Akılcı İlaç Kullanımı

Doç.Dr. Osman Raif KarabacakDışkapı Yıldırım Beyazıt E.A. Hastanesi

1

Akılcı İlaç KullanımıAkılcı ilaç kullanımı tanımı ilk kez 1985 yılındaDSÖ tarafından yapılmıştır

Kişilerin ilaçları;

• Klinik gereksinimlerine uygun biçimde• Kişisel gereksinimi karşılayacak dozlarda• Yeterli zaman diliminde• Kendilerine/topluma en düşük maliyette• Kolayca almaları için uyulması gereken

kurallar bütünüRational Use of Drugs, WHO, Nairobi, Kenya, 1985

2

Akılcı İlaç Kullanımıİlaçlar

• Hastalıklardan korunma

• Teşhis

• Tedavi veya vücudun herhangi bir faaliyetinideğiştirmek için kullanılan kimyasal, bitkisel ve biyolojikkaynaklı ürünlerdir

• Bu ürünler belirli kurallara göre, belirli dozlarda basitveya bileşik olarak hastanın kullanımına sunulur

3

Akılcı İlaç Kullanımı• İlaç, kullananın yararına olacak şekilde kullanılır

• İçindeki kimyasal maddelerin tamamen zararsızolması mümkün değil

• Bu ürünler, normal olarak vücutta bazı organlardabeklenen etkilerin yanında, beklenmeyen yanetkilere de yol açabilir

• İlaç etkileşimleriyle de karşılaşılabilmektedir

4

Akılcı İlaç Kullanımı

• İrrasyonel ilaç kullanımı büyük bir sağlık problemidir

• Dünyada reçetelerin yarısı gereksiz yere yazılmaktadır.Hastaların yarısı ise ilacını yanlış kullanmaktadır

• İlacın aşırı, eksik veya yanlış kullanımı hem insansağlığını bozmakta hem de kaynak israfına nedenolmaktadır

• İrrasyonel ilaç kullanımı gelişmekte olan ülkelerdedaha sık görülmektedir

Rational Use of Drugs, WHO, 20105

Akılcı İlaç Kullanımı

• İlaç kullanımı; ülkelerin sağlık giderleriiçerisinde belirli bir pay alır

• Bu payın artışı ekonomiye ek yük getirir. Akılcıkullanım ilaç harcamalarının uygun aralıktakalmasını sağlar

• Öte yandan istenmeyen ilaç etkilerinin önünegeçilmiş olur

6

Akılcı İlaç Kullanımının İlkeleri

• Etkililik• Güvenlilik• Uygunluk• Maliyet

7

Etkililik

• Reçete edilmesi düşünülen ilacın etkinliğine ilişkin kanıtlar nelerdir?

• Tedavi hedefleriyle endikasyon uyumlu mudur?

"İlaç istenilen etkileri gösterebilir olmalıdır”

8

Güvenlilik• Öngörülen tedavi süresince iyileşmeyi sağlayacak

ve yan etkisi az olan ilaç (kronik kullanımda)

• Başka ilaç veya maddelerle etkileşim

• Hastanın aldığı risk

"İlaçların istenmeyen etkileri kabul edilebilirolmalıdır."

9

Uygunluk• Reçete edilmesi düşünülen ilacın aktif madde ve dozaj şekli

uygun mu?• Kontrendikasyonları• Özel durumda kullanımı

Çocuklar Yaşlılar Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlar Kronik hastalığı olanlar İlaç ve besin alerjisi öyküsü olanlar

• Kullanım süresi• İlacın veriliş yolu

"İlaç kolayca kullanılabilir formda olmalıdır"

10

Maliyet• İlacın hastaya günlük toplam maliyeti nedir?

• Tedavi etmemenin iş gücü kaybı vb. nedeniyletoplumsal bir maliyeti var mıdır?

• Jenerik olarak bulunabilen en ucuz ilaçla tedavi

• Biyoyararlanımı yüksek olan ilaç pahalıda olsa tercihedilir

• Komplikasyonlar (olası) çıkarsa tedavi maliyeti nasıletkilenir?

"Tedavinin maliyeti düşük olmalıdır" 11

Akılcı İlaç Kullanımı• Etkinliğin azalması

• Yan etki görülme sıklığı veya şiddetinin artması

• İlaçların alışkanlık oluşturması

• Hastaların tedaviye olan güveninin azalması

• Sağlık harcamalarındaki payın artması

Önlenmiş Olur12

Akılcı İlaç KullanımıWHO Önerileri

1. İlaç kullanım politikalarını koordine edecek kurum

2. Klinik Tanı ve Tedavi Rehberlerinden yararlanma

3. İlk seçenek tedavileri için temel ilaçlar listesi oluşturma

4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma

5. Mezuniyet öncesi farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlama

6. Hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmesi

13

Akılcı İlaç KullanımıWHO Önerileri

7. İzleme, denetim ve geri bildirim sistemleriningeliştirilmesi

8. İlaçlar konusunda tarafsız bilgi kaynaklarını kullanma

9. Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi

10. Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması

11. Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirme

12. Yeterli devlet harcamalarının sağlanması14

TEDAVİ SEÇENEKLERİ

Ekonomik Etmenler

İlaç Endüstrisinin

Etkileri

Alışkanlıklar

İş Yükü ve Personel Sıkıntısı

Yasal Etmenler

Yetersiz ve Eksik Bilgi

Sosyo-Kültürel

Etmenler

Diğer Etmenler

15

İlaç Kullanımını Etkileyen Faktörler

Akılcı İlaç Kullanımından Kimler Sorumludur

• Hekim• Eczacı• Hemşire• Diğer sağlık personeli• Hasta/ hasta yakını• Üretici• Düzenleyici Otorite• Diğer (Medya, Akademi vb.)

16

Anlatma-Anlama-Doğru Uygulama

17

• Doğru uygulamaHer ilacın farmasötik dozaj şekli ve kullanım yolu aynı değildir

KırmaÇiğneme

Suda veya başka sıvıda çözme…

• Aç/tok kullanım

• Kullanım süresi

• Kullanım zamanı

• Doz değişikliği

• Saklama

Yanlış İlaç Kullanımının Sonuçları• Tedavi hataları

• Antibiyotiklere direnç gelişimi

• Advers ilaç reaksiyonları

• İlaç etkileşimleri

• Morbidite ve mortalite artışı

• Kaynak israfı sonucu mali yük

• Geri ödemede yaşanan sorunlar18

Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri• Tanıya uygun olmayan ilaç seçimi

• Çoklu ilaç kullanımı

• İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı

• Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi(Civaner M, Turk Psikiyatri Derg. 2008)

• Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi

• İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre, doz..)

19

Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri• Gereksiz ve uygunsuz antibiyotik kullanımı

• Çocuk ishallerinde antibiyotik tedavisi

• Fonksiyonel kabızlıkta laksatif alışkanlığı

• Soğuk algınlığı v.b. viral enfeksiyonlardaantibiyotik kullanımı

20

• Analjeziklerin suistimali (Ör; bir reçetedebirden fazla NSAII’ın bulunması)

• Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı

Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri

21

• Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin ulusal politikalar belirlemek ve hayata geçirebilmek amacıyla;

• 2010 yılında Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde; Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü

• 2012 yılında da İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde Akılcı İlaç Daire Başkanlığı kurulmuştur

Ülkemizde Yapılan Çalışmalar

22

Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan alançalışmalarında;

• İlaç kutu sayısı açısından bakıldığında tanıyauygunluk bakımından yaklaşık % 50’sinin akılcıolmadığı

• İlaç maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50’sininakılcı olmadığı ortaya çıkmıştır

Ülkemizde Yapılan Çalışmalar

23

Türkiye’de İlaç Sektörü • İlaç pazarı son 5 yılda yıllık %12 büyüdü

• 2016 da 2 milyar kutu ilaç satışı oldu

• İlaca harcanan para 22,1milyar TL ( 6,31 milyar dolar

• Avrupanın 6. dünyanın 17. büyük ilaç pazarı

Kaynak:IMS

24

Türkiye’de İlaç Sektörü

25

Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması

26

Türkiye’de 2013’de ilaç harcamalarının GSHY içindeki payı%0,9 düzeyindedirTürkiye OECD ortalamasının altında kalmıştır

Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması

27

Türkiye’de kişi başınailaç harcaması

2010 yılında 117 dolar

2013 yılında 92 dolar

2014 yılında 86 dolar

Türkiye’de İlaç Sektörü

28

Türkiye’de İlaç Kullanım Dağılımı(maliyet) -2015

29

Türkiye’de Kullanım Dağılımı( Kutu) - 2015

30

Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı, Klimik - 201431

Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı .Klimik - 2014 32

Klinikte Antibiyotik Kullanımı

Servis Toplam Antibiyotik(%)

Dahiliye 2059 441 (21)Genel Cerrahi 705 269 (38)Üroloji 327 209 (64)Kadın-Doğum 318 104 (33)

Pehlivan, ve ark. 1994

33

Rasyonel Olmayan Kullanım

Dahiliye %6

Genel Cerrahi %28

Üroloji %56

Kadın-Doğum %44

Toplam %23

34Pehlivan, ve ark. 1994

Özel Gruplar

• Bebek ve çocuklar • Hamileler • Emzirme dönemindeki kadınlar• Yaşlılar• Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar• Kronik hastalığı olanlar• İlaç veya besin alerjisi öyküsü olanlar

35

• Önceleri, memeli embriyosunun, anneninuterusunda tüm dış etmenlerden korunarakgeliştiğine inanılmaktaydı

• Ancak 1960'larda yaşanan thalidomidefelaketinden sonra, gelişmekte olan embriyonunnormalde erişkinlerde önemsiz etkileri bulunanbazı dış etmenlere karşı oldukça savunmasızolduğu ortaya çıkmıştır

Gebelikte İlaç Kullanımı

• Gelişimin kritik dönemleri

• İlaç veya kimyasal maddenin dozu

• Maruz kalma süresi

• Embriyonun genetiği

İlaç veya Kimyasal Bir Maddenin Teratojenik Olmasındaki Etkili Faktörler

Gebelikte İlaç Kullanılmasındaki En Çok Rastlanan Hastalıklar

• Soğuk algınlığı

• Bulantı,kusma

• Üriner enfeksiyonlar

• Gastrit belirtileri, konstipasyon

• Seksüel yolla bulaşan hastalıklar

• Hipertansiyon

• Diyabet

• Epilepsi

• Diş ve dişeti hastalıkları

Gebelikte İlaç Kategorileri (FDA)

39

Risk Kategorisi

A Kontrollü çalışmalar risk belirtmiyor

B İnsanlarda bilinen risk bulgusu yok

C Bertaraf edilemeyen risk varlığı

D Pozitif risk bulgusu

X Gebelikte kontrendike

Gebelikte İlaç Kategorileri (FDA)

40

Risk Kategorisi

İlaç Örnekleri

A İyodotirin, Potasyum Klorür, Folik Asit

B Penisilin G, Nistatin, Prednizon, Eritromisin, İnsülin

C Omeprazol, vidarabin, verapamil, sumatriptan

D Valproik Asit, Varfarin, Kaptopril, nalorfin, povidonİyodür, Streptomisin, tetrasiklin, fenitoin

X Oral Kontraseptifler, danazol, lovastatin, ribavirin, tiazolam, Kızamık Aşısı

Teratojen İlaçlar• ACE inhibitörleri• Androjenler• Alkol• Metotrexat• Siklofosfamid• Fenitoin• Kokain• Valproik asid• Canlı aşılar

41

• Gebelikte herhangi bir ilacın kullanımı öncesipotansiyel riskleri ve yan etkilerideğerlendirilmelidir

• En az ilaçla ve olası en düşük dozlarda tedavi edilmeleri gereklidir

Gebelikte

Emzirme Döneminde Kontrendike İlaçlar

43

Drugs in breastfeeding. Hotham N,HothamE.Aust.Prescr. 2015 Oct;38(5):156-9

Çocuklarda Antibiyotik

• Bebek ve çocuklarda antibiotikler en çok reçete edilen ilaçlardır

Pedıatrıcs Vol. 128, No; 6, Dec.2011

• Çocuklarda antibiyotik farmakokinetiği vefarmakodinamiğinde farklılıklar vardır.İlacın emilim, dağılım, metabolizma ve atılımı özellikle yenidoğan ve süt çocuğunda farklıdır.

44

0-2 Yaşta Antibiyotik Kullanımında En Sık Neden

• Orta düşük gelirli ülkelerde diare ve solunum yolu hastalıkları

• Erken antibiyiotik kullanımı en sık ilk 6 ayda

Bull World Health Organ 2017;95:49–61

• ABD gibi yüksek gelirli ülkelerde ÜSYE

Open Forum Infect Dis (2016) 3 (3)

45

Yenidoğanda İlaç Kullanımı

• Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde en sık kullanılan ilaçantibiyotiklerdir

• Yenidoğanda barsaklar sterildir. Antibiyotik kullanımıdoğum sonrası gelişmeye başlayan floradaki yararlıorganizmaları öldürür

• Başka bakteri türleri barsakta gelişebilir

• Antibiyotik kullanımı barsaktaki normal microflorakolonizasyon (Bifidobac., Lactobasillus) oluşumunu uzatır

• Barsakların metabolik , trofik ve immun fonksiyonlarındabozulma olur

46

Teşekkür Ederim47