„ახალგაზრდა ადვოკატები“ · 2015-05-18 ·...

„ახალგაზრდა ადვოკატები“ სამეცნიერო ჟურნალი

ქ. თბილისი, მარტი, #1, 2014 წ.

1

სამეცნიერო ჟურნალ - „ახალგაზრდა ადვოკატების“ პირველი ნომერი

მარტი, 2014 წ.

ქ. თბილისი

ISSN 1512-4525

რედაქტორი:

მარიკა არევაძე

სარედაქციო კოლეგია:

არჩილ კაიკაციშვილი სოფიო აზარიაშვილი ჯუმბერ სირაბიძე ანა კიკნაძე

გამოცემის დიზაინი:

რობი გეთიაშვილი

C ა(ა)იპ „ახალგაზრდა ადვოკატები“

აკრძალულია ჟურნალში წარმოდგენილი მასალის

გამოყენება წყაროს მითითების გარეშე.

აღნიშნული წესი არ ვრცელდება კონკრეტული

სტატიის ავტორზე



2

სარჩევი

წინათქმა …………………………………………………………………………………………… ..………………… 3

საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის

თავმჯდომარის მიმართვა …… .............…..................................................................…..….….. 4

კახაბერ ურიადმყოფელი

კეთილსინდისიერების პრინციპი ადმინისტრაციულ სამართალში და მისი გამოვლენის ფორმები ............... 5

მარიკა გოგოლაძე

ნოტარიატის განვითარების ისტორიიდან ............................................................................................................…... 16

ნანი ბალახაძე

საერთაშორისო სამართლით დაცული ეთნიკურ და ენობრივ უმცირესობათა უფლებები ..........................… 26


პაციენტის უფლებები საქართველოში …............................................................................................................… 35

სოფიო ბერიანიძე

დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების მნიშვნელობა და ძირითადი მახასიათებლები ...........… 45

მაია კვირიკაშვილი

სასამართლო - სატელეფონო საუბრების მიყურადებისას პირადი ცხოვრების დაცვის გარანტი ................… 52

ჟურნალში წარმოდგენილი სტატიის შინაარსსა და

მასში გამოყენებული მასალის მიმართ არსებული საავტორო უფლებების დაცვაზე

პასუხისმგებელია სტატიის ავტორი



3

წინათქმა

ა(ა)იპ „ახალგაზრდა ადვოკატები“ 2012 წლის ივლისიდან, აქტიურ უფლებადაცვით

საქმიანობას მიმართავს და ახალგაზრდულ არასამთავრობო ორგანიზაციათა შორის,

აქტიური წვლილი შეაქვს დემოკრატიული ღირებულებების, ადამიანის

უფლებების/თავისუფლებების დაცვისა და კანონის უზენაესობის მხარდაჭერაში.

„ახალგაზრდა ადვოკატები“ ორიენტირებულია კვლევით საქმიანობაზე, ამზადებს

თემატურ დასკვნებსა და რეკომენდაციებს, მრგვალ მაგიდას აქტუალური თემების

გაშუქებისა და დისკუსიისათვის. ამასთან, ორგანიზაცია ძირითად სტრატეგიად აცხადებს:

ჩართულობას უფლებებისა და კანონის უზენაესობის პროცესში, მართლმსაჯულების

დამოუკიდებლობის, კანონმდებლობის ექსპერტიზის, პროფესიული განვითარების,

არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების განხორციელების, თვითმმართველობების

ინსტიტუციური გაძლიერების, მოწყვლადი ჯგუფების უფლებების დაცვის, მედია-

ადვოკატირების, არჩევნების მონიტორინგისა და ახალგაზრდული პოლიტიკის

განხორციელების პროცესში.

„ახალგაზრდა ადვოკატებმა“ 2014 წლის მარტიდან დაიწყო პერიოდული სამეცნიერო

ჟურნალის გამოცემა. ჟურნალი 6 (ექვს) თვეში ერთხელ გამოიცემა და სამართლის დარგში

აღიარებულ მეცნიერებს, საქართველოს ახალგაზრდა ადვოკატებს, დამწყებ თუ მოქმედ

იურისტებს/ადვოკატებს შესაძლებლობას მისცემს მათთვის საინტერესო სამართლებრივ

საკითხებზე მოამზადონ და გამოაქვეყნონ სტატიები.

სამეცნიერო ჟურნალისათვის საერთაშორისო პერიოდული გამოცემის (ISSN) კოდის

მინიჭება მოხდება წინამდებარე ნომრის გამოცემის შემდეგ.



4

საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის თავმჯდომარის

მიმართვა

ძვირფასო კოლეგებო,

გილოცავთ ახალი პროფესიული ჟურნალის გამოცემას ! ვიმედოვნებ ახალი ჟურნალი

იქნება ახალი ნაბიჯი, რომელიც ხელს შეუწყობს ქვეყნის ახალგაზრდა ადვოკატებისა თუ

იურისტების პროფესიულ ზრდასა და განვითარებას.

გისურვებთ ჟურნალი „ახალგაზრდა ადვოკატები“ გამხდარიყოს ყველა იურისტისათვის

სამაგიდო წიგნი.

გისურვებთ პროფესიულ წარმატებებს !

უფალი ჰფარავდეს საქართველოს ახალგაზრდა ადვოკატებს და მთლიანად ადვოკატთა

კორპუსს.

პატივისცემით,

ზაზა ხატიაშვილი

საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის თავმჯდომარე



5

კეთილსინდისიერების პრინციპი ადმინისტრაციულ სამართალში და მისი გამოვლენის

ფორმები

კახაბერ ურიადმყოფელი

ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტის დოქტორანტი,

ასისტენტ-პროფესორი

1. შესავალი

კეთილსინდისიერების პრინციპი აქტიურად გამოიყენება კერძო სამართალში.

მოცემული სტატიის მიზანია, გამოკვეთოს კეთილსინდისიერების პრინციპის

ადმინისტრაციულ სამართალში გამოვლენის შესაძლო შემთხვევები, განსაზღვროს

აღნიშნული პრინციპის ადრესატები და მოიძიოს საკანონმდმებლო საფუძვლები.

2. კეთილსინდისიერების პრინციპის ზოგადი დახასიათება

კეთილსინდისიერების პრინციპი რომის სამართლიდან იღებს სათავეს. პრინციპი bona

fides (კეთილსინდისიერება) მნიშვნელოვან ადგილს იკავებდა ius civile-სა და რომაულ

სამართლებრივ აზროვნებაში. Bona fides (fides) ტერმინის საქმიან ურთიერთობებში

გამოყენება ნიშნავდა, რომ მხარეები თავიანთ პირობას და მიცემულ სიტყვას დაიცავდნენ

(bona fides negotia), წინააღმდეგ შემთხვევაში დაზარალებულ მხარეს უფლება ჰქონდა,

წარედგინა ex fide bona პრეტენზია და კონტრაჰენტისაგან ვალდებულების იძულებით

აღსრულება exceptio doli (generalis)-სარჩელის საფუძველზე მოეთხოვა.

“კეთილსინდისიერების პრინციპი ბევრწილად დაკავშირებულია მორალურ

სტანდარტებთან. იგი თავად არის მორალური სტანდარტი, ეთიკურ-სამართლებრივი

პრინციპი”, მასში შეიძლება მოიაზრებოდეს სამართლიანობა, მიზანშეწონილობა,

ეთიკურობა, ზნეობრიობა და გულწრფელობა. “კეთილსინდისიერების პრინციპის

მრავალგვარმა ფუნქციამ გამოიწვია, რომ სამოსამართლო სამართალში იგი გამოყენებულ

იქნა სამართლიანი შედეგების დადგომისათვის და, ამავე დროს, აშკარად უსამართლო

შედეგის თავიდან აცილებისათვის”. გერმანულ სამართალში იგი მიჩნეულია სამეფო

ნორმად, რომელმაც უფრო მაღალი მორალური ფასეულობები შესძინა მთელს გერმანულ

სამართალს.

ურთიერთობამ თითოეულ მხარეს რომ მოუტანოს სარგებელი, იგი უნდა ემყარებოდეს

მხარეთა შორის ნდობას, რაც ხელს შეუწყობს მათ თანამშრომლობას. ნდობა

განსხვავებულად წარმოჩნდება საჯარო და კერძო სამართალში. კერძო სამართალი

ნდობაში მოიაზრებს მხარეთა სამართლებრივ მოლოდინსა და მათი

ურთიერთდამოკიდებულების ხასიათს. თუმცა ადმინისტრაციულ სამართალში ნდობის



6

დაცვის პრინციპად ხშირად სახელდება სამოქალაქო სამართალში ცნობილი

კეთილსინდისიერების პრინციპი.

სლოვენიის რესპუბლიკის სასამართლოებმა ნელ-ნელა დაიწყეს კეთილსინდისიერების

პრინციპის საჯარო სამართალში გამოყენება. მაგალითად, სასამართლოს

ადმინისტრაციულმა კოლეგიამ მიიჩნია, რომ საბაჟო დეკლარაციის შევსებისას პირი

მოქმედებს კეთილსინდისიერების პრინციპის ფარგლებში. გადამხდელები

კეთილსინდისიერად წარადგენენ დასაბეგრ ტრანზაქციებს, რის საფუძველზეც მათ

მიმართ გატარდება შესაბამისი საგადასახადო ღონისძიებები, ხოლო კანონიერი

მოლოდინისა და სამართლებრივი ნდობის პრინციპები კი უზრუნველყოფენ ამ

ღონისძიებათა სტაბილურობას.

საქართველოს ადმინისტრაციულ კანონმდებლობაში კეთილსინდისიერება თითქმის არ

მოიხსენიება. ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში აღნიშნული ტერმინი მხოლოდ

ექსპერტთან მიმართებით გვხვდება, კერძოდ, “საზოგადოებრივი ექსპერტი ვალდებულია

მიუკერძოებლად და კეთილსინდისიერად შეასრულოს მასზე დაკისრებული მოვალეობა”.

იქიდან გამომდინარე, რომ მოცემული ჩანაწერი ეხება მხოლოდ ადმინისტრაციულ

წარმოებაში მონაწილე ექსპერტს, ეს არ იძლევა კეთილსინდისიერების პრინციპის

განზოგადების საშუალებას. თუმცა კეთილსინდისიერება მოხსენიებულია

ადმინისტრაციული სამართლის კერძო ნაწილის ზოგიერთ საკანონმდებლო აქტში და

მასზე საუბრობს სასამართლოც.

საჯარო სამართალში კეთილსინდისიერების პრინციპის როლის განსაზღვრისთვის,

აუცილებელია მოვახდინოთ მისი დაკავშირება ისეთ საჯარო-სამართლებრივ

პრინციპთან, როგორიცაა კანონიერი ნდობა. თუ კერძო სამართალში

კეთილსინდისიერების პრინციპი შეიძლება იყოს მხარეთა შორის ნდობის დამყარების

საფუძველი, ადმინისტრაციულ სამართალში აღნიშნულ ფუნქციას სწორედ კანონიერი

ნდობის ინსტიტუტი ასრულებს.

დოქტრინაში კეთილსინდისიერება და კანონიერი ნდობა არც თუ ისე გამიჯნული

ცნებებია. მათ უფრო მეტი აქვთ საერთო, ვიდრე განსხვავება. მეცნიერები კანონიერ

ნდობასა და კეთილსინდისიერებას ხშირად იშველიებენ როგორც სამოქალაქო, ასევე

საჯარო-სამართლებრივი ურთიერთობების აღწერისას.

3. კეთილსინდისიერების პრინციპის გამოვლენის ფორმები ადმინისტრაციულ

სამართალში

განსხვავებით კანონიერი ნდობის პრინციპისგან, კეთილსინდისიერების პრინციპი

ორმხრივი ძალის მქონეა. კანონიერი ნდობით მხოლოდ დაინტერესებული მხარე

აღიჭურვება ადმინისტრაცული ორგანოს მიმართ. კეთილსინდისიერების პრინციპი კი

შეიძლება მოიშველიოს როგორც დაინტერესებულმა მხარემ, ისე ადმინისტრაციულმა

ორგანომაც. შესაბამისად, კანონმდებლობა, დოქტრინა და პრაქტიკა საუბრობს როგორც



7

კეთილსინდისიერ ადმინისტრაციულ ორგანოებზე, ისე კეთილსინდისიერ

დაინტერესებულ მხარეებზეც.

3.1 ადმინისტრაციული ორგანოს კეთილსინდისიერება

კარგი მმართველობა დამოკიდებულია მართულსა და მმართველს შორის ნდობის

არსებობაზე. თუ თანამდებობის პირთა მიერ არ იქნება ეს ნდობა დაცული, მაშინ ხალხიც

დაკარგავს მათ მიმართ ნდობას და აღარავინ მიანდობს ხელისუფლებას საკუთარ საქმეებს.

ხელისუფლება წარმოადგენს არჩევანს ქაოსსა და იძულებას შორის. ნდობის დაცვის ერთ-

ერთ უმთავრეს გარანტს კი საჯარო მოხელეთა მხრიდან მათზე დაკისრებული

უფლებამოსილებების კეთილსინდისიერად განხორციელება წარმოადგენს.

საერთაშორისო აქტებით, აგრეთვე, სხვადასხვა სახელმწიფოთა შიდაეროვნული

დოკუმენტებით საჯარო მოხელეთა ძირითად პრინციპებს განეკუთვნება მოქალაქეთა

ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების დაცვა, კეთილსინდისიერი სამსახური,

ეკონომიურობა, ეფექტურობა და ა.შ.

საქართველოს საკასაციო სასამართლო თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში განმარტავს,

რომ ადმინისტრაციულ ორგანოთათვის კანონმდებლობით დაწესებული

ვალდებულებები წარმოადგენს მათ საჯარო ვალდებულებას და რომლის შესრულების

კანონიერი, პატივსადები მოლოდინი გააჩნია ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი

ურთიერთობის მონაწილე ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს.

საკასაციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საზოგადოებისა და ქვეყნის განვითარების

თანამედროვე მოცემულობა – დაბალი სამართლებრივი კულტურა, მოსახლეობის მძიმე

სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებელი,

სრულფასოვანი და კვალიფიციური იურიდიული დახმარების ხელმიუწვდომელობა,

პროფესიული კავშირების საქმიანობის არაეფექტიანობა და სხვ., განაპირობებს ზოგადად,

საჯარო წესრიგისადმი დამოკიდებულების საერთო-ეროვნული ტრადიციის, როგორც

კულტურის შემადგენელი ნაწილის, ჩამოყალიბების სირთულეს. ამ ვითარებაში საჯარო

მოსამსახურე თავისი ფუნქციების განხორციელებისას ვალდებულია მოქმედებდეს

სწორედ არსებული მოცემულობის ადეკვატურად, მისი მომსახურების სტანდარტი უნდა

იქმნებოდეს და ყალიბდებოდეს არა შექმნილი კლიშეს, ან კანონის დანაწესის ცალმხრივი,

ფორმალისტური გაგებიდან, არამედ, მომსახურების მიმღების ინტერესების დაცვის

მაქსიმალური უზრუნველყოფით. სწორედ, თანამედროვე საჯარო მოსამსახურეების

კეთილსინდისიერებაზე, ნებისყოფასა და მზრუნველ დამოკიდებულებაზე არის

მიბმული, თუ რამდენად მცირერიცხოვანი იქნება, ან რა მასშტაბებს მიიღებს მოქალაქეთა

კონფლიქტი კანონთან. საჯარო სამსახურის არსი, ნამდვილი შინაარსი სწორედ ამგვარი

შესაძლო კონფლიქტის პრევენციას გულისხმობს. თავის მხრივ, საჯარო მოსამსახურეთა

კორპუსის მხრიდან მითითებული პროფესიული და მორალური ტვირთის

გასიგრძეგანება, საკუთარი სტატუსის და პასუხისმგებლობის მნიშვნელობის გათავისება



8

უაღრესად დადებით როლს შეასრულებს საჯარო ინსტიტუტების მიმართ ნდობის,

პატივისცემის ატმოსფეროს დამკვიდრებაში, საზოგადოების პოზიტიური განვითარების

ტენდენციის გამოკვეთაში.

ავსტრალიის კანონმდებლობა აიძულებს ადმინისტრაციულ ორგანოებს

გადაწყვეტილება მიიღონ მიზნობრივად და კეთილსინდისიერების ფარგლებში. არ უნდა

მოხდეს ძალაუფლების გადამეტება. ამ მხრივ საინტერესოა ავსტრალიის სასამართლოს

მიერ განხილული საქმე “ტომპსონი რენდვიკის მუნიციპალიტეტის წინააღმდეგ”,

რომელიც ეხება აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის საკუთრების უფლების

შეზღუდვას, კერძოდ, საავტომობილო გზისა და ფეხით მოსიარულეთა სავალი ნაწილის

მშენებლობის მიზნით უძრავი ქონების ჩამორთმევას. რენდვიკის მუნიციპალიტეტის

გადაწყვეტილებით, მოქალაქე ტომპსონს კერძო საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთი

ჩამოერთვა იმაზე მეტი ოდენობით, ვიდრე ეს რეალურად საჭირო იყო გზის

მშენებლობისთვის. მუნიციპალიტეტმა მიიღო გადაწყვეტილება გამოუყენებელი ფართის

რეალიზაციის შესახებ, რითიც შეამცირებდა ხარჯებს და რეალიზაციის შედეგად

მიღებულ თანხას სრულად მოახმარდა მოცემული გზის რეაბილიტაციას. სასამართლომ

დაადგინა, რომ მუნიციპალიტეტის მიერ მოქალაქესთვის იმაზე მეტი მიწის ნაკვეთის

ჩამორთმევა, ვიდრე ის საჭიროა გზის რეაბილიტაციისთვის, არის არაკეთილსინდისიერი

ქმედება. თუმცა აღნიშნული სულაც არ ნიშნავს, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს მიზანი

არის არაკეთილშობილური, უბრალოდ მუნიციპალიტეტის ქმედება არა პირდაპირ,

არამედ ირიბად ემსახურება კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილების

მიზანს. ფაქტობრივი გარემოებებიდან პირდაპირ ირკვევა, რომ სახეზეა გზის

მშენებლობის მიზნით მიწის ნაკვეთის ჩამორთმევა, რომლის ნაწილიც არ გამოყენებულა

უშუალოდ გზის მშენებლობისთვის, აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციული ორგანოს

მიერ აღნიშნული ფართის ნებისმიერი სხვა სახით განკარგვა ჩაითვლება

კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების მიზნის უგულებელყოფად.

ახალი ზელანდიის სასამართლომ საქმეზე Anisminic v. Foreign Compensation Commission,

ჩამოაყალიბა ის პრობლემები, რაც ადმინისტრაციულ კანონმდებლობას გააჩნია. მოცემულ

საქმეში საუბარია კეთილსინდისიერების პრინციპზეც. კერძოდ, გადაწყვეტილების

მიღებისას შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოს შეუძლია იმგვარად მოახდინოს

კეთილსინდისიერების პრინციპის ინტერპრეტაცია, რომ არ მოხდეს მისი გამოყენება

კანონით გათვალისწინებული მიზნისთვის. ამის საშუალებას კი თავად საკანონმდებლო

დებულებები იძლევა.

საინტერესოა საგადასახადო ორგანოების მიერ განხორციელებული საქმიანობის მიმართ

არსებული კეთილსინდისიერების პრინციპი. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის

მიხედვით, საგადასახადო ორგანო უფლებამოსილია გადასახადის გადამხდელს

გაუგზავნოს წერილობითი განმარტება, რომელიც გამოხატავს მის პოზიციას პირის მიერ

შესრულებული ან შესასრულებელი სამეურნეო ოპერაციის განხორციელებისას



9

საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობის გამოყენების შესახებ. აღნიშნული

განმარტება არის რეკომენდაცია. მსგავსი ჩანაწერი ფაქტიურად გამორიცხავს კანონიერი

ნდობის წარმოშობის შესაძლებლობას. მაგრამ შეგვიძლია თუ არა ამ შემთხვევაში

კეთილსინდისიერების პრინციპი მოვიშველიოთ? მაგალითისათვის, პირმა შესაბამისი

ადმინისტრაციული ორგანოსგან მიიღო წერილობითი განმარტება გარკვეული

საგადასახადო ოპერაციის განხორციელების თაობაზე. მიუხედავად ამისა, ორგანომ

მოგვიანებით მის მიერვე გაკეთებულ განცხადებას გადაუხვია და სრულიად

განსხვავებული ქმედება განახორციელა. შეგვიძლია თუ არა აქ ვისაუბროთ

კეთილსინდისიერების პრინციპზე?

აუცილებელია აღინიშნოს, რომ განსხვავებით კერძო სამართლისა და საჯარო

სამართლის სხვა დარგებისგან, საგადასახადო და საბაჟო სფეროში სამართლებრივ

სტაბილურობას განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია. სწორედ ამიტომ, სამართლის

მეცნიერები ასკვნიან, რომ საგადასახადო ორგანოებსა და გადამხდელს შორის არსებობს

განსხვავებული ხასიათის ნდობა, რასაც განაპირობებს სწორედ კეთილსინდისიერების

პრინციპი. აღნიშნული გამყარებულია სლოვენიის რესპუბლიკის კანონმდებლობით,

სადაც ნათლად წერია, რომ გადასახადის გადამხდელს წინასწარ უნდა განემარტოს მისი

უფლებებისა და ვალდებულებების შესახებ და ამ განმარტებას შემდგომში ორგანომ

უსაფუძვლოდ არ უნდა გადაუხვიოს. ეს საფუძველი კი ძირითადად შეიძლება

არსებობდეს მაშინ, როცა თავად გადასახადის გადამხდელიც პროგნოზირებს ორგანოს

მხრიდან განსხვავებულ ქმედებას. საქართველოს უზენაესი სასამართლო ასევე

განმარტავს, რომ საჯარო ფუნქციის შესრულების კანონიერი და კვალიფიციური ხასიათი

განაპირობებს საგადასახადო ორგანოებისადმი ნდობას, მის ავტორიტეტს, ამავდროულად

გადასახადების გადამხდელთა კანონით დაცული ინტერესი - საგადასახადო

კანონმდებლობის დაცვა და კონტროლი განხორციელდეს კანონით ზუსტად

განსაზღვრული წესით და ფარგლებში, არის პატივსადები, დაცვის ღირსი და

საგადასახადო სამსახურებმა ყველა გონივრული ზომა უნდა მიიღონ საგადასახადო

კონტროლის კეთილსინდისიერი და კანონიერი განხორციელებისათვის. მიუხედავად

ამისა, საგადასახადო ორგანოები მაინც ხშირად უხვევენ საკუთარ განმარტებებს.

აღნიშნული კი გამომდინარეობს იქიდან, რომ ხშირ შემთხვევაში დაინტერესებული

პირისათვის მიწოდებული ინფორმაცია არ პასუხობს კანონის მოთხოვნებს. შესაბამისად,

მოცემული განცხადება ვერ წარმოშობს კანონიერ მოლოდინს. კანონმდებელი ვერ

აუკრძალავს საგადასახადო ორგანოს კანონის ფარგლებში მოქმედებას მხოლოდ იმიტომ,

რომ მის მიერ გაცემული განმარტება კანონის არასწორ ინტერპრეტაციას ახდენდა. ეს

შეიძლება აიხსნას იმითი, რომ დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, კანონიერების

პრინციპი უფრო მაღლა დგას, ვიდრე კეთილსინდისიერების პრინციპი.

ერთ-ერთ საქმეზე კასატორის მოსაზრებასთან დაკავშირებით, რომელიც შეეხება

საგადასახადო წერილს, რომელიც კასატორისავე განმარტებით, წარმოადგენს



10

სავალდებულო ძალის მქონე დოკუმენტს როგორც საგადასახადო ორგანოს, ისე

გადასახადის გადამხდელისათვის, საქართველოს საკასაციო სასამართლო განმარტავს

შემდეგს: გადასახადის სრულყოფილი გადახდა წარმოადგენს გადასახადის გადამხდელის

ვალდებულებას, რომელიც წარმოიქმნება საგადასახადო კანონმდებლობის ძალით და

ატარებს უნივერსალურ ხასიათს, ამდენად გადასახადის გადახდასთან დაკავშირებული

ყველა საკითხი რეგულირდება საგადასახადო კანონმდებლობით, რომლის შეცვლაც

დაუშვებელია ცალკეული თანამდებობის პირის განმარტების საფუძველზე. ხოლო იმ

შემთხვევაში, თუ განმარტების მიმღებ პირს განმარტების მიმცემი პირისადმი გააჩნდა

კანონიერი ნდობა, აღნიშნული შესაძლოა იქცეს ცალკე დავის საგნად, რომელიც, თავის

მხრივ, გავლენას ვერ მოახდენს წინამდებარე დარიცხვის კანონიერებაზე.

საჯარო მოხელეთა მიერ გაცემულ რეკომენდაციებთან დაკავშირებით საინტერესოა

ამერიკის შეერთებული შტატების გამოცდილება. მეორე მსოფლიო ომის დროს ამერიკის

ფასების ადმინისტრირების სააგენტომ დაადგინა ფასების კონტროლის რეგულაციები,

სადაც გათვალისწინებულ იქნა საკმაოდ მნიშვნელოვანი ფაქტორი. კერძოდ,

პასუხისმგებლობისგან თავისუფლდებოდა აღნიშნული რეგულაციების დამრღვევი, თუკი

დარღვევის გამომწვევი მიზეზი იყო სააგენტოს მოხელეთა მიმართ გაჩენილი

კეთილსინდისიერი ნდობა.

ადმინისტრაციული სამართლის განსაკუთრებულ ნაწილში ზოგიერთ საკანონმდებლო

აქტში ვაწყდებით კეთილსინდისიერებას, როგორც მმართველობითი საქმიანობის

შემადგენელ პრინციპს. რა თქმა უნდა, მოცემული ჩანაწერები არ იძლევა განზოგადების

საშუალებას, თუმცა მათი არსებობა მაინც აღსანიშნავია. მაგალითად, სახელმწიფო შიდა

ფინანსური კონტროლის შესახებ კანონი, რომელიც არეგულირებს სახელმწიფო სექტორში

სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის სისტემის დანერგვის წესს, პრინციპებს და

სხვა საკითხებს, ადგენს, რომ შიდა აუდიტის სუბიექტის საქმიანობა ხორციელდება

კეთილსინდისიერების პრინციპის დაცვით.

სახელმწიფოს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სტრუქტურას წარმოადგენს სახელმწიფო

აუდიტის სამსახური, რომლის საქმიანობის ძირითადი მიზნებია, ხელი შეუწყოს

სახელმწიფო სახსრების, სახელმწიფოს სხვა მატერიალური ფასეულობების ხარჯვისა და

გამოყენების კანონიერების, მიზნობრიობის დაცვას და ეფექტიანობას, ეროვნული

სიმდიდრის, სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი

თვითმმართველი ერთეულების საკუთრების დაცვას, ასევე საჯარო ფინანსების მართვის

გაუმჯობესებას. სწორედ აღნიშნული სამსახურის უფლებამოსილებებში გაწერილია, რომ

ფინანსური აუდიტის დროს ხორციელდება აუდიტის ობიექტის ჯეროვნად და

კეთილსინდისიერად მართვა.

ადმინისტრაციულ ორგანოებში ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპად კეთილსინდისიერების

პრინციპის არსებობას გარკვეულწილად ხაზს უსვამს “საჯარო სამსახურის შესახებ”

კანონიც, სადაც მოცემულია საჯარო მოსამსახურის ფიცი, რომელსაც პირი, რომელიც



11

პირველად იქნა მიღებული სამსახურში, წარუდგენს დამნიშვნელ მოხელეს. ფიცი შემდეგი

შინაარსისაა: “შეგნებული მაქვს რა საჯარო სამსახურში ჩემზე დაკისრებული უდიდესი

პასუხისმგებლობა, ვაცხადებ, ერთგულად ვემსახურო საქართველოს სახელმწიფოს და მის

ხალხს, დავიცვა კონსტიტუცია და კანონები, პატივი ვცე სახელმწიფოს ინტერესებს და

ავტორიტეტს, მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს, კეთილსინდისიერად

აღვასრულო ჩემი მოვალეობანი”.

საქმიანობის კეთილსინდისიერად განხორციელება ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ხდება

საჯარო მოხელის შემდგომი წახალისებისთვის. როგორც “საჯარო სამსახურის შესახებ”

კანონში, ასევე სხვა საკანონმდებლო აქტებშიც კეთილსინდისიერი სამსახური მიჩნეულია

მოსამსახურის წახალისების საფუძვლად.

3.2. დაინტერესებული მხარის კეთილსინდისიერება

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი

პირდაპირ არ მოიხსენიებს კეთილსინდისიერების პრინციპს. თუმცა ადმინისტრაციული

სამართლის განსაკუთრებულ ნაწილში მას სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტში ვაწყდებით.

საინტერესოა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ განვითარებული მსჯელობა

სავალდებულო სამხედრო სამსახურთან დაკავშირებით. საკასაციო სასამართლო

განმარტავს, რომ „სამხედრო სარეზერვო სამსახურის შესახებ“ საქართევლოს კანონის მე-8

მუხლი განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, რომლებიც თავისუფლდებიან სამხედრო

სარეზერვო სამსახურისგან, კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის „ლ“

ქვეპუნქტის თანახმად, სამხედრო სარეზერვო სამსახურისგან თავისუფლდებიან

სასულიერო პირები. საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ „სამხედრო სარეზერვო

სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, რიგით მორწმუნეებს არ აქვთ

კეთილსინდისიერი წინააღმდეგობის საფუძველზე სამხედრო სარეზერვო სამსახურისგან

განთავისუფლების მოთხოვნის უფლება. აღნიშნულ საკითხზე მსჯელობა მოუწია

საკონსტიტუციო სასამართლოსაც, სადაც აღნიშნულია, რომ მსგავს შემთხვევებში დიდია

ცდუნება უფლების ბოროტად გამოყენებისა. ეს პროცესი დიდწილადაა დამოკიდებული

უფლების ადრესატთა კეთილსინდისიერებაზე.

კეთილსინდისიერება აქტიურადაა ნახსენები საგადასახადო კოდექსში. კერძოდ,

კანონმდებელი ამკვიდრებს კეთილსინდისიერი გადამხდელის ცნებას. საგადასახადო

ორგანოს/დავის განმხილველ ორგანოს ან სასამართლოს უფლება აქვს, გაათავისუფლოს

კეთილსინდისიერი გადასახადის გადამხდელი ამ კოდექსით გათვალისწინებული

სანქციისაგან, თუ სამართალდარღვევა გამოწვეულია გადასახადის გადამხდელის

შეცდომით/არცოდნით.

კეთილსინდისიერ დაინტერესებულ მხარეზე საუბრობს სახელმწიფო ქონების შესახებ

კანონიც. კანონის მიხედვით, სახელმწიფო ქონების პირდაპირი მიყიდვის ფორმით

პრივატიზების მიზანია, საკუთრების უფლება გადაეცეს იმ მყიდველს, რომელიც სრულად



12

და კეთილსინდისიერად შეასრულებს სახელმწიფო ქონების პირდაპირი მიყიდვის

ფორმით პრივატიზებისათვის დადგენილ პირობას (პირობებს), ხოლო თუ პირდაპირი

მიყიდვა ხორციელდება კონკურენტული შერჩევის საფუძველზე – საკუთრების უფლება

მიენიჭოს იმ დაინტერესებულ პირს (პოტენციურ ინვესტორს), რომელიც სრულად და

კეთილსინდისიერად შეასრულებს სახელმწიფო ქონების კონკურენტული შერჩევის

საფუძველზე პირდაპირი მიყიდვის ფორმით პრივატიზებისათვის დადგენილ პირობას

(პირობებს).

4. დასკვნა

კეთილსინდისიერების პრინციპი როგორც დოქტრინაში, ასევე საკანონმდებლო

დონეზეც, პირდაპირ თუ ირიბად, მკვიდრდება ადმინისტრაციულ სამართალშიც.

განსხვავებით კანონიერი ნდობის პრინციპისაგან, კეთილსინდისიერების პრინციპი

მიმართულია, როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს, ისე დაინტერესებული მხარის

მიმართ. ადმინისტრაციული ორგანოსადმი წაყენებული კეთილსინდისიერი ქცევის

მოთხოვნების აღსრულების გარანტად უმეტეს შემთხვევაში გვევლინება კანონიერი

ნდობის პრინციპი, შესაბამისად, ამ კუთხით, კეთილსინდისიერების პრინციპის წონა და

როლი არც თუ ისე მნიშვნელოვანია. თუმცა კანონმდებლობა ზოგიერთ შემთხვევაში

გამორიცხავს კანონიერი ნდობის არსებობას. ასეთ დროს კი, დაინტერესებულმა მხარემ

შეიძლება მიმართოს კეთილსინდისიერების პრინციპს და ამით გაამართლოს მის მიერ

განხორციელებული იურიდიული ქმედება.

რაც შეეხება დაინტერესებული მხარის მიმართ არსებულ კეთილსინდისიერებას,

ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა საკუთარი გადაწყვეტილებები შეიძლება დააყრდნონ

მხარის კეთილსინდისიერებას. აღნიშნული კარგად ჩანს საგადასახადო სამართალში,

სადაც კანონმდებელმა დაამკვიდრა კეთილსინდისიერი გადამხდელის ცნება.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. კეთილსინდისიერება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით – აბსტრაქცია თუ მოქმედი სამართალი, გ. ვაშაკიძე, “ქართული სამართლის მიმოხილვა”, 10/2007-1, გვ. 16, 2007 w.

2. კეთილსინდისიერების პრინციპი სახელშეკრულებო სამართალში (შედარებით სამართლებრივი გამოკვლევა), ალ. იოსელიანი, ჟურნ. “ქართული სამართლის მიმოხილვა”, სპეციალური გამოშვება, #3(26)‟10, გვ. 32, 2007 წ. – ციტირებულია: ჩაჩანიძე თ.,

სახელშეკრულებო თავისუფლება და სახელშეკრულებო სამართლიანობა თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართალში, მართლმსაჯულება და კანონი, გვ. 31.

3. კერძო სამართლის უზოგადესი სისტემური ცნებები, ეშსი, დ. კერესელიძე, თბ., 2009, გვ.

86.” – ციტირებულია: ჩაჩანიძე თ., სახელშეკრულებო თავისუფლება და სახელშეკრულებო სამართლიანობა თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართალში, მართლმსაჯულება და კანონი, #3(26)‟10, გვ. 31.



13

4. კეთილსინდისიერების პრინციპი სახელშეკრულებო სამართალში (შედარებით სამართლებრივი გამოკვლევა), ალ. იოსელიანი, ჟურნ. “ქართული სამართლის მიმოხილვა”, სპეციალური გამოშვება, #3(26)‟10, გვ. 12, 2007 წ. – ციტირებულია: ჩაჩანიძე თ.,

სახელშეკრულებო თავისუფლება და სახელშეკრულებო სამართლიანობა თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართალში, მართლმსაჯულება და კანონი, #3(26)‟10, გვ. 31.

5. ქართული სამართლის მიმოხილვა, (შედარებითსამართლებრივი ანალიზი), ტურავა პაატა, 10 #2-3, 2007, გვ. 224.

6. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, მუხლი 22.1. 7. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ბს-277-274(კ-კს-11), 29 მაისი, 2012 წელი 8. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, ბს-1250-1194(კ-09), 29 თებერვალი, 2010 წელი.

9. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 46.1. 10. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, # ბს-695-681(კ-12), 5 თებერვალი, 2013 წელი. 11. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, #ბს-44-42(3კ-07), #9 ჯი-ემ-თი, 25 ივლისი, 2007

წელი. 12. სახელმწიფო შიდა ფინანსური კონტროლის შესახებ საქართველოს კანონი (სსმ, 17,

06/04/2010), მუხლი 17.ბ.

13. სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონი (სსმ, 1, 15/01/2009), მუხლი 4.

14. საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონი (პარლამენტის უწყებანი, 45, 21/11/1997)

მუხლი 28. 15. საჯარო სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონი (პარლამენტის უწყებანი, 45, 21/11/1997)

მუხლი 74, 80; შემოსავლების სამსახურის შესახებ საქართველოს კანონი (სსმ, 7, 09/03/2010),

მუხლი 9. 16. საქართველოს კანონი საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის

შესახებ (სსმ, 32, 06/11/2009), მუხლი 20 17. საქართველოს უზენაესი სასამართლო, #ბს-477-471(2კ-12), 20 სექტემბერი, 2012 წელი.

18. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, №1/1/477, 22 დეკემბერი, 2011 წელი. 19. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი (სსმ, 54, 12/10/2010), მუხლი 269.7. 20. სახელმწიფო ქონების შესახებ საქართველოს კანონი (სსმ, 48, 09/08/2010), მუხლი 10.

21. “Some Features of the Law of Contract in the Third Millennium, O. Lando, Scandinavian Studies In Law, Vol. 40, 2000 p. 381.” – ციტირებულია: ჩაჩანიძე თ., სახელშეკრულებო თავისუფლება და სახელშეკრულებო სამართლიანობა თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართალში,

მართლმსაჯულება და კანონი, #3(26)‟10, გვ. 31. 22. “M. E. Storme, The Binding Character of Contracts – causa and Consideration, From:Towards a

European Civil Code (eds. A.S. Hartkamp, M.W. Hesselink, E.H. Hondius), Second revised and

expanded edition, Kluwer / Ars aequi 1998, http://webh01.ua.ac.be/storme/bindingcharactercontracts.pdf (June,2009).” - ციტირებულია: ჩაჩანიძე თ., სახელშეკრულებო თავისუფლება და სახელშეკრულებო სამართლიანობა

თანამედროვე სახელშეკრულებო სამართალში, მართლმსაჯულება და კანონი, #3(26)‟10, გვ. 31.

23. Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings - Dr. Jorg Sladič, Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011, გვ. 3.

24. “Judgement Nr. U 478/2003.” – ციტირებულია: Dr. Jorg Sladič, Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings, Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011, გვ. 3.



14

25. “Opinion of Advocate General Tizzano delivered on 3 June 2003, Joined cases Gemeente Leusden (C-487/01) and Holin Groep (C-7/02), [2004] ECR, I-5337, point 52.” – ციტირებულია: Dr. Jorg Sladič, Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings,

Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011, გვ. 3. 26. “A Case Review and Analysis of the Legitimate Expectations Principle as it Applies within the Fair

and Equitable Treatment Standard” - Chris Yost, The Australian National University Collage of Law Research Paper No. 09-01, 2009, http://ssrn.com/AbstractID=1364996.

27. “Board of Governors of Loreto Grammar School, Re Judicial Review [2011] NIQB 30.” ციტირებულია: Forsyth, Christopher, Professor of Public Law and Private International Law, University of Cambridge, Legitimate Expectations Revisited, 29 May 2011 (ALBA Summer

Conference 2011), www.adminlaw.org.uk/docs/sc%2012%20Christopher%20Forsyth.doc, გვ. 2. 28. “Westminster Corporation v London and North Western Railway Co [1905] AC at 430.”

ციტირებულია: Peter McClellan, Australian Administrative Law, 2006.

29. Thompson v Randwick Municipal Council. (1950) 81 CLR 87, Australia. 30. “Williams, Webb and Kitto JJ at 105-106.” ციტირებულია: Peter McClellan, Australian

Administrative Law, 2006;

31. Anisminic v. Foreign Compensation Commission C1969] 2 A.C. 147. 32. Public and Administrative Law Reform Committee, Fourteenth Reform, Damages in

Administrative Law, Wellington, New Zeland, May 1980, გვ. 3.

33. “Thunhart, R., Aulsegung und Vertrauensschutz, Österreichische Juristenzeitung 16/2010, p. 707.” - ციტირებულია: Dr. Jorg Sladič, Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings, Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011,

გვ. 4. 34. “Thunhart, R., Aulsegung und Vertrauensschutz, Österreichische Juristenzeitung 16/2010, p. 708.” -

ციტირებულია: Dr. Jorg Sladič, Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings, Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011,

გვ. 4. 35. Principles of Good Faith and Fair Dealing and Legitimate Expectations in tax proceedings - Dr. Jorg

Sladič, Association of European Administrative Judges, Ljubljana, 2011, გვ. 4.

36. “SCHWARTZ, Administrative Law, at 156” – ციტირებულია José Guilherme Giacomuzzi, “Common Law Doctrine of Estoppel and Brazilian Constitutional Principle of Administrative Morality”, გვ. 46.

რეზიუმე

ნაშრომში განხილულია კეთილსინდისიერების პრინციპის ადმინისტრაციულ

სამართალში გამოვლენის შესაძლებლობები. კეთილსინდისიერების პრინციპი, რომელიც

სამოქალაქო სამართალში კარგადაა ცნობილი, პირდაპირ თუ ირიბად, მკვიდრდება

ადმინისტრაციულ სამართალშიც. კეთილსინდისიერება ახლოს დგას კანონიერი ნდობის

პრინციპთან, თუმცა სასამართლოს პრაქტიკა და კანონმდებლობის ზოგიერთი ჩანაწერი

გვაძლევს საშუალებას ის ცალკე მდგომ პრინციპადაც განვიხილოთ. იქ, სადაც

კანონმდებლობა გამორიცხავს კანონიერი ნდობის არსებობას, დაინტერესებულმა მხარემ

შეიძლება მიმართოს კეთილსინდისიერების პრინციპს. საინტერესოა ასევე ის ფაქტი, რომ

კანონმდებლობა, დოქტრინა და პრაქტიკა საუბრობს როგორც კეთილსინდისიერ



15

ადმინისტრაციულ ორგანოებზე, ისე კეთილსინდისიერ დაინტერესებულ მხარეებზეც,

რაც ნაშრომში დეტალურადაა განხილული.



16

ნოტარიატის განვითარების ისტორიიდან

მარიკა გოგოლაძე

კავკასიის უნივერსიტეტის დოქტორანტი,

ასისტენტ-პროფესორი

„ისინი არ დაუშვებენ დავების წარმოშობას კეთილსინდისიერ ადამიანთა შორის და

წაართმევენ ანგარებიან ხალხს იმედს, მათი ზრახვების განხორციელებაზე,რომლებსაც

სურთ გააღვივონ უასამართლო დავა. ეს მიუკერძოებელი მრჩევლები,ეს ობიექტური

რედაქტორები,მოხალისე მსაჯულთა ეს სახეობა,რომლებიც ყოველთვის ავალდებულებენ

ხელშეკრულების მხარეებს -შეასრულონ ნაკისრი ვალდებულებები არიან

ნოტარიუსები,ეს დაწესებულება კი-ნოტარიატია“

ნაპოლეონ ბონოპარტეს მრჩეველი - რეალი

ნოტარიატის შექმნის ისტორია სათავეს ძველი რომიდან იღებს. ის წარმოიშვა მაშინ

როცა კერძო აქტებისათვის საჯარო ძალმოსილების მინიჭება აუცილებელი გახდა, ხოლო

ნოტარიული დამოწმების შემდეგ, საჯარო აქტი, მეტ ნდობას იმსახურებდა.

რუსი რევოლუციამდელი იურისტი პ. ლიაპიდევსკი თვლიდა, რომ “თანამედროვე

ნოტარიატის პროტოტიპი იყო და არის იტალიის ნოტარიატი”. სწორედ ძველი რომის

დროს გაჩნდნენ კანცელარიის მწერლები, რომლებიც გამოიყენებდნენ სტენოგრაფიულ

ნიშანს “notta” სწრაფი ჩაწერისთვის. სამოქალაქო ბრუნვის შემდგომმა განვითარებამ

რომში გამოიწვია ტაბელიონების წარმოქმნა, რომლებიც ითვლებოდნენ თავისუფალი

პროფესიის პირებად და ანაზღაურების სანაცვლოდ დაკავებული იყვნენ იურიდიული

აქტებისა და სასამართლო საბუთების შედგენით. მათი ანაზღაურების ოდენობას ადგენდა

სახელმწიფო, ასევე სახელმწიფო ახორციელებდა მათი საქმიანობის კონტროლს.

უძველესი დროიდან, საკუთრების უფლების დადგენასა და კაცობრიობის ისტორიული

მოვლენების დადასტურებაში, ნოტარიუსის როლი მნიშვნელოვანი იყო. არსებობს

ცნობები, რომ 1492 წელს ქრისტოფორე კოლუმბს მოგზაურობის დროს ახლდა სამეფო

ნოტარიუსი ესკოვედო, რომელმაც შეადგინა კოლუმბის მიერ ამერიკის აღმოჩენის აქტი და

ამგვარად ოფიციალურად დაადასტურა ეს ისტორიული ფაქტი.

თანამედროვე ნოტარიატი და ნოტარიუსი დაფუძნებულია საფრანგეთში 200 წლის წინ

ცნობილი “25 ვანტოზის” (16 მარტი 1803 წ. რომელიც შეესაბამებოდა 25 ვანტოზის,

საფრანგეთის რევოლუციის მე-11-ე წელს) ორგანული კანონის საფუძველზე, რომლის

მიხედვითაც შეიქმნა ლათინური ნოტარიატის მოდელი.



17

დღეს სამყაროში არსებობს რვა მოქმედებს სამართლებრივი სისტემა: რომანულ -

გერმანული (კონსტიტუციური); ანგლოსაქსონური; მუსულმანური; იუდეური;

კანონიკური; ინდუსური; შორეული აღმოსავლეთის და აფრიკული (რენე დავიდი

უწოდებს შავკანიანთა აფრიკა და მადაგასკარი).

თუ არ განვიხილავთ რელიგიური კულტურის საფუძველზე აღმოცენებული

სამართლის სისტემებს, მაშინ მსოფლიო იურიდიულ რუქაზე დაგვრჩება მხოლოდ ორი

უდიდესი დომინანტური სამართლის სისტემა:

რომანულ-გერმანული ანგლოსაქსონური

არეალი

მოიცავს ევროპის

კონტინენტის ყველა ქვეყანას

ინგლისისა და ირლანდიის

გარდა;

აღმოსავლეთ ევროპის ყველა

ქვეყანას;

ესპანურ ენოვანი ლათინური

ამერიკა, აშშ ჩრდილოეთის

შტატი ლუიზიანა და კანადის

კვებეკი

დიდი ბრიტანეთი,

ამერიკისის შეერთებული

შტატები;

კანადა;

ავსტარალია;

ახალი ზელანდია;

ნიგერია;

სამხრეთ აფრიკის

რესპუბლიკა

საფუძველი რომის სამართალი

ინგლისსა და აშშ-ში

სამართლის განვითარების

შედეგები

ეს ორი სისტემა ერთმანეთისგან განსხვავდება სამართლის წყაროს გამოყენებით

რომანულ-გერმანული ანგლოსაქსონური

სამართლის

წყარო

ქვეყნის ძირითადი კანონი

კონსტიტუცია

სასამართლო

პრეცედენტი

რომანულ-გერმანული სამართლის სისტემისთვის ქვეყნის ძირითადი კანონი

კონსტიტუციაა, ამიტომ იურისტები, ყველა კონკრეტული შემთხვევისთვის, ნებისმიერ

სიტუაციაში სწრაფად პოულობენ საჭირო ნორმას.

ანგლოსაქსონური სამართლის სისტემისთვის სამართლის წყაროს წარმოადგენს

სასამართლოს პრეცედენტი. მოსამართლეები საქმის გადასაწყვეტად ხელმძღვანელობენ



18

ქვეყნის უმაღლესი სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების საფუძველაზე,

ანალოგიური საქმის მიხედვით.

ქვეყნები, რომელთა ნოტარიატიც მიეკუთვნება ლათინურ ნოტარიატს, 1948 წლიდან

გაერთიანებულნი არიან ლათინური ნოტარიატის საერთაშორისო კავშირში. აღნიშნულ

კავშირს 2005 წლის ნოემბერში სახელწოდება შეეცვალა და დაერქვა ნოტარიატის

საერთაშორისო კავშირი, რომლის წევრიც არის ასევე საქართველოს ნოტარიუსთა პალატა.

ნოტარიატის ისტორია ჩვენს ქვეყანაში იწყება რუსეთის მიერ საქართველოში სამეფო

ტახტის გაუქმების შემდეგ, როცა ქართულმა სახელმწიფოებრიობამ და სამართალმა

შეწყვიტა არსებობა. მანამდე ქართული სამართლის ძეგლები არ იცნობდნენ ისეთ

ინსტიტუტს, როგორიცაა “ნოტარიატი”. შესაბამისად “უკანასკნელი ორი საუკუნის

განმავლობაში, ისევე როგორც საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა სფეროში, ნოტარიატის

შესახებ საკანონმდებლო ბაზის შექმნაში საქართველო ფაქტობრივად არ მონაწილეობდა

და რუსეთის იმპერიის კანონმდებლობაზე იყო დამოკიდებული”

1917 წლის რევოლუციის შემდეგ ნოტარიატის ორგანიზაციულ-სამართლებრივმა

საფუძვლებმა განიცადეს მნიშვნელოვანი ცვლილებები. 1917 წლის 24 დეკემბერს

სასამართლოს შესახებ #1 დეკრეტმა გააუქმა იმ დრომდე რუსეთში და მის

შემადგენლობაში შემავალ ქვეყნებში მოქმედი ყველა სასამართლო დადგენილება.

სანოტარო მოქმედებების განხორციელება დაევალა ადგილობრივი საბჭოების შესაბამის

განყოფილებებს, მაგრამ სასამართლოს შესახებ #2 დეკრეტმა გაამყარა დებულება, რომლის

თანახმადაც სანოტარო მოქმედებების განხორციელება დაევალათ ნოტარიუსებს, ხოლო

მათი არყოფნის შემთხვევაში – მათ შემცვლელ პირებს. ადგილობრივი საბჭოების

სანოტარო განყოფილებები შეიცვალა სანოტარო მაგიდებით. 1926 წლი 14 მაისს მიღებულ

იქნა დებულება “სახელმწიფო ნოტარიატის შესახებ”, რომლის თანახმად ქალაქებში

დაფუძნდა სახელმწიფო სანოტარო ბიუროები, რომელთა ფუნქციებშიც შედიოდა

ხელშეკრულებების, უდავო გარიგებებისა და თამასუქების შესრულება და დამოწმება,

ფაქტების დადასტურება, საბუთების მიღება შესანახად და სხვა ფუნქციები. სახელმწიფო

სანოტარო ბიუროების საერთო ხელმძღვანელობა და მათი საქმიანობის ზედამხედველობა

ევალებოდა იუსტიციის სახალხო კომისარიატს.

საქართველოს სსრკ “სახელმწიფო ნოტარიატის შესახებ” დებულებით მკაცრად იყო

რეგლამენტირებული სანოტარო მოქმედებები, რომელთა შესრულების უფლებაც

ჰქონდათ ნოტარიუსებს (დებულება შედგებოდა XV თავისა და 147 პარაგრაფისაგან).

სახელმწიფო სანოტარო კანტორების ფუნქციებში შედიოდა:

ა) გარიგების (ხელშეკრულების, მინდობილობის, ანდერძის) დამოწმება;

ბ) აღსრულების წარწერის გაკეთება დოკუმენტზე;

გ) გარდაცვალებულის შემდეგ დარჩენილი ქონების დასაცავად ზომების მიღება და

მემკვიდრეობის უფლების, აგრეთვე ქონების ბეითალმანობის შესახებ მოწმობების გაცემა;



19

დ) შენობაზე ყადაღის დადება ბანკის შეტყობინების მიხედვით, აგრეთვე ყადაღის დადება

გირავნობის ხელშეკრულების მიხედვით;

ე) დოკუმენტის ასლისა და დოკუმენტის ამონაწერის სისწორის დამოწმება;

ვ) სსრკ ხალხთა ენებზე და უცხო ენებზე დაწერილი დოკუმენტების თარგმანისა და

ასლების სისწორის დამოწმება;

ზ) დოკუმენტებზე ხელმოწერის სინამდვილის შემოწმება;

თ) საზღვაო პროტესტის შესრულება;

ი) თამასუქის პროტესტის შესრულება;

კ) იმის დამოწმება, რომ ჩეკი განაღდებული არ არის;

ლ) ერთი პირიდან და დაწესებულებიდან მეორე პირსა და დაწესებულებაზე განცხადების

გადაცემა და ამის შესახებ მოწმობის გაცემა;

მ) ამა თუ იმ პირის ცოცხლად ყოფნის ან გარკვეულ ადგილას ყოფნის დამოწმება;

ნ) დოკუმენტის წარდგენის დროის დამოწმება;

ო) დამამტკიცებელი საბუთების უზრუნველყოფა;

პ) ფულადი თანხების ან ფასიანი ქაღალდების დეპოზიტად მიღება კუთვნილებისამებრ

გადასაცემად;

ჟ) სანოტარო მოქმედებათა შესრულებასთან დაკავშირებული ტექნიკური მომსახურების

გაწევა.

19.07.1973 წელს მიღებულ იქნა სსრკ კანონი “სახელმწიფო ნოტარიატის შესახებ”, ხოლო

27.12.1974 წელს მიღებულ იქნა საქართველოს სსრ კანონი “სახელმწიფო ნოტარიატის

შესახებ” საქ. სსრ უმაღლესი საბჭოს უწყებანი” 1974 N12მ.238 , რომლებიც მიმართული

იყო სახელმწიფო ნოტარიატის ორგანიზებისა და საქმიანობის ნორმატიულ-

სამართლებრივი საფუძვლების დახვეწისკენ. აღნიშნულ კანონში შედიოდა ნოტარიატის

შესახებ კანონმდებლობის გამოყენების წესი უცხოელებისა და მოქალაქეობის არმქონე

პირების მიმართ, უცხოეთის საწარმოებისა და ორგანიზაციებისათვის რაც წარმოადგენდა

პროგრესულ ნაბიჯს. აღნიშნული კანონი ძალაში შევიდა 1975 წლის 1 აპრილიდან. კანონი

შედგებოდა ოთხი კარისგან (I კარი - ზოგადი დებულებები; II კარი - სანოტარო

მოქმედებები, რომელსაც ასრულებენ სახელმწიფო სანოტარო კანტორები და სხვა

ორგანოები; III კარი - სანოტარო მოქმედების შესრულების წესები - აღნიშნული კარი

შედგება XV თავისგან და IV კარი - სახელმწიფო ნოტარიატის შესახებ კანონმდებლობის

გამოყენება უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა მიმართ, უცხოეთის

სახელწიფოთა კანონმდებლობის გამოყენება, საერთაშორისო ხელშეკრულებანი და

შეთანხმებანი).

საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს 09.08.1976წ. #562 დადგენილებით დამტკიცდა

მშრომელთა დეპუტატების საქალაქო, სადაბო და სასოფლო საბჭოს აღმასრულებელი

კომიტეტების მიერ სანოტარო მოქმედებათა შესრულების წესის შესახებ ინსტრუქცია.

საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს 28.06.1977წ. #455 დადგენილებით დამტკიცდა



20

საქართველოს სსრ სახელმწიფო კანტორების მიერ სანოტარო მოქმედებათა შესრულების

წესის შესახებ ინსტრუქცია.

დიდი ხნის მანძილზე ნოტარიუსს უყურებდნენ როგორც უიღბლო იურისტს,

რომელმაც ვერ შესძლო ადგილის დამკვიდრება სასამართლოსა და პროკურატურაში თუ

ადვოკატურაში. საბჭოთა სახელმწიფოში ნოტარიუსს არ ჰქონდა არანაირი დაინტერესება

სანოტარო სამართლის განვითარების თვალსაზრისით, ვინაიდან მისთვის გადახდილი

ბაჟი სრულად გადაირიცხებოდა სახელმწიფოს ბიუჯეტში. თავად კი იღებდა მხოლოდ

გარანტირებულ ანაზღაურებას ხელფასის სახით. 90-იან წლებში საკუთრების, იჯარის,

მიწის, ფასიანი ქაღალდების, სამეწარმეო, პრივატიზაციის შესახებ მიღებულ იქნა

კანონები, რომლებიც დაკავშირებული იყო ქვეყნის საბაზრო ურთიერთობებზე

გადასვლასთან, რამაც განაპირობა სამოქალაქო-სამართლებრივ ურთიერთობებში

ნოტარიატის მონაწილეობის გაზრდა. ხელშეკრულებების, შეთანხმებებისა და სხვა

გარიგებების სანოტარო მოქმედებების წესით დადასტურების აუცილებლობამ, მანამდე

უცნობი იურიდიული დოკუმენტების შექმნა გამოიწვია. ახალი საზოგადოებრივ-

პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების სწრაფმა განვითარებამ ჩვენს ქვეყანაში

განაპირობა ნოტარიატის რეფორმირების აუცილებლობა.

1996 წლის 1 აგვისტოს ძალაში შევიდა საქართველოს კანონი “ნოტარიატის შესახებ”.

კანონმა სრულიად შეცვალა დამოკიდებულება ნოტარიატის მიმართ, ის გახდა

პრესტიჟული, პრივილეგირებული, საპატიო და საპასუხისმგებლო საქმიანობა. ახალი

კანონის მიღებამ დასაბამი მისცა სანოტარო სამართლის განვითარებასა და მუდმივ

რეფორმირებას, რომელიც დღემდე გრძელდება. ნოტარიუსი ხელს უყწობს ადამიანებს

გახდნენ სრულუფლებიანი მესაკუთრეები; იღებენ აქტიურ მონაწილეობას

სამართლებრივი წესრიგის გამყარებაში. საკუთრების ახალი სამართალურთიერთობის

ჩამოყალიბებისას, ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური ცხოვრების რადიკალურ

ცვლილებებთან დაკავშირებით, სულ უფრო ხშირად დგება ნოტარიუსისთვის - როგორც

იურიდიული პირებისა და მოქალაქეების უდავო უფლებებისა და კანონიერი

ინტერესების გარანტისთვის - მიმართვის საჭიროება. 1996 წლამდე ჩვენს ქვეყანაში

არსებობდა მხოლოდ სახელმწიფო ნოტარიატი, მის წინაშე დგებოდა შემდეგი ამოცანები:

სოციალისტური საკუთრების, მოქალაქეების, სახელმწიფო დაწესებულებების,

საწარმოებისა და ორგანიზაციების, კოლმეურნეობების, სხვა კოოპერატიული და

საზოგადოებრივი ორგანიზაციების უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვა,

სოციალისტური კანონიერებისა და მართლწესრიგის გამყარება, სამართალდარღვევის

თავიდან აცილება ხელშეკრულებებისა და სხვა გარიგებების დროული და სწორი

დადასტურების, სამემკვიდრეო უფლებების გაფორმების, სააღსრულებო წარწერების

შესრულების და სხვა სანოტარო მოქმედებების განხორციელების გზით.

სამოქალაქო სამართალურთიერთობისა და საკუთრების უფლების ობიექტების

გაზრდასთან დაკავშირებით მოქალაქეები და იურიდიული პირები სულ უფრო ხშირად



21

მიმართავენ ნოტარიუსს გარიგებების ნოტარიული დადასტურებისთვის. ძირითადად, ეს

გამოწვეულია იმით, რომ ნოტარიულად დადასტურებულ გარიგებებს გააჩნია უდავო

მტკიცებულებითი ძალა, დავების წარმოქმნისა და მათი სასამართლო წესით განხილვის

შემთხვევაში იურიდიულად ამყარებენ გარიგების მონაწილეების უფლებებსა და

ვალდებულებებს. ნოტარიუსს ევალება უდავო ფაქტების დადასტურება, საბუთების, მათი

ამონაწერების დამოწმება, საბუთებისთვის სააღსრულებო ძალის მინიჭება და სხვა

სანოტარო მოქმედებების განხორციელება მოქალაქეებისა და იურიდიული პირების

უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით.

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოში ნოტარიატის საქმიანობა ჩვენს ქვეყანაში

ხორციელდება ნოტარიატის შესახებ კანონმდებლობის საფუძვლების მოთხოვნათა

შესაბამისად ("ნოტარიატის შესახებ" საქართველოს კანონი), მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ,

რომ ნოტარიუსის საქმიანობას არეგულირებს მხოლოდ აღნიშნული კანონი. იმ

საკანონმდებლო აქტების წრე, რომლითაც რეგულირდება ნოტარიუსის საქმიანობა

საკმაოდ ფართოა, კერძოდ:

საქართველოს კონსტიტუცია;

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი;

"ნოტარიატის შესახებ" საქართველოს კანონი;

საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბერის დადგენილება №507

„სანოტარო მოქმედებათა შესრულებისათვის საზღაურისა და საქართველოს

ნოტარიუსთა პალატისთვის დადგენილი საფასურის ოდენობების, მათი

გადახდევინების წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ“;

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის №71 ბრძანება

„სანოტარო მოქმედებათა შესრულების წესის შესახებ“ ინსტრუქციის

დამტკიცების თაობაზე;


„ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების



"ნოტარიუსთა რეესტრის ფორმისა და რეესტრის წარმოების წესის

დამტკიცების შესახებ";

მინისტრის 2010 წლის 17 მარტის ბრძანება №58 "ნოტარიუსთა სავალდებულო

პროფესიული დაზღვევის არსებითი პირობებისა და სადაზღვევო თანხის

მინიმალური ოდენობის განსაზღვრის შესახებ";

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2005 წლის 1 თებერვლის ბრძანება №177

,,ნოტარიუსის საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და კონტროლის შესახებ“

დებულების დამტკიცების თაობაზე;

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/konstitucia.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/samokalako_kodekqsi_-_2014.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sakartvelos_kanoni_notariatis_shesakheb_2014.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sazgauris_shesaxeb_dadgenileba_-_10.02.2014.pdf




http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sanotaro_moqmedebata_instruqcia_-_2914.pdf



http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/diciplinuri.pdf






http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/reestris_warmoebis_wesi.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/profesiuli_dazgveva.pdf



http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/zedamxedvelobis_shesaxeb_debuleba.pdf





22


"ნოტარიუსთა საკვალიფიკაციო გამოცდის ჩატარების წესის, საკვალიფიკაციო

საგამოცდო კომისიის დებულებისა და ნოტარიუსთა საკვალიფიკაციო

საგამოცდო პროგრამის დამტკიცების თაობაზე";

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2012 წლის 10 იანვრის ბრძანება №3

“ნოტარიუსობის კანდიდატის შესარჩევად კონკურსის ჩატარების წესის


საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 9 სექტემბრის ბრძანება №166

„სტაჟიორთა კონკურსის ჩატარების წესისა და პირობების შესახებ

დებულებისა და სტაჟირების გავლის წესის დამტკიცების თაობაზე“;

,,ნოტარიუსების მიერ ინფორმაციის მიღების, სისტემატიზაციის,

დამუშავებისა და საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურისათვის

გადაცემის წესის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს

ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის უფროსის 2004 წლის 27 ივლისის N93

ბრძანება;

ნოტარიუსთა ეთიკის კოდექსი;

საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის წესდება;

საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის გამგეობის აპარატის დებულება;

“საქართველოს ნოტარიუსთა პალატაში არსებული საჯარო ინფორმაციის

ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფისა და საქართველოს ნოტარიუსთა

პალატის სანოტარო არქივიდან დოკუმენტის ასლისა და ამონაწერის გაცემის

წესის შესახებ“ სამსახურებრივი ინსტრუქცია;

საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის გამგეობის 2010 წლის 31 მარტის №10 §7

გადაწყვეტილებით დამტკიცებული ნოტარიუსის შემცვლელი პირების

რეესტრის წარმოების წესის შესახებ;

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი;

"მეწარმეთა შესახებ" საქართველოს კანონი;

"საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ" საქართველოს კანონი;

საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 28 დეკემბის დადგენილება №401 “იმ

საჯარო სამართლის იურიდიული პირების განსაზღვრის შესახებ, რომელთა

მიერ გაწეული მომსახურების საფასურის გადახდის დამადასტურებელი

დოკუმენტი ჩათვლის დოკუმენტია“;

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 15 იანვრის ბრძანება №4

"საჯარო რეესტრის ინსტრუქციის თაობაზე";

„საქართველოს მოქალაქეთა და საქართველოში მცხოვრებ უცხოელთა

რეგისტრაციასა და მათთვის შესაბამისად საქართველოს მოქალაქის

პირადობის მოწმობებისა და პასპორტების, უცხოელ მოქალაქეთა ბინადრობის

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sakvalifikacio_gamocdis_programa_-_cvlileba_2014.pdf




http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/notariuseobis_kandidatebis_shesarchevi_konkursi.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/stajirebis_debuleba-shecvlili_-_2014.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/finansuri_monitoringis_samsaxuris_debuleba.pdf





http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/notariusta_etikis_kodeksi.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/notariusta_palatis_wesdeba_-_01.04.2013.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/aparatis_debuleba.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/samsaxurebrivi_instrukcia-1.pdf




http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/shemcvleli_pirebis_reestri.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/administraciuli_kodeksi.pdf

http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/mewarmeta_shesaxeb_kanoni.pdf

http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/sajaro_samartlis_iuridiuli_piris_shesaxeb.pdf

http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/momsaxurebis_safasuris_gadaxdis_damadasturebeli.pdf




http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sajaris_instruqcia-_2014.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/sakartveloshi_mcxovreb_ucxoelta_registracia.pdf





23

მოწმობებისა და საზღვარგარეთ გასასვლელი პირადობის მოწმობების

გაცემასთან დაკავშირებული საქმიანობის სრულყოფის გადაუდებელ

ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 12 მარტის

№96 ბრძანებულება;

საქართველოს პრეზიდენტის 2009 წლის 14 ივლისის ბრძანებულება

"დოკუმენტის აპოსტილით დამოწმების წესის დამტკიცების შესახებ;

კონვენცია სამოქალაქო, საოჯახო და სისხლის საქმეებზე სამართლებრივი

დახმარებისა და სამართლებრივი ურთიერთობების შესახებ (მინსკი, 1993

წლის 22 იანვარი);

ჰააგის კონვენციის წევრი სახელმწიფოები;

საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 26 აგვისტოს #219 დადგენილება "საჯარო

ინფორმაციის ელექტრონული ფორმით მოთხოვნისა და პროაქტიულად

გამოქვეყნების შესახებ";

და სხვა.

ევროპულ, ასევე ამერიკისა და აფრიკის ქვეყნებში მოქმედებს რომაულ-გერმანულ

სისტემაზე დაფუძნებული კანონმდებლობა, სადაც კანონი არის სამართლის ძირირთადი

წყარო, რომლის საფუძველს წარმოადგენს ლათინური ნოტარიატის სისტემა. ლათინური

ნოტარიატის ქვეყნების ნოტარიუსის მოქმედებები არ შემოიფარგლება სამართლებრივი

ქმედების განმახორციელებელი მხარეების პირადობისა და ქმედუნარიანობის

დადასტურებით. ნოტარიუსი ასევე მონაწილეობს ხელშეკრულების მომზადებაში,

მხარეებს განუმარტავს ხელშეკრულების ყველა შესაძლო სამართლებრივ შედეგს,

ახორციელებს “ხელშეკრულების სამართლებრივ დაცვას”, უზრუნველყოფს

დოკუმენტების სწორად წარდგენასა ხელშეკრულებების კანონის მოთხოვნათა სრული

დაცვით შედგენას, ლათინური ნოტარიატის ქვეყნების ნოტარიუსის ამგვარი საქმიანობის

წყალობით უზრუნველყოფილია სამართლებრივი უსაფრთხოება, რაც იძლევა სრული

სოციალური სტაბილურობის გარანტიას, რაც თვალსაჩინოდ აიხსნება ნოტარიულად

დადასტურებულ გარიგებებთან დაკავშირებული სასამართლო დავების მცირე

რაოდენობაზე, ანგლო-ამერიკულ სასამართლო დავებთან შედარებით.

ჩატარებული კვლევების შედეგებით, დანახარჯები ანგლოსაქსურ სამართლებრივ

სისტემაში, კერძოდ აშშ-ში, სასამართლოების დასაფინანსებლად, ნოტარიატის სისტემის

განუვითარებლობის გამო, აღემატება იმავე ხარჯებს კონტინენტურ ევროპულ

სამოქალაქო-სამართლებრივ სისტემებში დაახლოებით 3-7-ჯერ. აშშ-ში საზოგადოების

დანახარჯი სამართლებრივ დახმარებაზე შეადგენს საზოგადოებრივი პროდუქტის

ერთობლიობის 3,0 %-ს მაშინ, როცა განვითარებული ნოტარიატის სისტემის მქონე

სახელმწიფოებში ის შეადგენს დაახლოებით 0,7 - 0,8%.

ნოტარიუსი უზრუნველყოფს ხელშეკრულების სწორად დადებას. სწორედ ამ მიზეზით

სამართლებრივი დოქტრინა ნოტარიუსებს უწოდებს “იურიდიული მშვიდობის

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/apostilit_damowmebis_wesi.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/apostilit_damowmebis_wesi.pdf

http://notary.ge/res/images/sakanonmdeblo/minskis_konvencia.pdf



http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/gaagis_wevri_saxelmwifoebi.pdf

http://notary.ge/res/docs/sakanonmdeblo/axali_aktebi/dadgenileba_danarti.pdf





24

შემანარჩუნებელ მოსამართლეებს”. ამგვარი განსაზღვრება აიხსნება მათი

მიუკერძოებლობით, რითაც ისინი მოქმედებენ მხარეებს შორის ურთიერთობებში,

განუმარტავენ რა მხარეებს გამოყენებულ სამართალს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში,

ადასტურებენ მათ პირადობასა და აძლევენ მათ საშუალებას იმოქმედონ კანონის

ფარგლებში იურიდიული ძალის მქონე ხელშეკრულების მიხედვით.

ყველაზე უფრო ლაკონურად ნოტარიატის არსებობის აუცილებლობა სამოქალაქო

საზოგადოებაში გამოხატა ჰეგელმა, რომელიც წერდა: „ნოტარიატი მუდმივია და მისი

არსებობა აუცილებელია ნებისმიერ საზოგადოებაში, სადაც არის სამოქალაქო ბრუნვა,

საკუთრება, არსებობს მისი სამართლებრივი გადაცემისა და მემკვიდრეობის საკითხები“.


1. თანამედროვეობის ძირითადი სამართლებრივი სისტემები - რენე დავიდი

2. რომის სამოქალაქო სამართალი, გიორგი ნადარეიშვილი (მესამე გადამუშავებული

გამოცემა) თბილისი -2009 „ბონა კაუზა“

3. ნოტარიატი ლექციების კურსი (მეორე გამოცემა), ბესიკ სეხნიაიძე, თბილისი, 2006 წ.

4. სანოტარო საქმე, დეონტოლოგია და სტრუქტურები, დეონტოლოგია, ერიკ დეკერსი,

(ბელგიის ნოტარიუსთა სამეფო ფედერაციის საპატიო პრეზიდენტი, რეკომენდაციები და

კომენტარები ნოტარიატის ორგანიზაციის შესახებ კანონის თაობაზე (მე-XI წლის 25

ვანტოზის კრება). ჟურნალი „საქართველოს ნოტარიატი“ #1, 2, 3-4 2001 წ. #1, #2 2003 წ.)

5. სანოტარო სამართალი, დავით სუხიტაშვილი, თბილისი, 2012წ. ISBN 978-9941-0-4361-1

6. Полтавская Н.А., Кузнецов В.Н. Нотариат: Курс лекций. М.: Институт международного права

и экономики им. А.С. Грибоедова, Москва, 1998

7. «Великие правовые системы современности» Раймон Леже, «Волтерс Клувер», 2009 "Звездный

реестр нотариата" - Равиль Алеев, 2005

8. основы Римского гражданского права, И.Б.Новицкий, Москва "юридическая литература

Москва -1972


სტატიაში - „ნოტარიატის განვითარების ისტორიიდან“ წარმოდგენილია ინფორმაცია

ნოტარიატის განვითარების ისტორიაზე. განხილული და წარმოდგენილია ნოტარიატის

მნიშვნელობა და მისი როლი სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში. სტატიაში

ასევე საუბარია ნოტარიუსის ფუნქციებზე, მის უფლება-მოვალეობებზე და წლებთან

ერთად ნოტარიუსის ფუნქციების გაფართოებასა და მისი როლის ზრდაზე. სტატია

მიმოიხილავს სხვადასხვა ქვეყანაში მოქმედი სამართლის სისტემის ფარგლებში არსებულ

ნოტარიატებს, მათ დადებით და უარყობით მხარეებს და ბოლოს, სტატიაში



25

წარმოდგენილია საკანონმდებლო აქტები, რომლებიც ნოტარიატის საქმიანობის

საფუძვლებს წარმოადგენენ.



26

საერთაშორისო სამართლით დაცული ეთნიკურ და ენობრივ

უმცირესობათა უფლებები

ნანი ბალახაძე

ა(ა)იპ ,,საქართველოს საპატრიარქოს წმიდა ანდრია

პირველწოდებულის სახელობის ქართული უნივერსიტეტის“

ასისტენტ პროფესორი,

ამავე უნივერსიტეტის სოციალურ მეცნიერებათა და სამართალმცოდნეობის სკოლის

დოქტორანტი

მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში არსებობს მისი მოქალაქეებისაგან შემდგარი ერთი

ან რამდენიმე ჯგუფი, რომელიც ამ ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობისაგან ეთნიკური

ანდა ენობრივი განსაკუთრებულობით გამოირჩევა. თითოეული ასეთი ჯგუფის

თვითმყოფადობის შენარჩუნება, ჯგუფის წევრებს შორის ან/და მათსა და მოსახლეობის

უმრავლესობას შორის ჰარმონიული ურთიერთობა, უაღრესად მნიშვნელოვანია

თითოეული სახელმწიფოს განვითარებისათვის და საერთაშორისო საზოგადოებაში

ეთნიკური, ენობრივი და კულტურული მრავალფეროვნების შესანარჩუნებლად,

მშვიდობიანი თანაარსებობის პირობებში. სწორედ ამიტომ ცდილობენ სახელმწიფოები

თანასწორობისა და პოლიტიკური დამოუკიდებლობის უმაღლესი ფასეულობების

შეთავსებას თავისი მოქალაქეებისაგან შემდგარი გარკვეული ჯგუფების უფლებების

დაცვასა და პატივისცემასთან.

ადრეულ პერიოდში, მე–18-ე, მე–19-ე საუკუნეებამდე, მაშინ როდესაც ჯერ კიდევ არ

იყო შექმნილი თანამედროვე ტიპის სახელმწიფოები, მოსახლეობის არადომინირებულ

მდგომარეობაში მყოფი ჯგუფების სწრაფვას, შეენარჩუნებინათ თავიანთი კულტურული

და ეთნიკურ–ენობრივი განსაკუთრებულობა, სამართლებრივი თვალსაზრისით მცირე

ყურადღება ექცეოდა. მაგრამ, თანამედროვე მსოფლიოში ინტერესი უმცირესობათა

პრობლემების მიმართ თანდათან გაიზარდა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც

კონფლიქტების ნიადაგზე საფრთხე შეექმნა თითოეული სახელმწიფოს ეკონომიკურ,

სოციალურ და პოლიტიკურ სტაბილურობას და, რაც მთავარია, ტერიტორიულ

მთლიანობას.

მეცნიერთა შორის დღემდე აზრთა სხვადასხვაობას იწვევს უმცირესობათა უფლებების

უზრუნველყოფისა და დაცვის მეთოდები: უნდა მოხდეს თუ არა უმცირესობათა

უფლებების დაცვის საერთაშორისო სამართლებრივი რეგულირება, რომელსაც ექნება

გლობალური ან რეგიონალური ხასიათი; თუ მათი რეგულირება უნდა მოხდეს

თითოეული სახელმწიფოს მასშტაბით ან მისი რომელიმე ნაწილის ფარგლებში, ან კიდევ

ხომ არ არის საჭირო მისი ლოკალური რეგულირება. თითოეულ ამ მეთოდს ჰყავს თავისი

მომხრეები და მოწინააღმდეგეები. ერთი ნაწილი მიიჩნევს, რომ საჭიროა საერთაშორისო



27

სტანდარტების შემუშავება და მათი შესრულება ყველა სახელმწიფოს მიერ, ხოლო მეორე

ნაწილის აზრით, უმცირესობათა უფლებების რეგულირება არის იმ სახელმწიფოს საქმე,

რომლის ტერიტორიაზეც უმცირესობა არის დასახლებული და იგი უნდა

განხორციელდეს, მხოლოდ, შიდა სამართლებრივი მექანიზმებით. ორივე მხარეს თავისი

საფუძვლიანი არგუმენტები გააჩნია: ერთი მხრივ, თითოეულ სახელმწიფოში

განსხვავებული პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური გარემოა, რაც არ იძლევა

საშუალებას შემუშავებულ იქნას ყველასათვის საერთო უნივერსალური ნორმათა სისტემა,

მეორე მხრივ, უმცირესობათა უფლებები, რამდენადაც ადამიანის ძირითად უფლებებს

მიეკუთვნება, ამდენად, მათი დაცვა საერთაშორისო დონეზე უნდა მოხდეს.

ვემხრობით რა უმცირესობათა უფლებების დაცვის საერთაშორისო–სამართლებრივ

რეგულირების აუცილებლობას, მიგვაჩნია, რომ საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებით

უნდა დადგინდეს უმცირესობათა სამართლებრივი მდგომარეობის ზოგადი პარამეტრები,

რომლებიც სახელმძღვანელო უნდა იყოს შესაბამისი სახელმწიფოებისათვის შიდა

სამართლებირივი ბაზის ფორმულირებისას.

უმცირესობათა უფლებების საერთაშორისო სამართლებრივი აღიარების პირველი

მცდელობა ერთა ლიგის მიერ განხორციელდა, რომელმაც მიიღო ,,რამდენიმე ტრაქტატი

უმცირესობათა უფლებების შესახებ“. შემდგომ, როდესაც 1945 წელს გაერთიანებული

ერების ორგანიზაცია შეიქმნა, ამ უკანასკნელმა გადაწყვიტა, რომ ერთა ლიგის მიერ

მიღებულმა აქტებმა იმ დროისათვის თავისი პოლიტიკური მიზანშეწონილობა დაკარგა

და დაიწყო ახალი ნორმების, პროცედურებისა და მექანიზმების შემუშავება.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ 1945 წელს მიღებული წესდება, 1948 წლის

ადამიანის უფლება საყოველთაო დეკლარაცია, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა

საერთაშორისო პაქტი (1966 წ) და იმ დროს მოქმედი სხვა საერთაშორისო სამართლებრივი

დოკუმენტები ითვალისწინებდნენ მხოლოდ პიროვნების უფლებებისა და

თავისუფლებების დაცვის ზოგად მექანიზმებს, დისკრიმინაციის აკრძალვისა და

თანასწორობის მოთხოვნებს, რომელთა ეფექტური განხორციელების შემთხვევაში აღარ

იქნებოდა საჭირო სპეციალური დებულებების შემუშავება უმცირესობათა უფლებების

დასაცავად. მალე დადგა დამატებითი ღონისძიებების შემუშავების აუცილებლობა,

რომლებიც უზრუნველყოფდნენ კონკრეტულად უმცირესობათა დაცვას

დისკრიმინაციისაგან და ხელს შეუწყობდნენ მათი თვითმყოფადობის შენარჩუნებას. ამ

თვალსაზრისით, ფორმულირებულ იქნა უმცირესობათა განსაკუთრებული

(სპეციფიკური) უფლებები და განხორციელებულ იქნა დამატებითი ღონისძიებები

უმცირესობათა დისკრიმინაციის ამკრძალავი ნორმების გასამყარებლად, რომლებიც,

მანამდე, ზოგადად ასახული იყო ადამიანის უფლებების შესახებ საერთაშორისო

ხელშეკრულებებში. სწორედ ამ მიზნით, 1992 წელს მიღებულ იქნა დეკლარაცია იმ პირთა

უფლებების შესახებ, რომლებიც მიეკუთვნებიან ნაციონალურ ან ეთნიკურ, რელიგიურ ან

ენობრივ უმცირესობებს, ასევე ჩარჩო კონვენცია ნაციონალური უმცირესობათა დაცვის



28

შესახებ (1995 წ.) და სხვა უნივერსალური თუ რეგიონალური საერთაშორისო

სამართლებრივი აქტები.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთაშორისო სამართლის ნორმებით დაცული

უმცირესობათა უფლებები, შეიძლება პირობითად დავყოთ ორ ჯგუფად: პირველ ჯგუფს

განეკუთვნება უფლებები, რომელთა დაცვაც ხდება ადამიანის უფლებათა დაცვის ზოგადი

რეჟიმის ფარგლებში, მეორე ჯგუფს კი, განეკუთვნება ისეთი უფლებები, რომელთა

რეალიზება შესაძლებელია მოხდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კი, მათი დაცვისათვის

დადგინდება შესაბამისი გარანტიები, ამ კატეგორიას მიეკუთვნება ისეთი უფლებები,

რომლებიც უზრუნველყოფენ უმცირესობათა ეთნიკურ და ენობრივ გამორჩეულობას და

მოახდენენ მათი თვითმყოფადობის შენარჩუნებას.

უმცირესობათა უფლებების დაცვის იურიდიული გარანტიები ძირითადად ემყარება

ისეთ ფუნდამენტურ პრინციპებს, როგორიცაა თანასწორობა და დისკრიმინაციის

აკრძალვა.

ყოველი სამართლებრივი სახელმწიფოს პოლიტიკის ძირითადი ქვაკუთხედია მის

მოქალაქეთა შორის რეალური თანასწორობის დამყარება. უფლებრივი თანასწორობა არ

შეიძლება გავაიგივოთ არც სოციალურ თანასწორობასთან და არც კონკრეტული

უმცირესობათა ჯგუფის მიმართ უკანონო მოქმედებათა ჩადენის აკრძალვასთან. ამასთან,

ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ხშირ შემთხვევაში უმცირესობათა

წარმომადგენელთათვის იგივე მოცულობის უფლებების მინიჭება, რაც უმრავლესობას

მიკუთვნებულ პირებს გააჩნიათ, ავტომატურად არ იწვევს მათ უფლებრივ თანასწორობას,

თუმცა, აღნიშნულის აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს.

თანასწორობა, უმცირესობათა უფლებების კონტექსტში, შეიძლება გაგებულ იქნას,

როგორც უმცირესობათა ცხოვრების პირობების მიახლოვების აუცილებლობა ქვეყნის

ძირითადი მოსახლეობის ცხოვრების პირობებთან და ასევე, როგორც ამ საზოგადოებრივ

ჯგუფებსა და დომინირებულ მდგომარეობაში მყოფ უმრავლესობას შორის თანასწორობა

მშობლიური ენის, ტრადიციების და კულტურის გამოყენების თვალსაზრისით. ამგვარად,

ნამდვილი თანასწორობა მიიღწევა მაშინ, როდესაც უმცირესობებს გააჩნიათ სპეციალური

უფლებები, რომლებიც ითვალისწინებენ გარკვეულ გარანტიებს მათი უმრავლესობასთან

ასიმილაციის თავიდან ასაცილებლად.

დისკრიმინაციის აკრძალვა პოლიტიკურ, სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ

სფეროებში უმცირესობათა უფლებების შელახვის ნებისმიერი მცდელობის თავიდან

აცილების საუკეთესო საშუალებაა. ძირითადად აკრძალვა ეხება დისკრიმინაციას რასის,

კანის ფერის, ენის, სქესის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების,

ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ქონებრივი და

წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის და სხვა საფუძვლების არსებობის

გამო. იგი ემყარება ფორმალური თანასწორობის პრინციპს: ადამიანი, როგორც სამართლის



29

სუბიექტი სხვა ადამიანებთან მიმართებით დგება ფორმალურად თანასწორ

მდგომარეობაში, თუმცა რეალურ ცხოვრებაში ისინი ფაქტობრივად უთანასწორონი არიან.

ადამიანებს შორის თანასწორობის პრინციპი და დისკრიმინაციის აკრძალვა

გათვალისწინებულია რიგი საერთაშორისო ხელშეკრულებებით, როგორიცაა

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდება (1945 წელი), ადამიანის უფლებათა

საერთაშორისო დეკლარაცია (1948 წელი), საერთაშორისო პაქტები: სამოქალაქო და

პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ და ეკონომიკურ, სოციალურ და პოლიტიკურ უფლებათა

შესახებ (1966 წელი), იგივე შეიძლება ითქვას სპეციალურ საერთაშორისო დოკუმენტებზე,

რომელთა რიცხვში შედის: 1965 წლის საერთაშორისო კონვენცია ყველა ფორმის

რასობრივი დისკრიმინაციის ლიკვიდაციის შესახებ; იუნესკოს 1960 წლის კონვენცია

განათლების სფეროში დისკრიმინაციასთან ბრძოლის შესახებ; 1992 წლის დეკლარაცია იმ

პირთა უფლებების შესახებ, რომლებიც ეროვნულ, ეთნიკურ, ენობრივ თუ რელიგიურ

უმცირესობებს მიეკუთვნებიან; ევროპული კონვენცია ადამიანის უფლებათა და ძირითად

თავისუფლებათა დაცვის შესახებ და სხვა. საერთაშორისო აქტები მოიცავს თითქმის

ყველა იმ სფეროს, სადაც უმცირესობათა ჯგუფების ან მათი ცალკეული წევრების მიმართ,

შესაძლოა, არ იქნას დაცული თანასწორობის პრინციპი. ისეთ მნიშვნელოვან უფლებებთან

ერთად, როგორიცაა შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლება, საერთაშორისო სამართალი

ადგენს, ასევე, ისეთ გარანტიებს როგორიცაა: სამართლის სუბიექტად აღიარება,

სასამართლოში თანასწორობა, კანონის წინაშე თანასწორობა და ა.შ.

ზემოაღნიშნული პრინციპების რეალიზაცია თავისთავად ვერ უზრუნველყოფს

უმცირესობათა უფლებების დაცვას სათანადო დონეზე, აუცილებელია მოხდეს

სპეციალური გარანტიების დაწესება რომლითაც მოხდება უმცირესობებისათვის

სპეციალური უფლებების მინიჭება და ამით მათი ეთნიკური თუ ენობრივი

თვითმყოფადობის უზრუნველყოფა და უმცირესობათა ცხოვრების პირობების

მიახლოვება მოსახლეობის ძირითადი (დომინირებული) ნაწილის ცხოვრების

პირობებთან. ასეთი სპეციალური უფლებების მინიჭება კი არ უნდა განვიხილოთ,

როგორც უმცირესობების ჩაყენებად გარკვეულ პრივილეგირებულ მდგომარეობაში

მოსახლეობის დანარჩენ ნაწილთან შედარებით, არამედ, როგორც არადომინირებულ

მდგომარეობაში მყოფი ჯგუფების გამორჩეული მახასიათებლების, ტრადიციების

შენაჩუნების აუცილებელ საშუალებად, მათთვის განსაკუთრებული სტატუსის მინიჭების

გზით.

არაერთი საერთაშორისო სამართლებრივი აქტი ითვალისწინებს ეთნიკურ და ენობრივ

უმცირესობებისათვის სპეციალური უფლებამოსილების მინიჭებას, მათ შორის

განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია დეკლარაცია იმ პირთა უფლებების შესახებ,

რომლებიც მიეკუთვნებიან ნაციონალურ ან ეთნიკურ, რელიგიურ ან ენობრივ

უმცირესობებს (1992 წ.), ჩარჩო კონვენცია ნაციონალური უმცირესობების დაცვის შესახებ

(1995 წ.), ევროპული ქარტია რეგიონალური ან უმცირესობის ენის შესახებ (1992წ.) და სხვა.



30

ზევით ჩამოთვლილი დოკუმენტების შესაბამისად იმ პირთათვის, რომლებიც

მიეკუთვნებიან უმცირესობებს ყველაზე არსებითია უფლება, თავისუფლად გამოხატოს,

შეინარჩუნოს და განავითაროს თავისი ეთნიკური, კულტურული, ენობრივი და

რელიგიური თვითმყოფადობა. პირველ რიგში აღნიშნული მოიცავს

თვითიდენტიფიკაციის უფლებას, რაც ნიშნავს იდენტიფიკაციას მისი

განმხორციელებლისათვის ყოველგვარი უარყოფითი შედეგის გარეშე, რისი ლოგიკური

გაგრძელებაცაა, ნორმის მიღება, რომელიც აკრძალავს ძალადობრივ ასიმილაციას

მოსახლეობის უმრავლესობასთან. ამ უფლების რეალიზაცია გათვალისწინებულია ისეთი

კონკრეტული უფლებებით, როგორიცაა: მშობლიური ენის შესწავლის უფლება,

მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების უფლება, სახელისა და გვარის მშობლიური ენის

ტრანსკრიფციაში გამოყენების უფლება, უმცირესობათა ენების შეუფერხებელი

გამოყენების უფლება როგორც პირად, ისე საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ენობრივი

უმცირესობის სხვა წევრებთან და ადმინისტრაციულ ორგანოებთან ურთიერთობაში.

უმცირესობათა სპეციალური უფლება მიეკუთვნება, ასევე, განათლების მიღების მიზნით

საკუთარი კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულებების შექმნის, მშობლიურ ენაზე

ინფორმაციის მიღებისა და გაცვლის, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების შექმნისა და

გამოყენების უფლებები. ბუნებრივია, ყველა ეს უფლება მიეკუთვნება კონკრეტულ

ინდივიდს, მოქალაქეს, თუმცა მათი რეალიზაცია შესაძლებელია მხოლოდ იმ

შემთხვევაში, თუკი, იარსებებს პირთა ისეთი ჯგუფი, – ჩვენს შემთხვევაში ეთნიკური ან

ენობრივი უმცირესობა, – რომელთანაც მოახდენს პიროვნება ინდენტიფიცირებას.

ამდენად თვითიდენტიფიკაციის უფლება უმცირესობათა კოლექტიური უფლებების რიგს

უნდა მივაკუთვნოთ.

უმცირესობათა კოლექტიურ უფლებებში მნიშვნელოვანი ადგილი ეთმობა მათ

პოლიტიკურ უფლებებს, როგორიცაა უმცირესობათა უფლება სამართლებრივად

იარსებოს როგორც ჯგუფმა, მოხდეს მათი საკანონმდებლო დონეზე აღიარება, რათა

შეძლონ შექმნან საკუთარი ასოციაციები, უზრუნველყონ მათი ფუნქციონირება და ა.შ.

უმცირესობათა პოლიტიკურ უფლებათა უზრუნველყოფის თვალსაზრისით,

სახელმწიფოებს ევალებათ უმცირესობებისაგან მიიღონ თანხმობა ან, უკიდურეს

შემთხვევაში გაიარონ მათთან კონსულტაცია ისეთ საკითხებზე, რომლებიც ეხება მათ

ინტერესებს, აგრეთვე უზრუნველყონ სახელმწიფო ორგანოებში განსაკუთრებულ

თანამდებობებზე ან ფიქსირებული რაოდენობის თანამდებობებზე უმცირესობათა

წარმომადგენლების დანიშვნა, რათა მოხდეს უმცირესობათა ინტერესების სახელმწიფო

პოლიტიკაში ასახვა და მათი ინტერესების მაქსიმალურად გათვალისწინება.

პირთა ინდივიდუალურ უფლებებს, რომლებიც მიეკუთვნებიან უმცირესობებს უნდა

მივაკუთვნოთ მათი უფლება თავისუფალი და მშვიდობიანი ურთიერთობებისა სხვა

ქვეყნის მოქალაქეებთან, რომელთანაც საერთო ეთნიკური ან ენობრივი კუთვნილება

აკავშირებთ, აგრეთვე, ინდივიდის უფლება მონაწილეობა მიიღოს კულტურულ,



31

საზოგადოებრივ, ეკონომიკურ და სახელმწიფოებრივ ცხოვრებაში და სარგებლობდეს

თავისი კულტურის მიღწევებით.

ადამიანის უფლებებს, მათ შორის ზემოაღნიშნულ უფლებებს, საერთაშორისო

სამართალში პრიორიტეტული ხასიათი აქვს, მაგრამ იგი თავის სოციალურ

დანიშნულებას ვერ შეასრულებს, თუკი მისთვის დადგენილი თავისუფალი მოქმედების

არე, არ იქნება შეზღუდული სათანადო ჩარჩოებით. ამიტომ საერთაშორისო

სამართლებრივი დოკუმენტები უმცირესობებს ანიჭებენ არამარტო უფლებათა ფართო

არეალს, არამედ გარკვეულ ვალდებულებებსაც აკისრებენ. ნებისმიერმა პირმა, რომელიც

მიეკუთვნება ამა თუ იმ უმცირესობას უნდა შეასრულოს ის ვალდებულებები, რომლებიც

დაკავშირებულია მის მოქალაქეობრივ სტატუსთან, პატივი უნდა სცეს ადამიანის

ფუნდამენტურ უფლებებსა და თავისუფლებებს, მოსახლეობის უმრავლესობისა და სხვა

უმცირესობათა ინტერესებს, რელიგიას, კულტურასა და ტრადიციებს. უმცირესობებმა

უნდა დაიცვან იმ ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობა და დამოუკიდებლობა, რომლის

მოქალაქესაც წარმოადგენენ.

საერთაშორისო სამართლით უზრუნველყოფილი უმცირესობათა უფლებების

განხილვისას, აუცილებლად მიგვაჩნია, მოკლედ მაინც შევეხოთ, უმცირესობათა

უფლებებთან დაკავშირებულ, მრავალრიცხოვანი დისკუსიების საგნად ქცეულ, ისეთ

პრობლემატურ საკითხს, როგორიცაა: გააჩნიათ თუ არა უმცირესობებს, განსაკუთრებით

კი, ეთნიკურ უმცირესობებს, თვითგამორკვევის უფლება. თვითგამორკვევის უფლება,

როგორც პოლიტიკისა და სამართლის ფენომენი წარმოადგენს ხალხთა მიერ თავიანთი

პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული სტატუსისა და წინაპრების მიწიდან

მოპოვებული სიმდიდრისა და ბუნებრივი რესურსების მესაკუთრის სტატუსის

განსაზღვრის დიალექტიკურად ურთიერთდამოკიდებულ სისტემას. საერთაშორისო

სამართლის დოქტრინაში შეხედულებები ამ პრობლემასთან დაკავშირებით მერყეობს

უმცირესობათა თვითგამორკვევისა და ცალკე გამოყოფის უფლების სრული აღიარებიდან,

მის სრულ უარყოფამდე. თუმცა, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის პრაქტიკაში

ერთმანეთისაგან გამიჯნულია ხალხები, მისი რიცხოვნობის მიუხედავად,

უმცირესობებისაგან და საერთაშორისო დოკუმენტების შესაბამისად, თვითგამორკვევის

უფლება ენიჭება მხოლოდ ხალხებს. ამდენად, სახელმწიფოებს ევალებათ არა

უმცირესობათა თვითგამორკვევის უფლების განხორციელების უზრუნველყოფა, არამედ

მათი ინდივიდუალურობის შენარჩუნება. ამასთან, რამდენადაც თვითგამორკვევის

უფლების საპირწონედ, ისეთი უმნიშვნელოვანესი პრინციპი დგას, როგორც

სახელმწიფოთა სუვერენიტეტია, მიზანშეწონილია, იგი ცალკე დამოუკიდებელი

შესწავლის საგანი გახდეს.

დასასრულს, უნდა აღინიშნოს, რომ საერთაშორისო სამართლებრივი დოკუმენტები

ძირითადად შეიცავენ ე.წ. ,,პასიურ” (,,ნეგატიურ”) უფლებებს ანუ ისინი არ

ითვალისწინებენ სახელმწიფოების მიერ უმცირესობათა უფლებების უზრუნველმყოფი



32

კონკრეტული მოქმედებების შესრულების ვალდებულებებს, ამ დროს, მსოფლიოში

არსებული მდგომარეობა შესაბამისი სახელმწიფოებისაგან, სწორედ, ,,პოზიტიური”

მოქმედებების შესრულების გარანტიებს ითხოვს. მიზანშეწონილი იქნება, შეიქმნას

საერთაშორისო სამართლის დოკუმენტი, რომელიც არამარტო დაადგენდა უმცირესობათა

ძირითად უფლებებს, არამედ, უფლებამოსილებას მიანიჭებდა რომელიმე საერთაშორისო

ორგანოს განესაზღვრა შეესაბამება თუ არა დოკუმენტის ხელმომწერი სახელმწიფოს შიდა

კანონმდებლობა და პრაქტიკა, ამ დოკუმენტის მოთხოვნებს. რამდენადაც, უმცირესობათა

უფლებების დაცვის სფეროში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად, მარტოოდენ მათი

საერთაშორისო სამართლებრივი რეგულირება არ კმარა, მთავარი განმსაზღვრელი

ფაქტორი, მაინც, ცალკეული სახელმწიფოების შიდა კანონმდებლობაა, რომელიც უნდა

შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სამართლის ნორმების მოთხოვნებს და

ითვალისწინებდეს ქვეყანაში ეთნიკურ და ენობრივ ჯგუფებს შორის ურთიერთობებში

არსებულ თავისებურებებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია (UDHR);

2. სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი (ICCPR);

3. დეკლარაცია იმ პირთა უფლებების შესახებ, რომლებიც მიეკუთვნებიან ნაციონალურ ან

ეთნიკურ, რელიგიურ ან ენობრივ უმცირესობებს;

4. ჩარჩო კონვენცია ნაციონალური უმცირესობათა დაცვის შესახებ;

5. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდება;

6. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დეკლარაცია;

7. საერთაშორისო კონვენცია ყველა ფორმის რასობრივი დისკრიმინაციის ლიკვიდაციის

შესახებ;

8. საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ;

9. საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკურ, სოციალურ და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ;

10. იუნესკოს 1960 წლის კონვენცია განათლების სფეროში დისკრიმინაციასთან ბრძოლის

შესახებ;

11. Национальные меньшинства и международное право; С. А. Захаркевич, В. И. Медяник;

Гуманитар.-экон. Вестник, № 3, 1996.

12. Права меньшеств: некоторые теоритические аспекты - Галина Митюрич, [Электронный

ресурс] Журнал международного права и международных отношений , N2, 2007. Режим

доступа: http://evolutio.info/content/view/1166/188/ Дата доступа: 04.02.2007. ბოლოს

შემოწმებულია 06/03/2014 წ.

13. The International Protection of National Minorities in Europe - Modeen, T., Abo: Abo Akademi,

1969.

14. Minority rights: international standards and guidance for implementation; United Nations Human

Rights Office of the high commissioner, 2010.



33


თითოეული სახელმწიფოს განვითარებისათვის, საერთაშორისო საზოგადოებაში მისი

ეთნიკური, ენობრივი და კულტურული მრავალფეროვნების შესანარჩუნებლად და

მშვიდობიანი თანაარსებობისათვის უაღრესად მნიშვნელოვანია სახელმწიფოში ამა თუ იმ

ეთნიკური ან ენობრივი უმცირესობის თვითმყოფადობის შენარჩუნება და ჰარმონიული

ურთიერთობის დამყარება, როგორც ჯგუფის წევრებს, ისე მათსა და მოსახლეობის

უმრავლესობას შორის. სწორედ ამიტომ ცდილობენ სახელმწიფოები თანასწორობისა და

პოლიტიკური დამოუკიდებლობის უმაღლესი ფასეულობების შეთავსებას თავისი

მოქალაქეებისაგან შემდგარი ეთნიკური და ენობრივი უმცირესობების უფლებების

დაცვასა და პატივისცემასთან.

უმცირესობათა უფლებების დაცვის საერთაშორისო-სამართლებრივი გარანტიები

ძირითადად ემყარება ისეთ ფუნდამენტურ პრინციპებს, როგორიცაა თანასწორობა და

დისკრიმინაციის აკრძალვა. თანასწორობის პრინციპი უმცირესობათა უფლებების

კონტექსტში, გულისხმობს როგორც უმცირესობათა ცხოვრების პირობების მიახლოვების

აუცილებლობას ქვეყნის ძირითადი მოსახლეობის ცხოვრების პირობებთან, ისე ამ

საზოგადოებრივ ჯგუფებსა და დომინირებულ მდგომარეობაში მყოფ უმრავლესობას

შორის თანასწორობას, მშობლიური ენის, ტრადიციების და კულტურის გამოყენების

თვალსაზრისით. ხოლო, დისკრიმინაციის აკრძალვა ძირითადად ეხება დისკრიმინაციას

რასის, კანის ფერის, ენის, სქესის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების,

ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ქონებრივი და

წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის და სხვა საფუძვლების არსებობის

გამო.

ზემოაღნიშნული პრინციპების რეალიზაცია თავისთავად ვერ უზრუნველყოფს

უმცირესობათა უფლებების დაცვას სათანადო დონეზე, აუცილებელია მოხდეს

სპეციალური გარანტიების დაწესება, რომლითაც მოხდება უმცირესობებისათვის

სპეციალური უფლებების მინიჭება (პოლიტიკური, სოციალური, ინდივიდუალური და

სხვა) და ამით მათი ეთნიკური თუ ენობრივი თვითმყოფადობის უზრუნველყოფა და

უმცირესობათა ცხოვრების პირობების მიახლოვება მოსახლეობის ძირითადი

(დომინირებული) ნაწილის ცხოვრების პირობებთან. აღნიშნულ უფლებებს

საერთაშორისო სამართალში პრიორიტეტული ხასიათი აქვს, მაგრამ იგი თავის

სოციალურ დანიშნულებას ვერ შეასრულებს, თუკი მისთვის დადგენილი თავისუფალი

მოქმედების არე, არ იქნება შეზღუდული სათანადო ჩარჩოებით. ამიტომ, საერთაშრისო

სამართლებრივი დოკუმენტები უმცირესობებს ანიჭებენ არამარტო უფლებათა ფართო

არეალს, არამედ გარკვეულ ვალდებულებებსაც აკისრებენ. უმცერესობის ნებისმიერმა

წარმომადგენელმა უნდა შეასრულოს ის ვალდებულებები, რომლებიც დაკავშირებულია



34

მის მოქალაქეობრივ სტატუსთან, პატივი უნდა სცეს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებსა

და თავისუფლებებს, მოსახლეობის უმრავლესობისა და სხვა უმცირესობათა ინტერესებს,

კულტურასა და ტრადიციებს. უმცირესობებმა უნდა დაიცვან იმ ქვეყნის ტერიტორიული

მთლიანობა და დამოუკიდებლობა, რომლის მოქალაქეებსაც თავად წარმოადგენენ.

უმცირესობათა უფლებების დაცვის სფეროში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად,

მარტოოდენ მათი საერთაშორისო სამართლებრივი რეგულირება არ კმარა, მთავარი

განმსაზღვრელი ფაქტორი, მაინც, ცალკეული სახელმწიფოების შიდა კანონმდებლობაა,

რომელიც უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სამართლის ნორმების მოთხოვნებს და

ითვალისწინებდეს ქვეყანაში ეთნიკურ და ენობრივ ჯგუფებს შორის ურთიერთობებში

არსებულ თავისებურებებს. ასევე, მიზანშეწონილი იქნება, შეიქმნას საერთაშორისო

სამართლის დოკუმენტი, რომელიც არამარტო დაადგენდა უმცირესობათა ძირითად

უფლებებს, არამედ, უფლებამოსილებას მიანიჭებდა რომელიმე საერთაშორისო ორგანოს

განესაზღვრა შეესაბამება თუ არა დოკუმენტის ხელმომწერი სახელმწიფოს შიდა

კანონმდებლობა და პრაქტიკა, ამ დოკუმენტის მოთხოვნებს.



35

პაციენტის უფლებები საქართველოში


საქართველოს უნივერსიტეტის დოქტორანტი


საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის თანახმად:

(1) ყველას აქვს უფლება ისარგებლოს ჯანმრთელობის დაზღვევით, როგორც

ხელმისაწვდომი სამედიცინო დახმარების საშუალებით. კანონით დადგენილი წესით

განსაზღვრულ პირობებში უზრუნველყოფილია უფასო სამედიცინო დახმარება.

(2) სახელმწიფო აკონტროლებს ჯანმრთელობის დაცვის ყველა დაწესებულებას,

სამკურნალო საშუალებათა წარმოებას და ამ საშუალებებით ვაჭრობას.

საქართველოში ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში არსებულ საკითხებს და მათ შორის

პაციენტის უფლებების გარშემო არსებულ სამართლებრივ საკითხებს ქვეყნის უზენაესი

კანონის გარდა არეგულირებს ასევე სხვა კანონები და კანონქვემდებარე ნორმატიული

აქტები, კერძოდ - ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ საქართველოს კანონი; პაციენტის

უფლებების შესახებ საქართველოს კანონი; საექიმო საქმიანობის შესახებ საქართველოს

კანონი და სხვა.

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის 4(დ) მუხლის თანახმად,

პაციენტი არის - „ნებისმიერი პირი, რომელიც, მიუხედავად მისი ჯანმრთელობის

მდგომარეობისა, სარგებლობს, საჭიროებს ან აპირებს ისარგებლოს ჯანმრთელობის

დაცვის სისტემის მომსახურებით.“ მოცემული განმარტებიდან ნათლად ჩანს, პაციენტი

შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფიზიკური პირი იქნება ეს საქართველოს მოქალაქე,

მოქალაქეობის არ მქონე პირი თუ უცხო ქვეყნის მოქალაქე, რომელიც სარგებლობს ან

საჭიროებს და შესაბამისად აპირებს, რომ ისარგებლოს სამედიცინო მომსახურებით

საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის

შესაბამისად ყოვლად დაუშვებელია პაციენტის დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, ენის,

სქესის, გენეტიკური მემკვიდრეობის, რწმენისა და აღმსარებლობის, პოლიტიკური და სხვა

შეხედულებების, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის,

ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის, დაავადების,

სექსუალური ორიენტაციის ან პირადული უარყოფითი განწყობის გამო. მოცემული

დეფინიციიდან გამომდინარე ნათლად ჩანს, რომ ყველა ადამიანს/პაციენტს უფლება აქვს

თანაბარი სამედიცინო მომსახურების მოთხვნასა და მიღებაზე. მაგალითად, არ შეიძლება

აივ/შიდსით დაავადებულთა დისკრიმინაცია სამედიცინო მომსახურეობის დროს,

დაუშვებელია ეთნიკურ ან რელიგიურ უმცირესობათა წარმომადგენლებს უარი ეთქვათ

სამედიცნო მომსახურებაზე და სხვა. ამასთან დაუშვებელია დისკრიმინაცია მაშინაც,



36

როდესაც არსებობს სამედიცინო მომსახურებისათვის საჭირო ადამიანთა, ტექნიკური,

ფინანსური ან/და სხვა რესურესების დეფიციტი. ამ დროს პოტენციური პაციენტის

შერჩევა უნდა მოხდეს მხოლოდ სამედიცინო კრიტერიუმებით .

2. პაციენტის უფლებები

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად პაციენტს აქვს უფლება

სამედიცინო მომსახურების ყველა გამწევისაგან მიიღოს ქვეყანაში აღიარებული და

დანერგილი პროფესიული და სამომსახურეო სტანდარტების შესაბამისი სამედიცინო

მომსახურება;

ჯანმრთელობის უფლებით სარგებლობა მოიცავს სამედიცინო მომსახურების თანაბრად

ხელმისაწვდომობას, რომელიც ხორციელდება სახელმწიფო სამედიცინო პროგრამების

საშუალებით. სახელმწიფო უზრუნველყოფს სამედიცინო მომსახურების

ხელმისაწვდომობას. სამედიცინო მომსახურება ხელმისაწვდომი უნდა გახდეს

ყველასთვის. სამედიცინო მომსახურების თანაბარი ხელმისაწვდომობა ხორციელდება

სახელმწიფო სამედიცინო პროგრამების საშუალებით, რაც გულისხმობს, რომ პაციენტი ან

თავისი სოციალური სტატუსით, ან დაავადების დიაგნოზით, ან ასააკობრივი პროგრამის,

ან მომსახურების ფორმის (სტაციონარული ან ამბოლატორიული) მიხედვით მიიღებს

სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრულ მომსახურებას, შესაბამისი პროგრამების ფარგლებში.

საქართველოს მოქალაქეს უფლება აქვს სამედიცინო მომსახურების ყველა გამწევისაგან

მიიღოს ქვეყანაში არსებული და დანერგილი პროფესიული და სამომსახურეო

სტანდარტის შესაბამისი სამედიცინო მომსახურება, რაც იმას გულისხმობს, რომ ყველას

უნდა გაეწიოს მომსახურება სახელმწიფო სტანდარტების შესაბამისად სახელმწიფოს

პროგრამული დაფინანსების ფარგლებში. სამედიცინო მომსახურების

ხელმისაწვდომობაში იგულისხმება, როგორც ინფორმაციული, ასევე გეოგრაფიული და

ფინანსური ხელმისწავდომობა.

საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად პაციენტის უფლებას

სამედიცინო მომსახურების ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით თან სდევს

ნებისმიერი სამედიცინო დაწესებულებისა თუ სხვა დამოუკიდებელი საექიმო

საქმიანობის განხორციელების უფლების მქონე სუბიექტის ვალდებულება დროულად და

ჯეროვნად გაუწიოს პაციენტს საჭირო სამედიცინო მომსახურება. აქ ყურადღება მინდა

გავამახვილო გადაუდებელ სამედიცინო მომსახურებაზე, კერძოდ , მიუხედავად იმისა,

პაციენტი გადამხდელუნარიანია თუ არა, სამედიცინო დაწესებულება ვალდებულია

აღმოუჩნოს და გაუწიოს მას საჭირო სამედიცინო მომსახურება დროულად თუ

სამედიცინო მომსახურების დაყოვნებას ან არ გაწევას შედეგად შეიძლება მოყვეს

პაციენტის დაინვალიდება, ჯანმრთელობის მდგომარეობის სერიოზული გაურესება ან

სიკვდილი. თუ სამედიცინო დაწესებულებას არ გააჩნია საჭირო რესურსი

პაციენტისათვის შესაფერისი სამედიცინო მომსახურების გაწევისათვის, მაშინ ის



37

ვალდებულია პაციენტს ან მის კანონიერ წარმომადგენელს/ნათესავს მიაწოდოს სრული

და ამომწურავი ინფორმაცია იმის შესახებ თუ სად შეიძლება განხორციელდეს

სამედიცინო მომსახურება. ყოველივე ზემოთხსენებულიდან გამომდინარე შეიძლება

ითქვას, რომ პაციენტის უფლებას, იყოს უზრუნველყოფილი დროული და შესაბამისი

სამედიცინო მომსახურებით , ყოველთვის თან სდევს დამოუკიდებელი საექიმო

საქმიანობის უფლების მქონე სუბიექტის (იქნება ეს ექიმი, თუ სამედიცინო

დაწესებულება) მხრიდან საპასუხო ვალდებულება - დროულად აღმოუჩინოს პაციენტს

საჭირო სამედიცინო დახმარება. საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად

ექიმი ვალდებულია:

პაციენტთან იქონიოს კონსტრუქციული ურთიერთობა. სამწუხაროდ საქართველოს

რეალობაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც ექიმის დამოკიდებულება პაციენტის/მისი

კანონიერი წარმომადგენლის მიმართ არ შეესაბამება საჭრო მოთხოვნებს, კერძოდ ,

უკეთეს შემთხვევაში ხდება პაციენტისათვის ინფორმაციის „ზერელედ“ მიწოდება და

არ ხდება დეტალური ინფორმირება დიაგნოზის, ჩასატარებელი მკურნალობის

მეთოდისა და მოსალოდნელი შედეგების შესახებ, ხოლო უარეს შემთხვევაში ხდება

პაციენტთან/მის კანონიერ წარმომადგენელთან ხმამაღალი, უხეში და ღირსების

შემლახველი საუბარი. საბედნიეროდ მას შემდეგ რაც ქვეყანაში დაიწყო

საერთაშორისო სტანდარტების მქონე საავადმყოფოების შექმნა, დღისწესრიგში დადგა

ექიმებისა და პაციენტების კონსტრუქციული ურთიერთობის საკითხიც;

აღმოუჩინოს პაციენტს საჭირო სამედიცინო მომსახურება და უზრუნველყოს მისი

უწყვეტობა. შეკრიბოს, გაანალიზოს და დაამუშაოს პაციენტების ჯანმრთელობის

მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია, დასვას კვალიფიციური დიაგნოზი და საბოლოო

დიაგნოზის დასმის შემდგომ სათანადოდ უმკურნალოს პაციენტს, დააკვირდეს

პაციენტის მკურნალობის დინამიკას, საჭიროების შემთხვევაში შეცვალოს

მკურნალობის მეთოდი და მისი მოქმედების ყველა ეტაპზე სათანადოდ

უზრუნველყოს პაციენტის/მისი კანონიერი წარმომადგენლის ინფორმირება. ექიმს

უფლება აქვს შეწყვიტოს სამედიცინო მომსახურების მიწოდების უწყვეტობა მხოლოდ

იმ შემთხვევაში თუ არ აღინიშნება სიცოცხლისათვის საშიში მდგომარეობა, ან

პაციენტი არ საჭიროებს გადაუდებელ სამედიცინო დახმარებას, ასევე თუ სამედიცინო

მომსახურების აღმოჩენისას ექიმის სიცოცხლეს რეალური საფრთხე ექმნება.

ზემოთხსენებული უფლებების გარდა საქართველოს კანონმდებლობა ასევე

ითვალისწინებს პაციენტის შემდეგ უფლებებს:

მეორე აზრის მოსაძიებლად დაუბრკოლებლად მიმართოს სხვა ექიმს ან სამედიცინო

დაწესებულებას

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად - პაციენტს უფლება

აქვს მეორე აზრის მოსაძიებლად დაუბრკოლებლად მიმართოს სხვა ექიმს ან სამედიცინო



38

დაწესებულებას. არავის აქვს უფლება აუკრძალოს ან რაიმე გზით შეუშალოს ხელი

პაციენტს, რომ მან მიმართოს სხვა ექიმს ან სხვა სამედიცინო დაწესებულებას.

აირჩიოს და ნებისმიერ დროს შეიცვალოს სამედიცინო მომსახურების გამწევი ;

თითოეულ პაციენტს, უფლება აქვს თავად აირჩიოს და ნებისმიერ დროს საკუთარი

შეხედულებისამებრ შეცვალოს სამედიცინო მომსახურების გამწევი. ანუ ნებისმიერ

პაციენტს შეუძლია მიმართოს მისთვის სასურველ დამოუკიდებელ საექიმო საქმიანობის

სუბიექტს.

პაციენტის მოცემული უფლების დარღვევა საქართველოს დღევანდელ რეალობაში

ყველაზე ხშირია. მოცემულ უფლებას ყველაზე ხშირად შეგნებულად უგულვებელყოფენ

და არღვევენ საქართველოში მოქმედი სადაზღვევო კომპანიები. სადაზღვევო კომპანიები

პირდაპირ გზავნიან პაციენტს იმ სამედიცინო დაწესებულებასთან, რომელიც მათთვის

არის მისაღები და ყოველგვარი ე.წ. „მორიდების“ გარეშე უცხადებენ უარს პაციენტს

მკურნალობის ანაზღაურებაზე თუ კი ის მიმართავს სხვა სამედიცინო დაწესებულებას ან

ექიმს. აღნიშნულთან დაკავშირებით ყველა პაციენტმა უნდა იცოდეს, რომ ირღვევა მისი

კანონმდებლობით უზრუნველყოფილი უფლება და რომ მათ შეუძლიათ სამედიცინო

მომსახურების მიღების მიზნით მიმართონ იმ სამედიცინო დაწესებულებას, რომელიც

სურთ, სადაზღვევო კომპანია კი ვალდებულია აუნაზღაუროს მათ გაწეული

მომსახურების ღირებულება სადაზღვევო პოლისით გათვალისწინებული წესითა და

ოდენობით.

პაციენტს, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, ასევე უფლება აქვს მიიღოს

სრული ინფორმაცია მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და სავარაუდო

მკურნალობის შესახებ

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად ნებისმიერ პაციენტს

საქართველოში უფლება აქვს მიიღოს სრული, ობიექტური, დროული და გასაგები

ინფორმაცია იმ ფაქტორების შესახებ, რომლებიც ხელს უწყობს მისი ჯანმრთელობის

შენარჩუნებას, ან უარყოფითად მოქმედებს მასზე. სრული ინფორმაცია გულისხმობს

სამედიცინო მომსახურების გამწევის ვალდებულებას ამომწურავი ინფორმაცია მიაწოდოს

პაციენტს იმ დაავადების, ან ფიზიკური თუ ფსიქიკური მდგომარეობის შესახებ,

რომლითაც დაავადებულია, ან არსებობს იმის საფრთხე, რომ დაავადდეს პაციენტი, ან იმ

გარემოებათა შესახებ, რომლებმაც შესაძლებელია უარყოფითად იმოქმედოს მასზე.

ამასთან პაციენტს უნდა მიეწოდოს სწორი ინფორმაცია მისი მდგომარეობის შესახებ,

დროულად და გასაგებ ენაზე მისი ინტელექტუალური და ფიზიკური მდგომარეობის

გათვალსიწინებით. ზემოაღნულიდან გამომდინარე ჩანს, რომ პაციენტს უფლება აქვს

მოითხოვოს, ხოლო სამედიცინო მომსახურების მიმწოდებელი ვალდებულია მიაწოდოს

მას ისეთი ინფორმაცია, როგორიც არის მაგალითად: მკურნალობის შესაძლო ვარიენტები,

მკურნალობის მოსალოდნელი შედეგები, ინფორმაცია სამედიცინო მომსახურების

გამწევის ტექნიკური და ფიზიკური/ადამიანური რესურსების შესახებ, გასაწევი



39

სამედიცინო მომსახურების ფასი და სხვა.

ყოველივე ზემოთქმულიდან კარგად ჩანს, რომ პაციენტს აქვს კანონდებლობით

მინიჭებული და შესაბამისად გარანტირებული უფლება საკუთარი ჯანმრთელობისა და

მისთვის სამედიცინო მომსახურების გაწევასთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ

ფლობდეს სრულ და ამომწურავ ინფორმაციას. მან უნდა იცოდეს თუ რა რესურსებს

ფლობს სამედიცინო დაწესებულება, რა სახის სამკურნალო და სადიაგნოზო მეთოდებს

იყენებს. საქართველოს კანონდებლობით დადგენილია პაციენტის უფლებები და

მოვალეობები თუმცა ამასთან არსებობს სამედიცინო დაწესებულების შინაგანაწესი და

შიდა მოქმედი სტანდარტები თუ წესები, რომლებიც დამატებით განსაზღვრავს პაციენტის

უფლებებსა და მოვალეობებს და რომლებიც სრულად უნდა შეესაბამებოდეს მოქმედი

კანონმდებლობის მოთხოვნებს.

კანონმდებლობა ითვალისწინებს ასევე შემთხვევები, როდესაც დაშვებულია

პაციენტისათვის ინფორმაციის არ მიწოდება. ეს ხდება მაშინ როდესაც პაციენტი იყენებს

მის უფლებას და ითხოვს რომ არ მიეწოდოს მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ

ინფორმაცია. ამ დროს პაციენტის ეს უფლება რეალიზებული იქნება მხოლოდ იმ

შემხთხვევაში თუ ინფორმაციის მიუწოდებლობა არ შეუქმნის საფრთხეს პაციენტის ან

მესამე პირის ჯანმრთელობას. პაციენტს შესაძლებელია არ მიეწოდოს სრული ინფორმაცია

მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ აგრეთვე, როდესაც არსებობს ვარაუდი, რომ

სრული ინფორმაციის მიწოდება პაციენტის ჯანმრთელობას სერიოზულ ზიანს მიაყენებს.

კონფიდენციალობა

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის 27 და 28 მუხლების თანახმად

სამედიცინო მომსახურების გამწევი ვალდებულია პაციენტის შესახებ მის ხელთ

არსებული ინფორმაციის კონფიდენციალობა დაიცვას როგორც პაციენტის სიცოცხლეში,

ისე მისი სიკვდილის შემდეგ. სამედიცინო მომსახურების გამწევის მიერ

კონფიდენციალური ინფორმაციის გამჟღავნება კი დასაშვებია, თუ - ა) მიღებულია

პაციენტის თანხმობა; ბ) ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობა საფრთხეს უქმნის მესამე პირის

(რომლის ვინაობაც ცნობილია) სიცოცხლეს ან/და ჯანმრთელობას; გ) სასწავლო ან

სამეცნიერო მიზნით პაციენტის შესახებ ინფორმაციის გამოყენებისას მონაცემები ისეა

წარმოდგენილი, რომ შეუძლებელია პიროვნების იდენტიფიკაცია; დ) ამას ითვალისწინებს

საქართველოს კანონმდებლობა.

ინფორმაციის გაცემის საკითხთან მჭიდრო კავშირშია კონფიდენციალობის საკითხი.

კერძოდ პაციენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ექიმთან ან სამედიცინო

დაწესებულებაში არსებული ინფორმაცია განეკუთვნება პირადი ხასიათის, ანუ

პერსონალურ ინფორმაციას. საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით პერსონალური

ხასიათის ინფორმაცია დაცულია და მისი გაცემა შესაძლებელია განხორციელდეს

მხოლოდ იმ პირის თანხმობით, რომლის შესახებაც არსებობს ეს ინფორმაცია. შესაბამისად

ქმედუნარიანი პაციენტი თვითონ წყვეტს, თუ ვის მიეწოდოს ინფორმაცია მისი



40

ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ და ის თავად ასახელებს იმ პირს/პირებს,

რომელსაც/ებსაც ექნებათ წვდომა ამ სახის ინფორმაციის მიღებასთან. გადაწყვეტილება, ან

პირის ვინაობა ფიქსირდება სამედიცინო დოკუმენტაციაში.

პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც სამედიცინო დაწესებულებას მიმართავს

პირი და ითხოვს პაციენტზე დაწესებულებაში არსებული სამედიცინო

დოკუმენეტების/ჩანაწერის გაცნობას, ჩანაწერების ასლებს და რიგ შემთხვევებში

პაციენტის შესახებ არსებულ ინფორმაციაში შესწორებების შეტანას. ამ დროს

საქართველოს მოქმედი კანონმდებლოს შესაბამისად საჭიროა სამედიცინო

დოკუმენტაციაში არსებობდეს პაციენტის წერილობითი თანხმობა, სადაც მითითებული

იქნება განმცხადებლის უფლებამოსილების შესახებ ან ასეთი თანხმობის არ არსებობის

შემთხვევაში, ვინაიდან სამედიცინო დაწესებულება წარმოადგენს კერძო სამართლის

იურიდიულ პირს, საქართველოს მოქმედი სამოქალაქო კანონმდებლობის შესაბამისად

განმცხადებელმა სამედიცინო დაწესებულებას უნდა წარუდგინოს სანოტარო წესით

დამოწმებული მინდობილობა, რომელიც პაციენტის მიერ იქნება გაცემული

განმცხადებლის სახელზე და რომლითაც განსაზღვრული იქნება განმცხადებლის

უფლებამოსილების ფარგლები.

პაციენტს ასევე უფლება აქვს მკურნალობის ნებისმიერ ეტაპზე უარი განაცხადოს

მკურნალობის გაგრძელებაზე

თითოეულ პაციენტს უნდა ახსოვდეს რომ მათ უფლებებთან ერთად გააჩნიათ ასევე

გარკვეული ვალდებულებები, კერძოდ პაციენტი ვალდებულია: 1. მკურნალს მიაწოდოს

სრული და ზუსტი ინფორმაცია ნებისმიერი ფაქტორის შესახებ, რომელიც შეეხება მის

ჯანმრთელობას; 2. მიაწოდოს სრული ინფორმაცია ჩატარებული და მიმდინარე

მკურნალობის შესახებ მკურნალობის კონკრეტულ შედეგებზე; 3. მკურნალს შატყობინოს

საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობის ნებისმიერი ცვლილების ან სიმპტომების

შესახებ, მათ შორის, ტკივილის გაჩენის ან სხვა ნებისმიერი ნიშნის შემთხვევაში; 4.

შეატყობინოს მკურნალს, რა ღონისძიებებისათვის მიუმართავს ამა თუ იმ სიმპტომის (მათ

შორის ტკივილის) კუპირებისთვის (ტკივილის შეჩერებისათვის), ეფექტურია თუ არა ამ

სიმპტომის მოსახსნელად დანიშნული მკურნალობა (თუ ასეთი ტარდება ან ჩატარებულა);

5. მნიშვნელოვანია, რომ პაციენტმა ექიმს მიაწოდოს ინფორმაცია იმის შესახებ -

პირველად გამოვლინდა სიმტომები თუ განმეორებით; 6. პაციენტმა განუხრელად უნდა

შეასრულოს ის რჩევები და ინსტრუქციები, რომლებსაც მიაწვდის მკურნალი; თუ

პაციენტი უარს აცხადებს მკურნალობაზე, ან არ გაითვალისწინებს რჩევებსა და

ინსტრუქციებს, მას თავად ეკისრება პასუხისმგებლობა დამდგარ შედეგზე; 7. პაციენტმა

უნდა აცნობოს მკურნალს ნებისმიერი დეტალი, რომელიც ეხება მის უსაფრთხოებას და

რომელიც, პაციენტის აზრით, საფრხეს უქმნის სამედიცინო მომსახურებას; 8.

განმეორებით მიმართოს მკურნალს ან მოითხოვს დამატებითი განმარტებები იმ

შემთხვევაში, როდესაც ჯეროვნად ვერ გაიგო მკურნალობის და მოვლის დეტალები; 9.



41

შეატყობინოს ექიმს, ექთანს ან ჯანმრთელობის მომსახურების ნებისმიერ სხვა

მომწოდებელს, თუ იგი უკმაყოფილოა მკურნალობის ან მოვლის ნებისმიერი ასპექტით;

10. მიიღოს მონაწილეობა მისივე მკურნალობის დაგეგმვაში, თუ ამის შესაძლებლობა აქვს

(ქმედუნარიანია ან/და იმყოფება ტერმინალურ მდგომარეობაში) ამ პროცესში ჩართული

იქნას მისი ნათესავები ან კანონიერი წარმომადგენლები; 11. გადაიხადოს სამედიცინო

მომსახურებასთან დაკავშირებული საფასური; 12. დროულად დაადასტუროს, მივიდეს ან

გააუქმოს დაგეგმილი და გათვალისწინებული სამედიცინო ვიზიტები, წინასწარი

შეტყობინების გზით; 13. დაიცვას დაწესებულების შინაგანაწესი, მოთხოვნები და

პროცედურები და სხვა.

ინფორმირებული თანხმობა

პაციენტის უფლებების შესახებ საქართველოს კანონში მოცემულია ისეთი

მნიშვნელოვანი დეტალის მარეგულირებელი მუხლები, რომლებიც ეხება სამედიცინო

მოსმსახურების გაწევისას პაციენტის თანხმობის მიღების პირობებს.

ინფორმირებული თანხმობა ეს არის პაციენტის ან მისი ნათესავის/კანონიერი

წარმომადგენლის თანხმობა, მასზედ, რომ ის ინფორმირებულია ჩასატარებელი

სამედიცინო მანიპულაციის, მისი მოსალოდნელი დადებითი თუ უარყოფითი შედეგების

შესახებ და აცხადებს თანხმობას მის ჩატარებაზე. ინფორმირებული თანხმობა

აუცლიებლად წინ უნდა უსწრებდეს ნებისმიერ ჩარევას სამედიცინო მომსახურების

გაწევისას. ამასთან თანხმობა უნდა იყოს ნებაყოფლობითი და პაციენტის მიერ კარგად

გააზრებული.

ინფორმირებული თანხმობის გაცემამდე პაციენტს და/ან მის კანონიერ

წარმომადგენელს ინფორმაცია უნდა მიეწოდოს მისთვის გასაგებ ენაზე, მარტივი ენით.

თავად ინფორმირებული თანხმობა კი უნდა შიცავდეს შემდეგ მონაცემებს:

(1) ინფორმაციას ჩარევის მიზნის შესახებ;

(2) ინფორმაციას მოსალოდნელი შედეგების შესახებ;

(3) ინფორმაციას საფრთხის შესახებ;

(4) ინფორმაციას შესაძლო ალტერნატივების შესახებ.

პაციენტს ნებისმიერ დროს შეუძლია გააუქმოს მის მიერ ადრე გაცემული თანხმობა.

ამასთან აუციელებლია, რომ ასეთ პაციენტს განემარტოს თანხმობის გაუქმების

მოსალოდნელი შედეგები.

საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა თავად აწესებს იმ ფორმებს, რომელიც უნდა

იქნას გამოყენებული სამედიცინო ჩარევამდე, თუმცა ვფიქრობ შესაძლებელია მოცემულ

ფორმასთან ერთად, დამატებით გამოყენებული იყოს ასევე თავად სამედიცინო

დაწესებულების ან ექიმის მიერ შემუშავებული ინფორმირებული თანხმობა.

(3) დარღვეული უფლების სანაცვლოდ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება



42

მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, პაციენტს უფლება აქვს მიმართოს შესაბამის

ორგანოებს და მოითხოვოს დამდგარი ზიანის ანაზღაურება, იმ შემთხვევაში თუ

დამოუკიდებელი საექიმო საქმიანობის განხორციელების უფლების მქონე სუბიექტი

(იქნება ეს ექიმი თუ სამედიცინო დაწესებულება ან სამედიცინო დაწესებულებაში

მომუშავე სამედიცინო პერსონალი) დაარღვევს ნაკისრ ვალდებულებას და მისი ქმედების

შედეგად პაციენტს, მის ჯანმრთელობას ან სიცოცხლეს მიადგება ზიანი.

მნიშვნელოვანია ყველა პაციენტმა იცოდეს თუ ვის შეუძლია მიმართოს იმ შემთხვევაში

თუ სამედიცინო მომსახურების მიწოდებისას მოხდება მისი რომელიმე უფლების

უგულვებელყოფა ან თუ მის მიმართ ადგილი ექნება საექიმო შეცდომას. ჯანმრთელობის

დაცვის შესახებ საქართველოს კანონის 104 მუხლის შესაბამისად - „პაციენტს, მის

ნათესავს ან კანონიერ წარმომადგენელს უფლება აქვს ექიმს, ექთანს, მედიცინის სხვა

მუშაკს ან სამედიცინო დაწესებულებას უჩივლოს სამედიცინო დაწესებულების

ადმინისტრაციაში, ჯანმრთელობის დაცვის მართვის ორგანოში, სასამართლოში ან დავის

გამრჩევ სხვა ორგანოში“.

ჯანმრთელობის უფლების დაცვა კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებაა და იგი

მოწესრიგებულია სპეციალური კანონებითაც. ამ უფლების დარღვევით მიყენებული

ზიანი იწვევს სამოქალაქო-სამართლებრივ პასუხისმგებლობას. დაზარალებულ პირს

შეუძლია, თავისი უფლების დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. ,,პაციენტის უფლებების

შესახებ” საქართველოს კანონის შესაბამისად, პაციენტს ან მის კანონიერ წარმომადგენელს

უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს:

(1) კომპენსაცია ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანის;

(2) სამედიცინო პერსონალის საქმიანობის ლიცენზიის შეჩერება ან გაუქმება;

(3) სახელმწიფო სამედიცინო და სანიტარიული სტანდარტების შეცვლა.

ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება აქვს როგორც პაციენტს, ასევე მის ნათესავს

ან კანონიერ წარმომადგენელს, ხოლო სარჩელზე მოპასუხე პირი შეიძლება იყოს ექიმი,

ექთანი, მედიცინის სხვა მუშაკი ან სამედიცინო დაწესებულება. ამასთან, მოპასუხის

განსაზღვრისას გასათვალისწინებელია, რომ მკურნალი ექიმი მხოლოდ მაშინ შეიძლება

იყოს მოპასუხე, თუ იგი დამოუკიდებელ სამედიცინო პრაქტიკას აწარმოებს. კლინიკაში

მკურნალობის შედეგად მიყენებული ზიანისას პასუხისმგებელი მხარეა არა კლინიკაში

მომუშავე ექიმი, არამედ სამედიცინო დაწესებულების ადმინისტრაცია, რადგან

მკურნალობაზე ხელშეკრულების მხარე არის სამედიცინო დაწესებულება. სამედიცინო

დაწესებულებაში მკურნალობისას მიყენებული ზიანის მოთხოვნა შეიძლება დელიქტური

ნორმებით, კერძოდ, სამოქალაქო კოდექსის 1007-ე მუხლით, რომლის შესაბამისად,

ზიანის ანაზღაურების დაკისრებისათვის აუცილებელია, დადგინდეს საექიმო შეცდომა.

,,ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ” საქართველოს კანონით განმარტებულია, რომ მცდარი

სამედიცინო ქმედება ეს არის ექიმის მიერ უნებლიედ პაციენტის მდგომარეობისათვის

შეუსაბამო სადიაგნოზო და/ან სამკურნალო ღონისძიებების ჩატარება, რაც მიყენებული



43

ზიანის უშუალო მიზეზი გახდა. სამედიცინო პერსონალის ქმედებით ან უმოქმედობით

გამოწვეული პაციენტის ფიზიკური ან ფსიქიკური მდგომარეობის გაუარესების ან

სიკვდილის შემთხვევაში პაციენტს, მის ნათესავს ან კანონიერ წარმომადგენელს შეუძლია,

მოითხოვოს პაციენტისათვის მიყენებული როგორც მორალური, ასევე მატერიალური

ზიანი.

(4) დასკვნა

საქართველოში არსებული რეალობიდან გამომდინარე იკვეთება სურათი, სადაც ხშირია

პაციენტის უფლებების უგულვებელყოფა, ყველაზე მეტად კი აღნიშნული გამოიხატება

პაციენტისათვის საჭირო და სასურველი ინფორმაციის მიწოდების უფლების დარღვევაში,

პაციენტის მიერ საკუთარი შეხედულებისამებრ იმ დაწესებულების შერჩევაში, სადაც მას

სურს მიიღოს სამედიცინო მომსახურება და სხვა.

საჭიროა ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში არსებული სამართლებრივი ნორმების

დახვეწა, სხვადასხვა ჯერ კიდევ დაურეგულირებელი საკითხების სამართლებრივად

რეგულირების დაწყება და რაც მთავარია ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში პაციენტის,

როგორც ყველაზე მნიშვნელოვანი სამართლებრივი სიკეთის არსებობის აღიარება და მისი

უფლებების ყოველმხრივი დაცვა. უნდა გვახსოვდეს, რომ პაციენტები ვართ ყოველი

ჩვენთაგანი და რომ ყოველმა ჩვენთაგანმა უნდა მოვახდინოთ ჩვენი, როგორც პაციენტების

უფლებების პატივისცემა.


1. საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუცია;

2. საქართველოს კანონი „ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ;

3. საქართველოს კანონი „პაციენტის უფლებების შესახებ“;

4. საქართველოს კანონი „საექიმო საქმიანობის შესახებ“;

5. წიგნი პაციენტებისათვის „ადამიანის უფლებები და ჯანდაცვა“ (გზამკვლევი) - მ. კვაჭაძე; ი.

მანჯავიძე; ნ. კვანტალიანი და სხვები, ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო ISBN 978-

9941-0-3009-3, თბილისი, 2011 წ.;

6. ადამიანის უფლებები ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში (პრაქტიკული სახელმძღვანელო

იურისტებისათვის) - კ. ასლანიშვილი; მ. ჯიბუტი და სხვები, ფონდი ღია საზოგადოება

საქართველო ISBN: 978-9941-0-3010-9, თბილისი 2011 წ.


სტატიაში - „პაციენტის უფლებები საქართველოში“ განხილულია პაციენტის

უფლებების შესახებ საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობა და ვრცლად არის

წარმოდგენილი კონკრეტული უფლებების შესახებ ინფორმაცია. სამწუხაროდ ისევ ხშირია



44

პაციენტის უფლებების დარღვევა, რაც ერთის მხრივ დამოუკიდებელი საექიმო

საქმიანობის სუბიექტის მიზეზით შეიძლება იყოს გამოწვეული, ხოლო მეორეს მხრივ

პაციენტის მიერ საკუთარი უფლებების არ ცოდნით.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით ვფიქრობ სტატია საინტერესოა, როგორც

სამართლებრივი კუთხით, ასევე ინფორმაციული კუთხით.



45

დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების მნიშვნელობა

და ძირითადი მახასიათებლები

სოფიო ბერიანიძე

სამართლის მაგისტრი

1. შინაარსი და იურიდიული ბუნება

რეალურ ცხოვრებაში ხშირად იქმნება ისეთი სიტუაციები, როცა პირი ყოველგვარი

ვალდებულებისა თუ თანხმობის (უფლებამოსილების) გარეშე ასრულებს გარკვეულ

მოქმედებებს, რომლებიც სხვა პირის ინტერესებშია. მსგავსი ვითარება შეიძლება

სხვადასხვა გარემოებების შედეგად შეიქმნას მაგ.: მეპატრონის გარდაცვალების

შემთხვევაში შინაური ცხოველების პატრონობა; მოსავლის სრულად განადგურების

საფრთხის არსებობისას სხვისი მოსავლის აღება–დაბინავება; სტიქიური უბედურების

პირობებში სხვისი ქონების გამაგრება და გადატანა უსაფრთხო ადგილას და სხვა. ზოგ

შემთხვევაში გარდა ფაქტობრივი მოქმედებებისა შეიძლება განხორციელდეს

იურიდიული მოქმედებები, მაგ.: ყოველგვარი ვალდებულების გარეშე პირმა საკუთარი

ნებით შეასრულოს სხვა პირის ვალდებულება მესამე პირის წინაშე ან დადოს

ხელშეკრულება რაიმე ქონების შესაძენად სხვა პირის ინტერესებისთვის. ყველა ამ

შემთხვევაში პირი, რომელიც მოქმედებს სხვისი ინტერესებისთვის გარკვეულწილად

გრძნობს მორალურ (შინაგან) პასუხისმგებლობას და ხშირად შეიძლება სრულიად

გაუაზრებლად, ინსტიქტურადაც მოქმედებდეს. თუმცა, შემდგომ მათ უჩნდებათ

გარკვეული მოთხოვნები განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში თუ ქმედებების

გარხორციელებისას გაღებულ იქნა საკუთარი სახსრები ან მიიღეს გარკვეული სახის

ზიანი. შესაბამისად, ერთი პირის მიერ ცალმხრივად განხორციელებულმა ქმედებებმა

შესაძლოა წარმოშვას ვალდებულებითი ხასიათის ურთიერთობები. ამ ურთიერთობებში

კი სახეზეა ორი სუბიექტი: პირი რომელიც სხვის საქმეებს ასრულებს (შემსრულებელი) –

გესტორი და პირი, რომლის ინტერესებისთვისაც ხორციელდება ეს მოქმედებები

(დაინტერესებული პირი) – დომინუსი. ორივე შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური ისე

იურიდიული პირი. დომინუსიც და გესტორიც შეიძლება იყვნენ როგორც ქმედუნარიანი

ისე არაქმედუნარიანი პირები. თუმცა, თუ გესტორმა უნდა განახორციელოს არა

ფაქტობრივი, არამედ იურიდიული მოქმედებები, ამ შემთხვევაში, ვინაიდან, ის საკუთარი

სახელით მოქმედებს და დებს გარგებებს, მაშინ მან უნდა დააკმაყოფილოს ზოგადი

ნორმების მოთხოვნები გარიგებაუნარიანობასთან დაკავშირებით.

თუმცა, იმისათვის, რომ ესა თუ ის ქმედება და მის შედეგად ჩამოყალიბებული

ურთიერთობები მოექცეს დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების

რეგულირების სფეროში, აუცილებელია კანონით განსაზღვრული შემდეგი პირობების

არსებობა:



46

1. ეს უნდა იყოს დავალების ან სხვა საფუძვლის გარეშე, სხვა ხელშეკრულების,

ნებისმიერი სხვაგვარი მითითების ან წინასწარ შეთანხმებული თანხმობის გარეშე

განხორციელებული ქმედება, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის დაექვემდებარება შესაბამისი

ხელშეკრულების ნორმებით რეგულირებას, იქნება ეს დავალების, მომსახურების,

გადაზიდვის თუ სხვა ხელშეკრულება. „სხვა საფუძველში“ აქ ასევე იგულისხმება კანონის

მოთხოვნის გარეშე ქმედების განხორციელება. კერძოდ, თუ პირი მოქმედებს კანონის

ძალით, ბუნებრივია, აქ ვერ იქნება გამოყენებული დავალების გარეშე სხვისი საქმეების

შესრულების ნორმები, მაგალითად კანონისმიერი წარმომადგენლობისას მეურვე

(მზრუნველი) ვერ მიუთითებს დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების

ნორმების გამოყენებაზე, ვინაიდან, დაქვემდებარებული პირის ინტერესებში მოქმედებას

ის ახორციელებს კანონის საფუძველზე და არა საკუთარი ნებით. თუმცა, „სხვა

საფუძველი“ არ უნდა გავიგოთ მხოლოდ, როგორც კანონით დაკისრებული

ვალდებულება, ვინაიდან, მასში ასევე მოიაზრება კანონით მინიჭებული უფლებაც.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში განმარტებულია,

რომ დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულება გულისხმობს ისეთ შემთხევას,

როდესაც შემსრულებელი სხვის საქმეებს წარმართავს ისე, რომ საამისოდ არც მოვალეობა

გააჩნია და არც უფლებამოსილება. აღნიშნულთან დაკავშირებით, პირველ რიგში

ხაზგასასმელია ის, რომ კასატორს ჰქონდა უფლებამოსილება, დანარჩენ

თანამესაკუთრეთა ნებართვის გარეშეც აღედგინა სადავო სახლი, სამოქალაქო კოდექსის

956–ე მუხლის მე–2-ე ნაწილიდან გამომდინარე, შესაბამისად, სასამართლომ არ მიიჩნია,

რომ იგი იყო არაუფლებამოსილი პირი და ასრულებდა სხვის საქმეებს. აქ განმსაზღვრელი

ფაქტორია მოქმედი პირის მიერ ქმედების საკუთარი ნებით განხორციელება, მორალური

პასუხისმგელობის არსებობა. შესაბამისად, მისი არ არსებობა უკვე გამორიცხავს

ქმედებისადმი დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების წესების გამოყენებას;

2. განხორციელებული ქმედებები უნდა იყოს მიმართული სხვა პირის ინეტერესებისთვის.

მოქმედი პირის მამოძრავებელი ძალა უნდა იყოს მეორე პირის ინეტერსების დაცვა, მისი

კეთილი ნება – მორალური პასუხისმგებლობა და არანაირად არ უნდა ედოს საფუძვლად

ანგარებითი ან სხვა მოტივი. განხორციელებულ ქმედებებს დაინტერესებული პირისთვის

გარკვეული სარგებელი უნდა მოჰქონდეს, ანუ გესტორის ქმედება უნდა იყოს

ობიექტურად მომგებიანი დომინუსისთვის და სარგებელი ნათელი უნდა იყოს

სამოქალაქო ბრუნვის ნებისმიერი მონაწილისთვის. ქმედებები წინააღმდეგობაში არ უნდა

მოდიოდნენ დაინტერესებული პირის რეალურ და სავარაუდო განზრახვებთან. უზენაესი

სასამართლო განმარტავს, რომ დავალების გარეშე სხვისი საქმეების წარმოებისას

შემსრულებელის ჩარევა მეპატრონის ქონებრივ სფეროში, მართალია, ნებაყოფლობით

ხორციელდება, მაგრამ ამგვარ ჩარევას გონივრული და ობიექტური საფუძველი უნდა

გააჩნდეს, ამასთან, აუცილებელი პირობაა, რომ კონკრეტული

საქმის შესრულება თვითნებობა კი არ უნდა იყოს, არამედ მეპატრონის ინტერესებს



47

შეესაბამებოდეს და ამ საქმის შესრულება სწორედ მეპატრონისათვის უნდა იყოს

სასიკეთო;

3. აუცილებელია, რომ განხორციელებულ მოქმედებებს არ ახასიათებდეს

კანონსაწინააღმდეგო მიზანი და არ ატარებდეს კანონსაწინააღმდეგო ხასიათს;

4. მოქმედებები უნდა განხორცეილდეს კეთილსინდისიერად, განსაკუთრებული

მზრუნველობით, მოფრთხილებითა და გულისხმიერებით. ყველა ამ პირობის

არსებობისას განხორციელებული ქმედებები მოექცევიან დავალების გარეშე სხვისი

საქმეების შესრულების ნორმების რეგულირების ქვეშ.

2. მხარეთა უფლებრივი მდგომარეობა

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 969–ე მუხლში მოცემული ნორმა, რომელიც

განსაზღვრავს დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების ზოგად იურიდიულ

ბუნებას, იქვე მიუთითეთბს გესტორის ძირითად ვალდებულებაზე – შეასრულოს

მეპატრონის საქმეები კეთილსინდისიერად. მას უნდა ჰქონდეს საქმისადმი ისეთი

დამოკიდებულება, როგორიც ექნებოდა თავად დაინტერესებულ პირს.

თუ გესტორი მოქმედებს იმ საფრთხის თავიდან ასაცილებლად, რომელიც ემუქრება

მეპატრონეს, შემსრულებელი პასუხს აგებს მხოლოდ განზრახვის ან უხეში

გაუფრთხილებლობისათვის. ასეთი ქმედების განხორციელებისას თუ ზიანი მიადგა

თავად შემსრულებელს, მაშინ მას შეუძლია მოითხოვოს მისი ანაზღაურება იმ პირისგან,

რომელმაც შექმნა საფრთხე, ან იმ პირისგან, რომლის სიკეთის გადარჩენასაც იგი

ცდილობდა.

გესტორს აკისრია დომინუსისადმი ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება. კერძოდ,

შემსრულებელმა (გესტორმა) პირველივე შესაძლებლობისთანავე უნდა შეატყობინოს

მეპატრონეს (დომინუსს), რომ იკისრა მისი საქმის შესრულება. ინფორმირების

ვალებულება შეიძლება წარმოიშვას მოქმედების განხორციელების პროცესში ან

დასრულების შემდგომ. ყველა შემთხვევაში აუცილებელია, რომ შეტყობინების

ვალდებლების განხორციელების სანაცვლოდ, მოქმედების გარხორციელების დაყოვნებამ

ან შეჩერებამ არ გამოიწვიოს ზიანი.

გესტორი, ასევე ვალდებულია გააგრძელოს საქმის შესრულება მანამ, სანამ

დაინტერესებულ პირს თავად არ მიეცემა შესაძლებლობა გააგრძელოს მის მიერ

დაწყებული საქმე. თუკი გესტორისთვის ცნობილი გახდება, რომ საქმის შემდგომი

გაგრძელება ეწინააღმდეგება დაინტერესებული პირის ნებას ან არახელსაყრელია ამ

უკანასკნელისთვის, სხვისი საქმეების შესრულება უნდა შეწყდეს.

დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებისას გესტორი მოქმედებს მეპატრონის

(დომინუსის) ინტერესებისათვის. შესაბამისად, იგი ვალდებულია მეპატრონეს

წარუდგინოს ანგარიში, სადაც აღრიცხული უნდა იყოს შესრულებული სამუშაო, გაწეული

ხარჯები და ზარალი, რაც სამუშაოს შესრულებით დადგა. უზენაესი სასამართლოს



48

განმარტებით 969-ე მუხლით განსაზღვრული შემსრულებლის ვალდებულება

კეთილსინდისიერი მოქმედების შესახებ გულისხმობს არა მხოლოდ თავად

საქმეების კეთილსინდისიერად და მეპატრონის ინტერესების დაცვით შესრულებას,

არამედ შეტყობინებისა და გაწეული სამუშაოს ანგარიშის წარდგენის ვალდებულების

დროულად შესრულებასაც. წარდგენილი ანგარიში არის იმ ხარჯების ანგარიშწორების

საფუძველი, რაც გაიღო გესტორმა დომინუსის ინტერესებისათვის. ვინაიდან, დავალების

გარეშე სხვისი საქმეების შესრულებისას შემსრულებელი მოქმედებს მხოლოდ

მეპატრონის ინტერესებისათვის და მას არ უნდა ამოძრავებდეს ანგარებითი მოტივი, იგი

ვალდებულია ანგარიშთან ერთად დომინუსს გადასცეს მოცემული საქმიანობით

მიღებული ყოველგვარი შემოსავალი.

მეპატრონე ვალდებულია გესტორს აუნაზღაუროს საქმეების შესრულებისას გაღებული

ხარჯი, მაგრამ ანაზღაურდება არა ყველა სახის ხარჯი, არამედ მხოლოდ ის, რაც

აუცილებლად იქნება მიჩნეული. ამიტომ, გესტორმა არ უნდა გასწიოს შეუსაბამოდ დიდი

ხარჯი, იმ იმედით, რომ ეს ხარჯი აუცილებლად იქნება ანაზღაურებული. ყველა

შემთხვევაში გაწეული ხარჯის აუცილებლობის მტკიცების ტვირთი აკისრია

შემსრულებელს. აქ საინტერესოა ის გარემოება, რომ აუცილებელი ხარჯის ანაზღაურების

მოთხოვნის სანაცვლოდ კანონმდებელი არ უთითებს დადებითი შედეგის არსებობის

აუცილებლობაზე. ეს ნიშნავს იმას, რომ გესტორს შეუძლია მოითხოვოს გაწეული

აუცილებელი ხარჯის ანაზღაურება იმ შემთხვევაშიც, თუ განხორციელებულმა

მოქმედებამ არ გამოიწვია დომინუსისათვის სავარაუდო, დადებითი შედეგი.

მხოლოდ ხარჯების აუცილებლობა არ არის საკმარისი მათ ასანაზღაურებლად,

ვინაიდან ამ მოთხოვნასთან ერთად ასევე დაცული უნდა იყოს სამოქალაქო კოდექსის 970-

ე-974-ე მუხლების მოთხოვნები. მაგალითად, ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულება,

გაწეული ხარჯების შესახებ ანგარიშის წარდგენა და სხვა. სასამართლო პრაქტიკაში

კარგადაა ასახული ეს გარემოება, ვინაიდან უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე

განმარტა, რომ განსახილველ შემთხვევაში, ა. ჩ-ის საკუთრების რეაბილიტაცია და ამ

მიზნით ადგილობრივი ბიუჯეტიდან 581 000 ლარის გამოყოფა აუცილებლობადაც რომ

იქნეს მიჩნეული, მესტიის მუნიციპალიტეტის გამგეობა მაინც არ არის უფლებამოსილი

გაწეული ხარჯის ანაზღაურება მოითხოვოს, ვინაიდან არ შეუსრულებია სამოქალაქო

კოდექსის 971-ე მუხლით დადგენილი ვალდებულება. სასამართლომ მიიჩნია, რომ

მესტიის გამგეობას ა.ჩ-ისათვის არ უცნობებია საქმეთა შესრულების შესახებ. ასევე

საქმიდან არც ის გარემოება დასტურდებოდა, რომ მესტიის გამგეობამ ა. ჩ-ს გაწეული

სამუშაოს ანგარიში წარუდგინა. ამდენად, სასამართლომ სარჩელი გაწეული ხარჯების

ანაზღაურების თაობაზე უსაფუძვლოდ მიიჩნია და განმარტა, რომ არ უნდა

დაკმაყოფილებულიყო.

უზენაესი სასამართოს ზემოთმოყვანილ განმარტებებს ვიზიარებთ და მიგვაჩნია, რომ

საკასაციო სასამართლომ სამართლიანად არ დააკისრა კასატორს მოწინააღმდეგე მხარის



49

მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ იმავე საქმეზე

სასამართლომ არასწორი მიდგომა დააფიქსირა დომინუსის მხრიდან ქმედებების

მოწონების აუცილებლობაზე აპელირებით. კერძოდ, პალატამ განმარტა, რომ ქონების

მესაკუთრე ინფორმირებული უნდა იყოს სამუშაოს შესრულების თაობაზე პირველივე

შესაძლებლობისთანავე და უნდა დაეთანხმოს სამუშაოს შესრულებას, წინააღმდეგ

შემთხვევაში შემსრულებელი გაღებული ხარჯის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას

კარგავს. ვერ დავეთანხმებით და ვერ გავიზიარებთ საკსასაციო პალატის შეფასებას

იმასთან დაკავშირებით რომ მესაკუთრე უნდა დაეთანხმოს სამუშაოს შესრულებას,

წინააღმდეგ შემთხვევაში შემსრულებელი გაღებული ხარჯის ანაზღაურების მოთხოვნის

უფლებას კარგავს. ასეთი შეფასება ნამდვილად არ არი სწორი, ვინაიდან, ამ შემთხვევაში

უკვე სახეზე იქნებოდა დავალების გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების გარდაქმნა

დავლების ხელშეკრულებად და ავტომატურად მოისპობოდა აღნიშნული თავის ნორმების

გამოყენების წინაპირობაც. გარდა ამისა კანონმდებელი არ ითხოვს მეპატრონის მხირდან

აუცილებლად დათანხმებას გაწეულ სამუშაოებზე. შესაბამისად, საკასაციო სასამართლოს

ეს კონკრეტული განმარტება მოკლებულია საფუძველს და არასწორად მიგვაჩნია.

მითუმეტეს, უზენაესი სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილებაში განმარტებულია, რომ

სამოქალაქო კოდექსის 971-ე მუხლი ეხება მეპატრონისათვის მისი საქმის დაწყების

თაობაზე შეტყობინებას და არა დაწყებული საქმის მეპატრონის მიერ მოწონებას, ხოლო

თუ მითითებული წესი დაცული არ არის, ან შემსრულებლის მოქმედება მეპატრონემ

არ მოიწონა, საქმიანობით დამდგარ შედეგებზე, სამოქალაქო კოდექსის 976-991–ე

მუხლების შესაბამისად, მეპატრონე პასუხს აგებს უსაფუძვლო

გამდიდრების წესებით.

თუმცა, თუ ვითარების მიხედვით, შემსრულებელი ჩათვლის, რომ მეპატრონეს

სურვილი არ აქვს მოხდეს საქმეების შესრულება, დაცულ იქნას ქონება ან შესრულდეს

მეპატრონის ვალდებულება მესამე პირის წინაშე, გესტორი ვალდებულია ხელი აიღოს

დაწყებული საქმის შესრულებაზე. თუ გესტორი გააგრძელებს საქმის შესრულებას

მეპატრონის ნების გაუთვალისწინებლად ან მის საწინააღმდეგოდ, იგი თვითონ გახდება

ვალდებული აანაზღაუროს საქმის შესრულებით გამოწვეული ზიანი. ამდენად, სხვისი

საქმეების შესრულებლისას გესტორმა უნდა გაითვალისწინოს მეპატრონის ნამდვილი ან

მოსალოდნელი ნება და არ დაუპირისპირდეს მას, წინააღმდეგ შემთხვევაში სხვისი

საქმეების შესრულების სამართლებრივი ვალდებულება არ წარმოიშობა. თუ მეპატრონეს

არ მოეწონა გესტორის მოქმედება, მაგრამ ამ უკანასკნელმა თავიდანვე საქმის შესრულება

დაიწყო მოცემული ვალდებულებითი ურთიერთობის წარმოშობისათვის საჭირო

პირობებში, ამასთან შეასრულა საქმის წარმოებისათვის აუცილებელი პირობები,

მეპატრონე ვალდებულია გესტორს აუნაზღაუროს გაწეული აუცილებელი ხარჯები და

ზიანი, რომელიც ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში მიადგა. მეპატრონე თავისუფალია იმ

მოქმედებებისათვის საჭირო ხარჯების ანაზღაურების მოვალეობისაგან, რომლებიც



50

გესტორმა იმის შემდეგ შეასრულა, რაც გაიგო, რომ მეპატრონემ არ მოიწონა საქმის

შესრულება ან მიიჩნია, რომ საქმეთა შესრულება ეწინააღმდეგება მის ნებას.

თუ გესტორის მოქმედების შედეგად სახეზე იყო რაიმე სახის ზიანი და მან იცოდა, რომ

ეს მოქმედება ეწინააღმდეგებოდა დომინუსის ნებას ან არ შეესაბამებოდა მის ინტერესებს,

ბუნებრივია, ამ ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება აკისრია გესტორს.

თუ შემსრულებელი ვარაუდობდა, რომ იგი საკუთარი ინტერესებისთვის მოქმედებდა,

შესრულებული მოქმედებით კი სხვა პირმა უშუალო სარგებელი მიიღო, მხარეების

მიმართ გამოიყენება უსაფუძვლო გამდიდრების და არა დავალების გარეშე სხვისი

საქმეების შესრულების წესები. საქართველოს უზენაესი სასამართლო ერთ–ერთ

გადაწყვეტილებაში განმარტავს, რომ სუბიექტურად ა. ჯ–ი მოქმედებდა რწმენით, რომ იგი

ასრულებდა თავის და არა სხვის საქმეს, რაც, სამოქალაქო კოდექსის 975–ე მუხლიდან

გამომდინარე, გამორციხავს 969–974–ე მუხლების გამოყენების შესაძლებლობას

განსახილველ დავაზე მსჯელობისას. შესაბამისად, თუ სხვისი საქმის შესრულებისას პირი

ვარაუდობს, რომ ეს მისი საქმე იყო, აღნიშნული გამორიცხავს ურთერთობის დავალების

გარეშე სხვისი საქმეების შესრულების ნორმებით რეგულირებას.


1. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, 1997 წ.;

2. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის კომენტარი, წიგნი მეოთხე, ტომი II, თბილისი, 2002

წ.;

3. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, ას–649–610–2011, ქ. თბილისი, 4

ოქტომბერი, 2011 წ.;

4. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, ას–1320–1246–2012, ქ. თბილისი,

12 დეკემბერი, 2012წ.;

5. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება, ას–521–831–09, ქ.თბილისი, 10

ნოემბერი, 2009წ.;

6. Гражданское право, Издание пятое, Том 1 (под ред. А. П. Сергеева и Ю. К. Толстого) – М.

Просрект, 2001;

7. Постатейный коментарий к Гражданскому кодексу РФ, части второй (под ред. Т. Е. Абовой и

А. Ю. Кабалкина) – М. Юрайт-Издат, 2004.


სხვისი საქმეების დავალების გარეშე შესრულების ინსტიტუტი ყოფით ცხოვრებაში

ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური და გამოყენებადია. თუმცა, სამწუხაროდ, ქართულ

სამართლებრივ სივრცეში ის აქამდე არ ყოფილა ფართო განხილვის თუ სამეცნიერო

კვლევის ობიექტი, თუ არ ჩავთვლით სამოქალაქო კოდექსის კომენტარებს. შესაბამისად,



51

ცხადია, საკითხის ძირითად ასპექებზე ყურადღების გამახვილების აუცილებლობაც.

მითუმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ეს ინსტიტუტი ძალიან ახლოს დგას

დავალების ხელშეკრულებასთან და დომინუსის მხრიდან გესტორის მიერ

განხორციელებული მოქმედებების მოწონებისთანავე იგი გარდაიქმნება დავალების

ხელშეკრულებად. ეს უკანასკნელი კი საადვოკატო საქმიანობის განხორციელების

მატერიალურ სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენს. ამიტომ, სწორედ ადვოკატები

დგანან ყველაზე ახლოს აღნიშნული ინსტიტუტის რეალურ ცხორვებაში გამოყენებასთან.

შესაბამისად, აუცილებელია ამ საკითხისადმი მეტი ინტერესის გამოვლენა და მხარეთა

უფლება-მოვალეობებზე ყურადღების მეტად გამახვილება.

გარდა კანონმდებლობის ანალიზისა, სტატიაში შეძლებისდაგვარად გამოყენებულ იქნა

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები და განმარტებები.

ვიმედოვნებ, რომ წარმოდგენილ სამეცნიერო სტატიაში განხილული სამართლებრივი

საკითხები გარკვეული კუთხით სასარგებლოდ წაადგება ქართულ იურისპრუდენციას და

შექმნის საფუძველს სამოქალაქო სამართლის ზემოთ განხილული საკითხების უფრო

სრულყოფილად და ღრმად შესწავლისთვის.



52

სასამართლო - სატელეფონო საუბრების მიყურადებისას პირადი ცხოვრების დაცვის

გარანტი

მაია კვირიკაშვილი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო

უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დოქტორანტი


პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა კონსტიტუციური უფლებაა. საქართველოს

კონსტიტუციის მე-20-ე მუხლის თანახმად, “ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება,

პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და

სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია”.

მითითებული მუხლი უზრუნველყოფს ისეთი სიკეთეების ხელშეუხებლობას, როგორიც

არის პირადი ჩანაწერები და მიმოწერა, სატელეფონო და სხვა ტექნიკური საშუალებებით

განხორციელებული საუბრები ან/და მიღებული შეტყობინებები. მითითებული

“ინსტიტუციები, იქნება ეს სატელეფონო, თუ სხვა საკომუნიკაციო საშუალებით

ნებისმიერ ადამიანთან ურთიერთობა, ნაწარმოებია პირადი ცხოვრების ცნებიდან.

სატელეფონო საუბარი არის ადამიანის პირადი ცხოვრების ზოგადი ცნების სპეციალური

შემთხვევა.” თუმცა მისი არსიდან გამომდინარე ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შემთხვევაა,

რომლის დაცვასაც ეფუძნება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის იდეა.

პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება აბსოლუტური ხასიათის არ არის და

კონსტიტუციის მე-20-ე მუხლი უშვებს შეზღუდვის საფუძვლებს სასამართლო

გადაწყვეტილების არსებობისას ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული

გადაუდებელი აუცილებლობის პირობებში.

სატელეფონო საუბრების მიყურადება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ერთ-ერთი

სახეა, რომელმაც კავშირგაბმულობის სისტემის განვითარებასთან ერთად შეიძინა

აქტუალობა და დღესდღეობით წარმოადგენს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ

დანაშაულისა და სხვა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფის წინააღმდეგ ბრძოლისას

ფართოდ გამოყენებულ ფარულ ღონისძიებას. ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის

ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობები, მათ შორის სატელეფონო და

საკომუნიკაციო საშუალებების ფარული მიყურადება priam faciec გულისხმობს პირადი

ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევას. მართალია ლეგიტიმური ჩარევა

დასაშვებია, მაგრამ მხოლოდ საჯარო და კერძო ინტერესის ბალანსის დაცვის პირობებში.

სტატიის მიზანს წარმოადგენს სასამართლოს როლის წარმოჩენა, როგორც ერთადერთი

ინსტიტუციური გარანტის ოპერატიული ღონისძიების სახით განხორციელებული

სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადების დროს ადამიანის პირადი ცხოვრების

ხელშეუხებლობის უფლებაში უკანონო ჩარევის თავიდან აცილებისა.



53

2. სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადების მარეგულირებელი კანონმდებლობა

ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა და მათ შორის სატელეფონო საუბრის ფარული

მიყურადების ჩატარების წესი რეგულირდება 1999 წლის 30 აპრილის საქართველოს

კანონით “ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ” (შემდგომში – კანონი). მეცნიერებს

შორის დღემდე იწვევს დავას ცალკეული ოპერატიული ღონისძიების მარეგულირებელი

ნორმების სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გარეთ რეგულირების

მიზანშეწონილობისა და მართებულობის საკითხი. სამართლის დოქტორის დარეჯან

ლეკიაშვილის მოსაზრებით, “აუცილებელია ერთმანეთისაგან გაიმიჯნოს საპროცესო და

არასაპროცესო მოქმედებები, ანუ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით

მოწესრიგებული საგამოძიებო მოქმედებები და საქართველოს კანონით “ოპერატიულ-

სამძებრო საქმიანობის შესახებ” გათვალისწინებული ოპერატიულ-სამძებრო

ღონისძიებები.” ავტორის მოსაზრებით, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა, როგორც

არასაპროცესო ღონისძიებათა ერთობლიობა, იმყოფება რა სისხლის სამართალწარმოების

ფარგლებს გარეთ, წარმოადგენს სახელმწიფო საქმიანობის დამოუკიდებელ სახეს.

ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა, მისი განმახორციელებელი ორგანოს სახით წყვეტს

ფართომასშტაბიან ამოცანებს და სისხლის სამართლის პროცესს ეხება მხოლოდ იმ

ნაწილში, რომელიც ეხმარება სასამართლო, პროკურატურისა და საგამოძიებო ორგანოებს

სხვადასხვა სახის დანაშაულისა და სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების გახსნაში,

აგრეთვე დანაშაულის ჩამდენ პირთა დადგენასა და გამოაშკარავებაში.” მეცნიერი ნუგზარ

გაბრიჩიძის მოსაზრებით, ოპერატიული ღონისძიების ისეთი სახის, როგორიც არის

სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადება, “პროცედურული საკითხების

რეგულირება უნდა მოხდეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ვინაიდან

საქართველოს კონსტიტუციის მე-20-ე მუხლის მიხედვით სატელეფონო და სხვა

მექანიკური საშუალებით წარმოებული საუბრების მოსმენა შეიძლება მხოლოდ

მოსამართლის ბრძანების (გადაწყვეტილების) საფუძველზე. მოსამართლის მიერ

ბრძანების გაცემის საკითხი კი მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონის

პრეროგატივას წარმოადგენს”.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის

(შემდგომში კოდექსი) თავდაპირველი რედაქცია, საპროცესო მოქმედების ჩარჩოში

აქცევდა ისეთ პროცედურულ მოქმედებებს, რომელიც ადრე მხოლოდ ოპერატიულ-

სამძებრო ღონისძიებად ითვლებოდა. საპროცესო კოდექსის XVI თავი არეგულირებდა

ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებს და ცალკეულ ოპერატიულ ღონისძიებებს საგამოძიებო

მოქმედების რანგში განიხილავდა. თუმცა, 2010 წლის 24 სექტემბრის კანონით, საპროცესო

კოდექსიდან ამოღებულ იქნა ფარული საგამოძიებო მოქმედებები და შემდგომში არც

კანონი “ფარული საგამოძიებო მოქმედებათა შესახებ” ამოქმედებულა.



54

3. სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება, როგორც ოპერატიული ღონისძიების სახე

სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება და ჩაწერა ოპერატიულ-სამძებრო

ღონისძიების სახეა, რომელიც ხორციელდება სახელმწიფოს ორგანოების ოპერატიულ-

სამძებრო საქმიანობის ამოცანების (დანაშაულის ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების

ჩამდენ პირთა დადგენის, სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი

მონაცემების მოპოვების, დანაშაულის ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩამდენი

პირის იდენტიფიცირების და სხვა) შესასრულებლად. კანონში მითითებული ამოცანების

შესრულება შესაძლებელია სხვადასხვა ოპერატიული ღონისძიების გატარების გზით,

რომელიც შესაძლებელია განხორციელდეს სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების

დაწყების არ არსებობის ფარგლებში. სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადება და

ჩაწერა თავისი არსით ფარული ოპერატიული ღონისძიებაა, თუმცა მისი მნიშვნელობიდან

და ამ ღონისძიების მიერ ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების

დარღვევის დიდი ალბათობიდან გამომდინარე, სხვა ოპერატიულ ღონისძიებებთან

შედარებით, კანონის მიერ განსხვავებული რანგის ღონისძიებად მიიჩნევა და

შესაბამისადაც რეგულირდება.

კანონის მე-9-ე მუხლის მე-2-ე პუნქტის თანახმად, ”ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების

ჩატარება, რომელიც ზღუდავს კანონით გარანტირებული სატელეფონო და სხვა სახის

ტექნიკური საშუალებებით წარმოებული შეტყობინების საიდუმლოებას, დაიშვება

მხოლოდ მოსამართლის ბრძანებით და პროკურორის დადგენილებით, იმ პირის

წერილობითი განცხადების საფუძველზე, რომელიც არამართლზომიერ მოქმედებათა

მსხვერპლია, ან თუ სახეზეა ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ქმედების მონაცემები,

რომლისთვისაც სისხლის სამართლის კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია

თავისუფლების აღკვეთა 2 წელზე მეტი ვადით”.

საქართველოს კონსტიტუცია უთითებს ადამიანის პირადი ცხოვრების

ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის ფორმალურ გარანტიებს, როგორიცაა

მოსამართლის ბრძანება ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის

არსებობა, რასაც კონსტიტუციის მოთხოვნის შესაბამისად იმეორებს კანონი, ანუ მე-9-ე

მუხლის მე-2-ე ნაწილი და მითითებული ოპერატიული ღონისძიების ჩატარების

საფუძვლად უთითებს მოსამართლის ბრძანებას და პროკურორის დადგენილებას. თუმცა,

კანონით გარანტირებული უფლების შეზღუდვა შესაძლებელია, თუ სახეზეა ისეთი

მართლსაწინააღმდეგო ქმედების მონაცემები, რომლისთვისაც სისხლის სამართლის

კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 2 წელზე მეტი

ვადით.

ამდენად, კანონის თანახმად, დანაშაულის კატეგორია, რომლის გამოძიების ფარგლებში

შესაძლებელია სატელეფონო საუბრის მიყურადების, როგორც ფარული ოპერატიული

ღონისძიების განხორციელება, სანქციის სახით უნდა ითვალისწინებდეს მინიმუმ 2 წლით

თავისუფლების აღკვეთას. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი 400-მდე სახის



55

დანაშაულს იცნობს, რომელთა ნახევარზე მეტი ითვალისწინებს ორ წელზე მეტი ვადით

თავისუფლების აღკვეთას. ეს რიცხვები მიუთითებს, რომ სატელეფონო საუბრის ფარული

მიყურადება შეიძლება განხორციელდეს სისხლის სამართლის კანონით დასჯადი

დანაშაულების უმრავლესობის გამოძიებისას, მათ შორის ნაკლებად მძიმე კატეგორიის

დანაშაულებზე. ამგვარი ფართო დისკრედიტაცია ეწინააღმდეგება ევროპული

სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით დადგენილ სტანდარტებს. საქმეში Iordachi

and Others v. Moldova სასამართომ ნეგატიურად შეაფასა ის ფაქტი, რომ სატელეფონო

საუბრის ფარული მიყურადების გამოყენება, ქვეყნის ეროვნული კანონმდებლობით

შესაძლებელი იყო სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულთა

ნახევარზე მეტის გამოძიებისას.

საყურადღებოა ის გარემოება, რომ კანონი არ ითვალისწინებს იმ პირთა კატეგორიას

(საუბარია სისხლის სამართალწარმოების მიმდინარეობისას გარკვეული სტატუსის მქონე

პირებზე, როგორც არის მოწმე, ბრალდებული და სხვა), რომელთა მიმართაც დასაშვებია

განსახილველი ღონისძიების გამოყენება. კანონით დადგენილი ამოცანებიდან

გამომდინარე და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3-ე

მუხლის მე-11-ე პუნქტში მოცემული დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის

ერთობლივი ანალიზი, გვაძლევს იმისი ფიქრის საფუძველს, რომ ობიექტურმა პირმა

შესაძლებელია დაასკვნას პირის მიმართ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ანუ ეს არის ის

პირი, რომლის ოპერატიული შესწავლის ლეგიტიმური მიზანიც არსებობს. თუმცა, კანონი

დუმს იმ პირებთან დაკავშირებით, რომლების მიმართაც არ არსებობს დასაბუთებული

ვარაუდი, მაგრამ შესაძლებელია რაიმე ფორმით დაკავშირებულნი იყვენენ გამოსაძიებელ

ფაქტთან. ამდენად, კონკრეტული საკანონმდებლო რეგულაციების არ არსებობის გამო,

რისკი, რომ სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება განხორციელდეს განუზომელ

პირთა მიმართ საკმაოდ მაღალია.

4. სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადების განხორციელების წესი

ა) პროკურორის დადგენილება. როგორც წესი, სატელეფონო საუბრის ფარული

მიყურადება და ჩაწერა შესაძლებელია განხორციელდეს მოსამართლის ბრძანების

საფუძველზე, თუმცა კანონის მე-7-ე მუხლის მე-4-ე პუნქტის თანახმად, გადაუდებელი

აუცილებლობისას მითითებული ოპერატიული ღონისძიება შესაძლებელია ჩატარდეს

პროკურორის მოტივირებული დადგენილებით. ამდენად, სატელეფონო საუბრის

ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვისათვის სასამართლოს გადაწყვეტილების

ალტერნატივად კონსტიტუცია მიიჩნევს კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი

აუცილებლობის არსებობას.

“გადაუდებელი აუცილებლობა” გულისხმობს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც

თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული

საჯარო ინტერსების მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო,



56

შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე.

ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში

საჯარო ინტერესების სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს.

გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირზე, რაც უფლების შესაზღუდად

მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს

დაუყოვნებლივ მოქმედებას“.

პროკურორის დადგენილება, რომლის საფუძველზეც ხორციელდება პირის

სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება, ყოველთვის უნდა იყოს მოტივირებული.

მოტივირებულობა გულისხმობს - პროკურორის გადაწყვეტილება იმის შესახებ, რომ

კანონით განსაზღვრული ერთ-ერთი ამოცანის შესრულების მიზნით - განხორციელდეს

პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა და მისი სატელეფონო

საუბრის ფარული მიყურადება, უნდა ეფუძნებოდეს საქმეზე უკვე შეკრებილი

ინფორმაციის ერთობლიობას. ამასთან, მკაფიოდ უნდა მოხდეს მითითება იმაზე, თუ

კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის რომელი საფუძველი იყო

სახეზე, გამოძიებისათვის მნიშვნელოვანი მონაცემის განადგურების საფრთხე თუ

აღნიშნული მონაცემის შემდგომში მოპოვების შეუძლებლობა.

ბ) სასამართლოს გადაწყვეტილება. პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვა

მოსამართლის გადაწყვეტილების საფუძველზე უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური

გარანტიაა, როგორც თავად უფლების დაცვის, ისე კერძო და საჯარო ინტერესების

დაბალანსებისათვის.

კანონის მე-7-ე მუხლის მე-3-ე ნაწილის თანახმად, სატელეფონო საუბრის ფარული

მიყურადება და ჩაწერა შესაძლებელია განხორციელდეს, მხოლოდ მოსამართლის

ბრძანებით. ბრძანებას პროკურორის მოტივირებული შუამდგომლობის საფუძველზე

გასცემს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე გამოძიების ადგილის ან

განაჩენის გამოტანის ადგილის მიხედვით, შუამდგომლობის მიღებიდან არა უგვიანეს 24

საათისა. შუამდგომლობის, ბრალდების მხარის მიერ წარდგენილი მალასების და

განმარტებების მოსმენის შემდეგ მოსამართლე იღებს ერთ-ერთ შემდეგ გადაწყვეტილებას:

გასცემს ბრძანებას ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ჩატარების შესახებ ან გამოაქვს

დადგენილება შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ.

მოსამართლის მიერ შემოწმებას ექვემდებარება ასევე, გადაუდებელი აუცილებლობის

ფარგლებში, პროკურორის დადგენილების საფუძველზე ჩატარებული ოპერატიული

ღონისძიების კანონიერების საკითხის დადგენა. გადაუდებელი აუცილებლობიდან

გამომდინარე ჩატარებული ოპერატიული ღონისძიების დაწყებიდან არაუგვიანეს 12

საათში, პროკურორი მიმართავს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლეს

(გამოძიების ადგილის ან რომლის სამოქმედო ტერიტორიაზეც ტარდება აღნიშნული

ოპერატიული ღონისძიება) ოპერატიული ღონისძიების დაკანონების მიზნით.



57

გადაუდებელი აუცილებლობის ფარგლებში ოპერატიული ღონისძიების კანონიერად

ცნობის შუამდგომლობის განხილვის შემდეგ, მოსამართლეს გამოქავს ერთ-ერთი შემდეგი

დადგენილება: ოპერატიული-სამძებრო ღონისძიების კანონიერად ცნობის შესახებ ან

ღონისძიების უკანონოდ ცნობის, მისი შედეგების გაუქმების და ამ ღონისძიებით

მოპოვებული მონაცემების განადგურების შესახებ. მოსამართლის მიერ მიღებული

გადწყვეტილება საბოლოოა და პროკურორის მხრიდან გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.

უდავოა, რომ “კონსტიტუციის მე-20-ე მუხლის შესაზღუდად სასამართლოს

გადაწყვეტილების აუცილებლობის კონსტიტუციური პირობა ემსახურება ყოველ

კონკრეტულ შემთხვევაში უფლებაში ჩარევის საჭიროების არსებობის ნეიტრალური პირის

მიერ შეფასებას. როგორც აღინიშნა, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებს უფლების

შეზღუდვის სხვა ფორმებისაგან განსხვავებით ახასიათებს ფარული ბუნება, მათ დიდ

ნაწილს საზოგადოება საერთოდ ვერ ხედავს და, შესაბამისად, ვერ აკონტროლებს.

...ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების

გაკონტორლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და წარმოადგენს კანონის სწორი

გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას”.

ამდენად, სასამართლო წარმოადგენს ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის

განმახორციელებელი ორგანოების ერთადერთ მაკონტროლებელ ორგანოს. თუმცა,

კანონი არ იძლევა იმ მტკიცებულებით სტანდარტს ან/და იმ მასალების კონკრეტულ

ჩამონათვალს, რომლის წარდგენის შემთხვევაში მოსამართლე მივა შესაბამის დასკვნამდე,

რომ პროკურორის შუამდგომლობით დაყენებული მოთხოვნა, ოპერატიული ღონისძიების

ჩატარების ნებართვის გაცემის თაობაზე, უნდა დაკმაყოფილდეს. ასევე, ბუნდოვანია რა

გარემოებების არსებობისას არის შესაძლებელი სასამართლომ ჩათვალოს, რომ პირის

სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება კანონიერად/უკანონოდ განხორციელდა.

ამდენად, მოქმედი კანონმდებლობა არ იძლევა ნათელ მინიშნებას თუ მოსამართლემ

ბრძანების გასაცემად კონკრეტულად რა უნდა შეისწავლოს/შეამოწმოს. კერძოდ, ფარული

ოპერატიული ღონოსძიების ჩასატარებლად ნებართვის გასაცემად პროკურორის

შუამდგომლობის განხილვისას უნდა იქნეს თუ არა გადამოწმებული რადენად საკმარისია

წარმოდგენილი ინფორმაცია პირად ცხოვრებაში ჩარევის საკითხის გადასაწყვეტად; არის

თუ არა ამ ინფორმაციის მოპოვება შესაძლებელი სხვა, პირის პირადი ცხოვრების უფრო

ნაკლები ხარისხით შემზღუდველი ღონისძიების განხორციელებით; არსებობს თუ არა ამ

ღონისძიების განხორციელებისას მესამე პირთა უფლებების შეზღუდვის ან/და

პრივილეგირებული უფლებების დარღვევის ალბათობა; რა მტკიცებულებითი

სტანდარტია საჭირო პირის დანაშაულებრივ საქმიანობაში მონაწილეობაში დარწმუნების

მიზნით და ა.შ.

როგორც პრაქტიკა ცხადყოფს, სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება ფართოდ

გავრცელებული ოპერატიული ღონისძიებაა, რომლის კანონიერების საკითხი ხშირად

ხდება კამათის საგანი. ე.წ. “მოსმენების” საკითხის საზოგადოებაში არსებული მწვავე



58

დამოკიდებულების, ამასთან არასრულყოფილი საკანონმდებლო სივრცის

გათვალისწინებით, 2013 წლის იანვარში, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ

მოსამართლეთათვის და შესაბამისად, პროკურორებისათვის მინიმალური სტანდარტის

დაწესების მიზნით შემუშავდა რეკომენდაცია თუ რა დროს არის შესაძლებელი

გამოყენებულ იქნეს პირის სატელეფენო საუბრის ფარული მიყურადება და ჩაწერა.

რეკომენდაცია ადგენს სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის

პირველადი გამოყენების ოთხ ძირითად სტანდარტს: 1. სავალდებულოა პირის

იდენტიფიკაცია, რომლის სატელეფონო საუბრის ფარული ჩაწერა უნდა განხორციელდეს;

2. დანაშაულის კავშირის სტანდარტი, რაც გულისხმობს რომ პროკურორის მიერ

წარდგენილი მასალები/მტკიცებულებები უნდა ადასტურებდეს პირის, რომლის

მიმართაც უნდა განხორციელდეს ოპერატიული ღონისძიება, კავშირს კონკრეტულ

დანაშაულთან ან მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასთან; 3. სარგებლობის სტანდარტი ანუ

კავშირგაბმულობის კომპანიიდან მოპოვებული ინფორმაციით უნდა იყოს ცნობილი თუ

ვის კუთვნილებას წარმოადგენს კონკრეტული ტელეფონის ნომერი და ასევე, სხვა

მტკიცებულებებით უნდა დასტურდებოდეს იმ პირის მიერ აღნიშნული ნომრით

სარგებლობა, რომლის მიმართაც უნდა განხორცეილდეს ოპერატიული ღონისძიება და 4.

ვადის სტანდარტი: მითითებული რეკომენდაციის თანახმად, პროკურორის მიერ

ოპერატიული ღონისძიების ჩასატარებლად მოთხოვნილი ვადა უნდა იყოს გონივრული,

მაგრამ პირველადი ბრძანების გაცემის შემთხვევაში არ უნდა აღემატებოდეს 1 თვიან

ვადას.

კანონის მე-8-ე მუხლის მე-11-ე პუნქტის თანახმად, თუ ოპერატიული ინფორმაცია

პირის დანაშაულებრივი ქმედების შესახებ მოითხოვს დამატებითი მონაცემების

შეგროვებას, მოსამართლის ბრძანებით, პროკურორის მოტივირებული შუამდგომლობის

საფუძველზე შესაძლებელია გაგრძელდეს. ბრძანება მოსამართლის მიერ გაიცემა იმავე

წესის შესაბამისად, რაც დადგენილია პირველადი ბრძანების გასაცემად. რეკომედაციის

თანახმად, ოპერატიული ღონისძიების გასაგრძელებლად საკმარისი არ არის იმ

მტკიცებულებების წარდგენა, რაც საფუძვლად დაედო პირველადი ბრძანების გაცემას.

სხვა ახლად მოპოვებული მტკიცებულებებით უნდა დასტურდებოდეს ოპერატიული

ღონისძიების გაგრძელების აუცილებლობა. მნიშვნელოვან მოთხოვნას აწესებს

რეკომენდაცია, რომელიც უთითებს, რომ ვადის გაგრძელების შემთხვევაში აუცილებელია

სასამართლოს წარედგინოს უკვე განხორციელებული ოპერატიული ღონისძიების

მასალები, რაც შესაძლებლობას მისცემს მოსამართლეს სრულყოფილად შეისწავლოს და

შეაფასოს პროკურორის შუამდგომლობის მოტივირებულობის საკითხი და შესაბამისად

პირის მიმართ ფარული ოპერატიული ღონისძიების განხორციელების

მიზანშეწონილობის საკითხი. ვადის განსაზღვრის სტანდარტი ანალოგიურია პირველადი

ბრძანების მისაღებად დადგენილი კრიტერიუმებისა.



59

“კონსტიტუციის მე-20-ე მუხლით დაცული უფლების რეგულირება, მასსა და სხვა

კონსტიტუციურ ლეგიტიმურ მიზნებს შორის ბალანსის დადგენა ისეთი საკანონმდებლო

სივრცის შექმნას მოითხოვს, რომელიც ერთი მხრივ, სრულად დაიცავს უფლების

თანაზმოიერი შეზღუდვის მოთხოვნებს, მეორე მხრივ კი მოსამართლის მიერ უფლებაში

ჩარევის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წინა პირობებს განსაზღვრავს”.

საქართველოს უზენაესი სასამართლო აღნიშნული რეკომენდაციით შეეცადა

გარკვეული ერთიანი სტანდარტი შეემუშავებინა მოსამართლის მიერ სატელეფონო

საუბრის ფარული მიყურადების ჩატარების შესახებ ბრძანების გაცემისთვის.

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ სავარაუდოდ რეკომენდაციის სამართლებრივი

ბუნებიდან გამომდინარე ვერ გააკეთა მკაცრი განაცხადი, თუ სისხლის სამართლის

პროცესით გათვალისწინებულ რა მტკიცებულებით სტანდარტს უნდა აკმაყოფილებდეს

წარგენილი მტკიცებულებები, რათა დადგინდეს პირის კავშირი კონკრეტულ

დანაშაულთან ან მართლსაწინააღმდეგო ქმედებასთან, რომლის მიმართაც უნდა

განხორციელდეს ოპერატიული ღონისძიება. სასურველი იქნებოდა რეკომენდაციას

მინიშნება გაეკეთებინა მინიმალურ/პირველად - დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტზე,

მითუმეტეს თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ საპროცესო კოდექსის მე-2-ე

მუხლის მესამე ნაწილი საქართველოს კანონმდებლობაში ხარვეზის არსებობისას,

საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული ადამიანის უფლებების და

თავისუფლებების არ შეზღუდვის პირობებში, იძლევა საპროცესო ნორმის ანალოგიით

გამოყენების შესაძლებლობას. განსახილველ შემთხვევაში, შეიძლება ითქვას, რომ

სასამართლოს მიერ, პირის სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება და ჩაწერის

ბრძანების გაცემისას, ანალოგიის სახით დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის

გამოყენება კი არ შეზღუდავს ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების, არამედ

პირიქით, უზრუნველყოფს მის დაცვას.

უნდა აღინიშნოს, რომ რეკომენდაციის თანახმად, იდენტიფიცირების, დანაშაულთან

კავშირის და სარგებლობის სტანდარტი ვერ იქნება დაკმაყოფილებული, თუ პროკურორის

მიერ წარდგენილი ფაქტები დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი უწყების

წარმომადგენლის (პოლიციელის) პატაკით ან/და ჩვენებით და არ დასტურდება სხვა

მტკიცებულებებით. შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის სასამართლოს მცდელობა რაც

შეიძლება შეამციროს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ადამიანის პირადი ცხოვრების

ხელშეუხებლობის უფლების უკანონოდ შეზღუდვის შემთხვევები.

სასურველი იქნებოდა, რომ რეკომენდაციაში ყურადღება ასევე გამახვილებულიყო

თანაზომიერი ჩარევის პრინციპის დაცვაზე, ვინაიდან “ნებისმიერი ჩარევა საუბრისა და

შეტყობინებების ხელშეუხებლობის ძირითადი უფლებების დაცვის სფეროში უნდა

გახორციელდეს თანაზომიერების პრინიციპის გათვალისწინებით, ინტერესთა ფრთხილი

აწონ-დაწონვის საფუძველზე”.



60

ამდენად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ეს ნაბიჯი უნდა შეფასდეს, როგორც

მნიშვნელოვანი მცდელობა კანონში არსებული ზოგადი ნორმების

განმარტება/დაზუსტებისა, რათა შეიზღუდოს სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან

ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვის

არაპროპორციული და დაუსაბუთებელი ფაქტები. თუმცა, საქართველოს უზენაესი

სასამართლოს მიერ შემუშავებულ რეკომენდაციას თავისთავად არ აქვს იმპერატიული

ხასიათი და სამართალწარმოების პროცესში არ წარმოადგენს შესასრულებლად

სავალდებულო აქტს.

გ) სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება. კანონის მე-6-ე მუხლის მე-

2-ე პუნქტის თანახმად, პირს, რომელიც მიიჩნევს, რომ ოპერატიულ-სამძებრო

საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანოს მოქმედებას მოჰყვა მისი უფლებებისა და

თავისუფლებების უკანონო შეზღუდვა, შეუძლია გაასაჩივროს ასეთი მოქმედების

კანონიერება შესაბამის ზემდგომ სახელმწიფო ორგანოში, პროკურორთან ან

სასამართლოში. თუმცა, კანონი არ ითვალისწინებს უფლებას, რომ პირს აცნობონ მის

პირად ცხოვრებაში ჩარევის შესახებ, რაც პირდაპირ ეწინააღმდეგება ადამიანის

უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ Klass and others v. Federal Republic of Germany

საქმეში დადგენილ სტანდარტს, რომლის თანახმადაც, პირმა უნდა იცოდეს, რომ მის

მიმართ ხორციელდებოდა ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება. აქ იგულისხმება

შემთხვევა, როდესაც სახელმწიფო ვალდებულია post factum პირს მიაწოდოს შესაბამისი

ინფორმაცია.

ეროვნული კანონმდებლობით აღიარებული გარანტია, რომ უფლებაშელახულ პირს

შეუძლია უფლების დარღვევის გასაჩივრება, დიდწილად აზრს მოკლებულია, ვინაიდან

იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ როგორც წესი, პირი საერთოდ არ ფლობს

ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ ის იყო ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის სუბიექტი,

რთული წარმოსადგენია მან რეალურად ისარგებლოს ამ უფლებით.

ამ ვითარებაში, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის გარანტად და

ამავე დრო, სახელმწიფო ორგანოების ერთადერთ მაკონტროლებლად გვევლინება

სასამართლო. მოსამართლეს ფარული ოპერატიული ღონისძიების განხორცილების

ნებართვის გაცემისას ან/და უკვე ჩატარებული ღონისძიების კანონიერების საკითხის

გადაწყვეტისას აქვს შესაძლებლობა დაიცავს პირის კონსტიტუციით გარანტირებული

უფლება, ვინაიდან, “კონსტიტუციურ ვალდებულებას წარმოადგენს, რომ პირად

ცხოვრებაში ფარული ჩარევის შემთხვევაში ინდივიდი უზრუნველყოფილი იყოს

მიუკერძოებელი სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობით, სასამართლომ უნდა

უზრუნველყოს, როგორც იმ პირის, რომლის ფარული ოპერატიულ-სამძებრო

ღონისძიების საგანს წარმოადგენს, ასვეე მესამე პირების დაცვის ფუნქციის შესრულება.

აღნიშნულის საფუძველია ის გარემოება, რომ სუბიექტისათვის უცნობი რჩება თავისი

სატელეფონო თუ სხვაგვარ კომუნიკაციაზე ფარული დაკვირვების შესახებ”.



61

5. დასკვნა

ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწიფოს ვალდებულებაა უზრუნველყოს

მოქალაქეთა უსაფრთხოება და აღკვეთოს ისეთი ქმედებები, რომლებიც საფრთხეს უქმნიან

ქვეყნის უსაფრთხოებას, დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობას, სხვათა უფლებებსა და

თავისუფლებებს. ამ ამოცანების შესრულების მიზნით სახელმწიფო ორგანოებს უნდა

ჰქონდეთ შესაძლებლობა მიიღონ ყველა სათანადო ზომა, თუმცა დასახელებული საჯარო

ინტერესის არსებობა, არ არის ყოველთვის საკმარისი პირადი ცხოვრების

ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევის გამართლებისათვის.

სასამართლოს, როგორც ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების გარანტს, სახელმწიფო

ორგანოების მთავარი მაკონტროლებლის ფუნქცია გააჩნია. ეს ვალდებულება უფრო

ფართო, საპასუხისმგებლო მნიშვნელობას იძენს, იმ სამართლებრივ სივრცეში, როდესაც

ნათელი სამართლებრივი მექანიზმების არარსებობის გამო პირს შეზღუდული აქვს

საკუთარი უფლების დაცვის შესაძლებლობები. ნათელია, კანონი “ოპერატიულ-სამძებრო

საქმიანობის შესახებ” და განსაკუთრების სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადების

მარეგულირებელი ნორმები გადაუდებელ რეჟიმში საჭიროებენ ცვლილებას. დღეს

მოქმედი საკანონდებლო სივრცე არ არის ნათელი, განჭვრეტადი და რაც ყველაზე

სახიფათოა, არ შეიცავს ისეთ ძირეულ და არსებით საკითხებს, როგორიცაა - დანაშაულთა

კატეგორია, პირთა წრე, მინიმალური მტკიცებულებითი სტანდარტი, ოპერატიული

ღონისძიების განხორციელების ვადა და მისი განსაზღვრის წესი, პირისთვის

შეტყობინების ვალდებულება და უფლების შეზღუდვის/დარღვევის გასაჩივრების

ქმედითი მექანიზმი.

სასამართლო სამართალდამცავი უწყებების ერთადერთი მაკონტროლებელი ორგანოა,

რომელსაც აქვს შესაძლებლობა დაიცვას ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

არამართლზომიერი შეზღუდვისა და ჩარევისგან. თუმცა იმისთვის, რომ სასამართლოს

ჰქონდეს ეფექტური კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობა და მის მიერ

მიღებული გადაწყვეტილება ესადაგებოდეს უფლების თანაზომიერი შეზღუდვის

საჭიროებას, საჭიროა განჭვრეტადი, ნათელი და ევროპული სასამართლოს

პრეცედენტული სამართალით დადგენილი პრინციპებისა და სტანდარტების ამსახველი

საკანონმდებლო ბაზის არსებობა.


1. საქართველოს კონსტიტუცია, 1995 წელი;

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, 1998 წელი;

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, 2009 წელი;

4. საქართველოს კანონი “ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ”, 1999 წელი;



62

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 28 თებერვლის #2/1/484

გადაწყვეტილება;

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407

გადაწყვეტილება;

7. საქართველოს პრეზიდენტის მიერ 2013 წლის 3 ივნისს საქართველოს პარლამენტში

ინიცირებული #66/6 კანონის პროექტი “საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო

კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ”;

8. საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის 2013 წლის 25ივლისს

#84/6 საკანონმდებლო ინიციატივა საქართველოს კანონის პროექტი “საქართველოს

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ”;

9. ადამიანის უფლებები და საქართველოს სამართალწარმოების პრაქტიკა - ტუღუში თ.,

ბურჯანაძე გ., მშვენიერაძე გ., გოცირიძე გ., მენაბდე ვ., კოპალეიშვილი მ., (რედ.),

თბილისი, 2013 წ.;

10. პასუხისმგებლობა სატელეფონო საუბრის უკანონო მოსმენებისათვის - გაბრიჩიძე

ნ.,“მაცნე”, სამართლის სერია, თბილისი, #2, 2005 წ.;

11. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი სამეცნიორე ნაშრომის კრებული, სისხლის

სამართლის პროცესისა და სისხლის სამართლის პოლიტიკის აქტუალური პრობლემები,

თბილისი, 2012

12. ზოგადი მოსაზრებები საპროცესო და არასაპროცესო მოქმედებების თაობაზე - ლეკიშვილი

დ., საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი, I საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია,

თბილისი, 2010 წ.;

13. ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის სამართლებრივი რეგულირების პრობლემები -

ლეკიშვილი დ., მონოგრაფია, თბილისი, 2001 წ.;

14. ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის სამართლებრივი რეგულირების პრობლემები -

ლეკიშვილი დ., თსუ, 2001 წ.;

15. საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი - ტურავა პ. (სამეც. რედაქტორი), ავტორთა

კოლექტივი, შპს პეტიტი, 2013

16. ადამიანის უფლებები და სისხლის სამართლის პროცესი - მაკბრაიდი ჯ., თბილისი, 2011 წ.;

17. ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში - თრექსელი შ., თბილისი, 2009 წ.;

18. UN COVENANT ON CIVIL AND POLITICAL RIGHTS - NOWAK M., CCPR COMMENTARY,

2005;

19. HUMAN RIGHTS IN THE INVESTIGATION AND PROSECUTION OF CRIME- COLVIN M.

AND COOPER J., 2011;

20. THEORY AND PRACTICE OF THE EUROPEAN CONVENTION ON HUMAN RIGHTS - DIJK

P.V., (Editor), 2006;

21. „THE RIGHTS OF NOTIFICATIONS AFTER SURVEILLANCE IS OVER: READY FOR

RECOGNITION?‟ - HERT P. D. AND BOEHM F., DIGITAL ENLIGHTMENT YEARBOOK, 2012;

22. HUMAN RIGHTS IN THE INVESTIGATION AND PROSECUTION OF CRIME - COLVIN M.,

COOPER J. [ EDS], OXFORD UNIVERSITY PRESS, 2010;



63

23. CRIMINAL PROCEDURE: THE CONSTITUTION AND THE POLICE, 6TH ED. - BLOOM,

ROBERT M., BRODIN, MARK S., 2010;

24. CRIMINAL PROCEDURE AND THE SUPREME COURT: A GUIDE TO THE MAJOR DECISIONS

ON SEARCH AND SEIZURE - HEMMENS, CRAIG; CARMEN, ROLANDO V., [EDS. ], PRIVACY

AND INDIVIDUAL RIGHTS/ ROWMAN & LITTLEFIELD PUBLISHERS, 2010;

25. COVERT POLICING, LAW AND PRACTICE - MCKAY, SIMON, 2010 , OXFORD UNIVERSITY

PRESS.

ვებგვერდები:

1. ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებების საძიებო სისტემა - http://hudoc.echr.coe.int

2. საქართველოს უზენაესი სასამართლო - www.supremecourt.ge

3. საერთაშორისო გამჭირვალობა საქართველო http://transparency.ge

4. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე - www.matsne.gov.ge


სატელეფონო საუბრების მიყურადება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ერთ-ერთი

სახეა, რომელმაც კავშირგაბმულობის სისტემის განვითარებასთან ერთად შეიძინა

აქტუალობა და დღესდღეობით წარმოადგენს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ

დანაშაულისა და სხვა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფის წინააღმდეგ ბრძოლისას

ფართოდ გამოყენებულ ფარულ ღონისძიებას. ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის

ფარგლებში განხორციელებული საქმიანობები, მათ შორის სატელეფონო და

საკომუნიკაციო საშუალებების ფარული მიყურადება priam faciec გულისხმობს პირადი

ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევას. მართალია ლეგიტიმური ჩარევა

დასაშვებია, მაგრამ მხოლოდ საჯარო და კერძო ინტერესის ბალანსის დაცვის პირობებში.

სტატიის მიზანს წარმოადგენს წარმოაჩინოს სასამართლოს როლი, როგორც ერთადერთი

ინსტიტუციური გარანტის ოპერატიული ღონისძიების სახით განხორციელებული

სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადების დროს ადამიანის პირადი ცხოვრების

ხელშეუხებლობის უფლებაში უკანონო ჩარევის თავიდან აცილებისა და ამავდროულად,

ხაზი გაუსვას ეროვნულ საკანონმდებლო სივრცეში არსებულ იმ ნაკლოვანებებს, რაც

სასამართლო სისტემას გარკვეულწილად ხელს უშლის უფრო მაღალი სტანდარტით

დაიცვას პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება.



64

ორგანიზაციის სახელწოდება: ა(ა)იპ „ახალგაზრდა ადვოკატები“ ს/კ 401973094

ფაქტ. მისამართი: ვაზისუბნის ქ., №7, 0160, თბილისი, საქართველო

ელ-ფოსტა: [email protected];

იურიდიული სტატუსი: არასამეწარმეო, არაკომერციული იურიდიული პირი

დაარსების თარიღი: 2012 წლის 09 ივნისი

ვებ–გვერდი: www.barristers.ge FB: www.facebook.com/AkhalgazrdaAdvokatebi

ბანკი: სს პროკრედიტ ბანკი, ორთაჭალის ფილიალი

ანგარიშის ნომერი: GE92PC0563600100002778

სამეცნიერო ჟურნალის ელექტრონული ვერსია

განთავსებულია ორგანიზაციის ვებ-გვერდზე.

„ახალგაზრდა ადვოკატები“ · 2015-05-18 ·...

Documents

Transcript of „ახალგაზრდა ადვოკატები“ · 2015-05-18 ·...