Skrypty Becka

Agnieszka KawałkoHanna Witczak

Prawo cywilne – część ogólna5. wydanie

SKRYPTY BECKA

Prawo cywilne – część ogólna

www.ksiegarnia.beck.pl

W sprzedaży:

Z. Radwański, A. OlejniczakPRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA, wyd. 12Podręczniki Prawnicze

K. Pietrzykowski (wprow.)PRAWO CYWILNE. ORZECZNICTWO, TOM I i II, wyd. 2Zbiory Orzecznictwa Becka

A. K. Bieliński, M. PannertPRAWO CYWILNE – CZĘŚĆ OGÓLNA. PRAWO RZECZOWE, wyd. 3Wykłady Becka

E. Gniewek, P. MachnikowskiKODEKS CYWILNY, wyd. 6Komentarze Kodeksowe

A. Zieliński (wprow.)KODEKS CYWILNY, wyd. 37Twoje Prawo

Prawo cywilne – część ogólna

dr Agnieszka Kawałkodr Hanna Witczak

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

5. wydanie

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2014

Wydawca: Aneta Flisek

© Wydawnictwo C.H.Beck 2014

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

Skład i łamanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa

ISBN 978-83-255-6640-1ISBN e-book 978-83-255-6641-8

SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów ............................................................................................................ XIWykaz literatury ......................................................................................................... XVPrzedmowa .................................................................................................................. XVII

Rozdział I. Pojęcie i źródła prawa cywilnego .......................................................... 1 § 1. Pojęcie prawa cywilnego ................................................................................... 2 I. Prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym .............. 3

1. Prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym .................................... 32. Prawo cywilne w znaczeniu podmiotowym ....................................... 4

II. Systematyka i zakres prawa cywilnego ................................................... 41. Systematyka prawa cywilnego ............................................................ 42. Zakres prawa cywilnego ...................................................................... 5

2.1. Prawo rodzinne ............................................................................ 52.2. Prawo handlowe ........................................................................... 62.3. Prawo spółdzielcze ...................................................................... 72.4. Prawo rolne .................................................................................. 72.5. Prawo pracy ................................................................................. 7

III. Zasady prawa cywilnego .......................................................................... 81. Pojęcie zasad prawa cywilnego ........................................................... 82. Zasada jedności prawa cywilnego ....................................................... 83. Zasada autonomii woli stron ............................................................... 84. Zasada ochrony osoby ludzkiej ........................................................... 85. Zasada ochrony dobrej wiary .............................................................. 96. Zasada dziedziczenia ........................................................................... 107. Zasada odpowiedzialności za długi .................................................... 108. Zasada odpowiedzialności za szkodę .................................................. 11

§ 2. Źródła prawa cywilnego .................................................................................... 12 I. Unifikacja i kodyfikacja prawa cywilnego .............................................. 13

1. Unifikacja prawa cywilnego ................................................................ 132. Kodyfikacja prawa cywilnego ............................................................. 16

II. Reforma prawa cywilnego ........................................................................ 171. Ustawa nowelizująca z 28.7.1990 r. ..................................................... 172. Ustawa nowelizująca z 14.2.2003 r. ..................................................... 19

III. Źródła obowiązującego prawa cywilnego ................................................ 24 IV. Rodzaje norm i przepisów cywilnoprawnych ........................................... 26 V. Zasady prawa międzyczasowego .............................................................. 28

VI Spis treści

Rozdział II. Stosunek cywilnoprawny ...................................................................... 33 § 3. Pojęcie i rodzaje stosunków cywilnoprawnych ................................................ 34 I. Zdarzenia cywilnoprawne ........................................................................ 34 II. Pojęcie stosunku cywilnoprawnego ......................................................... 35 III. Rodzaje stosunków cywilnoprawnych ..................................................... 36 § 4. Podmioty i strony stosunków cywilnoprawnych .............................................. 37 I. Pojęcie ....................................................................................................... 37 II. Wielość podmiotów .................................................................................. 37

1. Zobowiązania podzielne ...................................................................... 382. Solidarność dłużników lub wierzycieli ............................................... 383. Współwłasność w częściach ułamkowych .......................................... 394. Współwłasność łączna ......................................................................... 41

§ 5. Przedmiot stosunków cywilnoprawnych ......................................................... 42 I. Pojęcie ....................................................................................................... 42 II. Rzeczy ...................................................................................................... 42

1. Pojęcie rzeczy ...................................................................................... 422. Rodzaje rzeczy ..................................................................................... 44

2.1. Nieruchomości ............................................................................. 442.2. Rzeczy ruchome .......................................................................... 452.3. Inne rodzaje rzeczy ...................................................................... 46

2.3.1. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości ...... 462.3.2. Rzeczy podzielne i niepodzielne ....................................... 472.3.3. Rzeczy znajdujące się w obrocie (res in commercio)

i wyjęte z obrotu (res extra commercium) ........................ 472.3.4. Rzeczy zużywalne i niezużywalne ................................... 482.3.5. Rzeczy pojedyncze i zbiorowe .......................................... 482.3.6. Rzeczy istniejące i przyszłe .............................................. 49

3. Część składowa .................................................................................... 494. Przynależność ...................................................................................... 515. Pożytki ................................................................................................. 52

III. Przedsiębiorstwo ...................................................................................... 53 IV. Gospodarstwo rolne ................................................................................. 55 V. Mienie i majątek ....................................................................................... 56

Rozdział III. Prawo podmiotowe .............................................................................. 59 § 6. Pojęcie prawa podmiotowego ............................................................................ 60 § 7. Normatywne postacie praw podmiotowych ..................................................... 60 I. Prawa podmiotowe bezpośrednie ............................................................ 60 II. Roszczenia ................................................................................................ 61 III. Uprawnienia kształtujące ......................................................................... 61 IV. Zarzuty ..................................................................................................... 61 § 8. Rodzaje praw podmiotowych ............................................................................ 62 I. Prawa bezwzględne i względne ............................................................... 62 II. Prawa majątkowe i niemajątkowe ............................................................ 63 III. Prawa zbywalne i niezbywalne ................................................................ 63 IV. Prawa akcesoryjne i prawa związane ...................................................... 64 V. Prawa podmiotowe tymczasowe .............................................................. 65

VIISpis treści

§ 9. Typy praw podmiotowych ................................................................................. 65 § 10. Nabycie i utrata prawa podmiotowego .............................................................. 65 I. Pierwotne i pochodne nabycie prawa podmiotowego .............................. 66

1. Nabycie pierwotne ............................................................................... 662. Nabycie pochodne ................................................................................ 66

2.1. Zasada nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet ............................................................................................. 66

2.2. Rodzaje nabycia pochodnego ...................................................... 67 II. Translatywne i konstytutywne nabycie prawa podmiotowego ............... 68

1. Nabycie translatywne .......................................................................... 682. Nabycie konstytutywne ....................................................................... 68

III. Utrata i wygaśnięcie prawa podmiotowego ............................................. 68 § 11. Wykonywanie prawa podmiotowego ................................................................ 69 I. Zasady wykonywania praw podmiotowych ............................................ 69 II. Nadużycie prawa podmiotowego ............................................................. 70

1. Pojęcie nadużycia prawa podmiotowego ............................................. 702. Teoria zewnętrzna nadużycia prawa podmiotowego .......................... 703. Teoria wewnętrzna nadużycia prawa podmiotowego ......................... 70

III. Zasady rozstrzygania kolizji praw podmiotowych .................................. 721. Pojęcie kolizji praw podmiotowych .................................................... 722. Zasada pierwszeństwa ......................................................................... 733. Zasada proporcjonalnej redukcji praw ................................................ 744. Rozstrzyganie kolizji przez sąd ........................................................... 74

Rozdział IV. Podmioty prawa cywilnego ................................................................. 75 § 12. Osoby fizyczne .................................................................................................. 75 I. Zdolność prawna ...................................................................................... 79

1. Pojęcie i zakres zdolności prawnej ...................................................... 792. Nabycie i utrata zdolności prawnej ..................................................... 79

2.1. Urodzenie jako przesłanka nabycia zdolności prawnej .............. 792.2. Sytuacja prawna dziecka poczętego ............................................ 802.3. Utrata zdolności prawnej ............................................................. 81

2.3.1. Śmierć osoby fizycznej ...................................................... 812.3.2. Uznanie za zmarłego ......................................................... 81

2.3.2.1. Przesłanki uznania za zmarłego .......................... 812.3.2.2. Tryb orzekania o uznaniu za zmarłego ................ 832.3.2.3. Skutki uznania za zmarłego ................................. 84

2.3.3. Sądowe stwierdzenie zgonu .............................................. 85 II. Zdolność do czynności prawnych ............................................................ 85

1. Pojęcie i zakres zdolności do czynności prawnych ............................. 851.1. Pojęcie zdolności do czynności prawnych .................................. 851.2. Wiek ............................................................................................. 851.3. Ubezwłasnowolnienie .................................................................. 86

1.3.1. Rodzaje i przesłanki ubezwłasnowolnienia ...................... 861.3.2. Tryb orzekania o ubezwłasnowolnieniu ............................ 891.3.3. Skutki orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ....................... 921.3.4. Uchylenie lub zmiana ubezwłasnowolnienia ..................... 92

VIII Spis treści

2. Brak zdolności do czynności prawnych .............................................. 933. Ograniczona zdolność do czynności prawnych .................................. 944. Pełna zdolność do czynności prawnych .............................................. 97

§ 13. Osoby prawne .................................................................................................... 100 I. Pojęcie osoby prawnej .............................................................................. 102 II. Powstawanie i zasady funkcjonowania osób prawnych .......................... 103

1. Powstawanie osób prawnych ............................................................... 1032. Zasady funkcjonowania osób prawnych ............................................. 106

2.1. Nazwa i firma ............................................................................... 1062.2. Teoria organów ............................................................................ 108

III. Rodzaje osób prawnych ............................................................................ 1111. Korporacyjne i fundacyjne (zakładowe) osoby prawne ...................... 1112. Gospodarcze i niegospodarcze osoby prawne ..................................... 1123. Państwowe i samorządowe osoby prawne ........................................... 1134. Kościelne osoby prawne ...................................................................... 116

IV. Utrata osobowości prawnej ...................................................................... 117 § 14. Jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej ......................... 117 § 15. Dobra osobiste ................................................................................................... 120 I. Pojęcie i rodzaje dóbr osobistych ............................................................. 122

1. Pojęcie dóbr osobistych ....................................................................... 1222. Rodzaje dóbr osobistych ...................................................................... 124

II. Przesłanki ochrony dóbr osobistych ........................................................ 129 III. Środki ochrony dóbr osobistych .............................................................. 132

1. Roszczenie o zaniechanie naruszeń .................................................... 1332. Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia ....................................... 1333. Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę

na cel społeczny ................................................................................... 1344. Roszczenie odszkodowawcze .............................................................. 136

Rozdział V. Czynności prawne .................................................................................. 139 § 16. Oświadczenie woli ............................................................................................. 140 I. Czynność prawna a oświadczenie woli ................................................... 140 II. Składanie oświadczeń woli ...................................................................... 141 III. Sposoby zawierania umów ....................................................................... 145

1. Oferta i jej przyjęcie ............................................................................ 1462. Aukcja i przetarg .................................................................................. 1493. Negocjacje ............................................................................................ 152

IV. Wykładnia oświadczeń woli .................................................................... 152 § 17. Rodzaje czynności prawnych ............................................................................ 155 I. Czynności jednostronne, dwustronne i uchwały ..................................... 155 II. Czynności inter vivos i mortis causa ....................................................... 156 III. Czynności konsensualne i realne ............................................................. 157 IV. Czynności zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku ...... 157 V. Czynności przysparzające ........................................................................ 159

1. Pojęcie czynności przysparzających ................................................... 1592. Czynności kauzalne i abstrakcyjne ..................................................... 160

VI. Czynności odpłatne i nieodpłatne ............................................................ 161

IXSpis treści

VII. Czynności prawne upoważniające ........................................................... 162 § 18. Treść czynności prawnej ................................................................................... 163 I. Zakres swobody kształtowania treści czynności prawnych .................... 163 II. Elementy treści czynności prawnych ....................................................... 166

1. Essentialia negotii ............................................................................... 1662. Naturalia negotii .................................................................................. 1663. Accidentalia negotii ............................................................................. 166

3.1. Warunek ....................................................................................... 1673.2. Termin .......................................................................................... 169

§ 19. Forma czynności prawnych .............................................................................. 171 I. Rodzaje form czynności prawnych .......................................................... 173

1. Zwykła forma pisemna ........................................................................ 1732. Inne formy szczególne ......................................................................... 175

II. Skutki niezachowania zastrzeżonej formy .............................................. 1781. Forma ad solemnitatem ........................................................................ 1782. Forma ad probationem ........................................................................ 1793. Forma ad eventum ............................................................................... 180

III. Forma następczych czynności prawnych ................................................. 1801. Uzupełnienie lub zmiana umowy ........................................................ 1802. Rozwiązanie, odstąpienie lub wypowiedzenie umowy ...................... 180

§ 20. Wady oświadczenia woli ................................................................................... 181 I. Brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli 182 II. Pozorność ................................................................................................. 184 III. Błąd .......................................................................................................... 187 IV. Groźba ...................................................................................................... 192 § 21. Sankcje wadliwych czynności prawnych ......................................................... 194 I. Nieważność bezwzględna ........................................................................ 195 II. Nieważność względna .............................................................................. 197 III. Bezskuteczność zawieszona ..................................................................... 197 IV. Bezskuteczność względna ........................................................................ 198

Rozdział VI. Przedstawicielstwo ............................................................................... 207 § 22. Pojęcie przedstawicielstwa ................................................................................ 208 § 23. Rodzaje przedstawicielstwa .............................................................................. 209 I. Przedstawicielstwo ustawowe .................................................................. 209 II. Pełnomocnictwo ....................................................................................... 210

1. Udzielenie pełnomocnictwa ................................................................ 2102. Rodzaje pełnomocnictwa .................................................................... 2133. Falsus procurator ................................................................................ 2144. Odwołanie i wygaśnięcie pełnomocnictwa ......................................... 215

III. Prokura ..................................................................................................... 2161. Pojęcie i rodzaje prokury ..................................................................... 2162. Odwołanie i wygaśnięcie prokury ....................................................... 218

Rozdział VII. Przedawnienie i terminy zawite ........................................................ 221 § 24. Przedmiot przedawnienia .................................................................................. 223 § 25. Terminy przedawnienia ..................................................................................... 223