An Coras Díleá

ÉasafagasAn t-

Ae An GoilePaincréas

Mailín an DomhlasStéig Beag Stéig

MórAipindic

Céimeanna i Díleá1. Ionghábháil (Ingestion)• sa Bhéal2. Díleá (Digestion) sa Béal, goile, stéig beag3. Ionsú (Absorption) sa Stéig Bheag 4.Eisligean (Egestion) ón t-anas

Tá dhá shaghas díleá:

1. Fisiceach (meiciniúil): m.s. ag cogaint sa bhéalm.s. brú matánach a ligeanndo bhia dul síos trí do córas dileá.

2. Ceimiceach: le heinsímí

Einsímí (Enzymes)• Tá bia comhdhéanta de mhóilíní móra den chuid is mó.

Einsímí: Ceimiceáin a dhéantar i gcill bheo. Feidhm: Cabhraíonn einsímí le bia a bhriseadh síos ina píosaí níos lú. • Ní athraítear iad i rith na imoibriúcháin – is

catalaíoch iad.

http://www.youtube.com/watch?v=KED6BHVM97s

Bíonn einsím ‘amaláis’ le fail I do seile sa bhéal.

Einsím+Substráit= Táirge nua

• Oibríonn einsím ar leith ar shubstaint amháin. Substráit- An tsubstaint ar a n-oibríonn einsím ar.

• Is sámpla d'einsím é: amaláis. • Le fáil i: Seile (saliva) & sa Stéig bheag.

Athraíonn sé: STÁIRSE MALTÓSk

Conas a oibraíonn sé???

• Einsím = Amaláis• Substráit = Stáirse• Táirge= Maltóis/Maltóis

Turg: Imscrúdú a dhéanamh ar ghníomhaíocht amaláise ar stáirse

• Tá fhios againn go bhristear Stáirse síos go Maltós/Glúcós le gníomhú an einsím Amaláis.

1. An Bhéal:• Tosaíonn DILEÁ

anseo• Briseann einsím

_______ síos stáirse anseo &

• Briseann do fiacla bia síos go fisiciúil.

4 cinéal Fiacla:

Cúlfhiacail

Fiacail Leathchúil

Starrfhiacail

Clárfhiacail

2. Éasafagas• Brútar bia

síos de bharr brú matánach ‘imfhascadh’

http://www.youtube.com/watch?v=b20VRR9C37Q

3. Goile• Mála laisteach

ina coiméadtar an bhia do 3-4 uair.

• Éinsímí & Aigéad Hidreaclórach (HCl) anseo.

HCl- scoiltear an aigéad chun aon bhaictéir sa bhia a mharú.

4. An Stéig Bheag2 chuideanna:

1. An Dúidéineam-Críochnaíonn DILÉA anseo 2. An t-Ileim- tosaíonn IONSÚ anois anseo.• Ionsútar na móilíní

bheaga bia diléate isteach sa córas fola & faigheann GACH cheall sa corp cúpla cinn.

Tá sé 6 m ar fad!

(A) An Dúidéineam• Críoch Diléa-m.s. Gach Carbahidráit Monasiúcrídí (Glúcos) Gach Phróitein Amín-Aigéid Gach Lipid/Saille Aigéaid Sailleacha & Gliceról.

(B) Ionsú san Ileim - Conas??Ag teacht amach as balla matanach an Ileim tá cinéal ‘méaranna bheaga’ na VILLEAS. Anseo a Ionsuíotar Bia díleáite.

Structúir Villeas:

Lachtachán- • ionsú aigéad

sailleacha & gliceról

Sraith Cealla- (1 ceall tiubhas)

Ribeadáin Fola (capillaries)• Ionsú ar GACH

bia a raibh díleáite (seachas lipid/saillte)

Balla Matánach inmhéanach don Ileim anseo.

Iompar Táirgí Díleáite chuig an t-Ae• Taréis an Ionsú (Villeas)

téann siad chuig an t-Ae (Liver) le an Feith Iomprach an tAe (Hepatic Portal Vein)

• Ón tAe ansin téann Glúcóis, AmínAigéidí srl chuig gach chill sa chorp.

Ileim an tAe sa fuil chuig GACH chillBia díleáite

5. An Stéig MórFeidhm:

1. Uisce a ionsú don chorp 2. bia do-dhileáite a

scaoileadh de• Is snáithín, baictéir & uisce

den chuid is mó a théann anseo!

• Stóráiltear faecas sa reicteam.• Eisligtear amach as an anas

faoi dheireadh é, (24-48 uaire tar éis ithe)

3 chuideanna:1. Caochán-Scaoileann an stéig bheag fuíollábhar isteach anseo(níl feidhm)2. Drólann- Feidhm:• H₂O a athionsú, anois glaotar

‘Faecas’ ar an fuíoll.• Lán do Baictéar a déanann

Vitamíní (K/B) dúinn.3. Reicteam- Feidhm: Stór faecas & ansin fáil ré leis ‘Eisligean’.

Caochán(caecum)

Drólann (colon)

Reicteam

An PaincréasFeidhm I Díleá:• Táirgeann sé einsímí

díleácha:M.sh. Amaláis & Liopáis • Salainn Alcaileach

(NaHCO₃) a neaodraíonn an bhia aigéadeach ón Goile.

***Ní teann an Bhia isteach sa Paincréas!!!

An t-AeFeidhm:• Domlas (Bile) a

dhéanamh chun saillte a eibhliú (emulsify).

• Storáltar an Domlas a déantear san Ae sa Mailín an Domlas (Gall Bladder).

An t-Ae

Dúidéineam

Fuileadáin an Ae• Artaire Heipiteach- fuil ón Aorta chuig an AE.• Féith Heipiteach- fuil ón Ae Chroí (Vena Cava)• Feith Iomprach- fuil ón stéig chuig an Ae.

Éinsímí Díléa:Ainm: Déanta sa: Feidmaíonn

sé sa: Feidhm:

Amaláis (a)Béal(b)Paincreas

Dúideineam Stairse Maltós

Pepsin Goile Goile Prótéiní Peptídí (amín aigéidí)

Liopáis Paincreas Dúideineam Lipidí Aigéidí Sailleacha & Gliceról