AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ …°lk...yeterli tıbbi yardım verilemeyeceği...

İÇİN

DEKİ

LER

• Giriş • Alanda Triaj • Alanda Acil Sağlık Hizmetleri

• Kurtarma Bölgesinde Acil Sağlık Hizmetleri

• Tedavi Bölgesinde Acil Sağlık Hizmetleri

• Afet Durumu ile Rutin Acil Sağlık Hizmetleri Arasındaki Farklılıklar

HEDE

FLER

•Bu üniteyi çalıştıktan sonra; •Alanda triajı anlatabilecek, • START triajın basamaklarını

sayabilecek, •Jump START triajın basamaklarını

bilecek, •AVPU skalasını öğrenebilecek, •Alanda sağlık hizmetlerini

kavrayabileceksiniz.

AFET ORTAMINDA ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ VE TRİAJ

AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM

YÖNETİMİ

DOÇ.DR. ATIF BAYRAMOĞLU

ÜNİTE

5

Afet Ortamında Acil Sağlık Hizmetleri ve Triaj

“START” yönteminde

bir yaralı için en fazla 30 saniye ayırılır.

GİRİŞ

İnsanoğlu tarih boyunca afetlerle yüz yüze gelmiştir. Afetleri engellemek pek de mümkün değildir. Ancak afet durumunu doğru yönetmek sureti ile zarar en aza indirilebilir.

Afet durumlarında etkilenen herkese normal zamanlardaki yoğunlukta bir sağlık hizmeti verilemeyecektir. Çünkü bu durumda talep arzı aşmaktadır. Kaynaklar yetersiz kalmaktadır. Afet anında tüm hastalara eldeki olanaklarla yeterli tıbbi yardım verilemeyeceği durumlarda ana hedef daha çok afetzede için daha çok şey yapmaktır.

Afetlere alanda müdahalenin bileşenleri, triaj, acil sağlık hizmetleri, iletişim, afetzedelerin dağıtımı ve afet alanında çalışan afet medikal takımlarının yönetimidir. Bütün bu bileşenler alanda, hasta taşınması esnasında ve hastanede farklı özellikler arz eder.

ALANDA TRİAJ

Çok sayıda hasta ve yaralının bulunduğu olaylarda eldeki mevcut kaynakların en yararlı kullanımı için alanda yapılacak triaj yöntemi “START” triajdır. “START” triaj yetişkinler için uygulanır. Çocuklar için uygulanan versiyonuna “ jump START” triaj adı verilir.

“START” triaj basit ve hızlı triaj uygulamanın gerekli olduğu olaylarda hekim dışı deneyimli tıbbi personelin de kolayca uygulayabileceği temel değerlendirme yöntemidir. Olay yerinde gerekli güvenlik önlemleri alındıktan ve triaj alanı oluşturulduktan sonra triaj sorumlusu “START” yöntemini uygulamaya başlar.

• “START” yöntemiyle triajda yapılacak ilk ve en kolay şey yürüyen yaralıları daha ciddi yaralanmaları olanlardan ayırmaktır. Yürüyebilen her hastaya ayağa kalkıp belirlenen yeşil bölgeye gitmeleri emredilir.

• Geride kalan hastaların triajında solunum, dolaşım ve bilinç durumu olmak üzere 3 önemli parametre vardır.

“START” yönteminde bir yaralı için en fazla 30 saniye ayırılır. Bu sürede hastanın solunum ve bilinç durumu hızla değerlendirilerek, eğer gerekli ise sadece havayoluna pozisyon verilir. Otuz saniye sonunda yaralı değerlendirilerek ilgili renk koduyla işaretlenmelidir.

“START” triaj

• “START” yönetiminde triaj sorumlusunun yapması gereken ilk iş herkesin görebileceği bir yere çıkıp otoriter bir tavır ve ses tonuyla olay yerindeki yaralıların kendisine doğru gelmelerini istemesidir (Şekil 1). Bu amaçla kendi yüksek ses tonuyla konuşabileceği gibi megafon yardımı ile de çağrı yapabilir. Yürüyebilen yaralıların triaj alanında oluşturulan yeşil alana gitmesi istenir. Yürüyebilen

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2


Yaralının spontan solunumu yok ise derhal baş çene

pozisyonu ile havayolu açılır ve solunum

yeniden kontrol edilir.

hastalar yürüyerek belirlenen yeşil alana yürür. Bu yaralılar yeşil renk kodu ile işaretlenir.

• “START” yönteminde ikinci aşamada yapılması gereken iş hasta veya yaralının bulunduğu pozisyonda solunumunun olup olmadığının kontrol edilmesidir. Solunum bak dinle hisset yöntemiyle değerlendirilir:

1. İlk bakıda spontan solunum var ise solunum sayısı değerlendirilir. Solunum sayısı 10/dk’nın altında ise ya da 30/dk’nın üzerinde ise kırmızı renk kodu ile işaretlenerek kırmızı alana alınır.

2. Yaralının spontan solunumu yok ise derhâl baş çene pozisyonu ile havayolu açılır ve solunum yeniden kontrol edilir. Solunum yoksa yetişkinde 2 kurtarıcı soluk bebek ve çocukta 5 kurtarıcı soluk verilir. Spontan solunum başlamışsa yaralı öncelikli kurtarılması gereken yaralı olarak kabul edilir ve kırmızı renk kodu ile işaretlenerek kırmızı alana alınır.

3. Solunumu halen yok ise ölü kabul edilir ve siyah renk kodu ile işaretlenir. Bu yaralılar o an için alanda olduğu gibi bırakılır.

• Yaralının solunum sayısı yetişkinde 10-30/dk, çocukta 15-45/dk arasında ise üçüncü basamakta nabız sayısına bakılır. Radial nabzın alınamaması veya kapiller geri dolum testinin 2sn’nin üzerinde olması durumunda yaralının öncelikli kurtarılması gereken kırmızı triaj kodunun verilmesi ve derhâl kırmızı alana alınması gerekir. Kapiller geri dolum testinin değerlendirilmesi soğuk ve karanlık ortamlarda zor olduğundan uygun ortamda değerlendirilmelidir.

• Yaralının radial nabzı alınıyorsa veya kapiller geri dolum testi 2sn’nin altında ise dördüncü basamakta yaralının bilinci değerlendirilir. Bilinç değerlendirilmesinde elimi tut, gözlerini kapat gibi basit komutlar verilir. Çocuklarda bilinç değerlendirilmesi AVPU skalasına göre yapılır. Cevap veremiyorsa öncelikli kurtarılması gereken yaralı olarak kabul edilmesi ve kırmızı alana alınması gerekir. Yaralı basit komutlara cevap verebiliyorsa sarı alana alınır ve sarı renk kodu ile işaretlenir.



Baş çene pozisyonu ile

10 saniye de “bak-dinle-hisset” yöntemi

ile solunumu değerlendirilir.

Şekil 1: “START” triaj

“Jump START” triaj:

Erişkin hastalar için kullanılan “START” Triaj uygulaması, pediyatrik yaş grubunun özelliklerine göre yeniden düzenlenerek “Jump START” triaj oluşturulmuştur. Her iki uygulamanın da benzer algoritmaya dayanması, yani sırasıyla solunum dolaşım ve bilinç değerlendirmesi ortaktır. Ancak bazı farklılıklar vardır. Solunum değerlendirilirken dolaşım basamağına da atlanmaktadır. Bu nedenle “Jump START” triaj yani atlama “START” triajı ismini almıştır (Şekil 2).

Baş çene pozisyonu ile 10 saniye “bak-dinle-hisset” yöntemi ile solunumu değerlendirin. Seslendiğinizde gelemeyen hasta yanına gittiğinizde solunumu varsa kırmızı kod ile değerlendirilir.



Şekil 2: Jump START

• Seslendiğinizde gelemeyen hasta yanına gittiğinizde solunumu yoksa nabzı, çocukta karotisten, bebekte brakial arterden değerlendirin. Nabızda yoksa siyah kod verin.

• Seslendiğinizde gelemeyen hasta yanına gittiğinizde solunumu yoksa ancak nabız var ise 5 kurtarıcı soluk verin. Solunumu dönerse kırmızı dönmezse siyah kod



Yaralının bilinç durumu AVPU değerlendirme skalasına göre

yapılmalı.

verin.

• Solunumu kendiliğinde var olanlarda solunum sayısını değerlendirin. Dakikada 15’ten az veya 45’ten fazla ise kırmızı kod verin.

• Solunumu dakikada 15-45 aralığında ise periferik nabızlardan dolaşımı değerlendirin. Periferik nabız alınamıyorsa kırmızı kod verin.

• Solunumu var, normal ve periferik nabızlar alınabiliyorsa bilinci değerlendirin.

• Bilinci AVPU değerlendirme skalasına göre yapın (Şekil 3).

AVPU Bilinç Değerlendirme Skalası A (ALERT) Uyanık, kendiliğinden konuşur ses

çıkartabilir veya güçlü ağlayabilir, gözler spontan açıktır.

V (VERBAL) Sözlü uyarılara yanıt verebilir. P (PAIN) Ağrılı uyaranlara yanıt verebilir U (UNRESPONSIVE) Hiçbir uyarana yanıt vermez

Şekil 3: AVPU skalası

AVPU skalası ile değerlendirmede hastanın yanına gittiğinizde zaten kendinde, çevreyle ilgili ve konuşuyorsa A-Alert yani uyanık olarak değerlendirilir. Yanına gittiğinizde gözleri kapalı ancak seslendiğinizde gözünü açıp size tepki verebiliyorsa V-Verbal yani sesli uyarana cevap veriyor olarak değerlendirilir. Yanına gittiğiniz hastanın gözleri kapalı, seslendiğinizde cevap vermiyor, ancak ağrılı uyarana cevap veriyorsa P-Pain yani ağrılı uyarana yanıt veriyor olarak değerlendirilir. Yanına gittiğiniz hasta hiçbir şekilde sesli uyaranla ya da ağrılı uyaranla tepki vermiyorsa U-Unresposive yani yanıtsız olarak değerlendirilir.

• “U”(Unresposive) yani yanıt vermeyenlere kırmızı kod, “A”,”V”, “P” olanlara sarı kod verin.

Triaj görevlisi ortalama elli adet numaralı etiket serisi bulundurur. Alanda önce ağır yaralı hastalar stabilize edilir, zaman kalırsa kalan bütün hastalar için gerekli bilgiler doldurulur. Triaj kartının bazı standartları mevcuttur(Şekil 4). Triaj kartının ön yüzünde geliş zamanı, tarih, cinsiyet, bilinci açıksa veya biliniyorsa hastanın adı, adresi, şehir, ülke, öncelikli yakınması, triaj yapan görevlinin adı kayıt altına alınır. Triaj kartının arka yüzünde ise kartın üzerinde bulunan standart vücut şekli üzerinde yaralanmalar işaretlenir ya da yaralanmayla ilgili bilgiler yazılır. Hastayla ilgili yapılan kan basıncı, nabız ve solunum sayısı sırasıyla üç kutucuğa ölçümün yapıldığı zamanla birlikte kayıt edilir. Ayrıca yapılan girişimler, sıvı tedavileri ve bu tedavilerin zamanlaması kayıt edilir.



Bir ambulansın arka tarafında sadece bir kırmızı kodlu hasta

taşınabilir.

Şekil 4: Sağlık Bakanlığı triaj kartı

Triaj yapıldıktan sonra hastaların ambulansla nakli yapılırken:

• Bir ambulansın arka tarafında sadece bir kırmızı kodlu hasta taşınabilir. • Bir ambulansın arka tarafında bir sarı ve bir yeşil kodlu hasta taşınabilir. • Bir ambulansın arka tarafında iki yeşil kodlu hasta taşınabilir. • Yukarıdaki durumların hepsinde ambulansın ön tarafında (sürücü

kabininde) iki yeşil kodlu hasta daha taşınabilir.

ALANDA ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ

Afetlerde müdahaleyi organize etmede olay komuta sistemi (the incident command system) esnek komuta ve kontrol yapısı sağlayan, dünyada yaygın olarak kullanılan acil durum yönetim sistemidir (Şekil 5). Genellikle tek bir olay yerinin mevcut olduğu olaylarda kullanılır. Organizasyon yapısının en basit düzeyde beş ana bileşeni mevcuttur:

• Olay komuta



Yerel afet iletişimi ya da acil durum operasyon

merkezi toplu kaza veya afet bölgesindeki

hastaneleri uyarmak zorundadır.

• Operasyon • Planlama • Lojistik • Finans

Teorik olarak bu organizasyonel alt yapı gerektiğinde genişleme ya da daralma esnekliğiyle herhangi bir tipte ve büyüklükte afete uyarlanabilir.

Şekil 5: Olay komuta sistemi (The incident command system)

Kurtarma personeli alanda genellikle solunum, dolaşım ve bilinç durumunun hızla değerlendirildiği basit triaj ve hızlı tedavi tekniğini kullanır. Sonradan afet alanında ne yoğunlukta ve hangi tipte bakım uygulanacağını belirlemek çeşitli faktörlerle ilişkilidir. Eğer hastaların sayısı az ve yeterli sayıda hastane öncesi sağlık personeli ve taşıma aracı varsa olay yerinde tıbbi bakım kurallara uygun olarak normal şekilde uygulanır. Bu suretle hızlı stabilizasyon sonrası hasta en yakın hastaneye taşınır. Diğer taraftan yangın, patlama, bina çökmeleri, tehlikeli madde maruziyetleri ve aşırı kötü hava koşulları gibi hem kurtarıcılar hem de hastalar için tehlike oluşturabilecek durumlarda minimum tedaviyle hasta güvenli bir yere çekilir ya da hastaneye erken ve çabuk transport yapılır.

Hastaların olay yerinden transferi belirgin şekilde gecikecekse afetzede ikincil değerlendirme uç noktası triaj sistemi hastaların hangisinin zorlu alan koşullarında tıbbi bakımdan en fazla yarar göreceğini belirlemede yararlı olabilir. Triaj sistemi hastaları yaşama şansı ve eldeki imkânların kullanılabilirliği dengesini gözeterek kategorilere ayıracak şekilde tasarlanmıştır.

Yerel afet iletişimi ya da acil durum operasyon merkezi toplu kaza veya afet bölgesindeki hastaneleri uyarmak zorundadır. Bu uyarıyla ilgili mesajda toplam yaralı sayısı, ağır yaralı sayısı, yoğun bakım gerektiren hasta sayısı ve ayaktan tedavinin yeterli olabileceği hasta sayısı belirtilmelidir. Hastaneler de yerel acil durum iletişim merkezine kendilerine ulaşan yaralı sayısını, hastanenin



Alan müdahale ekipleri için kaynaklar bölgesel

düzeyde dikkatle planlanmalıdır.

kabul etmeye hazır olduğu ek yaralı sayısını ve ihtiyaç duymaları muhtemel olan malzemeleri bildirmelidirler.

Afetlerde hasta ve yaralıların bölgedeki hastanelere kapasitelerine göre dengeli dağıtılması önem arz eder. Dengesiz dağılımı azaltabilmek amacıyla hastane ve alandaki görevliler arasında iyi bir iletişim sağlanmalıdır. Olay yerindeki afet yöneticisi aşırı hasta başvurusu olabilecek hastaneler konusunda derhâl uyarılmalıdır. Öyle bir durumda hafif yaralılar ve stabil hastalar daha uzak mesafelerdeki hastanelere yönlendirilebilirler. Spinal kord yaralanması, karbon monoksit zehirlenmesi, yanıklar ve ampütasyon gibi özel sorunları olan hastaların özel birimlere doğrudan transferi gerçekleştirilebilir. Benzer şekilde kimyasal, radyasyona bağlı ya da biyolojik terör kurbanları da özel kurumlara yönlendirilmelidir. Bununla birlikte bu özel birimler çok sayıda hasta ya da yaralıyı kabul edemeyebilirler. Bu nedenle özel hasta gruplarının uzmanlaşmamış hastanelerde bakımına olanak sağlayabilecek bölgesel planlar önceden yapılmalıdır. Örneğin bir bölgede yanık merkezi kapasitesi yanık merkezi olmayan hastaneler ve birimlerde önceden belirlenmiş yanık merkezi protokollerinin kullanılması ve yanık merkezinin telefonla konsültasyon desteğinin sağlanması ile genişletilebilir. Böylelikle tıbbi yönetimi yanık merkezinde kalmak suretiyle çok daha fazla sayıda hasta farklı hastanelerde ancak yanık merkezindekine benzer düzeyde tedavi alabilir.

Yerel hastanelerden sevk edilen alan afet medikal ekipleri afetzedelerin enkazdan çıkarılması uzun sürecekse, hastaneye ulaşım yolları kapalı ise basit yaralıların hastaneye varmasını önlemede veya taşıma kapasitesini aşacak sayıda yaralının hastaneye transferini önlemede yararlı olabilirler. Bu ekipler büyük bir dikkatle alana sevk edilmelidirler. Burada dikkat edilmesi gereken nokta kişisel özellikleri uygun olan kişilerin bu takımlara seçilmesidir. Çoğu hekim ve hemşire hastane ortamında iyi çalışırlar ancak bunlardan pek azı zorlu alan koşullarında çalışmaya hazırdırlar. Bu ekipler oluşturulurken alanda çalışmaya müsait kişilik özellikleri olan personeller alan afet medikal ekiplerine verilirken diğerleri alandan gelecek veya gelmiş olan hastalara bakmak üzere hastane ekibine katılmalıdır. Burada dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta afet alanına gidecek ekip oluşturulurken bu ekibe acil servis personelinin katılmamasıdır. Çünkü acil servis ekibi süreç boyunca hastane ayağında çalışmaya devam edecektir. Bu personelin nasıl görev yapacağı hastane afet planında tanımlanmalı ve önceden yapılacak olan tatbikatlarla uygulama pekiştirilmiş olmalıdır.

Alan müdahale ekipleri için kaynaklar bölgesel düzeyde dikkatle planlanmalıdır. Her bölgeden en az bir kurumun paramedik ve hekimlerinden oluşan alan triaj ekipleri oluşturması gerekir. Ayrıca belirlenmiş hastanelerin alanda kullanılacak olan temel, resüsitasyon ve stabilizasyon donanımlarını içeren afet triaj kitlerini depolamaları gerekir.

Afet ortamında belli bir planlama dahilinde triaj bölgesi, tedavi bölgesi, geçici morg, olay komuta merkezi, ambulans toplanma bölgesi, rehabilitasyon bölgesi oluşturulmalıdır (Şekil 6).



Kazazede araçtan ya da

enkaz altından çıkartılırken bu

hastaların multitravma hastası olduğu kabul

edilmelidir.

Şekil 6: Olay yeri yerleşim planı

Olay yerine gelen ilk ekip ya da en deneyimli ekip tarafından triaj uygulaması yapılır. Bu uygulama sonucunda triajı yapılan hastaların kurtarma bölgesinden uygun stabilizasyon yöntemleri ile tedavi alanına transportunun yapılması gerekir. Hastalar tedavi alanına gönderildikten sonra hastanelerde oluşturulup gönderilen ekipler tarafından olay yerinde acil sağlık hizmeti vermeye başlanır. Buradaki en önemli konulardan birisi kırmızı alana gönderilen hastaların müdahale öncelikli ya da transport öncelikli hastalar olarak triajının yapılmasıdır. Triaj uygulaması bu aşamada da kesintisiz olarak uygulanmaya devam edecektir.

Kurtarma Bölgesinde Acil Sağlık Hizmetleri

Kurtarma bölgesinde çalışan sağlık mensupları (genellikle ATT ve paramedikler) vakayla ilk karşılaşan gruptur. Afetlerde çok kere hastalarda travma vardır. Kazazede araçtan ya da enkaz altından çıkartılırken bu hastaların multitravma hastası olduğu kabul edilmelidir. Hastalara mümkün olan ilk fırsatta boyunluk takılmalı, baş tarafından koltukaltlarından çekilerek çıkartılmalıdır. Bu esnada omurilik zedelenmesi riski sebebi ile baş boyun vertebra düzlemi korunmaya çalışılır.

• Triaj değerlendirmesi bu esnada da devam etmeli, hastanın havayolu açıklığı sağlanmalıdır. Ağız içi yabancı cisim, toz, topraktan temizlenerek solunum değerlendirilir.

• Dolaşım değerlendirilir, damar yolu açılır. Hipovolemi ihtimali varsa sıvı tedavisi olay yerinde başlanır.



Toraks

değerlendirmesinde açık yara, ekimoz,

hasar, şekil bozukluğu olup olmadığı

değerlendirilmelidir.

• Bilinç düzeyi AVPU skalasına göre değerlendirilir. Azalmış bilinç düzeyi hipoksiye bağlı olabilir. Bu hastalara oksijen başlanır. Toraks ve karın hızlı bir şekilde değerlendirilir; açık yara, künt travma izleri ya da iç kanamaya dair bulgular değerlendirilir.

Basit ilk müdahaleleri yapılan hastalar kurtarma bölgesinden tedavi bölgesine taşınır.

Tedavi Bölgesinde Acil Sağlık Hizmetleri

Her aşamada olduğu gibi tedavi alanına gelen hastalar da triaj açısından yeniden ve tekrar tekrar değerlendirilir:

• Solunum yolu açıklığı sağlanır. Gereğinde orofaringeal ya da nazofaringeal airway takılır (Şekil 7). Gerekiyorsa hastaya endotrakeal entübasyon uygulanır. Gerekli duruma uygun maske ile yüksek konsantrasyonda oksijen desteği sağlanır.

Şekil 7: Orofaringeal airway • Nabız kontrolü yapılarak; hızı, ritmi, dolgunluğu tespit edilir. Cilt soluk ve

soğuk olması bakımından değerlendirilir. Yaralı şokta ise şokun sebebi tespit edilmeye çalışılır: afetlerde en sık şok hipovolemik şoktur, crush yaralanmaya, iç ya da dış kanamaya bağlı gelişmiş olabilir. Boyun venlerinde dolgunluk varsa kalp travmasına bağlı tamponat düşünülebilir (Şekil 8).

Şekil 8: Boyun venlerinde dolgunluk

• Dış kanama varsa basınçlı bandaj uygulanarak kanama kontrol altına alınır. • Toraks değerlendirmesinde açık yara, ekimoz, hasar, şekil bozukluğu olup

olmadığı değerlendirilir. Yelken göğüs, tansiyon pnömotoraks (Şekil 9) varsa tespit



edilir. Tansiyon pnömotoraks varsa iğne ile tüp torakostomi yapılarak tansiyon pnömotoraks basit pnömotoraksa dönüştürülerek hastaya müdahale için saatler kazandırılır.

Şekil 9: tansiyon pnömotoraks

• Açık göğüs yaraları bir pet ile kapatılır. Bu amaçla piyasada bulunan

standart plastik sargılar da kullanılabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta sargının üç tarafının kapatılırken bir tarafının açık bırakılmasıdır (Şekil 10).

Şekil 10: Açık göğüs yarası kapatma

• Toraksta kırık kemikler varsa kırık uçlarının akciğerlere zarar vermesini

önlemek amacıyla göğüs duvarının yumuşak bir şeyle örneğin bir yastıkla desteklenmesidir.

• Karın inspeksiyon ve palpasyonla değerlendirilir. Ekimoz, kas sertliği (defans), açık karın yarası var mı tespit edilir. Karındaki organlar örneğin barsaklar karın duvarından dışarı çıkmışsa serum fizylojik ile ıslatılmış steril sargı bezleri ile üzerleri kapatılır.

• Batına saplanmış bir yabancı cisim varsa çıkarılmaya çalışılmaz, bulunduğu yerde ve pozisyonda sabitlenerek hastaneye o hâlde gönderilir (Şekil 11).



Omurilik

değerlendirmesi travmalarda son derece

önemlidir.

Şekil 11: Batına saplanmış yabancı cisim sabitlenir.

• Santral sinir sistemi değerlendirmesi maksadı ile pupil muayenesi, ışık

refleksi muayenesi yapılır (Şekil 12). Ayrıca travma hastasının Glaskow koma skalası (GKS) değerlendirilerek saatli olarak kaydedilir. Bu şekilde hastanın GKS değişim takibe alınır.

Şekil 12: Işık refleksi ve pupil muayenesi

• Omurilik değerlendirmesi travmalarda son derece önemlidir. Paralizi ve parastezi spinal yaralanma göstergesidir. Bu hastalarda boyunluk ve uzun sırt tahtası ile spinal immobilizasyon mutlaka yapılmalıdır.

• Kopmuş organlar kuru hâlde plastik bir torbaya konarak torbanın ağzı sıkıca kapatılır. Bu torba buz dolu ikinci bir torbaya konarak soğuk tutulur (Şekil 13). İkinci torbanın üzerine etiket konarak gerekli bilgiler yazılır; hastanın adı soyadı, olayın saati vb.



Afetlerde verilen acil

sağlık hizmetleri afetten kaynaklanan

sebeplerden dolayı normal zamanlarda sağlanan acil sağlık

hizmetlerinden farklılıklar gösterir.

Şekil 13: Kopmuş organların taşınması

• Kemik kırıkları usulüne uygun olarak atellenerek sabitlenir. • Hastalar olay yerinin soğuk olması ya da şoka girmeleri sebebi ile vücut

ısılarını korumakta zorlanabilirler. Ayrıca soğuk havalarda kazazede uzun süre dışarda ve hareketsiz kalmasına bağlı olarak sadece vücut ısısı düşüşü değil aynı zamanda donma da gelişebilir. Bu sebeple sıcak tutulmalıdır. Bu amaçla ıslak kıyafetleri çıkarılan kazazede battaniye ile sarılabilir, ambulans kabini ısıtılabilir, daha ileri vakalarda ısıtılmış serum ya da oksijen kullanılabilir.

• Yanık hastalarının yanık derecesi ve oranı belirlenir. Ağır ümitsiz yanıklara triaj protokolleri uygulanır. Kurtarılabilir vakaların solunum ve dolaşımları değerlendirilir. Yanık kıyafetler çıkartılır, steril gazlı bezlerle sarılır ve ağrı kontrolü yapılır.

• Kimyasal madde maruziyeti olanlarda olay yerinde dekontaminasyon uygulanır. Kuru kimyasal madde maruziyeti söz konusu ise önce kaba olarak madde vücuttan fırçalanarak uzaklaştırılır. Sonrasında bol su ile yıkanarak dekontaminasyon işlemi sonlandırılır.

• Bütün bu süreçte yapılan her işlem kayıt altına alınmalıdır. Bu kayıtlar sadece hukuki durumların açıklığı kavuşmasına yaramayacak, aynı zamanda daha sonraki afetler için yapılacak eğitim ve planlamalara da ışık tutacaktır.

Afet Durumu ile Rutin Acil Sağlık Hizmetleri Arasındaki Farklılıklar

Başta doğal afetler olmak üzere genellikle afetleri önlemek mümkün değildir. Fakat bu afetlere karşı halk ve kurumlar önceden tedbirlerini alırlarsa can ve mal kaybı azaltılabilir. Afet sonrası çalışma şartlarının her yerde kısıtlı olacağı gibi hastanelerde de kısıtlı olabileceğini bilmek ve buna göre tedbir almak gerekir. Afet sırasında hastane ve kaynakları ciddi şekilde etkilenmiş olabilir. Ortaya çıkan afetten hastanenin doğrudan etkilenmiş olabileceği ve buna rağmen olaydan



etkilenen çok sayıda hastanın tedavisini yapmak zorunda kalabileceği akılda tutulmalıdır. Bu zor şartlar dikkate alınarak önceden gerekli tedbirler alınmalıdır.

Afetlerde verilen acil sağlık hizmetleri afetten kaynaklanan sebeplerden dolayı normal zamanlarda sağlanan acil sağlık hizmetlerinden farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1 Günlük acil sağlık hizmetleri ile Afet durumunda acil sağlık hizmetleri arasındaki farklılıklar

Günlük Acil Hizmetleri Afet Durumunda Hizmetler

Çalışılan ekip tanıdıktır. Ekip yabancıdır.

Alışılmış prosedürler uygulanır. Alışılmamış prosedürler uygulanır.

Kurum içi koordinasyon yeterlidir. Kurum içi ve kurumlar arası koordinasyon gereklidir.

Yollar, iletişim araçları ve donanım çalışır durumdadır.

Yollar ve iletişim araçları tamamen devre dışı olabilir, ekipman hasarlanmış olabilir.

Sabit telefonlar, cep telefonu veya telsiz frekansları bağlantı için yeterlidir.

Sabit, cep ve uydu telefon şebekeleri ve telsiz frekansları fazla yüklenmeden kilitlenmiş olabilir.

İletişimde bilinen terminoloji kullanılır. Değişik terimleri kullanan kişilerle bağlantı kurulur.

Yerel basın kuruluşlarına açıklama gerekir. Yerel, ulusal ve uluslararası basın kuruluşlarına açıklama gerekebilir.

Kurum yönetimi, kaynakların kullanımını tek başına kontrol edebilir.

Kaynak ihtiyacı ve kullanımı genelde tek bir kurumun yönetim kapasitesini aşar.



Öze

t •Afetlerin oluşumu engellemez. Ancak afete bağlı meydana

gelebilecek zararlar azaltılabilir. Zararı azaltmada önemli faktörlerden iki tanesi: afet alanında uygulanan triaj ve afet alanında verilen acil sağlık hizmetleridir.

•Afet alanında triajı en erken gelen ya da en deneyimli, bilgili kişi yapar. Olay yerinde triaj uygulamasında en sık kullanılan yetişkinler için ''START'' triaj, çocuklar için ''jump START'' triajdır. Her iki uygulamada da yürüyebilen hastalar yeşil alana çağrılarak ayrımları yapılır. Geriye kalan hastaların solunum, dolaşım ve bilinç muayenesi yapılarak kırmızı, sarı ve siyah kodlu hastalar belirlenir. Triaj sürekli tekrarlanan değerlendirmelerle devam eden bir süreçtir.

•Olay yerinde verilen acil sağlık hizmetlerinde kurtarma alanında yapılacak hastayı paketleyerek stabil hâle getirmek önemlidir. Tedavi alanında kırmızı kodlu hastalardan müdahale öncelikli olanların müdahalesi hızlı bir şekilde yapılır. Sevk öncelikli hastalar uygun hastanelere taşınır. Bu süreçte alanda beklemesi gereken hastaların da değerlendirmeleri devam eder; havayolu açıklığının sürekliliği sağlanır, kanama varsa durdurulur. Sıvı tedavisi ile hastalar desteklenir. Bunun dışında hastanın durumunun gerektirdiği acil tedaviler yapılır: iğne torakostomi, atel, sargı işlemleri gibi...



DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Afet alanında triajı kimin yapması tercih edilir?

a) Hemşire

b) Acil Tıp Teknisyeni

c) Paramedik

d) Hekim

e) Bu konuda deneyimi ve bilgisi en çok olan sağlık personeli

2. Afet alanında yetişkinler için tercih edilen triaj yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a) START

b) Jump START

c) Basit triaj

d) ESİ

e) Battlefield triaj

3. Afet alanında çocuklar için tercih edilen triaj yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

a) START b) Jump START c) Basit triaj d) ESİ e) Battlefield triaj

4. START triaj ve jump START triajın ilk basamağı aşağıdakilerden hangisidir?

a) Nabız kontrolu

b) Havayolu açıklığının sağlanması

c) Yürüyebilenlerin yeşil alana doğru çağırılması

d) AVPU skala değerlendirmesi

e) Solunumun değerlendirilmesi



5. İlk değerlendirildiğinde solunumu olmayan, üst solunum yolu temizlenip pozisyon verildikten sonra solunumu başlayan hastanın START triaj skoru nedir?

a) Kırmızı kod

b) Siyah kod

c) Yeşil kod

d) Sarı kod

e) Mavi kod

6. Olay komuta sistemi (the incident command system) bileşeni olmayan hangisidir?

a) Lojistik

b) Finans

c) Strateji

d) Operasyon

e) Planlama

7. Tedavi alanında tespit edilen tamponata olay yerinde yapılması gereken ilk müdahale nedir?

a) İğne torakostomi

b) Acil hastane sevki

c) Damar yolu açılması

d) Üç tarafı sabit sargı

e) Pansuman

8. Kopmuş vücut parçası nasıl taşınır?

a) Kopmuş organlar kuru hâlde plastik bir torbaya konarak torbanın ağzı sıkıca kapatılır. Bu torba buz dolu ikinci bir torbaya konarak soğuk tutulur.

b) Buz dolu bir plastik torbaya konur, ağzı kapatılır.

c) Serum dolu bir torbaya konur, ağzı kapatılır.

d) Su ve buz dolu bir torbaya konup, ağzı kapatılır.

e) Bir sargı bezine sarıp üstüne serum fizyolojik dökülerek taşınır.



9. Travma ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Batına saplanmış yabancı cisim varsa yerinden çıkartılmadan sabitlenerek hastaneye sevkedilir.

b) Tansiyon pnömotoraks olan hastaya yastık ile destek sağlanır.

c) Barsakları karın dışında olan hastanın barsakları karın içerisine itilerek yara kapatılır.

d) Kol bacakta ayrılmış kırık varsa kol bacak askıya alınır.

e) Göğüste açık yara varsa dört tarafıda sıkı sıkı kapatılan bir sargı ile ilk müdahalesi yapılır.

10. Aşağıdakilrden hangisi günlük acil sağlık hizmetleri ile afette sunulan sağlık hizmetleri arasındaki farklardan biridir?

a) Afet durumunda alışıldık prosedürler uygulanır.

b) Günlük acil sağlık hizmetlerinde çalışılan ekip tanıdıktır.

c) Afet durumunda yerel basın kuruluşlarına açıklama yapmak yeterlidir.

d) Afet durumunda iletilişim için normal cep telefonları yeterli olacaktır.

e) Günlük acil sağlık hizmetlerinde kurumlar arası koordinasyon gerekir

Cevap Anahtarı

1.E,2.A,3.B,4.C,5.A,6.C,7.A,8.A,9.A,10.B



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/triaj.htm erişim tarihi 11.07.2011

S., Sarıkaya. (2009). Alanda Acil Bakım: Yeditepe Üniversitesi.

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. (2011). Triaj http://mtegm.meb.gov.tr/program/dokuman/modul/AC%C4%B0L%20SA%C4%9ELIK%20H%C4%B0ZMETLER%C4%B0/AC%C4%B0L%20KURTARMA%20TEKN%C4%B0KLER%C4%B0/Triaj.pdf erişim tarihi 11.07.2016


http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/triaj.htm%20eri%C5%9Fim%20tarihi%2011.07.2011

http://www.acilveilkyardim.com/acilbakim/triaj.htm%20eri%C5%9Fim%20tarihi%2011.07.2011

http://mtegm.meb.gov.tr/program/dokuman/modul/AC%C4%B0L%20SA%C4%9ELIK%20H%C4%B0ZMETLER%C4%B0/AC%C4%B0L%20KURTARMA%20TEKN%C4%B0KLER%C4%B0/Triaj.pdf



AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ …°lk...yeterli tıbbi yardım verilemeyeceği...

Documents

Transcript of AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ …°lk...yeterli tıbbi yardım verilemeyeceği...