden ve modern bir biimde tanmlanmasn

1*Dicle niversitesi lhiyt Fakltesi retim yesi.Trke ibadet ve Trke Kuran konularnn siyas yn ile ilgili geni bilgi iin

bkz: Dcane Cndiolu, Trke badet 1, stanbul, 1999, s. 13-130.


2/30

isteyen evreler tarafndan gerekletirildii ya da desteklendiigrlmektedir.2

Ayrca ana dilde ibadet konusunun, lkemizde tekil ettii kadar,ana dilleri Arapa olmayan dier Mslman uluslarda sorun tekil etmemiolmas da, konunun daha ok siyasi kaynakl oluuna bir iaret saylabilir.nk, dnya zerinde dilleri Arapa olmayan dier Mslman lkelerde-eski yeni- bizim tarihimizde grld lekte bir problem grlmemitir.rnein, Pakistan, Hindistan, in, Malezya, Endenozya gibiMslmanlarn yaad lkelerin byle bir problemleri yoktur.Kanaatimizce, bu lkelerde problemin olmayn, milletlerin ve devletlerintarih misyonlar ile de irtibatlandrmak gerekir. Bu adan bakldnda,saylan lkelerin hi birisinin, slam lkelerinin btn iinde, Trkiyenin

konumu ile kyaslanamayaca aktr.Konunun siyas yn bal bana bir aratrma konusu olduundan,

bizim almamzn dndadr. nk bir konunun ideolojik boyutununbulunmas, bilim adamlarnn salt bilimsel olan argmanlarnda bile birtakm siyas anlamlar ve mesajlar aranmasna neden olmaktadr. Bu durumda tabii olarak, hem ilm adan yeterli almalarn yaplp objektifsonularn ortaya konulmasna, hem de aratrmaclarn elde ettiklerisonular zgrce neretmelerine mani olmaktadr.

Ana dilde ibadet tezi, hadis kaynaklarnda yer alan baz rivayetler ile,zellikle Hanef hukukularn, bata Eb Hanife (150/772) olmak zere,

reylerine/itihatlarna dayanmaktadr. almamzda konunun siyasi boyutugzard edilmi ve konu salt bilimsel boyutuyla ele alnmaya allmtr.Aratrma erevesi ise; Ana Dilde badet veya Trke badet teziyle,

bu teze kar kan, Arapa badet ve Vahiy Dili le badet tezinin,kendilerini temellendirdikleri delillerin metodoloji bakmndan ihtiva etmiolduklar problemleri tespitten olumaktadr. Makalemizde ayrca, slamDininde ibadet szcnn tam olduu zel anlam zerinde,konuyla balantl olarak, durulmaktadr.

Metodoloji Tespitinin Gereklilii

Her ilmin kendisini gelitirip, derinletirecei bir metodolojisininolmas zorunludur. nce ilim sonra metodoloji mi, yoksa nce metodolojisonra ilim mi eklindeki gereksiz tartmaya girmediimiz taktirde,metodolojinin salkl bir sonuca ulaabilmenin ve yine bir ilmin salkl birekilde geliebilmesinin olmazsa olmaz art olduu bir gerektir.3

2 Dcane Cndiolu, a.g.e., s. 134.3 mmenuel Kant, Metod zerine Konuma, (Terc: Sahir Sel), stanbul, 1984, s.7-15 vd.;Ayrca bkz: Karl Popper, Diyalektik Nedir?, (Terc: Mete Tuncay), Trkiye Gnl,


3/30

zerinde duracamz konu, slami ilimlere ait bir metodolojiyle elealnmas ve incelenmesi gereken bir konudur. nk namaz ve namaz

ierisinde okunacak olan eyler, slam Dninin ibadet alanyla ilgilidir. Bunedenle ilk bata, yntem gerei konuyu, yukarda da belirtildii zere,siyasi balamndan ayryoruz. nk, siyasi balamda tartlacak olan Ana dilde ibadet konusunun yntemi, siyaset bilim yntemidir. Buyntemin, slam limlere ait yntemle farkl olduklar kukusuzdur. Birfakihin (slam hukukusunun), ya da dni yaymaya alan bir davetinin,gerektiinde yeni Mslman olan bir fert ya da toplum iin, onlarn kendiana dillerinde ibadet yapmalarna izin vermesi iin are aradnda

bavuraca yntem ile, bir devleti idare eden siyasetilerin halkn ibadetekline ve o ibadetin ritellerinde yerlemi olan baz simgelere mdahale

etmek istediinde mracaat edecei yntem ayn deildir. Bizim buradaesas alacamz metod, slam ilimler metodolojisidir.

Bir konuda elde edilen iki sonucu farkl klan, uygulanlan ynteminfarklldr. Siyaset nasl ki kendi kar, ulusun ve devletin menfaatleridorultusunda hareket etmeyi bir yntem olarak benimserse -ki

benimsemesi gerekir-, salt dinsel adan konuya bakmakla ykml olanbir din bilgini de varaca sonularda; bu sonucun dine ne derecede uygunolup olmadna bakacaktr ki, bu da bir din alimi iin mutlak anlamdagereklidir.

O halde ncelikli olarak, Ana Dilde badet veya Trke badet

konusunun salt dini bir konu olarak tartlmas gerektiinden hareketlekonuyu ele almamz gerekiyor. Dcane Cndiolu, konuyla ilgilialmalarnda, hibir tarih fetvann ya da kararn, siyasetten ve onunynlendirmesinden ayr dnlemeyeceini sylemektedir.4 Budeerlendirme dorudur. Ancak, biz niversitelerin bilimsel almalarasalad zgr imkandan hareketle bu konunun salt bilimsel dzeydetartlmas gerektii kanaatindeyiz.

O halde, slami ilimler metodolojisinden yararlanmamz gerektiini bir ilke olarak kabul etmeliyiz ve mevzuu bu metodolojinin kurallarerevesinde incelemeliyiz. Bu prensiplerin bizi ulatraca sonular, bu

sonular ne olursa olsun, objektif/bilimsel bir sonu olarak kabul etmeliyiz.Yoksa, nceden belirlediimiz sonulara, kullanmamz gereken ynteminkimi ilkelerini deitirerek veya tevil ederek ulamak, salkl bir sonucaulamak deildir. rnein, ana dilde ibadet edilmelidir kararn verdiktensonra metodolojiye ba vurmak, bir yntem tahrifidir veya yntem dlktr.Keza, ana dilde ibadet olmaz n kabul de byledir.

1991, S.15, s. 133-36.4 Dcane Cndiolu, Trke Kuran ve Cumhuriyet deolojisi, stanbul, 1998, s. 33.


4/30

Yntemin bilimsel bir sonuca ulamadaki nemine yaptmz atftansonra, ksaca slam ilimlere ait metodoloji ile neyi kastettiimizden

bahsedeceiz. slami ilimlerin btn iin geerli olan ortak bir metodolojiyoksa da, Fkh Usl (Hukuk Metodolojisi) genellikle ortak birmetodolojinin, en azndan tartlmaz baz ortak prensiplerini tespit eder ve

bize sunar. Bu metodolojinin temel kaynaklar; Kuran ve sahih olmakartyla Snnet/Hadisdir. Bu iki asldan sonra gelen dier iki ilkenin biri;Mslmanlarn oluturduu konsensustur (icm), dieri de; bu iki aslauygun olarak yaplacak kyastr.5

Bu drt temel asl (edille-i erbaa), slami konularda yaplacak her tralmann, asla mstani kalamayaca ilkelerdir. Hukuk uslcleri,aratrlan herhangi bir dni konuda bu kaynaklardan nasl

yararlanlacann ilkelerini belirlemilerdir.6 Makalemizin snrlar elvermedii iin bu ilkeleri burada zikredemiyoruz. Ancak, gsterilenreferanslara bakldnda yeterli bilgi elde edilecektir. imdi, ana dildeibadetin yaplabilecei veya yaplamayaca tezlerindeki metodolojikhatalara geebiliriz. Biz bu hatalar, istidlal/delil getirme hatas olarak elealacaz.

Ana Dilde badete Kar kanlarn stidlal Hatalar

Ana dilde ibadete kar kan alimler grlerini, Kurann indirildii

dilin Arapa oluu ve hibir tercmenin asl metin yerine geemeyeceiargman zerine bina etmektedirler. Bu noktaya bal olarak ilerisrdkleri dier deliller de yine Kuran ve vahiy dili ile ilgilidir.

Kurann Arapa Oluuna Bal Olarak Getirilen Deliller

Ana dilde ibadete taraftar olanlar ve kar kanlar, kendilerineKurandan baz ayetleri delil olarak getirip onlarla istidlalde

bulunmulardr. Yntem olarak Kurandan delil getirmek, slam

5 slami ilimler metodolojisinin temel ba vuru kayna; Kuran ve Snnetir. Dier ikidelil (cm ve Kyas) delil olma deerini bu iki kaynaktan alrlar. Bu nedenle, dinikonularn nihai dorulama kriterleri Kuran ile Snnettir. Bu konuda geni bilgi iin bkz:mid, Seyffeddin Ebul-Hasan Ali, el-hkm f Uslil-Ahkm, Beyrut, 1985, II, 135-167. Buhr, Alaud-Dn Abdulaziz b. Ahmed, Keful-Esrr, Beyrut, 1994, 1, 32-87.Hudar Bek, Muhammed, Usl Fkh, Msr, 1969, s. 209, 214, 272, 288. Eb Zehr,Muhammed,slam Hukuk Metodolojisi, ( Terc: Abdulkadir ener), Ankara, 1981, s. 69,93, 171, 189. Abdulkerim Zeydan, Fkh Usl, (Terc: Ruhi zcan), Ankara, 1982, s.195, 208-209, 235, 252-255. Zekiyddin aban, slam Hukuk lminin Esaslar, ( Terc:brahim Kafi Dnmez), Ankara, 1990, s.39.6 Haydar Efendi, Usl Fkh Dersleri, stanbul, tsz., 172- 179.


5/30

metodolojiye uygundur. Fakat, Kurandan delil olarak getirilen ayetlerinanlamlarna ve delletlerine bakldnda, bu konu iin delil olmaya uygun

olmad grlmektedir.

cz ve Kurann Tercmesinin mkanszl stidlali

Kurann muciz oluu meselesi, ibadetin Arapa dnda bir dil ileyaplamayaca konusunda en ok bavurulan bir delildir. Bu nedenle,ksaca mucizin ne anlama geldiinden bahsetmemizde yarar vardr.Mucizin szlk anlam, ciz brakan demektir.7 Kuran ile ilgili olarakkazanm olduu zel/terimsel anlam ise, Kurann bir benzerinin insanlarve cinler tarafndan getirilemeyeceidir. Yani, insanlar ve cinler Kuran gibi

bir Kitap getirmekten acizdirler. Kurann birka defa; Haydi siz de birKuran getirin anlamnda meydan okumasna, tahadd denilmektedir.8

te bu tahaddyi ve Kurann muciz oluunu, Kurann tercmesininyaplamasnn da imkanszl eklinde anlayan alimler, bu durumu anadilde ibadetin olamayacana delil saymlardr.9 nk Arapanndndaki dier diller, vahiy dilinden farkl dillerdir. Dier bir ifadeyle,tercmenin imkansz olduu dillerdir.

Kurann tahaddsini, onun indirildii ortama sunduu mesajerevesinde deerlendirdiimizde, bunun; Kurann baka bir dileevrilmesinin imkanszln anlatmadn grmekteyiz. nk Kuran;

Ey mrikler! Ey Kurann Allahn Kelam olduunu inkar edenler!Haydi Kurann bir sresinin, brncesini, Trkesini, incesini vs.getirin, getiremezsiniz dememektedir. Bu nedenle, tahadd ve iczn anadilde ibadete mani olan bir delil saylmas, kanaatimizce yanl biristidlaldir.

Burada yle bir soru akla gelebilir: Kurann indirildii dilde benzeriyaplamadna gre, baka bir dilde haydi haydi yaplamamas gerekmezmi? Bu soru yerindedir. Biz de Kurann, Arapa ya da bir baka dil ile

benzerinin yazlamayacana inanyoruz. Bu, Kurann meydanokumasyla sabittir. Ancak, Kurann bir mislinin getirilememesiyle, bir

7 Muciz szcnn Kuran iinde kullanld anlamlar iin bkz. Rgb el-sfehn,Ebul-Ksm el-Hseyn b. Muhammed, el-Mfredt f Garbil-Kuran, Beyrut, tsz.,s.322-23, Acz maddesi.8 Kurann tahaddsi anlamna gelen ayetler iin bkz: Bakara, 2/22 ;sr, 17/ 77. Tahaddile ilgili geni bilgi iin bkz. Reid Rza, Mustafa Sdk er-Rfinin czul-Kuran ve

Belgatn-Neb adl eserine yazd takdim yazs. Beyrut, 1973, s. 17-24.9 Bu konuda geni bilgi iin Dcane Cndiolunun; Bir Siyasi Proje Olarak Trke

badetadl eserinde yer alan aadaki makalelere bkz., stanbul, 1999, M. Raif Ogan,eyhlikten hlua Atlama Rekoru, s. 348-49. Eref Edip, Zehirli neli F,,a.g.e., s. 353-357.


6/30

baka dile tercmesinin imkanszl ayn ey deildir. ayet Kuran, bir baka dile evrilemiyorsa, o zaman Kurann tm dnya insanlarna

indirilmi son mesaj olmasn nasl aklayacaz? Tercme, hibir metiniin ayn olma zelliini tamasa da, her dil, bir baka dile tercmeedilebilir olma zelliine sahiptir.

Fahreddin Rz (606/1228), tahadd ayetlerinin tefsirinde yukardaifade etmeye altmz ekilde bir istidlal yanllna dmtr. Rz,namazlarda okuma dilinin sadece Arapa olabileceini u ekildedelillendirmektedir:

1- Hz. Peygamber (a.s.) namazlarnda Allah tarafndan Arap diliyleindirilmi olan Kuran okuyordu ve mr boyunca da buna devam etti.Yce Allahn bize yapt; Peygambere tabi olun emri gerei, bizim de

peygamberimiz gibi yapmamz, yani namazlarda Arapa Kuran okumamzgerekir.10

2- Rait halifeler de Arapa Kuran ile namaz kldlar. Hz.Peygamberin (a.s.); Rit halifelerin gittii yoldan gidiniz, emrine uygunolarak onlar gibi yapmalyz ve Arapa okumalyz.11

3- Peygamberin sahabesinin de btn Arapa olarak Kuranokudular ve namaz kldlar. yleyse bizim de bu ekilde yapmamzgerekir.12

4- Kuran, bize namaz klarken Kuran okumamz emretmektedir.Baka dille okunan ey Kuran deildir.13 Rz bu aklamalarn yaptktan

sonra, grlerinin delili sadedinde, Kurann muciz oluunuzikretmektedir.14

Rznin, namazda okunacak kraatn Arapa olarak okunmasnngerektiine dair getirmi olduu delillerin ilk , Mslmanlar arasndamehur/yaygn olan bir hadisten hareketle sylenmitir. Hadis yledir:

Benim snnetime ve benden sonraki rit halifelerin snnetine smsk

sarln.15 Drdnc maddedeki delil ise, Kuran tercmelerinin Kuran10 Rz, Fahreddin, et-Tefsrul-Kebr, Tahran, tsz., I, 209.11 Rz, a.g.e., I, 209.12 Rz, a.g.e., I 209.13 Rz, a.g.e., I, 210.14 Rz, a.g.e., I, 210. Rznin grlerini, cuhriyetin ilk yllarnda, Rif Ogan, Kuran tercmesi Kuran Deildir balkl bir makalesinde, KurannTrkeletirilemeyecei ve namazlarda Trke Kurann okunamayacan savunmutur.Detayl bilgi iin bkz: Dcane Cndiolu, Trke Kuran I, s. 395-96.15 Eb Dvd, Sleyman b. El-Es es-Sicistn, Snen, Humus, 1969, Snne, 6;Tirmiz, Eb s Muhammed b. s, Snen, Beyrut, tsz., lim, 16; bn Mce, EbAbdillah Muhammed b. Yezd el-Kazvn, Snen, yy., 1975, Mukaddime, 6; Drim, EbMuhammed Abdullah b. Abdurrahman b. El-Fazl, Snen, yy., tsz., Mukaddime, 16; bnHanbel, Ahmed, Msned, Beyrut, tsz., IV, 126; Hkim Eb Abdillah Muhammed b.Abdullah en-Nisbr, el-Mstedrek, Beyrut, tsz, I, 95.


7/30

saylmayacana dayanmaktadr. Bu delillerin konuyla ilgili olupolmadklarn u ekilde tespit edebiliriz.

Rzye gre, Hz. Peygamber bata olmak zere btn sahabe veonlarn siys ve dni liderleri olan halifeler namazlarn Arapa okuyarakklmlardr. O halde, daha sonra gelen btn Mslmanlar onlara tbiolarak, Arapa ile ibadet etmelidirler. Bu istidlalde u nemli nokta gzdenkamtr: ki ey kyaslandnda, bu kyasn doru olabilmesi iin kyasedilenlerin ortak zelliklere sahip olmalar gerekir.16 Halbuki Rz, birbirineeit olmayan taraflar kyas etmektedir. ncelikle istidlalin bu anlamda bir

problemi vardr. kinci problem ise udur: Acaba Hz. Peygamber veashabnn Arapa okumaktan baka bir tercihleri var myd? Dier birifadeyle, Kuran onlarn ana dillerinden farkl bir dil ile indirilmiti, ama

onlar yine de ibadetlerini kendilerine indirilen vahyin dili ile yaptlar,diyebilmemiz mmkn mdr? Elbette hayr. nk, hem ana dilleri, hemde kendilerine indirilen Kitabn (vahyin) dili ayn idi, yani; Arapa. Ohalde onlar, isteseler de ibadetlerinde baka bir dilden okuyamazlard veokumalarnn da hibir mantkl gerekesi olamazd. Sonu olarak, Hz.Peygamberin ve sahabenin, ibadetlerinde Kuran Arapa olarak okumuolmalarn delil olarak gstermek bir istidlal hatasdr.

Rznin delil olarak kabul ettii ilkeler ile, ana dilleri Arapaolmayanlar kyaslandnda, onlarn durumlarnn Hz. Peygamber vesahabenin durumlarndan farkl olduu grlecektir. nk, konutuklar

dil ile, inandklar dinin vahiy dili farkl olan milletler iin iki dil szkonusudur. Bu da, iki dilden birini tercih etmek gibi bir alternatifi ortayakarmaktadr. lk nesil Mslmanlar iin byle bir tercih sz konusudeilken, sonradan Mslman olan milletler iin bu durum sz konusuolmaktadr. Dolaysyla, Rznin yapm olduu kyasta taraflar bir

birlerine eit deildir. Geersiz bir kyas yaplmtr. (Kyas- Fasit) Kyasnfasit oluu, istidlalin de hatal olduunu gstermektedir.

M. Sait imek, Fatiha Sresi ve Trke Namaz adl eserinde;Hangi dilden yaplrsa yaplsn tercmenin, asln ayn olmad bu ileuraanlarca bilinen bir gerektir. Buna gre hibir Kuran meali,

orijinalinin ayn deildir. ... Ayrca Kuran, anlamyla olduu gibilafzlaryla da ilahidir. Allah tarafndan Arapa olarak indirilmitir17,gerekesiyle ana dilde ibadete kar kmaktadr.

Btn dil bilimciler, tercmelerin zorluunu kabul etmektedirler.Hatta ada dil bilimciler, daha arzasz olarak anlamay salayabilecek

16 Kyas ve eitleri, slam Hukuk Metodolojisindeki kullanm iin bkz. Abdulkadirener, Kyas stihsan stislah, D.V.Y., Ankara, 1974, s. 99-110. Ayrca bkz. Doanzlem, Mantk, Anahtar Kitaplar Y., stanbul, 1994, s.36-41.17 M. Sait imek,Fatiha Sresi ve Trke Namaz, stanbul, 1998, s. 99.


8/30

bir ortak dili insanln kullanabilmesi iin almalar yapmaktadrlar. Ortakgsterenlerden ve anlam gstergelerinden oluacak bir insanlk dili, dil

bilimcilerin gelecee ait projeleri iindedir. 18 Bu nedenle imdi kullanlanfarkl dillerden birbirine yaplan tercmenin, asln ayns olmad kabuledilen bir gerektir. nk lafzlar tercme edilse bile, hissiyat veduygularn tercmesi mmkn deildir. Ayrca tercmeye konu olan ey,yazl bir metin deil szl bir sylem (hitap) olunca, tercme daha da zorhale gelecektir. te Kurann tercmesini zor klan, onun yazl bir metinolmayp szl bir hitap olmasdr.19

slamn evrensel olduu, Hz. Peygamberin btn insanlagnderildii, her Mslmann tereddtsz kabul ettii Kuranhakikatlerdendir. Biz seni btn insanlar korkutucu ve mjdeleyiciolarak gnderdik20 ayeti bu gerei ak bir ekilde ifade etmektedir.Ayrca bir hadisinde Hz. Peygamber (a.s.) Her neb kendi kavmine

gnderilirdi, ben btn insanlara gnderildim21, buyurmutur. slamntm dnya insanlarna gnderilmi son din olduunun delilleri buradazikredilmeyecek kadar oktur. te slamn evrensel bir din oluu, bu dinindilinin tercme edilebilir bir dil olmasn zorunlu klmaktadr. nk,tercmeye kapal bir dinin mesajlarnn evrensel olduunu iddia etmek ak

bir elikidir. Grlecei zere, Kurann tercmesinin imkanszln anadilde ibadet yaplamayaca iin delil olarak gstermek, bir baka adanslamn evrensel oluuna glge drmektedir. Sz konusu yaklamn bu

nemli elikiyi de dikkate almas gerekmektedir.Kanaatimizce, bir ifade (sz/metin) hangi dile ait olursa olsun,

tercmenin btn zorluklarna ramen, tercme edilemiyorsa bir anlamtamyor demektir. Anlam olan her ifade, tercme edilemeyen bir ksmolgularn dnda22 her dile aktarlmaldr. Bu, anlaml olmann zorunlu birsonucudur. Kuran tercme etmenin ve anlamann, dilden ziyade biryntem sorunu olduu bugn iin daha iyi farkedilmi ve ada tefsirciler

18 John C. Condon,Kelimelerin Byl Dnyas Anlambilim ve letiim, ( Terc:Murat iftKaya), stanbul, 1995, s.15-17.19 Kurann yazl bir metin deil, szl bir hitap oluuyla ilgili geni bilgi iin bkz.Dcane Cndiolu, Vahiy Dili-Kuran Dili, I. Kuran Sempozyumu teblii, Bilgi Vakf,Ankara, 1994, s. 99-130.20 Sebe, 34/ 28.21 Buhr, Eb Abdillah Muhammed b. smail, Sahhul-Buhr, stanbul, 1979,Teyemmm, 1, Salah, 56; Nes, Eb Abdirrahman Ahmed b. uayb b.Ali, Beyrut, tsz.,Gusl, 26; Drim, Salah, 111.22 Modern dil bilimde gittike nem kazanan, Yan Dil gibi, szle ifade edilmeyen,yazya aktarlamayan ancak, anlamn doru anlalmasnda ok byk pay bulunangeler kastedilmektedir. Bu konuyla ilgili geni bilgi iin bkz. John C. Condon, a.g.e., s.162-64.


9/30

bu alana younlamlardr. 23 Bizim kanaatimiz de; yeni bir tefsir vetercme ynteminin gelitirilmesi gerektii ynndedir.

Sonu olarak; yukarda aktarm olduumuz deliller ile; ana dildeibadet yasaklanamaz. nk delil olarak getirilen ayetlerin anlamerevesi, ibadet diliyle ilgili deil, tebli diliyle ilgilidir. Tebliin dili ile,ibadetin dilinin ayr olmas ise baka bir konudur. Tebliin dili; her milletinkendi ana dili, ibadetin dili ise, ortak bir dil olan dinin dili/vahyin indirildiidil olmaldr, diye dnyoruz.

Kurandan Kolaynza Geleni Okuyunuz Ayetiyle stidlal

Ana dilde ibadet yapmaya mani saylan delillerden biri de,

Kurandan kolaynza geleni okuyunuz ayetidir.24 imdi bu ayet ileyaplan istidlal zerinde duracaz.

M. Sait imek, bu ayetten hareketle; Ayet, slamn ilkdnemlerinde klnan gece namazyla ilgilidir. Ayetin siyak ve sibak bunuaka ortaya koymaktadr. Yani namazda Kurann okunmas bizzatKuranda emredilmektedir25, demektedir.

Ayet, Hz. Peygamberin ve baz sahbenin kldklar gece namazndanve bu namazda okuduklar uzun kraatten bahsetmektedir. Allah; sava,sefer vs. gibi deiik sebepler sayarak bu grevlerini hafiflettiini belirtmive Kurandan kendilerine kolay ve rahat geleni okumalarn istemitir. Bu

ayetin, namazda Kuran okunmasndan bahsettii dorudur. Yukarda dasylediimiz gibi, zaten ilk Mslmanlarn baka bir dil ile okumaalternatifleri ve tercihleri sz konusu deildir. Tercihi sz konusu olanlar;

biri ana dilleri, dieri de dinlerinin dili olmak zere iki dil ile kar karyaolanlardr. Ayette ifade edilen okuma ile, ana dilleri Arapa olmayanlarndurumlar arasnda dorudan bir alaka yoktur.

Bu ayette vurgulanan, Kolaynza geleni okuyunuz buyruunudikkate aldmzda; ayetin, ana dilden ibadet yapmak isteyenler iin deliltekil ettiini kabul etmemiz gerekir. nk, ana dili Arapa olmayanlariin kolay olan, kendi dillerinden okumaktr. Kuran da; Kurandan

kolaynza geleni okuyun buyurmaktadr. Kanaatimize gre bu ayet, anadilden ibadet etmeye mani bir delil olarak kabul edilemez.

Namazda Kurann okunmas gerektiine dair pek ok ayetzikredilebilir.26 Bu doaldr. nk, ayn zamanda ibadette de okunan(vahy-i metlv) kutsal bir Kitap olarak Kurann byle emriler

23 Halis Albayrak, Kurann Anlalmasnda Yntem Din retiminde Yeni Yaklamlar,stanbul, 2000, s.21-36.24 Mzzemmil, 73/ 20.25 M. Sait imek, a.g.e., s. 98-99.


10/30

iermesinden daha tabii bir ey olamaz. Ama btn bu ayetlerin, vahyin ilkmuhatap evresi olan Araplara, yani dilleri Arapa olan bir toplulua

sylenmi olduu gz ard edilmemelidir.Sonu olarak; Kuran Kerimden ana dilde namaz klma konusuna

mani olacak bir delil aramak, yntem olarak yanltr. nk bu, Kurannindirildii ortamn/tarihin bir problemi deildir. Dolaysyla zmKuranda aramak isabetli deildir. Bu nedenle, Kurandan delil olarakgetirilen ayetler, tekellfl (zorlamal) tevillere ve yorumlara bavurularakanlalmaktadr. Bu durum da, istidlal hatasna neden olmaktadr. Nitekimana dilde ibadetin tartld bir programda Vehbi Yavuz;

imdi meseleyi Kurana gtrdmz zaman veya snnetegtrdmz zaman byle bir hkm bulunmadn gryoruz, yani ak

bir hkm yok Kuranda...27, demitir.

Snnetten Getirilen Deliller

Ana dilde ibadet yapmann caiz olmadna dair Kurandan delillergetirilmeye alld gibi, snnetten de baz deliller getirilmitir. Budelillerin en ok zikredilenleri unlardr:

Beni nasl namaz klarken grd iseniz, ylece namaz klnz.28 Buhadis delil alnarak yle bir sonuca gidilmektedir: Hz. Peygamber,namazn Kuran okuyarak klmtr. Okuduu Kuran da tercme deil,

Arapadr. Bize de onun kld gibi namaz klmakla emredildiimize gre,Arapa Kurandan bakasyla namaz klmak caiz olmaz. Ayn yaklam,Fahreddin Rzye ait olarak az nce zikretmitik.

Yukarda, Kuran ayetlerinin delil alnmasna kar ifade etmiolduumuz eletiriler, hadisten karlan yorum iin de geerlidir. nk,Hz. Peygamberin hem baka bir dille namaz klmas gibi bir seenei, hemde buna ihtiyac yoktu. Ayrca bu hadiste verilmek istenen mesaj, namaz,zellikle de ekil bakmndan peygamberin kld gibi klmaya zengsterilmesinin istenmesidir. Yoksa, Arapadan baka diller ile namazklnamayacana dair hkm vermek deildir. Hadis, Arapa dnda her

hangi bir dil ile namaz klmaya mani bir emir olarak anlalmakla, aslmesajndan sapmtr.

26 Bu konuda bkz: Ankebt, 29/45; Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz kl. ; sr,17/ 110: Namazn klarken ne ok sesli, ne de yava okuma, ikisi ortas bir yol izle.27 Ali Krca, Trke badet, stanbul, 1998, s 28. (atv. Televizyonunda yaplan SiyasetMeydan programnn kitaplatrlm hali)28 Beyhak, Eb Bekir Ahmed, es-Snnenl-Kbr, Beyrut, tsz, II, 345.


11/30

Snnetten getirilen dier bir delil de, " Fatiha okunmadka namazolmaz " hadisidir.29 Bu hadis, namaz klarken "Ftiha"nn mnhasran

okunmas gerektiini ifade etmektedir. Her ne kadar fukah (alimler),Ftiha'nn okunmasnn farz m, yoksa vcip mi olduu konusunda ihtilafetmilerse de, Ftiha'nn namazda okunmas gerektiinde, ittifaketmilerdir.30

Namazda neden srar ile Fatihann okunmas gerektiini, onunanlamna baktmzda anlamamz mmkndr. zellikle Fatiha ile ilgiliyaplan tefsirler incelendiinde, sz konusu srenin slam dininde yaplmasistenilen btn ibadetlerdeki z tadn, insan oluna yetecek tlerinve dualarn onun ierisine konulduunu grmekteyiz.31 Syt Hz. Alinin; steseydim Fatihann tefsirine dair yetmi deve yk eser yazardm,

dediini nakletmektedir.32 Bu szde bir mbalaa olsa bile, Fatihannierdii anlamn geniliine vurgu yapt aktr.

Hz. Peygamberin namazda mutlaka Fatihann okunmasnistemesinin hikmetini u hadiste daha iyi grebilmekteyiz:

Eb Hureyre (57/679) nakletmitir: Raslullah yle derken iittim: Allah buyurdu ki; ben Fatihay kulumla aramda iki ksma ayrdm.

Bir ksm bana aittir. Dieri de kuluma aittir ve kuluma istedii eyverilecektir. Kul; Alemlerin Rabbne hamd ederim, dediinde Allah;Kulum bana hamt etti diye karlk verir. Kul; er-Rahmanir-Rahmdediinde Allah; Kulum beni vd diye karlk verir. Kul; Kyamet

gnnn sahibi dediinde Allah; Kulum beni yceltti diye karlk verir.Kul; Beni dosdoru yola ilet dediinde Allah; Kuluma istedii vardr,diye; srenin geri kalan her cmlesi iin byle syler.33

Bu hadiste de grld gibi, Fatiha Sresi kul ile Allah arasndaki birdiyalogu simgelemektedir. Fatihann bu anlam ve simgesel zellii

29 Tirmiz, Mevkit, 69, 116; bn Mce, kme, 11; bn Hanbel, II, 241, 428 ; fi,Muhammed b. drs, el-mm, Beyrut, tsz., I, 107.30 Bu konuda mezheplerin grleri iin bkz: f, el-mm, I, 107; bn Kudme, EbMuhammed, el-Mun e-erhul-Kebr, Beyrut, 1992, I, 524-528 ; Ayn, EbMuhammed b. Muhammed, el-Binye f erhil-Hidye, Beyrut, 1988, II, 242-245 ;Tehnev, Zafer Ahmed, 'lu's-Snen, Karai, tsz.,II,229-243 ; Zeyl, Cemaleddin EbMuhammed,Nasbu'r-Ryeti li Ehdsil-Hidye, Beyrut, 1987, I, 363-368.31 Bu konuda geni bilgi iin bkz: M. Sait imek,Fatiha Sresi ve Trke Namaz, s.9-89.Ayrca bkz: Suat Yldrm, Fatiha ve Enam Srelerinin Tefsiri, stanbul, 1989, Mellifeserinde Fatiha Sresi iin yle bir deerlendirmede bulunmutur: Fatiha, bu

prensiplerin insanl slah ettiine vakay da ahit gsterir. Peygamber efendimizin (a.s.)ve ashabnn, srat- mstakim sayesinde mazhar olduklar lahi nimet ise bunun en aikarahididrir a.g.e., s. 39.32 Syt, Celleddin, el-tkn f Ulmil-Kuran, Msr, 1314, II, 200.33 Tirmiz, Tefsiru Fatiha, 2. Ayrca bkz: Taber, Eb Cafer bn Cerr, Cmiul-Beyn anTevli yil-Kuran, Beyrut, 1995, I, 128-29. bn Hanbel, II, 241, 285, 460.


12/30

nedeniyle hem namazlarda mutlaka okunmas istenmitir, hem detercmesinin ondaki anlam ve simge zelliklerini yanstamadndan,

orijinal metnin okunmas gerektii zerinde durulmutur.Hz. Peygamberin risleti dneminde, dilleri Arapa olmayan bir

topluluk iman etmi ve ibadetin dili de onlar iin bir sorun olmu olsa veHz. Peygamber de bu toplulua; badet ancak Kurann indirildii dil ilecaiz olur, baka bir dil ile yaplan ibadet geersizdir demi olsa idi, budurumda konuyla ilgi snnetten delil getirmek sz konusu olurdu. Ancak,

byle bir ey tarihen sabit deildir. Onun uygulamalar, birinci derecede,kendi toplumuna yneliktir. Ayrca, bireysel olarak Arap olmayanlar varsada, bunlarn da Arapa bilip bilmedikleri konusunda delil olmaya elverili

bir bilgiye sahip deiliz. M. Sait imek, az da olsa bireysel olarak Arap

olmayanlarn bulunduunu, ama onlarn kendi dilleriyle deil, Arapa ileibadet ettiklerini sylemektedir.34 Bu durum, onlarn Arapa bildiklerianlamna gelir. nk, o toplumun iinde yaamaktadrlar ve onlarn dilinikonumaktadrlar. Bizim tarttmz anlamda bir problem yaamadklaraktr.

Erken dnem slam tarihinde, dili Arapa olmayan Mslman milletolarak Farsllar bilinmektedir. Bu tarihi olayla birlikte de dil problemigndeme gelmi ve Fatihann Farsaya tercmesi yaplmtr. Bu rnek

bize, dil farkllnn problem olmasnn doal olduunu gstermektedir.

Eb Hanife gibi hukukularn konuya ilikin olumlu yaklamlar vetercmeyle ibadete izin vermeleri de, o gnk artlarda konunun siyasi

boyuttan yoksun, salt dinin yaylmas amacna ynelik olarakdeerlendirildiini gstermektedir.

Ahmet Hamdi Akseki, Farsllarn Selman- Frisye yazdklar;Fatihann Farsa tercmesini istedikleri mektupla ilgili olarak;

Buhr, Mslim, mam Mlik, mam Ahmed b. Hanbel, Nes, EbDvd, bn Mce, Tirmiz gibi hadisin sahihini zayf ve mevzuundan ayrtetmek hususunda ihtiyat etmi olan muhaddisinden hi biri bunu rivayetetmemitir35diyerek, hem rivayeti, hem de Arapadan baka bir dil ile

ibadet yapmay reddetmitir. Byle bir deerlendirmenin bilimsel olmadaktr. Aksekinin isimlerini sayd hadisilerden hi biri, bizimkitabmza topladmzn dnda sahih ve delil olmaya elverili bir hadis

yoktur, dememilerdir. Bu nedenle, byle bir akl yrtme (istidlal) dorukabul edilemez.

34 M. Sait imek, a.g.e., s.108.35 D. Cndiolu, a.g.e., s. 436.


13/30

Ana Dilde badete Kar Olan Alimlerin Grleri

Hem Arapa dnda bir dil ile ibadet yapmaya kar kan, hem deArapay vahiy dili olmasndan hareketle kutsallatran alimlerin ndegelen ismi mam fidir. O, her Mslmann Arapa bilmesini, hattaibadette okuduklarn doru bir ekilde anlayacak kadar bilmelerini farzolarak grr.36

fi bu gryle, ideal olan bir durumu amalam olmaldr. Yoksa, btn Mslman toplumlarn Arapay, yukarda ifade edildii ekilderenmelerini zorunlu klmak, dinde aslolan kolayla ters olaca gibi,insann gcnn yetmeyecei ile sorumlu tutulmayaca37 ilkesiyle deelimi olur. afinin ideal olarak kabul edilebilecek gr, zamanla

olmazsa olmaz bir ilke haline dnmtr. Tarihimizde grlen Araparenme gayretleri, bu amala alan medreseler ve buralarda uygulanantedrisat sistemi incelendiinde, Mslmanlarn afinin nerdiidorultuda hareket edilmi olduklar grlecektir.

bn Kudme; Mliklerin ve Haneflerden de Eb Ysuf ve mamMuhammedin grlerinin, mam f'nin gr ile ayn olduununakleder ve yle syler:

Ne Arapa dnda bir dil ile okumak, ne de Arapa birkelimenin yerine yine bir baka Arapa kelimeyi koyarak okumak,cizdir. Okuyucu bu kelimeleri ister gzel okuyabilsin, isterse

okuyamasn fark etmez. nk Allah Kuran'n apak bir Arapaolduunu bildirmi ve onu lafzyla birlikte mu'cize olarak indirmitir.Eer Arapay iyi ifade edemiyorsa renir. Namazn vaktininkaacandan korkuyorsa, o vakit Fatihay renir ve namaznklar.38

bn Kudmenin vermi olduu bilgiye gre, slam alimlerinin bykbir ekseriyetinin, ibadetin sadece Arapa ile yaplmas gerektiinde grbirlii iinde olduklar sylenebilir. Ancak belirtilmelidir ki bu, Arap dilininevrenselletirilmesi gerektii gibi bir yanl alglamann sebeplerinden ve

bylece slamn evrensellemesini olumsuz ynde etkileyen faktrlerden

biri olmu gzkmektedir.

Ana Dilde badete Taraftar Olanlarn stidlal Hatalar

Bir nceki ksmda, ana dilde ibadete kar kanlarn grlerinidorulamak iin Kuran ve Snnetten getirdikleri delillerin, ana dilde

36 f, er-Risle, Khire, tsz., 48-51. zetlenerek verilmitir.37 Bakara, 2/2826.38 bn Kudame, el-Mun, I,526-527.


14/30

ibadeti yasaklama konusunda yeterli ve isabetli deliller olmadn ifadeetmitik. Bu ksmda ise, ana dilde ibadet hakkmz vardr diyenlerin bu

grlerini desteklemek iin ba vurduklar Kuran, Snnet ve slamalimlerinin grlerinden getirmi olduklar delillerin, istidlale elveriliolup olmad zerinde duracaz.

Kurandan Getirilen Deliller

Ana dilde ibadet yaplmaldr diyenlerin argmanlar; anlayarakibadet etme mantna dayanmaktadr. Kuranda deiik vesileler ve

balamlar iinde sylenilmi ne kadar; Biz Kuran anlayasnz diyeindirdik... ifadesi varsa, hepsini kendileri iin delil saymaktadrlar. Onlara

gre Allah, Kurandan okuduumuz ayetleri anlamamz istemektedir. Ohalde, Kuran tercme edilmelidir ve bizler de bu tercmeyinamazlarmzda okumalyz.

Kuran bir ok pasajnda, vahyin Arapa ile indirildiini konu eder ve bunun gerekesini de; tebliin anlalmas olarak belirtir. Buaklamalardan anlalmaktadr ki, Kuranda zikredilen; anlayasnzdiye... ifadesinin anlam tebliin anlalmasdr, ibadette okunanlarnanlalmas deil. Dolaysyla bu ayetleri, ibadetlerde okunanlarnanlalmas gerektiine delil sayarak, namazlarda tercmelerinokunabileceini sylemek isabetli gzkmemektedir. nk bu ekildeki

bir anlama, ayeti kendi doal balamndan kopararak anlamadr.Kuranda ayetlerin anlalmasna yaplan vurgu, onun hidayete

aran bir mesaj olmas nedeniyledir. Zira insan, ancakanlayabildii/akledebildii bir arya icabet eder. Bu erevede ifadeedilen anlama talebinin, ayn ekilde ibadetlerde de istenmi olduunadair yaplacak bir istidlal, dolayl bir karmdr. Tartlmaya aktr. Bunedenle, sz konusu mesajlar ihtiva eden ayetleri, anlayarak ibadet yapmahususuna delil saymak, yorum yoluyla yaplan bir istidlal sonucudur. Kaldki, ibadet ierisinde okunmas istenilen Kuran pasajlar da snrldr.rnein bu konuda M. Sait imek; Ferdi namazda aslolan Ftih ile

namaz klmaktr. Fatihann anlamn bilerek namaz klmak iin, ana dildenibadet yapmaya gerek yoktur. nk, yedi kk ayetin her insan kendidilindeki anlamlarn ok ksa bir srede renmesi mmkndr,demektedir.39 Byle ksa birka ayeti ezberleyecek ve anlamlarnrenecek kadar zekaya sahip olmayanlar ise, Hseyin Htemiye gremkellef saylmamaktadr.40

39 M. Sait imek, Trke Namaz, s. 105-106.40 Ali Krca, Trke badet, s. 21.


15/30

imek ve Hateminin konuya yaklamlarn dikkate alrsak, ibadetteanlalmas istenilenler o kadar azdrlar ki, bunun iin bir dili btn

incelikleriyle renmeye -afinin istedii gibi- gerek yoktur. Normal birinsan ok ksa bir zamanda, namazda okunan ayetlerin anlamlarnrenebilir. Sonuta da anlayarak ibadet etmi olur. Bu tez, ana dildeibadeti savunanlara kar yaplan gl bir tez olarak ileri srlebilir.

Snnetten Getirilen Deliller

Ana dilde ibadet yaplabileceini savunanlar, Kurandan getirdikleridelillerin yannda, Snnetten/Hadisten de baz deliller getirmektedirler.Bu rivayetlerin nemlileri unlardr:

Cbir b. Abdullah (80/702) naklediyor:" Rasulullah (a.s) bizim yanmza geldi. O srada biz kendi aramzda

bir ksm bedevler (A'rb) ve bir ksm Arap olmayanlar (A'cem) ileKuran okuyorduk. Bize; Okuyun. Hepsi de gzel. (Yani hepinizin okuyuuda gzeldir.) lerde yle bir kavim gelecek ki, dillerini(okuyularn) ok bker gibi bkeceklerdir. Onlar bu okumalaryla da,dnyalk olan hiretteki sevaba tercih edeceklerdir."41 buyurdu.

Bir baka rivayette de Sehl b. Sa'd es-Sid unu naklediyor:"Bir gn Raslullah ( a.s ) bize urad ve biz kendi aramzda Kuran

okuyorduk. yle buyurdular: Elhamdlillah! Allah'n Kitab' bir ve sizin

iinizde krmz tenli olannz, beyaz olannz, siyah tenli olannz var.Dnyal hiretlie tercih edecek bir kavmin onu, ok bker gibi eip

bkmelerinden nce okuyun."42

Konuyla ilgili ska dile getirilen bir dier rivayet de yledir:Abdullah b. Eb Evf (86/708) naklediyor:

" Bir adam Hz. Peygamber'e ( a.s ) geldi ve yle dedi:--- Ben Kuran'dan bir ey okuyabilmeye g yetiremiyorum. Bana, onun

yerine geebilecek bir ey ret. Hz. Peygamber ( a.s ) ona:---- Sbhnallah, Elhamdlillah, Vel lhe llallahu Vallahu Ekber, Vel

Havle Vel Kuvvete ll Billah de, buyurdular. Adam buna karlk:

--- Y Raslallah ! Bu syledikleriniz Allah'a id eyler, kendim iinneler syleyeyim? Hz. Peygamber ( a.s ) :

--- Allah'm bana merhamet et. Beni doyur. Bana fiyet ver. Beni hidyeteyle, de buyurdu. Adam kalkt ve :

--- Bunlar skca tutarm. (Yani ezberlerim. Onlar sylerim.) Raslullah(a.s.):

41 Eb Dvud, Salah, 139.42 Eb Dvud, Salah, 139.


16/30

--- O halde ellerini hayrla doldurursun, buyurdu."43

Rife b. Rfi' de (42/664) u hadisi nakletmektedir:

Raslullah ( a.s ) bir adama namaz retiyordu. yle buyurdu: " EerKuran'dan herhangi bir ey biliyor ve okuyabiliyorsan onu oku. Deilse,Hamd et. Tekbir getir. Tehlil getir; Sbhnallah de, sonra rka git ."44

Yukarda nakletmi olduumuz rivayetlerin hi birisi, dorudan anadilde ibadet yapmayla ilgili olmad gibi, ana dilde ibadet yapmaya delilolarak da grlemez. nk hadislerin zikredildikleri balam konuyla ilgilideildir. Konuyla ilgili grlerek ska zikredilen Abdullah b. Eb Evfnnrivayetinin senedindeki problemlerden45 baka metninde de ok nemli

problemler vardr. imdi ksaca bunlarn zerinde durmak istiyoruz.Rivayete gre, Raslullaha gelen adam Kurandan bir ey okumaya g

yetiremediini sylyor. Raslullah da ona baz dualar retiyor. te asl problem de buradadr. nk, Arap olup Hz. Peygamber ile Arapakonuan ve kendisine retilen dualar bir duymada ezberleyebilen birkiinin, nasl olup da Fatiha gibi bir sreyi ezberleyemediini anlamak veizah etmek mmkn gzkmemektedir. Kald ki Kurann kolay ezberlenipokunabilen bir kitap olarak indirildii bizatihi Kuranda zikredilmektedir.46

Daha nce de ifade ettiimiz gibi, ana dilde ibadet etme, Hz.Peygamber dneminin problemi olmadndan konuyla ilgili snnetten delil

bulmaya almak, yntem olarak isabetli deildir. Ancak, prensip bazndabaz eyleri bulmak mmkndr: Kolaylatrmak ilkesi gibi.

Alimlerin Grleri

Ana dilde ibadete cevaz veren alimler genelde Hanefilerdendir.Bunlarn banda, Mezhebin imam Eb Hanife gelmektedir. Yine bazHanefi kaynaklarnda, Farsllar/ranllar sahb Selman el-Frisden(36/658) Fatiha Sresinin bir tercmesini istediklerinakledilmitir. imdi bu rivayetler ve grler zerinde ksaca duralm.

43 Eb Dvud, Salah,139.44 Tirmiz,Mevkit,110.45 Bu hadisin shhati ve ravileri ile ilgili Hattb unlar kaydetmektedir: Hadis ravileriarasndaki brhim es-Seksek iin, Nes "Kav" deil demitir. Yahya b. Said el-Kattn'n ise, bu raviyi u'be'nin zayf kabul ettiini sylemitir. bn Adiy de, Buhr'ninbrahim es-Seksek ile Sahh'inde ihticc ettiini ( delil saydn ) belirtmitir. Bkz.Hattb, Muhammed b. brahim, Melimu's-Snen, Humus, 1969, I, 521-522. Ayrcayine hadis ve brahim es-Seksek iin bkz. Azimbd, Ebt-Tayyib Muhammed,

Avnu'l-M'bd erhu Sneni Eb Dvd, Khire, 1992, III, 62.Tehnev, Zafer Ahmed,'lu's-Snen, Lahor, 1415, II,243-244.46 Kukusuz biz bu Kuran t alnsn diye kolaylatrdk. Kamer, 54/ 17, 22, 32, 40.


17/30


18/30

"Eb Ysuf ve Muhammed, Kuran'n mu'ciz51olduunu sylemilerve baka dillerde bu zelliin bulunmadndan da hareketle tercmenin

namazda okunmayaca grn benimsemilerdir. Eb Hanfe ise,Farsllarn ( ranllar ) Selman- Fris'ye yazm olduklar bir mektubukendine delil almtr. Bu mektupta ranllar, Selman- Frisden; dilleriArapa sylemeye yatncaya kadar Fatihay kendileri iin Farsayatercme etmesini istemilerdir. te Eb Hanife bu rivayete dayanarak,namazda tercmenin okunabilecei itihadnda bulunmutur."52

bn Kudame, Eb Hanifenin itihadndan dnd konusunda ubilgiyi nakletmektedir: "Eb Hanife, namazda tercmenin okunacana dairgrnden dnmtr. Bu grle ne Hanefler, ne de bakalar ameletmilerdir. Namazda, Kurandan baka bir eyin okunmayacanda

alimlerin icm vardr. Arap olmayanlarn tercme okuyabilecekleri gr,insanlarn dinden kmalarn kolaylatrmak gibi bir art niyetedayanmaktadr."53 nsanlarn ibadet etmelerini kolaylatrmann, onlar nasldinden karacan anlamann zorluunu belirtmeliyiz. Kanaatimizce, EbHanifenin itihadndan dnm olduuna dair nakledilen rivayetleriihtiyatla karlamak gerekir. nk, imamn itihadndan dndn, anadilde ibadete iddetle kar kan mezhep mntesipleri sylemektedirler.

Bu grler ile ilgili olarak belirtmemiz gereken istidlal hatas udur:Ana dilde ibadete cevaz veren alimler, Eb Hanifenin mezkur

grne ok nemli bir delil olarak sahip kmaktadrlar.54 Eb Hanifenin

grn bu konuda delil olarak n plana karmann iki kusuru vardr:Birincisi, ayet Eb Hanifenin byle bir itihad bulunmam olsa idi,durum ne olacakt? Bir Mslmann kendi diliyle ibadet edebilmesinin

btn dayana, bir mtehidin itihadndan m ibarettir? kincisi; ayet buitihad ok nemli bir delil olarak kabul edersek, o zaman; ana dilde ibadetolmaz diyen mtehit imamlarn itihatlarn ne yapacaz? stelik anadilde ibadet olmaz diyen mtehitler, dierlerine gre khir ekseriyeti tekiletmektedirler. Grlecei zere, Eb Hanifenin itihadyla istidlal etmek,ana dilde ibadet yaplmas gerektii tezini hakl/isabetli klmak iinyeterli deildir.

Ana Dilde badet konusuyla ilgili kart tezlerin; Kuran, Snnet veslam alimlerinin grlerinden getirmi olduklar delillerin, dorudankonuyla ilgili deliller olmad, konuyla ilikisinin zorlama ile kurulduu

51 Kuran'n Mu'ciz olmas demek, insanlarn ve cinlerin onun benzerini getirmekten acizolmalar demektir.Daha nce ifade etmi olduumuz Kuran'n " Tahaddsi " budur.52 Serahs, Eb Bekir Muhammed,Kitabul-Mebst, Beyrut, 1978, I, 37.53 bn Kudme, ag.e; I, 526.54 Ali Krca, a.g.e., 131. Yaar Nuri ztrk; Arapay okuyabiliyorsa da trkeyleklabilir. Bunun iin mam- Azam ve iki talebesi buna cevaz vermektedir s. 131.


19/30

grlmtr. Her iki grn de delilleri zorlamalarnda etkili olan hususun,yntem eksiklii olduu kanaatindeyiz. slam kaynaklar, ada

problemlerin zmnde daha verimli hale getirecek bir metodolojitespitinin gereklilii bu konuda da kendisini gstermektedir.

badetin Anlam ve eitleri

Trke ya da ana dilde ibadet, adndan da anlalaca zere biribadet problemidir. O halde konu, ibadet erevesinde incelenmelidir.badet, aada genie zerinde durulaca zere, sadece ierisindeokunulan metinlerin diline indirgenemeyecek kadar, geni ve kapsaml

bir konudur. Daha nceki balklar altnda tartld gibi, konu, daha ok

ideolojik erevede ele alnm ve asl mihverinden sapmtr. Arapmilliyetilii ve Arap kltrnn evrenselletirilmesi idealine de birgnderme ierdiini dndmz, farkl dillerin ibadet alanna girmesinekar kan gr, kendisini; slam kaynaklardan hareketle, yeterli ve iknaedici bir ekilde temellendirememitir. Bu kanaatimiz, kart tez iin degeerlidir. Makalemizin bu ksmnda, ibadet kavramnn din iindekizel anlam zerinde durmaya alacaz.

Yukarda, konuyla ilgili grler zikredilirken vermi olduumuzdeliller arasnda, ibadet konusunun bu nemli zellii zerinde yeterincedurulmam olmas, ifadeye altmz yntem eksikliinden

kaynaklanmaktadr. Halbuki konu, ncelikli olarak, ibadet ve din dilierevesinde ele alnmal ve incelenmeli idi. Aadaki balklar altnda, bunemli husus zerinde durulacaktr.

badet Kuran sylemde o kadar nemli bir fenomendir ki, budurum bir ok ayette insann yaratl gayesi olarak ifade edilir.55 nsanngayesi makamna konulan ibadet iin Kurann arad en nemli zellik,onun srf Allah iin yaplm olmasdr. Kuran buna ok nem verir.Deiik ifade kalplaryla ve yine deiik mnasebetlerle bu mhim hususudile getirir.56

nsann yaratlna sebep tekil eden ibadetin Kuran sylemde tek

bir formu yoktur. Bir ok form iinde Allah bizden kulluk ve ibadetistemektedir. Bunlarn en nemlilerinden birinin namaz olduunda isekuku yoktur. Ancak, ibadet denildiinde bunun sadece namaz olduunuanlamak doru deildir. Oru tutmak, zekat-sadaka vermek ve infakta

55 Ben insanlar ve cinleri sadece bana ibadet etsinler diye yarattm Zriyt, 51/56.56 Bu konudaki ayetler iin bkz: Araf, 7/65, 73, 85; Hd, 11/ 50, 61, 84. Beyyine 98/ 5.Ayette yle buyrulmaktadr: Onlar baka deil sadece Allaha kulluk yapmak ve Onae komayan hanifler olarak namaz dosdoru klmak ve zekat vermekle emrolundular.


20/30

bulunmak, hacca gitmek, bir insana gzel bir sz sylemek,57 Allah yolundamal ve canyla mcadele etmek,58 sabah akam, yatt yerden, ayakta

gezinirken srekli Allah anmak, hatrda tutmak 59(yani Allahunutmamak), dua etmek60 vb. btn bunlar ibadettir. Kuran bunlar;Sliht olarak ifade etmektedir.

Kurann ibadet olgusuna bu derece deer vermesi ve onu insann varolu gayesi halinde takdim etmesi ilk bakta mbalaa gibi gelebilir,ancak, ayetler ierisinde ibadet olarak sralanan listeye baktmzda, bunun

bir mbalaa olmadn, ibadetin hayatmzn tamamn kuattngrrz. Ayrca Hz. Peygamber, Kuranda zikredilen ibadetler yannda;ahlk deerleri ve davranlar da ibadet erevesi iine dahil etmitir.rnein, yoldaki bir tikeni, ta insanlara eziyet vermesin diye kaldrmay

imann bir ubesi saym61; inananlarn en hayrlsnn, insanlarn kendisininelinden ve dilinden emin olduklar kimse olduunu sylemi62; kendisi iinistediini kardei iin de istemeyi imann nemli bir art olarak grm63;ve daha bunlar gibi pek ok ahlaki retiyi, dni yaamn iine dahiletmitir. Bylece ibadet, bir Mslmann tm yaamn kuatr halegelmitir.

Ksaca slam Dininin ibadete vermi olduu nemden bahsettiktensonra, genel olarak ibadet kavramndan ve anlamndan bahsetmek istiyoruz.badet/Tapnma duygusu insann evrensel zelliklerindendir. lkel diyetanmlanan insanlardan, en modern toplumlara kadar, din ve tapnma olgusu

toplumsal bir gerek olarak hep var ola gelmitir.64Dinden, tapnmadan ve ibadetin gerektirdii ritellerden ve

kurumlardan toplumlar hibir zaman uzak olmamlardr. Modernitenin veBat aydnlanmasnn ou ateist olan nderleri65, Tanry ldrdklerini,yetkiyi gkten yere indirdiklerini ve Tanrdan insana devrettiklerini, insanarehberlik eden vahyin yerine akl koyduklarn syleseler bile66, dinden ve

57 Gzel bir sz, ardndan verilen kiiye eziyet yaplan sadaka vermekten dahahayrldr. Bakara, 2/ 263.58 Tevbe, 9/ 41.59 Al-i mrn, 3/ 9160 Furkn, 25/ 77.61 Buhr, Mezlim, 24, Akka, 2; Eb Dvd, Edeb, 160.62 Buhr, mn, 4-5; Mslim, mn, 64-65; Eb Dvd, Cihd, 2; Tirmiz, mn, 12,Kyme, 52; Nes, mn, 8-9, 11; Drim, Rekik, 4-8; bn Hanbel, II, 160, 163; IV, 154;VI, 21-22.63 Buhr, mn, 7; Mslim, mn, 71; Tirmiz, Kyme, 59; Nes, mn, 19; bn Mce,Mukaddime, 9; Drim, stzn, 5; bn Hanbel, I, 89, III, 176.64 nver Gnay,Din Sosyolojisi Ders Notlar, Kayseri, 1985, s., 72.65 Macit Gkberk,Felsefe Tarihi, stanbul, 1985, s., 325-327.66 Macit Gkberk, a.g.e., s. 362-63; 365-67.


21/30

dini ritellerden soyutlanm bir toplum oluturamamlardr. Tam aksine,akln ilah yerine konulduu insanlk dinini icat etmilerdir.67

nsan var olduu gnden beri - bu ister pozitivistlerin iddia ettiklerigibi insann korkularndan kaynaklansn, isterse gerekten var olan birTanrnn buyruu neticesinde olusun - yce bir varla inanmak ve onatapnmak, ibadet yapmak istemitir. Bunu yaparken; ya kendi aklnnrehberliiyle, ya da Allahn gndermi olduu bir eli araclylayapmtr. Her iki durumda da insan ibadeti, srf isel, manev, dnsel vedern/tefekr olarak anlamamtr. badetinde mutlaka bir ekil, form, yer(mabed) ve zaman (ibadet vakitleri) edinmitir. Bu saylan zellikleribadetin olmazsa olmaz artlar olmutur.

Acaba insan, neden ibadet ihtiyacn srf dua ile, isel bir duyula, ya

da dnsel boyutta yapmakla yetinmemitir. Hatta bir ok tahrif olmudinlerde veya insan kaynakl inanlarda, kendisine ibadet edilen Tanr,Kutsal varlk, lah vb. bile bir form/ekil ile simgelenmitir? Neden ibadetiin bir mabed, yine ibadet iin belirli bir zaman tahsis etmiler ve ibadetvakitlerinin byk bir ounluunu doa olaylaryla (gnein batmas,domas gibi) ilikilendirmilerdir? Yine, neden bir ok ibadet ritellerioluturmulardr?

Benzeri sorular oaltmamz mmkndr. Ancak bunlar bile,dinlerdeki ibadetlerin deimeye ve dokunmaya (beer mdahaleye)kapal, ekilsel (formel) alanlar olduunu gstermeye yetecektir. Gerek ya

da muharref (bozulmu), btn dinlerin ibadet formlar deitirilemezlerkategorisine girerler. Dinlerdeki ibadetlerin bu formlar, onlar oluturannormlar ile ylesine bir btnlk iindedirler ki, hibir zaman ayrmayatahamml gsteremezler. slam alimlerinin taabbud68 dedikleri alanagirerler. Yani, bu alana giren tm din riteller, akln sorgulamasna ve aklyrtmeye kapaldrlar.

rnein slam dininde yapla gelen ve kyamete kadar da yaplacakolan, namaz ve kln biimi, hac ve yapl, Kabeyi tavaf etme ve ekli,kurban kesme gibi pek ok ibadet, gereklemesi iin ihtiya duyduu

btn elemanlar ve unsurlaryla birlikte dokunulmazdr. Akl yrtmeye

kapaldr. Ancak, r ( din koyucu/Allah) bu alanlarda akla bir ilevselliktanm ve bunun iin bir alan tahsis etmi ise, bu erevede aklyrtlebilir. Bunun dnda yaplacak her trl akl ve mantk mdahale,dini tahrif saylr.

67 nver Gnay, a.g.e., s. 72. Ayrca geni bilgi iin bkz: Auguste Comte, Pozitivizmlmihali, ( Terc: Peyami Erman ), stanbul, 1986.68 slam Hukukunda ve ibadetler alannda taabbudnin anlam i.in bkz. Mehmet Erdoan,

slam Hukukunda Ahkamn Deimesi, stanbul, 1990, s. 94, 106, 115-118.


22/30

badet, inanlarak yaplan, btn ritelleriyle kabullenilip renilen verenildii gibi de uygulanlan bir olgudur. Bu zellii nedeniyle Hz.

Peygamber (a.s.); Beni nasl namaz klyor gryorsanz, o ekilde namazklnz 69, buyurmutur.

badet; insann seip belirleyecei, diledii gibi yapaca bir olgudeil, Mabudun (ibadetin kendisine yaplaca zatn) belirledii birameliyedir. Yani, o nasl istiyor ise yle yaplr. Nasl istediini bize,

peygamberi araclyla bildirmitir. u halde, yaplacak bir ibadete, ibadetiisteyen Mabudun izni ve onay dnda mdahale etmek, ibadeti ibadetolmaktan karmaktr. badeti, onu ibadet yapan zelliinden ayrmaktr.Bunu bir rnek ile aklayabiliriz. Bizden klnmas istenilen sabahnamaznn iki rekatlk farznn yerine, baka hibir ey yaplamaz. Bu

yaplacak ey ne olursa olsun byledir. Hatta, Allah iki istemi ben bunudrt yapacam da diyemez ve yapamayz. Allahn ibadet olarak istemiolduu eyden daha iyisi, ou, yararls vs. olamaz.

Bu rnekle ilgili olarak yle bir akl yrtmenin de eletirisiniyapmamz gerekir. Bazen u ekilde bir rnek verilmektedir: Benim falankimseye be lira borcum var. Ben ona, on lira verirsem daha iyi deil mi? Ohalde, Allahn bizden istemi olduu ibadeti de daha fazlasyla yapmak iyiolmaldr. Bu yaklamda bizi yanltan ey, ibadetin elamanlaryla, borlukimsenin borcu etrafnda oluan elamanlar bir birine kyaslamaktr. Yanifasit kyas yapmaktr. yle ki; ibadet, Allah ( kendisine ibadet yaplan),

kul (badet eden) ve ifa edilen ibadetten olumaktadr. Verilen rnek ise;Alacakl, borlu ve bortan olumaktadr. te bu benzetmede, Alacakl ileAllah, borlu ile kul, bor ile de ibadet asla kyaslanamaz. nk bunlar,hibir adan bir birlerine mtekbil deildirler.

Ana dilde ibadet argmannn mantk temelleri unlardr:1- badet ederken ne dediimizi bilelim.2- Allah Arapadan baka dil bilmiyor mu?3- badetten zevk almak iin okunanlarn anlalmas gerekir.lk bakta mantkl gelen bu hususlara, daha yakndan bakldnda

bir ksm problemlerin olduu grlmektedir. Bu problemleri u ekilde

aklayabiliriz.badet esnasnda okumu olduu dua ve ayetlerin ne anlama

geldiklerini bilmeyi istemek, ibadet eden her mminin en tabii hakkdr.Zaten ana dilde ibadet edilmesine kar kanlar da, byle bir istei olumlukarlamakta ve taktir etmektedirler.70Ancak onlar, ibadet esnasnda okunan

69 Beyhak, Snen, II, 345.70 M. Sait imek, Trke Namaz, s. 105. Namaz klan kiinin namazda okuduklarnnanlamn bilmesi gerektii meselesine gelince, biz de ayn kanaatteyiz. Ancak kiininnamazda ne dediinin anlamasnn tek yolu kiinin kendi diliyle namaz klmas deildir.


23/30

eylerin anlamn bilmenin tek yolunun ana dilde ibadet olarakalglanmasna kar kmaktadrlar. Namazda zorunlu olarak okunmas

gereken sre Fatihadr. O da yedi ayettir. Bunu renmek ise kolaydr.Bunun iin ana dilde ibadet yapma gibi bir yola gitmeye gerek yoktur.71 Bugre katldmz belirtmemiz gerekir.

Yukarda ibadetin anlamndan bahsederken, ibadetlerin temelzelliklerinin bilmeye ve anlamaya konu olmayp, bizden istenilmi olduuformuyla yaplmas gereken bir olgu olduunu sylemitik. leri srlen buargmandan, sorunun bilme kavramnda yatt anlalmaktadr. Bunedenle burada bilme konusu zerinde ksaca durmamz gerekiyor.

Bilmek ile sadece okunan ayetlerin ve dualarn anlamlarnn kendidilimizde ne anlama geldiini anlamay kastediyor isek, bu, ok eksik bir

bilme eklidir. nk, okunan eylerin anlamlarn ibadetleri kendidilimizde yapmadan da anlayabiliriz, renebiliriz. Ancak, anlamlarnanladmz eylerin ibadet iindeki anlamlarn ve ifade ettiklerini,gsterdikleri eylerin karlklarn kendi dilimizde bulamayz. Bunlarntercmeleri de yoktur. Hatta bunlarn Arapada da karl yoktur. Bunoktay biraz daha aacak olursak, ibadet denilen olgunun; yeri, vakti,formu ve bir de ibadetin icras esnasnda sylenilen dualar; okunan metinlerolmak zere drt ana esi vardr. Bilmek istenilen ey, sadece buokunanlarn anlamlardr. Halbuki okunanlarn anlam, hibir zaman

bilmenin ve bilginin konusu olmayacak olan dier eleman ile ilgilidir ve

bunlar ayrmaya kapal bir btndr.ayet ibadetin; yerinin, zamannn ve eklinin anlamlarn bilmeden

-bilemeyeceimizi sylemitik- yapabiliyor isek, okuduumuz dualarnanlamlarn da bilmeden yapm olmak, ibadet yapm olmaktan bizikarmaz. nk, bilgi konusu olmama durumu din iinde, en ok ibadetleralannda kendini gsterir. Buradaki bilmeden kastettiimiz eyin, mahiyetibilmek olduunu belirtmemizde yarar vardr. Nitekim, sadece eylemdenibaret olup hibir szl ifade tamayan ibadetleri tercme edip anlayabilmedurumunda deiliz. rnein, Minadan72 toplanlan talarn yedier adetolmak zere, eytan diye belirlenen ta stunlara atlmasn anlamak nasl

mmkn olabilir? Burada okunan bir ey yoktur. Sadece icra edilenform/ekil vardr. Ama bu yle bir formdur ki, onu yerine getirmediiniztakdirde, hac yapm olamyoruz. Yani, ibadet yerine gelmiolmamaktadr. Konunun tam burasnda, Paul Ricoeurun; anlaml eylemibir metin gibi grmek hermentik yorumuna atfta bulunmamz gerekir.

s. 105.71 M. Sait imek, a.g.e., s. 105-106.72 Mina, Haclarn kurban kesip, eytan talama grevlerini yaptklar Mekkenindousundaki yerin ad.


24/30

nk Ricoeur, insan eylemlerinin ayn szl ve yazl bir metin gibi anlamtadn ve anlamann konusu olduunu sylemektedir.73

Yapmaya altmz izahattan anlalaca zere, bilmek ve anlamakdin iinde ve ibadetler alannda, bizim kendi ilerimizde ve dnyevikonularda olduu gibi bir ilev grmemektedirler. Bu da; dni, beer st,akl st ve kutsal yapan ey olmaldr. Yoksa, her eyi akl ile anlalabilenve izah edilebilen bir dnin, pekala akln icad bir din olduu iddiaedilebilir. slam Dni ise akln rn deil, Allahn indirdii lh birdindir.

Ana dilde ibadetin dier argmanlar da, akl yrtmeye dayaldr.badet alannn, akl yrtmeye kapal olduunu sylemitik. Son olarak,yaplan dualar kendi dilimizle yapm olduumuz takdirde Allahn bunu

anlayabileceini, nk Allahn Arapadan baka dilleri de bildiiargman zerinde durmamz gerekiyor.

badetlerde yaplan dualara dikkat edildiinde bunlarn; ksa, veciz vesrekli ayn ekilde tekrar edilen szcklerden olutuklar grlr. Bunlarzellikleri gerei ok anlaml szcklerdir. Onlarn pek ounun, birerkelimelik karlklar dier dillerde yoktur. rnein Sbhn szcgibi. Anahtar szckler olarak ifade edebileceimiz bu tabirler, zellikle de Din Dili ierisinde kazandklar; tebih, temsl ve mecz anlamlarnedeniyle, ancak ok uzun aklamalar ve tefsirlerle izahlar mmkndr.Bu nedenle, sz konusu dualar ve ifadeler, tercmeye elverili szler

deillerdir, ayrca allp renilmelidirler. 74Allah Arapadan baka dil bilmiyor mu ki biz kendi dilimiz ile dua

etmeyelim ve ayetleri kendi dilimize yaplm evirileriyle okumayalmeklindeki argmann yle bir paradoksu vardr: Sathi bir nazar ile

bakldnda, namazda okuduumuz ayetleri ve yaptmz dualar Allahayapyormuuz gibi alglamaktayz. Fakat bu durum daha dikkatli bir ekildeincelendiinde, ibadetin bir ara olduu, aslnda ibadet seans iindesylediklerimizin kendimize ynelik olduunu grrz. Allah, ibadetierisinde bize tekrarlatt metinler ile, bizim olgunlamamz, ahlk vemanev anlamda kamil bir kiilie ulamamz amalamaktadr. Bu nedenle,

namazda okuduklarmz Allahn anlamas deil, bizim anlamamznemlidir. rnein; Allahm beni dosdoru yola hidayet et diyen bir kul,

bu sylediini kendisi iin sylemektedir. Bunu da Allahtan ziyadekendisinin anlamas gerekir. Demek oluyor ki problem, okuduumuz

73 Geni bilgi iin bkz. Erol Gka, Abdullah Topuolu, Yasin Aktay, nce Sz Vard,Vadi Y., Konya, 1996, s. 74-79.74 Din dili iinde olduka nemli ilevleri olan, Temsil, Tebih, Mecaz ve Kinaye gibianlatm zellikleri iin bkz. Turan Ko,Din Dili, Rey Y., Kayseri, tsz., s. 89-131.


25/30

metnin hangi dile ait olduunda deil, bizim onlar renip hayatmzauygulayp uygulamamamz ile ilgilidir.

Grlecei zere; anlama, bilme gibi akl yrtmelere dayalargmanlar, ana dilde ibadet etmeyi doru ve gerekli klacak argmanlardeildir. Ayrca ibadetin toplu icra edildii, zellikle evrensel niteliklidinlerde ortak bir din dilinin kullanlmas zaruridir. Farkl dili konuanmilletler, ayn dini seebileceklerine gre, hi olmazsa bu milletlerin sadeceibadetlerde ortak bir dili kullanmalar, dinin birletirici, btnletirici vecemaatletirici zellii nedeniyle gereklidir.

badette Okumann Anlam

Yukarda ibadetin anlam erevesinde ibadet iinde okumannkendimiz iin olduunu, okuduklarmzdan kendimize ynelik; ahlaki vedavransal dersler karp onlar yaammza tatbik etmemiz gerektiinisylemitik. Bununla; grnte Allaha okuyor gibi olduumuz eylerin,aslnda bize ynelik olduunu anlatmaya almtk. Burada ise, ibadetiinde yaplan okuma eitlerinden ve bunlarn tercmeye konu olupolmadklarndan bahsedeceiz.

badette Szl/Dilsel ve Simgesel Okuma

badetin anlamndan bahsederken, lh ve beeri kaynakl dinlerin herikisinde de ibadetin ekil/form ynnn yannda, bir de dil ynnnolduundan bahsetmitik. Ayrca, her ikisinin de asla ayrlmaz bir btnolduunu sylemitik. te bu btnn bir paras olan dilsel okuma diyeifade ettiimiz ibadetin, dua ciheti zerinde duracaz.

Dua diye ksaca ifade edilen tm ibadet ii okumalar, ayn zamandasimgesel okumalardr.75 rnein namaz iindeki okumalar; kyam, rkuu,ve secde halindeki okumalar, znde birer dua olsalar bile onlarokunduklar mahaller ve bu mahallerdeki ekiller/hareketler ile bir simgeyednmtrler. Simgesel olarak kazandklar bu anlamlar, sadece dua

ifadelerini tercme etmekle baka dillere tayamayz. Bir rnek zerindebunu gstermeye alalm.

Namaz klarken ska kullanlan; Allahu Ekber ifadesinin Trkekarl sz olarak; Allah en byktr dr. Fakat bu sz, namaz iindeyle bir ilev yklenmi, yle bir simgesel anlam kazanmtr ki, buanlamyla o artk, sz dizimsel olarak tad anlamdan daha baka birifadeyi tamaktadr. Ayakta iken sylendiinde, onu iiten herkesi rkua,

75 Dilin simgesel kullanm ile ilgili geni bilgi iin bkz. Roland Barthes,Gstergebilimsel Serven, (Terc. Mehmet Rifat-Sema Rifat), Y.K.Y., stanbul, 1996.


26/30

rkuda iken sylendiinde iitenleri secdeye, secdede sylendiinde iseiitenleri ayaa kaldran bir komut olmutur. Bu szcn Trkesini

anlamak ile simgesel anlamn anlamann dorudan hibir ilikisi yoktur.Bu ilikiyi salayan ve sze simgesel bir anlam ykleyen ibadetinformudur.

Bu ibadetin ilk icra edili formu ve yine ilk icrann dili, artk sradanbir beer dili, Arapa, Farsa, Trke vb. dil olmaktan kmtr. Din diliolmutur. Trensel bir anlam kazanmtr. Bu nedenle ibadet formuierisine giren szleri salt szcklermi gibi alglamak doru deildir. Buifade etmi olduklarmzn Arapa ile ilgisi yoktur. ayet dinimizin vahiydili Trke olsa idi, yine bu zellii tayacak idi.

Simgesel okumada dikkat etmemiz gereken bir husus da, simgelerin

dilsiz anlatmlardr. Bir ok simge, kltrn ona ykledii tarihsel biranlam tar. Bu anlam, o kltrn iinde bin yllar zarfnda olumutur.Kk bir simgede byle muazzam bir birikim anlatlr. Bir milletin

bamszln simgeleyen bayrak ve slamn en nemli iar olan ezanbyledir. Ezann sadece insanlar namaza aran anlamn dikkate alarak,onun tercme edilmesini kabul etmek, ezandaki arma anlamnn nnegemi olan simgesel anlam gz ard etmek olur. Halbuki ezan, namazaarma ileviyle birlikte yle simgesel bir anlam yklenmitir ki, buanlamyla artk ezandaki Hayye alel-Felh; Haydi namazaanlamndan daha fazla bir ey olmutur. Okunduu yerlerin, beldelerin bir

slam lkesi ve beldesi olduunun adeta bir ilan, bir simgesi durumunagelmitir. Tpk bayrak gibi. imdi ezan Trkeletirdiimizde veya bir

baka dile evirdiimizde okununca insanlar namaza arabilir ama,simgesel zelliini kaybeder.

Simgesel okumann dili ritellerdir. Kltrdr. Ortak deerlerdir.Hibir kelimesini anlamadnz bir ayine (dinsel ibadet) katldnzda, oayinin simgesel deerlerini paylaan bir ortak paydamz varsa - bu inanveya bir baka ey olabilir- bu ayin bizim iin anlamldr.

Sonu olarak, anlama ve bilmenin konusu ibadet olduunda artk bunlar sadece dilsel anlama ve szsel zmleme olarak

deerlendirilemezler. badetin simgesel dilini, szsz anlatmn,gstergesel ifadesini dikkate almamz ve btnne birden anlamyklememiz gerekir. Bu nedenle, her hangi bir ibadeti oluturan elerdensadece birisi olan dua metinlerini tercme etmek, ibadetleri anlamakdeildir. Anlamann yolu; bir btn halinde ibadeti renmekle birlikteyaamak ve tecrbe etmektir.76

76 Yukarda vermi olduumuz bilgiler iin bkz: John C. Condon, Kelimelerin Byl Dnyas Anlambilim ve letiim, s. 11-24, 25-39; Turan Ko, Din Dili, Kayseri, tsz., s.191-215; Dini Hayatn Dili: Kapal Dil,Bilgi ve Hikmet, 1994/8, s. 83-93. Muhammed


27/30

Cuma Hutbesinin Trkelemesi

Ana dilde ibadet konusuna dair yapm olduumuz almannsonunda, ok byk bir ihtiya olduuna inandmz bir konuya daha okksa deinmek istiyoruz. O da, Cuma hutbesinin Trkeletirilmesikonusudur. badet olmaktan ziyade bir tebli olan hutbenin, tamanlamyla Trkeleip anlalr hale gelmesi gereklidir.

Hutbe, kelimenin szlk anlamndan da anlalaca gibi, hitapetmek, sylemek, duyurmak anlamlarna gelir. stlah olarak da; Cumagnleri le vaktinde klnan namazdan nce, cemaate irad edilen birsylev, nutuk ve konumadr. Nasihat ve teblii ierir. Bu zellii

nedeniyle, Hz. Peygamber ve ondan sonraki idareciler, zaman zamanminbere kp mminleri ilgilendiren konularda aklamalarda bulunup,tebli yaptlar. Bu tr teblilerin yaplmas iin de gnn Cuma olmas artdeildir.

Hutbe iradnn slam tarihi boyunca stlenmi olduu misyonuna bakldnda, onun bir ibadetten ziyade tebli makam ve yeri olduuanlalmaktadr. Cuma namazlarnda da bu ilevini srdrr ve imamtoplanan cemaate dni telkinde ve teblide bulunur. Daha nce desylediimiz gibi, ibadetin dili dinin dilidir ama, tebliin dili her milletinkendi ana dili olmaldr. Kuran bize, her peygamberin vahyi kavminin

diliyle aldn ve tebli ettiini bildirmektedir.77 Dolaysyla, ayn zamandabir tebli olan Cuma hutbelerinin, mutlaka okunduu yredeki insanlarnkonutuklar dilden veya dinleyen cemaatin ana dilinden olmas gerekir.

Hatta bugn hac mevsiminde Kabede okunan hutbelerin, hac iingelen ne kadar Mslman lkenin insanlar varsa, onlarn dillerine anndatercme ile ulatrlmas gerekir. Suudi hkmetinin bu durumu, yeni birhac vazifesi olarak alglayp are bulmas gerekir.

Bugn Trkiyede Cuma hutbeleri Trkelemitir. Fakat, sadeceokunan hutbe ile, son zamanlarda Diyanet leri Tekilatnn ald birkararla uyguladklar, hatibin minberden inerken okuduu Nahl Sresi 90.

ayetinin Trke meali verilmektedir. Bize gre, hatibin minbere kndanininceye kadar sylemi olduu her eyi, kendisini dinleyen cemaatinanlad dilden sylemesi gereklidir. nk bu arada sylenilenlerin hi

birisi, nassla sabit ibadet formunda deildir. Cemaatin, hutbe esnasndayaplan dualar ve imamn sylemi olduu her eyi anlamas ve ona greders almas veya istifade etmesi gerekir.

kbl, Dini dncenin Yeniden Douu, (Terc: Ahmet Asrar), stanbul, tsz., s.17-37.77 brahim, 14/4.


28/30

SONU:

nsan kendisine kulluk yapmakla mkellef klp, kulluu/ibadetiinsann yaradl gayesi olarak ifade eden Allah, bu zellii ile insan diercanllardan stn ve mkerrem klmtr. Yaratlnda byle bir ibadetduygusu tayan insan, yaam boyunca bu duygularn farkl tezahrlerinemaruz kalr. Bazen doru, bazen de yanl istikametlerde, tam olduu buibadet duygusunu sarf eder. Bu nedenle; dinsiz toplum ve ibadetsiz din

bulunmamtr.badet, insann Yce bir Yaratcyla, Allah ile balant kurmas, iliki

iine girmesi anlamn tar. Bu ok nemli bir anlamdr. Dinler bu anlamibadet formlaryla ortaya koyarlar. Gerek bireysel, gerekse toplu yaplan

btn ibadetler bu iliki anlam zerine oturmaktadr. Yine her din, icraetmi olduu ibadetlerinde bir de dua denilen dil kullanr. Bu dil, bizimgndelik kullandmz dilden ok farkldr. Bu dilde szcklerin anlam,sradan konumalardaki anlamndan, din dili olarak ayrlr. badet dili,dua dili, szsel anlamdan ziyade, simgesel anlam tar. Tad bu simgeselanlam dinin dokunulmaz ve deitirilemezleri alanna koyan da, ibadetinen temel zellii olan, lhilik vasfdr. Yani, ibadetlerin yapla gelenformlarnn bizzat Allah tarafndan belirlenmi olduuna inanlmasdr.

badette okunan dualar ve ayetler, sz konusu bu ibadet btnnn bir paras olduklarndan, onlardan ayr dnlemez ve onlarn da yapla

gelen ekline dokunulamaz ve deitirilemez. badetin belirtmeye almolduumuz zellikleri nedeniyle, her hangi bir dile tercmesininolamayaca kanaatindeyiz. Dikkat edilirse, okunan metnin deil, ibadetintercmesi tabirini kullanyoruz. nk, ibadet bir btndr. Bir ksmyla daolsa deiime ak olmad kanaatindeyiz.

badet esnasnda okunan dua ve ayetlerin ana dilde ne anlamageldiini bilmek ve renmek isteyen bir kimse, ibadet dnda ayr bir abave gayretle bunlar renmelidir. Gerekten renemeyecek bir zr olanlarile, konuyu siyasi balamda ele alanlarn yaklamlar bizim aratrmamznve ulatmz sonucun dndadrlar. stisni durumlar ise aratrma

alanmzn dnda tutulmutur. Ana dilde ibadet yaplmasnn gereklilii ileilgili olarak, zellikle hadis kaynaklarndan getirilen rivayetlerin, konuylailgili ihticc yapmaya elverili olmadklar kanaatindeyiz. Byle, zelliklemetin bakmndan illetli (mall) rivayetlerin delil saylmas isabetlideildir. Dnyann ok byk bir alanna yaylm olan slam dininin,ibadet dili itibariyle bir sorunu olmamtr. Ama, dinin tebli veanlatlmasnn pek ok sorunlar hl vardr. Bugn, gayretimizi bu sorunlarzerine teksif etmemiz gerektiini dnyoruz. badetlerdeki okunan dua


29/30

ve ayetlerin tercmesinin veya aslyla kalp srdrlmesinin, ncelikliada dini problemlerimiz iinde olmad kanaatindeyiz.


30/30

Anadilde İbadet

Documents

Transcript of Anadilde İbadet