alaaddin keykubadın sosyal devlet anlayışı

7/30/2019 alaaddin keykubadn sosyal devlet anlay

1/102

T.C.

KAFKAS NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TARH ANABLM DALI

ORTAA BLM DALI

ALEDDN KEYKUBADIN SOSYAL DEVLET ANLAYII

YKSEK LSANS TEZ

HLYA DURSUN

TEZ YNETCS

YRD. DO. DR. ALPEK

KARS-2008


2/102

T. C.

KAFKAS NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE

Hlya DURSUNa ait Aleddin Keykubad Dneminde Sosyal Devlet Anlay

konulu alma, jrimiz tarafndan Tarih Anabilim Dal, Ortaa Bilim Dalnda Yksek

Lisans Tezi olarak oy birlii ile kabul edilmitir.

retim yesinin Unvan, Ad ve Soyad mza

Yrd. Do. Dr. Ali PEK .

Yrd. Do. Dr. . Cem TYSZ .

Yrd. Do. Dr. Mustafa ENEL .

Bu tezin kabul Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Kurulunun ../../2008 tarih ve

/ sayl karar ile onaylanmtr.

UYGUNDUR

./../.

Sosyal Bilimler Enstits Mdr


3/102

NDEKLER

Sayfa No:ZET.....................................................................................................................................I

ABSTRACT ........................................................................................................................ II

N SZ..............................................................................................................................III

KISALTMALAR ................................................................................................................ V

GR ................................................................................................................................1-5

BRNC BLM

I. ALEDDN KEYKUBAD DNEMNDE

SOSYAL DEVLET ANLAYIININ TEZAHRLER

1.1. I. Aleddin Keykubadn Seluklu Sultan Olmas. ......... .......... ........... ........... ......... ........ 6

1.2. I. Aleddin Keykubad Dneminde Fetih Hareketleri

Ve Anadoluda Birliin Salanmas .............................................................................10

1.3. Sosyal Devlet Anlaynn Fetihlerden Sonra Uygulanan skn Politikasndaki

Yeri............................................................................................................................... 20

1.4. Sosyal Devlet Anlaynn Adalet Politikasna Yansmas........ ......... ......... ............ ........ 24

1.5. Sosyal Devlet Anlaynn Din Tutuma Etkisi ..............................................................26

1.6. Mimari Eserlerin Yaplmasnda Sosyal Devlet Anlaynn Etkisi.................................. 35

1.6.1. Kervansaraylar ...........................................................................................................36

1.6.2. Medreseler ................................................................................................................. 39

1.6.3. Hastaneler (ifahaneler-Darifalar).........................................................................41

1.6.4. ehir, Kale ve Surlar .................................................................................................. 44

1.6.5. Saraylar ve Kkler .................................................................................................... 47

1.7. Sosyal Devlet Anlaynn Sosyal Hayata ve Ekonomik Politikaya Yansmas.... ......... .. 49


4/102

KNC BLM

ALEDDN KEYKUBADIN SOSYAL DEVLET ANLAYIINI

ETKLEYEN FAKTRLER

2.1. I. Aleddin Keykubadn Sosyal Devlet Anlayna Sahip Olmasnda Kiiliinin

Rol.............................................................................................................................. 56

2.2. I. Aleddin Keykubadn Sosyal Devlet Anlayn Etkileyen Eserler ............................60

2.2.1. Nizaml-Mlkn Siyasetnamesi .............................................................................. 62

2.2.2. Keykavusun Kbus-namesi .......................................................................................64

2.2.3. mam Gazalinin Kimya-i Saadeti .............................................................................. 65

SONU ............................................................................................................................... 67KAYNAKLAR....................................................................................................................69

EKLER................................................................................................................................ 79

ZGEM......................................................................................................................... 93


5/102

I

ZET

I. Aleddin Keykubad, Anadolu Seluklu Devletine en parlak gnlerini

yaatt. lkesinin her yerini kervansaray, medrese, hastane gibi tesislerle donatt.

Sosyal devlet anlayn benimseyen Sultan I. Aleddine gre Devlet, halk iin

var olan bir kurumdu. Bu dnce, sultann btn faaliyetlerini etkiledi. Bu sayede

halk; en mesut, en refah gnlerini I. Aleddin Keykubadn saltanat srasnda yaad.

Sultan I. Aleddinin sahip olduu bu dnce Moollarn nnden kaan insanlarn

Anadoluya akn akn gelmesini salad. Seluklular dneminde bilimin ve sanatn en

nemli savunucusu olan sultan, Anadoluya gelen bu insanlara rahat bir hayat sundu.I. Aleddinin sosyal devlet anlay sayesinde Anadolu halk huzur ve gven

ierisinde yaad.

Anahtar kelimeler: I. Aleddin Keykubad, sosyal devlet, kervansaray, medrese,

hastane.


6/102

II

ABSTRACT

Aleddin Keykubad I perpetuated Anatolian Seljuk States most glorious

days. He built many caravansaraies, madrasahs, hospital all over the country.

According to Sultan Aleddin I, who adopted the view of social state, State was an

institution for the sake of people This point of view influenced Sultans activites

greatly. Because of this, people led the most glorious and comfortable and happiest

lives during Aleddin Keykubad I reign. Due to his applications many people who

tried to getr id of the tyranny of Mongols came to Anatolia. Sultan, who was the

most leading advocate of science and art durins Seljuks period, provided morecomfortable livings for the people who came to Anatolia. Thanks to the social state

conception of Aleddin I, Anatolian people led a peaceful and secure life.

Key words: Aleddin Keykubad I, social state, caravansaray, madrasah, hospital.


7/102

III

N SZ

Anadolu Seluklu Devleti, en parlak dnemini I. Aleddin Keykubadn

saltanat srasnda yaad. 12201237 yllarnda Seluklu tahtnda bulunan I.

Aleddin, Anadoluda siyasi birlii salad gibi devletini da kar da baaryla

temsil etti. Bu sayede, ele geirdikleri yerleri yakp ykan Moollar, I. Keykubad

dneminde Anadoluya saldrma cesaretini kendilerinde bulamadlar.

Anadolu Seluklu Devletine altn devrini yaatan Sultan I. Aleddin,

lkesinin her yerini sosyal tesislerle donatt. Halkn; kendisine Allahn bir emaneti

olduunu dnen sultan, eitim-retim faaliyetlerini desteklemekten de gerikalmad. Yaptrd kervansaraylar, hastaneler ve medreselerde halka cretsiz hizmet

verilmesini salad. Sultann bu faaliyetlerinde sahip olduu sosyal devlet anlaynn

da etkisi byk oldu.

Bu alma, Anadolu Seluklu Devletinin en gl hkmdar olan I.

Aleddin Keykubad dneminde yaanan gelimelere farkl bir bak as getirmek

dncesi ile hazrland. Sultan I. Keykubad dnemiyle ilgili pek ok aratrma

yaplmtr. Fakat bu aratrmalarda genellikle sultann askeri ve siyasi

faaliyetlerinden bahsedilmektedir. Bizim amacmz ise sultann faaliyetlerini

etkileyen sosyal devlet anlayn ortaya karmaktr.

I. Aleddin Keykubadn bilimi ve sanat desteklemesi, onun hakknda

kaynaklarda ayrntl bilgi bulmamz salad. Bu durum, bize kaynak toplama

aamasnda yardmc oldu. Fakat kaynaklarn ok olmas nedeniyle kaynaklar

inceleme konusunda daha titiz davranmak zorunda kaldk. Bu aratrmay ortaya

koyarken, o dnemde yazlan kaynaklarn yan sra, Ortaa tarihi ile ilgili olan

aratrma eserlerden de faydalandk. zellikle bn-i Bibinin El-Evamirl Aliye

Fil Umuril Aliye adl eseri ve Osman Turann Seluklular Zamannda Trkiye

adl eseri bize yol gsteren iki temel kaynak oldu. Dileimiz, yaptmz almann

beeniyle karlanmas ve daha sonraki yaplacak aratrmalara yol gsterici

olmasdr.

Lisans ve yksek lisans renimimde ok ey rendiim, tezimi hazrlarken

de bana yol gsteren Yrd. Do. Dr. Ali PEKe ve blm hocalarma sonsuz


8/102

IV

teekkrlerimi sunuyorum. Hayatm boyunca benden desteklerini esirgemeyen, bana

her trl imkn salayan aileme, kaynak toplama srasnda ellerinden gelen her trl

yardm yaparak beni misafir etmek zahmetinde bulunan yaknlarma zellikle de

kuzenim Erhan DURSUNa ve Nasrullah UZMANa ok teekkr ediyorum.

Idr, 2008Hlya DURSUN


9/102

V

KISALTMALAR

AKM : Atatrk Kltr Merkezi

b. : Bin (olu)Bk. : Baknz

ev. : eviren

haz. : Hazrlayan

A : slam Ansiklopedisi

T : stanbul Teknik niversitesi

MEB : Milli Eitim Bakanls. : SayfaS. : SayTDK : Trk Dil Kurumu

TTK : Trk Tarih Kurumu

TOEM : Tarih-i Osman Encmeni Mecmuas

[t. y.] : Yayn Tarihi Yok

yay. : Yaynlayan

YKY : Yap Kredi Yaynlar

YTY : Yeni Trkiye Yaynlar

[y. y.] : Yayn Yeri Yok


10/102

GR

Anadolu; corafi konumu, tabii gzelliiyle teden beri bir cazibe merkezi

olmutur. Tarih ncesi Devirlerden beri deiik kavimlere ev sahiplii yapan bu

yerleim alan, ou defa Avrupa ile Asya arasnda bir kpr grevi yapmann

yannda1 buradan geen her kavim kltrn bu corafyaya yanstt. zellikle

Trklerin blgeye gelmesi kkl deiiklikleri de beraberinde getirdi.

Trkler M VII. yzyldan itibaren Anadoluya keif amal seferler

dzenlemeye balad. Anadoluya gelen ilk Trk boyu Avrupa Hunlar oldu. Onlar

M IV. yzylda Sibirler takip etti. Sibiryaya adn veren bu Trk topluluu, OrtaAnadoluya gelerek Ankara, Kastamonu, Nevehir, rgp ve Gremeye kadar

ilerledi. Bundan sonra Emeviler ve zellikle de Abbasiler dneminde Trkler

Anadoluya aknlarda bulundular. Bu dnemde Trkler, zaman zaman Anadoluya

iskn da edildiler.

Abbasi Halifesi Mehdi, Trklerden pek ok halk Anadoluya gnderdi.

Bunlar Misis, Tarsus, Anazarba, Adana, Mara, Hades (Gynk), Malatya, Diyar-

Bekr (Diyarbakr), Ahlt, Malazgirt, Kalkala (Erzurum) ehirlerine gnderildiler.2

Bylece Anadolunun gneyi ve dousunda nemli bir Trk varl olumu oldu.

Geri bunlar srekli yerlemekten ziyade, snr boylarnda Bizansllara kar

gazalarda bulunmak iin buralarda bulunuyorlard. Bu srekli bir yerleme deildi.

Trkler daha ok Bizans snrnda slam dnyasn korumaya alyorlard.

Anadoluya en ok akn dzenleyenler ise Ouz Trkleri oldu. Bu srada

Seluklularn tarih sahnesine kyla Trklerin aknlar younluk kazand.

Ouzlarn Knk boyuna mensup olan Seluklular takip eden Trkmenler X ve XI.

yzyllarn ortalarnda bir insan seli halinde nce slam lkelerine girmeye balad.

1 Clemens Bosh, Tarihte Anadolu, II. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Tebliler, 2025Eyll 1937,stanbul: Kenan Matbaas, 1943, s. 801802.

2 Mkrimin Halil Ynan, Trkiye Tarihi Seluklu Devri I, Anadolunun Fethi, stanbul: AkamMatbaas, 1934, s. 5.


11/102

2

Bu insanlar nce Buharaya sonra Gaznelilerin izniyle Nesa, Ferave ve Baverd

taraflarna yerletiler.3

ar Bey 10161021 yllar arasnda Ouzlara yeni bir yurt bulmak

amacyla Bat Seferine kt. Dou Anadoluda Van Gl Havzasna kadar

ilerleyerek seferi baaryla tamamlayan ar Bey, kardei Turul Beye: Burada

iki byk vali var: Bunlar Harezmah Harun ile Sebk Tekinin torunu, Mahmutun

olu Sultan Mesuttur. Biz tek bamza bunlarn hakkndan gelemeyiz. Fakat

kefetmi olduum Horasan ve Arminyaya gidebiliriz. nk buralarda bize kar

gelebilecek bir kimse yoktur.4 dedi. Horasan ve Arminya Bizansn elinde idi.

Bizans ise taht kavgalar ile kar karya idi.

1040 ylnda Turul Bey ile Gazneli Mesut arasnda yaplan Dandanakan

Savandan sonra Byk Seluklu Devleti resmen kuruldu. Yeni kurulan devlet

iin en byk sorun akn akn gelen Ouzlara yeni bir yurt bulmak idi. Turul Bey

kardei ar Beyin nerisini dikkate alarak, Ouzlar snrlardaki bey ve

komutanlarn yanna gnderdi. Bundan sonra Ouzlar Anadoluya aknlarda

bulunmaya baladlar. Bylece hem Ouzlara geim yolu salanm hem de

Bizansllar ypratlarak Anadolunun fethi kolaylatrlm oldu. Zaten Abbasilerin

hizmetine giren Trkler Seluklulardan uzun yllar nce Bizansa kar aknlar

dzenleyerek, buraya gelecek olan Seluklulara deta zemin hazrlamlard.5

Byk Seluklu Devletinin kurulmasndan sonra Azerbaycan ve DouAnadolu Blgesine ynelen Seluklu aknlar, bazen bamsz Trkmen gruplar

bazen de ynetim ile aras alan gruplar tarafndan yaplyordu. 1047den sonra ise

nce Turul Bey sonra Alp Arslan ve Melikahn gnderdii dzenli ordular veya

sultanlarn kendileri Anadoluya aknlarda bulundu. Kutalm ve brahim Ynal adl

Seluklu ehzadeleri 18 Eyll 1048de6 Pasinlerde Bizans ve Grc kuvvetlerini

ar bir yenilgiye uratt. Bizans ile yaplan bu ilk sava Seluklular kazand. Bu da

Bizansn ne kadar zayf bir durumda olduunu ortaya kard. Pasinler Zaferinden

sonra Turul Bey 1054te ordusunun banda Anadoluya gelerek buraya akn

3 Seyfullah Kara, Seluklularn Dini Serveni, Trkiyenin Dini Yapsnn Tarihsel Arka Plan, stanbul: ema Yaynlar, 2006, s. 111.

4 Gregory Abl-Farac (Bar Hebraeus), Abl-Farac Tarihi, I, Trkeye eviren mer Rza Dorul,3. Bask, Ankara: TTK Yaynlar, 1999, s. 293.

5 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 141.6 Osman etin, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, stanbul: Marifet

Yaynlar, 1981, s. 32.


12/102

3

dzenleyen ilk Seluklu sultan oldu. Sultan, Muradiye ve Ercii ele geirdi.

Erzuruma kadar ilerledi. Malazgirti kuatt ise de alamad.

Turul Beyin vefat zerine Byk Seluklu tahtna oturan Alp Arslan da

1064te bizzat Anadolu seferine karak, Kars ve Ani kalelerini ele geirdi.7 Daha

nce kuatlan fakat alnamayan Malazgirti ald. Alp Arslan Suriye Seferine

kt srada Bizansllar, Trkleri Anadoludan uzaklatrmak iin harekete

getiler. Durumu renen Alp Arslan Halepten geri dnd. Seluklu ve Bizans

ordusu Malazgirtte kar karya geldi. 26 Austos 1071de yaplan sava

Seluklular kazand. Bizans imparatoru Seluklulara esir dt. Alp Arslan Bizans

imparatoru Romanosun tahtn kendi taht yanna kurdurdu. Seluklular ile Bizans

arasnda bir antlama yapld. Bu antlamaya gre Bizans, Seluklulara vergi

deyecekti. Fakat Alp Arslan ile antlama imzalayan Romanos Diogenes tahttan

indirildiini rendi. Yeni Bizans mparatoru Mihael Dukas Seluklular ile

Romanos Diogenes arasnda yaplan antlamay tanmadn bildirdi. Bunun

zerine Alp Arslan komutanlarna Anadoluyu fethetme emrini verdi. Fetih

hareketlerini hzlandrmak iin de fethedilen yerin fetheden emirin mal olacan

aklad. Bu emir zerine komutanlar Anadolunun fethine balad. Bu fetihler

sonucunda Anadoluda ilk Trk beylikleri kuruldu.

Saltuklar, Danimentler, Mengckler, Artuklular ve aka Beylii olarak

bilinen ilk Trk beylikleri yerletikleri blgelere Trke isimler vererek Anadoludayer adlarnn Trkelemesini saladlar. Beylerin ardndan hafif silahlar, hayvan

srleri, adrlar ve aileleriyle byk Trkmen kitleleri de geldi. Bunlar

Anadoluya yerleerek dillerini, dinlerini, rf ve adetlerini, ksaca, btn kltr

birikimlerini buraya tadlar.8 nk Trkmenlerin buraya gelme sebebi

Anadoluyu yamalamak deil, yeni bir vatan bulmakt.

Turul Bey ile balayan Alp Arslan ile devam eden Anadoluyu

Trkletirme politikas Melikah dneminde daha sistemli hale geldi. Bu devirde

Anadolu Seluklu Devleti kuruldu.9 Pasinler Savanda Bizans yenilgiye uratan

Kutalmn olu Sleyman ah tarafndan kurulan devletin merkezi znik oldu

(1075). Bylece Anadoluya, ilk Trk beylikleri hari, gelen Trkmenler tek bir at

7 Burada bulunan Ermeni Vaspuragan Kralln ykt. Bylece tarihteki ilk Trk-Ermeni ilikisibalad.

8 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 147148.9 Halil Edhem, Dvel-i slmiyye, stanbul: Milli Matbaa, 1927, s. 210.


13/102

4

altnda birletirildi.10 Bu andan itibaren Anadolu Seluklular bulunduklar blgeyi

hem Bizansn Trkleri Anadoludan atmak iin ard Hallara kar korudu

hem de ilk Trk beyliklerini itaat altna alarak Anadoluda Trk siyasi birli ini

salad. Bu saye Sleyman ah slam dnyasnda saygnlk kazand gibi merkezi

otoriteyi de daha gl hale getirdi.Sleyman ahn kurduu devlet, I. Klaslan zamannda Hal

saldrlaryla karlat. Hallarn zniki ele geirmesi zerine bakent Konyaya

tand. I. Mesut ve II. Klaslan dnemlerinde Hallar yenilgiye uratld.

zellikle II. Klaslan dneminde Bizans ile yaplan Miryekeflon Sava Trklerin

Anadoludan atlamayacan gsterdi (1176). Bu dnemden itibaren devlet

ykselme dnemine girdi. Anadoluda Trk siyasi birliini salama almalar

balad. 1175te Danimentlilerin elinden Malatyann alnmasyla bu beylik

ortadan kalkt. Ayrca devletin fetih hareketleri ve uygulad politikalar ticaretigelitirmeye ynelik oldu.

II. Klaslandan sonra Seluklu sultan olan olu I. Gyaseddin Keyhsrev

tahta ktnda kardeinin isyan ile karlat. Taht kardei II. Rkneddin

Sleyman aha brakmak zorunda kald. Keyhsrev ve oullar zzeddin Keykavus

ile I. Aleddin Keykubad iin gurbet hayat balad (11961205). II. Sleyman ah

dneminde Erzurum ve evresinde bulunan Saltuklara son verildi. I. Gyaseddin

Keyhsrevin 9 yl sren gurbet hayat, II. Sleyman ahn vefat ile sona erdi.

Gyaseddin Keyhsrev ikinci defa Seluklu sultan oldu.

I. Gyaseddin Keyhsrev, babas II. Klaslan dneminde balayan ticareti

gelitirme politikasna devam etti. Samsun ve Antalyay ele geirerek Akdeniz ve

Karadeniz ticaretinde sz sahibi oldu. Onun vefat zerine Seluklu sultan olan

olu I. zzeddin Keykavus dneminde ise Sinop ele geirildi. Bylece

Karadenizdeki hkimiyet daha da glendirildi. zzeddinden sonra tahta kan I.

Aleddin Keykubad dnemi ise Anadolu Seluklularnn en parlak dnemi oldu.

I. Aleddin Keykubad zamannda Anadoluda Trk siyasi birlii kesin

olarak saland. slam dnyasn korumak iin Moollara kar tedbir alnd.

Moollarn nnden kaan pek ok insan iin Anadolu bir snma yeri oldu.

nk Anadolu dnemin en zengin, en huzurlu yeri idi. Burann herkesin refah

iinde yaayabilecei bir yer olmasnda I. Aleddin Keykubadn izledii

10 Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, 8. Bask, stanbul: tken Yaynlar, 2004, s.105.


14/102

5

politikalarn, kiiliinin ve okuduu eserlerin katks byk oldu. Sahip olduu

sosyal devlet anlay ise bu gelimelerin temel sebebi idi.


15/102

6

BRNC BLM

I. ALEDDN KEYKUBAD DNEMNDESOSYAL DEVLET ANLAYIININ TEZAHRLER

1.1. I. Aleddin Keykubadn Seluklu Sultan Olmas

I. Aleddin Keykubad dneminde (12201237) en parlak gnlerini yaayan

Anadolu Seluklu Devletinde lke, hanedann ortak maldr. anlay vard. Bu

anlay, kardeler arasnda taht kavgalarnn yaanmasna neden oluyordu. Seluklu

melikleri, ynetimde tecrbe kazanmalar iin bir sancaa gnderilirlerdi.

Meliklerin kendi adna para bastrma ve iilerinde bamsz hareket etme yetkisivard. Bizansllarn Seluklu meliklerini kkrtmas zerine meliklerin yetkileri

snrlandrld.11 Devlet kurulduu andan itibaren melikler arasnda yaanan taht

kavgalar II. Klaslan dneminde daha da artt.

II. Klaslann vefat etmeden nce lkeyi 11 olu arasnda paylatrmas

ok daha byk taht kavgalarnn yaanmasna sebep oldu. Taht ele geiren I.

Gyaseddin Keyhsrev kardeinin isyan ile karlanca taht brakarak stanbula

gitmek zorunda kald. Rkneddin Sleyman ahn taht ele geirmesi ile I.

Gyaseddin ile oullar zzeddin Keykavus ve I. Aleddin Keykubad iin gurbet

hayat balad.

Rkneddin Sleyman ahn vefat zerine tahta kk yataki olu III.

Klaslan geince beyler ve devlet erkn stanbulda bulunan I. Gyaseddin

Keyhsrevi Seluklu tahtna davet etti. nk hkmdar seiminde genellikle en

nemli rol hkmdarn etrafndaki devlet adamlar ve beyler oynuyordu.12

Gyaseddinin tahta yeniden gemesinden bahsetmeden nce stanbula gitmesine

ksaca deinelim.

11smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatna Medhal, 4. bask, Ankara: TTK, 1988, s.59.

12 Ali Merthan Dndar, Askeri ve dari Tekilatlanma Bakmndan Anadolu SelukluDevletindeki Orta Asya Etkileri,(Baslmam Yksek Lisans Tezi,Hacettepe niversitesi, SosyalBilimler Enstits, Ankara: 1999) , s. 42.


16/102

7

Gyaseddinin, ocuklar ile birlikte Elbistanda oturmas artyla Rkneddin

taht devrald.13 Gyaseddin ayn gn Konyay terk etti. Oullar zzeddin ve I.

Aleddin Konyada kald. Rkneddin tahta oturduktan sonra tebrikleri kabul etti.

Yeenlerini yanna artp isterlerse yannda kalabileceklerini isterlerse babalarna

gnderebileceini syledi.14

ocuk yataki meliklerin istei zerine onlarbabalarnn yanna gnderdi. Gyaseddinin en kk olu Celaleddin Key Feridun

henz domam idi.15

I. Gyaseddin Keyhsrev, Karaman yolundan ilerleyerek srasyla; Ermeni

Leonun yanna, Elbistana, Malatyaya, Halepe, Diyarbakra ve Ahlta geti.16

Gittii her yerde saygyla karlanan Keyhsrev uzun sren misafirliin yannda

kald kiiye zarar vereceini dnyordu. Sonunda Bizansa gitmeye karar verdi.

Ahlttan ayrlarak Trabzona geti. Burada bir sre misafir olduktan sonra

imparatorluk gemileriyle stanbula doru yola kt.17 Bundan sonra 1200e kadarstanbulda kald. IV. Hal Seferinde Hallar stanbulu ele geirmeden az nce,

kaynpederi Mavrozomezin yanna gitti. Rkneddin Sleyman ahn vefat

zerine u Trkmenleri ve nl Seluklu komutan Er-Toku, Keyhsreve haber

gndererek onu tahta davet edene kadar, I. Keyhsrev kaynpederi Mavrozomezin

yannda kald.

I. Gyaseddin Keyhsrev, tahta gemesi iin ald davet zerine oullar ve

kaynpederi Mavrozomez ile yola karak znik tarafna yneldi. znikte bulunan

Laskaristen yardm almak istedi. Fakat Laskaris III. Klaslan ile ittifak yaptn

bahane ederek yardm teklifini reddetti. Hatta topraklarndan gemelerine dahi izin

vermedi. Sonunda Gyaseddin, kendisine haber getiren Zekeriya Hacip ve zzeddin

Keykavus ile I. Aleddin Keykubad Laskarise rehin brakarakSeluklu snrna

geldi. Bu o dnemde yaygn olarak uygulanan bir adetti. Keyhsrev Uluborluda

byk bir coku ile karland. Bu arada Zekeriya Hacip bir yolunu bularak I.

Keyhsrevin ocuklarn znikten karmay baard.18 Uluborluda oullarna

13 Kerimddin Mahmud Aksaray, Msameretl-Ahbr ve Msayeretl-Ahyr, ev. Mrselztrk, Ankara: TTK, 2000, s. 24.

14 Ahmet Efe, Tarih-i l-i Seluk, Anadolu Seluklu Sultanlar ve Payitaht Konya, Konya: 1998,s. 73.

15brahim Artuk, Ala El-Din Keykubadn Meliklik Devri Sikkeleri, BELLETEN,XXXVI, S. 143,Ankara: TTK, 1972, s. 266.

16 Ayrnt iin Bk. Mehmet Neri, Kitab- Cihan-nm, yaynlayanlar; Faik Reit Unat, MehmetAltay Kymen, Neri Tarihi, I, 3. bask, Ankara: TTK, 1995, s. 33.

17 Efe, Tarih-i l-i Seluk, s. 75.18 Efe, Tarih-i l-i Seluk, s. 81.


17/102

8

kavuan I. Keyhsrev, Konyaya yneldi. Konya halk, daha nce Rkneddin

Sleyman ah karsnda I. Gyaseddine gsterdii ball bu defa I.

Gyaseddine kar, III. Klaslana gsterdi. Konyaya giremeyen I. Gyaseddin

bunun zerine Aksaraya yneldi. Burada byk bir sevgiyle karland. Konya

halk, Seluklu bakentinin Aksaray olacandan endielenerek I. KeyhsreviKonyaya davet etti. III. Klaslann canna dokunulmamas artyla Gyaseddin

ikinci defa Seluklu sultan oldu.

1205te ikinci sefer Seluklu sultan olan Gyaseddin ocuklarn Seluklu

ananesine uygun olarak birer eyalete gnderdi. zzeddin Keykavusu Malatyaya; I.

Aleddin Keykubad da Tokat ile beraber btn Daniment iline melik olarak

atad. Gen melikler, II. Klaslan dnemindeki atamalardan farkl olarak, sadece

sultan adna bir idareci olarak gnderildi. II. Klaslan dneminde meliklerin kendi

adna para bastrma ve hutbe okutma yetkileri vard. Bunlar i ilerinde bamszd ilerinde ise Seluklu sultanna bal idi. Fakat zzeddin ve I. Aleddin bu

yetkilere sahip deildi.19 ki ehzade de merkeze bal bir vali konumunda idi. I.

Gyaseddin Keyhsrev, oullarnn elinden bu yetkiyi alarak merkezi otoriteyi

glendirmeye alt. Onun vefatna kadar melikler grevlendirildikleri

merkezlerde kaldlar.

I. Gyaseddin Keyhsrevin vefat zerine byk olu zzeddin Keykavus

devletin bana geti. Bu durumdan memnun olmayan I. Aleddin Keykubad

Kayseri zerine yrd.20 Kayseride baarsz olan I. Aleddin Keykubad,

Ankaraya ekilmek zorunda kald. Ankara Kalesinde kuatlan I. Aleddin, burada

halkn sevgisini kazand. Halkn onu desteklemesi sonucunda kuatma 3 sene

srd.21 Kuatmann sonunda iki karde arasnda anlama saland. I. Aleddin

Keykubadn hayatta kalmas artyla ehir teslim oldu. zzeddin Keykavusun

sznde duracana dair devlet meras yemin etti. Yemin edenler arasnda I.

Aleddin zamannda nemli grevlere getirilecek olan Melikl-mera

19 Buna ramen I. Aleddin daha nceki melikler gibi davranarak kendi adna para bastrd. Fakatsultan unvann kullanmad. Bk. Artuk, Ala El-Din Keykubadn Meliklik Devri Sikkeleri, s.265271.

20 Ayrnt iin Bk. bn Bibi, El-Hseyin bin Muhammed, Tevrih-i l-i Seluk, yay. M. TH.Houtsma, Recuell De Textes Relates Lhstore Des Seldjoucdes, Vol. IV, Leide: E. J. Brll,1902, s. 3750; Hamdullah bin Ebu Bekr bin Ahmed b. Nasr Kazvini, Tarih-i Gzide,[y.y.], [t.y.],s. 447.

21 Ahmed Tevhid, Ankarada Ahiler Hkmeti, TOEM, S. 1324, Sene 1328, Basm yl 1329, s.1301.


18/102

9

Hsameddin oban da vard.22 Bundan sonra I. Aleddin Keykubad nce Malatya

yaknlarndaki Minar sonra da Kezerpirt Kalesine gnderildi.23 zzeddin

Keykavusun vefatna kadar 7 yl kalede hapsedildi. 24

zzeddin Keykavus vefat edince anigir Seyfettin Ayaba, Pervane

erafettin Muhammet, Emir Mbarizeddin avl, Emir-i Meclis MbarizeddinBehramah ve Emir-i Ahur Zeyneddin Baara gibi devlet emirleri (meray devlet)

onun lmn gizledi.25 Tahta kimin kaca konusunda grmeler yapld.

Bazlar Erzurumda bulunan Mugiseddin Turul ah, bazlar da Koyulhisarda

tutuklu26 bulunan, Sultan zzeddinin kk kardei, Celaleddin Key Feridunu

nerdi. Mbarizeddin Behramah ve Seyfettin Ayaba, I. Aleddin Keykubadn

sultan olmasn istedi. Grmeler sonucunda Aleddinin tahta karlmasna karar

verildi. Bunun zerine Seyfettin Ayaba, I. Aleddini getirmek iin Malatyaya

doru yola kt. Aslnda devlet erkn, daha nce I. Aleddine kar zzeddinintarafn tuttuklar iin Aleddini tahta karmakta biraz tereddt ediyorlard.27

Seyfettin Ayaba ve I. Aleddin Keykubad Malatyadan ayrlarak nce

Sivasa gitti. Burada kardei zzeddinin naan gren I. Keykubad, sultan ilan

edildi.28 Eski sultann lm haberi ile yeni sultann baa getii, halka ayn anda

duyuruldu. Bu, lkede karklk kmasn nlemek iin uygulanan bir adetti.

I. Aleddin, Sivastan ayrlarak Kayseriye doru hareket etti. Getii

yerlerde sevgi ve ilgiyle karlanan sultan, birka gn Kayseride kald. Kayseriden

22 Ahmed Tevhid, Rum Seluki Devletinin nkrazyla Teekkl Eden Tevif-i Mlk,Kastamonuda Hsameddin oban Beg Ailesi, TOEM, S. 16, Sene 1327, Basm yl 13291911,s. 320.

23 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 348. Bu kalenin ad bn Bibi ve dier kaynaklardaKezerpirt Kalesi olarak geerken; Tarih-i l-i Selukta Masara Kalesi olarak gemektedir. Bk. Efe,Tarih-i l-i Seluk, s. 112. Hamdullah Bin Ebu Bekir eserinde Alaeddinin Kale-i Hsardahapsedildiini kaydetmektedir. Bk. Hamdullah bin Ebu Bekir, Tarih-i Gzide Tercmesi, [y.y.],[t.y.], s. 147. Friedrich Sarre ise I. Aleddin Keykubadn srgnde yaad stanbuldan hareketederek emirler tarafndan sultan ilan edildiini kaydetmektedir. Bk. Friedrich Sarre, KkasyaSeyahati 1895 Yaz, Seluklu Sanat ve lkenin Corafyas zerine Aratrmalar, ev. Drolakolu, 1. bask, stanbul: 1998, s. 50. Ziya Buniyatov ise zzeddinin vefat etmeden nceAlaeddini hapisten kararak tahta geirdiini ve ocuklarnn eitimini vasiyet ettiinikaydetmektedir. Bk. Ziya Musa, Buniyatov, bn Al Fuvatinin Talhis Macma Al-Adb Fi Mucam

Al-Alkab Eserinde Belirtilen Konya Sultanlnn Grkemli ahslar, VIII. Trk TarihKongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, II, 1115 Ekim 1976, Ankara: TTK, 1981, s. 591597.24 Aksarayi, Msameretl-Ahbr, s. 25.25bn Bibi, El-Hseyin bin Muhammed, El-Evamirl-Aliye Fil-Umuril-Aliye (Seluk-name),

haz. Mrsel ztrk, I, Ankara: TC Kltr Bakanl Yaynlar, 1996, s. 218. 26bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 221.27 Cokun Alptekin, Trkiye Seluklular, Doutan Gnmze Byk slam Tarihi, III,

Redaktr; Hakk Dursun Yldz, stanbul: a Yaynlar, 1992, s. 283.28 bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 227. bn Bibi onun sultan oluunu u dizelere aktard: ahn

gzelliinden taht, ba ile de ta sslendi. Onun kalbi talihinden mutlu oldu. Felein zerindenzulm ve eziyet uzaklat.


19/102

10

Aksaraya geen sultan burada da halkn cokulu bekleyii ile karlat. Birka gn

Aksarayda kaldktan sonra Konyaya doru hareket etti. Konya halk, sultann

hareket ettiini renince hazrlklara balad. Konya Kalesi sslendi, halk en gzel

kyafetlerini giydi29 ve sultan karlamak iin yola kt. Sultan Ruzbe Ovasnda

karlayan beyler atlarndan inerek onu selamlad. I. Aleddin kendisini bekleyen buinsanlarla Konyaya girdi. Tahtna oturan sultan, yannda kalan byk emirler ve

devlet adamlaryla huzur ve mutluluk iinde halka refah ve adalet datmaya, hayr

ilerini uygulamaya, byklk ve yneticiliin gereklerini yerine getirmeye

balad.30 nk devletin esas politikasn; millete hizmet, adalet ve dzene sayg

oluturuyordu. Milleti kle gibi grmek, onlara sadece hkmetmek, diledii gibi

hareket etmek Seluklu devlet anlaynda yoktu.31 Bu anlay I. Aleddin

Keykubadn 17 yl sren saltanat boyunca daha bariz bir ekilde kendini gsterdi.

Sosyal devlet anlay olarak tanmlayabileceimiz bu anlayn yansmalarnhemen her alanda grmek mmkndr.

1.2. I. Aleddin Keykubad Dneminde Fetih Hareketlerive Anadoluda

Birliin Salanmas

Fetih hareketleriyle snrlarn geniletilmesi kendi halknn buralara

yerletirilmesi ve lke birliinin salanmas sosyal devlet politikasnn temelini

oluturur. Bu bakmdan I. Aleddin Keykubad da icraatlarn bu zeminden balatt.

Toprak btnlne bal olarak siyasi bakmdan tekilatlanm millet veya

milletler varlnn oluturduu tzel kiilie devlet denir.32 Yani devlet insanlar

arasnda gven ve huzuru salayan, insanlar belirli kurallar etrafnda birletiren bir

kurumdur.33 Bu nedenle devlet gl olmaldr. Bunun iin ncelikle devletin gl

bir mekanizmaya ihtiyac vardr.

I. Aleddin, gl bir mekanizma oluturmaya alt. nk I. Gyaseddin

Keyhsrevin vefatndan sonra, Seluklu ailesi arasndaki taht kavgalarnda devlet

29

bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 232. Ayrnt iin Bk. bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 230238. Ouz tresine gre enlik dzenlendi. Bu enlikteki yemekler hakknda Bk. Zeki Oral, SelukDevri Yemekleri II, Trk Etnografya Dergisi, Say 2den Ayr Basm, Ankara: Maarif Basmevi,1957, s. 3.

30bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 238.31 Yaar Bedirhan-Zeki Ateken, Seluklu Messeseleri ve Medeniyeti Tarihi, Konya: Eitim

Kitapevi, 2004, s. 17.32 Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, I, 9. bask, Ankara: TDK, 1998, s. 573.33 Sadri Maksudi Arsal, Beeriyet Tarihinde Devlet ve Hukuk Mefhumu ve Messeselerin

nkiafnda Trk Irknn Rol, II. Trk Tarih Kongresi, Kongrenin almalar, KongreyeSunulan Tebliler, 2025 Eyll 1937, stanbul: Kenan Matbaas, 1943, s. 1062.


20/102

11

adamlar etkili olmaya balad.34 Kimin tahta geecei konusunda gren devlet

adamlar, gelenekler byk ehzadeye ncelik tand35 iin, zzeddin Keykavusun

sultan olmasna karar verdi. Ayn ekilde I. Aleddinin tahta kna da beyler

karar verdi. Devlet adamlarnn bir tr seimle i bana getirdikleri hkmdara

kar glenmeye balamalar yani hkmdar seme yetkilerini daimi bir ekledntrmek istemeleri devlet adamlar ile sultann arasnn almasna sebep

oldu.36

I. Aleddin Keykubad dneminde, sultan ile devlet adamlarnn aras o kadar

ald ki beyler sultan ortadan kaldrmak iin bir suikast plan dahi hazrlad.

Durumu renen sultan nce beyleri ekonomik olarak zayflatmann sonra da

ortadan kaldrmann yollarn arad. Konya Kalesinin etrafn surlarla evirirken

burlardan her birini bir beyin yaptrmasn istedi. Hatta yaptrdklar kapya kendi

isimlerini yazdrabileceklerini syledi. Bu sayede hem onlarn tepkisini ekmedenbeyleri ekonomik olarak zayflatt hem de kalenin etraf surlarla evrilirken devlet

fazla masrafa girmedi. Sultan bundan sonra beyleri ortadan kaldrmak iin bir

ziyafet hazrlatt. Kayseride dzenlenen ziyafette beylerin saraya silahsz girmeleri

saland. Ziyafetten sonra saraydan ayrlmak iin dar kan beyler birer birer

yakalanp hapsedildi. Srasyla Seyfettin Ayaba, Mbarizeddin Behramah,

Bahaettin Kutluca ve Zeyneddin Baara ortadan kaldrld (1223).37 Beylerin mallar

msadere edildi yani devlet hazinesine alnd. Sultann, beyleri ortadan kaldrmas

devleti zayflatmad. Tam tersine merkezi otoriteyi glendirdi. nk askeri, siyasi

ve iktisadi alanda baarl olmann temeli gl bir devlet mekanizmasna sahip

olmaktan gemekteydi.38 Bu olaydan sonra beylerin ve dier grevlilerin hibiri

yetki ve sorumluluklarnn dna kmad. Hatta hareketlerini dzelterek

adamlarna daha iyi davranmaya ve gnlerini yiitlikle, cmertlikle geirmeye

baladlar.39

Merkezi otoriteyi salayan I. Aleddin Keykubad, Seluklu tahtna

ktnda; Konya, Ereli, Nide, Aksaray, Elbistan, Kayseri, Malatya, Sivas,

34 Uzunarl,Osmanl Devleti Tekilatna Medhal, s. 59.35 Alptekin, Trkiye Seluklular, s. 272.36 M. Altay Kymen, Seluklu Ordusu, X. Trk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler,

2226 Eyll 1986, III, Ankara: TTK, 1991, s. 1062.37 Ayrnt iin Bk. Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 360363.38 Nejat Kaymaz, Anadolu Seluklularnn ntihatnda dare Mekanizmasnn Rol II, Tarih

Aratrmalar Dergisi, III, S. 45, Ankara 1965, Ankara: Ankara niversitesi Basmevi, 1967, s.23.

39bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 287.


21/102

12

Tokat, Amasya, Sinop, Kastamonu, Krehir, Ankara, Akehir, Isparta ve Antalya

Anadolu Seluklularnn elinde idi. Yani Seluklular, Akdeniz ve Karadeniz

sahillerinin kk bir ksmn ele geirmilerdi.40 Anadolunun bat ksmnda ise

Rumlar vard. I. Aleddin Keykubad izledii fetih politikas ile ksa srede

Anadoluda Trk siyasi birliini salad.41

I. Aleddin Keykubad Seluklu tahtna kt gnlerde Ortadouda Mool

tehlikesi ortaya kt. Bu dnemde yaayan ve Mool istilasna tank olan bnl

Esir yaad gnleri eserinde u ekilde anlatmaktadr: Keke annem beni

dnyaya getirmeseydi. Keke adm sanm unutulup gitseydi de insanlarn, bilhassa

Mslmanlarn bana gelen u bela ve musibetleri grmeden lp gitseydim de

bunlar grmeseydim.42 Moollar slam dnyasn dehete drrken ileri grl

bir insan olan I. Aleddin hem Anadoluda gl bir devlet kurmaya hem de Mool

tehlikesine kar tedbir almaya alt. Fetihlerine de bu dorultuda yn verdi. Budnemde Bat Anadoluda bulunan znik Rum mparatorluu, stanbulda kurulan

Latin Krallna kar bir tampon blge grevinde idi. Ayrca znik Rumlarnn

Anadoluya ynelik bir amac da yoktu. Bu durum Aleddinin politikasna da

uygundu.43 Sultan bu sayede Anadolunun kuzeyi, gneyi ve dousunda rahatlkla

hareket etme imknna sahipti.

I. Aleddin, tahta geince ilk nce Kbrsllarn ve Frenklerin ele

geirebilecei Kalanorosu fethetti (1221). Bu kalede bulunan Kyr Vartn kz ile

evlendi. Kyr Varta Akehir ve birka ky ikta olarak verdi. Bundan sonra sultan,

Kalanorosu yeniden ina ettirdi ve klk merkez haline getirdi. Akehir,

Seluklularn bakenti Konyaya yakn bir yerdi. Bu nedenle sultanlar iin

nemliydi. Sultanlar nemli misafirlerini burada arladklar gibi onurlandrmak

istedikleri kiilere de Akehiri ikta olarak verirlerdi.44

I. Aleddin Keykubad, Kalanorosu fethettikten sonra Antalyaya dnerken

Alara Kalesini de ele geirdi. Bundan sonra da gnlerini yaplacak ileri dnerek

geirdi.45 K Antalyada geirdikten sonra Kayseriye geldi. Burada iken biri

40 Herbert Jansky, Seluklu Sultanlarndan Birinci I. Aleddin Keykubadn Emniyet Politikas, 60.Doum Yl Mnasebetiyle Zeki Velidi Togana Armaan,stanbul: 19501955, s. 119.

41 V. Gordlevski, Anadolu Seluklu Devleti, ev. Azer Yaran, Ankara: Onur Yaynlar, [t.y.], s. 56.42bnl-Esir, slam Tarihi El-Kamil Fit-Tarih Tercmesi, eviren: Ahmet Araka, Abdlkerim

zaydn, XII, stanbul: Bahar Yaynlar, [t.y.], s. 462465.43 Jansky, Seluklu Sultanlarndan Birinci I. Aleddin Keykubadn Emniyet Politikas, s. 119.44brahim Hakk Konyal, Nasreddin Hocann ehri Akehir,stanbul: Numune Matbaas, 1945, s.

44.45bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 270.


22/102

13

Ruslardan, biri Ermenilerden, biri de Antalya Rumlarndan ikyeti olan tccar

yanna geldi. Tccarlar onun adaletine sndklarn syleyerek ondan yardm

istedi. Tccarlarn zararlarnn hazineden karlanmasn syleyen sultan, sefer

hazrlklarna balad. Bu andan itibaren sultann fetihlerine ekonomik faaliyetler

yn vermeye balad.Anadolu Seluklu sultanlarnn ticareti korumak ya da gelitirmek iin

sefere kmalar, I. Aleddin Keykubad dneminde ortaya kan bir uygulama

deildi. II. Klaslandan itibaren Anadolu Seluklular ticarete nem vermeye

balad. Anadoludaki ilk kervansaray II. Klaslan dneminde Aksaray

yaknlarnda yapld. Aleddinin babas I. Gyaseddin Keyhsrev de ticarete nem

veriyordu.46 Keyhsrev nce Trabzon Rum mparatorluu zerine sefer

dzenleyerek Samsunu (1206); sonra da talyanlarn elinde bulunan Antalyay

(1207) ele geirdi. Bu sayede hem Karadeniz hem de Akdeniz ticaretindeSeluklular sz sahibi oldu. I. zzeddin Keykavus da Sinopu ele geirerek (1214)

Karadenizdeki hkimiyeti glendirdi. I. Aleddin Keykubad da dedesi ile

balayan, babas ve aabeyi dneminde devam eden ticareti gelitirme politikasn

takip ederek snrlarn geniletti.

I. Aleddin, Kayseride iken Emir Komnenos Mavrozomesi ve

Mbarizeddin avly kuzeyden Ermeniler zerine gnderdi. Antalya sbas

Mbarizeddin Ertokuu da hem Ermenilere kar hem de Kbrsta bulunan

Hallarn Ermenilere yardm etmesini nlemek iin sahilden gnderdi. Ertoku

Akdeniz sahilleri boyunca ilerleyerek Manavgat, Anamur gibi kaleleri ele geirdi.47

Seluklularn karadan saldrlar daha iddetli oldu. Ordu iki kola ayrlarak biri

Gksu dieri de Ceyhan vadisi boyunca ilerledi. Bu ilerleme sonucunda Silifkeye

kadar olan yerler ve daha nce zzeddin Keykavus dneminde alnan inin Kalesi

tekrar Seluklularn eline geti (1225). Bu sefer sonucunda Ermenilerin ve

Hallarn elinde bulunan 30 kalenin alnd rivayet edilmektedir.48

I. Aleddin, Ermeniler ve Hallar zerine dzenledii seferden sonra

ynn douya evirdi. Merkezi Diyar- Bekr (Diyarbakr) olan Diyarbakr

Artuklularndan Melik Mesut Seluklu sultan adna hutbe okutmay brakt iin

sultan ordusunun banda sefere kt. 1226 ylnda balayan fetihler sonunda Khta,

46 Efe, Tarih-i l-i Seluk, s. 81.47 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 365.48 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 366.


23/102

14

Hsn- Mansur (Adyaman) ve emikezek ele geirildi. Keykubad Frat

boylarndaki fetihlerden sonra Eyyub Melikesi Gaziye Hatun ile evlenerek

Eyyublerle olan dostluunu pekitirdi (1227). Doudaki fetihlerine devam etti.

I. Aleddin Keykubadn dou politikas, Celaleddin Harezmahn Dou

Anadolu snrlarna yaklamas ve Mool tehlikesi nedeniyle farkl bir boyutkazand. ki tehlikenin de nlenmesi iin Erzincan ve Erzurumun Anadolu

Seluklularnn elinde olmas gerekliydi.

Malazgirt Savandan sonra Erzincanda kurulan Mengck oullar, II.

Klaslan dneminden itibaren Anadolu Seluklular ile dostane ilikiler kurdu.

Mengck hkmdar Fahrettin Behramah Seluklu sultanlarn metbu tanyarak

varln devam ettirdi. Fakat onun 1225te lm zerine yerine geen olu Davut

ah, Seluklulara itaatten ayrld. Emirlere saldrp bir ksmn hapsetti bir ksmn

da ldrd. Davut ahtan kaan baz emirler ise I. Aleddin Keykubadn yannasnd. Seluklu sultan, Davut aha bir mektup yazarak emirlere iyi

davranmasn, hapiste olan emirleri serbest brakmasn istedi. Bunun zerine

Erzincanda bulunan baz emirler, I. Aleddine gvenerek, Davut ah

dinlememeye balad. Davut ah, emirlerin bu davranlar zerine Kayseriye

giderek I. Keykubada itaatini bildirdi.

I. Aleddin Keykubad tarafndan byk bir ilgi ile karlanan Davut ah,

Erzincana dnnce Seluklu sultanna kar ittifak oluturmaya alt. Erzurumda

bulunan Cihan-ah, Eyyub Meliki, Melik Erefi ve Celaleddin Harezmah

kendi yanna ekmek istedi. Fakat baarl olamad. Melik Eref birka emirini

Erzincana gnderdi. Bu emirler Davut ah Aleddine itaat etmesi iin ikna etti.

Yaplan anlamaya gre Davut ahn oullar Aleddine rehin braklacakt.

Emirler Davut ahn oullaryla birlikte sultann yanna gelmeden nce, sultan

casuslar sayesinde olup bitenleri rendi. Ordusunu Sivastan Erzincana sevk etti.

Erzincan ele geirildi. Davut ah, sultan ile grmek istedi ancak sultan kabul

etmedi. Davut aha krgn olan I. Aleddin Keykubad, buna ramen onun hayatna

dokunmad. Hatta Konya-Akehir ve Ilgn ona ikta olarak verdi (1228).49 Davut

ahn ebinkarahisarda bulunan kardei Muzafferettin de sultana itaatini bildirdi.

49 Ayrnt iin Bk. bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 356367; Turan, Seluklular ZamanndaTrkiye, s. 374376.


24/102

15

Ona da Krehir ikta olarak verildi.50 Bylece Malazgirt Savandan sonra

Erzincanda kurulmu olan Mengck Beylii de sona erdi.

I. Aleddin Keykubad Erzincandan sonra Erzurumu da ele geirmek istedi.

nk burada bulunan Cihan-ah, nce Eyyub Meliki Erefe tabi oldu; sonra da

Celaleddin Harezmah adna hutbe okuttu. Cihan-ahn bu davran Seluklularaisyan ettii anlamna geliyordu. nk o dnemin bamszlk alametlerinden biri

de hutbe okutmakt. Hutbe kimin adna okutulursa ona tabi olunmu demekti. Bu

srada Trabzon Rumlarnn Samsun ve Sinopa saldrdklar haberi geldi. Bunun

zerine sultan, Erzuruma gitmekten vazgeti. Sultann vazgemesinin bir sebebi de

Eyyubler ile olan dostluk ilikilerini bozmak istememesi idi. nk I. Aleddin

Keykubad, Eyyub Melikesi Gaziye Hatun ile evlenerek Eyyublerin desteini

salamt.

I. zzeddin Keykavus dneminden itibaren Seluklulara bal olan TrabzonRumlar, I. Aleddin dneminde tabiiyetten ayrlarak Celaleddin Harezmaha tabi

oldu. Hatta I. Keykubad Erzincanda iken Seluklularn elinde bulunan yerlere

saldrmaktan da geri kalmad. Seluklularn Rumlarla ilk atmas Moollarn

Krmn Sudk limann igal etmesi zerine ortaya kt. Keykubad kendine bal

olan Rumlarn, Sudka yerlemeye almalar ve tccarlarn ikyeti zerine

denizar sefere karar verdi. Hsameddin oban Sinopta bulunan donanmann

bana getirerek Krma gnderdi.

Hsameddin oban, Aleddinin zzeddin Keykavusa kar giritii taht

mcadelesinden sonra yaplan bar grmelerinde yer alan biriydi. zzeddin

dneminde Kastamonu beyi olan Hsameddin oban, I. Aleddin tahta knca ona

itaatini bildirmi idi.51 Ayrca obann ok sayda askeri vard.52

Hsameddin obann banda olduu Seluklu donanmas, Karadenizin

kar tarafna geerek Sudk ele geirdi.53 Sudk dnemin en nemli ticaret

merkezlerinden biri idi.54 Bylece nemli bir ticaret merkezi daha Seluklularn

eline geti. Sudk zaferi ayn zamanda Seluklu donanmasnn ksa srede ne

kadar glendiini de ortaya kard. Zaferden sonra sultana bal olan dier

50 Alptekin, Trkiye Seluklular, s. 288.51 Yaar Ycel, Anadolu Beylikleri Hakknda Aratrmalar, Mesalikl-Ebsara Gre Anadolu

Beylikleri, I, 2. bask, Ankara: TTK, 1991, s. 37.52 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 379.53 Neri, Kitab- Cihan-nm, s. 37.54 El-Kalkaendi, Subhl-Aa, IV, s. 460tan naklen; Muhammed ibni brahim ibni Ali ibni eddad,

Siretz-Zahir Baypars, ev. erafettin Yaltkaya, Baypars Tarihi, II, 2. bask, Ankara: TTK,2000, s. 23.


25/102

16

yerlerde olduu gibi Sudkta da ticaret koruma altna alnd. Hatta burada

bulunan pek ok tccar Anadoluya davet edildi. Bu sefer srasnda Kpaklar ve

Ruslar da itaat altna ald (1228).

Sudkn ele geirilmesinden sonra I. Aleddin Keykubad ile Harezmah

hkmdar Celaleddin arasndaki ilikiler gerginleti. Aslnda Celaleddin ile I.Aleddin arasnda 1225te balayan bir dostluk vard.55 Bu tarihten itibaren iki Trk

hkmdar birbirlerine vg dolu mektuplar gndermiti.56 Fakat aradaki dostluk

1229da Celaleddinin Ahlta saldrmas zerine bozuldu.57 Celaleddin

Mengbirti, Ahlta saldrnca Erzurum meliki Cihan-ah da ona tabi oldu. Hatta

bununla da yetinmeyerek onlar Seluklulara kar kkrtt. Celaleddin bu

kkrtmalarn etkisiyle Seluklulara kar dmanca tavrlar sergilemeye balad.

1228de Moollardan kaarak batya doru ilerleyen Celaleddin,

Azerbaycan zerinden Anadoluya geti. Ahlt kuatt. Bunun zerine I. AleddinKeykubad, ondan Grcistan ve Tiflis zerine gitmesini ve bu yerleri ele geirdikten

sonra Anadoluya gelmesini syledi. Ayrca Ahlttan ekilerek Moollar ile

barmasn tavsiye etti. Bu ekilde davranmad takdirde kendisiyle savamak

zorunda kalacan bildirdi. Celaleddin ise onu dinlemeyerek Ahlta yerleti. I.

Aleddin bu durum karsnda Eyyubler ile anlama yolunu seti. Bu sayede hem

kendine destek salad hem de Eyyubler ile olan gerginlii sona erdirdi.

I. Aleddin Keykubad ve Eyyublerden Melik Eref, Melik Cevat, Melik

Mugis ve Melik Aziz birleerek ordular ile Harezmahlar zerine yrd.58 ki

taraf 11 Austos 1230da Yass-imende karlat. I. Aleddin Keykubad Trk,

Frenk, Ermeni, Grc, Rum ve Araplardan oluan bir ordu hazrlad.59 Burada

yaplan sava Seluklular ve mttefikleri kazand. I. Aleddin bu zaferden sonra,

Ahlt nceden olduu gibi Melik Erefe brakt.

Celaleddin Harezmahn Yassimen Savandan ksa bir sre sonra vefat

etmesi zerine Harezmahlar Devleti ykld. Bu devletin yklmas Moollar ile

Seluklular snr komusu haline getirdi. Moollar, Dou Anadoluda bulunan

Eyyub ve Artuklu ehirlerini ele geirdi (1231). 1232de Cormagan Noyan

55 Ayrnt iin Bk. bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 375380.56 Bu mektuplar iin Bk. EK-I.57 Ayrnt iin Bk. bnl-Esir, 12, s. 422423, 443444ten naklen; Muammer Gl, Harezmli

Trklerin Anadolu ve Yakndoudaki Rolleri ve Tesirleri, BELLETEN, LXX, S. 257, Ankara:TTK, Nisan 2006, s. 96.

58 Jansky, Seluklu Sultanlarndan Birinci I. Aleddin Keykubadn Emniyet Politikas, s. 121.59bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 394.


26/102

17

komutasndaki Mool ordusu Sivasa kadar ilerledi. I. Aleddin, Moollarn

niyetini renmek iin Kemaleddin Kamyar Sivasa gnderdi. Moollar takip

eden Kamyar, Erzuruma kadar geldi.60 Buradaki askeri kuvvetlerin banda

bulunan Mbarizeddin avl ile grt. Moollarn istila amacyla gelmediklerini

rendi. Ancak Moollar Grclerin kkrttn dnerek Grcistan zerine birsefere kt. Grcistan Kraliesi Rosudan, Seluklular karsnda tutunamayacan

bildii iin bar teklifinde bulundu. I. Keykubad, Moollar hakknda bilgi

beklerken Kamyarn Grcistana girdiini ve zafer kazandn rendi. Bu

durumdan memnun olan sultan, Moollara kar tedbir almaya balad. Sivas ve

Kayseri kalelerinin etrafna sur yaptrdktan sonra ynn douya doru evirdi.

Anadoluda kurulan ilk Trk beyliklerinden biri olan Skmenliler

zamannda Ahlt ok zengin bir yerdi. 1207de Eyyublerin eline geen, Grc,

Harezmah ve Mool saldrlaryla tahrip olan ehir, Yassimen zaferinden sonratekrar Eyyublerin eline geti. Eyyub meliki Eref, Ahlt ile pek ilgilenmedi.

Moollar gelmeden nce snrlarn gvence altna almak isteyen I. Aleddin

Keykubad, Eyyublerin ilgilenmedii Ahlt almaya karar verdi.

1232de Kemaleddin Kamyar Ahltn ele geirilmesi ile grevlendiren

Sultan, blgenin yeniden ina edilmesini de istedi. Kamyar, Ahlta geldiinde

perian durumda olan halk, sultann ordusunu byk bir sevinle karlad. nk I.

Aleddin, adaleti ve efkati ile tannan bir hkmdard. Celaleddin Harezmahn

Sultan Aleddinin lkesinin her neresinden getiysem, btn halkn ondan

memnun olduunu grdm. szleri de bunu kantlamaktayd.61

Ahlt ve evresi ele geirildikten sonra devlet adamlar blgenin nfus

saymn ve arazi tahririni yapt. Buradan gen halk ehre davet edilerek Ahlt

yeniden canlandrld. Halka kendini toplamas iin yardm edildi. Seluklu devlet

ananesine ve iktisadi siyasetine uygun olarak onlara hayvan, tohum ve mal

datld. Ayrca bir sre onlardan vergi de alnmad.62 ekici bir merkez haline

getirilen Ahlt, Azerbaycandan gelen glerle eski canlln yeniden kazand.

60 Dier kaynaklarda Moollar ile karlalmad kaydedilirken Hseyin Hsameddin,Kemaleddinin Sivas yaknlarnda Moollar ile savatn ve onlar yendiini kaydediyor. Bk.Amasyal Abdi zade Hseyin Hsameddin, Amasya Tarihi, II, 1. Bask, stanbul: Necm-i stikbalMatbaas, 13291332, s. 360.

61 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 562den naklen; Feridun b. Ahmet Sipehsalar, Mevlana veEtrafndakiler, ev. Tahsin Yazc, stanbul: 1977, s. 25.

62 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 398. Bu politika daha sonra iskn siyaseti adylaOsmanllar tarafndan da uyguland.


27/102

18

Blgenin sbalna Sinaneddin Kaymaz getirildi. Bu sayede dou snr gvence

altna alnd.

Yassimen Savandan ksa bir sre sonra Celaleddin Harezmahn vefat

etmesi zerine Harezmah beyleri eitli yerlere dalarak yaamlarn devam

ettirmeye alt. Baz beyler Ahlt yaknndaki Tatvanda oturmaya balad. Ahltve evresinin bana getirilen Sinaneddin Kaymaz, Sultan Aleddine bu beyler

hakknda ne dndn sordu. Sultan, Sinaneddine onlar gzel szlerle ikna

ederek devlet hizmetine almasn syledi. Bata Kayr Han olmak zere Harezmah

beyleri sultann hizmetine girdi. Keykubad Harezmah beylerine ikta vererek onlar

nemli makamlara getirdi. Keykubadn bu tutumu hem beylerin rakipleriyle i

birlii yapmalarn nlemek iindi hem de Moollara kar onlarn sava

zelliklerinden faydalanmay dnmesi ile ilgiliydi.63 nk bu beylerin emrinde

12 bin kiilik bir ordu vard. 64 Ayrca dank halde bulunan pek ok asker vard.I. Aleddin Keykubadn Ahlt ele geirmesi zerine Melik Eref, btn

Eyyub meliklerini Seluklulara kar ittifaka ard. Hatta Mardin ve Harput

Artuklularn da kendi yanna ekti. Eyyub kuvvetleri 1234te Birecikte toplannca

I. Aleddin, Kemaleddin Kamyar Eyyublere kar grevlendirdi. Kendisi de

orduyu toplayarak harekete geti. Bu srada Msr Sultan Melik Kamil,

Seluklularn elinde bulunan yerleri meliklere datacan aklad.65 Bu sayede,

tpk Alp Arslann Malazgirt Savandan sonra yapt gibi, fetih hareketlerini

hzlandrmay planlad. Fakat Seluklu ordusunun gc ve Eyyublerin erzak

sknts ekmesi zerine Melik Kamil, Adyaman istikametine yneldi. Eyyublerin

Adyaman istikametinde ilerlemesi zerine I. Aleddin Malatyaya yneldi. Bundan

sonra Eyyubler, Seluklu topraklarnda, Gksu Vadisi boyunca ilerlemeye devam

etti. Fakat Kamyar karsnda geri ekilmek zorunda kaldlar. Harput

Artuklularnn Anadolunun zaptnn Harputtan daha kolay olacan sylemesi

zerine Melik Kamil ynn Harputa evirdi. Frat Nehri kenarnda Seluklular,

Eyyubleri yenilgiye uratt. Harput Kalesi 24 gn sren kuatmadan sonra ele

geirildi (1234).66 Harput Artuklu emiri ve Eyyub melikleri yakaland. Kendisine

snanlar affeden sultan, teslim olan Harput Artuklu emirine Akehiri ikta olarak

63 Gl, Harezmli Trkler, s. 100.64 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 399.65 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye,s. 400.66 Ayrnt iin Bk. Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 400403.


28/102

19

verdi. Bylece Artuklularn Harput kolu tarihe kart. Esir edilen Eyyub

meliklerini de serbest brakt.

Harputun Seluklularn eline gemesi zerine I. Aleddin k geirmek iin

Alanyaya gitti. 1235 baharnda Eyyublerin elinde olan dier kaleleri ele geirmek

iin harekete geti. Konyann Mehed Ovasnda ordusunu toplayan I. Aleddin,Malatyaya doru ilerledi. Yannda yine Kemaleddin Kamyar var idi. Malatyada

bekleyen sultan, Kamyar Urfa, Harran, Suru, Rakka ve Diyar- Bekrin fethi ile

grevlendirdi. Bu yerler iki yl nce Eyyublerin eline gemi idi. Kemaleddin,

Diyar- Bekr hari dier yerleri ele geirdi. K yaklat iin sultan Kayseriye

dnd. Burada Eyyublere kar byk baarlar elde eden Kemaleddin Kamyar

Kayseri sbalna getirdi.

I. Aleddin Keykubadn Kayseriye dnmesini frsat bilen Msr hkmdar

Melik Kamil, Seluklularn eline geen kaleleri geri ald. Bu ehirlerde bulunanSeluklu beylerini ve halk kltan geirdi. Durumu renen Keykubad, Kayr

Hann kumandasndaki Harezm askerlerini, Diyar- Bekr zerine gnderdi fakat

Diyar- Bekr Kalesini ele geirmek zordu. nk bu kale Seluklu hkmdar

Melikah dneminden itibaren Trkler tarafndan defalarca tamir edilmiti.

Seluklu ordusu kuatmada baarsz olunca, I. Aleddin ordunun ihtiyalarn

temin etmek iin orduyu geri ard. Sultan I. Aleddin, 1237de bizzat ordunun

banda sefere karak Diyar- Bekri ele geirmek niyetindeydi. Hem k geirmek

hem de yapaca hazrlklar dnmek iin Alanyaya dnd.

Sultan Alanyada iken Mool elileri Anadoluya geldi. I. Aleddin, elilere

iyi davranlmasn istedi ve kendisi de Kayseriye doru hareket etti. Sultan bir

yandan Diyar- Bekr seferi iin hazrlklarn tamamlarken dier yandan da Mool

elileri ile grt.67 Mool hkmdar gedey Kaan, emseddin mer aracl ile

I. Keykubada bir mektup gndermi idi. Mektupta Tanr bizi ycelttii iin

dnyay bizim uruumuza layk grd. Sen beenilen yolda bulunduundan sizi

bizimle il yolunda olmaya ve ferman tutmaya daveti faydal buluyoruz. Zira bizim

ile il olmayanlara ve kafa tutanlara zararmz dokunur; ordumuzu onlarn

memleketlerine gnderir; kendilerini keser, kadn ve ocuklarn esir alrz;

yurtlarn harap, mallarn yama ederiz. ifadeleri yer alyordu.68 Sultan eliye il

67 Ebul Ferec bnl bri, Tarih-i Muhtasard-Dvel, ev. erafettin Yaltkaya, stanbul: MaarifMatbaas, 1941, s. 18.



29/102

20

olmak tabiri ile neyin kastedildiini sordu. Eli de Moollara vergi vermekten

ibaret olan gstermelik bir tabilik olduunu ifade etti. Her zaman lkesinin ve

halknn geleceini dnen sultan, Moollarn teklifini kabul ederek lkesini

istiladan kurtard.69 Bu sayede I. Aleddin Keykubad zamannda Moollar ile sava

yaplmad.Mool elisi ile gren I. Aleddin Keykubad, Diyar- Bekr seferinin

hazrlklarn tamamlad. Ramazan Bayram olduu iin Kayseride bulunan elilere

ve devlet adamlarna verilmek zere byk bir ziyafet hazrlatt. Sultan I. Aleddin

hem ordusunu cesaretlendirmek hem de yabanc elilere misafirperverliini

gstermek istiyordu. nk bu srada Kayseri devletleraras siyasi bir kongre,

festival ve resmigeit alan gibi idi.70Sultan ziyafet srasnda o kadar neeli idi ki

Celaleddin Karatay ile bala-tekin71 oynad. Btn devlet adamlar, eliler ve

askerler gn elence ile geirdi. Fakat yemek vaktinde zc bir olay yaand.Sultan kendisine ikram edilen ku etini yedikten sonra rahatszland. Keykubadiye

Sarayna giden sultan bir sre sonra hayatn kaybetti (1 Haziran 1237). Sultann

vefat etmesi Seluklular iin de kn balangc oldu.72 Tarih boyunca kurulan

Trk devletleri, en gl olduklar dnemden sonra zayflama srecine girdi.73

Anadolu Seluklular iin de durum bundan farkl olmad.

1.3. Sosyal Devlet Anlaynn Fetihlerden Sonra Uygulanan skn

Politikasndaki Yeri

Anadolu Seluklular devleti kurulduu andan itibaren yerletirme (iskn)

politikasna byk nem verildi. skn politikas ile ulalmak istenen ama;

fethedilen yerlerde kalc olma ve gebe nfusu yerleik hayata altrma ve yerli

halkla kaynatrma idi. Anadolu Seluklularnn da uygulad bu politika

kendinden sonraki idarelere de rnek oldu. 600 yl hkm sren Osmanl Devleti de

bu yolu izledi. Osmanllarn bu kadar uzun mrl olmasnda uygulanan iskn ve

hogr politikasnn (istimalet) rol bykt. nk Osmanllar fethettikleri

69

Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 407.70 Ali remi, Trkiye Seluklularnn Dou Anadolu Politikas, 1. bask, Ankara: Babil Yaynlar,2005, s. 294.

71Bala-tekin: evgen, polo. Atlara binilerek deneklerle oynanan bir eit top oyunu. Bk. Trk DilKurumu, Trke Szlk, I, s. 465.

72 Halil Edhem, Kayseri ehri, haz. Kemal Gde, 1. Bask, Ankara: Kltr ve Turizm BakanlYaynlar, 1982, s. 87.

73 rnein tarihte bilinen ilk tekilatl Trk devleti olan Asya Hunlar Mete-Hann, II. GktrkDevleti Bilge Kaann, Gazneli Devleti Sultan Mahmutun, Byk Seluklu Devleti Melikahn,Osmanl Devleti Kanuni Sultan Sleymann lmnden sonra duraklama ya da k dneminegirdi.


30/102

21

yerlerde siyasi hkimiyetlerini salam temellere dayandrmak iin kendi anavatan,

ehir, kasaba ve kylerinden ahali getirmeyi en bata yaplacak i saymakta idiler.74

Anadolu Seluklu Devleti kurulduu srada kendilerine yeni bir yurt arayan

Ouzlar kitleler halinde Anadoluya gelmeye devam ediyordu. Sleyman-ah kendi

etrafnda toplanan bu insanlar u blgelere yerletirdi.75

Bylece devlet kurulduuandan itibaren iskn politikas uygulanmaya balad. skn politikas sadece

Trkmenlere deil, Bizans valilerinin ar vergileri altnda ezilen Hristiyan halka

da uyguland. rnein Sleyman-ah Antakyay ele geirdii zaman askerlerin

evlere girmesini ve halka kt davranmasn yasaklad. Ele geirilen topraklar

Bizans dneminde esir ya da topraksz kyl durumuna den Hristiyan halka

datld.76 Bylece Hristiyanlarn Seluklular benimsemesi saland. Sleyman

ahn Bu politika dier Seluklu sultanlar tarafndan da devam ettirildi.

II. Klaslan zamannda Seluklular, Selahaddin Eyyub ile birleerek HalepTrkmenlerini Kilikyaya yerletirmek iin pek ok teebbste bulundu.77 Bu

sayede blgeye pek ok Trkmen yerletirildi. II. Klaslandan sonra Seluklu

sultan olan I. Gyaseddin Keyhsrev de babasnn izledii siyaseti devam ettirdi.

I. Gyaseddin Keyhsrev dneminde Bizansllar, Konya-stanbul arasnda

ticaret yapan Trklere ve Rumlara saldrd. Bunun zerine I. Gyaseddin, Bizans

topraklarna girerek Menderes Nehrine kadar ilerledi. Ele geirdii Hristiyan

esirleri Akehire yerletirdi.78 Onlarn tarm ile uramasn salad.

I. Gyaseddin Keyhsrevden sonra baa geen I. zzeddin Keykavus

dneminde de iskn politikasna nem verildi. 1214te Sinopun ele

geirilmesinden sonra Sultan Keykavus, ehirden ayrlmak isteyenlere izin verdi.

Kuatma srasnda ehirden kaanlar da geri ard. Ayrca her blgeden itibarl ve

gl kimselerin seilerek Sinopa gnderilmesini istedi. Eer gelmek istemeyen

olursa ikna edilerek mallarnn hazine iin satn alnmasn ve tam karlnn

denmesini emretti.79 Bylece ehrin hem Trklemesine hem de ticari nemi

74azuman Sazak, Trkiyenin Nfus ve skn Tarihinde Anadolu Seluklu ve Osmanl DevletindeZorunlu Nfus Hareketi ve skn Politikas, I. Uluslar aras Seluklu Kltr ve MedeniyetiKongresi, Bildiriler, II, Konya: Seluklu Aratrmalar Merkezi, 2001, s. 252.

75 etin, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl,s. 62.76 Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 108.77 etin, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, s. 86.78 Alptekin, Trkiye Seluklular, s. 259.79 lhan Erdem, Trkiye Seluklularnda Fetih Metodu ve Uygulan, I. Uluslar aras Seluklu

Kltr ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler, I, Konya: Seluklu Aratrmalar Merkezi, 2001, s.307.


31/102

22

dolaysyla Trk tccarlar ile tekilatlandrlmasna alld.80 Bu politika I.

zzeddinden sonra baa geen I. Aleddin Keykubad dneminde de devam ettirildi.

XI. yzylda balayan Trkmen gleri XII. yzylda da artarak devam etti.

Bu dnemde Azerbaycan ve randan Anadoluya byk gler oldu. XIII. yzylda

ise Mool istilas, yeni bir g dalgasna sebep oldu. Bu srada Anadolu SelukluDevletinin banda I. Aleddin Keykubad vard. Seluklular en gl, en zengin ve

en refah dnemlerini yayorlard. Bu nedenle Anadolu, istilalar ve katliamlar

yznden yersiz yurtsuz kalan gebeler iin snlacak tek yer olarak kabul

ediliyordu. Moollarn Mslmanlara yaptklar ikenceleri gren ulema da

kendileri iin en gvenli yerin Anadolu olduunu dnyordu.81 Bu dnce,

Anadolunun nfusunun artmasna sebep olduu gibi nemli bir bilim merkezi

haline gelmesini de salad. I. Aleddin daha ilk fetih hareketinden sonra iskn

politikasn uygulamaya balad. Kalanorosun fethinden sonra buray yeniden inaettirirken her ehirden lim ve sanatkrlar da buraya nakletti.82

Anadoluya gelen Trkmenler u blgelere yerletirilirken, farkl Ouz

boylarnn birbirinden ayrlmasna dikkat ediliyordu. Bu sayede boylarn birbirleri

ile mcadele etmesi nleniyordu. Ayn zamanda snrda nemli bir askeri kuvvete

de sahip olunuyordu. Moollarn nnden kaarak Maverannehir ve Horasan

blgesinden gelen Trkmenlerin yannda aileleri ve srleri de vard. skn

politikasnn nemini kavrayan Sultan Keykubad Ouzlar Boz-ok ve -ok

gruplarna ayrarak ulara yerletirdi.83 1228de -oklardan olan

Karamanoullarnn bir ksm Ermenilerden alnan Ermenek taraflarna yerletirildi.

Bir ksm da XII. yzyln ortalarndan itibaren Maverannehir ve Azerbaycan

taraflarna yerlemi durumdayd.84 Boz-ok kolundan olan ve Harezmahlar ile

birlikte Anadoluya gelen85 Kaylar da Bizans snrna yerletirdi. Erturul

Gazinin banda bulunduu Kay boyuna St klak, Domani de yaylak olarak

80 Alptekin, Trkiye Seluklular, s. 277.81 Necmeddin Razi, Mirsadl-bad, s. 1621den naklen; etin, Seluklu Messeseleri ve

Anadoluda slamiyetin Yayl, s. 66.82 Mneccimba Ahmed bin Ltfullah, Camid-Dvel, yay. Ali ngl, Seluklular Tarihi II,

Anadolu Seluklular ve Beylikler,zmir: Akademi Kitapevi, 2001, s. 61.83 etin, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, s. 86.84. Hakk Uzunarl, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 5. bask, Ankara:

TTK, 2003, s. 1.85 Ahmed Tevhid, Rum Seluki Devletinin nkrazyla Teekkl Eden Tevif-i Mlk, TOEM,S.

16, Sene 1327, 13291911, s. 39.


32/102

23

verildi.86 Celaleddin Harezmah ile Anadoluya geldii tahmin edilen Germiyan

aireti87 de nce Malatya taraflarna daha sonra Ktahya ve evresine yerletirildi.

Bu dnemde sadece Germiyanlar, Karaman oullar ve Kaylar deil dank halde

yaayan Harezmah askerleri de I. Aleddin tarafndan hizmete alnd.

I. Aleddin Keykubad Harezmahlar lkesinin en zengin vilayetlerineyerletirdi.88 Harezm beylerini de nemli grevlere getirdi. Bu durum idare

mekanizmasnda sorun kmasna neden oldu. Trkmenlerden oluan Harezmahlar

farkl milletlerden oluan Seluklu idare mekanizmas iinde yabanc bir unsur

olarak algland.89 I. Aleddin Keykubad Diyar- Bekr seferinin hazrlklarn

yapt ve Mool elisi ile grt srada devlet ile ilgili nemli kararlar ald.

Harezmah Kayr Han Sivasa vali olarak atad. Bylece Harezmahlara verdii

nemi bir kere daha gsterdi. Olu II. Gyaseddin Keyhsrevi Erzincana

gnderdi. emseddin Altun-abay da atabey olarak grevlendirdi. Kk oluzzeddin Klaslan kendisine veliaht seti. Hatta yannda bulunan devlet

adamlarndan zzeddine tabi olacaklarna dair sz ald. Fakat sultann lm

zerine, Harezmahlar hari, beyler sultana verdikleri sz tutmadlar.90 Bundan

sonra Harezm beyleri birer birer ortadan kaldrld. Bylece yabanc bir unsur

olarak alglanan Harezm beyleri ynetimden uzaklatrld.

I. Aleddin Keykubadn zehirlenmesinde de, zzeddinin veliaht olmasn

kabul etmeyen beylerin ve II. Gyaseddin Keyhsrevin rol olduu

dnlmektedir. Bununla ilgili kesin bir kant olmasa da zzeddinin yerine II.

Gyaseddin Keyhsrevin sultan olmas ve Harezmah beylerinin tasfiye edilmesi

bu dnceyi kuvvetlendirmektedir.

Sleyman-ah dneminden itibaren uygulanan ve I. Aleddin dneminde

zirveye ulaan iskn politikas sonucunda Anadolu eitli Trk oymaklarnn

yerletii bir lke haline geldi. Sivas, Tokat, Amasya, Antakya, Isparta, Burdur,

Mula, Gaziantep, Kahramanmara, Yozgat, Tarsus, Trabzon, Bayburt,

Gmhane, Giresun, Ordu, Samsun, Malatya, Erzincan, Tunceli gibi ehirler

Trkmenlere yurt oldu.91

86 Ayrnt iin Bk. Neri, Kitab- Cihan-nm, s. 5769; Yaar Ycel, Anadolu BeylikleriHakknda Aratrmalar,s. 39.

87 Uzunarl, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, s. 39.88 Harezmahlar; Erzincan, Amasya, Larende ve Nide gibi dnemin zengin ehirlerine yerletirdi.89 Kaymaz, Anadolu Seluklularnn ntihatnda dare Mekanizmasnn Rol II, s. 38.90 Kaymaz, Anadolu Seluklularnn ntihatnda dare Mekanizmasnn Rol II, s. 37.91 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 541.


33/102

24

skn politikasnn tamamlaycs ve bir sosyal devlet anlaynn tezahr

olarak vakflara nem verildi. zellikle Trklerin yerletirildikleri blgelerde bata

sultan olmak zere devletin ileri gelen zenginleri cami, medrese, imarethane, tekke,

han gibi hayr messeseleri yaptrarak bunlara zengin vakfiyeler balad.92 Bu

durum sosyal yapnn glenmesini, dayanma ve kaynamay da beraberindegetirdi. Bylece devlet ynetimi kolaylam, kendi iinde ve dna kar gl

olmann yolu alm oldu. Sultann ncln yapt bu messeseler, ayn

zamanda Ouz boylarnn youn bir aknla Anadoluya gelmelerini, zorlanmadan

buralara almalar ve yerlemelerine de imkn verdi.

1.4. Sosyal Devlet Anlaynn Adalet Politikasna Yansmas

Sosyal devlet anlayn benimseyen Anadolu Seluklu sultanlar, haftada iki

gn zulm ve hakszla urayanlarn ikyetlerini dinlerdi. rnein; I. Gyaseddin

Keyhsrev kadlarn huzurunda halkn ikyetlerini dinler ve kararn verirdi. Hemikyet edeni hem de kar taraf dinler, kim hakl ise onun hakkn gzetirdi.

Adaletin inenmesine hibir zaman izin verilmezdi. Bir kiinin mal alnrsa

karl hazineden denirdi. Bylece Seluklu snrlar ierisinde hakszla

urayan hi kimse madur edilmezdi. Bu uygulama I. Aleddin Keykubad

dneminin sonuna kadar devam etti.93

ki dnyada Allahn glgesi, iki lemde adaletin savunucusu94

olarak

adlandrlan I. Aleddin Keykubad, Nizaml-Mlkn tavsiye ettii eski bir Sasani

geleneine uygun olarak, nevruz gn halkn karsna kard. Burada herkes

ikyetini dile getirirdi. Hatta sultandan dahi ikyeti olunabilirdi.95 Yani

ngilizlerdeki Kral asla yanlmaz dncesi Anadolu Seluklu sultanlarnda

grlmezdi.96

I. Aleddin Keykubad, yabanc lkelerden gelen misafir ve elilere iyi

davranr, onlara byk bir ilgi ve sevgi gsterirdi. Fakat devlete zarar verenleri,

grevini ihmal edenleri ve ktye kullananlar asla affetmezdi. Suun byklne

92 Sazak, Trkiyenin Nfus ve skn Tarihinde Anadolu Seluklu ve Osmanl Devletinde ZorunluNfus Hareketi ve skn Politikas, s. 253.

93 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 556.94bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 353.95 Gordlevski, Anadolu Seluklu Devleti, s. 265.96 Mustafa Baktr, lk Osmanl eyhlislam Molla Fenarinin Konya-Karaman Seyahati ve

Seluklularn Son Dneminde Anadoluda Ulema-mera Mnasebetleri Hakknda Baz Tespitler,I. Uluslar aras Seluklu Kltr ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler, I, Konya: SelukluAratrmalar Merkezi, s. 85.


34/102

25

gre suluya tehir, tahkir, hapis, azil ve idam cezalar verilirdi.97 Tehir veya tahkir

cezas genellikle sa ve sakal kestirilerek uygulanrd. Sulu olan devlet

byklerinin mallar msadere edilirdi. rnein; I. Aleddin Keykubad, kendisine

kar suikast giriiminde bulunan beyleri nce ekonomik olarak zayflatt sonra da

mallarn msadere ettirdi. Msadere edilen mallar ise sultann ahsi hazinesinedeil devletin hazinesine aktarld. Bu sayede devlet hem ekonomik olarak glenir

hem de merkezi otorite salanrd.

ok merhametli olan Sultan I. Aleddinin grevini yapma ve adaleti yerine

getirme istei hi kaybolmazd. Zalimi cezalandrmay ve zulme urayanlarn

haklarn korumay birinci grevi olarak kabul ederdi. Yaknlarndan veya

nedimlerinden biri yetkisi dnda bir sz sylerse onu meclisten uzaklatrr ve bir

daha meclise almazd. Hi kimseyi susuz yere cezalandrmazd.98 Fakat ihmaller

karsnda hibir zaman sessiz kalmazd. Bu nedenle doruyu delilleriyle bulan,slamn ve Mslmanlarn gzdesi, byk sultan Ulug Kutlug nanc99 olarak

adlandrlyordu.

Diyarbakr Artuklularndan Melik Mesutun Aleddine kar bir ittifak

ierisinde yer aldktan sonra sultandan af dilemek iin yazd u iir sultann adalet

anlayn ve sosyal devlet yaklamn zetliyordu:

Ey! Dnyann adaletinden rahat ettii kimse, felek senin hr dncenin

klesidir.

Huzurundan yz eviren kimse, felekten hi grlmemieyler grr.

Ktleri affetmek senin iindir, af dileyenler senden ltuf grrler.

Cihan yaratann glgesi sensin, sen de onun kullarna yaptn yap.

O, suu grd zaman onun zerinde fazla durmaz,

zr diledii zaman suluyu affeder.

te utanp sklarak senden af dilemek iin dilimi atm.

Ktlk benden, iyi i yapmak senden; su benden, sabr senden,

Suu balamak ii senin, af dilemek ise bizim iimizdir.

imdi senin affna kaldm, sen iyilik yap, o senin iindir.100

97 Bedirhan-Ateken, Seluklu Messeseleri ve Medeniyeti Tarihi, s. 25. Ayrnt iin Bk. bn Bibi,El- Evamirl-Aliye, s. 243254.98bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 336.99bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 362.100bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 306308.


35/102

26

I. Aleddin, Melik Mesutu affetti; ancak tekrar isyan ederse daha byk bir

cezaya arptrlacan da syledi. I. Aleddin Keykubad, sadece Melik Mesutu

deil kendisinden af dileyen herkesi affederdi. Daha nce kendisine kar ittifak

kurmaya alan Mengck Beyi Davut-ah affettiini ve geimini salamas iin

ona ikta verdiini sylemitik. Anadolu Seluklu sultanlar tahta kmerasiminden ve byk zaferlerden sonra genel af ilan ederek halk sevindirirlerdi.

Bu sayede hem halkn devlete olan ball artrlrd hem de sultan sevincini halk

ile paylard. Hsameddin obann Sudk ele geirmesine ok sevinen,

zaferden sonra lkede genel af ilan eden sultan I. Aleddin Keykubad da sevincini

halk ile paylat.101 Genel af ilan edilmesinde sultann sosyal devlet anlayna sahip

olmas da etkili idi. nk bu anlaya gre Devlet, halk iin vard. Bu nedenle

sultanlar, her frsatta halk memnun etmeye alrd. Halkn memnun olmas ise

merkezi otoritenin glenmesini salyordu. Bu sayede devlet daha uzun mrloluyordu.

1.5. Sosyal Devlet Anlaynn Din Tutuma Etkisi

Trkler ile Mslmanlar arasndaki ilk temaslar Hz mer dneminde

Nihavent Savann kazanlmasyla balad. 642de yaplan bu savatan sonra ran,

Mslmanlarn eline geti. Bundan sonra Mslmanlar bir ksm Horasanda102,

Azerbaycanda ve dier yerlerde yaayan Trklerle temas kurmaya balad. Hz

Osman dneminde, bu karlama daha ileri bir safhaya ulat. Emeviler dneminde

zellikle Kuteybe bin Mslimin Horasan valiliine getirilmesiyle Maverannehir

alarak iki toplumun kaynamasnn yolu ald.

Emevilerden sonra slam dnyasnn liderliinin Abbasilere gemesi ile

Trklerle Mslmanlar arasndaki ilikiler farkl bir boyut kazand. nk

Abbasiler Emevilerin tersine, Arap olmayanlarla daha iyi iliki kurmaya zen

gsteriyorlard. Abbasilerin izledii hogr politikas, bamszlklarna son derece

dkn olan ve ezilmeye asla tahamml edemeyen Trkleri kendi tarafna ekti. Bu

yaknlama zellikle 751de inliler ile Abbasiler arasnda yaplan Talas

Savandan sonra daha da gelimi oldu.

101 Feda amil Ark, Seluklular Zamannda Trkiyede karlan Kolektif Aflar (10751243),Seluk Dergisi, I. I. Aleddin Keykubat zel Says, S. 3, Konya: Seluklu Aratrmalar Merkezi,1988, s. 26.

102 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 16dan naklen; el-Belazuri, Futuhul-Buldan, ev. MustafaFayda, Ankara: 1987, s. 584585; Bu hususta daha geni bilgi iin bkz: Ali pek, lk slamiDnemde Azerbaycan,(Baslmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits,1999).


36/102

27

Byk Seluklu Sultan Turul Bey 1055te Badat seferine karak Abbasi

halifesini Bveyhilerin basksndan kurtard. Halifenin siyasi yetkilerini elinden

ald, dini yetkilerine ise dokunmad. Bylece slam tarihinde din ve devlet ileri ilk

defa birbirinden ayrld. Sultan dini adan halifeye, halife de siyasi adan sultana

baland.103

Bu durum Hristiyan, Sryani, Musevi gibi unsurlarn devletebalanmasn kolaylatrd. Hem Byk Seluklu sultanlar hem de Anadolu

Seluklu sultanlar dindar insanlar olmalarna ramen bu durumu hibir zaman

tebaalarna uyguladklar siyasete olumsuz olarak yanstmadlar. Tam tersine sahip

olduklar topraklarda halka geni bir inan hrriyeti tanyarak onlar kendi

yanlarndan ayrmadlar.

Seluklu sultanlarnn sahip olduklar topraklarda halka bask yaplmas sz

konusu deildi. Bu sayede farkl din ve mezhepten olan insanlar bir arada, huzur

iinde yayordu. Anadoluda Mslmanlar ve gayri Mslimler byk ldebirbirlerine sayg ve hogr gsteriyorlard. Hatta iki taraf da birbirinden

etkilendii gibi ou zaman ortak deerler etrafnda toplanabiliyorlard. rnein;

Mevlana Celaleddin Rumi vefat ettiinde hem Hristiyan hem de Mslman halk

byk bir hzn yaad. Her iki tarafn da ortak ziyaret ettikleri mezarlar vard.104

Dman karsnda da iki grup birlikte hareket ediyordu. Moollarn Seluklular

Kseda Savanda yenilgiye uratmasndan sonra Malatyada bulunan

grevlilerin kamas zerine ehir bir sre idarecisiz kald. Bunun zerine ehirde

bulunan Mslmanlar ve gayri Mslimler aralarnda bir sadakat yemini yaparak

ehrin patriini idareci olarak setiler. Bu da Mslmanlar ve gayri Mslimler

arasndaki ilikilerin boyutunu anlamamz salamaktadr. Ayn lkede yaayan bu

insanlar lkelerini dmana kar birlikte korumaktan da geri kalmamlardr.105

Anadolu Seluklular dneminde hogr ierisinde yaayan gayri

Mslimlere dini adan hibir zorluk karlmad. Bunlar ayn zamanda hukuk

zgrlne de sahipti.106 Dier konularda ise Mslmanlarla Gayri Mslimler eit

haklara sahipti. Eitimini aldktan sonra her trl meslei yapabilirlerdi. Seluklu

hastanelerinde pek ok Hristiyan, Sryani ve Ermeni doktorun grev yapmas da

bunu aka gsteriyordu. I. Aleddin Keykubad dneminde Sryani bir doktor

103 Bedirhan- Ateken, Seluklu Messeseleri ve Medeniyeti Tarihi, s. 19.104 Sheyl nver, Anadolu Seluklu Laik Hastaneleri ve Ruh Sal Hizmetleri, Seluklu

Aratrmalar Dergisi,IV, Ankara: Gven Matbaas, 1975, s. 221.105 Abl-Farac (Bar Hebraeus), Abl-Farac Tarihi, II, s. 543.106 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 568.


37/102

28

vard. Bu doktorun tp alanndaki bilgisi iyi deildi. Fakat Sultan onu;

hkmdarlarn hayat ve dnemin nemli ahslar hakkndaki bilgisi, ho sohbeti

ve iyi Rumcas sebebiyle yanndan ayrmazd.107 Sadece bu rnek bile Seluklu

sultannn din alannda da sahip olduu sosyal devlet anlayn ortaya

karmaktayd.I. Aleddinin azatl klelerinden olan Celaleddin Karatay, aslen

Rumdur.108 17 yl boyunca I. Aleddin Keykubadn yanndan ayrlmayan

Celaleddin, onun lmnden sonra da devlete nemli hizmetlerde bulunan

biridir.109 Tpk Celaleddin gibi Seyfettin Turumtay da Trk olmad halde devlet

ierisinde nemli bir mevkie sahipti. Kk yata saraya alnan Turumtay, Trk

terbiyesine gre yetitirildikten sonra Sultan I. Aleddinin mirahurluunu yapan

kiidir.110 Bu iki rnek de bize Seluklularn grevlendirme yaparken rk ve din

ayrm yapmadklarn aka gstermektedir. Bu da onlarn sahip olduu sosyaldevlet anlayndan kaynaklanmaktadr.

Anadolu Seluklular, II. Klaslan dneminden itibaren fetihlerini ticareti

gelitirmek ve korumak iin yapmaya balad. I. Aleddin Keykubad dneminde de

bu politikann devam ettiini daha nce ifade etmitik. Ticarete byk nem veren

sultan sadece kendi vatandalarnn deil, Anadoluya gelen gayri Mslim

tccarlarn haklarn da korumaya alyordu. Venedikliler ile Sultan I. Aleddin

arasnda yaplan ticaret antlamas bunun en gzel rneidir. Venedikli tccarlara

Anadolu snrlar ierisinde kolaylk salayan bu antlama ile ayn zamanda

Venediklilerin mallar da sigortaland.111 Sultann ticaret konusunda da tebaas

arasnda ayrm yapmamas hatta lkesine gelen tccarlara da ayn ekilde muamele

etmesi dikkat ekicidir. Aleddinin ticareti koruma politikas da aslnda dine olan

ballnn bir sonucu idi. nk Sultan tccarlara zarar verenleri cezalandrrken

Bir anlk adalet, 60 yllk ibadetten daha hayrldr.112 Dsturuna uymak

dncesi ile hareket ediyordu. Bu nedenle Ermeniler ve Trabzon Rumlar zerine

107 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 573.108 Mevlana Celaleddin, Mektubat, yay. Abdlbaki Glpnarl, Mektuplar, stanbul: nklp

Kitapevi, 1999, s. 226.109 Ahmet Eflaki, Menkibl-Arifin, I, ev. Tahsin Yazc, Ariflerin Menkbeleri, I, Metin 1/22, 3.

Bask, stanbul: MEB Yaynlar, 2001, s. 9091.110smet Kayaolu, Turumtay Vakfiyesi, Vakflar Dergisi, S. XII, Ankara: Mars Matbaas, 1978, s.

91.111 Venedikliler ile I. Aleddin Keykubad arasnda yaplan ticaret antlamas iin bkz Ek-II.112bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 318.


38/102

29

bir sefer dzenledi. Hatta denizar bir sefer dzenleyerek Karadenizin

kuzeyindeki Sudk limann ele geirdi.

Seluklular iskn politikasn uygularken de Mslmanlar ve Hristiyanlara

eit davranmlard. Sadece Mslmanlarn deil gayri Mslimlerin de tarm ile

uramalar iin imkn salanyordu. Yine Trkmenlere olduu gibi gayriMslimlere de iskn politikas uygulanrken farkl olunmamaya dikkat

ediliyordu.113 Trkmenler, Hristiyan ailelerin yanna yerletiriliyordu. Bu sayede

hem Hristiyanlarn birleerek devlete kar isyan etmesi ihtimali ortadan

kalkyordu hem de iki halkn kaynamas salanyordu. Mslmanlar ve

Hristiyanlar farkl mahallelerde oturuyor olsalar da, ayn ehirde yaadklar iin

ister istemez birbirleri ile iletiim kuruyor, ticaret yapyorlard. Hatta sultanlar dhil

iki taraf evlilik yoluyla akrabalk da kuruyorlard. rnein; I. Aleddin Keykubad

Alaiyenin fethinden sonra Kyr Vartn kz ile evlendi. II. GyaseddinKeyhsrevin annesi, Kyr Vartn kz idi. II. Gyaseddin Keyhsrev ise Grcistan

kraliesi Rosudann kz ile evlendi. Sultanlarn ve meliklerin Hristiyanlarla

yaptklar evlilikler genellikle siyasi ilikileri dzenlemek iindi. Buna ramen

Seluklular, Hristiyan elerine hibir zaman slam kabul etmeleri iin bask

yapmamlard. Fakat bu hatunlar, zamanla kendileri slam kabul ettiler.

Mslmanl seen hatunlar hayatlarn bu dine hizmet etmek iin harcadlar.

Anadoluda onlarn ei benzeri olmayan mimari eserleri vard.

Seluklularn Mslmanlara yaklam da gayri Mslimlere olduundan

farkl deildi. Anadolu Seluklu sultanlar dindarlklar ile dikkat ekiyorlard.

Fakat bu dindarlk hibir zaman banazla dnmedi.114 Tam tersine sosyal devlet

anlayn beraberinde getirdi. Aslnda bu anlayn temeli slamiyet ncesi Trk

tarihine dayanyordu. Hunlar, Gktrkler gibi slamiyet ncesi Trk devletlerinde

mevcut olan kut anlay slami dnemde de devam etti. Trk hkmdarlar,

Mslman olmadan nce devleti ynetme yetkisinin kendilerine Gk-Tanr

tarafndan verildiine inanyorlard. Halk Tanrnn kendilerine bir emaneti olarak

gryor ve halka o ekilde muamele ediyorlard. Trk tarihinin ve edebiyatnn ilk

yazl rnei olan Orhun Kitabelerinde yer alan Tanr buyurduu iin a milleti

113 etin, Seluklu Messeseleri ve Anadoluda slamiyetin Yayl, s. 87.114 Friedrich Karl Kienitz, Osmanllardan nceki Anadolu Trklerinin Politik ve Kltr Bakmndan

Dnya Tarihindeki nemi, ev. Mithat San, BELLETEN,L, S. 196, Ankara: TTK, 1987, s. 284.


39/102

30

doyurdum, plak milleti giydirdim, fakir milleti zengin kldm.115 ifadesi de

Trklerdeki din alannda da sosyal devlet anlaynn kaynan ortaya karyordu.

Bu anlay Anadolu Seluklularnda da devam etti.

Anadolu Seluklular dneminde saltanatn hkmdara Allah tarafndan

verildiine inanlyordu. I. Gyaseddin Keyhsrev devlet nimetini kendisineAllahn verdiine inanyor ve bu duruma krediyordu. I. Aleddin Keykubad da,

babas gibi, ynettii halkn kendisine Allah tarafndan emanet edildiini

dnyordu. Celaleddin Harezmaha syledii szlerle de Seluklularn bu

anlayn net bir ekilde ortaya koyuyordu: uras herkes tarafndan kabul

edilmelidir ki Yce Allah ben kuluna mlk, devlet, grgl emirler, akll vezirler,

hazineler, silahlar, askerler, mamur lkeler, mutlu ve itaatkr halk verdi. Bylece

bana sonsuz nimetler ve byk bir g nasip etti. Btn bunlar bana genliimin

ilk gnlerinde vererek beni padiahlk yapma ve milletimin ilerini yrtme

erefiyle ereflendirdi. 116 Sultan I. Aleddin, bu dnceyi saltanatnn sonuna

kadar devam ettirdi ve kendisini halknn hizmetkr olarak dnd. Bu dnce

dier alanlarda olduu gibi dini anlayta da kendisini hissettirdi. Devlet dine

hizmet etmek iin var iken, din de devleti ayakta tutan manevi bir g olarak

algland.117

Abbasi halifesine de son derece bal idi. rnein; Abbasi Halifesi en-Nasr

Lidinillah, I. Aleddin Keykubadn halka iyi davrandn ve slamn btn

kurallarna uyduunu renince baz hediyelerle birlikte Ebu Abdullah mer bin

Muhammed el-Shreverdiyi Anadoluya gnderdi.118 Sultan, Shreverdinin

Aksaraya geldiini renince onu karlamas iin bir heyet gnderdi. Onu en iyi

ekilde arlad. Hatta halifenin gnderdii en gzel hediyenin kendisi ile grmek

olduunu bildirdi. Shreverdi Anadoludan ayrlrken Sultan I. Aleddin, Emir

Celaleddin Karatay ve Melikl mera Necmeddin Ebul Kasm Tusiyi; 7 bin

adet altn, 5 bin altn sultani dinar, 500lk, 100 ellilik ve yzlk miskaller halinde

baslm Ali sikkesi, eya ykl katrlar, Arap ve idi atlar, elbise dolu

sandklardan oluan hediyelerle birlikte gnderdi. Kendisi de Shreverdiyi

115 Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, 27. Bask, stanbul: Boazii Yaynlar, 2001, s. 43.116bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 383384. Benzer ifadeler I. Aleddin Keykubadn Kemaleddin

Kamyar ile ilgili menurunda da bulunmaktadr. Bk. Osman Turan, Trkiye SeluklularHakknda Resmi Vesikalar, Metin, Tercme ve Aratrmalar, 2. Bask, Ankara: TTK, 1988, s.7475.

117 Kara, Seluklularn Dini Serveni, s. 450.118 Ayrntl bilgi iin Bk. bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 248277; Nihal Atsz, Mneccimbaeyh Ahmed Dede Efendi Hayat ve Eserleri, [y.y.], [t.y.], s. 22.


40/102

31

uurlamak zere Zincirli Hanna kadar geldi. Shreverdi, Anadoludan memnun

bir ekilde ayrld.119

Shreverdi Anadoludan ayrldktan sonra Halife, bnl Cevziyi

gndererek Mool tehlikesine kar Aleddinden 2 bin kiilik bir kuvvet

gndermesini istedi.120

Sultan I. Aleddin, 5 bin kiilik bir ordu gnderdi fakatMoollar ile dostluk ilikileri kurmalarn tavsiye etti.121 nk sultan, Moollar ile

savamann devlete byk zarar vereceinin farknda idi.

XIII. yzylda Anadolu mezheplerin, tarikatlarn hatta dinlerin kaynat bir

yer haline geldi. Bu dnem, I. Aleddin Keykubadn saltanat hari, Anadolunun

en karanlk devri olarak nitelendirilmektedir.122 Bu dnemde Anadoluya gelen

Trkmenler bir asrdan beri slam kabul etmelerine ramen, slamiyet ncesi

inanlarnn bir ksmn da beraberlerinde getirmilerdi. Hala llerini ok, yay ve

dier sava eyalar ile gmyor, matem trenleri yapyorlard. Hatta Seluklusultanlar cenaze treninde salarn kesiyor, llerini mumyalatyorlard. slamiyet

ncesi Trk kltrnn en byk savunucusu olan I. Aleddin de Seluklu tahtna

oturunca aabeyi zzeddin Keykavus iin gn yas tuttu. Taziyeleri kabul etti.

Anadoluya gelen Trkmenler ve Seluklu sultanlar Hanefi mezhebine

mensuptu.123 Fakat dier mezheplere kar da hogrl bir politika uygulanyordu.

I. Aleddin Keykubad Hanefi olmasna ramen tebaas arasnda ahengi salamak

iin sabah namazn afii mezhebine gre klard.124

I. Aleddin Keykubad dneminde Anadoluya deiik Snni ve Batni

dervi gruplar da geldi. Sultan I. Aleddin din adamlarna, mutasavvflara ve

limlere kar byk bir sevgi duyuyordu. Bu nedenle Moollarn nnden kaarak

Anadoluya gelen bu insanlar memnuniyetle lkesine kabul etti. Bu durum, XIII.

yzylda Anadolunun deiik tasavvuf akmlarnn kaynat bir yer ve yeni

119 Miskal: 24 kratlk bir arlk ls. 1 krat= Orta byklkte be arpann arl. Bk. Ferit

Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat,s. 653.120 Hasan Fehmi Turgal, Mneccimbaya Gre Anadolu Selukileri,stanbul: Trkiye Matbaas,1935, s. 43.

121 Ayrnt iin Bk. bn Bibi, El-Evamirl-Aliye, s. 276278.122 Harun Gngr, Ahi Evren Zamannda Anadolunun Dini Durumu, Trk Kltr ve Ahilik,

XXI. Ahilik Bayram Sempozyumu Teblileri, Krehir, 1315 Eyll 1985, stanbul: YaylackMatbaas, 1986, s. 159.

123 Ferhat Koca, Seluklularn slam Hukuk Mezheplerine Baklar, I. Uluslar aras SelukluKltr ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler, II, Konya: Seluklu Aratrmalar Merkezi, 2001, s. 29;Gordlevski, Anadolu Seluklu Devleti, s. 309.



41/102

32

fikirlerin ortaya kt renkli bir lke olmasn salad.125 XIII. yzylda

Anadoluya; Bahaeddin Veled, Mevlana, emsi Tebrizi, Burhaneddin Muhakkaki

Tirmizi, Necmeddin Daye, Muhyiddin bnul Arab ve Fahruddin Iraki gibi nemli

simalar geldi.126 Muhyiddin Arab Aleddinin destei ile Konya, Sivas, Malatya,

Erzincan gibi ehirlerde gezerek felsefesini Anadoluya yaymay baard.ehzadelii dneminde Bahaeddin Veledin hretini duyan Sultan I.

Aleddin, onun Konya-Larendede olduunu renince onu Konyaya davet etti.

Bahaeddin Veled Konyaya geldiinde sultan onun iin byk bir toplant

dzenledi. ehrin bilgin, Sfi ve ileri gelenleri de toplantda hazr bulundu.

Bahaeddin Veled ieri girince Sultan onu karlad ve onun tahta oturmasn istedi.

Hatta Ahmet Eflakiye gre tahtn ona brakmak istedi ve onun mridi oldu.127

Eflaki eserinde herkesi Bahaeddin Veledin mridi olarak gsterme abas

ierisindedir. Bu nedenle de I. Aleddin Keykubad ve yanndakileri onun mridiolarak gstermi olabilir. Aleddinin din adamlar ve limlere kar saygl

davrand dorudur. nk sultan Tanrya yaklamann en iyi yolunun Tanr

dostlarn sevmek ve onlara hrmet etmek olduunu dnmektedir.128 Fakat

sultann tahtn Bahaeddin Velede brakmak istemesi biraz abartl grnmektedir.

I. Aleddin her frsatta merkezi otoriteyi glendirmeye alrken tahtn bakasna

devretmek istemesi mantkl grnmemektedir.

Eflakinin eserinde I. Aleddin Keykubad ile ilgili bir olay daha

gemektedir. I. Aleddin Keykubad, eyh Shreverdi ve Bahaeddin Veled bir arada

bulunduu bir gn sultan bir rya grd ve ryasn onlara anlatt. Sultan ryasnda;

bann altndan, gsnn ham gmten, gbeinden aasnn tamamyla

tuntan, dizlerine kadar olan ksmn kurundan, ayaklarnn da kalaydan olduunu

grmt. Bahaeddin Veled ryay yorumlayarak sultana; Sen dnyada olduka

insanlar rahat, temiz yaayacaklar ve al

alaaddin keykubadın sosyal devlet anlayışı

Documents

Transcript of alaaddin keykubadın sosyal devlet anlayışı