1

 Türk Dil Kurumu sözlüğündeki anlamına göre ana, "çocuğu olan kadın" olarak tanımlanmaktadır. Sağlık hizmetleri yönünden ise doğurganlık çağındaki bütün kadınlara, evli olup olmamasına, çocuğunun bulunup bulunmamasına bakılmaksızın ana denir. Kısaca doğurganlık dönemindeki bütün kadınlar sağlık hizmetleri açısından ana olarak kabul edilir. Doğurganlık dönemi önceleri 15-44 yaşlar arası kabul edilmesine rağmen günümüzde 15-49 yaşlar arası doğurganlık dönemi sayılmaktadır.

2

Ana sağlığı hizmetlerinde hedef grup olan 15-49 yaş kadın sayısı, nüfusun %27.4'ü olup, son nüfus verilerine göre yaklaşık 18 milyondur. Her yıl 1.5 milyon dolayında doğum olmaktadır. Türkiye'deki 15-49 yaş grubundaki kadınların %69'u evlidir. Henüz ya da hiç evlenmeyen kadın oranı %27.7 olup, 45-49 yaş grubu kadınlarda bu oran %1.7'dir. Bu rakamlar gebelik ve doğum açısından risk altında bulunan nüfusun büyüklüğünü ve hizmete gereksinim duyan grubun genişliğini göstermektedir.

3

Bir toplumda ana sağlığı düzeyini gösteren ölçütlerin başlıcaları şunlardır:

1)Ana Ölüm Hızı (AÖH) 2)Perinatal Ölüm Hızı (PNÖH) 3)Kaba Doğum Hızı (KDH) 4)Doğurganlık Hızları a.Genel Doğurganlık Hızı b.Yaşa Özel Doğurganlık Hızı c.Toplam Doğurganlık Hızı d.Tamamlanmış Doğurganlık Hızı 5)Toplam Düşük Hızı 6)İsteyerek Düşük Oranı

4

7)Kontraseptif Yöntem Uygulamaları a.Modern(etkili) Yöntem Uygulamaları b.Geleneksel(etkisiz) Yöntem Kullanma Oranı 8)Doğum Öncesi Bakım Alan Gebe Oranı 9)Hastanede ve Sağlık Personeli Yardımıyla Yapılan

Doğumların Oranı 10)Doğum Sonu Bakım Alanların Oranı 11)Jinekolojik Hastalık Prevalansı a.Cinsel Yolla Bulaşan Hastalık b.İnfertilite Oranı 12)Obstetrik Komplikasyonların Görülme Oranı 13)Kadının Statüsü(sosyo-ekonomik durum) a.Okur-yazarlık oranı b.Para getiren işte çalışan kadın oranı

5

Ana ölümü Dünya Sağlık Örgütü tarafından; “gebeliğin başlangıcından doğumdan sonraki 42. güne kadar geçen süre içinde gebelik süresi ve durumuna bakılmaksızın, doğrudan gebelikle ilgili ya da gebeliğin şiddetlendirdiği dolaylı nedenler sonucu ortaya çıkan ölümler” olarak tanımlanmaktadır. Ana ölüm hızı, bir yıl içinde yukarıda verilen tanıma giren kadın ölümlerinin, o yıl gerçekleşen canlı doğum sayısına bölünmesi ile bulunur ve yüz bin canlı doğumdaki ölüm sayısı ile belirlenir.

6

Bir toplumda bir yılda gebelik döneminde doğum sırasında ve

doğumdan sonra ilk 6 hafta içinde ölen kadın sayısı

AÖH= ━━━━━━━━━━━━━x k(100.000) Aynı toplumda aynı süredeki

canlı doğum sayısı

7

AÖH bir toplumda gebe kalmadaki risk derecesi hakkında fikir vermesinin yanısıra aynı zamanda ana sağlığı hizmetlerinin yeterli olup olmadığı ve o toplumun genel sosyoekonomik düzeyi hakkında da fikir verir.Burada paydada toplam gebelik sayısı bulunması gerekirken,canlı doğumların daha doğru kaydedilmesi,ölü doğum ve düşüklerin tam olarak bilinememesi nedeniyle toplumlar arası karşılaştırmaların yapılabilmesi ve standart olması açısından AÖH için bu formül kabul edilmektedir.

8

Kadının toplumdaki statüsünün ve sosyoekonomik durumunun düşüklüğü,hem sağlık düzeyini,hem de doğurganlık davranışlarını etkilemektedir.Sağlık hizmetlerinin mevcudiyeti ve kullanımı ile o toplumdaki tıbbi bakım hizmetlerinin düzeyi,niteliği anne ölümlerinde belirleyici olmaktadır.

(yüzbinde) 1985 1995 2003 2005

Ülkemizde AÖH

208 55 49.2 28.5

9

Bu hız toplumda ana sağlığı düzeyini,doğum öncesi bakımın yeterli ve doğumların sağlıklı koşullarda olup olmadığını gösteren önemli bir ölçüttür.Doğum öncesi dönemdeki riskli durumlar bebeğin sağlığını hem intrauterin dönemde,hemde hayatın ilk günlerinde olumsuz yönde etkiler.Perinatal ölümler,anne ölümlerine kıyasla daha sık görüldüğünden o toplumdaki obstetrik hizmetlerin düzeyi hakkında daha iyi fikir verir.Ana ölümüne göre daha sık meydana geldiğinden,küçük popülasyonlarda,ana sağlığı düzeyini değerlendirmek için perinatal ölüm hızı daha sık kullanılır.

10

Bir toplumda bir yılda 28.haftadan sonra olan ölü doğumlar ve canlı

doğup 0-7 günlükken ölen bebek sayısı PÖH=━━━━━━━━━━━━━━━━━X k(1000)

Toplam(canlı ve ölü) doğum sayısı

Perinatal ölüm hızı TNSA-2008’den önceki beş yıllık dönem için binde 19 olarak hesaplanmıştır. perinatal ölüm hızı ile annenin yaşı arasında “U” şeklinde bir ilişki görülmektedir; annenin yaşının 20-29 olduğu durumda perinatal ölüm hızı binde 13’e düşmektedir.

11

Perinatal ölüm hızının 40-49 yaş grubundaki kadınlar ile 20 yaşından küçük kadınlar arasında oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Kısa aralıklarla meydana gelen gebelikler ile perinatal ölüm hızı arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Onbeş aydan daha kısa aralıklarla meydana gelen gebeliklerdeki perinatal ölüm hızı, 15-26 ve 27-38 ay aralıklarla meydana gelen gebeliklere göre iki kat daha yüksektir. Perinatal ölümler kentsel yerleşim yerlerinde kırsal yerleşim yerlerine göre daha yüksektir.Yüksek eğitimli kadınlar düşük eğitimli kadınlara göre daha az perinatal ölüm deneyimine sahiptir. Refah düzeyi düşük olan hanelerde perinatal ölüm hızı diğer hanelere göre daha yüksektir.

12

Bir toplumdaki doğurganlık düzeyi ile ilgili genel olarak bilgi veren,ayrıntılı olarak bilgi vermeyen bir ölçüttür.

Bir toplumda bir yıldaki canlı doğum sayısı

KDH=━━━━━━━━━━━━━━X k(1000) Aynı toplumda yıl ortası nüfus

Türkiye’de TNSA 2008’e göre KDH binde 18.6 dır.

13

Doğurganlık çağındaki her bir kadının bir yılda yaptığı doğum sayısıdır.

Bir toplumda bir yıldaki canlı doğum sayısı

GDH=━━━━━━━━━━━━━━x k(1000) Aynı toplumda yıl ortası

15-49 yaş kadın sayısı

Türkiye’de TNSA 2008 e göre GDH binde 76 dır.

14

Doğurganlığın hangi yaş grubunda ne kadar olduğunu bulmak için kullanılır.Bu nedenle kaba doğum ve doğurganlık hızlarına göre daha duyarlı bir ölçüttür.5-10 yıllık yaş bantları alınarak her yaş grubu için yaşa özel doğurganlık hızları bulunur.

Farklı toplumların doğurganlık düzeyini karşılaştırmada,aynı toplum içinde farklı zamanlardaki doğurganlık düzeyindeki değişimi izlemede veya verilen aile planlaması hizmetlerinin etkinliğini değerlendirmede kullanılan bir ölçüttür.

15

Bir toplumda bir yılda “X” yaş grubundaki kadınların

yaptığı canlı doğum sayısı “X” yaşına özel

doğum =━━━━━━━━━━━━X k(1000) hızı Aynı toplumda yıl ortası

“X” yaş grubundaki kadın sayısı

16

17

Yaşa özel doğum hızlarının (katsayı kullanılmadan) toplamın 5 ile çarpımıyla elde edilir.Doğurganlık çağının sonuna geldiğinde teorik olarak bir kadına düşen canlı doğum sayısıdır.Bir başka deyişle;şu anda olacağı gözlenen doğurganlık çağı süresince sahip toplam çoçuk sayısıdır.Yakın zamandaki doğurganlık düzeyini yansıtan önemli bir göstergedir.

k=45-49

TDH= ⁵∑(Fa) x100 a=15-19

Fa=Belirli bir yaş bandına özel doğum hızıdır.

Ülkemizde TNSA 2008 e göre TDH 2,16 dır.

18

Doğurganlık çağının sonuna geldiğinde gerçekte bir kadına düşen canlı doğum sayısıdır. Yani 45-49 yaş grubundaki kadınların doğurdukları ortalama çocuk sayısıdır.Doğrudan 45-49 yaş grubundaki kadınlara sorularak ortalamasının alınması ile hesaplanır.

Eğer bir nüfusun doğurganlığı zaman içinde değişmiyorsa, toplam doğurganlık hızı (TDH) ve tamamlanmış doğurganlık hızı değerlerinin birbirine yakın olması beklenir.Diğer taraftan, doğurganlık düzeyi düşüyorsa toplam doğurganlık hızı tamamlanmış doğurganlığın oldukça altında olacaktır.

Ülkemizde tamamlanmış doğurganlık hızı 3,31 canlı doğumdur.(Toplam DH 2,16’ydı.)

19

Bir toplumda düşük sorununun boyutunu ve aile büyüklüğünü sınırlandırma ya da doğumlar arası intervalin uzatılması konusundaki talebin düzeyini gösterir.

Bir toplumda,belirli bir sürede isteyerek ve kendiliğinden

meydana gelen düşük sayısı TDH=━━━━━━━━━━━━━X k(1000)

Aynı toplumda aynı sürede toplam gebeliklerin sayısı

20

Ülkemizde TNSA-2008 öncesindeki beş yıllık dönem için toplam düşük hızı kadın başına 0.3 düşük olarak bulunmuştur.Yaşa özel hızlar 35-39 yaşlarında en yüksek değere ulaşmakta, bu yaştan sonra ise düşmektedir. Hızlar, 15-19 yaş grubu dışındaki bütün yaş grupları için kentsel alanda kırsal alanla aynı ya da daha yüksektir. 15-19 yaş grubunda ise yaşa özel düşük hızı kentsel alanlarda kırdakinden 4 kat daha fazladır.

21

İsteyerek düşük de kadın sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabilecek bir uygulama olduğu için, ana sağlığı açısından oldukça büyük önem taşımaktadır. Buna ek olarak, aile planlamasının önemli hedeflerinden biri istenmeyen gebeliklerin önlenmesi olduğundan,isteyerek düşüklerin aile planlaması hizmetleri arasında ayrı bir önemi bulunmaktadır. Gebeliği önleyici yöntemlere ilişkin hizmetlere ulaşmada sorunlar yaşayan, istenmeyen gebelikten korunmak için yöntem kullanması konusunda psikososyal engelleri olan ve/veya gebeliği önleyici yöntem başarısızlığı nedeniyle gebe kalan kadınlar isteyerek düşüğe başvurmaktadırlar.

22

Bir toplumda belirli bir sürede yapılan isteyerek düşük sayısı

İDO=━━━━━━━━━━━━━━X k(100)Aynı toplumda aynı sürede meydana

gelen canlı doğum sayısı 15-19 yaş grubunda yüzde 3 olan isteyerek düşük yapmış kadınların

oranı yaşla birlikte artarak 45-49 yaş grubunda yüzde 39’a ulaşmaktadır. Bu artış 30 yaş ve üstü kadınlarda belirginleşmektedir. Öyle ki; 45-49 yaş grubundaki kadınlar, 30-34 yaş grubundakilere kıyasla 2 kat fazla düşük yapmışlardır. İsteyerek düşük yapmış evlenmiş kadınların yüzdesi yaşayan çocuk sayısı ile artmaktadır. Yaşayan çocuğu olmayan kadınların yüzde 6’sı isteyerek düşük yapmış iken, beş veya daha fazla yaşayan çocuğu olanlar arasında düşük yüzde 29 ile en yüksek düzeye çıkmaktadır. Üç ya da daha fazla yaşayan çocuğu olan kadınlar, 1-2 çocuğu olanlardan yaklaşık iki katı kadar daha fazla düşük yapmışlardır.(TNSA 2008)

23

Bir toplumda aile planlaması hizmetleri ile ilgili mevcut durumun saptanması bu konu ile ilgili hizmetlerin planlanması ve değerlendirilmesinde önemli olan göstergelerdendir.Toplam yöntem kullanma oranı,etkili(modern) ya da etkisiz(geleneksel) yöntem kullananların oranı gibi ölçütler kullanılır.

24

Bir toplumda etkili ve etkisiz yöntem kullanan kadınların sayısı

Yöntem kullanma=━━━━━━━━━━━━X k(100) oranı

Aynı toplumda 15-49 yaşları arasındaki evli kadınların sayısı

25

Ana sağlığı hizmetleri içinde doğum öncesi bakımın ne ölçüde yapılabildiğini gösteren bir ölçüttür.

Doğum öncesi bakım alanlarDÖBAGO=━━━━━━━━━━━━━X k(100)

Tüm gebeler

26

Bir toplumda ana sağlığı hizmetlerinin düzeyi hakkında fikir veren önemli göstergelerdendir.Doğumların yapıldığı yer bakımından kullanılan ölçütler;bir sağlık kuruluşunda veya evde yapılan doğumların yüzdesidir.

Doğum sırasında eğitimli sağlık personelinden yardım almak, anne ölümlerini ve neonatal ölümleri önleme açısından büyük önem taşımaktadır. Kadının doğum sırasında aldığı yardım büyük ölçüde doğumun yapıldığı yer ile ilişkilidir.

27

Eğitimli sağlık personeli yardımı ile gerçekleşen son beş yıldaki tüm doğumların oranı ülke genelinde yüzde 91’dir.(TNSA 2008)

TNSA-2003’te yüzde 78 olan sağlık kuruluşunda gerçekleşen doğum oranı, TNSA-2008 sonuçlarına göre ülke genelinde yüzde 90 olarak bulunmuştur.

28

Ana sağlığı hizmetleri içerisinde doğumdan sonraki dönemde kadınların ne ölçüde izlendiğini gösteren bir ölçüttür.

Son doğumda doğum sonrası bakım alan kadınların oranı yaşa göre belirgin farklılıklar göstermemekle beraber bu oran üç veya daha az çocuğu olan kadınlar arasında,doğum sayısı daha fazla olan kadınlara kıyasla oldukça yüksektir.

Kırsal alanlarda yaşayan kadınlarla karşılaştırıldığında, kentlerde yaşayan kadınların doğum sonrası bakım alma olasılıkları daha fazladır.

Ayrıca, doğum sonrası bakım alma ile eğitim düzeyi arasında güçlü bir ilişki vardır.

29

Sağlık alanında yapılan pek çok araştırma;eğitim durumunun,genel sağlık sorunlarında olduğu kadar ana sağlığı ve aile planlaması konusunda da kadının bilgi,tutum ve davranışını etkileyen önemli bir faktör olduğunu göstermektedir. Kadının eğitim durumundan başka,para getiren işte çalışması da sağlıkla ilgili konularda bilgi, tutum ve davranışı üzerinde etkili olmaktadır. Bu nedenle ana sağlığı ölçütleri içerisinde kadının statüsü ile ilgili göstergeler de önem taşımaktadır.

30

Kadının toplumsal statüsünde belirleyici olan faktörler:

*Toplumsal cinsiyet*Toplumsal cinsiyette eşitlil/ayrımcılık*Toplumsal cinsiyette hakkaniyet*Eğitim *Çalışma yaşamına katılım ve kazanç*Sosyal engeller*Geleneksel uygulamalar

31

1)ÇEVRESEL FAKTÖRLERa)Genel sağlık düzeyib)Sağlık sisteminin biçimi, hizmetlerin varlığı,

yaygınlığı, ulaşılabilirliği, niteliğic)Ülkede izlenen genel nüfus politikasıd)İsteyerek düşüklerle ilgili yasal durume)Kontraseptiflerle ilgili bilgi, tutum ve davranışf)Doğum öncesi bakım hizmetlerinin düzeyig)Doğumların oluş yeri ve doğuma yardım eden

kişinin niteliğih)Lohusalık dönemi bakım hizmetleri

32

I) Toplumun genel beslenme düzeyij) Toplumun genel haberleşme ve ulaşım düzeyik) Sosyoekonomik duruml) Kadının toplumdaki statüsü

2)ANNEYE AİT FAKTÖRLERa) Annenin yaşı,b) Doğum sayısıc) Gebelik aralığıd) Herhangi bir sistemik hastalığın olup olmaması

33

Doğum öncesi bakım (DÖB) anne ve fetusun tüm gebelik boyunca düzenli aralıklarla gerekli muayene ve önerilerde bulunularak dikkatli bir şekilde, bir sağlık personeli tarafından izlenmesidir. DÖB genelde annelerin daha sağlıklı gebelik geçirmelerini ve daha sağlıklı bebekler doğurmalarını sağlar.

34

DÖB’ün temel amacı genel olarak gebelikte sağlığın korunmasıdır. Bunun yanısıra;

*Annede gebelik öncesi varolan hastalıkların tespiti*Gebelik komplikasyonu çıkarabilecek hastalıkların erken teşhis

ve tedavisi gerekirse sevki*Riskli gebeliklerin belirlenmesi*Fetusun intrauterin izlenmesi*Anneyi tetanoza karşı bağışıklama*Doğumun nerede ve kim tarafından yapılacağına karar verme*Annenin beslenme, gebelik hijyeni, bebek bakımı ve doğum

sonu kullanacağı aile planlaması yöntemleri hakkında eğitilmesini de amaçlar.

35

TNSA 2008 e göre kadınların %92’si araştırma tarihinden önceki son beş yıl içinde gerçekleşen en son doğumlarında en az bir kez sağlık personelinden (doktor ve hemşire/ebe) doğum öncesi bakım almış olup bu kadınların neredeyse tamamına yakını (%90) doğum öncesi bakımı doktordan almıştır. Doğum öncesi bakım genel olarak yüksek seviyelerdedir.

36

Genç kadınlar (%92-93), 35 yaş üzeri kadınlara (%86) göre daha yüksek oranlarda doğum öncesi bakım almışlardır. Doğum sırasına göre bakıldığında ise daha belirgin farklılıklar görülmektedir. Kadınların neredeyse tamamı (%96), ilk çocuklarına gebelikleri sırasında doktordan (%96) ve hemşireden/ebeden (%2) doğum öncesi bakım almışlardır. Ancak, doğum sırası büyüdükçe eğitimli sağlık personelinden doğum öncesi bakım alan kadınların oranı belirgin bir şekilde azalmaktadır. Bu oran, altıncı veya daha sonraki bir sırada doğan çocuklarda yüzde 72 düzeyindedir.

37

DÖB gebeliğin saptandığı en erken dönemde başlamalı ve düzenli aralıklarla yapılmalıdır. Annede gebelikten önce varolan hastalıkların erken teşhisi önemli olduğundan, DÖB mutlaka birinci trimesterde başlamalı, düzenli aralıklarla gebeliğin sonuna kadar, normal gebelerde ortalama 6 kez, riskli gebeliklerde ise daha fazla sayıda izlem yapılmalıdır.

38

Gebelik süresince yapılması gereken izlem sayısı: TOPLAM 6 KEZ

1 kez10. Ayda (39. Hafta)

1 kez9. Ayda

1 kez8. Ayda

1 kez7. Ayda

1 kez6. Ayda

Tespit ve izleme12. Haftaya kadar

İZLEME SIKLIĞIGEBELİK HAFTASI

39

Kişilerin istedikleri zaman, bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olmaları, çocuğu olmayanların ise çocuk sahibi olmaları için yardım alabilmeleridir.

Bir kadının;*18 yaş altında, 35 yaşın üzerinde gebe

kalması*2 yıldan daha sık aralıklarla doğum yapması*4 ve 4’ten daha fazla çocuk sahibi olması *Hem kendisinin hem de çocuğunun hastalık

ve ölüm riskini artırır.

40

Türkiye 1923’den sonra doğurganlığı özendirici (pronatalist) bir politika izlemiştir. 1955-1960 yılları arasında doğum hızı artmaya baslamış ve ürkütücü olmaya baslamıştır.

Nüfus artış hızının %3’e ulaşması yanı sıra isteyerek yapılan düşüklerin artışını ve anne ölümlerindeki artışı da getirmiştir. Özellikle isteyerek kişilerin kendileri tarafından başlatılan düşüklere bağlı anne ölümlerinin artması, anne ölümlerini de azaltabilmek için nüfus politikalarının doğurganlığın azaltılması yönünde değiştirilmesi gereğini ortaya koymustur.

1965 yılında TBMM de 557 nolu ilk nüfus planlaması yasası kabul edilmiş,ancak yetersiz kalmış. 1983’de 2827 no’lu ikinci Nüfus Planlamasi Yasası kabul edilmiş. Halen günümüzde bu yasa geçerlidir. Bu yasaya göre;

41

*10 haftaya kadar olan gebelikler isteğe bağlı olarak sona erdirilebilir.

*10 haftanın üzerindeki gebelikler tıbbi nedenlerle sona erdirilebilir.

*Hastanelerde ve AÇSAP Merkezlerinde KHD uzmanlarının denetimi altında eğitimli genel pratisyenler menstrüel regülasyon

hizmeti verebilirler.*Erkek ve kadınlara gönüllü cerrahi sterilizasyon

uygulanabilir.*Eğitimli doktor, hemşire ve ebeler RIA gibi etkili

gebeliği önleyici yöntemleri uygulayabilirler.

42

Türkiye’de aile planlaması yöntemleri hem devlet hem de özel sektör tarafından her basamakta verilmektedir. Aile planlamasında tüm yöntemlere ilişkin danışmanlık hizmetleri bu konuda eğitim almış tüm sağlık personeli tarafından sunulmaktadır. 

Aile Planlaması Hizmetleri Nerelerde Sunulmaktadır?

Aile Sağlığı Merkezlerinde ve Ana Çocuk Sagligi ve Aile Planlaması Merkezleri de bu hizmetlerin halka ulaştırılmasında kilit rol oynamaktadır. Eczaneler de bazı gebeliği önleyici yöntemlerin (kondom, KOK, spermisit) halka ulaştırılmasında rol alır. Kliniğe dayalı hizmetlerin yanı sıra topluma dayalı hizmetlerden birisi olan ev ziyaretlerinde ebe ve hemşireler aile planlaması hizmetlerinin sunumunda danışman, eğitici, uygulayıcı ve araştırıcı rollerde görev alır. Devlet hastanelerinin, doğumevlerinin aile planlaması kliniklerinde de yaygın olarak hizmet sunulmaktadır.

43

44

Karşılayarak selamlayınız. Alaka gösteren sorular sorunuz. Nasıl bir yöntem seçeceğine yardımcı

olunuz. Açıklayıcı bilgilerle yöntemin

kullanılmasını öğretiniz. Kontrol için gelmesini öneriniz.

TEŞEKKÜRLER…

46