2010

Μάθημα: Ιστορία της Παιδείας

Εισηγητής: κος Φωτεινός Δημήτρης

Συντάκτης: Ηλιάνα Ψιμούλη

Α.Μ.: 700354

Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και

Ψυχολογίας (παιδαγωγική)

2/9/2010

Α. ΔΕΛΜΟΥΖΟΣ: ο εθνικός

παιδαγωγός

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σκοπός της εργασίας……………………………………………………………….

Βιογραφικά στοιχεία……………………………………………………………….

Παιδαγωγικό έργο…………………………………………………………………..

Το γράµµα……………………………………………………

Το Σχολείο του Βόλου……………………………………

Το Μαράσλειο ∆ιδασκαλείο…………………………….

Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης………………..

Το τέλος………………………………………………………..

Εικόνες από την ζωή του ∆ελµούζου……………………………………………

Παραποµπές…………………

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………

εργασίας……………………………………………………………….

Βιογραφικά στοιχεία……………………………………………………………….

Παιδαγωγικό έργο…………………………………………………………………..

Το γράµµα……………………………………………………

Το Σχολείο του Βόλου……………………………………

Το Μαράσλειο ∆ιδασκαλείο…………………………….

Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης………………..

Το τέλος………………………………………………………..

Εικόνες από την ζωή του ∆ελµούζου……………………………………………

Παραποµπές……………………………………………………………………………..

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………

εργασίας……………………………………………………………….

Βιογραφικά στοιχεία……………………………………………………………….

Παιδαγωγικό έργο…………………………………………………………………..

Το γράµµα……………………………………………………

Το Σχολείο του Βόλου……………………………………

Το Μαράσλειο ∆ιδασκαλείο…………………………….

Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης………………..

Το τέλος………………………………………………………..

Εικόνες από την ζωή του ∆ελµούζου……………………………………………

…………………………………………………………..

Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………

Σκοπός της εργασίας

Η εργασία με τίτλο « Αλέξανδρος Δελμούζος

πλαίσια του μαθήματος «Ιστορία της Παιδείας»

ως μία απαλλακτική εργασία. Τα όσα καταγράφονται είναι προϊόντα προσωπικής μελέτης

από διάφορες πηγές τόσο έντυπες όσο και από το διαδίκτυο αλλά και από προσωπικό

αρχείο.

Σκοπός της εργασίας

« Αλέξανδρος Δελμούζος – ο εθνικός παιδαγωγός» εκπονήθηκε στα

«Ιστορία της Παιδείας» με διδάσκοντα τον κύριο Φωτεινό

ως μία απαλλακτική εργασία. Τα όσα καταγράφονται είναι προϊόντα προσωπικής μελέτης

από διάφορες πηγές τόσο έντυπες όσο και από το διαδίκτυο αλλά και από προσωπικό

εκπονήθηκε στα

Φωτεινό Δημήτρη

ως μία απαλλακτική εργασία. Τα όσα καταγράφονται είναι προϊόντα προσωπικής μελέτης

από διάφορες πηγές τόσο έντυπες όσο και από το διαδίκτυο αλλά και από προσωπικό

Βιογραφικά στοιχεία

Η ανάγκη για

σχεδόν έναν αιώνα

πολλά από τα ζητήµατα

παραµένουν άλυτα στην

επιτεύγµατα που µ

υπερβολή στην εκρηκτικά

πολλοί και ζωντανοί

του έργου ενός ανθρώπου

Άµφισσα έµελλε να

της Ελλάδας αξιοποιώντας

θετικές- από τις σπουδές

του είναι αδιαµφισβήτητα

ρυθµούς της εποχής

προσωπικότητας. Αυτό

στήριξη και την ενθάρρυνση

βασικό ειδοποιό του

επαναστατικός και ξεχωριστός

αλλά και στιγµατισµένος

απίστευτες κοινωνικές

Ο ίδιος εκτιµά ιδιαίτερα

στην Άµφισσα θεωρώντας

οικογενειακή ζωή "έχει

δηµοτικιστής"(1).Μεγαλώνοντας

οικογένεια είχε όχι µόνο

Βιογραφικά στοιχεία

ανάγκη για την παρουσίαση του έργου του Α. ∆ελµούζου

αιώνα µετά την δράση του παραµένει αµείωτη εφόσον

ζητήµατα που τον απασχόλησαν εξακολουθούν

άλυτα στην εποχή µας, ενώ αρκετά από τα εκπαιδευτικά

που µας κάνουν ιδιαίτερα περήφανους οφείλονται

στην εκρηκτικά δηµιουργική παρουσία του. Είναι λοιπόν

ζωντανοί οι λόγοι που υπαγορεύουν την κριτική παρουσίαση

ενός ανθρώπου που ξεκινώντας το 1880 την ζωή

ελλε να χρωµατίσει τα σηµαντικότερα εκπαιδευτικά

αξιοποιώντας τις επιδράσεις που δέχτηκε -αρνητικές

τις σπουδές του στο εσωτερικό και το εξωτερικό

αδιαµφισβήτητα ιδιαίτερη αφού ενώ παρακολουθεί τους

εποχής του διαφοροποιείται εξαιτίας της ξεχωριστής

προσωπικότητας. Αυτό που ο ∆ελµούζος επιδίωξε µε κάθε τρόπο

την ενθάρρυνση δηλαδή της ατοµικότητας αποτελεί

ειδοποιό του γνώρισµα. Από τα µικρότερα χρόνια του

στατικός και ξεχωριστός ιδιαίτερος σε κάθε στιγµή του

στιγµατισµένος από ατυχίες προσωπικής ζωής και τις

κοινωνικές συνθήκες που τον περιέβαλλαν.

ιδιαίτερα τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια που

θεωρώντας ότι σε αυτή την πόλη και σε αυτή την

ζωή "έχει τις ρίζες του ο άνθρωπος και ο

Μεγαλώνοντας σε µια πλούσια πολυµελή παραδοσιακή

όχι µόνο αγάπη αλλά και στήριξη ώστε να µορφωθεί

∆ελµούζου

αµείωτη εφόσον

εξακολουθούν να

τα εκπαιδευτικά

οφείλονται χωρίς

Είναι λοιπόν

κριτική παρουσίαση

ζωή του από την

εκπαιδευτικά κέντρα

αρνητικές και

εξωτερικό .Η πορεία

παρακολουθεί τους

ξεχωριστής του

κάθε τρόπο,την

αποτελεί το

χρόνια του

στιγµή του έργου του

ζωής και τις

χρόνια που πέρασε

αυτή την απλή

πολυµελή παραδοσιακή

να µορφωθεί

καθώς άρµοζε στην αστική κοινωνική του τάξη. Όµως ενώ οι γονείς του

τον προόριζαν για µηχανικό, µέλλον που αρχικά έβρισκε σύµφωνο και

τον ίδιο, δεκαεφτά χρονών βρίσκεται στην Αθήνα και µε τα χρήµατα που

οι γονείς του του είχαν δώσει για φροντιστήρια µαθηµατικών εγγράφεται

στην Φιλοσοφική σχολή. Η στροφή του αυτή ,φαινοµενικά ακραία,

ουσιαστικά ερµηνεύεται τόσο που να αναιρεί κάθε απορία .Τί κοινό

µπορεί να υπάρχει ανάµεσα σε έναν µηχανικό και ένα δάσκαλο; Ίσως η

δηµιουργία γερών θεµελίων για την ανάπτυξη ενός άρτιου

οικοδοµήµατος ή µιας ολοκληρωµένης προσωπικότητας. Και αν

χρειαστεί η εκρίζωση των σκάρτων παλαιών προκειµένου το νέο

δηµιούργηµα να είναι υγιές και όµορφο. Άλλωστε εκείνα τα χρόνια ο

∆ελµούζος γράφει στίχους και η ποιητική του αυτή φλέβα θα εκτονωθεί

µέσα από το πάθος του δασκάλου. Όταν πολύ αργότερα χάσει σε ηλικία

ενός έτους την κόρη του θα προσπαθήσει να υπερβεί τον πόνο του πάλι

µέσα από στίχους συνθέτοντας το πεζοτράγουδο "Μαρούλα".

Η Φιλοσοφική σχολή τον απογοητεύει ' γράφει χαρακτηριστικά σε έναν

φίλο του "µε την πρώτη επίσκεψή µου στην µεγάλη αίθουσα της

Φιλοσοφικής σχολής βρέθηκα σε πραγµατικότητα που δεν είχα

φανταστεί ποτέ µου. Όλο το περιβάλλον και ο,τι άκουσα εκεί µέσα σε µία

ώρα µε έτρεψαν σε άτακτον φυγήν". Τις απόψεις του αυτές ενίσχυαν και

οι εµπειρίες του µεγαλύτερου αδερφού του Λουκά που καταριόταν το

σχολείο και περισσότερο το σχολείο "διότι είχαν δηλητηριάσει τη ζωή του

ως που τον έσπρωξαν στο γκρεµό από όπου δεν γύρισε πια.

Παίρνοντας το πτυχίο του το 1902 και τελειώνοντας τις στρατιωτικές του

υποχρεώσεις µεταβαίνει στην Γερµανία για µεταπτυχιακές σπουδές.

Όµως και εκεί "βλέπει το όνειρο του να κινδυνεύει".Παρακολουθεί

φιλοσοφικά και παιδαγωγικά στην Λειψία,το Βερολίνο και την Ιένα

"ρίχτηκα µε δίψα στις σπουδές µου ήταν όµως αδύνατο να

παρακολουθήσω καλά µία παράδοση".Και ενώ το ακαδηµαϊκό µέρος της

ζωής του δεν φαίνεται να τον συγκινεί ιδιαίτερα,οι γνωριµίες του µε

σηµαντικές προσωπικότητες όπως τον Χρύσσανθο µετέπειτα

Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον Μαρκο Τσιριµώκο ή τον Γιώργο Σκληρό

φαίνεται ότι αποτέλεσαν σηµαντική παραµυθία στην δίψα του να

γνωρίσει τον κόσµο και ενίσχυσαν αποφασιστικά την επιθυµία του να

δουλέψει για την πνευµατική αφύπνιση και την εκπαιδευτική ανάπλαση

του τόπου. Το ότι η συνάντησή του µε τον Σκληρό αποτέλεσε σταθµό

στην ζωή του το δηλώνει ο ίδιος σε µετέπειτα κείµενά του .Ο µαρξισµός

όµως του Σκληρού δεν πρόκειται να τον επηρεάσει βαθιά ' σε όλη του

την ζωή ο ∆ελµούζος θα µείνει ιδεαλιστής και φιλελεύθερος, φιλολαϊκός,

εθνολάτρης , ουµανιστής, έντιµος και συνεπής αστός. Ουσιαστικά

ανένταχτος µε συνέπειες µοιραίες για τον ίδιο αφού οι συντηρητικοί τον

καταδίκαζαν ως ριζοσπάστη και οι επαναστάτες ως συνοδοιπόρο των

αντιδραστικών.

Σηµαντική µελέτη για την ζωή και το έργο του ∆ελµούζου πραγµατοποίησε ο

Λιαντίνης, ο οποίος καταγράφει λεπτοµερώς όσα αφορούν το έργο του

µεγάλου παιδαγωγού. Η µελέτη αυτή δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα

«Απογευµατινή» .Παρακάτω θα παραθέσω κάποια αποσπάσµατα αυτούσια

από τα όσα έγραψε ο ∆ηµήτρης Λιαντίνης.

«…Ο Δελμούζος τελείωσε τη ζωή του στις 10 Δεκέμβρη του 1956 στην Αθήνα,

ανεπαίσχυντα και γαλήνια. Άγνωστος, ιδιώτης, απράγμων και παραμελημένος από τους

άλλους. Όπως ακριβώς είχε ευχηθεί να ζήσει ο Ιθακήσιος Οδυσσέας, αν η αγαθή τύχη

γινόταν τρόπος να του ξαναδώσει μία δεύτερη δυνατότητα ζωής»

«…Στην Ευρώπη το πιο θαυμαστό πείραμα στη φυσική το 'καμε ο Σραίντιγκερ. Όταν

απόδειξε στο εργαστήριο απίστευτο πράγμα: ότι τη στιγμή που είμαστε ζωντανοί

ταυτόχρονα είμαστε και νεκροί.»

«Στην Ελλάδα το πιο θαυμαστό πείραμα στην παιδαγωγική το 'καμε ο Δελμούζος. Όταν

απόδειξε στο Παρθεναγωγείο του Βόλου, στα χρόνια 1908 ως 1911, ότι η παιδεία μας ήταν

μία λαγκάδα από σκοτάδι, που όφεις και φίδια και όλες τις δεισιδαιμονίες και τις ψευτιές

που καρπίζουν στα δένδρα της ακαρπίας.»

«…Ο Δελμούζος δικάστηκε στο Ανάπλι τον Απρίλη του 1914, εξαιτίας που δίδαξε στο

Παρθεναγωγείο του Βόλου την αλήθεια, την εμορφιά και την Ελλάδα. Κύριοι κατήγοροί του

εστάθηκαν δύο πνευματικά χολερόβλητοι άνθρωποι. Ένας δημοσιογράφος που τον έλεγαν

Κούρτοβικ. Όνομα εβραίικο, που μου φέρνει

τους τρεις που τους έμεινε πιστός ως το θάνατό του ο

Επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός

ευρωτιών και αρκουδοφόρος, που οι δεσμοί του με την

θυμίζουν την αγάπη του Κιουταχή

κατά του Δελμούζου έγραφε: είναι άθεος, ανθέλληνας και διαφθορέας των νέων.»

. Όνομα εβραίικο, που μου φέρνει στο νου το Λαζάρ Καγκάνοβιτς

τους τρεις που τους έμεινε πιστός ως το θάνατό του ο Ιωσήφ Στάλιν. Ο άλλος ήταν ο

Επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομμάτης. Ένας καλόγερος αγράμματος, εμπαθής,

ευρωτιών και αρκουδοφόρος, που οι δεσμοί του με την παιδεία, την αρετή και την Ελλάδα

Κιουταχή και του Ιμπραήμ για τους Μεσολογγίτες. Η κατηγορία

κατά του Δελμούζου έγραφε: είναι άθεος, ανθέλληνας και διαφθορέας των νέων.»

Λαζάρ Καγκάνοβιτς, τον έναν από

. Ο άλλος ήταν ο

Ένας καλόγερος αγράμματος, εμπαθής,

παιδεία, την αρετή και την Ελλάδα

για τους Μεσολογγίτες. Η κατηγορία

κατά του Δελμούζου έγραφε: είναι άθεος, ανθέλληνας και διαφθορέας των νέων.»

Το έργο

Η επιστροφή του στην Ελλάδα σηµατοδοτεί την έναρξη του

παιδαγωγικού του έργου. Επιστρέφοντας συναντά στην

Κωνσταντινούπολη τον γιατρό Φωτιάδη τις γλωσσοπαιδευτικές θέσεις

του οποίου θα εκθέσει σε µια εξαιρετική κριτική ανάλυση το 1947 στο

βιβλίο του "Φώτης Φωτιάδης και το εκπαιδευτικό του έργο".Κάθε

προσπάθεια παρουσίασης της προσφοράς του ∆ελµούζου προσκρούει

σε ερωτήµατα του τύπου: πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις

συγκεκριµένες δραστηριότητες του ως παιδαγωγού; στην έντονη

κοινωνικοπολιτική του δράση; την συµµετοχή του σε όλες τις συλλογικές

πρωτοβουλίες της εποχής ή στα γραπτά που άφησε πίσω του

φωτίζοντας όλες τις παραπάνω δραστηριότητες;

Σύµφωνα µε αξιόπιστους µελετητές η πνευµατική παραγωγή του είναι

"αυθεντικά επιστηµονική πιότερο από την παραγωγή εκείνων που έχουν

γεµίσει µε τις συγγραφές τους τα λάθη των βιβλιοθηκών. Πρώτα γιατί

έχει τον φιλοσοφικό της άξονα, δεύτερον γιατί σε όλη την διάρκεια της

υπάρχει ένα προσωπικό αντίκρισµα των ζητηµάτων και µια πνευµατική

ετοιµότητα που εκδηλώνονται µε ενότητα και συνέπεια και τρίτον γιατί οι

απόψεις και οι λύσεις τους δεν είναι κατασκευές του αέρα αλλά έχουν τις

ρίζες τους µέσα στην ιστορική κοινωνική εθνική και εκπαιδευτική

πραγµατικότητα ως θεωρία και πράξη.

Θεωρώ ότι µεγαλύτερο βάρος πρέπει να δοθεί στην δράση του ως

παιδαγωγού αφού αυτή αποκαλύπτει τα βασικά χαρακτηριστικά του ως

ανθρώπου και επιστήµονα αποτελώντας ταυτόχρονα το ερέθισµα για την

συγγραφική του δραστηριότητα. Αναφορά για την τελευταία έχω συµπεριλάβει

στην βιβλιογραφία µου αλλά θεωρώ ιδιαίτερα σηµαντικό να µνηµονεύσω τις

κυριότερες σελίδες που απαρτίζουν το παιδαγωγικό κρέντο του ∆ελµούζου.

Το γράμμα

Πρώτον το περίφηµο γράµµα του (1911) που έστειλε από τις Σπέτσες στον

Βόλο για να διαβαστεί από τις µαθήτριές του ύστερα από το ιστορικό κλείσιµο

του σχολείου.

Το γράµµα αυτό βρίσκεται

βρίσκεται στο βιβλίο του Ε.Π. Παπανούτσου «Α. ∆ελµούζος

Παπανούτσου Α. ∆ελµούζος».

∆εύτερον την απολογία του στην απολογία του Ναυπλίου (1914).Τρίτον τις

οµιλίες που δηµοσιεύτηκαν µε τον τίτλο "∆ηµοτικισµός και Παιδεία" (Αθήνα

1927) και τέταρτον τις 61 θέσεις που επιγραµµατικά διαµορφώνονται στο

βιβλίο του "Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο"." Όλες είναι σελίδες

έξοχες που πρέπει να τις διαβάζει και να τις ξαναδιαβάζει κάθε νέος

εκπαιδευτικός αν θέλει να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις του απάνω στα βασικά

προβλήµατα της παιδείας µας και να γεµίσει την ψυχή του από πίστη και

αισιοδοξία για το έργο του"(2).

Το σχολείο του Βόλου

Ο ίδιος ο ∆ελµούζος

στα είκοσι οχτώ του

µεσολάβησης του καθηγητή

διεύθυνση του ανώτερου

Επρόκειτο για ένα σχολείο

εκείνη την εποχή το

εκπαίδευση στα κορίτσια

δοθεί ιδιαίτερη έµφαση

∆ελµούζου στα εκπαιδευτικά

αποκρυσταλλώσει µέσα

αργότερα θα εφαρµόσει

προσπάθειες του. Οι

κάποιων ξένων συστηµάτων

προσωπικό χαρακτήρα

προηγούµενες διδακτικές

άνθρωπος που έγινε

εκπαίδευσης αλλά αµφισβητούσε

εκπαιδευτικό σύστηµα

τριανταπέντε µαθήτριες

στον συντηρητισµό

διδασκαλίας και ανίκανες

πρώτο του βήµα υπήρξε

αντικείµενο της διδασκαλίας

στον εκπαιδευτικό όµιλο

Το σχολείο του Βόλου

∆ελµούζος θεωρεί ευλογηµένη την ευκαιρία που του

οχτώ του χρόνια από τον ∆ηµήτριο Σαράτση κατόπιν

του καθηγητή Νικολάου Πολίτη (3) να αναλάβει

ανώτερου δηµοτικού παρθεναγωγείου του Βόλου

ένα σχολείο -γέννηµα ιδιωτικής πρωτοβουλίας

εποχή το κράτος δεν παρείχε δηµόσια δευτεροβάθµια

στα κορίτσια. Στο παρθεναγωγείο του Βόλου αρµόζει

έµφαση όχι µόνο γιατί αποτελεί το ντεµπούτο

στα εκπαιδευτικά πράγµατα αλλά και γιατί τον βοηθά

αποκρυσταλλώσει µέσα από την πράξη τις βασικές του θέσεις

εφαρµόσει µε τις όποιες τροποποιήσεις στις υπόλοιπες

του. Οι παιδαγωγικές αρχές του δεν υπήρξαν δάνειο

ξένων συστηµάτων αλλά εκδηλώθηκαν µέσα από έναν

χαρακτήρα που αφοµοίωσε και αξιοποίησε όλες

διδακτικές του εµπειρίες ιδίως τις αρνητικές. Έ

που έγινε δάσκαλος επειδή πίστευε στην αξία της

αλλά αµφισβητούσε τις µεθόδους και τα µέσα που

σύστηµα χρησιµοποιούσε ήρθε αντιµέτωπος µε

µαθήτριες φοβισµένες, εκπαιδευµένες στην υποκρισία

ηρητισµό, εγκλωβισµένες στον παραδοσιακό τρόπο

και ανίκανες να εκφραστούν σε µια ψυχρή καθαρεύουσα

βήµα υπήρξε η χρησιµοποίηση της δηµοτικής ως

της διδασκαλίας (4).Ήδη ο ∆ελµούζος δραστηριοποιούνταν

ευτικό όµιλο και συµµετείχε στο εργατικό κέντρο

που του δόθηκε

κατόπιν

αναλάβει την

του Βόλου.

πρωτοβουλίας- µιας και

δευτεροβάθµια

ου αρµόζει να

ντεµπούτο του

τον βοηθά να

θέσεις πoυ

ις υπόλοιπες

υπήρξαν δάνειο

από έναν καθαρά

όλες τις

αρνητικές. Ένας

αξία της

µέσα που το

αντιµέτωπος µε

στην υποκρισία και

τρόπο

καθαρεύουσα το

δηµοτικής ως µέσο και

δραστηριοποιούνταν

κέντρο Βόλου. Ο

Εκπαιδευτικός Όµιλος ήταν ένα σωµατείο που ιδρύθηκε στην Αθήνα το

1910 από λογοτέχνες, εκπαιδευτικούς και πολιτευόµενους µε σκοπό την

προσπάθεια αναµόρφωσης της ελληνικής εκπαίδευσης. Κατά την

άποψή τους η εκπαίδευση θα βελτιωνόταν αν εφαρµοζόταν η

διδασκαλία της δηµοτικής γλώσσας και αν καταπολεµείτο ο

σχολαστικισµός. Από το 1911 εξέδιδαν µερικά εκπαιδευτικά και

διδακτικά βιβλία. Οι προσπάθειες τους στηρίχθηκαν σε εργασίες του

Τριανταφυλλίδη, του Γληνού και του ∆ελµούζου. Το 1917 η κυβέρνηση

Βενιζέλου ζήτησε από τον Εκπαιδευτικό Όµιλο να συνεργαστεί µαζί της

για την εφαρµογή της εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης. Με νοµοθετικό

διάταγµα καθιερώθηκε η διδασκαλία δηµοτικής γλώσσας στο δηµοτικό

σχολείο και γράφτηκαν νέα αναγνωστικά, τα οποία αποσύρθηκαν το

1920 , όταν έπεσε η κυβέρνηση Βενιζέλου και τερµατίστηκε η

µεταρρύθµιση. Οι όχι και τόσο ταυτισµένες τάσεις και πολιτικές απόψεις

των στελεχών του Εκπαιδευτικού Οµίλου έφεραν συγκρούσεις και

δηµιούργησαν πολλά προβλήµατα τα οποία αργότεραν οδήγησαν στην

διάλυση του Οµίλου. Όλα αυτά παραήταν ανατρεπτικά για την εποχή

αλλά δεν ήταν τα µόνα. Κεντρικός άξονας των µαθηµάτων ήταν η

πρακτική ωφελιµότητα των γνώσεων. Τις πρωινές ώρες διδάσκονταν τα

θεωρητικά µαθήµατα και τις απογευµατινές τα πρακτικά (5).Για πρώτη

φορά διδάχτηκαν σε δευτεροβάθµιο σχολείο κείµενο των κλασσικών σε

νεοελληνική µετάφραση και το πνεύµα διδασκαλίας των πρακτικών και

δευτερευόντων µαθηµάτων στάθηκε στην άντληση χρήσιµων γνώσεων

για την καθηµερινή ζωή των µαθητριών (6).Προστέθηκαν νέα µαθήµατα

όπως η Ιστορία της Τέχνης και η Υγιεινή-Νοσηλευτική ,πριµοδοτήθηκε η

διδασκαλία των νεοελληνικών και των γαλλικών και το πρόγραµµα

εµπλουτίστηκε από καλλιτεχνικά µαθήµατα (7).Οι µαθήτριες

ασχολούνταν µε την κηπουρική και µια ή δυο φορές την εβδοµάδα

έκαναν περιπάτους µαζί µε τους διδάσκοντές τους στη φύση (8).Το

σχολείο αυτό είχε ως στόχο του να αναπτύξουν τα παιδιά την "πλούσια

και ελεύθερη σχολική ζωή" (9),να καλλιεργήσουν την προσωπικότητα

τους και να αποκτήσουν αυτονοµία και ολοκληρωµένη µόρφωση.

Απέβλεπε στην δηµιουργία συνθηκών που θα τους επέτρεπε όχι µόνο

να σκέφτονται ηθικά αλλά και να ενεργούν ηθικά. Έδινε προτεραιότητα

στον ατοµικό χαρακτήρα της αγωγής µε τελικό στόχο τον κοινωνικό

προσανατολισµό της.

Τυπικά το παρθεναγωγείο λειτουργούσε ως ιδιωτικό σχολείο µέσης

βαθµίδας χωρίς εξάρτηση από το δηµόσιο, οι απόφοιτες του δεν

αποκτούσαν κανένα τυπικό εφόδιο ούτε επαγγελµατική κατοχύρωση

(10).Οι συνθήκες που ίσχυαν σε αυτό ήταν εντυπωσιακά

πρωτοποριακές ' δεν υπήρχε βαθµολογικό σύστηµα, ούτε φραγµός στην

προαγωγή από την µια τάξη στην άλλη, δεν σηµειώνονταν οι απουσίες

ενώ πρακτικά ζητήµατα όπως η πρόσληψη των διδασκόντων, οι

εγγραφές των µαθητριών και η εφαρµογή διαφόρων κανόνων

ρυθµίζονταν από τους ιδρυτές του σχολείου, µε την τυπική εποπτεία της

εφορίας που καθόρισε ο δήµος (11).Το παρθεναγωγείο λειτούργησε τρία

χρόνια, την πρώτη χρονιά µόνο µε την πρώτη τάξη, την επόµενη µε τις

δυο και την τρίτη χρονιά ολοκληρωµένα. Αυτή την τριετία εφαρµόστηκε

µε απρόσµενη πληρότητα αυτό που αποκαλούµε παιδαγωγικό σύστηµα

του ∆ελµούζου. Η διδασκαλία από δασκαλοκεντρική έγινε

παιδοκεντρική. Η αγωγή από θεραπαινίδα του µνηµονικού συστήµατος

έγινε εµπειρία και πρακτική οργάνωση της γνώσης. Επιχειρήθηκε η

άρση της αποξένωσης του σχολείου από τη ζωή και η εφαρµογή

τρόπων µάθησης σύµφωνα µε την φύση του παιδιού, από τους οποίους

δεν µπορούσε να εξαιρεθεί το παιχνίδι."Παιδί και παίζω έχουν την ίδια

ρίζα, παιχνίδι θα πει κίνηση, δράση και χαρά ζωής" (12).Η αρχή της

εποπτείας αποτελεί κυρίαρχη µέθοδο, ασφαλώς παρεξηγήσιµη για την

εποχή."Πρέπει να πέσουν τα µαύρα κυπαρίσσια που χωρίζουν το

σχολείο σε χώρα νεκρών και το σχολείο πρέπει να γίνει συνέχεια της

ζωής" (13).

Όλες οι πρωτοποριακές ενέργειες έδωσαν έναυσµα για να ξεκινήσει ο

διωγµός του ∆ελµούζου και τροφή για να ενταθεί και να κορυφωθεί µε

απίστευτες αντιδράσεις (πορεία του όχλου εναντίον του, δίκες, ψεύτικες

καταθέσεις από γονείς και µαθητές κατόπιν εκβιασµού).Η χρήση της

δηµοτικής χαρακτηρίστηκε αντεθνική κίνηση, η άµεση και προσωπική

επικοινωνία ονοµάστηκε ασέβεια, η κατάργηση βαθµών και τιµωριών και

η αντικατάσταση του φόβου µε την "αγαπητική παιδαγωγική σχέση"

χαρακτηρίστηκε διαφθορά. Η διδασκαλία σύγχρονων λογοτεχνών και

µουσικής κατακρίθηκε ως χυδαιότητα ενώ αυτή των αρχαίων κλασσικών

από µετάφραση χαρακτηρίστηκε απλά καταστροφή. Τα µαθήµατα

υγιεινής οδηγούσαν βέβαια στην ανηθικότητα και η διδασκαλία των

θρησκευτικών στη φύση ήταν ασυγχώρητος και επικίνδυνος αθεϊσµός.

Αν λάβουµε υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες της εποχής που ευνοούσαν

τον απόλυτο συντηρητισµό, τον εθνικισµό, την θρησκοληψία και την

τυπολατρία αλλά και το πόσο επαναστατικά υπήρξαν τα έργα και οι

µέρες του ∆ελµούζου στο παρθεναγωγείο µπορούµε να κατανοήσουµε

ως κοινωνικό επόµενο το γεγονός ότι το παρθεναγωγείο έκλεισε

οριστικά το 1911 ενώ ο διευθυντής του οδηγήθηκε σε µια από τις

µεγαλύτερες δίκες του νεότερου ελληνισµού τα περίφηµα "Αθεϊκά" που

έγινε στο Ναύπλιο από τις 16-24 Απριλίου του 1914.Η βασική κατηγορία

ότι "ο ∆ελµούζος κλονίζει την θρησκεία και διαφθείρει την γλώσσα"

συνοδεύτηκε από συλλαλητήρια εναντίον των οπαδών της δηµοτικής

έως και λιθοβολισµού του παιδαγωγού. Ανάλογη αντιµετώπιση είχαν οι

συνεργάτες του. Στο πλευρό του ∆ελµούζου που απολογείται

δηλώνοντας "είµαι γεννηµένος δάσκαλος" στέκονται µεγάλα ονόµατα της

επιστήµης ,της παιδείας και της πολιτικής: Ν.Πολίτης, ∆.Γληνός,

Κ.Τριανταφυλλόπουλος , Α.Παπαναστασίου, Γ.Παπανδρέου και άλλοι, Η

πανηγυρική του αθώωση δεν µπόρεσε βέβαια να αποκαταστήσει το

τίµηµα που είχε για την εκπαίδευση η βιαιότητα και ο διασυρµός

.Ωστόσο κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει στο χώρο της εκπαίδευσης ενώ το

όνοµα του νεαρού µεταρρυθµιστή συζητιέται παντού. Του αναθέτουν µια

σειρά εκπαιδευτικών διαλέξεων µε θέµα την ιστορία της νεοελληνικής

φιλολογίας ενώ ο Παλαµάς του αφιερώνει ένα ποίηµα του .Η επόµενη

τριετία τον βρίσκει να οργανώνει και να αναπτύσσει δράση στον

εκπαιδευτικό όµιλο και να συγγράφει (14).

Ολόκληρη η δηµιουργική προσπάθεια του ∆ελµούζου έχει σηµαδευτεί

από συνεχής ανατροπές. Το έργο του ακολουθεί µια κυκλική

επαναλαµβανόµενη πορεία από την Κυριακή των Βαΐων έως την

σταύρωση και την Ανάσταση. Το 1917 η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση του

Βενιζέλου ορίζει τη δηµοτική ως γλώσσα των καινούριων αναγνωστικών

και διορίζει τον ∆ελµούζο ανώτερο επόπτη δηµοτικής εκπαίδευσης. Το

1918-1919 αποτελούν γι'αυτόν περίοδο λαµπρής ακµής αφού

προσκαλείται παντού για διαλέξεις, περιοδεύει την Ελλάδα δίνοντας

δηµόσια µαθήµατα, εµψυχώνει και καθοδηγεί τους δασκάλους

,συµµετέχει στην έκδοση αναγνωστικού "Το αλφαβητάρι µε τον ήλιο". Η

αναπόφευκτη πτώση του Βενιζέλου ανακόπτει το κύµα της

µεταρρύθµισης µε δριµύτατες συνέπειες, αποκορύφωµα των οποίων

αποτελεί ο χαρακτηρισµός των προηγούµενων αναγνωστικών "Ως έργον

ψεύδους και κακόβουλου προθέσεως και το αίτηµα να καώσει"

(15).Μέσα σε αυτό το κλίµα της τροµερής απογοήτευσης ο ∆ελµούζος

υποβάλλει ο ίδιος την παραίτησή του και µε τον καινούριο χρόνο φεύγει

οικογενειακώς για την Γερµανία. Ζεί αυτοεξόριστος για δυο περίπου

χρόνια, έχοντας όµως έτσι την ευκαιρία να παρακολουθήσει την

καινούρια διδακτική µέθοδο του µεγάλου παιδαγωγού Kershensteiner

"Για το σχολείο εργασίας". Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι κακώς

χαρακτηρίζεται από κάποιους το παρθεναγωγείο ως εφαρµογή του

σχολείου εργασίας, πράγµα ευνόητο χρονολογικά."Η διδακτική εργασία

του ∆ελµούζου στο σχολείο του Βόλου προλαµβάνει πολλά από τα

µεθοδολογικά αιτήµατα που θα τα εισαγάγουµε αργότερα στην Ελλάδα

µε το όνοµα του νέου σχολείου" (16).Μπορούµε να υποστηρίξουµε ότι οι

απόψεις και τα οράµατα του Έλληνα παιδαγωγού συναντήθηκαν µε αυτά

του Γερµανού και βρήκαν την υλοποίηση τους στο εν λόγω εκπαιδευτικό

σύστηµα.

Το Μαράσλειο Διδασκαλείο

Η επιθυµία του για επιστροφή στην πατρίδα αποτελεί διακαή πόθο

πράγµα που εκµυστηρεύεται προς την φίλη του Π. ∆έλτα την 1

Φεβρουαρίου του 1923 (17).∆ηλώνει αποφασισµένος να αρχίσει τον

αγώνα του και το πραγµατοποιεί. Τον Οκτώβριο του 1923 δηµοσιεύεται

διάταγµα που ιδρύει πρότυπο διδασκαλείο δηµοτικής εκπαίδευσης στο

Μαράσλειο και τον διορίζει διευθυντή. Από παλαιότερα ο ∆ελµούζος

υποστήριζε πως µια από τις σηµαντικότερες προϋποθέσεις επιτυχίας

στο σχολείο αποτελεί ο κατάλληλος δάσκαλος. Τώρα πλέον έχει

καταλήξει στο συµπέρασµα ότι "κάθε εκπαιδευτική προσπάθεια θα είναι

καταδικασµένη σε αποτυχία αν δεν φωτιστούν σωστά οι δάσκαλοι" (18)

και στην βεβαιότητα ότι απαιτείται η λειτουργία "κέντρων φωτισµού και

µετεκπαίδευσης των δασκάλων". Η δράση του ∆ελµούζου στο

Μαράσλειο διδασκαλείο πρέπει να εξεταστεί παράλληλα µε την

λειτουργία της παιδαγωγικής ακαδηµίας που την ίδια εποχή διευθύνει ο

Γληνός .Και οι δύο αυτές προσπάθειες να εκτιµηθούν ως η απαρχή της

εκπαίδευσης των παιδαγωγών στην Ελλάδα. Βεβαίως η τύχη των

παραπάνω πρωτοβουλιών δεν ήταν καλύτερη από τις προηγούµενες

φορές αφού ο ∆ελµούζος και οι συνεργάτες του κατηγορούνται για

µαλλιαρισµούς, µασονισµούς και αθεϊσµούς και αποµακρύνονται. Το

θέµα έφτασε στον Άρειο Πάγο ,η αθωωτική απόφαση του οποίου δεν

απέτρεψε την ανατροπή της µεταρρύθµισης (19).

Στα τέλη του 1926 σηµειώνεται ένας εκδοτικός θρίαµβος µε το βιβλίο του

"∆ηµοτικισµός και Παιδεία". Η επόµενη όµως χρονιά κάθε άλλο παρά

αισιόδοξη είναι για τον εκπαιδευτικό όµιλο τα µέλη του οποίου συνεχίζουν να

συγκρούονται. Οι προτάσεις του ∆ελµούζου θεωρούνται από κάποιους

πρώην συνεργάτες του ακραίες ή ουτοπικές και καταψηφίζονται .Ο ∆ελµούζος

αποχωρεί και ο εκπαιδευτικός όµιλος διασπάται για να διαλυθεί το 1928

οριστικά.

Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης

Από το 1928 και µετά αρχίζει για τον παιδαγωγό µια ηπιότερη περίοδος

που, αν και µε πικρίες και απογοητεύσεις, δίνει καρπούς και του

προσφέρει κάποια αναγνώριση. Η θέση του ως τακτικού καθηγητή στην

παιδαγωγική έδρα της φιλοσοφικής σχολής της Θεσσαλονίκης του

επιτρέπει όχι µόνο να ονειρεύεται αλλά και να επιδιώκει µια

µεταρρύθµιση µέσα από την σωστή εκπαίδευση των φοιτητών του

.Παράλληλα ιδρύει το "πειραµατικό σχολείο" για την µετεκπαίδευση και

την πρακτική άσκηση των δασκάλων .Παρά τα πενιχρά υλικά µέσα η

προσφορά του στην Θεσσαλονίκη θα µείνει χαραγµένη στην µνήµη

όλων όσων τον γνώρισαν."Είχα την τύχη να εργαστώ υπό την

καθοδηγητική εποπτεία του ∆ελµούζου στο πειραµατικό σχολείο της

Θεσσαλονίκης ως διευθυντής του. Όταν έφτασα στη Θεσσαλονίκη και

αντίκρισα τις δυο πρόχειρες αίθουσες, κάτι σαν παράγκες τρόµαξα , το

οµολογώ και διερωτήθηκα: τί µπορούµε να κάνουµε µε αυτά τα µέσα?

και όµως σε λίγες µέρες είχαµε δοθεί όλοι µε αισιοδοξία, µε πίστη στο

έργο µας. Γιατί από την πρώτη κιόλας συνεδρίαση είδαµε ότι το έργο

µας έπρεπε να το στερεώσουµε πρώτα στο ηθικό και στο πνευµατικό

του µέρος. Τα µέσα δεν ήταν το ουσιώδες" (20)."Όσοι εργαζόµαστε και

κινούµαστε µέσα στο πειραµατικό αναπνέουµε τη ζωογόνο πνοή που

έδωκε στο σχολείο µας µε βαθιά πίστη πως αγωγή είναι πρώτα και

κύρια ηθική ενέργεια, ηθικό πρόβληµα, κοινωνία ψυχών και όχι απλώς

νοήσεων αλλά και µε απέραντη την ευγνωµοσύνη στην παραδειγµατική

µορφή του ∆ασκάλου, στο απαράµιλλο του ανθρώπου φρόνηµα, στην

αρετή αυτή που κάνει την προσωπικότητα να στέκεται πιο υψηλά και

από το έργο του" (21).

Το 1935 το φιλοβενιζελικό

δηµοκρατία καταργείται

καθηγητών ο ∆ελµούζος

διδακτικά του καθήκοντα

την σύγκρουση που

Γεωργακόπουλο .Η

αποµάκρυνση του από

φιλοβενιζελικό κίνηµα καταστρέφεται, η αβασίλευτη

καταργείται και στα πλαίσια των διώξεων των φιλελεύθερων

∆ελµούζος αποµακρύνεται. Επανέρχεται για λίγο

καθήκοντα για να παραιτηθεί οριστικά το 1937

σύγκρουση που έχει µε τον υπουργό παιδείας του Μεταξά

Γεωργακόπουλο .Η παραίτηση αυτή σηµαίνει ουσιαστικά την

του από την δηµόσια ζωή.

αβασίλευτη

των φιλελεύθερων

για λίγο στα

1937 µετά από

Μεταξά Κ.

ουσιαστικά την

Το τέλος

Από τότε και για δυο συνεχείς δεκαετίες παραδίδει ιδιωτικά µαθήµατα

ασχολείται µε την συγγραφή , πρωτοστατεί στην είδηση µε τα

γυµνασιακής σχολής κοινωνικών λειτουργών κυνηγώντας πάντοτε το

όνειρο της ζωής του για µια νέα Ελλάδα και βλέποντας το να µην

πραγµατώνεται. Αξιοσηµείωτο είναι ότι στα χρόνια της κατοχής ο

∆ελµούζος συνεργάζεται µε έναν µεγάλο αριθµό ανήσυχων

εκπαιδευτικών που τον επισκέπτονται στο σπίτι του και καταστρώνουν

το εκπαιδευτικό σύστηµα που θα εφάρµοζαν µετά την απελευθέρωση.

∆υστυχώς όταν το 1956 εγκαταλείπει τον µάταιο αυτό κόσµο ελάχιστα

πράγµατα έχουν αλλάξει στο χώρο της εκπαίδευσης.

Παρόλο που οι περισσότεροι σοβαροί πνευµατικοί άνθρωποι

αναγνωρίζουν έως και εγκωµιάζουν την προσωπικότητα και το έργο του

ο ∆ελµούζος εξακολουθεί στην εποχή µας να παραµένει αδικηµένος και

όχι τόσο γνωστός όσο θα έπρεπε ακόµα και στους ανθρώπους που

έχουν ακαδηµαϊκή µόρφωση. Θα ήταν σωστό να αποδώσουµε αυτή την

τύχη στην "µοίρα" που έχουν οι µεγάλοι, οι αληθινοί πρωτοπόροι,

γενικότερα όσοι προπορεύονται της εποχής τους ή µήπως µια ακόµη

απόδειξη του σύγχρονου εκπαιδευτικού µας συστήµατος αποτελεί το

γεγονός ότι κρατά στην αφάνεια τους εκπροσώπους του; Επίσης

ιδιαίτερα σηµαντικό είναι το ζήτηµα εάν και κατά πόσον στην µοντέρνα

Ελλάδα της ευρωπαϊκής κοινότητας η εκπαίδευση έχει προοδεύσει

ουσιαστικά. Πολλοί παιδαγωγοί και άλλοι επιστήµονες ισχυρίζονται ότι η

πρόοδος που έχει συντελεστεί στα παιδαγωγικά πράγµατα είναι τόσο

σηµαντική που οι προσπάθειες του ∆ελµούζου έχουν απλά και µόνο

ιστορικό ενδιαφέρον. Χωρίς να θέλουµε να τους αµφισβητήσουµε αφού

η εξέλιξη µέσα στο χρόνο είναι αναµφισβήτητη µπορούµε διερευνώντας

τις βασικές αρχές όπως αυτές πηγάζουν από το έργο του ∆ελµούζου να

απαντήσουµε στο εάν αποτελούν γραφικό παρελθόν ή εξακολουθούν να

παραµένουν ως ένα βαθµό ανεκπλήρωτες.

Τα ίδια τα κείµενα του παιδαγωγού αποτελούν "τα ιστορικά της

εκπαιδευτικής του πράξης" (22) και µας επιτρέπουν να ανασυνθέσουµε

το παιδαγωγικό του σύστηµα εστιάζοντας στους βασικούς στόχους.

Επεδίωκε λοιπόν αυτό το σύστηµα πρώτα από όλα τον καθολικό

ανθρωπισµό, ο οποίος σύµφωνα µε τον ίδιο σηµαίνει "να πλάθουµε

ανθρώπους µε γερό και ωραίο σώµα, µε καθαρό στοχαστικό νου, µε

δυνατή θέληση και σεβασµό και αγάπη στους συνανθρώπους τους". Η

βαθύτατη αυτή συναίσθηση του ουµανισµού είναι βέβαια ιδιαίτερο

χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του, οφείλεται όµως και στην

επίδραση που είχε δεχτεί από το κλασσικό πνεύµα. Ο ίδιος τόνιζε

συνεχώς την αξία που είχε η µελέτη των αρχαίων ελληνικών κειµένων

και προσπαθούσε να αποδείξει οτι η πορεία του νεοελληνισµού µέσα

στον χρόνο είναι διαλεκτική (23).Ο ουµανισµός αυτός εκφράζεται

θαυµάσια µέσα από την γνωστή φράση της Αντιγόνης " Ουτοι συνέχθειν

αλλα συµφιλειν εφυν". Η διάθεση του για µια αγαπητική προσέγγιση των

µαθητών του σχολείου γενικότερα και του συνανθρώπου διαπότιζε

βαθύτατα το παιδαγωγικό του έργο. Βλέποντας µάλιστα οτι η αρχαία

γλώσσα αποτελούσε φραγµό στην επιθυµία του µαθητή να προσεγγίσει

το αρχαίο κείµενο υποστήριζε συνειδητά την διδασκαλία µέσα από

µετάφραση. Πρέπει εδώ να σηµειωθεί ότι σε καµία περίπτωση ο

∆ελµούζος δεν υπερτιµούσε την νεοελληνική παράδοση εις βάρος της

αρχαίας ελληνικής. Αντιθέτως έδινε το προβάδισµα στην κλασσική

αρχαιότητα όχι µόνο γιατί την θεωρούσε οργανικά δεµένη για το

νεοελληνισµό αλλά και γιατί την αναγνώριζε ως ανώτατο καρπό της

ανθρώπινης δηµιουργίας: "Στην Ελλάδα σε ορισµένη εποχή ένας λαός

από ελεύθερους ανθρώπους έζησε µε µοναδική δηµιουργική ένταση στα

έργα των κλασσικών για πρώτη φορά αντικρίζονται άµεσα, κατάµατα,

τόσο θετικά δηµιουργικά και πολύπλευρα τα µεγάλα προβλήµατα της

πολιτικής και κοινωνικής ζωής τα προβλήµατα του ανθρώπου" (24).Για

τον ∆ελµούζο έπρεπε να βρεθεί η χρυσή τοµή που χωρίζει τον ελληνικό

πολιτισµό από τον δυτικό και που ενώνει το σύγχρονο µε το

παραδοσιακό.

Χωρίς να είναι εθνικιστής διακατεχόταν από µια ολοκληρωµένη σύλληψη

αυτού που ονοµάζουµε εθνική καθαρότητα και εθνική συνείδηση. Η

συναίσθηση της έννοιας του εθνικού συνδέεται βέβαια µε την αξία του

έργου των κλασικιστών και µε την ανθρωπιστική διάθεση."Αν έλειπε από

τα σχολεία µας η ασύγκριτη µορφωτική δύναµη του αρχαίου κόσµου θα

έλειπε και η βάση για κάθε ανώτερη και βαθύτερη εθνική και

ανθρωπιστική µόρφωση. Και είναι τόσο δυναµογόνο η εθνική και

εκπολιτιστική η προσπάθεια του παιδαγωγού ώστε και ο απόφοιτος

ακόµα του δηµοτικού σχολείου να µπορεί κάτι δυνατό να αισθανθεί και

να νιώσει από την µεγάλη προγονική δηµιουργία" (25).

Η υποκρισία της εποχής του όπως αντικατοπτριζόταν στην ανελεύθερη

µαθητική συµπεριφορά τον έκανε να επιθυµεί µε κάθε τρόπο την

διαµόρφωση προσωπικοτήτων ελεύθερων και αυθεντικών που να έχουν

όµως αντίληψη των δικαιωµάτων και των υποχρεώσεων αίσθηµα

ευθύνης και χρέους."Στις σχέσεις δασκάλων και παιδιών και σε όλη

γενικά την ατµόσφαιρα της σχολικής εργασίας και ζωής να είναι διάχυτη

η καλοσύνη η αγάπη η αµοιβαία εκτίµηση και η εµπιστοσύνη για να µην

βρίσκει έδαφος να ριζώσει ο φόβος µε τις συνέπειές του:την ψευτιά και

την υποκρισία .Μέσα σε τέτοιο περιβάλλον θα ωριµάζει ελεύθερα το

αίσθηµα της ευθύνης και η αντίληψη του χρέους" (26).Ικανοποιηµένος

θα ένιωθε ο ∆ελµούζος εάν οι µαθητές του µπορούσαν να φεύγουν από

το σχολείο αυθύπαρκτοι. Η έννοια της αυθυπαρξίας δεν ήταν απλά ένας

φιλολογικός όρος αλλά µια απτή πραγµατικότητα .Αφού αυθύπαρκτος

"είναι εκείνος που µπορεί να ζει µόνος του βρίσκοντας το σωστό

επάγγελµα στη ζωή του που µπορεί να κρίνει ο ίδιος τα προβλήµατα

που του παρουσιάζονται και να παίρνει σε αυτά στάση συνειδητή' ο

άνθρωπος που ορίζει τις πράξεις του και αναλαµβάνει την ευθύνη

γι'αυτές" (27).

Η ζωή όπως υποστήριζε ο ∆ελµούζος απαιτεί από το άτοµο δυνατή

θέληση. Οι απόψεις του για την σηµασία της θέλησης είναι άφθονες και

πολυδιάστατες. Γενικά µπορούµε να υποστηρίξουµε ότι η επιτυχία του

σχολείου εξαρτάται από την θέληση αφού αυτή είναι το κύριο ψυχικό

αντίκρυσµα η δύναµη και η ικανότητα της ψυχής" (28).Η θέληση κάνει

την προσπάθεια ανυποχώρητη, γεννά ενθουσιασµό και µεταµορφώνει

κυριολεκτικά όχι µόνο τον µαθητή αλλά και τον δάσκαλο. Θα ήταν

σκόπιµο εδώ να παρατηρήσουµε ότι τον παιδαγωγό τον απασχολούσε

όχι µόνο το πώς θα πετύχει την βελτίωση του µαθητή αλλά και το πώς

θα εξασφαλίσει την βελτίωση του δασκάλου αφού η τελευταία

αποτελούσε για εκείνον βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της

πρώτης. Αυτός είναι και ο λόγος που η πολύτιµη συµβολή του ξεκίνησε

από την πρωτοβάθµια φτάνοντας στην τριτοβάθµια εκπαίδευση µε τα

ίδια αιτήµατα, τις ίδιες επιδιώξεις αλλά και τις ίδιες επιδιώξεις. ∆εν είχε

την αυταπάτη ότι το σχολείο µπορεί να αλλάξει ως δια µαγείας ή ότι οι

δάσκαλοι αγωνίζονται πάντα ανεξαιρέτως για το καλό των παιδιών.

Παρόλο που ο ίδιος δήλωνε γεννηµένος δάσκαλος πίστευε ότι το

ταλέντο είναι ανύπαρκτο εάν δεν καλλιεργείται επίµονα και επίπονα. Το

απασχολούσε λοιπόν συνεχώς σε διάφορες παραλλαγές το πρόβληµα

που έχει να αντιµετωπίσει και να λύσει κάθε εκπαιδευτικός: το πρόβληµα

της δηµιουργίας µιας ατµόσφαιρας "ικανής να µετατρέψει την παιδευτική

ενέργεια σε ζωή". Πίστευε ότι ο διαρκής προβληµατισµός είναι το

σπουδαιότερο όργανο για να διατηρήσει στη ενέργεια της αγωγής την

ζωηρότητα , την φυσικότητα και την αποτελεσµατικότητα της και

θεωρούσε ότι ο πιο µεγάλος κίνδυνος για την εργασία του εκπαιδευτικού

είναι το στερεότυπο σχήµα που τον κάνει αιχµάλωτο της µεθόδου

κατακλύζοντας τον µε µονοτονία και αφαιρώντας κάθε πρωτοβουλία.

Παρόλο που όπως κάθε γνήσιος επαναστάτης υπήρξε ιδεολόγος ήταν

σε θέση να αντιληφθεί τους τρόπους µε τους οποίους µπορούσε να

εφαρµόσει τις ιδέες του .Έτσι όπως τονίζει στα συγγράµµατα του µεγάλη

είναι η σηµασία της συναισθηµατικής αγωγής αφού µε το

συναισθηµατικό κόσµο των παιδιών συνδέονται "οι εσώτερες διαθέσεις

και ορµές, ανάγκες αυθόρµητες αφού όλα είναι ζωντανοί οργανισµοί"

(29).Το ελληνικό σχολικό σύστηµα έπρεπε να δώσει µεγαλύτερη

βαρύτητα στην αισθητική αγωγή καθιερώνοντας µαθήµατα άγνωστα και

υποβαθµισµένα ως τότε όπως: ζωγραφική, χειροτεχνία, γλυπτική,

µουσική, ωδική και γυµναστική. Με την επιδίωξή του αυτή απέβλεπε

στην δηµιουργία ολοκληρωµένων προσωπικοτήτων, στην ανακάλυψη

και ενίσχυση των ταλέντων, στην καλαισθησία αλλά και στην

ενθάρρυνση της παρατηρητικότητας και της αυτοέκφρασης (30).

Ιδιαίτερα η αυτοέκφραση θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς την

καθιέρωση της δηµοτικής .Από την πρώτη κιόλας µέρα στο

παρθεναγωγείο του Βόλου ο ∆ελµούζος διαπίστωσε ότι τα παιδιά

αδυνατούσαν να εκφραστούν σε µια γλώσσα ξένη προς την µητρική

τους. Ακόµα χειρότερα ,έδιναν συνήθως γραπτά χωρίς καµιά λογική

συνοχή και που η ανάγνωσή τους προκαλεί µια πικρή θυµηδία "χθες

ηναγκάσθην να µείνω εις το σχολείον διότι την πρώτη ώραν εκάµαµεν

µάθηµα και δια τούτο έµεινα και εγώ και αι άλλαι συµαθήτριαι µου όσαι

έκαµον µάθηµα και εκάµαµεν γυµναστικήν,αι δε άλλαι αι οποίαι δεν

έκαµαν µάθηµα εξήλθον εις περίπατον". Οπωσδήποτε η συµβολή του

∆ελµούζου στην επικράτηση της δηµοτικής γλώσσας στα σχολεία

υπήρξε τεράστια. ∆υστυχώς όµως φαίνεται ότι παρά την καθιέρωση της

δηµοτικής οι µέθοδοι διδασκαλίας της δεν αποβαίνουν ιδιαίτερα

αποτελεσµατικές αφού τα παιδιά αδιαφορούν έως και απεχθάνονται τα

γλωσσικά µαθήµατα και αντιµετωπίζουν σοβαρά εκφραστικά και

επικοινωνιακά προβλήµατα. Φοβάµαι ότι ο τρόπος µε τον τρόπο που

χειρίζονται την δηµοτική οι σύγχρονοι παιδαγωγοί απέχει αρκετά από

αυτόν του ∆ελµούζου "µιλεί και γράφει την γνήσια δηµοτική γλώσσα µε

τρόπο πραγµατικά υποδειγµατικό, ο λόγος του είναι όπως και ο

στοχασµός του ζεστός από ζωή µετρηµένος και δείχνει τον άνθρωπο

που πάλεψε, δούλεψε πολύ µε τον εαυτό του για να δώσει στον

εσωτερικό του κόσµου την τάξη και την ευστάθεια που αποτελούν το

ύφος και το ήθος της αληθινής σοφίας" (31).

∆εν θέλω να ακουστώ απαισιόδοξη αλλά η φωνή του ρεαλισµού

υπαγορεύει σκεπτικισµό ως προς το κατά πόσον ο ∆ελµούζος θα

έδειχνε ικανοποιηµένος µε την σύγχρονη παιδευτική πραγµατικότητα.

Θα θεωρούσε τους µαθητές αυθύπαρκτες και ολοκληρωµένες

προσωπικότητες που διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά?Θα τον

ικανοποιούσε το περιεχόµενο του σχολικού προγράµµατος,το τόσο

βεβαρηµένο την στιγµή που ο ίδιος µαχόταν για το περιορισµό της

σχολικής ύλης ώστε να µπορεί αυτή να καθίσταται κτήµα των

παιδιών?Μορφές συνετισµού

σήµερα εκλείψει όµως

είναι και η σχέση ανάµεσα

επαγγελµατικές ή άλλες

θα συνέβαινε αν ο Α

µας?Ίσως θα αποφάσιζε

αρχή. Οι ιδέες του θα

πρόθυµους συνεργάτες

έλαµπαν για λίγο στο

ο φθόνος της εξουσίας

για µια ακόµη φορά

Μορφές συνετισµού όπως η βία και ο εκφοβισµός έχουν

εκλείψει όµως ο τρόπος εκπαίδευσης κάθε άλλο παρά

σχέση ανάµεσα στον κυκεώνα των γνώσεων και στις

επαγγελµατικές ή άλλες κοινωνικές ανάγκες των µαθητών είναι

αν ο Α. ∆ελµούζος παρουσιαζόταν ως σύγχρονός

αποφάσιζε για µια ακόµη φορά να ξαναρχίσει από

του θα έβρισκαν ένθερµους υποστηρικτές και

συνεργάτες. Ενώ οι καταπληκτικές του προσπάθειες

λίγο στο στερέωµα της εκπαίδευσης έως ότου ο

εξουσίας και της καθεστηκυίας τάξης θα τον σταµατούσαν

φορά.

εκφοβισµός έχουν

άλλο παρά φυσικός

ι στις

µαθητών είναι µικρή. Τί

σύγχρονός

ξαναρχίσει από την

υποστηρικτές και ο ίδιος

προσπάθειες θα

ότου ο φόβος και

τον σταµατούσαν

Εικόνες από την ζωή του

( Παρόλο που ο Αλέξανδρος

και ανατρεπτική προσωπικότητα

του αλλά και κοµµάτια της

από αυτές αρκετά δυσεύρετες

Εικόνα 1

Ένα πορτρέτο του Α. ∆ελµούζου

Εικόνα 2

Ο Α. ∆ελµούζος εν ώρα εργασίας

Εικόνες από την ζωή του Αλέξανδρου Δελμούζου

Αλέξανδρος ∆ελµούζος υπήρξε µια δυναµική , πρωτοπόρα

προσωπικότητα οι φωτογραφίες που απεικονίζουν

κοµµάτια της προσωπικής του ζωής είναι ελάχιστες και

δυσεύρετες.)

∆ελµούζου από µολύβι.

εργασίας στο γραφείο του στο Σχολείο του Βόλου

δυναµική , πρωτοπόρα

απεικονίζουν το έργο

ελάχιστες και µερικές

Βόλου.

Εικόνα 3

Μία από τις τελευταίες φωτογραφίες

Εικόνα 4

( Από αριστερά) Ο ∆ελµούζος

λίγα χρόνια αφού έχουν ιδρύσει

φωτογραφίες του Α. ∆ελµούζου.

∆ελµούζος, ο Γληνός και ο Τριανταφυλλίδης στην Αθήνα

έχουν ιδρύσει τον εκπαιδευτικό όµιλο.

στην Αθήνα το 1915,

Εικόνα 5

(Από αριστερά) Ο Σκληρός

1907.

Εικόνα 6

( Από αριστερά) Ο Γληνός µε

ληρός, ο ∆ελµούζος και ο Τριανταφυλλίδης στην Γερµανία

Γληνός µε τον ∆ελµούζο στο Ξυλόκαστρο.

στην Γερµανία το

Εικόνα 7

Ο ∆ελµούζος µαζί µε τις µαθήτριες

Εικόνα 8

Ο ∆ελµούζος µε την γυναίκα

τις µαθήτριες του και το προσωπικό του Σχολείου του

γυναίκα του στην Ελβετία το 1909.

είου του Βόλου.

Εικόνα 9

Η σφραγίδα του Συλλόγου Εκπαιδευτικών

Εικόνα 10

Η προτοµή του Αλέξανδρου

Άµφισσας, από την οποία καταγόταν

Συλλόγου Εκπαιδευτικών µε το όνοµα «Αλέξανδρος ∆ελµούζος

Αλέξανδρου ∆ελµούζου έξω από το Πνευµατικό Κέντρο

οποία καταγόταν.

∆ελµούζος».

Κέντρο της

Παραπομπές

1.Μιχαηλίδης-Ναύαρος,Α.:Αλέξανδρος Π. ∆ελµούζος Παιδαγωγός και

Μεταρρυθµιστής.Πρακτικά συµποσίου Θεσσαλονίκη 14-15.4.1989.

2.Ε.Π. Παπανούτσος από το περιοδικό "Παιδεία και Ζωή"

3.Στοιχείο από το αρχείο Α.Π. ∆ελµούζου,∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Άµφισσας

4.Αλεξάνδρα Ελευθεριάδου, "Φωκικά Χρονικά"

5,6,7,8.Χαράλαµπος Χαρίτος, από το Παιδαγωγικό Συνέδριο Αφιερωµένο

στον Αλέξανδρο ∆ελµούζο

9.Χρ.Π. Φράγκου , Επίκαιρα Θέµατα Παιδείας, ο Α.∆ελµούζος και οι

διδακτικές µεταρρυθµίσεις

10,11.Χαράλαµπος Χαρίτος, από το Παιδαγωγικό Συνέδριο Αφιερωµένο στον

Αλέξανδρο ∆ελµούζο

12.Ν.Π. Τερζής, Σηµειώσεις για το µάθηµα "Σταθµοί στην Ιστορία της

Νεοελληνικής έκπαίδευσης",σελ.12

13.Α.Π. ∆ελµούζος "Το κρυφό σχολείο" ,1950

14,15.Χρονολόγιο Α.Π. ∆ελµούζου

16.Φωτεινή Τζορτζάκη "Το σχολείο του Βόλου","Παιδεία και Ζωή"

17.Χρονολόγιο Α.Π. ∆ελµούζου

18.Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια

19.Μαρασλειακά.Το επεισόδειο χαρακτηρίζεαται "Μεσσαιωνικό" στην ιστορία

των γραµµάτων και της εκπαίδευσης.

20.Β.Ν. Τατάκη "Ο ∆άσκαλος",Εκδοτικός οίκος Ζαχαρόπουλου

21.Πειραµατικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

22.Μανώλης Τριανταφυλλίδης - Πρακτικά Συνεδριάσεων Φιλοσοφικής Σχολής

Θεσσαλονίκης

23.Οι κλασσικοί σε µετάφραση , "∆ελτίο Εκπαιδευτικού Οµίλου", τόµος ΣΤ' ,

1916 , σελ.121-182 (Η ανάγκη και η σηµασία της διδασκαλίας των

κλασσικών.Ένα παράδειγµα εφαρµογής)

24.Προς την εκπαιδευτική Αναγέννηση, "∆ελτίο Εκπαιδευτικού Οµίλου",τόµος

Ζ',1917-1919, σελ.1-20 (Το πρώτο από τα µαθήµατα των Ανωτέρων

Εποπτών στους εκπαιδευτικούς των Αθηνών)

25.Παιδεία και εθνική µόρφωση, περιοδικό "Εργασία", 4 Οκτωβρίου 1930

(Είναι µεταφρασµένη η εισήγηση του ∆ελµούζου στην Πρώτη Βαλκανική

∆ιάσκεψη,5-12 Οκτωβρίου 1930.Μιλάει εµπεριστατωµένα γισ το "εθνικό

χρώµα" στην εκπαίδευση , γενικώτερα για το "έργο" της παιδείας, και

ειδικώτερα για τη "διδασκαλία της Ιστορίας")

26.Τρία χρόνια δάσκαλος.Προς τη φύση και τη ζωή, "∆ελτίο Εκπαιδευτικού

Οµίλου" , τόµος ∆' , 1914 , σελ.197-283 (Η εξέλιξη των µαθητριών του

Σχολείου του Βόλου κατά το πρώτο χρόνο, βασισµένη σε γραπτά κείµενα

τους)

27,28.Αλεξάνδρα Ελευθεριάδου, "Φωκικά Χρονικά"

29.Το βασικό σχολείο στη νέα οργάνωση της παιδείας, περιοδικό "Παιδεία",

15 Οκτωβρίου 1946, αριθ.1,σελ.4-7 (Υπεραµύνεται για το εξάχρονο δηµοτικό

σχολείο)

30.Από το Σχολείο Εργασίας, περιοδικό "Παιδεία", 15 Απριλίου - 15

Νοεµβρίου 1951

31.Γ.Ανδρειωµένος, Ο ∆ελµούζος ανθολογούµενος , Άµφισσα , Τετράµηνα

59-61 (1997-1998)

Βιβλιογραφία

«Σαν παραµύθι» - Α. ∆ελµούζος 1911

«∆ηµοτικισµός και Παιδεία» - Α. ∆ελµούζος, Αθήνα 1927

«Αλέξανδρος ∆ελµούζος» - ∆. Λιαντίνης

«Α. ∆ελµούζος» - Ε.Π. Παπανούτσος , Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης,

Αθήνα 1978

«Αλέξανδρος Π. ∆ελµούζος – Παιδαγωγός και Μεταρρυθµιστής» - Τοµέας

Παιδαγωγικής Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. , Εκδοτικός οίκος Αδελφών

Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991

« 41 γράµµατα του Γληνού στο ∆ελµούζο» - Γιώργος Γάτος, Αθήνα 2003,

εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα

Site : Εν Αµφίσση.gr

Λιαντίνης.gr

Υ.Γ. Ευχαριστώ για την βοήθεια την οικογένεια του κ. Στάθη ∆ελµούζου.