REI'U BLI KA E KOsovllii · PEITY6JIlIKA KO(,OBO • REPUBLIC OF KOSOVO

GJYKATA KUSHTETUESE YCfABHlI CY.ZJ:

CONSTITUnONALCOURT

Prishtine, me 7 shkurt 2019 Nr. ref.:AGJ 1320/19

AKTGJYKIM

ne

rastin nr. K0162j18

Parashtrues

Kryetari i Kuvendit te Repuhlikes se Kosoves

Konfirmim i amendamentit te propozuar kushtetues, te paraqitur nga Kryetari i Kuvendit te Repuhlikes se Kosoves, me 24 tetor 2018, me

shkresen nr. 06j21S6jDO-lls6

GJYKATA KUSHTETUESE E REPUBLlKES SE KOSOvES

e perbere nga:

Arta Rarna-Hajrizi, kryetare Bajrarn Ljatifi, zevendeskryetar Bekirn Sejdiu, gjyqtar Selvete Gerxhaliu-Krasniqi, gjyqtare Gresa Caka-Nirnani, gjyqtare Safet Hoxha, gjyqtar Radornir Laban, gjyqtar Rernzije Istrefi-Peci, gjyqtare dhe Nexhrni Rexhepi, gjyqtar

Parashtruesiikerkeses

1. Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves (ne tekstin e rnetejrne: parashtruesi i kerkeses), i referoi Gjykates Kushtetuese te Republikes se

Kosoves (ne tekstin e metejme: Gjykata) nje amendament kushtetues, te propozuar nga 80 (tetedhjete) deputete te Kuvendit te Republikes se Kosoves, te dorezuar me shkresen nr. 06/2156/DO-1156 (ne tekstin e metejme: amendamenti i propozuar).

Objekti i -;eshtjes

2. Objekt i <;eshtjes se kerkeses eshte vleresimi i amendamentit te propozuar, nese i njejti zvogelon ndonje te drejte dhe liri te garantuar me Kapitullin II te Kushtetutes.

3. Ne amendamentin e propozuar thuhet:

"Ne nenin 22, pas paragrajit (8) shtohet paragraji (9) si ne vijim:

(9) Konventa e Keshillit te Evropes per parandalimin dhe luftimin e dhunes kunder grave dhe dhunes nefamilje".

Baza juridike

4. Kerkesa bazohet ne nenin 113.9 dhe ne nenin 144.3 te Kushtetutes, ne nenet 20 dhe 54 te Ligjit per Gjykaten Kushtetuese te Republikes se Kosoves, nr. 03/L­121 (ne tekstin e metejme: Ligji), dhe ne rregullin 78 te Rregullores se punes se Gjykates Kushtetuese te Republikes se Kosoves (ne tekstin e metejme: Rregullorja e punes).

Procedura ne Gjykate

5. Me 24 tetor 2018, parashtruesi i kerkeses (Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves) me shkresen nr. 06/2156/DO-1156, i referoi Gjykates amendamentin e propozuar per vleresim paraprak nga Gjykata nese ky amendament zvogelon ndonje nga te drejtat dhe lirite e percaktuara me Kapitullin II te Kushtetutes.

6. Me 25 tetor 2018, Kryetarja e Gjykates caktoi gjyqtarin Safet Hoxha gjyqtar raportues dhe Kolegjin shqyrtues, te perbere nga gjyqtaret: Arta Rama-Hajrizi (kryesuese), Remzije Istrefi-Peci dhe Nexhmi Rexhepi.

7. Me 26 tetor 2018, Gjykata njoftoi parashtruesin per regjistrimin e kerkeses. Per me teper, Gjykata kerkoi nga parashtruesi i kerkeses qe t'ia ofroje nje kopje te ketij njoftimi secilit deputet te Kuvendit, ashtu qe atyre t'u mundesohet t'ia paraqesin Gjykates komentet e tyre, nese kane, per kerkesen e lartpermendur.

8. Po te njejten dite, nga nje kopje e kerkeses iu dergua Presidentit te Republikes se Kosoves, Kryeministrit te Republikes se Kosoves dhe Avokatit te Popullit. Gjykata nuk ka pranuar komente nga asnjera pale.

9. Me 19 dhjetor 2018, Gjykata e shqyrtoi kerkesen dhe njezeri vendosi qe kerkesa eshte e pranueshme dhe qe amendamenti i propozuar ne Kushtetute nuk zvogelon te drejtat dhe Iirite e njeriut te percaktuara ne Kapitullin II te Kush tetu tes.

2

Permbledhja e fakteve

10. Me 11 maj 2011, Keshilli i Evropes miratoi Konventen e Keshillit te Evropes per parandalimin dhe luftimin e dhunes kunder grave dhe dhunes ne familje (ne tekstin e metejme: Konventa), e cila, nder te tjera, ka per qeIlim mbrojtjen e grave nga te gjitha format e dhunes dhe parandalimi, ndjekja penale dhe eliminimi i dhunes kunder grave dhe dhunes ne familje.

11. Konventa, nder te tjera, parasheh dhe rregullon ~eshtjet e te drejtave themelore, barazine dhe mosdiskriminimin, detyrimet e shtetit dhe masat paraprake per te parandaluar, hetuar, denuar dhe siguruar kompensim per akte dhune te mbuluara nga objekti i kesaj Konvente, ~eshtjen e mjeteve juridike, politikat e integruara dhe mbledhja e te dhenave, ~eshtjen e hetimit dhe te ndjekjes penale dhe masat mbrojtese.

12. Per me teper, Konventa ne dispozitat perfundimtare, respektivisht nenin 73

[Efektet e kesaj Konvente], parasheh:

"Dispozitat e kesaj Konvente nuk cenojne dispozitat e ligjit te brendshem dhe instrumentet detyruese nderkombetare, te cilat tashme jane ne juqi ose mund te hyjne nejuqi, sipas te cilave te drejtat me teJavorshme ujane dhene ose do tJu jepen personave ne parandalimin edhe luften kunder dhunes ndaj grave dhe dhunes ne Jam ilje ".

13. Me 22 tetor 2018, 80 (tetedhjete) deputete ia percollen Kryetarit te Kuvendit te Republikes se Kosoves propozimin e tyre per amendamentimin e nenit 22

[Zbatimi i Drejtperdrejte i Marreveshjeve dhe Instrumenteve Nderkombetare] te Kushtetutes, qe ketij neni t'i shtohet paragrafi (9) respektivisht "Konventa e Keshillit te Evropes per parandalimin dhe luftimin e dhunes kunder grave dhe dhunes neJamilje".

14. Me 24 tetor 2018, parashtruesi i kerkeses (Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves ) ne pajtim me nenet 113.9 dhe 144.3 te Kushtetutes i referoi Gjykates amendamentin e propozuar te Kushtetutes. Parashtruesi i kerkeses kerkoi nga Gjykata te bej vleresim paraprak nese amendamenti i propozuar zvogelon ndonje nga te drejtat dhe lirite e percaktuara me Kapitullin II te Kushtetutes.

Pranueshmeria e kerkeses

15. Per te qene ne gjendje te gjykoje per kerkesen e parashtruesit, Gjykata se pari duhet te shqyrtoje nese jane permbushur kriteret e pranueshmerise, te percaktuara ne Kushtetute dhe te specifikuara me tej ne Ligj dhe ne Rregullore te punes.

16. Se pari, Gjykata duhet te percaktoje nese kerkesa eshte dorezuar nga pala e autorizuar, dhe se dyti duhet te percaktoje nese ka juridiksion per te vleresuar amendamentin e propozuar.

17. Gjykata rikujton se, ne baze te nenit 113.9 te Kushtetutes:

3

"Kryetari i Kuvendit te Kosoves duhet te referoje amendamentet kushtetuese te propozuara para miratimit ne Kuvend [ ...j",

18. Gjykata veren se Kryetari i Kuvendit, z. Kadri Veseli, dorezoi amendamentin e propozuar dhe se, rrjedhimisht, kerkesa eshte dorezuar nga pala e autorizuar ne baze te nenit 113.9 te Kushtetutes.

19. Me tej, Gjykata rikujton se ne baze te nenit 113.9 te Kushtetutes, ajo duhet:

"[...J te konstatoje nese amendamenti i propozuar i zvogelon te drejtat dhe lirite e garantuara me Kapitullin II te Kushtetutes".

20. Rrjedhimisht, Gjykata ka juridiksion per te vleresuar nese amendamenti i propozuar zvogelon te drejtat dhe lirite e garantuara me Kapitullin II te Kushtetutes.

21. Keshtu, pasi qe eshte dorezuar nga pala e autorizuar dhe pasi qe Gjykata ka juridiksion te trajtoje rastin, kerkesa eshte e pranueshme ne pajtim me nenin 113.9 te Kushtetutes.

Fusheveprimi i vleresimit kushtetues

22. SiC; u tha me lart, ne pjesen "Procedura ne Gjykate", parashtruesi i kerkeses i dorezoi Gjykates amendamentin e propozuar.

23. Prandaj, Kushtetuta, si akti me i larte juridik, duhet te respektohet zyrtarisht dhe solemnisht me rastin e propozimit te amendamenteve per teo Gjykata, duke shprehur kujdesin per nevojen e sigurise juridike ne lidhje me kete c;eshtje, thekson qe, ne baze te nenit 112 [Parimet e PergjithshmeJ te Kapitullit VIII te Kushtetutes "Gjykata Kushtetuese eshte autoriteti perfundimtar per interpretimin e Kushtetutes dhe te perputhshmerise se ligjeve me Kushtetuten". (Shih rastin nr. K044/14, parashtrues: Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves, Aktgjykim i 31 marsit 2014, paragrafi 24)

24. Ne kete drejtim, Gjykata konfirmon qe vleresimi i kushtetutshmerise, sipas nenit 144.3 te amendamentimit te propozuar te Kushtetutes, duhet te trajtohet ne driten e Kapitullit II [Te Drejtat dhe Lirite ThemeloreJ, duke perfshire rendin juridik te Republikes se Kosoves, baze e te cilit - sipas nenit 21 [Parimet e PergjithshmeJ te Kapitullit II te Kushtetutes - jane te drejtat dhe lirite e njeriut te permendura ne ate Kapitull (Shih rastin nr. K029/12 dhe K048/12, parashtrues: Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves, Aktgjykim i 20

korrikut 2012; shih, po ashtu, rastin nr. K061/12, parashtrues: Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves, Aktgjykim i 31 tetorit 2012, paragrafi 18, po ashtu rastin nr. K044/14, parashtrues: Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves, Aktgjykim i 31 marsit 2014).

25. Gjykata, po ashtu, konsideron se neni 21 i Kushtetutes duhet lexuar ne frymen e nenit 7.1 te Kushtetutes, qe definon vlerat e rendit kushtetues te Republikes se Kosoves e qe eshte i bazuar "ne parimet e lirise, paqes, demokracise, barazise, respektimit te te drejtave dhe lirive te njeriut dhe sundimit te ligjit,

4

mosdiskriminimit, te drejtes se prones, mbrojtjes se mjedisit, drejtesise sociale, pluralizmit, ndarjes se pushtetit shteteror dhe ekonomise se tregut".

26. Gjykata veren se amendamenti i propozuar eshte ne perputhje me detyrimet qe burojne nga nenit 53 [ Interpretimi i Dispozitave per te Drejtat e Njeriut] te Kushtetutes, permes te cilit kerkohet qe te drejtat e njeriut duhet te interpretohen ne pajtim me praktiken gjyqesore te Gjykates Evropiane per te Drejtat e Njeriut.

27. Prandaj, me rastin e vleresimit te kushtetutshmerise se amendamenteve te propozuara, kjo Gjykate nuk do t'i marre parasysh vetem te drejtat dhe lirite themelore te njeriut te perlshira ne Kapitullin II, por tere shkronjen, permbajtjen dhe frymen e Kushtetutes (Shih rastin nr. K029/12 dhe rastin K048/12, parashtrues: Kryetari i Kuvendit te Republikes se Kosoves, Aktgjykim i 20 korrikut 2012).

28. Ne driten e asaj qe u tha me lart, Gjykata tani do ta shqyrtoje amendamentin e propozuar.

Amendamenti i propozuar: paragrafi i ri (9), i nenit 22 te Kushtetutes

29. Neni 22 [Zbatimi i drejtperdrejte i Marreveshjeve dhe Instrumenteve Nderkombetare] te Kushtetutes, aktualisht parasheh:

UTe drejtat dhe lirite e njeriut te garantuara me marreveshjet dhe instrumentet nderkombetare ne vijim, garantohen me kete Kush tetu te, zbatohen drejtperdrejte ne Republiken e Kosoves dhe kane prioritet, ne rast konfiikti, ndaj dispozitave e ligjeve dhe akteve te tjera te institucioneve publike:

(1) Deklarata Universale per te Drejtat e Njeriut; (2) Konventa Evropiane per Mbrojtjen e te Drejtave dhe Lirive Themelore te Njeriut dhe Protokollet e saj; (3) Konventa Nderkombetare per te Drejtat Civile e Politike dhe Protokollet e saj; (4) Konventa Kornize e Keshillit te Evropes per Mbrojtjen e Pakicave Kombetare; (5) Konventa per Eliminimin e te gjitha Formave te Diskriminimit Racor; (6) Konventa per Eliminimin e te gjitha Formave te Diskriminimit ndaj Gruas; (7) Konventa per te Drejtat e Femijes; (8) Konventa kunder Tortures dhe Trajtimeve e Ndeshkimeve te tjera Mizore, Jonjerezore dhe Poshteruese".

30. Gjykata rikujton se amendamenti i propozuar parasheh qe te shtohet nJe paragraf i ri pas paragrafit 8 te nenit 22, respektivisht te shtohet edhe paragrafi 9, si ne vijim:

"(9) Konventa e Keshillit te Evropes per parandalimin dhe luftimin e dhunes kunder grave dhe dhunes nefamilje".

5

Arsyet per amendamentin e propozuar siC; jane theksuar nga 80 (tetedhjete) deputete

31. Propozuesit e amendamentit pretendojne se amendamenti i propozuar percakton standarde te rendesishme ne fushen e dhunes kunder grave dhe dhunes ne familje dhe ka per qellim "mbrojtjen e grave nga te gjitha format e dhunes, dhe parandalimi, ndjelqa penale dhe eliminimi i dhunes kunder grave dhe dhunes nefamilje".

32. Propozuesit e amendamentit jane te mendimit se permes kesaj Konvente, "Shteti i Republikes se Kosoves maniJeston perkushtimin per tolerance zero ndaj <;do dhune ndaj grave".

33. Sipas autoreve te amendamentit "Shteti si i tille duhet te kete pergjegjesi nese nuk i pergjigjet shkeljes se te drejtave te njeriut qe i parasheh lqo konvente".

34. Deputetet qe propozojne kete amendament, me tej, konsiderojne se permes kesaj Konvente sanksionohen "veprat e tilla si: gjymtimi gjinore, martesen e detyruar, perndjelqen, abortin dhe sterilizimin e detyruar. Kjo do te thote qe shteti yne t'i perfshije per here te pare keto vepra penale ne sistemin tone ligjor si dhe t'i mbeshtese veprat e tjera qe jane pjese e kodit penal.

Permes kesaj konvente, do te tentojme te ndryshojme sjelljen e shoqerise, te roleve dhe stereotipave gjinore qe e bejne te pranueshme dhunen ndaj grave, trajnime te profesionisteve qe punojne me viktimat [...]".

Vleresimi i kushtetutshmerise se amendamentit te propozuar

35. Gjykata rikujton se perve<; te drejtave te perfshira ne menyre shprehimore ne Kapitullin II, Gjykata duhet po ashtu te vleresoje pajtueshmerine e amendamentit te propozuar me nenin 22 [Zbatimi i Drejtperdrejte Marreveshjeve dhe Instrumenteve Nderkombetare] te Kushtetutes.

36. Ne kete drejtim, Gjykata thekson se te drejtat e njeriut dhe Ii rite themelore, te garantuara me instrumentet nderkombetare te perfshira ne nenin 22 [Zbatimi i Drejtperdrejte i Marreveshjeve dhe Instrumenteve Nderkombetare] te Kushtetutes jane drejtperdrejt te zbatueshme dhe jane pjese e rendit juridik te Republikes se Kosoves.

37. Gjykata veren se permes amendamentit te propozuar nga 80 (tetedhjete) deputete, parashtruesi i kerkeses propozon qe te shtohet nje paragraf i ri pas paragrafit 8, te nenit 22 [Zbatimi i drejtperdrejte i Marreveshjeve dhe Instrumenteve Nderkombetare] te Kushtetutes, respektivisht te shtohet edhe paragrafi "(9) Konventa e Keshillit te Evropes per parandalimin dhe luftimin e dhunes kunder grave dhe dhunes ne familje".

38. Gjykata specifikon se instrumentet nderkombetare te cilat jane drejtperdrejt te zbatueshme, nuk e perjashtojne dhe kufizojne njera tjetren dhe as nuk pakesojne te drejtat dhe Ii rite e percaktuara me dispozita tjera te percaktuara me Kapitullin II te Kushtetutes.

6

39. Gjykata edhe nJe here rikujton qellimin e Konventes, e cila, nder te tjera percakton:

a. Mbrojtja e grave nga te gjithaformat e dhunes, dhe parandalimi, ndjekja penale dhe eliminimi i dhunes kunder grave dhe dhunes ne familje;

b. Kontributi ndaj eliminimit te te gjithaformave te diskriminimit kunder grave dhe promovimi i barazise thelbesore midis burrave dhe grave, duke perfshire menyrat me ane tejuqizimit te grave;

c. Hartimi i nje kuadri gjitheperfshires politikash dhe masash per mbrojtjen dhe ndihmen per te gjitha viktimat e dhunes kunder grave dhe dhunes nefamilje;

d. Nxitja e bashkepunimit nderkombetar, me synim eliminimin e dhunes kunder grave dhe dhunes nefamilje;

e. Ofrimi i mbeshtetjes dhe ndihmes per organizatat dhe agjencite e zbatimit te ligjit per te bashkepunuar ne menyre efektive, me qellim miratimin e nje perqasjeje te integruar dhe per te eliminuar dhunen kunder grave dhe dhunen ne familje.

40. Per me teper Konventa ne menyre specifike obligon shtetet qe te ndermarrin masa te nevojshme legjislative, si dhe mas a te tjera duke krijuar mekanizma ne funksion te zbatimit te plote te saj.

41. Rrjedhimisht, Gjykata ve ne pah se implementimi i Konventes prodhon detyrime te natyrave te ndryshme per shtetet anetare te natyres legjislative (plotesimin dhe ndryshimin e kornizes ligjore ne fuqi), implikime buxhetore, etj.

42. Konventa, nder te tjera specifikon nevoJen e krijimit te politikave gjitheperfshirese dhe te bashkerenduara, qe kerkojne mbledhjen dhe kerkimin e te dhenave, trajnimin e profesionisteve qe merren me viktimat ose auto ret e te gjitha akteve te dhunes te mbuluara nga dispozitat e kesaj Konvente .

43. Pervec; kesaj me dispozitat e kesaj Konvente percaktohet edhe krijimi i mekanizmave te monitorimit, sherbimeve mbeshtetese te specializuara, strehimin e viktimave, manja e masave legjislative, ne perputhje me parimet nderkombetare.

44. Konventa parasheh edhe venien ne dispozicion te mjeteve ligjore te natyres civile kunder autoriteteve shteterore qe nuk permbushin detyrimet e tyre. Per me teper, neni 30 [Kompensimi] i Konventes percakton kompensim adekuat nga shtetet, te atyre viktimave qe kane pesuar deme te renda trupore ose deme ndaj shendetit.

45. Gjykata gjithashtu veren se propozuesit e amendamentit te propozuar nuk kane paraqitur para Gjykates ndonje analize paraprake te ndikimit qe mund te

7

kete zbatimi i Konventes, si~ jane implikimet financiare apo mekanizmat dhe institucionet e nevojshme, qe duhen te krijohen ne funksion te zbatimit te saj.

46. Ne menyre specifike, keto dispozita kane si njedhoje ndikim te larte financiar, qe nenkupton vleresimin dhe perfshirjen e kesaj kostoje ne kornizen adekuate buxhetore.

47. Ne driten e shpjegimeve te me siperme ,Gjykata veren se edhe ne kuader te shteteve anetare te Keshillit te Evropes ka qendrime te ndryshme rreth miratimit te Konventes, si dhe menyres se miratimit te saj.

48. Ne vijim, Gjykata veren se Konventa, eshte miratuar nga Keshilli i Evropes, me 11 maj 2011 ne Turqi dhe eshte ratifikuar nga 33 (tridhjete e tre) shtete anetare te Keshillit te Evropes, ndersa 13 (trembedhjete) shtete vetem e kane nenshkruar dhe 21 (njezet e nje) shtete kane shprehur rezervat e tyre lidhur me aplikimin e disa dispozitave te kesaj Konvente. Pjesa me e madhe e shteteve te cilat kane shprehur rezervat e tyre ne lidhje me aplikimin e disa dispozitave, kryesisht kane te bejne me nenin 30 [Kompensimi] si dhe me nenin 44 [Juridiksioni] te kesaj Konvente.

49. Gjykata per me teper, rikujton nenin 7 [Vlerat] te Kushtetutes, i cili parasheh:

(1) Rendi kushtetues i Republikes se Kosoves bazohet ne parimet e lirise, paqes, demokracise, barazise, respektimit te te drejtave dhe lirive te njeriut dhe sundimit te ligjit, mosdiskriminimit, te drejtes se prones, mbrojtjes e mjedisit, drejtesise socia Ie, plu ralizm it, ndarjes se pushtetit shteteror dhe ekonomise se tregut. (2) Republika e Kosoves siguron barazine gjinore si vlere themelore per zhvillimin demokratik te shoqerise, mundesi te barabarta per pjesemarrje te femrave dhe meshkujve ne jeten politike, ekonomike, socia Ie, kulturore dhe ne fushat e tjera te jetes shoqerore.

50. Gjykata konsideron se amendamenti i propozuar shkon ne drejtim te pasurimit te ketyre vlerave.

51. Ne driten e asaj qe u tha me lart, Gjykata konsideron se formulimi i amendamentit te propozuar nuk zvogelon asnje nga te drejtat dhe lirite e percaktuara ne Kapitullin II te Kushtetutes. Per me teper, ajo vetem i avancon dhe i zhvillon keto te drejta.

52. Gjykata konsideron se, ne pajtim me nenin 144, paragrafi 4, te Kushtetutes, ndryshimet e propozuara ne Kushtetute hyjne ne fuqi pas miratimit ne Kuvendin e Kosoves.

53. Prandaj, Gjykata konfirmon se amendamenti propozuar eshte ne pajtueshmeri me Kapitullin II te Kushtetutes.

8

PER IC.ETO ARSYE

Gjykata Kushtetuese, ne mbeshtetje te nenit 113.9 dhe te nenit 144.3 te Kushtetutes, ne mbeshtetje te nenit 20 te Ligjit dhe ne mbeshtetje te rregullit 59 (1) te Rregullores se punes, ne seancen e saj te mbajtur me 19 dhjetor 2018, njezeri

VENDOS SI NE VIJIM:

I. TE DEKLAROJE, njezeri, kerkesen te pranueshme;.

II. Gjykata konfirmon se amendamenti i propozuar nga 80 ( tetedhjete) deputete, te dorezuar nga Kryetari i Kuvendit me 24 tetor 2018, nuk i zvogelon te drejtat dhe lirite e percaktuara ne Kapitullin II te Kushtetutes ;

III. Ky vendim do t'u kumtohet paleve dhe do te publikohet ne Gazeten Zyrtare, ne pajtim me nenin 20A te Ligjit; dhe

IV. Ky vendim hyn ne fuqi menjehere.

Gjyqtari raportues

9