Mesopotamië

Sumeriërs Akkadiërs Neo-Sumerischeperiode

Oud Babylonische Rijk

Assyriërs Nieuw BabylonischeRijk

4000 – 2150 BC

wss afkomst Irangeen taalverwantschap

ontstaan van stadstaten:

T+E → irrigatie++landbouwareaal++voedselproductie++bevolking

Ur, Uruk, Lagasj, Nippoer, Kisj

grensconflicten

theocratie:ensi = gouverneurlugal = koning

economie: tempel vol wiel 3500 BCStandaard van Urbronsmetalen en houtruil, wel standaard maten en gewichtenSCHRIFT

ca. 2300 BC

Sargon I (de oude) controle over Kisj heel Mesopotamië

Naram Sin (zuil) hoogtepunt Akkadisch rijk maar kort succes inval Guateeërs (Guti) + instabiele politiek = einde?

ca. 2100 BC

heropbloei Zuid-Mesopotamië na verslagen vande Guateeërs

1800 – 1595 BC

Amorieten: Babylon

Hammurabi 1792 BC

strijd tegen Elam (0)veroviring Larsa (Z)laagland+Mes. vlakte(Perz. Golf tot Mari)

Codex

einde dynastie ca. 1600 BC

1600 – 1800 BCinternationale betrekkingen en pol. coalities/ machtsevenwichten

heerschappij Kassieten

2000 – 612 BC

Assur (Tigris, Nineve)

Oud Assyr. Rijk1800 – 1375 BC koning Nimrod invl. ML-zeetss-periode Kassietisch Mitanni (vazalstaat)Midden Assyr. Rijk1350 – 1047 BC onafhankelijkheid gebeidsuitbreiding Babyl. bezetting def. versl. KassietenNieuw Assyr. Rijk900 – 612 BCexpansie, schrikbewind Assurnasirpal II Tiglatpilesar III Sargon II Sanherib Essarhaddon AssurbanipalEinde: binnen opstandO: Meden, N: Scythen,Z: Babyloniërs612 BC val van Nineve

612 – 539 BC

Nebukadnesar herstelt glorie Babylon Istjarpoort Marduktempel

Val: Mesopotamië veroverd door Perzen onder Cyrus II

Fenicië

historisch belang+fys-geogr.-milieu

ontstaan en ontwikkeling stadstatenschrift +godsdienst

geen eenheidsrijkwel versch. stadstaten: Tyrus, Sidon, Byblus, Oegarit.Oostkust ML-zee

handelaarsvolkzeevaardersvolkontdekkingsreizigers

geen geschreven geschiedenis

Fenicisch alfabet (via Gr. nr ons)purperstof (slak)scheepstechnieken (bireemgalei) (bouw en navigatie)

natuurlijke grenzen

N: Aakarvlakte

O: Bekaa-vallei (Orontes + Jordaan) (Libanon)

Z: Karmel-gebergte

W: Middellandse Zee

De Paleofenisische periode:3000 – 1200 BC vroege bronstijd 3000 – 2000 BC Byblus hout-steen-metaal handel: Egypte, Syrië, Mesop. dreiging: Akkad midden bronstijd 2000 – 1600 BC Byblos welvaart handel met Kreta en Minoïsche beschaving offergaven (vensterbijl) einde: inval Hyksos (ruiters) late bronstijd 1600 – 1200 BC Hyksos verdreven macht door Egypte Hittietisch gevaar Sjoepiloelioema Slag bij Kadesj 1270 BC Ramses II strijdende grootmachten bloei: Byblus, Sidon, Tyrus

De Historisch Fenisische periode:1200 – 330 BC eerste ijzertijd 1200 – 900 BC verwoestende zeevolkeren politiek vacuüm gevaar Assyr. Tiglatpilesar oplossing: hoge schatting Tyrus: koning Hiram I verbond met David en Salomon samen: tempelbouw, vlootexpeditie goudland Ofir koloni Kition op Cyprus tweede ijzertijd 900 – 555 BC nieuw Assr. gevaar Tiglatpilesar III relatief onafh. Byblus + Arwad Eloeaios van Tyrus vlucht Cyrus Sargon II, Sanherib, Esarhaddon 612 BC einde Assyr. Macht (nieuw Babyl. Nebukadnesar) derde ijzertijd 555 – 333 BC satrapie van de Perzen grote onafh. mits betaling Sidon meeste macht kolonie Tripoli vloot speerpunt Perz. machtDe Hellenistische 330 – 64 BCRomeinse 64BC – 330 ADAlexander De Grote, Seleuciden, Romeinse provincie

taal= semitisch(later in Carthago: Punisch)

ontstaan vh. alfabet uit: spijkerschriftalfabet uit Oegarit medeklinkers van Byblos hiëratisch schrift van EgypteFen. draai nr rechtsGriekse draai nr rechtsuniversele overname door Grieken, Etrusken en Romeinen

Oudste op sarcofaag van Ahiram van Byblus (12de E v. C)

godsdienst:Byblos: Baal (Haddu) Astarte/AnatSidon: Esjmoen Astarte (Baal van Sidon)Tyrus: Melkart AstarteCyprus: Esjmoen-Melkart Astarte (tanit van)Carthago: Dagon ( Baal-Hammon) Tanit (ook Melkart, Milkasjtart, Esjmoen, Baal-Safon)

IsraëlEerste Tempelperiode Tweede TempelperiodeTot 589 BCDe Voorgeschiedenis: de Aartsvaders ca. 1800 – 1200 BCAbraham, Isaak en Jacob = eponiemen!Toren van Babel, taalverwarring, Abraham (theologisch begin)halfnomaden (historisch vast) uit N-Mesopotamië (twijfel Sumerië)->migratie en sedentarisatie Amorieten?->vestiging Aramese stammen?Hebreeën: Egyptische naam voor slaven uit IsraelApiru: Egyptische naam voor slaven van onbekende oorsprong in Amarna-brieven: gewapende vijand tgo Eg. vazalkoning

De uittocht uit Egypte 1200 BCsamen regeringen van Ramses II, Seti II en Ramses IIIMozes: van ToetMOSIS? van raMSES? (bestaan= wel zeker)uittocht tijdens regering Merenpthah 1224-1214 BCIsrael=stam van Kanaäntocht langs Nijldelta, halte te Kadesj, tocht naar zuiden Sinaï woestijnDe intocht en de verovering van het land Kanaänmoeilijk en langdurig proces want Egyptische vazalkoningeneinde Egypt. heerschappij door inval zeevolkeren (Filistijnen) 1300 BCsoort machtsvacuümvolk van Israël: twaalf stammen van Jacobslechts een deel naar Egypte, nu hereniging in strijd tegen FilistijnenJahweh verering vereenzelvigd met plaatselijke Elohim vereringHet koningshuis van David en Salomoenkel Jahweh kon koning zijn, maar militair bestuur nodigeerste koning = Saul dan David: nieuwe hoofdstad Jeruzalem, Ark des Verbonds, tempel Salomon, zoon van Batseba (v. Uria de Hettiet) toch steunintense internationale contacten (Fenicië en Egypte)tempel in Jeruzalem-> cultusplaats joodse volkIsrael en Juda na de scheiding helft 10de-helft 6de E BCIsrael hoofdstad Samaria, Juda trouw aan Salomoalles ingenomen door Assyrië, Tiglatpilesar III, deportaties

Tot 70 ADDe Perzische Tijd 539 – 333 BChet Nieuw-Babylonische Rijk werd door Cyrus (Perzen) veroverdterugkeer joden uit Babylonische gevangenis, vredespolitiekJuda niet onafhankelijk maar satrapie, godsdienstvrijheid(niet alle joden keerden terug uit ballingschap)de heilsgeschiedenis werd herschrevenverbondsark + wetten Sinaï uitgewerktGenesis scheppingsverhaal als verantwoordingrestauratie Jeruzalem, cultusplaatsTempelstaat → priester Ezra, bijbelse periode als norm

De Griekse overheersing 333 – 63 BCAlexander de Grote wint tegen Perzische koning te Issus→ Hellenismezwermen naar Syrië en Klein Aziëgodsdienstvrijheid

De Romeinse overheersing 63 BC – 70 ADPompeius-> Judea als schatplichtige 'provincia Syria' 63 BC

Titus Flavius Vespasianus begeleidde in 67 BC zijn vader Vespasianus naar Judea

de joodse Diaspora: na 587 BC vernietiging eerste tempel (Babyloniërs) na mislukte joodse opstand in 135 AD (onder Julius Serverus)

Sahelanthropus Tchadensis

Ardipithecus Australopithecus Kenyanthropus Platyops

Paranthropus

7 – 6 Ma BP

L: 1,15m – 1,25mG: ?H: 320 cc – 380 cc

5,8 – 4,4 Ma BP

L: 1,1mG: ?H: ?

Ramidus KadabbaRamidus Ramidus

4,2 – 2,5 Ma BP

L: 1,05m (vrouw) 1, 45m (man)G: 27kg (vrouw) 60 kg (man)H: 380cc – 500 cc

AnamensisAfarensisAfricanusBahrelghazaliGarhi

sterk seksueel dimorfismebipedalisme (+klimmen) (voetstappen Laetoli)geen duimoppositiegevarieerd dieetstenen werktuigencomplexere relatiesprooi voor vleesetersesthetisch gevoel (kiezel Makapansgat)

3,5 – 3,2 Ma BP

“ de mens van Kenia methet platte gezicht”

voorloper van HomoRudolfensis?

( groot verschil met australopithecen en paranthropen )

2,7 – 1 Ma BP

L: 1,20m – 1, 45 mG: 35kg – 50kgH: 420cc – 530cc

AethiopicusRobustusBoisei

schedelkamplantaardig voedselgraafwerktuigen termietenstokjes

HomoHabilis

HomoErgaster

HomoErectus

HomoFloresiensis

Homo Heidelbergensis

Homo Neanderthal-ensis

2,33 – 1,44 Ma BP

L: 1,40m (man) 1m (vrouw)G: 32 – 50kgH: 510cc – 674cc“de handige mens”

Oldouvai-kloof

en Rudolfensis?2,4 – 1,8 Ma BP

slechts 1 schedel775cc of 525cc ?

KenyanthropusPlatyops ?

1,8 – 0,8 Ma BP

L: 1,60m – 1,80mG: 56kg – 66kgH: 750cc – 1250cc

“de werkende mens”

fossiel:Turkana Boy /Nariokotome Boy

1,8 – 0,05 Ma BP

L: 1,30m – 1,70mG: 45kg – 55kgH: 750cc – 1250cc

“ de rechtop lopende mens”

1 of 2 soorten?

Tot 12 000 BP

dwergvorm ErectusL: 1m

Flores: steeds eilandregenwoud overleven met minder calorieënnatuurlijke selectie voor klein lichaamkleine herseninhoud wel in verh. met lich.

Hoe Flores berijkt? (varen?)Extinctie door?(Vulkaanuitbarsting?)(buur: sapiens ?)

800 000 – 130 000 BP

L: 1,50m – 1,80mG: ?H: 1100 cc– 1400cc

'archaïsche homo sapiens', ' homo helmei', 'homo rhodesiensis'

evolutie:EUR neanderthalensisAFR sapiens(verschil in milieu en klimaat)

mode 2 → mode 3

migratie uit Afr.jacht op grote dierenbegraven van dodensyst. gebr. vuurhuttenbouwminder robuustgroter hersenvolume (beslissingen)wenkbrauwboogkinvan 500 000 BP in EUR tgo erectus?

130 000 – 24 500 BP

L: 1,50m – 1,70mG: 80-100kg (man) gem. 70 kg (vrouw)H: 1200cc- 1750cc

doodlopende takDal van de Neander (Düsseldorf)

zeer trage evolutie uit heidelbergensis

Waarom verdwenen?Parallele evolutie of vermenging?

grote neusassymetrisch ontw. hersenhelftenterugwijkend voorhoofdfysiek zeer sterkaangepast aan ruw en koud klimaatbegravind v. dodenkunst en sierradenmode 3kanibalistischziekenzorgspraak

skelet dicht bij ons maar robuustersterk verminderd seksueel dimorfisme

wenkbrauwboogkleinere tanden

vooruitstekende neus(koelsysteem)

De politiek in het Oude Egypte:Predynastische Tijd= DYN 0 = 5000 – 3150 BCHet Oude Rijk Tussen 1 Middenrijk Tussen 2 Nieuwe Rijk Late Periode3100 – 2160 BCDYN 1 – 8

Archaïsche Tijd 3150 – 2686 BC

DYN 1 3100 BCOpper + Neder (Narmer)DYN 2 2850 BCMemphis

DYN 3 2670 BC DjoserDYN 4 2620 BC SnofroeDYN 5 2500 BC HeliopolisDYN 6 2350 BC Teti Pepi I Pepi IIDYN 7+8 2180 BC 70 koningen

2160 – 1994 BCDYN 9 – 11

++ macht gauwvorstenstrijd opper en neder(Thebe vs Herakliopolis)

dreiging N: Aziatische stammen

Thebe won:Mentouhotep 2060 – 2010 BClange, machtige regering

1994 – 1781 BCDYN 12

Mentouhotep III Amenemhat I usurpatie Thebe en MemphisSesostris I (vermoord)Amenemhat II FeniciëSesostris II Fajoemoase droogSesostris III verdedigmuur Soedan campagne Palestina last gauwvorstenAmenemhat IVNefrousek verval

1781 – 1550 BCDYN 13 – 17

Neder-E Hyksos ijzertijd 6 koningen Avaris

start bevrijding dr. vorsten van Thebe

1550 – 1075 BCDYN 18 – 20

DYN 18 1550 BCAhmosis, bevrijdingAmenophis Toetmosis I huwde halfzuster expansiepolitiekIToetmosis II huwde halfzusterHatsjepsoetToetmosis III eerst van troon expansiepolitiekAmenophis II (Hittietten)Toetmosis IVAmenophis IV (Echnaton)Toetanchaton → amon

DYN 19 1314 BCRamses ISeti I (win tg Hittieten)Ramses II slag bij Kadesj 1278 BCSeti II einde dyn.1224 BC

DYN 20 1200 BCRamses III8 opvolgers

1075 – 30 BCDYN 21 – 31

DYN 21 – 24 brokkelt af

DYN 25 AssyriëAssurbanipalprotectoraat

DYN 26 bloeiperiode

DYN 27Eerste Perzische Bewind Cambyses Darius Xerxes Artaxerxes I Darius II Artaxerxes II

DYN 31Tweede Perzische Bewind

Macedonische Dynastie Alexander de Grote

Ptolemaeïsche Dynastie 304 – 30 BC

E. als Romeinse provincie

3100

v.Chr. 30

v.Chr.

-2160 -1994 -1781 -1550 -1075

Tijdlijn Egyptische politiek

Late Periode (1075 – 30 v.Chr.)

Nieuwe Rijk (1550 – 1075 v.Chr.)

Dynastie 18-20

AhmosisToetmosis I Toetmosis IIHatsjepsoetToetmosis III

Amenhotep IV (Achnaton)Toetanchamon

Ramses ISethi I

Ramses IISethi II

Tweede Tussenperiode

(1781 – 1550 v.Chr.)Periode van verval

Dynastie 13-17

De Hyksosà Ahmosis

Oude Rijk (3100 – 2160 v.Chr.)

Dynastie 1-8

1ste dynastie: Narmer3de dynastie: Djoser

4de dynastie: Snofrou, Cheops, Chefren en Mycerinus

6de dynastie: Pepi I en Pepi II

Eerste tussenperiode

(2160 – 1994 v.Chr.)Periode van verval

Dynastie 9-11

BedoeïnenstammenGouwvorsten

Hongersnodenà Mentouhotep

Midden Rijk(1994 – 1781 v.Chr.)

12de dynastie

Amenemhat ISesotris I

3100 v.Chr.

30

v.Chr.-2160 -1994 -1781 -1550 -1075

Tijdlijn Egyptische politiek

Late Periode 1075 – 30 v.Chr.

Nieuwe Rijk 1550 – 1075 v.Chr.

Tweede Tussenperiode

1781 – 1550 v.Chr.

Oude Rijk 3100 – 2160 v.Chr.

Eerste tussenperiode

2160 – 1994 v.Chr.

Midden Rijk1994 – 1781 v.Chr.

Tijdlijn Israel

-1800 +70-589

De Eerste Tempelperiode:

… tot 589 v.Chr.

De Tweede Tempelperiode:

589 v.Chr. tot 70 na Chr.

-1200 -1160 -965 -333 -63De Aartsvaders(= voorgeschiedenis)

1800 – 1200 v.Chr.Uittocht

uit Egypte1200

v.Chr.Intocht +

verovering Kanaän

(Bijbel)

Koningshuis

David en

Salomon

(965 v.Chr.)

Scheiding tussen

Israel en Juda

Perzische

Tijd

Griekse

overheersing

Romeinse

overheersing

27 000 000PROCONSULAfr. + Arab.

ThetyseeEur. + Azië

7 000 000

5 000 000

4 000 000

3 000 000

2 000 000

1 000 000

500 000

100 000

50 000

10 000

75 000

25 000

Sahelanthropus TchadensisOrrorin Tugenensis

Ardipithecus Ramidus KadabbaArdipithecus Ramidus Ramidus

Australopithecus AnamensisAustralopithecus Afarensis

Australopithecus Africanus

Kenyanthropus PlatyopsParanthropus Aethiopicus

Paranthropus RobustusParanthropus Boisei

Homo HabilisHomoRudoflensis

Homo Erectus

Homo Ergaster

Homo Heidelbergensis

Homo Neanderthalensis

Homo Sapiens

Homo Floresiensis