Amawal Amasүan n Tmaziүt

7
Amawal amasɣan n tmaziɣt Sɣur : D.Messaoudi, Taqerbust (Kabylie) Taγult n usγan d tawwurt tameqqrant seg d-keccmen yimerḍilen aεraben γer tmaziγit. D tidet, kra seg yimerḍilen-a ttusertayen, maca aṭas seg-sen ttγimin akk-n s talγa-nsen tanaṣlit, d ayen yessedramen anagraw γef tebna tutlayt tamaziγt d wayen yettekkin deg usentali n tmeggarut-a. I lmend n waya, yesḍulli ad nemdel tawwurt -a n ureṭṭal d wad nales tiṣki n wayen yeddermen s useqdec n wawalen inaṣliyen n tmaziγt, ara d -nenadi seg tentaliwin-is, akked usmuzzeγ n yimerḍilen-nni. Macci d aya kan, yessefk daγen ad d-naf tarrayt iyes ara nessekcem awalen-a γer tmesgida akked utelfaz, ladγa deg wallaγ n yimamen akked yimesnakucen, ama d iqbayliyen, ama d aεraben. Deg wayen ay d-yetteddun, ad d-efkeγ zwar awalen utbiten; γurwat ad awen-ikellex yirem-a n « utbiten » [1], imi netta yecmel-d ama d awalen-nni sseqdacen imaziγen watlayi, ama d wid-nni sseqdacen yemnadayen deg yedlisen. Sakkin, ad d-efkeγ kra n wawalen ay d-snulfaγ s tarrayin yettwassnen yakan deg taγult-a, am usuddem, asmuzzeγ alγawan, tasuγelt tasekkilant, atg. Deg taggara, ad d-bedreγ idlisen ay sqedceγ deg unadi - a d wad as-d-seggriγ s wumuγ deg ara d-ssegziγ awalen yuεṛen. Awalen utbiten : - abekkaḍ - péché - abennan - vain - acehhed - fait de prononcer la chahada - acrik - associé - adgaẓ - supplice - adnubi, udnib - pécheur - aḥeǧǧaǧ, ahaggag - pèlerin - aḥuǧǧu - pèlerinage - ajahed - fait de combattre, djihad - ajenniw - démon, djinn - akafriw - infidèle - alaxeṛt - zombi - alekkuḍ - fouet - amanef - égaré - amarked - récompense - amaṛtaddi - qui quitte l'islam - amasiḥi, aneṣrani - chrétien - amaslay - impur - amaγlal - éternel - amcaγli - avertisseur - amerkid, tuẓult - vertu - amesγura - muezzin - amettin - le mort - ameγrad - univers - amin - amen - amjahed - moudjahid - amrabeḍ, agurram, ambaṛek - marabout - amsurḍu - élève de l'école coranique - amuddir - vivant - amutel - châtiment - amẓallu - prieur - amγafer - fait de se rendre visite pendant l'Aïd - anaflas - croyant - anasfal - tentateur - aneḍfar - disciple - anef - s'égarer - aneffu - esprit - aneglus - ange

description

amawal

Transcript of Amawal Amasүan n Tmaziүt

Page 1: Amawal Amasүan n Tmaziүt

Amawal amasɣan n tmaziɣt

Sɣur : D.Messaoudi, Taqerbust (Kabylie)

Taγult n usγan d tawwurt tameqqrant seg d-keccmen yimerḍilen aεraben γer tmaziγit. D tidet, kra seg yimerḍilen-a ttusertayen, maca aṭas seg-sen ttγimin akk-n s talγa-nsen

tanaṣlit, d ayen yessedramen anagraw γef tebna tutlayt tamaziγt d wayen yettekkin deg usentali n tmeggarut-a. I lmend n waya, yesḍulli ad nemdel tawwurt-a n ureṭṭal d wad

nales tiṣki n wayen yeddermen s useqdec n wawalen inaṣliyen n tmaziγt, ara d-nenadi seg tentaliwin-is, akked usmuzzeγ n yimerḍilen-nni. Macci d aya kan, yessefk daγen ad d-naf tarrayt iyes ara nessekcem awalen-a γer tmesgida akked utelfaz, ladγa deg wallaγ n

yimamen akked yimesnakucen, ama d iqbayliyen, ama d aεraben.

Deg wayen ay d-yetteddun, ad d-efkeγ zwar awalen utbiten; γurwat ad awen-ikellex

yirem-a n « utbiten » [1], imi netta yecmel-d ama d awalen-nni sseqdacen imaziγen watlayi, ama d wid-nni sseqdacen yemnadayen deg yedlisen. Sakkin, ad d-efkeγ kra n wawalen ay d-snulfaγ s tarrayin yettwassnen yakan deg taγult-a, am usuddem, asmuzzeγ

alγawan, tasuγelt tasekkilant, atg. Deg taggara, ad d-bedreγ idlisen ay sqedceγ deg unadi-a d wad as-d-seggriγ s wumuγ deg ara d-ssegziγ awalen yuεṛen.

Awalen utbiten :

- abekkaḍ - péché - abennan - vain - acehhed - fait de prononcer la chahada - acrik - associé - adgaẓ - supplice - adnubi, udnib - pécheur - aḥeǧǧaǧ, ahaggag - pèlerin - aḥuǧǧu - pèlerinage - ajahed - fait de combattre, djihad - ajenniw - démon, djinn - akafriw - infidèle - alaxeṛt - zombi - alekkuḍ - fouet - amanef - égaré - amarked - récompense - amaṛtaddi - qui quitte l'islam - amasiḥi, aneṣrani - chrétien - amaslay - impur - amaγlal - éternel - amcaγli - avertisseur - amerkid, tuẓult - vertu - amesγura - muezzin - amettin - le mort - ameγrad - univers - amin - amen - amjahed - moudjahid - amrabeḍ, agurram, ambaṛek - marabout - amsurḍu - élève de l'école coranique - amuddir - vivant - amutel - châtiment - amẓallu - prieur - amγafer - fait de se rendre visite pendant l'Aïd - anaflas - croyant - anasfal - tentateur - aneḍfar - disciple - anef - s'égarer - aneffu - esprit - aneglus - ange

Page 2: Amawal Amasүan n Tmaziүt

- anesbakkaḍ - pécheur - anez - s'incliner - anmezray - impie - annuz - inclination - aqasi - punition - aqili, tasureft - pardon - arufi - clément - asaxram - adultère - asbur, ikerhi - voile féminin - asburru - fait de se voiler - aṣebri - patient - asekni - signe - asektu - rappel - asfel - sacrifice - asudder - résurrection - asγan, tisreḍt - religion - atter s … - adorer - axellaq - Créateur - aylan - verset - ayniz - rakaa - aytem - sacrilège - azendiq - hypocrite - aẓumu, aẓumi - carême - aγuda - fait de rendre grâce - aεezzab - grand clerc - caγli - avertir - ccada, taguzi - chahada, témoignage - ccariεa - charia - cciṭan, yeblis - Satan - cehhed, igaz - prononcer la chahada - dden, adan - appeler à la prière - ddunnit - ici-bas - dgeẓ - supplicier - dket - ê. dans la quiétude - ekt, seddeq - donner l'aumône - fles - croire en - ftu - donner une fatwa - hajeṛ - quitter - hellel, rettel - psalmodier - igi - acte - iḥlil, ixlal - ê. licite - ihwah, uhuḍ - le mal - iman - âme - imceṛṛi, amuheḍ - malfaiteur - imdeyyen - religieux - iminig - expatrié - imlayken - anges - imqeddes - sacré - imrad, agreffu - prosternation - imseddeq - charitable - ineslem, imeslem - musulman - inig - s'expatrier - irew - jeune clerc - iseḍnen - chapelet - jahed - combattre - Jebril - Gabriel - laxeṛt - l'au-delà - Lquran, Alquran - Coran - Massi-nneγ - notre Seigneur - mred, grefet - se prosterner - mud - adorer - mutel - châtier - nfu - ê. utile - qas - punir - qil, suref - pardonner

Page 3: Amawal Amasүan n Tmaziүt

- Ṛebbi, Yalla, Yakuc - Dieu - ṛjem - lapider - sbur - se voiler - seγnew - créer - stenǧi - faire ses ablutions - sudder - ressusciter - taḍfi - délice - tafaska - fête - taflest - croyance, foi - tagada - égalité - taḥlaylit, tixlelt - fait d'ê. licite - takeffaṛt - expiation - takuti - aumône - tamasleyt - impureté - tameddurt - la vie - tamella - miséricorde - tamesgida - mosquée - tamettant - la mort - tamezrit - désobéissance - tamkerra - miracle - tamsadaqt, zzakat - zakat - tamsunt - paradis - tamugant - temple - tanfa - utilité - tasuṛet, tasurrit, tasarnat - sourate - tasuzelt - salutation - tatubt, tagerẓawt - le repentir - tawadna - appel à la prière - tawatri, tittar, tiwatriwin - invocation(s) - taxelqit - création - taẓallit, amud - prière - taγdemt - justice - taγennawt - création - taεacuṛt, abiyannu - achoura - tičča - moment pour rompre le jeune - tifawt, tafrara - aube - tikerkas - mensonge - tillas, tihay - ténèbres - timsi, ahes, ǧihennama - enfer - tirmit - épreuve - tittert - adoration - tiwri - malédiction - ttwekkel, segẓen - se remettre à - tub, mmegraẓ - se repentir - tuki - offrande - tulluγt, tawlaγt, tiγudi, tanafut - le bien - tuẓumin - fait de faire le carême - uḍuf - deuil - ugdil - illicite, interdit - uman - ê. clair, évident - uẓum, ẓum - jeuner - uγdim - juste - wekkel - remettre à - ẓẓal, muhed - prier - γafer - visiter qlqn pendant l'Aïd - γdem - ê. juste - γnew - ê. crée - γudi - rendre grâce - εezṛayen, εezṛin - Azraël - εṣu - désobéir

Ismawen n tẓalliwin:

- taẓallit n utewweb - prière de l'aube

Page 4: Amawal Amasүan n Tmaziүt

- taẓallit n tenzayt (γabecca) - prière du matin - tizzernin, tizwarnin - prière du dohr - tigẓin, takest - prière du âsr - tisemsin, tinwucci - prière du maghreb - tisuḍsin, tinniḍes - prière de l'aïcha

Kra n tefyirin :

- tagallit n tkerkas / ccada n zzuṛ - faux témoignage - irk iggi - mauvaise action - yir awal - mauvaise parole - awal n Ṛebbi - parole de Dieu - tafaska n tneqqit / yiγras - Aïd el Adha - tafaska n yičča - Aïd el Fitr - eg acrik i Ṛebbi - associer qlqn à Dieu - yeεṣa Ṛebbi - il a désobéi à Dieu

Asumer n kra n wawalen d tefyirin imaynuten: [2]

- tasnakuca / tasnakuct (théologie): seg “tussna” → “tasna” (science) d “yakuc” (Dieu)

- amasnakuc / asnakucan (théologien)

- tayankuca / tayankuct (monothéisme) : seg “yan” akked “yakuc” (Dieu)

- amyankuc / ayankucan (monothéiste)

- tagetyakuca / tagetyakuct (polythéisme) : seg “egt” (ê.nombreux) akked “yakuc”

- amgetyakuc / agetyakucan (polythéiste)

- tabakuca / tarakuca (athéisme)

- abakucan / arakucan (athéiste)

- abakuc / arakuc (athée): seg “aba” / “ar” (néant, privatif) akked “yakuc”

- anezday (associateur): seg umyag “zdi” (associer, réunir, unir)

- amecrak = anezday

- amazun (envoyé) : seg umyag “azen” (envoyer)

- tasidest (acte qui cause l'impureté après l'acte sexuel) : seg “sides” (mettre de côté) [3]

- asidas (personne impure après l'acte sexuel)

- tajnaba = tasidest ; imjenneb = asidas

- tyemmem (se purifier par lustration pulvérale)

- atyemmem (lustration pulvérale)

- anbi (prophète)

- sneg, sebbeḥ (louer)

- tasnegt, asebbeḥ (louange)

- taftut (fatwa)

- taknisa (église)

- ameεṣaw (désobéissant), seg “εṣu” (désobéir)

Page 5: Amawal Amasүan n Tmaziүt

- timeεṣa (désobéissance)

- taseǧǧadat (tapis réservé pour la prière)

- adlis uγris (livre sacré)

- aggur n uẓumu (croissant du ramadan)

- azaraf aneggaru (jugement dernier)

- azul fell-awen (que le salut soit sur vous)

- iḍ n qadaṛ (nuit du qadar) [4]

- iḍ n twadda d usali (nuit de içra et de miεraj)

- iḍ n ucukku / iḍ n yimiji (nuit du doute)

- imenzayen n Islam (principes de l'islam)

- inaw amasγan (discours religieux)

- isulas / ijga isemmusen n Islam (les cinq piliers de l'islam)

- taggara n umaḍal / angar n umaḍal (la fin du monde)

- taẓallit n tingrawt (prière du vendredi)

- taẓallit n ugraw (la prière du groupe)

- taẓallit n umessikel (prière du voyageur)

- taẓallit n umuḍin (prière du malade)

- taẓallit n unabay (prière de l'absent)

- taẓallit taneflant, tanfelt (prière surérogatoire)

- taẓallit γef umettin (prière sur le mort)

- tinawt n tingrawt (prêche du vendredi)

- tudert taneffawt (vie spirituelle)

Tagrayt:

Anadi-a war ccek ur yemmid ara; γef waya, ssarameγ ad t-kemmlen wiyaḍ akken ad yili d tisergelt iyes ara nergel abrid i tesεurrebt, xersum deg taγult-a n usγan. Meccan,

imnadayen imaziγen ur ilaq ad ilin d imεeṣṣben arma bγan ad sgedlen i yal awal ara d-yekken seg taεrabt; ur ilaq ad nettu nwis tutlayt-a, imi tettidir γer yidis n tmaziγt, d nettat

ay d aγbalu amenzu seg d-tugem tutlayt-nneγ imerḍilen-is.

_______________________

Timawin :

1 Kra n wawalen, γas d imaynuten, ad ten-nessiḍen gar wawalen umrisen imi nutni ttusqedcen deg waṭas n yedlisen.

2 Kra n wawalen nenna-d d imaynuten, acku beddlen talγa; ttwasmuzzγen. I lmend n umedya, agdazal n yermi afṛansis am “désobéissance” deg tmaziγt taruṣwibt d “lmeεṣiyya”, akk-a ay yettwanṭaq gar medden, maca nkkni nefka-as talγa tamaynut s yiwen seg yiqulab imaziγen; nerra-t

d “timeεṣiwt”, am “zlu - timezliwt”.

Page 6: Amawal Amasүan n Tmaziүt

3 I usebγer n tmaziγt, yelha ma nesseqdac awalen imerḍilen yettwasmuzzγen akked wawalen imaziγen d-nesnulfa seg wid-nni s tsuγelt. Amedya: “tajnaba, imjenneb” / “tasidest, asidas”. Acu kan, akken ad yili umwati gar umeslay d-yettureḍlen d win d-yettwasnulfan, yessefk γef umnaday ad

yissin wullen tutlayt tamerḍalt. 4 Awal-a yebna γef uqaleb amaziγ war targalt tazwarant am deg “nadam” (sommeille)

Iγbula:

- ABDESSELAM A., 1997. - Dictionnaire abrégé du vocabulaire redressé de la langue berbère, ENAG.

- ACHAB. R., 1996. - La néologie lexicale berbère (1945-1995), PEETERS, Paris.

- ALOJALY Gh., 1980. - Lexique touareg-français (parlers berbères du Niger), Copenhague, Akademisk Forlag.

- BOUMALK A. & NAIT ZERRAD K., 2009. - Vocabulaire grammatical de tamzight, IRCAM, Rabat.

- CHAKER S., 1981. - Tableau récapitulatif des procédures de création lexicale berbère (kabyle), Bulletin intérieur du C.R.A.P.E., Alger, pp 143-145.

- DALLET J-M., 1982. - Dictionnaire Kabyle-Français : parler des At Mangellat, Algerie, Paris : SELAF.

- DELHEURE J., 1984. - Dictionnaire mozabite-français, Paris, SELAF.

- DELHEURE J., 1987. - Dictionnaire ouargli-français, Paris, SELAF.

- DESTAING E., non daté. - Étude sur le tachelhit du Sous (vocabulaire français-berbère), tome 7, Ed. Ernest Leroux.

- FOUCAULT Le P. de, 1918. - Dictionnaire touareg-français (dialecte ahaggar), tomme 1, Paris, Ed.

Maisonneuve Frères.

- HADDADOU M.A., (non date). - Guide de la culture et de la langue berbères, ENAL-ENAP.

- HCA, 2004. - Amawal n tmazight tatrart (français-tamazight), Ed. Ministère de la Culture.

- JUSTINARD L., 1914. - Manuel de berbère marocain, dialecte chleuh, Librairie Orientale & Américaine, E. Guilmoto, Paris.

- NAIT ZERRAD K., 1998. - Amawal amasγan n tmaziγt, Centro Studi Camito-Semitici, Milano.

Amawal n wawalen uwεiṛen yettusqedcen deg unadi-a

Tamaziγt Tafṛansit

1. agdazal 2. alγawan 3. amenzu 4. amerḍal 5. amerḍil 6. amwati 7. anagraw 8. aqaleb 9. aruṣwib 10. asebγer 11. asekkilan 12. asentali 13. asmuzzeγ

1. équivalent 2. formel 3. principal 4. emprunteur 5. emprunt 6. accord 7. système 8. schème 9. incorrect 10. enrichissement 11. littérale 12. dialectalisation 13. berbérisation

Page 7: Amawal Amasүan n Tmaziүt

Blog : http://thaqarvuzth.unblog.fr

14. aγbalu 15. imεeṣṣeb 16. irem 17. meccan 18. mmed 19. nwis 20. sḍulli 21. segdel i 22. segzi 23. siḍen 24. sserti 25. tarrayt 26. tasuγelt 27. tasεurrebt 28. taγult 29. tisergelt 30. tiṣki 31. umris 32. umuγ 33. utbit 34. watlayi 35. wullen 36. zwar

14. source 15. intolérant 16. terme 17. cependant 18. ê. complet 19. que 20. ê. nécessaire 21. éviter 22. expliquer 23. compter 24. assimiler 25. méthode 26. traduction 27. arabisation 28. domaine 29. ici instrument pour barrer 30. construction 31. usuel 32. liste 33. attesté 34. oralement 35. très 36. d'abord