1Mrhmtli v Rhimli Allahn ad il

Allahn Byk Qurban

Sleyman l-Rumi

2Rhimli v Mrhmtli Allahn ad il

Allahn Byk Qurban

Bu kitabn he bir hisssi qabaqcadan mlliflik hququ olann yazl icazsi olmadan trcm edil, tkrar nr edil, axtar sistemind saxlana v ya istniln formada v ya elektron formada krl, nsxsi xarla, yazla bilmz.

Bu kitabda olan btn faktlar v sitatlarn dqiqliyi n mllif tam msuliyyt dayr.

Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik.

Saffat 37: 107

Mlliflik hququ 2011

3MNDRCAT

n sz ____________________________________ 4

Giri _____________________________________ 10

Qurbann dyri _____________________________20

brahim bizim nmunmizdir _________________29

Peymbrlrin qurbana ehtiyac var idi? _________36

N n qurbana ehtiyacmz var? ______________ 43

Xilasn mnas ______________________________56

brahim dzgn yolu sedi ____________________ 66

Qann vacibliyi ______________________________76

Kim salehdir? _______________________________83

Yalnz Biri dyri dy bilrdi ________________ 98

l-Msih sa bn Mrym problemi _____________104

ay - bir cavab ___________________________119

Qurbann fa verici gc _____________________130

Bdnamlqdan rf _________________________136

Yekun _____________________________________148

Epiloq _____________________________________163

Lt _____________________________________172

4n SzBu kitab dnyan mxtlif gzl grmk arzusunda olanlara hsr

edilmidir. Bu, hqiqt axtarnda olanlara ruhlu syahtd mn qoulmaq n dvtnamdir. Hqiqti sevmk bizi fikrimizc shf dnnlri sevmy qabil edir. Tarix baxanda asanlqla hr bir dind qaranlq trflri gr bilrik ola bilr ki, onun teologiyasnda v ya lbtt onun ardcllarnn nec hrkt etmsind. Qardamzn gznd toz grmk z gzmzdki tiri unutmaq qdr asandr. Barmamz kims tulayb gstrnd glin unutmayaq ki, barmamzn d biz trf ynlib. Bu, srlrl bel olub v hl d dinlr arasnda nifrt davam etmkddir. Ayrlmaq n sbblr axtarmaqdansa krplr tikmyin vaxt deyilmi?

lksindn, mdniyytindn v sosial sviyysindn asl olmayaraq planetimizin hr trfind insanlar eyni ehtiyac v arzular bldrrlr. str Buddist, Msihi, Hindu v ya Mslman olsun, frqi yoxdur, sasn biz dinimizi semmiik; biz doulub myyn bir istiqamtd dnmk n yrdilmiik. He dnmsnzm ki, n n Amerikada Msihi ailsind doulmu xs fqanstanda Mslman valideynlr trfindn doulub boya baa atdrlsayd Mslman olard? Eynil d Mslman fqanstanl qrbd Msihi ailsind doulub boya baa atdrlsayd Msihi olard. Bu sad illstrasiya onu gstrir ki, douludan hr hans din mnsub olmaq he ksi daha yax v ya daha pis etmir.

Glin buna gr d dinlr arasndak nifrti v fikir ayrlndan qorxunu bir trf qoyaraq digr inamlara yanaaq. Frqlr onsuz da var, hm d yalnz uadizm, Msihilik v slam arasnda deyil, hminin o dinlrin z irisind d! Biz onlarn olmasn inkar etmirik, - onlar iqlandrmaq baqalar trfindn ox edilib. Mmkn fikir ayrlqlar oxar mesajn yeni chtlrini kf etmkl fiqimizi genilndirmk n ansa evrilir. O zaman bizim inammz n qdr gcl olsa da baqasnn nzr nqtsindn yalnz faydalana bilr.

sas mnblrin (Mqdds Kitab1, Qurani Krim2v slam

1 Mqdds Kitab udaizmd Tanax v slamdaTvrat, Zbur v ncil adlanr. 2 l-Qurn, Azrbaycanda Quran rb dilind hrfi mnada qirat demkdir.

5nnlrindki3) ilham, mn v hqiqiliyi haqda sas suallar bir trf qoymaq bir anla biz mxtlif inamlarda olan inananlarn payladrd mumi zmin zrind diqqtimizi cmlmy v digr inamlarn gzlliyi il dinimizi znginldirmy kmk edck.

Sadc bir anla n byk dnya dinlrindn nn bir Allaha inandn v bir peymbrin, brahimin ruhlu vladlar olduqlarn iddia etdiklrini nzr aln. Yhudilr z Allahlarn brahimin Allah adlandrrlar.

Mqdds Tanakda,4 Yahve5htta zn brahimin Allah kimi ar:

Tvrat, Yaradl 26: 24O gec Rbb ona grnb dedi: Mn atan brahimin

Allahyam. Qorxma, nki Mn sninlym. Qulum brahim gr sn xeyir dua vercym v nslini oxaldacaam.

Tvrat6 v Zbur7 hr ikisi Yhudilri brahimin nsli adlandrr.

3 Hdislr (Hadis, tk halda: Hadit(hrfi mnada izahat: Peymbrin nnlri)): Mhmmd(s..s.) peymbrin Qurani Krimdn lav dediklri v ya ardcllarna nmun kimi etdiklridir. 4 Torah (Qanunlar), NaViYiM (Peymbrliklr) v KeTuViM (Yazlar) szlri-nin brani dilind qsaldlm formas, Msihilr trfindn hdi tiq v Msl-manlar trfindn Tvrt(qanunlar) v Zbur (brani dilind Mzmurlar).5 Allahn brani ad (Var Olan). x 3: 13-d, Musa yanan kolun qa-rsnda dayanaraq Allaha dedi: srail vladlarnn yanna gedib mni sizin yannza atalarnzn Allah gndrib deynd onlar mndn sorua bilrlr: Bs Onun ad ndir? Onda mn n deyim?14-c ayd Allah Musaya dedi: Var Olan Mnm. Sonra dedi: srail vlad-larna bel syl: deyn sizin yannza mni gndrdi.Burada Musaya ald kimi Allahn ad he vaxt Yhudi natiqlri trfindn Allaha hrrmt lamti olaraq kilmir, nec ki, nc mrd deyilir (x 20: 7): Allahn Rbbin adn bo yer dilin gtirm, nki Rbb z adn bo yer dilin gtirni czasz qoymaz. Bunun vzin onlar RBB (LORD) szn ildirlr ki, bu da byk hrflrl yazlaraq mtnd olan sz gstrir: Var olan.6 hdi tiq, hrfi mnada: Qanun (branic Torah).7 Mzmurlar.

6Tvrat, Yeaya 41: 88 Lakin sn ey qulum srail, Sediyim Yaqub nsli, Dostum

brahimin vladlar!

Zbur,Mzmur 105: 1-61 Rbb kr edin, smini sslyin, mllrini xalqlar arasnda

elan edin!2 Onu ilahilrl trnnm edin, Btn xariqlrini byan edin!3 Onun mqdds ad il fxr edin, Ey Rbbi axtaranlar,

rklriniz qoy sevinsin!4 Rbbi, Onun qvvtini arayn, Daim hzurunu axtarn.5 Etdiyi xariqlri, Mczlri, dilindn xan hkmlri

xatrlayn,6 Ey Onun qulu brahim nsli, Ey Yaqub vladlar, ey Onun

sediklri! ncil8 iddia edir ki, sa Msih inanan v mxsus olanlarn hams

brahimin vladlardr:

ncil,Qalatiyallara 3: 7-9, 28-297 ndi is bunu bilin ki, brahimin vladlar imana saslananlar

olur.8 Mqdds Yaz Allahn baqa milltlri imanlar il saleh

sayacan qabaqcadan grb brahim btn milltlr snin vasitnl xeyir dua alacaq deyrk Mjdni qabaqcadan bildirdi.

9 Bellikl, imana saslananlar iman etmi olan brahiml birlikd xeyir dua alrlar.

28 Artq Yhudi il Yunan, qulla azad, kii il qadn arasnda frq yoxdur. nki hamnz Msih sada birsiniz.

29 gr Msih aidsinizs, demli, brahimin nslindnsiniz v vd gr varissiniz.

Mslmanlar brahimi (.s.) z atalar adlandrrlar.

Hcc 22: 7878 Allah yolunda layiqinc cihad edin. O sizi sedi v dind sizin

n he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi. Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is namaz qln, zkat verin v Allaha snn. Sizin ixtiyar sahibinizdir. O n yax

8 hdi Cdid, hrfi mnada: Xo Xbr (Yunanca Euanglion).

7ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir!

* * *Zbur deyir ki, Yahve btn dnyann Allahdr:

Zbur, Mzmur 47: 2, 92 Haqq Taala Rbb nec d zhmlidir, Btn yer znn byk

Padahdr!9 brahimin Allahnn xalq il bir yerd olmaq n Xalqlarn

silzadlri ylr,9 nki yer znn siprlri Allahndr. O, n qdr ucadr!

Yaxve hminin El adlanr. Allahn ad daxil olan dzltm adlar brani cmiyytind vTvratda geni yaylmdr: Daniel10, Yezekel11, Nataniel12, Mikael13, Rafael14, Emmanuel15v s.

Biz hminin ncild sa Msihin duasnda Arami sz eidirik:

ncil,Matta 27: 46 46 Doqquzuncu saata yaxn sa uca ssl nida edrk dedi: Eli,

Eli16, lema avaqtani? Bu Ey Allahm, Allahm, niy Mni trk etdin? demkdir.

Bzi Msihilr iddia edirlr ki, Mslmanlarn Allah il Msihilrin Allah bir deyil. Halbuki bunu tkzib etmk ox asandr, nki Mqdds Kitabn rb17dilind istniln trcmsi Allh szn ildir.

9 yni milltlr.10 Allah mnim Hakimimdir11 Allah gclndirir12 Allah vermidir13 Allah kimi olan,v ya sual kimi: Kim Allah kimidir?14 Allah fa vermidir 15 Allah bizldir16 Eloi, Eloi I Mark 15: 34-d.17 Msln: Al-Ahd al-Cadid, London, 1727; Kitb al-Ahd al-Cadid yan Incl al-Muqaddas, London, 1820; Al-Kitb al-Muqaddas al-Ahd al-Qadm wal-Ahd al-Cadid, Beirut, 1890; Kitb al-Ahd al-Cadid, Beirut, 1901; Al-Kitb al-Muqaddas, Beirut, 1923; Al-Kitb al-Muqaddas, Cambridge rb Msihilr mumiyytl Allah dey arrlar.

8Allah yalnz brani sz olan ELoH/ELoHYiM in rbc trcmsidir.

Maraqldr ki, Tanak smayln anas Hcrin Yahve nin adn ardn sitat gtirir:

Tvrat,Yaradl 16: 1313 Hcr onunla danan RbbSn mni grn Allahsan

dedi, nki o, sylmidi: Dorudan da, burada mni grn Allah grdm.

Bu aydTanak dolays il Hcrin Yhudilrl eyni Allahn adn ardn des d, Qurani Krim tsdiq edir ki, Yhudilr, Msihilr v Mslmanlarn Allah birdir:

nkbut 29: 4646 Kitab hlinin zlm ednlri istisna olmaqla, onlarla n gzl

trzd mcadil edin! V bel deyin: Biz hm zmz nazil olana, hm d siz nazil olana inanrq. Bizim d Allahmz, sizin d Allahnz birdir. Biz yalnz ona tslim olanlarq!

* * *Bu kitabda sizlri biziml birlikd brahimin adlanan dinin

onlar n mumi olan n zmtli hekaytlrdn biri haqqnda n payladn yoxlamaa dvt edirik: brahimin olunu qurban gtirmsi hekayti. Hl d Msihilr nifrt edirsn? O zaman bu kitab oxuma! Hl d Mslmanlara nifrt edirsn? O zaman oxuma dayandr! Lakin gr dnyan digr gzlrl grmk istyirsns bu heyrtamiz ruhlu syahtd mn qoul! Qoy oxucu bu shiflri mqsdi Mqdds Kitablarn byk ina doru istiqamtlndirmk olan ox kiik v shv ed biln bir iq kimi qbul etsin!

Nur 24: 3535Allah gylrin v yerin nurudur.Onun nuru, iind raq

olan bir taxaya bnzr; taxadak o raq bir qndilin iinddir, o qndil is, sanki parlaq bir ulduzdur. O raq n rqd, n d qrbd olan mbark bir zeytun aacndan yandrlr. Onun ya zn od toxunmasa da, sanki iq sar. O, nur stnd nurdur. Allah dildiyini z nuruna qovudurur. Allah insanlar n misallar kir. Allah hr eyi bilndir!

9Mn bilirm ki, Allahn Vhyini v Xarakterini daha drindn baa dmk n ediln istniln chd yalnz itatkar sitayil edil bilr. Qoy bu kiik taprq biz mqdds torpaqda bir an keirmkd kmk etsin. Qoy bu, biz bir birimizi daha yax tanmaqda kmk etsin v bu anlay axtar biz z dini mnblrimizi yeni gzlrl grmkd kmk olsun. Allah bizim biliksizliyimizi balasn! Zira kim htta Allahn mdrikliyinin tri bir parltsndan ox ld ed bilr?

* * *Bu zaman haradan balamaq seimi qarsnda qalmdq.

Xronoloji perspektivdn Tanak-dan balayb ncil getmk v Qurani Kriml bitirmk mntiqli olard. Zaman baxmndan kitabn ortasnda dayanan Msihi kimi bu yqin ki, daha asan yol olard. Lakin Mslman dnyas brahimin olunun qurbanna aid n vacib bir bayram qeyd edir.18Tqvimdki v Mslman dnyasnn qlbindki bu xsusi yer gr biz Qurani Krimdn balamaq qrarna gldik. Bu, hminin slam dnyasndak inananlara hrmt iarsi kimi baa dlmlidir. Eyni sbbdn d biz Mslman terminologiyas v stilindn istifad edcyik. Qeydlr v lavlr qeyri Mslman olan oxuculara lazmi izahat verck.

brahim dininin (udaizm, Msihilik v slam) mqdds kitablar il tan olmayanlara kmk kimi biz T - Tvrat (Mzmurlar daxil olmadan hdi tiq), Z -Zbur (Mzmur), I - ncil (Xo Xbr), v Q - Qurani Krim kimi iarlmiik. Hr iki dind adlar kiln peymbrlr n biz sitat gtirdiyimiz mnby uyun olaraq Msihi v ya Mslman adlarn istifad edirik.

Bu kitab dyidirilmi hesab etdiklri n bzilri etiraz ed bilr ki, Mqdds Kitabdan (Tvrat, Zbur, v ncil) sitat gtirmk dzgn deyil. xsn mn hesab etmirm ki, Mqdds Kitabn mtni dyidirilib v trfimd bir ox Mslman (v Msihi) alimlr var. Amma gr kims inanrsa ki, mtn dyidirilib, o, bunu qbul etmli olacaq ki, dyiiklik ox ola bilmz, nki Qurani Krim v Mslman alimlri bu gn bizd olan Mqdds Kitabdan dflrl sitat gtirirlr. Htta azacq dyiiklik olsa bel

18 Eid Al-Adhal-Mubarak.

10

(yen d deyirm ki, mn buna inanmram) mtnin yen d srvtin gizldildiyi yer aparan bir qdr zdlnmi qdim xrit qdr dyri vardr. vvl axr insanlar qdim sndlr v ya qdimdn qalan qalqlara (artefakt) mkmml formada olub olmamasndan asl olmayaraq n qdr pul dyirlr. Buna gr d mn nec qbul edcyini oxucunun hdsin buraxaraq, Mqdds Kitabdan sitat gtirmyi qrara aldm.

Giri

ziz brahimin (.s.)nsli, glin zztli19Allaha hmd edk, Onun biz olan yaxlna gr!

Hr 59: 22-2422 O zndn baqa he bir tanr olmayan, gizlini d, akar da

biln Allahdr. O rhmlidir, mrhmtlidir! 23 O zndn baqa he bir tanr olmayan, ixtiyar sahibi,

mqdds olan, salamatlq, min amanlq bx edn, gz qulaq olub qoruyan, yenilmz qdrt sahibi, mcbur etmy qadir olan, byk olan Allahdr. Allah Ona qoduqlarndan ucadr.

24 O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allahdr. n gzl adlar ancaq Ona mxsusdur. Gylrd v yerd n varsa Onu tqdis edib nin triflr deyr. O, yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir!

I Romallara 11: 3333 Allahn znginliyi n byk, Hikmti v biliyi n drindir!

Onun hkmlri nec d alasmaz, Yollar nec d anlalmazdr!

Bu kitabda istrdik ki, sizlri Qurani Krimin Tvrat, Zbur v s ncill mqayisd Mqdds Qurban bayram haqda n dediyini yrnmy dvt edk. Glin birlikd bu xsusi bayram haqda dnclrimizi payladraq ki, bunu daha yax dyrlndir bilk v vladlarmza da yrdk.

Qurani Krim Mqdds Qurban bayramnnn mnyini Saffat 37 Sursind20 xatrladr:

19 l-Mcid (Hud 11: 73).20 yni fsil.

11

Saffat 37: 99-113

99 dedi: Mn Rbbim doru gedirm. O mn doru yolu mtlq gstrckdir!

100 dedi: Ey Rbbim! Mn salehlrdn olan bx et!

101 Biz d ona hlim xasiyytli bir olan ua il mjd verdik.

102 O, yyrb qamaq ana atdqda dedi: Olum! Yuxuda grdm ki, sni qurban ksirm. Bax gr n fikirlirsn! O dedi: Atacan! Sn nmr olunursa, onu da et. nallah, mnim sbirlilrdn olduumu grcksn!

103 Onlarn hr ikisi tslim olduu v zst yer yxd zaman

104 Biz ona bel xitab etdik: Ya brahim!

105 Artq sn ryann dzgnlyn tsdiq etdin! Biz yax i grnlri bel mkafatlandrrq.

106 bhsiz ki, bu, aq aydn bir imtahan idi.

107 Biz ona byk bir qurbanlq vz verdik.

108 Sonradan glnlr arasnda onun n qoyduq.

109 brahim salam olsun!

110 Hqiqtn, Biz yax ml sahiblrini bel mkafatlandrrq!

111bhsiz ki, o Bizim mmin bndlrimizdn idi!

112 Ona salehlrdn olan shaqn21peymbr olaca il mjd verdik.

113 Biz ona shaqa brkt verdik. Onlarn hr ikisinin nslindn yax ilr grn d var, aq akar zn zlm edn d!

Bu Aylr22Allahla brahim arasndak dialoqu ar. Burada

21 shaq22 yni Mqdds Kitab aylri.

12

Allah, Mstqil Hkmdar,23hqiqtn d baa d bilmdiyimiz, btn insanlara indiy qdr n vaxtsa verilmi n tin mri verir. Allah brahiml (.s.) yuxuda dand v ona dedi ki, sevimli olunu myyn bir tpy aparb orada onu qurban gtirsin!

Bzilri buna etiraz edirlr ki, Qurani Krim he yerd Allahn brahim (.s.) olunu ldrmsini mr etdiyini demir. ksin bizi yrdir ki, brahim (.s.) yuxuda grd ki, olunu qurban gtirir. brahim (.s.) yuxuya inand v fikirldi ki, bu, Allahdan idi; lakin Qurani Krim he yerd aq aydn demir ki, yuxu Allahdan idi. stlik Qurani Krim biz yrdir ki, Allah he vaxt ri tbli etmir:

raf 7: 28 28 dbsizlik etdiklri zaman: Atalarmz bel grdk. Bunu

biz Allah mr etmidir,- deyirlr. De: Allah dbsizlik mr etmz. Allaha qar bilmdiyiniz eyimi deyirsiniz?

Nhl 16: 9090 Hqiqtn, Allah daltli olma, yaxlq etmyi,

qohumlara vermyi buyurar, zina etmyi, pis ilr grmyi v zlm etmyi is qadaan edir. Siz dnb ibrt alasnz dey, bel ydnsiht verir!

Allahn bizim bd ml etmyimizi istmyini tsvvr etmk z Allahn daltin zidd gedir. Lakin biz o fakt inkar ed bilmrik ki,brahim (.s.) v olu hr ikisi yuxunu Allahdan gln mr kimi qbul etdilr.

Saffat 37: 102-103102 O, yyrb qamaq ana atdqda dedi: Olum! Yuxuda

grdm ki, sni qurban ksirm. Bax gr n fikirlirsn! O dedi: Atacan! Sn n mr olunursa, onu da et. nallah, mnim sbirlilrdn olduumu grcksn!

103 Onlarn hr ikisi tslim olduu v zst yer yxd zaman

Tvrat bzi detallarn da daxil olduu oxar hekayti verir ki, bu da bir eyi aydn edir: Qurban ideyas brahimdn (.s.) glmmidi; ksin Mhtm24 Allah sl tbbskar, brahimdn (.s.) olunu

23 l-Mlik (Taha 20: 114; Hr 59: 23).24 Al-Qadir (nam 6: 65; Yasin 36: 81;hqaf 46: 33; Qiyam 75: 40).

13

qurban gtirmsini istyndir:

T Yaradl 22: 1-21 Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim!

dey ard. brahim Buradayam! dedi.2 Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr v Moriya

torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et.

Tvratda xatrladlan brahimin (.s.) rtsiz tabeiliyi asaqqaln Allaha tabe olmasnn tsdiqidir ki, bu da slam sznd ifad olunur!

T Yaradl 22: 12, 1612 Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi

bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin.

16 Rbb byan edir: z varlma and iirm ki, sn bu ii etdiyin v yegan olunu sirgmdiyin

Glin Tvratdan btn mtni oxuyaq:

T Yaradl 22: 1-191)Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim!

dey ard. brahim Buradayam! dedi.2) Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr v Moriya

torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et.

3) brahim shr tezdn qalxd v eyini palanlad. z il iki nkrini v olu shaq gtrd. O, yandrma qurban n odun yard v qalxb Allahn dediyi yer yolland.

4) brahim nc gn ban qaldrb uzaqdan o yeri grd.5) O, nkrlrin dedi: Siz ekl birlikd burada qaln, mn

uaqla oraya gedcym. Scd edib, yannza qaydarq.6) brahim yandrma qurban n odun gtrb olu shaqn

kryin qoydu, odu v ba is z gtrd. Onlar birlikd getdilr.

7) shaq atas brahimi ard: Ay ata! O, cavab verdi: Buradayam, olum. shaq dedi: Od v odun var, bs yandrma qurban olacaq quzu haradadr?

8) brahim dedi: Olum, yandrma qurban olacaq quzunu Allah

14

z hazrlayacaq. Onlar birlikd getdilr.9) Sonra Allahn brahim gstrdiyi yer gldilr. brahim orada

bir qurbangah dzldib odunlar dzd v olu shaqn l qolunu balayb qurbangaha, odunlarn stn qoydu.

10) brahim lini uzadb olunun ban ksmk n ba gtrd.

11) Rbbin mlyi gylrdn onu ard: brahim, brahim! O, Mn buradayam! dedi.

12) Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin.

13) brahim ban qaldrb baxd v arxasnda buynuzlar kollua ilimi bir qo grd. brahim gedib qou gtrd v olunun vzin yandrma qurban olaraq tqdim etdi.

14) brahim o yeri Yahve re adlandrd; buna gr d indiy qdr bel deyilir: Rbbin danda hazrlanacaq.

15) Rbbin mlyi yen gylrdn brahimi arb dedi:16) Rbb byan edir: z varlma and iirm ki, sn bu ii

etdiyin v yegan olunu sirgmdiyin gr17) Mn sn byk xeyir dua vercym, nslini gydki

ulduzlar v dniz knarndak qum qdr artrb oxaldacaam. Snin nslin z dmnlrinin hrlrin sahib olacaq.

18) Dnyann btn milltlri snin nslinin vasitsil xeyir dua alacaq, nki sn Mnim szm qulaq asdn.

19) Sonra brahim z nkrlrinin yanna qaytd v onlar qalxb Beer evaya getdilr. brahim Beer-evada sakin oldu.

Bir ox aydn oxarlqlara baxmayaraq hr iki hekaytd sas frq odur ki, Tvrat qurban gtirilmli oul kimi shaqn25adn kir, Qurani Krimd is hans oulun olduu aydnladrlmr. ksr erkn slam ilahiyyatlar bunun shaq olduunu dnrdlr. Bu gnk Mslmanlar is mumiyytl fikirlir ki, bu, smayl26idi. Bu nqtd biz fikirlmirik ki, bu problemin hll olunmas mnasibdir v sadc bu msl bard aparlm la tdqiqatlara mracit edin.

Digr bir frq odur ki,Tvrat deyir ki, brahim (.s.) z oluna heyifsilnmdi. Bu o demkdir ki, o, dorudan da onu qurban gtirmk istyirdi. Buna gr d qurban olunu ldrmk demk

25 shaq26 smayl

15

deyildi, ilahi mdaxil il bunun qars alnd lakin peymbrin l v ya diri z olunu vermsi hrkti idi.

Tvrat brahimin Allahn mdaxil edib saqn hyatn saxlayacana gcl inam zrind diqqti cmlyir.

T Yaradl 22: 55 O, nkrlrin dedi: Siz ekl birlikd burada qaln, mn

uaqla oraya gedcym. Scd edib, yannza qaydarq.

Buna gr d qurbanlq heyvann harada olduunu soruan saqa brahimin cavab aydn vz ideyasn gstrir: Allah qaysna qalacaq, hrfi mnada: Allah baxacaq grk nec kmk ed bilr.

T Yaradl 22: 7-87) shaq atas brahimi ard: Ay ata! O, cavab verdi:

Buradayam, olum. shaq dedi: Od v odun var, bs yandrma qurban olacaq quzu haradadr?

8) brahim dedi: Olum, yandrma qurban olacaq quzunu Allah z hazrlayacaq. Onlar birlikd getdilr.

Bu byannamnin simvolizmi qurban yerinin ad il gclndirilir,27bu da 8 ci aydki tmin etmk, hazrlamaq felin aiddir.28

brahimin rtsiz itati artq T Yaradl 12: 3 v13: 16 da verilmi v tkrar olunan brahimin vladlar (hm saq, hm d smayl) v bundan da lav btn briyyt n xeyir dua hdi il mkafatlandrlr.

Buna gr d ay sadc nmunvi itatkarlqdan daha ox bir eyi atdrr: Allah qurbann tbbssdr. Lakin O, hminin n sonuncu dqiqd olsa bel hyat saxlaman qaysna qalandr.

* * *Mqdds ncil bu szlrl bu hekaytdn bhs edir:I branilr 11: 17-1917 brahim snaa kildiyi vaxt iman vasitsil shaq qurban

olaraq tqdim etdi. Vdlr nail olmu brahim birc olunu qurban vermk niyytind idi.

27 Moriya torpanda 2-ci ayd28 MoRiaH v YHWH YiReH 14-c ayd (Allah tmin edck).

16

18 Halbuki ona shaqdan trynlr snin nslin adlanacaq deyilmidi.

19 O, Allah onu llr arasndan diriltmy qadir sayd. Buna gr d mcazi mnada shaq lmdn geri ald.

Tvrat kimi ncil d shaq qurban gtiriln oul kimi gstrir, hm d brahimin (.s.) z olunu tqdim etdi. brahim (.s.) dirilmy inanrd v bilirdi ki, Allah htta olu lmmidn mdaxil edck yaxud da gr olu lsydi bir gn onu dirildck.

* * *Bu mqayisli yrnmkdn sonra glin hekaytin Mqdds

Yazlarda mumi olan chtlrin qaydaq. Glin tsvvr etmy alaq, artq yal kii olan brahim (.s.) qaranlqda sevdiyi olunu yuxudan oyadb ona qalxb onunla syaht xmaq gstrii verdi. Onlarn syahti bir ne gn kdi v brahimin ryi yqin ki, dad n ar yk idi. Hr gec asaqqal Allah iradsini dyisin dey Onun mrhmti n yalvarrd. Lakin brahimin birinci eitdiyini vz edn he bir cavab glmdi. Allah bdi, Mtlq v Mstqil idi.29Nhayt brahim (.s.) qurban gtircyi da grd. Tbiidir ki, gnc qurbanlq heyvann harada olmas il maraqlanrd!

Ata!

Bli, olum.

Grrm ki, sn odu v odunu hazrlamsan, bs qurbanlq quzu haradadr?

Bir anla gzlrinizi yumun. brahim (.s.) v olunu yan yana gedn grrsnz? brahim (.s.) qurbangah dzldir v odunu zrin yr. vvl asaqqal zn yana evirir. Onun sevimli olu yanaqlarndan axan gz yalarn grmmlidir; hl yox; sonra is oluna Qarsnda Dayanlmaz Allahn30ona mrini deyir.

Sevimli olunun yaad dhti tsvvr ed bilrsinizmi? Bu oul gnc v gcl idi. O, asanlqla yal atasna gc glib qab ged bilrdi; lakin atas hr eyi izah etdikdn sonra oul atasnn inamn blmk qrarna gldi. O, z arzusu il tslim oldu:

29 s-Smd (xlas 112: 2).30 l-Cabbar (Hr 59: 23).

17

istniln insann n diqqtlayiq sdaqti!

Atann inam v sdaqti olunun inam v sdaqtind mkmml ksini tapmd v ya onunla brabr idi. brahim (.s.) Allah el sevdi ki, z olunu qurban verdi v oul hm Allah, hm d z atasn el sevdi ki, zn Allaha verdi! Dnya he zaman bri ata v vlad trfindn bel mhbbt nmayii, bu qdr btn rkl n Byk olan Allaha31sdaqt grmmidi.

Hr ikisi axrnc df sa ol deyrk qucaqlar, rklri is qan alayr. Yal ata gnci balayr, onu qurbangahn zrin qoyur. Qadir Allahn mrin itatkarlqla Bismillh dey qqraraq ba gtrb sevimli olunun boynunu ksmk n qaldrr.

Birdn Allah gydn arr:

brahim!

O, cavab verdi: Bli, eidirm.Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi bildim ki, sn

Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin.

brahim (.s.) ban qaldrb baxd v arxasnda buynuzlar kollua ilimi bir qo grd. O gedib qou gtrd v olunun vzin yandrma qurban olaraq tqdim etdi.

* * *Bu fenomenal qurban hekayti dnyada milyonlarla insanlarda

byk tsssrat yaradb. Bu, Mqdds Qurban Bayramnn mnyidir:

Saffat 37: 107107 Biz ona byk bir qurbanlqvz verdik.

Biz onu satn aldq, v ya daha aydn trcmsind: V biz qurbanlq n hazrlanm heyvan dzltdik ki, onun n satn olsun v onu lmdn azad etdik.

31 l-Mtkbbir (Hr 59: 23).

18

brahimin vladnn (.s.) pulla satn alnmas32Saffat Sursind olan brahimin qurbani v onun Allaha tabe olmas haqda hekaytin zirv nqtsidir. Dqqt verin ki, bu hrkt Allah trfindn yerin yetirilir. Allah sadc imtahana kmk istyirdis, maraqlana bilrik ki, ny gr onda olu pulla satn ald!

gr Qurani Krim mracit etsk grrik ki, brahimin (.s.) ox xsusi yeri var. O, insan n valehedici olan bir adla arlr: Allahn dostu.33

Nisa 4: 125125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin

hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur!

nsan n n valehedici ad! Allahla xsusi laqni gstrir. Dostunuz olmaq n kimi seirsiniz? Dost odur ki, ona arxalana bilrsn. Dorudan da Mdrik Allah34bildiyiniz birin arxalandnz kimi brahim (.s.) etibar edirdi. Bu izah ed bilr ki, n n Allah ondan olunu qurban gtirmk kimi oka salc bir hrkt istdi. Allah gvn bilcyiniz Biri35 adlanr. O, lbtt dostu brahim (.s.) olan bu mrin mnasn gizltmdi, nki dostlar sirlrini bldrrlr. Buna gr d bir gn Allah brahiml (.s.) qarda olu Lotun36yaad bdml hri dadaca haqda dand v htta brahim htta yaxn dostu il ed bildiyi kimi danqlar apara bildi:

Hud 11: 74, 7574 brahimin qorxusu kildikd v ona mjd gldikd Lut

32 rbc: l-fidy33 Xalil-Ullh. Diqqtli oxucu indic Mqdds TaNaKH/ hdi tiq Yeaya 41:8-dn gtirdiyimiz sitatdak ifad il oxarl gzdn qarmad. Bu, sadc bir misaldr. Biz Tovratda digr bir ay d oxuduq ki, burada srail Allahn xidmtisi adlanr, rb dilind Abd-Ullh sznn ekvivalentidir. Zburda veriln Allahn ad il arn (bismillh) mslhti diqqti kn nc oxarlqdr. Biz bir ox digr dil oxarlqlarnn kfi sevincini Yhudi, Msihi v Mslman oxucularmzn hdsin buraxrq. hdi Cdidd / ncild brahim hminin Allahn dostu adlandrlr: brahim Allahn dostu adlandrld. (Yaqub 2: 23).34 Al-Hakim (Loman 31: 27;hqaf 46: 2; Hdid 57:1; Thrim 66: 2).35 Al-Vakil (Ali mran 3: 173;Nisa 4: 171; Qasas 28: 28; Mzmmil 73: 9).36 Lot

19

tayfas barsind Biziml mbahis etmy balad. 75 Hqiqtn, brahim hlim xasiyytli, yalvarb yaxaran v

zn tamamil tslim etmi bir zat idi.

T Yaradl 18: 17-18, 23-2617) O vaxt Rbb dedi: Mn edcyim eyi brahimdn

gizldcymmi?18) Hqiqtn, brahimdn byk v gcl bir millt tryck,

onun vasitsil yer znn btn milltlri xeyir dua alacaq.23) brahim yaxn glib dedi: Dorudanm, Sn salehi d

gnahkarla birg mhv edcksn?24) gr bu hrdlli nfr saleh adam olsa, Sn yen d oran

mhv edcksn? lli nfr saleh adamn xatirin bu yer rhm etmycksn?

25) Ax Sn bunu elmzsn, saleh adam gnahkarla birg ldrmzsn. Saleh adamn aqibtini gnahkarnk kimi etmzsn, Sn bunu elmzsn. Btn dnyann Hakimi bel daltsizlik etmz.

26) Rbb dedi: gr Sodom hrindlli nfr saleh adam tapsam, onlarn xatirin btn bu yer rhm edcym.

Bs biz oulun qurban gtirilmsi kimi bel hrktin

hmiyytini nec baa d bilrik?

Dorudan da Mqdds Qurban bayram tqvimdki v Mslman dnyasnn qlbindki xsusi yerinin d dzgn gstrdiyi kimi etinasz yanamal tdbir deyil. Buna gr d sizlri

Saffat 37:107 Sursindki xilas aktnn yeni aspektlrini, blk hardasa haqqnda dnmdiyiniz chtlrini kf etmy dvt edirik. Bu lbtt trafl yrnmk tlb edir

20

1-ci FsilQurbann dyri

brahimin (.s.) hekayti yalnz kor koran Allaha hr eyi sz vern csartli inanan haqqnda deyil. brahimin balca qurban gtirmy hazr olmas onun z v maddi alm yanl ballqdan stn olma bacarmas qabiliyyti kimi rh edil bilr. Budur, Tvratv ncild brahimin davrann bel baa dmliyik:

T Yaradl 22: 11-1211) Rbbin mlyi gylrdn onu ard: brahim, brahim!

O, Mn buradayam! dedi.12) Mlk dedi: Uaa l qaldrma v ona bir ey etm. ndi

bildim ki, sn Allahdan qorxursan; z yegan olunu Mndn sirgmdin.

I branilr 11: 1717 brahim snaa kildiyi vaxt iman vasitsil shaq qurban

olaraq tqdim etdi. Vdlr nail olmu brahim birc olunu qurban vermk niyytind idi.

xsi qurban kimi srvtini v dyrli qidan digrlri il blmkdn lav slam mumi gtrdkd qurban gtirm mrasimini biz yemk verdiyi n Allaha tkkr v minntdarln ifadsi hesab edir.

L-Mslim qeyd edir: Qurban, istr srvtdn v ya arzudan glsin, insann Yaradcsna olan sdaqtinin tcrbi sbutudur. Bu, slind mllrd olan dindir.

Tvrat sraillilr rb Shralqlar il syaht edrkn Allahn mr verdiyi mxtlif cr qurbanlar xatrladr. Onlardan biri nsiyyt qurbandr:

T Levililr 3: 1, 6-81) gr kims nsiyyt qurban gtirs v qurbanlq heyvan

mal qaradandrsa, qoy o, Rbbin hzuruna qsursuz erkk v ya dii heyvan gtirsin.

6) gr Rbb tqdim olunan nsiyyt qurban qoyun keidndirs, qoy o qsursuz erkk v yaxud dii heyvan gtirsin.

7) gr gtirdiyi qurban bir qoyundursa, qoy onu Rbbin nnd bel tqdim etsin:

21

8) lini qurbann bana qoyub onu Hzur adrnn qabanda kssin, Harun vladlar qan qurbangahn hr trfin spsinlr.

Baqa biri tkkrdr:

T Levililr 7: 11-1511) Rbb tqdim olunan nsiyyt qurbanna aid olan tlimat

budur.12) gr kims onu tkkr etmk n qurban gtirs,

onda o, zeytun ya il yorulmu mayasz kklr, stn zeytun ya srtlm mayasz qoallar v zeytun ya il narn undan yorulmu kklr gtirsin.

13) Bundan lav, o mayal rk kklrini tkkr ifad edn nsiyyt qurban il tqdim olaraq gtirsin.

14) Bunlarn hr nvndn birini Rbb qaldrlan pay kimi tqdim etsin. O, nsiyyt qurbannn qann spn kahin mxsus olsun.

15) Tkkr ifad edn nsiyyt qurbannn ti qurban ksiln gn yeyilsin. O, shr qdr qalmamaldr.

Lakin brahimin itatkarlq yanamasn minntdarlqdan doan tabeilik nmunsin sadldirmk kifayt deyil.

Burada kims sual ver bilr: Qnirsiz37 Allahn insann minntdarln, tamamil zn hsr etmsini v Ona sdaqtini gstrmsi n daha az travmatik, daha az qantkln tcrb se bilcyi halda biz n n canl varlqlar qurban gtirmliyik? Yoxsa bu adt z sadc heyvan mmkn qdr tez ldrmk idi ki, yalnz Allahn can almaq hququ olduunu, lakin Allahn yaratdqlarnn hamsnda olduu kimi, yaamaq n insanlarn ldrmli olduunu bildirsin?

Cavab budur ki, brahim (.s.) btn snaqlardan kemy qabil olan inamla Allaha sadiqdirs d, hekaytin zirv nqtsi brahimin tabeilik yanamasnda deyil, qurbann znd v lahi mdaxilddir.

37 l-Badi (Bqr 2: 117; nam 6: 101).

22

Bu qurban harada ba verdi?Eyni il d Qurani Krim qurbann yeri haqqnda he n demir

v bu bard fikirlr mxtlifdir. Lap vvllr Mina da38qurbann hyata kediyi yer hesab olunurdu. Lakin byk ilahiyyatT-Tbri xatrladr ki, hl onuncu srd39Mslman alimlri Mqdds Tvratda olduu kimi Moriya da versiyasnn stnd dururdular. Bu yer Yeruslim hrinddir.40

T Yaradl 22: 1-21)Bir mddt sonra Allah brahimi snaa kdi. O, Ey brahim!

dey ard. brahim Buradayam! dedi.2) Allah dedi: Sevdiyin yegan olun shaq gtr vMoriya

torpana get. Orada sn gstrcyim bir dada olunu yandrma qurban olaraq tqdim et.

Mqtil msln, ba vern yer kimi Yeruslimi gstrir.41

Yz illrl sonra mdrik padah v peymbr (.s.) olan Sleyman42Yeruslimd eyni dada Alaha mbd tikmy balad. Bizim erann 70 ci ilind Yeruslimin dalmasna qdr yhudilr orada qurban gtirirdilr.

T 2 Salnamlr 3: 11) Sleyman Yeruslimd atas Davuda Rbbin grndy

Moriya danda, Yevuslu Ornann xrmannda Davudun hazrlad yerd Rbbin mbdini tikmy balad.

Buradan bel xr ki, brahim (.s.) ox gman ki, qurban Yeruslimd Moriya danda43gtirdi, buna gr d bu yer Mdinh l Qdds44adlandrlmdr.

Bunun n d soruulmal olan ilk sual budur:

38 Mkk l-Mkrrm hri yaxnlnda vadi. Min mhbbt demkdir. Qdim nnlr gr bu, bura cnntin Admin yaamaq istdiyi gusidir.39 Bizim srd40 Dan ibranic ad Moriyad41 AL-MUQTIL Ibn Sulayman, Tfsir Mqatil, p. 318.42 Sleyman43 ndi Al-Aksa Mscidinin olduu yer.44 Mqdds hr

23

N n Qurani Krim bu qurban byk adlandrr?Biz bilirik ki, zmtli Allah45Allahn doxsan doqquz adndan

biridir ki, bunlar Ondan baqa he ks aid edil bilmz.46Bu ad, zmt tk Allaha mxsusdur.

raf7: 180 180 n gzl adlar Allahndr. Onu bu adlarla arb dua edin.

Onun adlar barsind kfr ednlri trk edin. Onlar etdiklri mllrin czasn alacaqlar!

Al-Isra 17: 110 110 De: str Allah, istrs d Rhman deyib arn. Hansn

desniz, nki n gzl adlar yalnz Ona mxsusdur. Namaz qlarkn ssini n ox qaldr, n d ox alalt. Bunun arasnda orta bir yol tut!

Ta ha20: 8 8 Allahdan baqa he bir tanr yoxdur. n gzl adlar yalnz Ona

mxsusdur! Byk Allahn ad il n byk anddr. Bs onda n n

Qurani Krim bu qurbann byklyn xatrladr? lbtt aydndr ki, qurban heyvan idi. Burada ilnn zabiha sznn qadn cinsi mumiyytl xsusi dyri olan qurban bildirir. Bs heyvann dyri brahimin olunun dyrindn yksk ola bilrmi?

lbtt yox!

Saffat 37 Sursinin 107 ci Aysind qurban, l fidi, zim adlandrlr. Bir ne rhi bu sifti qurbann lsn aid edirlr, msln,13 c srin byk alimi47l Beydavi v ya bn Kahir.48Digrlri zim szn qurbann dyrin aid edir. Mhur sufi49Sfyan t-Tavri qurbann byk dyrini vurulayr v zim szn dyrli50 mnasnda izah edir.

45 l-zim46 Bqr 2: 255; ura 42: 4; Hdid 57: 93.47 691/1291. BeyzaviAbdullh Ibn mr b l-Xyr Nsrddn al-, nvr at-Tnzil v srr at-Tavl, Istanbul, 1303/1890, p. 231.48 774/1373. IBN KATHR, Tafsr al-Qurn al-Azhm, no place, no date, p. 19.49 97/716-161/777.50 SUFYN ATH-THAWR, Ibn Sad Ibn Masrq al-Kf Ab Abd-Allh,

24

Bel grnr ki, slamdan qabaqk dnyada ilk doulan vladn gtirilmsi d yaylmd. O zaman ola bilrmi ki, brahimin qurban hekayti bu dhtli vrdii dayandrmaq idi nki Allahn mdaxilsi insan qurbannn hyatn qorudu? bd l Mtalibin51mhur hekayti sanki bu hipotezan tsdiqlyir. O, olu Abdullahn vzin yz dv qurban gtirdi! slamdan qabaqk rbistanda zibh zim arlmaa layiq olan heyvan dvdn az dyrli ola bilmzdi. Buna gr d yz dvnin qurban kimi tqdim edilmsi diqqt layiqdir. Bu, bd l Mtalib n ox byk qurban idi!

bhsiz brahim (.s.) da olunun yaamas n bu cr qurban vermy hazr olard, nki brahimin dhtli kdrini baa dmk tin deyil. Glin brahimi bu qdr narahat edn onun bu ziyytli hal haqqnda, yni sevimli olundan lini kmsi haqqnda dnk. brahim (.s.) inamda mlisaleh v hqiqtn d Allaha tabe olmu idi.

Nisa 4: 125125 Yax ml sahibi olan zn Allaha tslim edn, brahimin

hnif milltin tabe olan xsdn din etibaril daha gzl kim ola bilr? Hqiqtn, Allah brahimi dost tutmudur!

Bu heyrtamiz tabeiliy baxmayaraq asanlqla Allahn qulunun z Aasna bel dediyini tsvir ed bilrik: Aam mnim, mn lum n el qorxurdum ki. Mn onu btn mal mlkmdn ox sevirm. N n bel bir mrl mnim bel dhtli ziyyt kmyim yol verdin? Biz nhayt getdiyimiz yer atanda Sn mn qurban gtirmk n heyvan verdin. N n mn demdin ki, Snin istdiyin bu idi? Mn sevincl yzlrl qo qurban edrdim mn btn srm Snin n verrdim!

brahim (.s.) yqin ki, zngin adam idi. Blk d onun yzlrl dvsi, qoyunu v eyi var idi. Lakin Allah brahimin szlrin bel cavab vermi olard: brahim, mnim dostum, mn bilirm olun snin n nec dyrlidir. Lakin snin btn srvtin, btn srlrin onu lmdn qurtarmaq v gnahlarnn arl nticlrini brpa etmk n olunun hyatn satn almaq n kifayt olmazd. Snin n z vladndan daha dyrli olan yalnz bir ey var, gnci lmdn qurtarmaq n yalnlz bir ey var, bu da

Tafsr al-Qurn al-Karm ath-Thawr, Riyadh, 1385/1965, p. 213.51 Mhmmdin babas (s..s.).

25

Mnim Qoumdur, Mnim sediyimdir!

brahim (.s.) heyvan srdn knarda tapd hm d dan banda. Bu da bizi maraa salr ki, grsn bu heyvan ora nec glib xmd v kim mxsus idi. Cavab budur ki, bu erkk qoyunun bel ucqar yerd olmas yalnz Allahn fvqltbii mdaxilsi ola bilr.

Biz burada dyri he bir canl il, htta yz dv il d mqayisy glmz olan qurbann hzurundayq! Qurban insandan, htta n vaxtsa qurban veril biln istniln varlqdan daha dyrlidir. Biz yalnz nida ed bilrik, Allahn z yaratdqlarna mhbbti nec d bykdr! O nec d mrhmtlidir! Onun adlarndan biri d Sevndir.52O, Onda olan n Dyrlini verir, brahimin olunu lmdn qurtara bilck olan verir!

* * *Buna gr d slamn qurbangtirm adtin Allaha ruzimiz n

minntdarlq akt v srvt v dyrli qidalar baqalar il blmk xsi qurban kimi mumi baxndan knar fikirlmyin vaxtdr. Byk Qurban simvolikdir; v nyi gstrirs onun da simvolik byklk keyfiyyti olmaldr. Baqa szl, qo sadc zlynd byk deyildi, o, nyi gstrirdis onun n byk idi. O zaman bu, nyi gstrir?

Bu suala cavab vermk n ox oxuyub aradrmaq lazm glck.Cavabn bir hisssi budur ki, bu qurbanlq heyvan n azndan Musann (.s.) gnlrind qurban gtiriln ink qdr eyibsiz idi. Qurani Krimd bu ink bel tsvir edilir:

Bqr2: 67-7167 Yadnza gtirin o vaxt ki, Musa z qvmn: Allah siz bir

ink ksmnizi mr edir! dedi. Onlar is: Bizi msxrymi qoyursan? dedilr. Allah z mni cahil olmaqdan saxlasn! dedi.

68 Onlar dedilr: Bizdn tr Rbbini arb soru ki, o n cr olmaldr? Allah o inyin n ox qoca, n d ox cavan deyil, bunlarn ikisinin arasnda olduunu buyurur. Siz mr olunan eyi yerin yetirin! dedi.

52 l-Vdd (Hud 11: 90; Buruc 85: 14). Davud (.s.) ad bu szdn gtrlb (branic Dawood: seviln ).

26

69 Onlar dedilr: Bizdn tr Rbbini arb soru, qoy onun rngini d biz bildirsin. O da cavabnda: onun tnd sar rngli v grnlr xo gln olduunu buyurur, dedi.

70 Onlar syldilr: Bizim n Rbbin dua et ki, onun sl siftini biz bildirsin, nki biz inklri bir birin bnzdirik. gr Allah ists , lbtt, dz yolda olarq.

71 dedi: buyurur ki, o ram olmayb boyunduruq gtrmyn, tarla srmyn, kin suvarmayan, eyibsiz qsursuz v lksiz bir inkdir. onlar: ndi ii hqiqt gtirib xartdn, - dedilr v onu ksdilr. Amma az qalmd ki, bu ii yerin yetirmsinlr.

Qurani Krim bu inyi gz xo v hr bir qsurdan azad kimi tsvir edir. Bu, istniln ink ola bilmzdi. Qurani Krimdn iki min il qabaq Tvrat sraillilr qsursuz qurban gtirmyi 41 df mr etdi, msln:

T x 12: 55 znz birillik qsursuz erkk heyvan gtrn: ya

qoyunlardan bir tolu yaxud keilrdn bir pi olsun.

T Levililr 1: 33 gr qurban bir ba mal qaradan ibart yandrma qurbandrsa,

bu qsursuz erkk heyvan olsun. Bu qurbann Rbbin hzurunda mqbul olmas n onu gtirn adam onu Hzur adrnn giriin gtirsin.

T Levililr 4: 27-2827) gr xalqdan bir nfr Rbbin mrlrin zidd olan bir ey

etmkl shvn gnah ildib bu gnahda tqsirkar olsa,28) iltdiyi gnah zn akar olanda qoy o gnahna gr z

n qurban qsursuz dii kei gtirsin,

T Saylar 6: 1414 Orada Rbb bu tqdimlri gtirsin: yandrma qurban olaraq

birillik qsursuz bir erkk tolu, gnah qurban olan birillik qsursuz bir dii tolu, nsiyyt qurban olan qsursuz bir qo,

T Saylar 19: 22 Bu, Rbbin mr etdiyi qanunun qaydasdr: srail vladlarna

deyin ki, qsursuz, eyibsiz, zrind he vaxt boynuna bir boyunduruq taxlmayan bir qrmz dy gtirsinlr.

27

T Saylar 28: 33 Onlara de: Rbb vercyiniz tqdim budur: daimi yandrma

qurban olaraq hr gn iki birillik qsursuz erkk tolu.

Qurani Krim bu inyi zim, byk kimi tsvir etmir; bunun ksin olaraq, Allahn brahimin vladnn qann satn almaq verdiyi qo byk adlanr. Bellikl baa drk ki, bu, htta qurban gtirilmli olan inkdn d daha tmiz idi - sl tmiz v he bir qsursuz.

Hminin diqqt yetirin ki, bzi mdniyytlrd qo, qoyun v quzu tmizliyin simvoludur. Bu heyvanlar msumluq ifad edir. rb dilind msumluq sz hminin krp quzu n d ildilir. Trk dilind kiik ua quzum53dey armaq onun mlayimliyini ifad etmk n ildilir.

Qurani Krimin rhind,54 l-lsi55`zim sznn heyvann lsn aid olmasn baa dr. l- lsi israr edir ki, bu qoyun hamal idi,kb yox, yni hl buynuzu olmayan cavan qoyun; buna gr d bu heyvan dorudan da msumluun, gnahszln simvoludur.

Bir anla dayanib bu tdbir haqda dnmyin vaxtdr:

Kim lmli idi? Heyvan! Heyvan haradan gldi? Allahdan! Bunu kim verdi? Allah! Kim sa qald? brahimin olu!

Digr bir sual diqqt layiqdir:

53 Benim kuzum54 AL-ALS, Mahmd al-Als al-Baghdd, Rh Al-Ma`ni, Tafsr al-Qurn al-`Azhm wa as-Sab` al-Mathni, Beirut, no place, no date, Vol. XXII, p. 131.55 1270/1854.

28

Qurban haradan gldi?

Qurani Krim cavab verir: Biz onu Byk Qurbanla satn aldq. Bellikl, Allah z onu buraxd; qurban Ondan gldi. O, bizim dnyamza tkraredilmz v mczli yolla gldi.

O zaman ola bilrmi ki, dostcasna Kmk edn56Allah dostu brahim (.s.) gstrmk istyirdi ki, O, btn hdiyylrdn daha dyrli, daha ecazkar olan hdiyyni insann xilas n vermk istyir?

56 l-Vliy (Nis 4: 45; raf 7: 196; ura 42: 28; Casiy 45: 19).

29

2-ci Fsilbrahim bizim nmunmizdir

N n brahim (.s.) Qou qurban gtirdi? Qurani Krim brahimin (.s.) nec dua etdiyini biz deyir:

brahim 14: 35, 36, 38-4135Xatrla ki, bir zaman brahim bel demidi: Ey Rbbim!

Bu diyar min amanlq yurdu et. Mni v oullarm btlr tapnmaqdan uzaq el!

36 Ey Rbbim! Onlar , hqiqtn, ox insan azdrblar. ndi kim arxamca gls, o, bhsiz ki, mndndir. Kim mn qar xsa, Sn balayansan, rhm ednsn!

38Ey Rbbimiz! Sn bizim gizli saxladmz v akar etdiyimiz hr eyi bilirsn. Yerd d, gyd d Allahdan gizli he bir ey qalmaz!

39 xtiyar amda mn smail v shaq bx etmi Allaha hmd olsun! Hqiqtn, Rbbim dualar eidndir!

40Ey Rbbim! Mni d, nslimdn olanlar da namaz qlan et. Ey Rbbimiz! Duam qbul buyur!

41Ey Rbbim! Haqq hesab kiln gn mni, ata anam v mminlri bala!

ra 26: 80-82 80 Xstlndiyim zaman mn yalnz O, fa verir. 81 Mni ldrck, sonra dirildck Odur. 82 V qiyamt gn xtam balayacana mid etdiyim

d Odur! Bu szlr gstrir ki, brahimin qurban tsadf nticsind mr

edilmmidi. brahim (.s.) Allahdan qorxurdu v bilirdi ki, o, gnahkardr gnahlarna gr Allahn satn almasna ehtiyac var idi. Allah ona bu heyvan verdi; ilahi verm akt brahim Allahn znn n etdiyini gstrrdi. Bu, Allahn dz yolu idi, onun sululuq problemini hll etmyin yegan yolu. nsann yax olmaq n ox alb edcyinin dyri olmazd.

Ehtimal edk ki, brahim (.s.) Allahn namn qbul etmyib. O dey bilrdi: Ah yox, mnim Rbbim, mn bu hdiyyni qbul ed bilmrm; Mn istmirm ki, mnim n bel byk qurban gtirsn. O zaman n ba verrdi?

30

Ola bilsin Allah bel cavab verrdi: Oldu, dostum, bu, snin qrarnd; lakin gr Mnim qoumu ldrmk istmirsns o zaman z olunu ldrmlisn. O, lmlidir, nki o, gnahkardr v hr bir gnahkar lm layiqdir.

Umayya Ibn Abi As-Salta57aid ediln eird Allah heyvan brahim (.s.) gstrib dedi:

Olun n bu fidyni gtr. Vziyyt aydndr? Bu haqda dnn!

Ya Allahdan gln qo sa qalr v brahimin (.s.) olu lr,

Ya da Allahdan gln qo lr v brahimin (.s.) olu sa qalr.

brahim (.s.) n etmk qrarna gldi? O, Allaha itat etdi ki, olu yaasn. O, qbul etdi ki, olann vzin qo lmlidir. O, z iradsini Allahn iradsin tabe etdi buna gr d o, btn Allaha inananlar v Ona tabe olanlarn atas adlanr.

Hcc 22: 7878 Allah yolunda layiqinc cihad edin. O sizi sedi v dind

sizin n he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi. Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is namaz qln, zkat verin v Allaha snn. Sizin ixtiyar sahibinizdir. O n yax ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir!

I Qalatiyallara 3: 77 ndi is bunu bilin ki, brahimin vladlar imana saslananlar

olur.

***brahim (.s.) z yaxlnda v ya salehliyin58 etibar etmdi,

57 Mhmmd Rsulullhn (s..s.) vaxtnda v ondan vvl rbistanda yaami Hnif icmasnn airi (631 v ya 632 /10-11-d dnyasn dyimi-di). Byk alim Umayya ibn bd l-zz ibn Abi asSalt adDn alIbl, 1068/460 1134/529 il qardrmayn.58 Salehlik burada bel demkdir: Allahla haql olmaq, brat qazanmaq.

31

lakin Allahn znn verdiyi satn alnma qounu qurban gtirdi. brahim (.s.) olunu buraxmaq n Allhn dyrin iddia etdi. O, etibar etdi ki, gnahlarnn balanmas n bu qurban kifayt idi.

Mslmanlar bu sbbdn qurban gtirir: Allaha v Onun etdiklrin inamn gstrmk v Ondan balanma v satn alnma dilmk.

Mbark Eyd l-dha bayramn qeyd edn hr ks Allahdan gln dyrli Qurban yad edir. brahimin (.s.) qurban gtirdiyi heyvan v Eyd l-dha dvrnd qurban gtiriln heyvan, hr ikisi Allahdan gln eyni qurbann simvoludur.

zn Mslman (Allaha tabe olan) adlandran hr ks brahimin (.s.) yolunu getmlidir; yax mllri onu gnahdan azad etmyck v ya onu satn almayacaq, lakin Allahn onun vzin lmsi qurbann qbul etmk hazrl onu xilas edck.

* * *Tssf ki, biz grrk ki, bu gn insanlar fikirlirlr ki, onlar

bdi talelri n he ndn qorxmal deyillr. Onlar zlrini baqalarndan daha yax hesab edirlr v fikirlirlr ki, Qiyamt gnnd gnahlarndan satn alnmaqlar n he ks ehtiyaclar yoxdur. Onlar inanrlar ki, dini hazrlqlar onlar chnnmin alovundan qurtarmaq n kifaytdir.

Lakin insan zn xilas ed bilmz. He ks z ryini dyidir bilmz. Btn yax olmaq vdlri dyrsizdir, nki insanlar z vdlrin ml etmkd uursuzluqlar il tannblar. He bir insan yxld quyudan zn xara bilmz. He bir insan znd olmayan zndn xarda bilmz v dalt v slh insanda yoxdur. Biz bir ox heyrtamiz texniki mczlr kf etmiik, lakin dnyann ar yk olan kdr hl d qalr; biz z zmz yax ed bilmrik. Yalnz Allah onu bizim n ed bilr v inam Ona etibar etmk demkdir.

Yax olmalyq deyilmk kifayt deyil. Allahn qarsna glmzdn vvl zmz safladrmaq bizdn asl olsayd bizim n mid olmad, nki he bir kii v ya qadn zn saf ed bilmz. r, saf olmayan fikirlr v tsvvrlr ryimiz dvt olunmadan glir; nifrt v narazlq hisslri zhrli shra bulandan or su kpklnib xd kimi bizim iimizddir. ryimizin

32

fontan tmizlnmlidir v bu ii yalnz Allah gr bilr.

T Yeremya 13: 2323 Kulu z drisini, Bbir z xallarn dyidir bilrmi? Pislik

etmy alm Siz d yaxlq ed bilmzsiniz.

I Mark 7: 21-2321 nki insanlarn daxilindn, ryindn pis fikirlr, cinsi

xlaqszlq, ourluq, qatillik,22 zinakarlq, tamahkarlq, r mllr, hiyl, pozunluq, paxllq,

kfr, lovalq v alszlq xar.23 Btn bu pis ilr insan daxilindn xb onu murdar edir.

I Romallara 7: 14-15, 18-1914 Biz bilirik ki, Qanun ruhanidir, mns cismani olub qul kimi

gnaha satlmam.15 nki n i grdym anlamram; istdiyimi deyil, nifrt

etdiyim eyi edirm.18 Bilirm ki, daxilimd, yni cismani tbitimd yax bir ey

yaamr; nki yax ey etmk istyi mnd var, amma onu yerin yetirmy qadir deyilm.

19 stdiyim yax eyi etmirm, amma istmdiyim pis eyi edirm.

O daxili fontan tmizlyib safladrmaa gcmz olduuna inanmaq bsdir v n pis btprstlikdir, nki bu, Allahn vzin zmz sitayi etmkdir. Buna gr d brahimin (.s.) tabe olma nmunsinin ardnca getmyn btprst adlanr:

Ali mran3: 6767 brahim n yhudi, n d xaprst idi. O ancaq hnif

mslman idi v rik qoanlardan deyildi.

Dnyadak btn btprst dinlri insann z mllri il zn xilas ed bilcyini byan etmkl bu ilahi hqiqti inkar edir. Bununla da insann diqqti yegan sl sitayi obyekti olan Allahdan dnb z zrind cmlnir, n qdr zif v gnahkar olsa da. Tutaq ki, insan etdiyi yax ilri, paylad nzirlri, tikdiyi mscidlri, etdiyi ziyartlri v htta etdiyi dualar da bt evirir. Bunlar hams bodur! Tutaq ki, insan eynil d z yax mllrin etibar edir. Bu, blisin59n vaxtsa kf etdiyi n all btprstlikdir! Bu,

59 eytan. Hr iki sz (eytan v blis Yunan dilind dibolos: narahatlq

33

insanlar yalandan Allah sevdiklrin inandraraq zlrin sitayi etmy aparr! Bu, sl inananlarn leyhin mbariz apardqlar btprrstliyin sasdr.

Yalan mniyyt

1912-ci ilin baharnda Titanik gmisi ngiltrdn Nyu Yorka ilk syahtin hazr oldu. Ekspertlr gr gmi batmaz idi. Srniinlrdn oxu min idilr ki, bu transatlantik syahtd thlksiz idilr v onlara he n ola bilmzdi. Titanik dnyada n byk gmi olduu n insanlar okean thlksiz kemk n bu byk gmini dzldn insana etibar etdilr. nsann chdi kifayt idi v onlar buna gr d zlrini thlksiz hiss edirdilr.

Lakin n ba verdi? Gmi aysberql toqqudu v 1500 nfr hlak oldu olan hyat qayqlarna min bilmynlrin hams.

Oxucu, biz d o srniinlr kimi arxaynqm ki, insan chdlrimizl (yax mllr, dini hdliklrimizi yerin yetirmk, v s.) thlksiz lm okeann ke bilrik v thlksiz cnnt ata bilrik? Biz thlksiz hiss ed bilrik zmz, eyni zamanda ciddi thlkd ola bilrik. Yax keyfiyytlr v insan chdlri bizi cnnt aparmayacaq.

* * *ksin, inam insann zn deyil Allahn n ed bilcyin tam

minlikdir. nanmaq: Allah brahimdn (.s.) yalnz bunu istdi! Bizdn d istdiyi el budur. nanmaq o demkdir ki, Allaha thvil verin v qoyun O etsin bunu! Bizim n ed bilcyimiz zrind deyil, Allahn n ed bilcyi v bundan da artq: Allahn n etmk istdiyi zrind diqqti cmlyin. Buna gr d inam Allahn sdaqtlilk xarakterini qiymtlndirmkdir.

sl din bizim diqqtimizi hamdan v maddi olan hr eydn dndrib tk Allaha baxmaa istiqamtlndirir. Bu, brahimd (.s.) olan sl inam idi v btlr sitayi etmkdn yorulmu dnyaya verilmli idi.

Mdrik Clalddin Mhmmd Blxi60deyir:

yaradan szndn glir (hrfi mnada: hr eyi qardrb tkn ).60 Hminin Clalddin Mhmmd Rumi kimi tannr, Mvlan,

34

Hzrt brahim btprst ailsind doulmudu, lakin o, Allah tand v Ona itat etdi. Buna gr d Allah onu btn dnyann imam etdi.61

Mqdds Eyd l-dha bayramn qeyd etmyimizin sbbi bu idi ki, bizim Allaha tabeilikd rol modelimiz olan brahim (.s.) z qou qurban gtirdi. Biz btn inananlara gzl nmun kimi onu tkrarlayrq.

Glin brahimin (.s.) bu dinini zmz n sek!Qoy Allah bizdn d brahimdn (.s.) olduu kimi mmnun olsun v qoy O, bizi d znn dostu adlandrsn. brahimin nsli adlanmaq v onu bizim aamz adlandrmaq bu demkdir.62

sl din dnya n yegan xilasdr. Btn btprstliklr, zn v z qazandqlarna sitayi d daxil olmaqla, alaldcdr. Bu msl ox vacibdir, nki z mqddsliklrin v yaxlqlarna gvnnlrin hams chnnm alovunda yanacaqlar. brahimdn (.s.) daha yax olmadmz n bizim d qurbana ehtiyacmz var. Glin bunu Qurani KriminVern63 adlandrdnn lindn gtrk.

Qurani Krim vzolunma konseptini qbul edir. Bu xsusi dyri olan qurban trfindn edilir. Qo Allahn brahimin olunu qurtarmas vasitsi idi. Bu, Byklk v Sxavt Rbbi64 olan Allahn mrhmtinin gstricisidir. Heyvann ldrlmsi insan satn ald v ona yaamaq hququ verdi. lm hyat qorudu: brahimin olu yaad, nki Allah z fidyni ddi. Heyvan ldrm Allahn xilas etm tbbsnn nmunsi kimi verilmidi.

vvllr qeyd etdiyimiz kimi, erkn slam icmalarnda65shaqn, bzilrind is smayln ad qurban kimi kilir. Fokus hans oulun

Azrbaycanca Mvlana kimi mhurdur, 1203/604 1273/666.61 MOVLANA Sayyid Abul Ala Mavdudi, Fundamental of Islam, Essence of Islam, Book 1, p. 8.62 Syyidn63 Al-Vahb (Ali mran 3: 67; Sad 38: 9, 35).64 Zl Clali Val-ikram (Ar Rahmn 55: 27, 78).65 Tfsir

35

qurban gtirilmsind yox, heyvann haradan glmsinddir, bu da Allahdan idi. Uan vzin ln qurban vern Allah idi. Daha vacib olan is budur ki, xilas etmy qadir olan yegan Allahdr; v O, btn insanlar n bunu etmk istyir, nec ki, Abdullah Yusuf liSaffat 37: 107 nin tsfirind yazr:

Lakin fikir verin ki, fidy insan trfindn deyil, Allah trfindn hazrlanmd. Burada Quranda fidyni vern Allahdr.

36

3-c FsilPeymbrlrin qurbana ehtiyac var idi?

Biz bu vaxta qdr grmk ki, bzi insanlar ictimaiyyt irisind szl deyirlr: Mn Allaha etibar edirm, lakin onlar slind fikirlmirlr ki, onlar grnn v gizli gnahlardan satn almaq n dorudan da kims ehtiyaclar var. z yax mllrin etibar edrk v Allahn onlardan mmnun qalacana min olaraq, zlrinin mminliyi v mqdds hrktlrindn mrurluu nmayi etdirirlr.

Aadak hekayt ncildn gtrlmdr:

I Luka 18: 9-139 zlrinin saleh olduuna gvnib baqalarna xor baxan

bzilri n d sa bel bir msl kdi:10 Biri frisey, digri is vergiyan olan iki nfr dua etmk

n mbd girdi.11 Frisey ayaq st durub z zn bel dua edirdi: Ya Allah,

Sn krlr olsun ki, mn baqalar kimi soyunu, haqsz, zinakar ya da bu vergiyan kimi deyilm.

12 Hftd iki df oruc tuturam, btn qazandmn onda birini verirm.

13 Vergiyan is uzaqda durub gzlrini gy qaldrmaa bel, csart etmirdi, amma sinsin vurub hey deyirdi: Ya Allah! Mn gnahkara rhm et!

Bu hekaytd iki nfr dua etmk n Allahn evin getdi. Friseylr dindarlqda ox ciddi idilr; onlar vergiyanlara kafir imansz, gnahkar v bdml insanlar kimi baxrdlar.66Frisey stnlk v ikrah hissi il trafdaklarn eitmsi n hndrdn dua edirdi:

Ya Rbb, Sn minntdaram ki, mn bel dindaram. Unutmadan btn dualarm edirm; Hftd iki df oruc tuturam; btn lazm olan nzirlri vaxtnda verirm v trafmda olan bu camaat mni dilniy pul vernd d grb. Mn bir ox yax ilr grmm; Mn burada bu mbdd dua edn bu kii kimi d deyilm.

66 O zaman vergiyanlar Roma iallar il mkdalq edirdilr. Onlar satqn v oru hesab edilirdilr v buna gr d r simvolu kimi onlara aa gzl baxlrd.

37

O biri kii, vergiyan, gnahlarna gr drindn gln kdr v utancaqlq hissin gr he gzn qaldrb gy baxmaa da crt etmirdi, lakin tvb v ehtiramla Allaha dua edirdi: Ya Rbb, mrhmtl dolu olan Sn mn d mrhmt et, nki mn gnahkaram v Snin balanmana v fidyn ehtiyacm var.

Sizc Allah kimdn daha ox mmnun idi?brahim (.s.) bu qat dindar kii kimi deyildi. O, Allahdan

qorxurdu v Allahn qanunlarna tabe olmaa alrd; lakin o, onu r dnclrindn v uursuzluqdan qurtarmas n kims ehtiyac olduunu bilirdi. Qurani Krimdn grmk ki, brahim (.s.) Allah iradsin qulaq asmadn v ona gr d Allahdan gln balanmaya ehtiyac olduunu bilirdi; o, Fidy vern etibar edrk v Rhimli Allahdan67onu satn alma istyrk qoyunu qurban gtirdi.

Burada bu sual vermliyik: brahim (.s.) Allahn balamasna v fidysin ehtiyac olan yegan gnahkar idimi? Qurani Krim cavab verir:

Yunus 10: 42 4442Onlarn irisind sni dinlynlr d vardr. alksmz,

anlamaz karlara snmi eitdir bilcksn?! 43 Onlarn irisind sn baxanlar da vardr. Bsirtiolmayan

korlara doru yolu snmi gstr bilcksn?!44 Hqiqtn, Allah insanlara zrrc zlm etmz, lakin insanlar

zlri zlrin zlm edrlr!

Yusuf 12: 5353Mn zm tmiz xartmram. Rbbimin rhm etdiyi kims

istisna olmaqla, nfs pis ilr grmyi mr edr. Hqiqtn, Rbbim balayandr, rhm edndir!

brahim 14: 3434 siz istdiyiniz eylrin hamsndan vermidir. gr Allahn

nemtlrini sayacaq olsanz, sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, insan ox zalm, hm d ox nankordur. 68

67 r Rhm (Birindn baqa btn Surlrin balancnda v bir ox digr aylrd).68 Kaffr

38

Hcc 22: 6666Sizi dirildn, sonra ldrck, daha sonra yen dirildck

mhz Odur.69

nkbut 29: 4040 Biz onlarn hr birini z gnah il yaxaladq. Kiminin ba

stn qzmar da yadrdq, kimini dhtli ss yaxalad, kimini yer gmdk, kimini d suya qrq etdik. Allah onlara zlm etmirdi, onlar zlri zlrin zlm edirdilr.(Qarun,70 Firun71 v Haman72)

hzab33: 7272 Biz manti gylr, yer v dalara tklif etdik. Onlar ona

yklnmkdn qorxub kindilr. Ona insan yklndi. Hqiqtn, o ox zalm, ox cahildir.

Tvrat, Zbur v ncil hams eyni hqiqti ifad edir:

T yyub73 4: 1717nsan Allah qarsnda saleh olarm? Yaradann qarsnda tmiz

adam varm?

Z Mzmur 14: 1-31 Axmaqlar ryind Allah yoxdur! dey dnrlr. nsanlar

pozulmu, mllri iyrnc olmu, Yax i grn yoxdur.2 Rbb gylrdn br vladna baxr. Grsn Allah drk

edn, Onu axtaran varm?3 Ham birg pozulub, namus ldn getmidir, Bir nfr d olsun

yax i grn yoxdur.Mqdds Kitablara gr btn insanlar gnah edib v

balanmaya ehtiyaclar var peymbrlr d daxil olmaqla. Glin peymbrlr v elilrin (.s.) bzilri haqda oxumaqda davam edk. Biz Qurani Krimdn sitatlar gtircyik,lakin onu da qeyd edk ki, eyni fikirlr digr Mqdds Yazlarda da var.

Adm (.s.) v Hvva74 haqqnda:

69 Kafur70 Korah71 Faraon72 Haman73 yyb74 Hvva

39

raf 7: 2323 Ey Rbbimiz! Biz zmz zlm etdik. gr bizi

balamasan, rhm etmsn, biz, bhsiz ki, ziyana urayanlardan olarq! dedilr.

Ta ha20: 121121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd.

Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi.

Nuh (.s.) haqqnda:

Hud 11: 4747 dedi: Ey Rbbim! Bilmdiyim bir eyi Sndn istmkdn

Sn snram. gr mni balamasan, rhm etmsn, ziyana urayanlardan olaram!

Nuh 71: 28128 Ey Rbbim! Mni, ata anam, mnim evim mmin kimi

daxil olan kimsni v btn mmin kiilri v qadnlar bala. Zalmlarn is ancaq v ancaq hlakn artr!

Musa (.s.) haqqnda:

Qasas28: 15b, 1615bMusa onu vurub ldrd v dedi: Bu, eytan mlindndir.

Hqiqtn, o, aq akar bir dmndir, azdrandr!16 dedi: Ey Rbbim! bhsiz ki, mn zm zm

zlm etdim. Buna gr mni bala! balad. Hqiqtn, O, balayandr, rhm edndir!

Harun (.s.)haqqnda: Ta ha20: 92, 93 92dedi: Ya Harun! Onlarn azdqlarn grdyn zaman sn

n mane oldu ki, 93 arxamca glmdin? mrim asimi oldun?

Musa v Harun (.s.) hr ikisi haqqnda:

40

raf 7: 151151 dedi: Ey Rbbim! Mni d, qardam da bala. Bizi z

mrhmtin altna al. Sn rhm ednlrin n rhmlisisn! ra 26: 51 51 Biz ilk iman gtirnlr olduumuza gr Rbbimizin

xtalarmz balayacana mid edirik!

Davud (.s.) haqqnda:

Sad 38: 2424 dedi: O snin birc qoyununu z qoyunlarna qatmaq

istmkl, bhsiz ki, sn zlm etmidir. Dorudan da, riklrin oxu bir birin haqszlq edr. Yalnz iman gtirib yax ilr grnlrdn savay! Onlar da ox azdrlar! Davud Bizim onu imtahana kdiyimizi gman etdi. O drhal Rbbindn z balanmasn dildi v dizi st db scdy qapanaraq tvb etdi.

Sleyman (.s.) haqqnda:

Sad 38: 32, 3532 O dedi: Mn gzlliyi Rbbimin zikrindn dolay sevirm.

Nhayt, qeyb olub gizlndi.35 dedi: Ey Rbbim! Mni bala v mn el bir mlk ver

ki, mndn sonr he ks nail ola bilmsin. Hqiqtn, Sn byk ehsan sahibisn!

Yunis(.s.) haqqnda:

nbiya 21: 8787Zn Nunu da xatrla! Bir zaman o qzblnrk xb getmi

v onu mhnt dar etmycyimizi gman etmidi. Amma sonra qaranlqlar iind: Sndn baqa he bir tanr yoxdur. Sn paksan, mqddssn! Mn is, hqiqtn, zalmlardan olmuam , -deyib dua etmidi.

Saffat 37: 142 142zn qnayarkn balq onu udmudu.Mhmmd (s..s.) haqqnda Qurani Krim deyir:

41

Nisa 4: 106 106 Allahdan balanmaq dil! lbtt, Allah balayandr,

rhm edndir!

Mminun 23: 118 118De: Ey Rbbim bala v rhm et!Sn rhm ednlrin

n yaxssan!

afir40: 5555Sbret. Allahn vdi haqdr. gnahnn balanmasn dil.

Axam shr Rbbini hmd sna il tqdis et!

Muhmmd 47: 1919 Bil ki, Allahdan baqa he bir tanr yoxdur. hm z

gnahlarnn, hm d mmin kiilrin v qadnlarn balanmasn dil. Allah gzib dolandnz yeri d, dayanb duracanz yeri d bilir!

bs 80: 1, 2 1 qaqaban tkb75 zn evirdi. 2 Yanna korun glmsindn dolay.

Nsr 110: 33 Rbbini hmd sna il tqdis et v Ondan balanman

dil. Hqiqtn, O, tvblri qbul edndir!

Nsr Sursi (110) Mhmmdin (s..s.) dnyadan kcyinin ilk elan kimi qbul edilir. Htta o zaman Allah Mhmmdi (s..s.) balanmasn dilmy ard.

Qurani Krimdn lav, Shih hdislr76 tsdiqlyir ki, Mhmmd (s..s.) gnahsz deyildi. n ox hrmt ediln Hdislr Shih l Buxari v Shih l- Mslim (262/875) qeyd edir ki, Mhmmd kemi gnahlarnn, hminin glckd edcyi gnahlarn balanmas n Allaha yalvard. O, htta gizlinc etdiyi gnahlar da xatrlatd.

* * *

75 Abasa, Surnin ad.76 nnlr, Hdislr

42

Kimin qurbana ehtiyac var?Mqdds Kitablarda peymbrlrin v elilrin gnah

hadtlrin glnd bir ox Mslmanlar, Yhudilr v Msihilr inanmayanlar kimidirlr. Onlar Mqdds Yazlarn gcn yumaltmaa v onlarn gnahlarn unutqanlq hallar, zndn asl olmayan shvlr v ya sadc anlamazlq kimi hesab edrk zrindn kemy meyl edirlr.

Lakin Mqdds Yazlar qeyd edir ki, lap balancdan insanlq Allahn aydn mrin itatsizlik etdilr. Adm (.s.) v Hvvann hr ikisin deyildi ki, aacn meyvsindn yemsinlr:

raf 7: 1919 Ey Adm! Sn zvcnl birlikd Cnntd sakin ol. Hr

ikiniz istdiyiniz yerdnyeyin, ancaq bu aacayaxnlamayn, yoxsa zlm ednlrdn olarsnz!

gr Allah onlar balamasayd onlar itirilr v bdi mhkum olardlar. Onlar deynd ki, Biz shv etmiik, onlar n gnahsz idilr, n qeyri smimi itatl danrdlar, n d bilmmzlik idi. Onlar bhsiz bilirdilr ki, Hr eyi Biln77 v Hr ey Baxan78 Allahn birbaa mrin itatsizlik etdiklrini bilirdilr.

Sual beldir: Allah v Onun yaratdqlar arasndak qrlm laq nec brpa ola bilrdi?

77 l-Alim (Bqr 2: 158; Ali mran 3: 92; Nisa 4: 35; Nur 24: 41; hzab 33: 40).78 r-Rqib (Nisa 4: 1; Maid 5: 117).

43

4-c FsilN n qurbana ehtiyacmz var?

Bizim aamz brahim (.s.) dorudan da hammz n byk nmundir; bununla bel deyilir ki, o, Mhkm gnnd gnahlarnn balanacana vql inanrd.

ra 26: 8282 V qiyamt gn xtam balayacana mid etdiyim d

Odur!Eyni il d btn peymbr v elilrin balanmaya ehtiyac

vardr. Mqdds Yazlar peymbr v elilrin gnahsz olmalar haqqnda nzriyyni tkzib edir. Onlarn hams aydn deyir ki, he bir insan Allahn mrini yerin yetirmyib:

bs 80: 17, 23 17 lsn insan! O n nankordur!23 Xeyr, ona buyurduunu hl yerin yetirmmidir.

Bellikl Mqdds Yazlar biz xbr verir ki, Allahn yaratd insan Allahn iradsin asi xd. Gnahna gr o, Allahn hzuruna tab gtir bilmz. Allah el byk v el mqddsdir ki, he bir insan he bir an da onun qarsnda dayana bilmz.

Mtlq kamilliyin az da olsa qeyri kamillikdn xou glmir. O, rfli79v zmtlidir.80ksin bizd lovalana bilcyimiz bir ey yoxdur. Biz hammz Allahdan balanma istyib Onun fidy il satn almasna iddia ed bilrik.

* * *Thsil insan yax etmkd gcszdr. Texnologiya ri daha

da intensivldirib v mharibni daha da dhtli edib. Ali thsil v srvt qabaa xmaqla yalnz insann xudpsndliyini daha aydn ab gstrib. Qular v heyvanlar pis fikirli deyillr. Onlar mharib etmir v ya genosid trtmir. nsan tkamllrin dediyi kimi inkiaf etmi canl deyil. Lakin insann problemi var. Ona n is olub v o, artq ncib, namuslu v saf deyil. Hr bir gndlik qzet, radioda v ya televizorda xbrlr buraxl biz rin dnyann hr trfind insann qlbini v urunu zbt etmsin kifayt qdr sbut verir.

79 l-ziz (Ali mran 3: 6; Nisa 4: 158; Tvb 9: 40; Fth 48: 7; Hr 59: 23)80 l-Mcid (Buruc 85: 15; Hud 11: 73).

44

Gnah sznn mnasn dqiq baa dmk n Adm (.s.) v Hvvann hekaytini oxumaq kmk edir.

Ta ha20: 115-122115 Dorusu, bundan vvl Adm d tvsiy etmidik. Lakin o

unutdu v Biz onda zm grmdik.116 Bir zaman mlklr: Adm scd edin! dey

buyurmuduq. blisdn baqa hams scd etdi. O, boyun qartd.117 Biz d bel dedik: Ey Adm! Bu 81 snin d, vrtinin d

dmnidir. sizi Cnntdn xartmasn, yoxsa mqqt db bdbxt olarsan!

118 Hqiqtn, sn orada acmaq ndir, lpaq olmaq ndir bilmzsn!

119 Sn orada susamaq ndir, gnin hrartindn ziyyt kmk ndir, onu da bilmzsn!

120 eytan ona vsvs edib bel dedi: Ey Adm! Sn bdiyyt aacn v khnlib xarab olmayacaq bir mlk gstrimmi?

121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd. Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi.

122 Sonra Rbbi onu sedi , tvbsini qbul buyurdu v doru yola mvffq etdi.

T Yaradl 2: 15-1715) Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran

becrsin v saxlasn.16) Rbb Allah insana mr edib dedi: Badak btn aaclarn

bhrsindn istynd yey bilrsn.17) Ancaq xeyirl ri bilm aacnn meyvsindn yem, nki

ondan yeyn gn hkmn lcksn.

T Yaradl 3: 1-61) Rbb Allahn yaratd btn l heyvanlarnn n hiylgri

ilan idi. lan qadna dedi: Dorudanm, Allah siz bada olan he bir aacn bhrlrindn yemyin deyib?

2) Qadn ilana dedi: Badak aaclarn bhrlrindn yey bilrik.

3) Amma ban ortasndak aacn meyvlri bard Allah deyib: Ondan yemyin v ona toxunmayn, yoxsa lcksiniz!

81 dmn (eytan).

45

4) lan qadna dedi: Yox, sla lmzsiniz.5) ksin, Allah bilir ki, o meyvlrdn yediyiniz gn gzlriniz

alacaq v xeyirl ri bilrk Allah kimi olacaqsnz.6) Qadn grd ki, aacn meyvsi yemk n yaxdr, gz

xo grnr v bu aac insana drrak vermyi vd edir. Buna gr d o hmin meyvdn drib, yedi. Sonra yannda olan rin d verdi, o da yedi.

Glin n ba verdiyi haqda dnk: Allah mhtm sz il dnyan yaratd.

Bqr2: 117117 Gylri v yeri icad edn Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi

zaman, ona yalnz: Ol ! deyr, o da olar.

Z Mzmur 33: 6-96) Gylr Rbbin sz il, Sma cisimlri Onun hkm il

yarand.7) Dnizin sularn bir yer yd, Drin sular anbarlarda saxlad.8) Qoy btn dnya Rbdn qorxsun, Btn yer znn halisi

Onu rflndirsin.9) nki n syldi, mvcud oldu, N mr etdi, quruldu. raf 7: 5454 Hqiqtn, Rbbiniz gylri v yeri alt gnd xlq edn,

sonra ri yaradb hkm altna alan, srtl tqib edn gndz gec il rtb bryn, gni, ay v ulduzlar mrin boyun ymi halda yaradan Allahdr. Bilin ki, yaratmaq da, mr etmk d Ona mxsusdur. Almlrin Rbbi olan Allah n qdr ucadr!

T Yaradl 2: 1-31) Gylr v yer, oradak hr ey belc tamamland.2) Allah yeddinci gn qdr grdy ilri qurtard v

yeddinci gn grdy ilrdn ayrlb istiraht etdi.3) Allah yeddinci gn brkt verdi v onu tqdis etdi, nki

grdy btn yaratma iini qurtarb hmin gn istiraht etdi.

T x 20: 1111) nki alt gn rzind Rbb gylri v yeri, dnizi v

kainatdak hr eyi yaratd, yeddinci gn is istiraht etdi. Bunun n Rbb nb gnn brkt verib onu mqdds sayd.

46

I Vhy 14: 77 Mlk uca ssl deyirdi: Allahdan qorxun, Ona izzt verin!

nki Onun mhakim edcyi vaxt gldi. Gy, yeri, dnizi v su qaynaqlarn Yaradana scd edin!

Allah Admi (.s.) formaladrd, ona z ruhunu frd v onu arvad Hvva il birlikd gzl dn82 bana qoydu.

Hicr 15: 28, 2928 Xatrla ki, bir zaman Rbbin mlklr bel demidi: Mn

quru v qoxumu qara palqdan insan yaradacaam!29 Mn ona surt verib ruhumdan frdym zaman siz ona

scd edin!

I Yaradl 2: 7-8, 157) Rbb Allah yerin torpandan insan dzltdi v onun

burnuna hyat nfsi frd. Belc insan canl bir varlq oldu.8) Sonra Rbb Allah rqd yerln Edend bir ba sald v

dzltdiyi insan orada yerldirdi.15) Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran

becrsin v saxlasn.

Rhman Allah nec d sxavtlidir! O,Rbbi-l-almin, Almlrin Rbbidir, hr eyin Yaradcs83v hr ey Qadirdir.84O, Tmin edn,85Sxavtli86v Ltifdir.87O, Yaxlq Mnbyi,88el mrhmtlidir ki, htta hr bir hratn da qaysna qalr. gr O, he birin stnlk vermdn btn heyvanlarn v qularn qaysna qalrsa, insanlarn qaysna n qdr ox qalr! Bellikl Allah Adm (.s.) hr eyin bol olduu gzl bir ba verdi. Admin istdiyi btn yemklri var idi, o, hddn ox ilmli deyildi. O, yqin ki, sevinc v minntdarlqla dolu idi!

Varl v gcl bir mlkdar tsvvr ed bilrsinizmi? Bir gn, 82 Eden83 l-Xaliq: Yaradc (nam 6: 102; Rad 13: 16; Zumr 39: 62; afir 40: 62; Hr 59: 24).84 l-Mqit (Nisa 4: 85).85 r-Rzzaq (Zriyt 51: 58).86 l-Krim (Nml 27: 40; Infitar 82: 6).87 l-Ltif (nam 6: 103; Hcc 22: 63; Loman 31: 16; hzab 33: 34).88 n-Nafi (Rum 30: 37).

47

o, dilninin yanna glir v deyir: Dostum, sn el kasbsan ki, he kynyin bel yoxdur. Mn bu meyv ban sn verirm: portaal aaclar, ncir aaclar, rik aaclar, aftal aaclar v digrlri. Btn bunlar indi sn mxsusdur. Bli, hams, hams birc orda olan o bir aacdan baqa. O aac tk mnim ndr. Onun meyvsini drm!

Bu bir qpiksiz kii sevinib minntdar olmazdm? z mlkdar n onun aacna dymmk d daxil olmaqla hr ey etmy hazr olmazdm?

gr bu kii qulaq asmasayd sizc mlkdar n edrdi ona?

* * *Qurani Krim qeyd edir ki, Allah Admi (.s.) Eden bana

cavabdeh etdi. O, yer zrind Allahn yaratdqlarnn nzartisi idi. Admin msuliyytini ifad edn sz rb dilind xlifdir.

Bqr2: 3030 Snin Rbbin mlklr: Mn yer znd bir xlif

yaradacaam, - dedikd: Biz Sn kr etdiyimiz, nin triflr dediyimiz v Sni mqdds tutduumuz halda, Sn orada fsad trdck v qan tkck bir ksmi yaratmaq istyirsn?- syldilr. Mn bildiyim eyi siz bilmirsiniz! buyurdu.

Allah skuntin, thlksizliyin v xeyir duann Mnbyidir.89 O, Qyyum v Qoruyucudur.90O, ali Mllim,91bizim ilk valideynlrimizi blisin tlsi haqda xbrdar etdi:

raf 7: 1919 Ey Adm! Sn zvcnl birlikd Cnntd sakin ol. Hr

ikiniz istdiyiniz yerdn yeyin, ancaq bu aaca yaxnlamayn, yoxsa zlm ednlrdn olarsnz!

T Yaradl 2: 15-1715) Rbb Allah insan gtrb Eden bana qoydu ki, oran

becrsin v saxlasn.16) Rbb Allah insana mr edib dedi: Badak btn aaclarn

89 s-Salam (Hr 59: 23).90 l-Mhaymin (Hr 59: 23).91 r-Rid (Bqr 2: 256).

48

bhrsindn istynd yey bilrsn.17) Ancaq xeyirl ri bilm aacnn meyvsindn yem,

nki ondan yeyn gn hkmn lcksn.

Lakin bir gn, blis, Allahn v insann dmni Adm (.s.) v Hvvann yanna gldi v onlar snaa kdi; v onlar asi xdlar:

Ta ha20: 115, 117, 120, 121115 Dorusu, bundan vvl Adm d tvsiy etmidik. Lakin o

unutdu v Biz onda zm grmdik.117 Biz d bel dedik: Ey Adm! Bu snin d, vrtinin d

dmnidir. sizi Cnntdn xartmasn, yoxsa mqqt db bdbxt olarsan!

120 eytan ona vsvs edib bel dedi: Ey Adm! Sn bdiyyt aacn v khnlib xarab olmayacaq bir mlk gstrimmi?

121 ondan yedilr v drhal hr ikisinin ayb yerlri grnd. Onlar cnnt aaclarnn yarpaqlarndan yapdrmaa baladlar. Bellikl, Adm Rbbinin mrindn xd, amma mtlbin yetmdi.

T Yaradl 3: 1-61) Rbb Allahn yaratd btn l heyvanlarnn n hiylgri

ilan idi. lan qadna dedi: Dorudanm, Allah siz bada olan he bir aacn bhrlrindn yemyin deyib?

2) Qadn ilana dedi: Badak aaclarn bhrlrindn yey bilrik.

3) Amma ban ortasndak aacn meyvlri bard Allah deyib: Ondan yemyin v ona toxunmayn, yoxsa lcksiniz!

4) lan qadna dedi: Yox, sla lmzsiniz.5) ksin, Allah bilir ki, o meyvlrdn yediyiniz gn gzlriniz

alacaq v xeyirl ri bilrk Allah kimi olacaqsnz.6) Qadn grd ki, aacn meyvsi yemk n yaxdr, gz

xo grnr v bu aac insana drrak vermyi vd edir. Buna gr d o hmin meyvdn drib, yedi. Sonra yannda olan rin d verdi, o da yedi.

Yadda saxlayn ki, Adm (.s.) daxildn Allaha xidmt etmk arzusu il, Onu tanmaq, Ona sadiq qalmaq v Ona dzgn yolla itat etmk qabiliyyti il kamil yaradlmd.92Yuxardak 121-ci Ayd ildilmi mrindn xd sz mqavimt gstrmk,

92 Fitr

49

qar xmaq v ya tabe olmamaq kimi trcm edil bilr.93Bu o demkdir ki, Admin itatsizliyi sadc kiik bir shv, taktn olmamas deyildi. Bu, Allahln yaxl v hr eyi bilmkliyin inamn qrlma idi.

***Gnahn mntiqi nticsi mhvdir. Gnaha gr hr bir insan

Allahdan ayrlb v lm mhkum edilib, htta ox pis olmadn fikirln d. Allahn kamilliyi il mqayisd yer zrindki n yax insan bel Onun mqdds xarakterin brabr olmaq drcsind yax deyil.

Buna gr d hammz alovla mhv olmaa mhkumuq. Allah Admi (.s.) xbrdar etmidi ki, mrdn xman tsvvr edil bilck n dhtli czas olacaq: lm.

Bqr2: 8181 Bli, gnah qazanan v qazand gnahlarla hat olunan

xslr chnnmlikdirlr v orada hmilik qalacaqlar.

I Romallara 5: 1212 Bellikl, gnah bir insan vasitsil, lm d gnah vasitsil

bu dnyaya gldi. Belc lm btn insanlara yayld, nki ham gnah etdi

Romallara 6:23a23a nki gnahn vzi lmdr.

lm n demkdir?lm bizim yer zrind nfs almamzn sonudur; bu,

hminin Allahn lamtlrini inkar etmyi senlr n geriy dnmz dadlma demkdir.

Qoyun bir listrasiya verim:

Bada bula tsvvr edin. Su bu hyatverici bulaqdan kanala axaraq onu tmiz v saf su il doldurur. Bu, bir ox aaclar, trvzlri v iklri bydr. Bu ba sl cnnt kimidir.

Frz edk ki, kims kanal dayandrb v artq badan su axmr. N ba verck? Susuz ba yava-yava quruyacaq v aaclar,

93 Asayi

50

trvzlr v iklr quruyaraq mhv olacaq.

Adm (.s.) v Hvvann da bana bu gldi. N qdr ki, onlar Allaha itat edirdilr, Yaradclarndan mczli v sevincli varlqlarn alrdlar; Allah enerji Verndir94 -- O, Hyatdr.95

Bqr2: 8181 Bli, gnah qazanan v qazand gnahlarla hat olunan

xslr chnnmlikdirlr v orada hmilik qalacaqlar.

Bu Ayd deyilir ki, hr bir gnahkar gnahla hat olunub v df edilib. nsan davaml xeyir-dualardan hzz almas n yaradlmdr. Lakin o, inadkarlqla Allahn insan n olan planndan imtina etdi. z srbst yolu il getmyi sedi.

Allahn mrin qar xmaqla Adm (.s.) v Hvva blisin Allaha v Onun ilahi idarsin qar syannda onun trfdarlarna evrildilr. Onlar qiyamda eytana qouldular v onun Allaha v Onun xarakterin qar syankar ittihamlar il razlqlarn gstrdilr:

Khf 18: 5050 Xatrla ki, bir zaman mlklr Adm scd edin!

demidik. blisdn baqa hams scd etdi. O, cinlrdn idi. O z Rbbinin mrindn xd. Onlar sizin dmniniz olduu halda, siz Mni qoyub onu v nslini dostmu tutursunuz? Bu, zalmlar n nec d pis dyi-dydr!

Hcc 22: 33 Allah haqqnda he bir ey bilmdn mbahis edn vAllaha

asi olmu hr bir eytana uyan insanlar da vardr.

I 1-ci Yhya 3: 8a8a Gnahn davam etdirn xs iblisdndir, nki iblis

balancdan bri gnah edir.

Buna gr d Adm (.s.) v Hvva Allahn planna ml etmkdn imtina edn kimi onlarn Allahla hyatverici birliyi mhv oldu. Onlar arasndak kanal v hyat bula ksildi. Hyat Vern Allahdan gln nfs artq qbul edil bilmirdi v Adm (.s.) v

94 l-Mhyi (raf 7: 158; Hicr 15: 23; Rum 30: 50; Hdid 57: 2).95 l-Hyy (Bqr 2: 255;Ali mran 3: 2; Furqan 25: 58; afir 40: 65).

51

Hvva lmy baladlar.

Mminun23: 99, 10099 Nhayt, birinin lm glib atd zaman o bel deyr:

Ey Rbbim! Mni geri qaytar!100 Blk, zay etdiyim mrm mqabilind yax bir i grm!

Xeyr, bu onun dediyi bo bir szdr. Onlarn nnd dirilib duracaqlar gn qdr mane vardr.

Bqr2: 2828 Allah nec inkar edirsiniz ki, siz l idiniz, O sizi diriltdi.

O sizi yen ldrck, sonra yen d dirildck v daha sonra siz Ona trf qaytarlacaqsnz.

* * *Digr bir misal:Elektrik stansiyas eviniz n elektrik hasil edir. Evinizd oxlu

elektrik tellri vardr. Bu tellr vasitsil enerji evdki mxtlif avadanlqlara v iqlara gedir.

gr teldn on metr kssniz elektrik enerjisi artq he yer ged bilmir. Btn avadanlqlar dayanr v iqlar artq ilmir.

Bs sas elektrik mnbyi olan teli lgcl bir qdr kssniz n olacaq? Baxmayaraq ki, bu, yalnz ox kiik bir ksikdir,elektrik ksilck. Telin n uzunluqda hisssinin ksilmsindn asl olmayaraq iqlar ilmyck!

Bizim Allaha qar itatsizliyimizl d beldir. El gnah var ki, ox pis grnr, ellri d var ki, el d pis grnmr. Gnah sadc mqsd atmamaq kiik shv deyil.96Biz tbitn z shvlrimizi minimalladrmaa alrq v bu da biz bu fikri verir ki, Allahn mhkm gcndn qaa bilrik. Lakin Qurani Krim gnah bir ox mxtlif szlrl myyn edir97v gnahn mxtlif chtlrini gstrir. Bzilri Qurani Krimd ox ciddi bd mllri gstrmk n istifad edilib, msln, zanab cinayt trtmk.

96 Xata, xta, shv, sasn gnah gstrmk n istifad edilir.97 irk: irk, btprstlik, rik (baqa ilahilrin Allaha rik qoulmas), buna gr d: kafirlik; kufr, kfr: inanmamazlq, xyant; ithm: cinayt, qanunu poz-maq; udvn: pis hrkt, aqressiya; faxua v yafaxa:ifrit, xbislik, bd ml, cinayt; baghiy: daltsizlik, thqir; munkar: qbuledilmz bir ey; fsad: xla-qszlq, bdml, vhilik, xlaqszlq, gnah, yoldan xarmaq; v s.

52

Byk gnah, ar cinayt, dhtli cinayt kabira adlanard.

Adm (.s.) balancda snamaya tslim olanda, bu, insann tbitind dyiikliy sbb oldu v insan xarakter v mqsdind blis kimi oldu. Btn bd mllrin mnbyi d buradadr. zndn raz olan hr bir insan zn daha da ucaltmaa alr. Bunu hr yerd grmk olar v bu, eytann ixtirasdr, zn sevmk. He bir krp baqa bir krp ac olduu n alamr; o, z n alayr. nsan z diqqt mrkzind doulur.

lk valideynlrimiz malik olmaq n yaradldqlarndan daha artn istdilr. blis onlar allahlar kimi olmaa tamahlandrd v onlar da onun n Uca kimi olmaq hrt bazln blmyi sedilr. Bu, onlarn gnaha dmsin sbb oldu; onlar da qadaan olunmu meyvni drib yeyrk, bunu aqcasna itatsizlik aktnda ifad etdilr. Bu gnah sadc xarici itatsizlik aktndan daha byk idi; bu eytann ryi v insann da ryini clb etmidi.

Gnah sadc Allahn sassz olaraq qadaan etdiyi bir akt deyil; bu, Allahn yax xarakterin bhnin bslnmsidir, bu da Onun altnda yaradldmz mvqedn ucaya qalxmaq arzusuna aparr. Tk bir Allah var v ola bilr; buna gr d n Uca kimi olma arzulamaq Onu z uca v mqdds taxtndan knarladrb Onun yerini tutma tlb edir. blisin evrili chdind niyyti bu idi; o, insan ona qoulmaa svq ednd bununla da gnah v ri bu dnyaya gtirdi. ndi n n qurbana ehtiyacmz olduunu baa dmy balayrq.

* * *Btn insanlar gnahlarna gr Allahdan ayrlmlar v

bununla da lm mhkum olmular htta gr bzilri zlrini o qdr d pis hesab etmslr d. ksr insanlar dnrlr, mn o qdr d pis deyilm. Lakin gr vicdanl olsaq aydn olacaq ki,bizim tmiz vicdanmz zmz aldatmaa saslanb, nec ki, Qurani Krim deyir:

Bqr2: 9, 109 Onlar el gman edirlr ki, Allah v mminlri aldadrlar.

Bilmirlr ki, slind ancaq zlrini aldadrlar.10 Onlarn ryind mrz var. Allah onlarn mrzini daha

da artrar. Yalan dediklri n onlar iddtli bir zaba dar olacaqlar!

53

Dzdr ki, oxumuz lm mhkum olmaq n he n etmmiik. Lakin glin buna digr trfdn baxaq: Bu dnyada v sonrak dnyada yaamaq hququnu qazanmaq n hans bir nailiyyti qazanmq, gr qazanmqsa? Hr bir rk dynts, hzz aldmz hr bir ey Allahdan gln sadc mrhmtdir. Bunun n he n etmmiik v ya Ondan gln he bir yax ey layiq olmamq.

Hminin yadda saxlayn ki, Allah tam kamildir. Onun doxsan doqquz ad kamilliyin mmkn olan btn chtlrini ifad edir. Allahda he bir ziflik yoxdur. O, gzllik v xarakterc kamildir. Bu dnyada he n Onunla mqayis edil bilmz, nki O, hr eyin izztli Yaradcsdr.

Allah mqdds olduu n htta n kiik gnah bel hddn oxdur. Frqi yoxdur, byk gnah olsun, ya kiik gnah olsun, gnah hmi Allahn qanununa qardr; buna gr d hr bir gunahn nticsi eynidir: Allahdan ayrlmaq. Onun mqayisy glmz kamilliyi n kiik qeyri-kamilliyi bel gtr bilmir. Baxmayaraq ki, dnyvi nmunlr he vaxt smavi realla brabr olmayacaq, qoyun bu nmunlr hardasa kiicik d olsa bu hqiqti tsvir etsin:

Tutaq ki, siz yeni bir man almsz v kims glib man czr. Ziyann lsndn asl olmayaraq, znz nec hiss edcksiniz?

Yaxud da tsvvr edin, Dnya Gzli bir shr znd kiik bir lk grr. O zn nec hiss edr?

Bu nmunlr Allahn briyyt baxan zaman keirdiyi hzn hissinin kiik ideyasn verir. Allah el mqdds, el byk v el kamildir ki, O, azacq da olsa shvi qbul ed bilmir. Ona gr d lm hm itatsizliyin, Allaha qar qiyamn mntiqi nticsi, hm d Ondan gln czadr. Gnahn dyri lmdr.

Bundan da lav gnah kamil Allah incidir. O, kamil yaratdqlarnn gnahla mhv olmasn grmyin dzlmz arsndan qzblidir.

Qurani Krim gnahn dhtli nticlri haqqnda aydn yazr.

54

Ali mran3: 1111 Bunlarn adti Firon camaatnn v onlardan vvl glnlrin

adtin bnzyir! Onlar Bizim aylrimizi tkzib etdilr. Allah da onlar gnahlarna gr czalandrd. Allahn zab iddtlidir!

Nhl 16: 6161 gr Allah insanlar zlmlri zndn czalandrsayd, yer

znd he bir canln sa buraxmazd. Lakin onlara myyn mddt mhlt verr. cllri glib atdqda is birc saat bel n geri qalar, n d irli ke bilrlr.

Fatir 35: 1010 Hr ks izzt-qdrt ists, btn izzt-qdrt ancaq Allaha

mxsusdur. Pak sz Ona trf ykslr v pak sz d yax ml qaldrar. Pis mllr ednlri iddtli bir zab gzlyir. Onlarn qurduqlar hiyllr boa xar.

Zriyt51: 59, 6059 Hqiqt, zlm ednlrin yoldalarnn qismti kimi bir qismti

vardr! Qoy onlar Mni tlsdirmsinlr! 60 Vd olunduqlar gndn dolay vay kafirlrin halna!bs 80: 17 17 lsn insan! O n nankordur!

N n lmn universal olmasnn baqa bir izah yoxdur! Mrur, inanmayan insan Allahn Sznn ad bu ayldc hqiqti qbul etmk istmir; lakin dnya kimins btn bunlarn sbbinin gnah olduunu uurla tkzib etmsi n rl, zab v lml hddn artq dolmudur. eytann qnimtilik, xudpsndlik v Allaha qar qiyam prinsipi hr trfddir. Xudpsnd ur Allaha qar dmnilikdir. Bu davt bizim daxilimizd drin kk salb. rk hr eydn ox kmksiz drcd yalandr.

Buna gr d Son saatn zablarndan qamaq n hammzn Allahn mrhmtin ehtiyacmz vardr. Yegan alternativ Allahn balamasna gvnmkdir. Hr eyi Allahn adn v mrhmtini armaqla balamalyq, istr dua ednd, yola xanda v ya yeynd olsun. Bismillah (Allahn ad il) Allahn Qurani Krimdn ox sitat gtiriln adna minlik duasdr, bu ad Onun mrhmti v fqti Onun balamaa hazr olmasdr.

55

Yusuf 12: 5353 Mn zm tmiz xartmram. Rbbimin rhm etdiyi kims

istisna olmaqla, nfs pis ilr grmyi mr edr. Hqiqtn, Rbbim balayandr, rhm edndir!

Hammzn bd mllrimizin vzini dyck qurbana, fidyy ehtiyacmz var.

56

5-ci FsilXilasn mnas

rb dilind fidy il satn almaq fidya-dr. Bu, rin gcndn xilas etm akt, dini vzifnin yerin yetirilmsi, ritual akt v ya hdiyy vasitsil satn alma prosesidir. Bu, borcun v ya mavintin dnilmsi aktna bnzrdir. mumiyytl btn ailnin v ya qbilnin bas insanlar bir problem olanda xilas etmk, kllikdn satn almaq, mhkmd mdafi etmk v ya xilasna lazm olan pulun dnilmsi kimi bir sra msuliyytlr dayr.

Burada istifad edcyimiz ikinci sz fida szdr. Bu, slind eyni szn mxtlif formasdr v xilas etmk n seilmi yolu dniln qiymti v ya satn almaq n ediln qurban98 ifad edir.

laqdar olan szlr bunlardr:

l-fdai: azad olunmaq n lazm olan dyri dyn. Kimis v ya nyis xilas etmk n zn qurban

vern99 l-fdai deyirlr. Krilr arasnda eyni sz, l-fdai,z aasna sadiq

olan, lmy hazr olan v bzn pul mqabilind ldrmy hazr olan kimis gstrmk n istifad edilir.

l-fdayi htta ingilis dilind d100azadlq urunda dyni v ya ailsinin v ya lksinin rfini qoruyan qhrman bildirmk n d ildilir.

l-mfdda qurbandan bhrlnn biridir: satn alnan.Danq rb dilind fda sz keici feil kimi bir ox ifadlrd

ildilir,msln: Mfdi birruh: Qlbi dyrind satn alnm, yni

naz il oynanb, rkynlnib. Yqin ki, daha ox yaylm ifadlrdn biri d Fdaka,

v ya: Fdak ya altu, v ya: Ya altu fidaka, hrfi mnada: Snin yolunda qurban gedim! yni Ka zm snin vzin qurban ver bilydim, Ka hyatm bahasna olsa da sni xilas ed bilydim! Pul v ya dyrli bir ey itirn kimis sakitldirmk 98 l-Qurban99 sasn z lksi (vtnprvr).100 Fdaye, cm halda fdayyn.

57

n istifad edilir (n is db snarkn). Fadaytuka termini, Sni satn almam, v ya: Sni

satn alram (gr hyatm bahasna olsa da mnasn verir) hrmt lamti kimi v ya Mn tamamil sn sadiqm demk n istifad edilir.

Hminin Orta rqin danq rb dilind bu ideyan grrk: Bfdik biruhi: Sni xilas etmk n hyatm verrm.

Fidaka abiv yafidalaka abi: Qoy atam sn fidy olsun, yni Tki sn sa qalasan, htta atamn hyat bahasna olsa bel.

Ravhiva nfsilkal-fidi:Mnim ruhum v qlbim snin fidyn kimi sn mxsusdur.

Lil vatan mat fida:O, hyatn ana vtni urunda qurban verdi.

Kl ay fida ya la: O, bu i n hr eyi qurban verdi, yni Mqsdin atmaq n hr eydn kedi.101

Bellikl, fidya (fidy) savab, dni v ya hyatn risk atmaa hazr olan birinin qurban vasitsil azad etm v buraxlma ideyasn ifad edir. Obrazl desk, sevdiyin kimin ns v ya nyin ns zndn imtina etmni ifad edir. Bu, hr hans dyrli mal qoyub onun vzind gtrln borcu qaytardqdan sonra dyrli maln geri gtrlmsi kimi biznes mliyyatndan daha artq bir eydir. Bu, mrhmtdn doan qurbandr. Diqqt yetirin ki, yuxardak ifadlrin demk olar ki, hams fidyni kimins hyatn xilas etmk n lmy hazr olmaq kimi ildir. Ona gr d fidya vacib v ya dyrli olan bir eydn l kmk deyil. ox vaxt bu, hyat v lm mslsidir.

l-fidy,yni gtirilck qurban rb mdniyytind edilmi gnahlarn vzin edilmi qan qurbandr. Bir mhur nmun qdim zamanlarda trlm kiinin vzin yz dv qbul edn Ymn padahdr.102

* * *Qurani Krim l-fidy szn bir ne kontekstd istifad edir.

101 ox vaxt son gcn qdr vuruan futbolu haqda deyilir.102 CMAL XAN, M., Chilya: A Description of the State and Mode of Living, Studies in Islam, vol. III (1966), p. 179. 13-c fsild daha ox nmun var 13 (Qurbann faverici gc)

58

Zmin duraraq zindanda olan satn almaq:Bqr2: 8585 Siz el adamlarsnz ki, sonra yen bir-birinizi ldrr,

znzdn olan bir dstyzlm v dmnilik etmk n kmklib, onlar z yurdlarndan knar edirsiniz. Onlar sir db yannza glslr, fidy verib azad edirsiniz.103 Halbuki onlar xartmaq siz haram edilmidi. Mgr, siz kitabn bir hisssin inanb, digr qismini inkar edirsiniz? Sizlrdn bu cr ilr grnlrin czas dnyada yalnz rsvay olmaq, qiyamtd isn iddtli zaba dar olmaqdr. Allah etdiklrinizin he birindn qafil deyildir.

Mdin dvrndn olan bu mtnd siz dedikd vdlrin ml etmdiklri n Allahn danlad Yhudilr nzrd tutulur. ttihamn sas bndi ondan ibartdir ki, bu Yhudilr v ya onlardan bzilri z mqdds kitablarna ml etmirdilr. Fidynin obyekti sir kimi sizin yannza glnlrdir. Bellikl, fidya burada hdiyy v dni vasitsil sirlikdn azad olmaq mnasn verir.

Muhmmd 47: 4a4a Kafirlrl qarladnz zaman boyunlarn vurun. Nhayt,

onlar mlub etdikd, kndirl mhkm balayn. Sonra da mharib bitdikd onlar ya mccani, ya da fidy mqabilind azad edin!104

Burada alternativ ox aydndr: O sirlr ya ltf vasitsil azad edil bilrlr v ya kims onlar azad etmk n satn almaldr.

Yax mllr vasitsil dini vzifdn azad olmaq:105

Bqr2: 184, 196a184 say myyn olan gnlrdir. sizdn xst v ya sfrd

olanlar tutmad gnlr qdr baqa gnlrd oruc tutmaldrlar. Oruc tutmaa taqti olmayanlar is106 bir yoxsulu doyduracaq qdr fidy vermlidirlr.107 Hr ks knll xeyir i grrs, bu

103 Tufdhum. Mllifin z trcmsi.104 Fidan105 Al-fid106 Mllifin z trcmsi107 Fidyatun

59

onun n daha yax olar. Bilsniz oruc tutmaq sizin n n qdr xeyirlidir!

196a gr sizdn xstlnn v yaxud ba arsna tutulub ziyyt kn olarsa, bel xs fidy olaraq oruc tutmal v ya sdq vermli, yaxud da bir qurban ksmlidir.108

Hr iki Aynin konteksti orucdan (birinci halda xstlik v ya syaht zndn) v ziyartdn (ikincid xstlik zndn ban qirxa bilmynd) hans hallarda azad olma gstrir. Bu mumi fidy tcrbsi Shih hdisdd z tsdiqini tapr.

Fidy v boanmaBqr2: 229229 talaq verm iki df mmkndr, ondan sonra yax

dolanmaq, ya da xoluqla ayrlmaq grkdir.109 Onlara verdiyinizdn bir ey tlb etmniz siz halal olmaz. Bu yalnz kii il qadnn Allahn haqqndak hkmlrini yerin yetir bilmycklrindn qorxduqlar zaman mmkndr. gr onlarn Allahn hkmlrini yerin yetirmycklrindn siz d qorxsanz, arvadn rin bir ey vermsind he biri n gnah yoxdur.110 Bunlar Allahn hdlridir. Onlardan knara xmayn. Allahn hdlrindn knara xanlar, lbtt, zalmlardr.

Yuxardak sur boanma halndak qaydalar izah edir. Burada fidy boanma tbbsn vern qadnn dycyi miqdar tyin edir.

Bu vvlki nyins mqabilind azad edilm haqqndak mtnlrd fidy yalar, pul v yax mllr vasitsil sartdn v ya dini vziflrdn azad olma demkdir.

Aadak Aylrd fidy Mhkm gnnd chnnmdn azad olma ifad etmk n ifad edilir.111Bu Aylr xsusil maraqldr, nki onlar Haqq hesab gn kontekstind fidy kimi insan vzi istyini xatrladr.112Burada yalnz dnyvi srvtlr deyil, hminin Narahatlq v zab gnnd onlar sudan

108 Eyni109 Mllifin z trcmsi.110 Iftadat111 Qiyamat112 Yvm l-hisab (Mqdds Quranda 39 df)

60

qurtarmaq n sevdiklri qohumlarnn qurban da xatrladlr.113

Ali mran 3: 9191 bhsiz ki, kafir olub kafir kimi lnlrdn hr birinin dnya

dolusu qzl ola v onu fidy ver114, yen d qbul olunmaz. Onlar dhtli bir zab gzlyir. Onlara he bir kmk edn olmaz!

Maid 5: 3636 gr yer znd olanlarn hams, stlik bir o qdr kafirlrin

lind olsayd v onlar bunu qiyamt gnnn zabndan qurtarmaq n fidy115 versydilr, yen donlardan qbul olunmazd. Onlar iddtli bir zab gzlyir!

Yunus 10: 5454 gr zlm etmi bir xs yer znd olan hr ey sahib

olsayd, onu fidy verrdi. Onlar zab grdklri zaman iin-iin peman olarlar. nsanlar arasnda daltl hkm olunar, onlara zlm edilmz. 116

Rad 13: 1818 Rbbinin dvtini qbul ednlri n gzl nemt gzlyir.

Rbbinin dvtini qbul etmynlr is yer znd olan hr ey, stlik bir qdrin d malik olsaydlar, onu fidy117 verrdilr. Onlar ox pis bir haqq-hesab gzlyir. Onlarn mskni Chnnmdir. O nec d pis yerdir!

Zumr 39: 4747 Yer znd n varsa, hams, stlik bir o qdr d

kafirlrin olmu olsayd, mtlq onun qiyamt gnnn pis zabndan qurtarmaq n fidy118 verrdilr. V Allahdan onlara gman etmdiklri grnckdir.

Hdid 57: 1515 Bu gn artq nsizdn, n d kafirlrdn he bir fidy119 qbul

113 Yavm al-hasra va idhquzhiy (Mrym 19: 40)114 Iftad115 Li yaftad116 Iftadat117 Lftadav118 Eyni il119 Fidiyatun

61

olunmaz. Mskniniz Chnnmdir. Siz yaraan odur. Ora nec d pis snacaqdr!

Maric 70: 11-1411 Onlar bir-birin gstrilcklr. O gnn zabndan qurtarmaq

n gnahkar istrdi ki, fda120 etsin z oullarn;12 vrtini v qardan;13 ona snacaq vern irtini;14 V yer znd olanlarn hamsn tki zn qurtarsn!

Bu Aylrin oxu Mhkm gn kontekstind satn alnmann vacibliyi zrind diqqti cmlyir. lbtt hammz bdi mhvdn qamaq istrdik. Bel zab qorxusu zn satn almaa v ya vz tapmaa can atmann niy mntiqi reaksiya olduunu izah edir. zn qurtarmaa can atma chdlrinin xeyirsiz olduunun qeyd edilmsi gstrir ki, bu chd tbiidir. Lakin btn bu Aylr inamszlq v gnahn vzinin dnilmsinin htta kims qohumlar da daxil olmaqla malik olduu hr eyi vers d, mmknszlyn vurulayr. Bundan da lav bu Aylr bizi xbrdar edir ki, he zmz satn almaa can atmayaq da.

Digr Mqdds Yazlarda satn almabrani sz olan Padah Tvrat v Zburda yetmi df

xatrladlr.121Padah rb dilindki fdai il laqlidir v Tvrat v Zburda mnas Qurani Krimdki il ox oxardr,122sasn:

lm czasndan qurtarmaq n:

T 1 amuel 14: 4545Xalq aula bel dedi: sraild bel byk qurtulu zfri alan

Yonatanm lck? sla! Var olan Rbb and olsun, onun bandan bir tk bel, yer dmyckdir. nki bu gn o, Allahn kmyi

120 Law yaftad121 brani dilind hminin satn alnma n baqa sz d ildilir: GaaL, bu sz 118 df istifad edilir. PaDaH v GaaL arasndak frq ox mzakir edilmidir. Bizim n TaNaKH-da ox sayda ad kilmsini grmk vacibdir. 122 rbc razlamaya gr btn bunlar rb dilindki Mqdds Kitabda Fada kimi trcm olunur, yalnz biri istisna olmaqla. Fahrun al-Kitb Al Muqaddas... sh. 449).

62

il i grd. Bellikl, xalq Yonatan xilas etdi123 v o lmdi.

Z Mzmur 49: 8-98) nki insann cannn haqq ox dyrlidir, n stn

qiymtlr ona kifayt etmir ki,9) nsan bdi mr srsn, Mzar he grmsin. sartdn qurtarmaq n:T Mikeya 6: 44Sni Misirdn xaran, Kllik diyarndan sizi satn alan,

Musan, Harunu, Mrymi, Snin qabana gndrn Mn oldum.

T Qanunun Tkrar 24: 1818Misird kl olan zaman Allahnz Rbbin sizi oradan nec

qurtardn xatrlayn. Bunun n bel rftar etmyi siz mr edirm.

Dmnlrdn:Z Mzmur 78: 4242Xatrlamadlar Onun qdrtini, Dmndn azad etdiyi gn,

Btn qanunsuzluqlardan:

Z Mzmur 130: 88Ey srail, O, sni Btn tqsirlrindn azad edr!

lmn gcndn:Z Mzmur 49: 1515Amma Allah llr diyarnn lindn canm qurtaracaq, Mni

oradan alacaq.

T Hu 13: 1414Mn onlar llr diyarnn lindn qurtaracaam, Onlar

lmdn xilas edcym. Ey lm, blalarn han? Ey llr diyar, hlakn han? Gzmd mrhmt grnmyck.

Burada Padah bdi hyatn aardr!Gnahdan satn alnma:Z Mzmur 34: 2222Rbb qullarnn cann azad edir, Rbb pnah gtirn

123 Hrfi olaraq satn alnm

63

mhkum olmur.

Thlkdn:T yyub 5: 2020O sni aclqda mhv olmaqdan, Dydki qlncdan qurtarar.

lmdn qoruma :T yyub 33: 2828Canm quyuya dmkdn qurtard, Hyatm nur grck.

Satn alma prinsipiSatn alma prinsipi lap qdimlrdn kk alr, o zaman borcu olan

insanlar kims mrhmt gstrib borcu dyib onlar azad edn qdr qul kimi ilmli idilr. Htta bu g