007-Layout 1 12211 704 PM Page 1

007-Layout 1 12211 704 PM Page 2

Ενότητα 1 Τι κάνω με τα λόγια

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1

Ταιριάζω στο τετράδιό μου τις ευχές με τις περιστάσεις στις οποίεςχρησιμοποιούμε τις ευχές αυτές

Γενέθλια Ονομαστική εορτή Χριστούγεννα

Να ζήσεις Χρόνια πολλά Καλά ΧριστούγενναΝα τα εκατοστήσεις Να σε χαιρόμαστε Καλές γιορτέςΚαι του χρόνου Και του χρόνου Χρόνια πολλά

Να χαίρεσαι τη γιορτή σου

Πάσχα Πρωτοχρονιά

Καλή Ανάσταση Καλή χρονιάΧριστός Ανέστη Ευτυχισμένος ο καινούριος χρόνοςΑληθώς Ανέστη Χρόνια πολλάΚαλό Πάσχα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2

Συζητώ στην τάξη και βρίσκω τη λεκτική πράξη που ταιριάζει σεκάθε περίπτωση Μετά τη γράφω στο καρτελάκι της κάθε εικόνας

Έπαινος Συγχαρητήρια για το νέο σας βιβλίοΑπαγόρευση Δεν επιτρέπεται να περάσετεΣυμβουλή Να παρακολουθείς τηλεόραση με μέτρο Αλλιώς θα χαλάσειςτα μάτια σουΠαράκληση Μου δίνεις την ξύστρα σουΔήλωση Πήγαμε στο θέατρο Είδαμε το έργο laquoΟδυσσεβάχraquo Μου άρεσεπολύΕυχή Καλό ταξίδι Καλές διακοπές Καλή αντάμωση Καλή επιστροφήΥπόσχεση Θα φάμε και μετά θα πάμε στο πάρκο με τα ποδήλατα

3ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 3

Ενότητα 2 Πώς δημιουργώ ένα κείμενο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3

Εντοπίζω τα ρήματα στο παραπάνω απόσπασμα Σε ποιο χρόνο βρί-σκονται

Ρήματα Χρόνος ρημάτων

βρίσκεται ενεστώτας είναι ενεστώταςέχει ενεστώταςυπάρχει ενεστώτας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4

Εντοπίζω τα ρήματα στο παραπάνω απόσπασμα Τι είδους ρήματα εί-ναι Σε ποιο χρόνο βρίσκονται

Ρήματα Είδος ρημάτων Χρόνος ρημάτων

λειτουργούσε δράσης παρατατικόςγίνονταν δράσης παρατατικόςσήμανε δράσης αόριστοςυψώθηκε δράσης αόριστος κατευθύνθηκαν δράσης αόριστοςσυνάντησαν δράσης αόριστος

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Επειδή το είδος αυτού του κειμένου είναι αφήγησηχρησιμο-ποιήθηκαν ρήματα σε παρελθοντικούς χρόνους Τα ρήματα αυτά δηλώ-νουν κάποια ενέργεια ή κάποιο συμβάν

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5

Εντοπίζω τα ρήματα στη συνταγή Σε ποιο χρόνο βρίσκονται Με ποιοτρόπο παρουσιάζεται η συνταγή βήμα προς βήμα

4 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 4

Ρήματα Χρόνος ρημάτων Τρόπος παρουσίασης

στύβουμε ενεστώτας Η εκτέλεση της συνταγήςξεφλουδίζουμε ενεστώτας παρουσιάζεται με τη κόβουμε ενεστώτας χρονική σειρά που κάνουμεβάζουμε ενεστώτας κάθε ενέργειαανακατεύουμε ενεστώταςρίχνουμε ενεστώταςβάζουμε ενεστώτας σερβίρουμε ενεστώτας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6

Διαβάζω τα κείμενα και γράφω σε ποιο είδος ανήκουν

Κείμενα Είδος κειμένου

Κατευθυντικού λόγουα Φτιάξε μόνος σου γαρίφαλα Οδηγίες1

β Στην εποχή μας οι νέες αρκετά οικονομική Επιχειρήματα2

Αναφορικού λόγουγ Ο Κάμπος της Χίου Περιγραφή3

δ Αγαπημένο μου ημερολόγιο Αφήγηση4

1 Το κείμενο αυτό είναι κείμενο οδηγιών και γιrsquo αυτό χρησιμοποιούνταισε αυτό ρήματα σε οριστική (θα χρειαστείς) και σε προστακτική(φτιάξε)

2 Το κείμενο αυτό είναι κείμενο επιχειρημάτων Τα επιχειρήματα είναι α σας προσφέρει ταχύτερη και ακριβέστερη ενημέρωση β μπορείτε να αντλήσετε πολύτιμες πληροφορίεςγ η πρόσβαση είναι εύκολη και αρκετά οικονομικήΤα ρήματα σε αυτού του είδους τα κείμενα βρίσκονται κυρίως σε ενε-στώτα (είναι χρησιμοποιείτε προσφέρει μπορείτε ενδιαφέρει είναι)

3 Το κείμενο αυτό είναι περιγραφή και όπως συνηθίζεται στις περιγρα-φές χρησιμοποιούνται α παροντικοί χρόνοι (είναι πλημμυρίζουν βρίσκονται) β επίθετα που δίνουν ζωντάνια σε ότι περιγράφεται (μεγάλες παρα-

δεισένιοι πυκνή πλήρη)

5ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 5

4 Το κείμενο αυτό είναι αφήγηση και όπως συνηθίζεται στις αφηγήσειςχρησιμοποιούνται α παρελθοντικοί χρόνοι (βλέπε και ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 σελ 4) χρονικό

επίρρημα (σήμερα) προθετική φράση που δηλώνει χρόνο (στο διά-λειμμα) αιτιατική ονόματος που δηλώνει χρόνο (την τελευταία ώρα)ρήματα δράσης (βλέπε ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 σελ 4)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 7

Διαλέγω τρία μικρά κείμενα από ένα περιοδικό και βρίσκω σε ποιοείδος ανήκει το καθένα Αιτιολογώ την απόφασή μου με βάση τα χα-ρακτηριστικά τους

Α Οι Ψαράδες είναι το χωριό απrsquo όπου όλοι θα περάσουν Από τα πιο όμορ-φα χωριά της Πρέσπας ndashείναι παραδοσιακός οικισμός και με τη βούλα από τηδεκαετία του rsquo60ndash μοιάζει στολισμένο με έναν άσχημο πεζόδρομο και με πολ-λά πέτρινα και νόστιμα σπίτια Τα γριβάδια εδώ είναι επίσης νόστιμα αλλά οιπαλιοί μόλοι που τα ξεφόρτωναν οι ψαράδες έχουν μείνει πια ξύλινοι σκελε-τοί όντας μακριά από το νερό καθώς η στάθμη της λίμνης πέφτει laquoΠριν από30-35 χρόνια η στάθμη ήταν τέσσερα μέτρα ψηλότερα Από το 2006 και με-τά είχε πέσει ενάμισι μέτροraquo μας λέει ο Βασίλης Πλέον όλοι οι ψαράδες δέ-νουν τις βάρκες τους σε νέες πλωτές εξέδρες που βρίσκονται πιο βαθιά μέσαστη λίμνη Στο χωριό μυρίζει καμένο κούτσουρο και τηγανητό γριβάδι Άλλω-στε όλοι εδώ έρχονται για τα γριβάδια Ακόμη υπάρχουν άφθονα αυτά τα υπέ-ροχα στην κόψη και στο μέγεθος χρυσοκόκκινα ψάρια που θαυμάζω μέσαστους δίχτυνους μπόγους καθώς τα κρεμάνε ζωντανά δίπλα από τις βάρκεςΤα θαυμάζω και ζηλεύω που δεν τους ακολουθώ κι εγώ στο ψάρεμα

Passport τ 39

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο περιγραφής Για την πε-ριγραφή χρησιμοποιούμε α παροντικούς χρόνους (είναι μοιάζει έχουνμείνει πέφτειλέει δένουν βρίσκονται μυρίζει έρχονται υπάρχουν θαυ-μάζω κρεμάνε ζηλεύω ακολουθώ) β τοπικά επιρρήματα (εδώ μακριάψηλότερα βαθιά μέσα δίπλα) γ επίθετα που ζωντανεύουν την περι-γραφή (όμορφα παραδοσιακός πολλά πέτρινα νόστιμα παλιοί ξύλι-νοι νέες άφθονα υπέροχα χρυσοκόκκινα δίχτυνους ζωντανά)

6 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 6

Β laquoΗ επιστήμη σηκώνει τα χέριαμαζί με τα νύχιαψηλά και δεν μπορεί νααποφανθεί με σιγουριά γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερατο καλοκαίρι

Μια θεωρία λέει πως γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αί-ματος Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για το ότι τα νύχια του χεριού με το οποίογράφουμε μεγαλώνουν γρηγορότεραεπειδή βρίσκεται σε περισσότερη κί-νηση άρα η κυκλοφορία του αίματος και του οξυγόνου είναι μεγαλύτερη

Μια άλλη θεωρία λέει πως η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοη-θάει τη γοργή ανάπτυξη των νυχιών μαςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή312009 σελ 16

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι κείμενο επιχειρημάτων Θέτει μιαγνώμη (γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερα το καλοκαί-ρι) και επιχειρεί να τα δικαιολογήσει με τα επιχειρήματα που ακολουθούνα γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αίματοςβ η κίνηση αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος και οξυγόνουγ η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοηθάει τη γοργή ανάπτυξη

των νυχιών μαςΓια τη διατύπωση των επιχειρημάτων χρησιμοποιούνται

α ρήματα σε ενεστώτα (σηκώνει μεγαλώνουν ευθύνεται γράφουμεβρίσκεται είναι βοηθάει)

β αιτιολογική πρόταση (επειδή βρίσκεται σε περισσότερη κίνηση)γ εμπρόθετες φράσεις που δηλώνουν αιτία (γιrsquo αυτό για το ότι)

Τέλος τα επιχειρήματα εκτίθενται με τη λογική τους σειρά

Γ1 Όταν κόβετε μια μεγάλη ποσότητα αρωματικών χόρτων ή μυρωδικώνόπως ο μαϊντανός τα κρατάτε μαζί σrsquo ένα μάτσο ενώ κόβετε με το άλλο σαςχέρι Κρατώντας την άκρη της λάμας πάνω στην επιφάνεια κοπής και ανεβο-κατεβάζοντας το μαχαίρι κόβετε τα χόρτα όπως τα θέλετε χοντρά ή ψιλάΠΡΟΣΕΞΤΕ Μην κόβετε πολύ τα ευπαθή χόρτα όπως ο βασιλικός και τοεστραγκόν γιατί μαραίνονται εύκολα

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες χρησιμοποιούνται ρήματα σε οριστική (κρατάτε ενώ κόβετε

7ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 7

κόβετε τα χόρτα) σε υποτακτική (όταν κόβετε μην κόβετε) σε προστα-κτική (προσέξτε) Επίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

Γ2 Ζεσταίνετε το γκριλ Αλείφετε τη σχάρα με λάδι Με το μεγάλο μαχαίρικόβετε το δέρμα από τα πόδια του κοτόπουλου και το αφαιρείτε Με την άκρη του μαχαιριού χαράζετε τη σάρκα κάθε ποδιού διαγωνίως πολ-λές φορές Τοποθετείτε στη σειρά τα πόδια στη σχάρα Ψήνετε τα πόδια75-10 πόντους από τη φωτιά

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες εδώ χρησιμιποιούνται τα ρήματα σε οριστική έγκλισηΕπίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8

Βάζω τις παρακάτω προτάσεις σε λογική σειρά ώστε να βγαίνει νόη-μα στην ιστορία Σrsquo αυτό θα με βοηθήσουν οι κειμενικοί δείκτες Ανέχω βάλει τις προτάσεις στη σωστή σειρά τότε θα διαπιστώσω ότιέχει συνοχή το κείμενο που δημιούργησα

Η λογική σειρά με την οποία μπορεί να διαβαστούν οι προτάσεις που συν-θέτουν το παρακάτω κείμενογια να έχει συνοχή είναι(από την αρχή προς τοτέλος) 6325416 Όταν ο Φίλιππος έφτασε στο σπίτι της Σοφίας για το πάρτι των γενεθλίων

τηςξαφνιάστηκεγιατί κανείς δεν ήταν εκεί3 Στην αρχήέμεινε άφωνος2 Είδε το ρολόι του και ήταν περασμένες εννέα5 Ήξερε ότι το πάρτι έπρεπε να είχε αρχίσει από τις οχτώ4 Όμωςπροφανώς αυτό δεν είχε γίνειαφού τώρα βρισκόταν εκεί και μόνο

η Σοφία ήταν στο σπίτι1 Στο τέλοςόμωςαποφάσισε να ρωτήσει τη Σοφία τι ακριβώς είχε συμβεί

8 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 8

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9

Επιλέγω δύο διαφορετικές παραγράφους από δύο άρθρα ενός πε-ριοδικού και εντοπίζω τις σχέσεις συνοχής και τους κειμενικούς δεί-κτες σε καθεμιά από αυτές

1 laquoΟι γιορτές εκφράζουν γενικότερες κοσμοθεωρίες και αυτό καθορίζει τοχαρακτήρα τους Αν ο πρωτόγονος άνθρωπος πανηγύριζε στο ηλιοστά-σιο τη φυσική νομοτέλειατον καιρό των αυτοκρατοριών τα γενέθλια τηςθεότητας όφειλαν να είναι μεγαλόπρεπα και βασιλικάΟ θριαμβικός χα-ρακτήρας αποτυπώνεται σε μεγάλο μέρος των χριστουγεννιάτικων αντι-λήψεων Η παράδοση της Κωνσταντινούπολης αλλά και αυτές των ανα-γεννησιακών ηγεμονιών αποπνέουν μια τέτοια αίσθησηΟι μοναστηριακέςπαραδόσεις είναι γενικά χαμηλόφωνες και μυστηριακέςΟ δρόμοςγια τοθαύμα περνά μέσα από την ταπεινότητα και την εγκράτειαraquo

Περιοδικό laquoΔίφωνοraquo τεύχος 157 σελ 38

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε και σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δεί-κτεςα Σχέσεις συνοχής αυτό (δηλαδή οι γενικότερες κοσμοθεωρίες) τους

(δηλαδή οι γιορτές) αυτές (δηλαδή οι παραδόσεις) τέτοια (δηλαδή αί-σθηση θριαμβικού χαρακτήρα)

ΣΧΟΛΙΟ Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματικήςφράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέσεις συνοχής είναι και η σύνδεση α με τους συνδέσμους και αναλλά και και β με το επίρρημα γενικά

β Κειμενικοί δείκτεςbull οι σύνδεσμοι και και (συνδέουν) αλλά (δημιουργεί αντίθεση) αν (δη-

λώνει προϋπόθεση)bull το επίρρημα γενικά (δηλώνει τρόπο)

2 laquoΟ ευρωπαϊκός σκίουρος αγαπάει και αυτός τα δάση κωνοφόρων όπουζει συνήθως μοναχικά Παρrsquo όλα αυτά για να ζεσταθεί το χειμώνα μπο-ρεί να μοιραστεί τη φωλιά του με άλλους Όμως μόνο σκίουρουςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή 312009 σελ 11

9ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 9

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

4 Το κείμενο αυτό είναι αφήγηση και όπως συνηθίζεται στις αφηγήσειςχρησιμοποιούνται α παρελθοντικοί χρόνοι (βλέπε και ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 σελ 4) χρονικό

επίρρημα (σήμερα) προθετική φράση που δηλώνει χρόνο (στο διά-λειμμα) αιτιατική ονόματος που δηλώνει χρόνο (την τελευταία ώρα)ρήματα δράσης (βλέπε ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 σελ 4)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 7

Διαλέγω τρία μικρά κείμενα από ένα περιοδικό και βρίσκω σε ποιοείδος ανήκει το καθένα Αιτιολογώ την απόφασή μου με βάση τα χα-ρακτηριστικά τους

Α Οι Ψαράδες είναι το χωριό απrsquo όπου όλοι θα περάσουν Από τα πιο όμορ-φα χωριά της Πρέσπας ndashείναι παραδοσιακός οικισμός και με τη βούλα από τηδεκαετία του rsquo60ndash μοιάζει στολισμένο με έναν άσχημο πεζόδρομο και με πολ-λά πέτρινα και νόστιμα σπίτια Τα γριβάδια εδώ είναι επίσης νόστιμα αλλά οιπαλιοί μόλοι που τα ξεφόρτωναν οι ψαράδες έχουν μείνει πια ξύλινοι σκελε-τοί όντας μακριά από το νερό καθώς η στάθμη της λίμνης πέφτει laquoΠριν από30-35 χρόνια η στάθμη ήταν τέσσερα μέτρα ψηλότερα Από το 2006 και με-τά είχε πέσει ενάμισι μέτροraquo μας λέει ο Βασίλης Πλέον όλοι οι ψαράδες δέ-νουν τις βάρκες τους σε νέες πλωτές εξέδρες που βρίσκονται πιο βαθιά μέσαστη λίμνη Στο χωριό μυρίζει καμένο κούτσουρο και τηγανητό γριβάδι Άλλω-στε όλοι εδώ έρχονται για τα γριβάδια Ακόμη υπάρχουν άφθονα αυτά τα υπέ-ροχα στην κόψη και στο μέγεθος χρυσοκόκκινα ψάρια που θαυμάζω μέσαστους δίχτυνους μπόγους καθώς τα κρεμάνε ζωντανά δίπλα από τις βάρκεςΤα θαυμάζω και ζηλεύω που δεν τους ακολουθώ κι εγώ στο ψάρεμα

Passport τ 39

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο περιγραφής Για την πε-ριγραφή χρησιμοποιούμε α παροντικούς χρόνους (είναι μοιάζει έχουνμείνει πέφτειλέει δένουν βρίσκονται μυρίζει έρχονται υπάρχουν θαυ-μάζω κρεμάνε ζηλεύω ακολουθώ) β τοπικά επιρρήματα (εδώ μακριάψηλότερα βαθιά μέσα δίπλα) γ επίθετα που ζωντανεύουν την περι-γραφή (όμορφα παραδοσιακός πολλά πέτρινα νόστιμα παλιοί ξύλι-νοι νέες άφθονα υπέροχα χρυσοκόκκινα δίχτυνους ζωντανά)

6 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 6

Β laquoΗ επιστήμη σηκώνει τα χέριαμαζί με τα νύχιαψηλά και δεν μπορεί νααποφανθεί με σιγουριά γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερατο καλοκαίρι

Μια θεωρία λέει πως γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αί-ματος Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για το ότι τα νύχια του χεριού με το οποίογράφουμε μεγαλώνουν γρηγορότεραεπειδή βρίσκεται σε περισσότερη κί-νηση άρα η κυκλοφορία του αίματος και του οξυγόνου είναι μεγαλύτερη

Μια άλλη θεωρία λέει πως η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοη-θάει τη γοργή ανάπτυξη των νυχιών μαςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή312009 σελ 16

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι κείμενο επιχειρημάτων Θέτει μιαγνώμη (γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερα το καλοκαί-ρι) και επιχειρεί να τα δικαιολογήσει με τα επιχειρήματα που ακολουθούνα γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αίματοςβ η κίνηση αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος και οξυγόνουγ η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοηθάει τη γοργή ανάπτυξη

των νυχιών μαςΓια τη διατύπωση των επιχειρημάτων χρησιμοποιούνται

α ρήματα σε ενεστώτα (σηκώνει μεγαλώνουν ευθύνεται γράφουμεβρίσκεται είναι βοηθάει)

β αιτιολογική πρόταση (επειδή βρίσκεται σε περισσότερη κίνηση)γ εμπρόθετες φράσεις που δηλώνουν αιτία (γιrsquo αυτό για το ότι)

Τέλος τα επιχειρήματα εκτίθενται με τη λογική τους σειρά

Γ1 Όταν κόβετε μια μεγάλη ποσότητα αρωματικών χόρτων ή μυρωδικώνόπως ο μαϊντανός τα κρατάτε μαζί σrsquo ένα μάτσο ενώ κόβετε με το άλλο σαςχέρι Κρατώντας την άκρη της λάμας πάνω στην επιφάνεια κοπής και ανεβο-κατεβάζοντας το μαχαίρι κόβετε τα χόρτα όπως τα θέλετε χοντρά ή ψιλάΠΡΟΣΕΞΤΕ Μην κόβετε πολύ τα ευπαθή χόρτα όπως ο βασιλικός και τοεστραγκόν γιατί μαραίνονται εύκολα

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες χρησιμοποιούνται ρήματα σε οριστική (κρατάτε ενώ κόβετε

7ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 7

κόβετε τα χόρτα) σε υποτακτική (όταν κόβετε μην κόβετε) σε προστα-κτική (προσέξτε) Επίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

Γ2 Ζεσταίνετε το γκριλ Αλείφετε τη σχάρα με λάδι Με το μεγάλο μαχαίρικόβετε το δέρμα από τα πόδια του κοτόπουλου και το αφαιρείτε Με την άκρη του μαχαιριού χαράζετε τη σάρκα κάθε ποδιού διαγωνίως πολ-λές φορές Τοποθετείτε στη σειρά τα πόδια στη σχάρα Ψήνετε τα πόδια75-10 πόντους από τη φωτιά

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες εδώ χρησιμιποιούνται τα ρήματα σε οριστική έγκλισηΕπίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8

Βάζω τις παρακάτω προτάσεις σε λογική σειρά ώστε να βγαίνει νόη-μα στην ιστορία Σrsquo αυτό θα με βοηθήσουν οι κειμενικοί δείκτες Ανέχω βάλει τις προτάσεις στη σωστή σειρά τότε θα διαπιστώσω ότιέχει συνοχή το κείμενο που δημιούργησα

Η λογική σειρά με την οποία μπορεί να διαβαστούν οι προτάσεις που συν-θέτουν το παρακάτω κείμενογια να έχει συνοχή είναι(από την αρχή προς τοτέλος) 6325416 Όταν ο Φίλιππος έφτασε στο σπίτι της Σοφίας για το πάρτι των γενεθλίων

τηςξαφνιάστηκεγιατί κανείς δεν ήταν εκεί3 Στην αρχήέμεινε άφωνος2 Είδε το ρολόι του και ήταν περασμένες εννέα5 Ήξερε ότι το πάρτι έπρεπε να είχε αρχίσει από τις οχτώ4 Όμωςπροφανώς αυτό δεν είχε γίνειαφού τώρα βρισκόταν εκεί και μόνο

η Σοφία ήταν στο σπίτι1 Στο τέλοςόμωςαποφάσισε να ρωτήσει τη Σοφία τι ακριβώς είχε συμβεί

8 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 8

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9

Επιλέγω δύο διαφορετικές παραγράφους από δύο άρθρα ενός πε-ριοδικού και εντοπίζω τις σχέσεις συνοχής και τους κειμενικούς δεί-κτες σε καθεμιά από αυτές

1 laquoΟι γιορτές εκφράζουν γενικότερες κοσμοθεωρίες και αυτό καθορίζει τοχαρακτήρα τους Αν ο πρωτόγονος άνθρωπος πανηγύριζε στο ηλιοστά-σιο τη φυσική νομοτέλειατον καιρό των αυτοκρατοριών τα γενέθλια τηςθεότητας όφειλαν να είναι μεγαλόπρεπα και βασιλικάΟ θριαμβικός χα-ρακτήρας αποτυπώνεται σε μεγάλο μέρος των χριστουγεννιάτικων αντι-λήψεων Η παράδοση της Κωνσταντινούπολης αλλά και αυτές των ανα-γεννησιακών ηγεμονιών αποπνέουν μια τέτοια αίσθησηΟι μοναστηριακέςπαραδόσεις είναι γενικά χαμηλόφωνες και μυστηριακέςΟ δρόμοςγια τοθαύμα περνά μέσα από την ταπεινότητα και την εγκράτειαraquo

Περιοδικό laquoΔίφωνοraquo τεύχος 157 σελ 38

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε και σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δεί-κτεςα Σχέσεις συνοχής αυτό (δηλαδή οι γενικότερες κοσμοθεωρίες) τους

(δηλαδή οι γιορτές) αυτές (δηλαδή οι παραδόσεις) τέτοια (δηλαδή αί-σθηση θριαμβικού χαρακτήρα)

ΣΧΟΛΙΟ Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματικήςφράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέσεις συνοχής είναι και η σύνδεση α με τους συνδέσμους και αναλλά και και β με το επίρρημα γενικά

β Κειμενικοί δείκτεςbull οι σύνδεσμοι και και (συνδέουν) αλλά (δημιουργεί αντίθεση) αν (δη-

λώνει προϋπόθεση)bull το επίρρημα γενικά (δηλώνει τρόπο)

2 laquoΟ ευρωπαϊκός σκίουρος αγαπάει και αυτός τα δάση κωνοφόρων όπουζει συνήθως μοναχικά Παρrsquo όλα αυτά για να ζεσταθεί το χειμώνα μπο-ρεί να μοιραστεί τη φωλιά του με άλλους Όμως μόνο σκίουρουςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή 312009 σελ 11

9ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 9

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

Β laquoΗ επιστήμη σηκώνει τα χέριαμαζί με τα νύχιαψηλά και δεν μπορεί νααποφανθεί με σιγουριά γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερατο καλοκαίρι

Μια θεωρία λέει πως γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αί-ματος Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για το ότι τα νύχια του χεριού με το οποίογράφουμε μεγαλώνουν γρηγορότεραεπειδή βρίσκεται σε περισσότερη κί-νηση άρα η κυκλοφορία του αίματος και του οξυγόνου είναι μεγαλύτερη

Μια άλλη θεωρία λέει πως η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοη-θάει τη γοργή ανάπτυξη των νυχιών μαςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή312009 σελ 16

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι κείμενο επιχειρημάτων Θέτει μιαγνώμη (γιατί τα νύχια των χεριών μεγαλώνουν γρηγορότερα το καλοκαί-ρι) και επιχειρεί να τα δικαιολογήσει με τα επιχειρήματα που ακολουθούνα γιrsquo αυτό ευθύνεται η αυξημένη κυκλοφορία του αίματοςβ η κίνηση αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος και οξυγόνουγ η μειωμένη ηλιοφάνεια του χειμώνα δε βοηθάει τη γοργή ανάπτυξη

των νυχιών μαςΓια τη διατύπωση των επιχειρημάτων χρησιμοποιούνται

α ρήματα σε ενεστώτα (σηκώνει μεγαλώνουν ευθύνεται γράφουμεβρίσκεται είναι βοηθάει)

β αιτιολογική πρόταση (επειδή βρίσκεται σε περισσότερη κίνηση)γ εμπρόθετες φράσεις που δηλώνουν αιτία (γιrsquo αυτό για το ότι)

Τέλος τα επιχειρήματα εκτίθενται με τη λογική τους σειρά

Γ1 Όταν κόβετε μια μεγάλη ποσότητα αρωματικών χόρτων ή μυρωδικώνόπως ο μαϊντανός τα κρατάτε μαζί σrsquo ένα μάτσο ενώ κόβετε με το άλλο σαςχέρι Κρατώντας την άκρη της λάμας πάνω στην επιφάνεια κοπής και ανεβο-κατεβάζοντας το μαχαίρι κόβετε τα χόρτα όπως τα θέλετε χοντρά ή ψιλάΠΡΟΣΕΞΤΕ Μην κόβετε πολύ τα ευπαθή χόρτα όπως ο βασιλικός και τοεστραγκόν γιατί μαραίνονται εύκολα

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες χρησιμοποιούνται ρήματα σε οριστική (κρατάτε ενώ κόβετε

7ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 7

κόβετε τα χόρτα) σε υποτακτική (όταν κόβετε μην κόβετε) σε προστα-κτική (προσέξτε) Επίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

Γ2 Ζεσταίνετε το γκριλ Αλείφετε τη σχάρα με λάδι Με το μεγάλο μαχαίρικόβετε το δέρμα από τα πόδια του κοτόπουλου και το αφαιρείτε Με την άκρη του μαχαιριού χαράζετε τη σάρκα κάθε ποδιού διαγωνίως πολ-λές φορές Τοποθετείτε στη σειρά τα πόδια στη σχάρα Ψήνετε τα πόδια75-10 πόντους από τη φωτιά

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες εδώ χρησιμιποιούνται τα ρήματα σε οριστική έγκλισηΕπίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8

Βάζω τις παρακάτω προτάσεις σε λογική σειρά ώστε να βγαίνει νόη-μα στην ιστορία Σrsquo αυτό θα με βοηθήσουν οι κειμενικοί δείκτες Ανέχω βάλει τις προτάσεις στη σωστή σειρά τότε θα διαπιστώσω ότιέχει συνοχή το κείμενο που δημιούργησα

Η λογική σειρά με την οποία μπορεί να διαβαστούν οι προτάσεις που συν-θέτουν το παρακάτω κείμενογια να έχει συνοχή είναι(από την αρχή προς τοτέλος) 6325416 Όταν ο Φίλιππος έφτασε στο σπίτι της Σοφίας για το πάρτι των γενεθλίων

τηςξαφνιάστηκεγιατί κανείς δεν ήταν εκεί3 Στην αρχήέμεινε άφωνος2 Είδε το ρολόι του και ήταν περασμένες εννέα5 Ήξερε ότι το πάρτι έπρεπε να είχε αρχίσει από τις οχτώ4 Όμωςπροφανώς αυτό δεν είχε γίνειαφού τώρα βρισκόταν εκεί και μόνο

η Σοφία ήταν στο σπίτι1 Στο τέλοςόμωςαποφάσισε να ρωτήσει τη Σοφία τι ακριβώς είχε συμβεί

8 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 8

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9

Επιλέγω δύο διαφορετικές παραγράφους από δύο άρθρα ενός πε-ριοδικού και εντοπίζω τις σχέσεις συνοχής και τους κειμενικούς δεί-κτες σε καθεμιά από αυτές

1 laquoΟι γιορτές εκφράζουν γενικότερες κοσμοθεωρίες και αυτό καθορίζει τοχαρακτήρα τους Αν ο πρωτόγονος άνθρωπος πανηγύριζε στο ηλιοστά-σιο τη φυσική νομοτέλειατον καιρό των αυτοκρατοριών τα γενέθλια τηςθεότητας όφειλαν να είναι μεγαλόπρεπα και βασιλικάΟ θριαμβικός χα-ρακτήρας αποτυπώνεται σε μεγάλο μέρος των χριστουγεννιάτικων αντι-λήψεων Η παράδοση της Κωνσταντινούπολης αλλά και αυτές των ανα-γεννησιακών ηγεμονιών αποπνέουν μια τέτοια αίσθησηΟι μοναστηριακέςπαραδόσεις είναι γενικά χαμηλόφωνες και μυστηριακέςΟ δρόμοςγια τοθαύμα περνά μέσα από την ταπεινότητα και την εγκράτειαraquo

Περιοδικό laquoΔίφωνοraquo τεύχος 157 σελ 38

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε και σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δεί-κτεςα Σχέσεις συνοχής αυτό (δηλαδή οι γενικότερες κοσμοθεωρίες) τους

(δηλαδή οι γιορτές) αυτές (δηλαδή οι παραδόσεις) τέτοια (δηλαδή αί-σθηση θριαμβικού χαρακτήρα)

ΣΧΟΛΙΟ Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματικήςφράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέσεις συνοχής είναι και η σύνδεση α με τους συνδέσμους και αναλλά και και β με το επίρρημα γενικά

β Κειμενικοί δείκτεςbull οι σύνδεσμοι και και (συνδέουν) αλλά (δημιουργεί αντίθεση) αν (δη-

λώνει προϋπόθεση)bull το επίρρημα γενικά (δηλώνει τρόπο)

2 laquoΟ ευρωπαϊκός σκίουρος αγαπάει και αυτός τα δάση κωνοφόρων όπουζει συνήθως μοναχικά Παρrsquo όλα αυτά για να ζεσταθεί το χειμώνα μπο-ρεί να μοιραστεί τη φωλιά του με άλλους Όμως μόνο σκίουρουςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή 312009 σελ 11

9ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 9

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

κόβετε τα χόρτα) σε υποτακτική (όταν κόβετε μην κόβετε) σε προστα-κτική (προσέξτε) Επίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

Γ2 Ζεσταίνετε το γκριλ Αλείφετε τη σχάρα με λάδι Με το μεγάλο μαχαίρικόβετε το δέρμα από τα πόδια του κοτόπουλου και το αφαιρείτε Με την άκρη του μαχαιριού χαράζετε τη σάρκα κάθε ποδιού διαγωνίως πολ-λές φορές Τοποθετείτε στη σειρά τα πόδια στη σχάρα Ψήνετε τα πόδια75-10 πόντους από τη φωτιά

Ανν Γουΐλλαν laquoΜαγειρική με εικόνεςraquo Κοτόπουλο σελ 18 εκδ Πατάκη

ΣΧΟΛΙΟ Το παραπάνω κείμενο είναι ένα κείμενο οδηγιών Για να δοθούνοι οδηγίες εδώ χρησιμιποιούνται τα ρήματα σε οριστική έγκλισηΕπίσης οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν παρουσιάζονται με τη σωστήχρονική σειρά

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 8

Βάζω τις παρακάτω προτάσεις σε λογική σειρά ώστε να βγαίνει νόη-μα στην ιστορία Σrsquo αυτό θα με βοηθήσουν οι κειμενικοί δείκτες Ανέχω βάλει τις προτάσεις στη σωστή σειρά τότε θα διαπιστώσω ότιέχει συνοχή το κείμενο που δημιούργησα

Η λογική σειρά με την οποία μπορεί να διαβαστούν οι προτάσεις που συν-θέτουν το παρακάτω κείμενογια να έχει συνοχή είναι(από την αρχή προς τοτέλος) 6325416 Όταν ο Φίλιππος έφτασε στο σπίτι της Σοφίας για το πάρτι των γενεθλίων

τηςξαφνιάστηκεγιατί κανείς δεν ήταν εκεί3 Στην αρχήέμεινε άφωνος2 Είδε το ρολόι του και ήταν περασμένες εννέα5 Ήξερε ότι το πάρτι έπρεπε να είχε αρχίσει από τις οχτώ4 Όμωςπροφανώς αυτό δεν είχε γίνειαφού τώρα βρισκόταν εκεί και μόνο

η Σοφία ήταν στο σπίτι1 Στο τέλοςόμωςαποφάσισε να ρωτήσει τη Σοφία τι ακριβώς είχε συμβεί

8 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 8

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9

Επιλέγω δύο διαφορετικές παραγράφους από δύο άρθρα ενός πε-ριοδικού και εντοπίζω τις σχέσεις συνοχής και τους κειμενικούς δεί-κτες σε καθεμιά από αυτές

1 laquoΟι γιορτές εκφράζουν γενικότερες κοσμοθεωρίες και αυτό καθορίζει τοχαρακτήρα τους Αν ο πρωτόγονος άνθρωπος πανηγύριζε στο ηλιοστά-σιο τη φυσική νομοτέλειατον καιρό των αυτοκρατοριών τα γενέθλια τηςθεότητας όφειλαν να είναι μεγαλόπρεπα και βασιλικάΟ θριαμβικός χα-ρακτήρας αποτυπώνεται σε μεγάλο μέρος των χριστουγεννιάτικων αντι-λήψεων Η παράδοση της Κωνσταντινούπολης αλλά και αυτές των ανα-γεννησιακών ηγεμονιών αποπνέουν μια τέτοια αίσθησηΟι μοναστηριακέςπαραδόσεις είναι γενικά χαμηλόφωνες και μυστηριακέςΟ δρόμοςγια τοθαύμα περνά μέσα από την ταπεινότητα και την εγκράτειαraquo

Περιοδικό laquoΔίφωνοraquo τεύχος 157 σελ 38

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε και σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δεί-κτεςα Σχέσεις συνοχής αυτό (δηλαδή οι γενικότερες κοσμοθεωρίες) τους

(δηλαδή οι γιορτές) αυτές (δηλαδή οι παραδόσεις) τέτοια (δηλαδή αί-σθηση θριαμβικού χαρακτήρα)

ΣΧΟΛΙΟ Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματικήςφράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέσεις συνοχής είναι και η σύνδεση α με τους συνδέσμους και αναλλά και και β με το επίρρημα γενικά

β Κειμενικοί δείκτεςbull οι σύνδεσμοι και και (συνδέουν) αλλά (δημιουργεί αντίθεση) αν (δη-

λώνει προϋπόθεση)bull το επίρρημα γενικά (δηλώνει τρόπο)

2 laquoΟ ευρωπαϊκός σκίουρος αγαπάει και αυτός τα δάση κωνοφόρων όπουζει συνήθως μοναχικά Παρrsquo όλα αυτά για να ζεσταθεί το χειμώνα μπο-ρεί να μοιραστεί τη φωλιά του με άλλους Όμως μόνο σκίουρουςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή 312009 σελ 11

9ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 9

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 9

Επιλέγω δύο διαφορετικές παραγράφους από δύο άρθρα ενός πε-ριοδικού και εντοπίζω τις σχέσεις συνοχής και τους κειμενικούς δεί-κτες σε καθεμιά από αυτές

1 laquoΟι γιορτές εκφράζουν γενικότερες κοσμοθεωρίες και αυτό καθορίζει τοχαρακτήρα τους Αν ο πρωτόγονος άνθρωπος πανηγύριζε στο ηλιοστά-σιο τη φυσική νομοτέλειατον καιρό των αυτοκρατοριών τα γενέθλια τηςθεότητας όφειλαν να είναι μεγαλόπρεπα και βασιλικάΟ θριαμβικός χα-ρακτήρας αποτυπώνεται σε μεγάλο μέρος των χριστουγεννιάτικων αντι-λήψεων Η παράδοση της Κωνσταντινούπολης αλλά και αυτές των ανα-γεννησιακών ηγεμονιών αποπνέουν μια τέτοια αίσθησηΟι μοναστηριακέςπαραδόσεις είναι γενικά χαμηλόφωνες και μυστηριακέςΟ δρόμοςγια τοθαύμα περνά μέσα από την ταπεινότητα και την εγκράτειαraquo

Περιοδικό laquoΔίφωνοraquo τεύχος 157 σελ 38

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε και σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δεί-κτεςα Σχέσεις συνοχής αυτό (δηλαδή οι γενικότερες κοσμοθεωρίες) τους

(δηλαδή οι γιορτές) αυτές (δηλαδή οι παραδόσεις) τέτοια (δηλαδή αί-σθηση θριαμβικού χαρακτήρα)

ΣΧΟΛΙΟ Στις περιπτώσεις αυτές έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματικήςφράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέσεις συνοχής είναι και η σύνδεση α με τους συνδέσμους και αναλλά και και β με το επίρρημα γενικά

β Κειμενικοί δείκτεςbull οι σύνδεσμοι και και (συνδέουν) αλλά (δημιουργεί αντίθεση) αν (δη-

λώνει προϋπόθεση)bull το επίρρημα γενικά (δηλώνει τρόπο)

2 laquoΟ ευρωπαϊκός σκίουρος αγαπάει και αυτός τα δάση κωνοφόρων όπουζει συνήθως μοναχικά Παρrsquo όλα αυτά για να ζεσταθεί το χειμώνα μπο-ρεί να μοιραστεί τη φωλιά του με άλλους Όμως μόνο σκίουρουςraquo

Περιοδικό laquoΕρευνητέςraquo της εφημερίδας Η Καθημερινή 312009 σελ 11

9ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 9

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

Στο παραπάνω κείμενο εντοπίζουμε σχέσεις συνοχής και κειμενικούς δείκτεςα Σχέσεις συνοχής αυτός (δηλαδή ο ευρωπαϊκός σκίουρος) του (δηλα-

δή του ευρωπαϊκού σκίουρου)

ΣΧΟΛΙΟ Στις δύο αυτές περιπτώσεις έχουμε αντικατάσταση μιας ονοματι-κής φράσης με αντωνυμία

Επίσης σχέση συνοχής είναι και η σύνδεση με τους συνδέσμους και για νανα όμως

β Κειμενικοί δείκτεςbull σύνδεσμοι και (συνδέει) για να (δηλώνει σκοπό) να (εκφράζει βούλη-

ση) όμως (δηλώνει αντίθεση) bull επιρρήματα όπου (δηλώνει τόπο) συνήθως (δηλώνει χρόνο) μοναχικά

(δηλώνει τρόπο)bull επιρρηματική φράση παρrsquo όλα αυτά (δηλώνει αντίθεση)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 10

Εκφράζω την παρακάτω παράκληση με πιο ευγενικό τρόπο (δηλαδήχρησιμοποιώντας τον πληθυντικό ευγένειας τα υποκοριστικά κτλ)Γράφω τις προτάσεις που σχηματίζω στο τετράδιό μου

mdash Μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε πληθυντικό ευγένειας)mdash Μου δίνεις ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το υποκοριστικό μολυβάκι)mdash Παρακαλώ μου δίνεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώ)mdash Παρακαλώ μου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα παρακαλώκαι πληθυντικό ευγένειας) mdash Μπορώ να έχω ένα μολυβάκι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ και το υπο-κοριστικό μολυβάκι) mdash Μπορείς να μου δώσεις ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ)mdash Μπορείτε να μου δώσετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα μπορώ καιπληθυντικό ευγένειας) mdash Αν θέλετεμου δίνετε ένα μολύβι (Χρησιμοποιούμε το ρήμα θέλω σε υπο-τακτική και πληθυντικό ευγένειας)

10 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 10

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 11

Σημειώνω από πόσους φθόγγους και από πόσα γράμματα αποτε-λείται η καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις όπως στο παράδειγμα

Λέξη Φθόγγοι Γράμματα

παιχνίδι 7 [π] [ε] [χ] [ν] [ι] [δ] [ι] 8 π α ι χ ν ι δ ιαέρας 5 [α] [ε] [ρ] [α] [σ] 5 α ε ρ α ςήσυχος 6 [ι] [σ] [ι] [χ] [ο] [σ] 6 η σ υ χ ο ςφωνή 4 [φ] [ο] [ν] [ι] 4 φ ω ν ηεικόνα 5 [ι] [κ] [ο] [ν] [α] 6 ε ι κ ο ν απαροιμία 7 [π] [α] [ρ] [ι] [μ] [ι] [α] 8 π α ρ ο ι μ ι αόμως 4 [ο] [μ] [ο] [σ] 4 ο μ ω ςουρά 3 [ου] [ρ] [α] 4 ο υ ρ αγκρίζος 6 [γκ] [ρ] [ι] [ζ] [ο] [σ] 7 γ κ ρ ι ζ ο ςφεγγάρι 6 [φ] [ε] [γκ] [α] [ρ] [ι] 7 φ ε γ γ α ρ ιμπαλόνι 6 [μπ] [α] [λ] [ο] [ν] [ι] 7 μ π α λ ο ν ιμπαστούνι 7 [μπ] [α] [σ] [τ] [ου] [ν] [ι] 9 μ π α σ τ ο υ ν ιντρέπομαι 7 [ντ] [ρ] [ε] [π] [ο] [μ] [ε] 9 ν τ ρ ε π ο μ α ιξύστρα 6 [κ+σ] [υ] [σ] [τ] [ρ] [α] 6 ξ υ σ τ ρ αψαλίδι 6 [π+σ] [α] [λ] [ι] [δ] [ι] 6 ψ α λ ι δ ιΣάββατο 6 [σ] [α] [β] [α] [τ] [ο] 7 Σ α β β α τ οαλλού 3 [α] [λ] [ου] 5 α λ λ ο υγράμμα 5 [γ] [ρ] [α] [μ] [α] 6 γ ρ α μ μ αυιός 3 [ι] [ο] [σ] 4 υ ι ο ς

Σε πολλές λέξεις τα γράμματα είναι περισσότερα από τους φθόγγουςΑυτόσυμβαίνει γιατί μερικές φορές παριστάνουν ένα φθόγγο δύο γράμματαόπως τα δίψηφα φωνήεντα (ου αι ει οι υι) και σύμφωνα (μπ ντ γκ) ή τα δύοόμοια σύμφωνα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 12

Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις σε δύο στήλες ανάλογα με το πώςπροφέρονται ([αφ] ή [αβ])Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις σε δύο στήλες ανάλογα με το πώςπροφέρονται ([εφ] ή [εβ])

11ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 11

Άηχα σύμφωνα θ κ π σ τ φ χ Ηχηρά σύμφωνα β γ δ ζ λ μ ν ρΗχηρά δίψηφα σύμφωνα γκ μπ ντ

αυ rarr αφ αυ rarr αβ αυτοί (γιατί το τ είναι άηχο σύμφωνο) αυλή(γιατί το λ είναι ηχηρό σύμφωνο) Ναύπλιο (γιατί το π είναι άηχο σύμφωνο) ναυάγιο(γιατί ακολουθεί το φωνήεν α) Ναυσικά (γιατί το σ είναι άηχο σύμφωνο) αυγή (γιατί το γ είναι ηχηρό σύμφωνο) ευ rarr εφ ευ rarr εβ ευχή (γιατί το χ είναι άηχο σύμφωνο) ευαγγέλιο (γιατί ακολουθεί το φωνήεν α) ευτυχώς (γιατί το τ είναι άηχο σύμφωνο) ευκαιρία (γιατί το κ είναι άηχο σύμφωνο) διεύθυνση (γιατί το θ είναι άηχο σύμφωνο) ανεύθυνος (γιατί το θ είναι άηχο σύμφωνο)

ΣΗΜΕIΩΣΗ Τα αυ και ευ αποτελούν συνδυασμό και προφέρονται [αφ] ή[αβ] και [εφ] ή [εβ] αντίστοιχα Συγκεκριμέναbull Το αυ και το ευ προφέρονται [αφ] και [εφ] αντίστοιχα όταν ακολουθεί

άηχο σύμφωνο (θ κ π σ τ φ χ) πχ αυτόματο ([α] [φ] [τ] [ό] [μ] [α][τ] [ο]) και ευχάριστο ([ε] [φ] [χ] [ά] [ρ] [ι] [σ] [τ] [ο])

bull Το αυ και το ευ προφέρονται [αβ] και [εβ] αντίστοιχα α όταν ακολουθεί φωνήεν πχ ναύαρχος ([ν] [ά] [β] [α] [ρ] [χ] [ο] [σ])

ευάερος ([ε] [β] [ά] [ε] [ρ] [ο] [σ] )β όταν ακολουθεί ηχηρό σύμφωνο (β γ δ ζ λ μ ν ρ) πχ αυλαία

([α] [β] [λ] [έ] [α]) εύνοια ([έ] [β] [ν] [ι] [α])

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 13

Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις χρησιμοποιώντας διαλυτικά όπουχρειάζεται

θείος άυπνοςεργατοϋπαλληλικός κοροϊδεύωχαϊδεύω υιοθετώκαϊκι μυϊκόςθεϊκός μοιρολόικαταπραϋντικός νεράιδαδιυλιστήριο

12 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 12

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 14

Αντιστοιχίζω κάθε ουσιαστικό της πρώτης στήλης με τη γενική ενόςουσιαστικού της δεύτερης όπως στο παράδειγμα και τα γράφω στοτετράδιό μου

Α Βο νικητής οι μαθητέςο κηδεμόνας οι άντρεςο πίνακας οι ποδοσφαιριστέςο αγώνας οι αγώνεςο χαρακτήρας οι αναπληρωτέςο νικητής των αγώνωνο κηδεμόνας των μαθητώνο πίνακας των αναπληρωτώνο αγώνας των ποδοσφαιριστώνο χαρακτήρας των αντρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 15

Τονίζω σωστά τις παρακάτω γενικές

των υπηρετριών των μεριμνών των προτεραιοτήτων των ασφαλειώντων περιπετειών των ημερίδων των κατοικιών των ιδεώντων δυνατοτήτων των πατρίδων των μητέρων των βασιλισσώντων ταυτοτήτων των σταγόνων των περιφερειών των Βρυξελλώντων ορχηστρών των ενοτήτων των σημαιών των λιρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 16

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώνοντας τα κε-νά με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

α Τη φωτιά έσβησαν οι δυνάμεις της πυροσβεστικήςβ Ο κ Χρήστος έγινε πρόεδρος της Ένωσης (Ενώσεως) Συντακτών Ημερη-

σίου Τύπου

13ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 13

γ Ο νεαρός επιστήμονας είναι μελετητής των παραδόσεων του λαού μας δ Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τις αποφάσεις μαςε Σε μια κίνηση καλής θέλησηςη κυβέρνηση μείωσε τη φορολογία των μι-

σθωτώνστΟι αιτήσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενοζ Ο θίασος γιόρτασε το τέλος των παραστάσεων με μια μεγάλη χοροε-

σπερίδα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 17

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου και συμπληρώνω τα κε-νά με τον σωστό τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

mdash Πηγαίνω στην οδό Σόλωνος παρακαλώmdash Η λεωφόρος Αλεξάνδρας είναι ανοιχτήνα πάμε από εκείmdash Ναι και έπειτα μέσω της οδού Ιπποκράτουςmdash Εντάξει Θα βρω τον συντομότερο δρόμο Έχω τις δικές μου μεθόδους τό-σα χρόνια στο τιμόνιmdash Α ψάχνω και για ένα εστιατόριο με είσοδο επί της οδού Ακαδημίας Μεπεριμένουν εκεί μερικοί φίλοι αργότερα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 18

Σχηματίζω στο τετράδιό μου φράσεις με την ονομαστική πληθυντι-κού της πρώτης λέξης και τη γενική πληθυντικού της δεύτερης όπωςστο παράδειγμα

η κορυφή ndash η καπνοδόχος rarr οι κορυφές των καπνοδόχωνη άνοδος ndash η λεωφόρος rarr οι άνοδοι των λεωφόρωνη ψήφος ndash ο ετεροδημότης rarr οι ψήφοι των ετεροδημοτώνη επέτειος ndash ο γάμος rarr οι επέτειοι των γάμωνη μέθοδος ndash ο επιστήμονας rarr οι μέθοδοι των επιστημόνωνη εγκύκλιος ndash η νομαρχία rarr οι εγκύκλιοι των νομαρχιώνη είσοδος ndash η πολυκατοικία rarr οι είσοδοι των πολυκατοικιών

14 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 14

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 19

Τονίζω τις παρακάτω γενικές

α Η τιμή των βερίκοκων δ Οι διαφωνίες των αντρόγυνωνβ Η νοστιμιά των κάστανων ε Ο κατασκευαστής των επίπλωνγ Οι επιμελητές των κειμένων στ Οι είσοδοι των θεάτρων

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 20

Ξαναγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσες συμπληρώ-νωντας τα κενά

α Ξέρει κανείς τη λύση αυτών των προβλημάτωνβ Με τα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρεστε ασχολείται η κόρη μουγ Ποια είναι η καταγωγή του ονόματός σαςδ Μόλις άκουσε βήματα στη σκάλα άρχισε να τρέχειε Την εκδήλωση άνοιξε η Ορχήστρα των χρωμάτων με ένα έργο του Σκαλ-

κώτα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 21

Αντιγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσεις και συμπλη-ρώνω τα κενά με την κατάλληλη έκφραση

α Ο υπουργός εξέθεσε τις απόψεις του και εν συνεχεία απάντησε στις ερω-τήσεις των δημοσιογράφων

β Θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την καλύβα μόνοι μας και ελπίζω να τακαταφέρουμε Εν ανάγκη φωνάζουμε και τον πατέρα του Νίκου που ξέ-ρει από μαστορέματα

γ Αφού έπεσε από τον πρώτο όροφο και δεν έπαθε τίποτα πάλι δόξα τωΘεώ να λες

δ Εγώ προσπάθησα να τον μεταπείσω κι εκείνος μου είπε επί λέξει laquoΆσε μεήσυχο δε με ενδιαφέρουν αυτάraquo Άκου θράσος

ε Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την εν λόγω κυρίααλλά δεν τακαταφέραμε

15ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

Άηχα σύμφωνα θ κ π σ τ φ χ Ηχηρά σύμφωνα β γ δ ζ λ μ ν ρΗχηρά δίψηφα σύμφωνα γκ μπ ντ

αυ rarr αφ αυ rarr αβ αυτοί (γιατί το τ είναι άηχο σύμφωνο) αυλή(γιατί το λ είναι ηχηρό σύμφωνο) Ναύπλιο (γιατί το π είναι άηχο σύμφωνο) ναυάγιο(γιατί ακολουθεί το φωνήεν α) Ναυσικά (γιατί το σ είναι άηχο σύμφωνο) αυγή (γιατί το γ είναι ηχηρό σύμφωνο) ευ rarr εφ ευ rarr εβ ευχή (γιατί το χ είναι άηχο σύμφωνο) ευαγγέλιο (γιατί ακολουθεί το φωνήεν α) ευτυχώς (γιατί το τ είναι άηχο σύμφωνο) ευκαιρία (γιατί το κ είναι άηχο σύμφωνο) διεύθυνση (γιατί το θ είναι άηχο σύμφωνο) ανεύθυνος (γιατί το θ είναι άηχο σύμφωνο)

ΣΗΜΕIΩΣΗ Τα αυ και ευ αποτελούν συνδυασμό και προφέρονται [αφ] ή[αβ] και [εφ] ή [εβ] αντίστοιχα Συγκεκριμέναbull Το αυ και το ευ προφέρονται [αφ] και [εφ] αντίστοιχα όταν ακολουθεί

άηχο σύμφωνο (θ κ π σ τ φ χ) πχ αυτόματο ([α] [φ] [τ] [ό] [μ] [α][τ] [ο]) και ευχάριστο ([ε] [φ] [χ] [ά] [ρ] [ι] [σ] [τ] [ο])

bull Το αυ και το ευ προφέρονται [αβ] και [εβ] αντίστοιχα α όταν ακολουθεί φωνήεν πχ ναύαρχος ([ν] [ά] [β] [α] [ρ] [χ] [ο] [σ])

ευάερος ([ε] [β] [ά] [ε] [ρ] [ο] [σ] )β όταν ακολουθεί ηχηρό σύμφωνο (β γ δ ζ λ μ ν ρ) πχ αυλαία

([α] [β] [λ] [έ] [α]) εύνοια ([έ] [β] [ν] [ι] [α])

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 13

Γράφω στο τετράδιό μου τις λέξεις χρησιμοποιώντας διαλυτικά όπουχρειάζεται

θείος άυπνοςεργατοϋπαλληλικός κοροϊδεύωχαϊδεύω υιοθετώκαϊκι μυϊκόςθεϊκός μοιρολόικαταπραϋντικός νεράιδαδιυλιστήριο

12 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 12

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 14

Αντιστοιχίζω κάθε ουσιαστικό της πρώτης στήλης με τη γενική ενόςουσιαστικού της δεύτερης όπως στο παράδειγμα και τα γράφω στοτετράδιό μου

Α Βο νικητής οι μαθητέςο κηδεμόνας οι άντρεςο πίνακας οι ποδοσφαιριστέςο αγώνας οι αγώνεςο χαρακτήρας οι αναπληρωτέςο νικητής των αγώνωνο κηδεμόνας των μαθητώνο πίνακας των αναπληρωτώνο αγώνας των ποδοσφαιριστώνο χαρακτήρας των αντρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 15

Τονίζω σωστά τις παρακάτω γενικές

των υπηρετριών των μεριμνών των προτεραιοτήτων των ασφαλειώντων περιπετειών των ημερίδων των κατοικιών των ιδεώντων δυνατοτήτων των πατρίδων των μητέρων των βασιλισσώντων ταυτοτήτων των σταγόνων των περιφερειών των Βρυξελλώντων ορχηστρών των ενοτήτων των σημαιών των λιρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 16

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώνοντας τα κε-νά με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

α Τη φωτιά έσβησαν οι δυνάμεις της πυροσβεστικήςβ Ο κ Χρήστος έγινε πρόεδρος της Ένωσης (Ενώσεως) Συντακτών Ημερη-

σίου Τύπου

13ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 13

γ Ο νεαρός επιστήμονας είναι μελετητής των παραδόσεων του λαού μας δ Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τις αποφάσεις μαςε Σε μια κίνηση καλής θέλησηςη κυβέρνηση μείωσε τη φορολογία των μι-

σθωτώνστΟι αιτήσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενοζ Ο θίασος γιόρτασε το τέλος των παραστάσεων με μια μεγάλη χοροε-

σπερίδα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 17

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου και συμπληρώνω τα κε-νά με τον σωστό τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

mdash Πηγαίνω στην οδό Σόλωνος παρακαλώmdash Η λεωφόρος Αλεξάνδρας είναι ανοιχτήνα πάμε από εκείmdash Ναι και έπειτα μέσω της οδού Ιπποκράτουςmdash Εντάξει Θα βρω τον συντομότερο δρόμο Έχω τις δικές μου μεθόδους τό-σα χρόνια στο τιμόνιmdash Α ψάχνω και για ένα εστιατόριο με είσοδο επί της οδού Ακαδημίας Μεπεριμένουν εκεί μερικοί φίλοι αργότερα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 18

Σχηματίζω στο τετράδιό μου φράσεις με την ονομαστική πληθυντι-κού της πρώτης λέξης και τη γενική πληθυντικού της δεύτερης όπωςστο παράδειγμα

η κορυφή ndash η καπνοδόχος rarr οι κορυφές των καπνοδόχωνη άνοδος ndash η λεωφόρος rarr οι άνοδοι των λεωφόρωνη ψήφος ndash ο ετεροδημότης rarr οι ψήφοι των ετεροδημοτώνη επέτειος ndash ο γάμος rarr οι επέτειοι των γάμωνη μέθοδος ndash ο επιστήμονας rarr οι μέθοδοι των επιστημόνωνη εγκύκλιος ndash η νομαρχία rarr οι εγκύκλιοι των νομαρχιώνη είσοδος ndash η πολυκατοικία rarr οι είσοδοι των πολυκατοικιών

14 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 14

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 19

Τονίζω τις παρακάτω γενικές

α Η τιμή των βερίκοκων δ Οι διαφωνίες των αντρόγυνωνβ Η νοστιμιά των κάστανων ε Ο κατασκευαστής των επίπλωνγ Οι επιμελητές των κειμένων στ Οι είσοδοι των θεάτρων

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 20

Ξαναγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσες συμπληρώ-νωντας τα κενά

α Ξέρει κανείς τη λύση αυτών των προβλημάτωνβ Με τα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρεστε ασχολείται η κόρη μουγ Ποια είναι η καταγωγή του ονόματός σαςδ Μόλις άκουσε βήματα στη σκάλα άρχισε να τρέχειε Την εκδήλωση άνοιξε η Ορχήστρα των χρωμάτων με ένα έργο του Σκαλ-

κώτα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 21

Αντιγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσεις και συμπλη-ρώνω τα κενά με την κατάλληλη έκφραση

α Ο υπουργός εξέθεσε τις απόψεις του και εν συνεχεία απάντησε στις ερω-τήσεις των δημοσιογράφων

β Θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την καλύβα μόνοι μας και ελπίζω να τακαταφέρουμε Εν ανάγκη φωνάζουμε και τον πατέρα του Νίκου που ξέ-ρει από μαστορέματα

γ Αφού έπεσε από τον πρώτο όροφο και δεν έπαθε τίποτα πάλι δόξα τωΘεώ να λες

δ Εγώ προσπάθησα να τον μεταπείσω κι εκείνος μου είπε επί λέξει laquoΆσε μεήσυχο δε με ενδιαφέρουν αυτάraquo Άκου θράσος

ε Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την εν λόγω κυρίααλλά δεν τακαταφέραμε

15ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 14

Αντιστοιχίζω κάθε ουσιαστικό της πρώτης στήλης με τη γενική ενόςουσιαστικού της δεύτερης όπως στο παράδειγμα και τα γράφω στοτετράδιό μου

Α Βο νικητής οι μαθητέςο κηδεμόνας οι άντρεςο πίνακας οι ποδοσφαιριστέςο αγώνας οι αγώνεςο χαρακτήρας οι αναπληρωτέςο νικητής των αγώνωνο κηδεμόνας των μαθητώνο πίνακας των αναπληρωτώνο αγώνας των ποδοσφαιριστώνο χαρακτήρας των αντρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 15

Τονίζω σωστά τις παρακάτω γενικές

των υπηρετριών των μεριμνών των προτεραιοτήτων των ασφαλειώντων περιπετειών των ημερίδων των κατοικιών των ιδεώντων δυνατοτήτων των πατρίδων των μητέρων των βασιλισσώντων ταυτοτήτων των σταγόνων των περιφερειών των Βρυξελλώντων ορχηστρών των ενοτήτων των σημαιών των λιρών

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 16

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώνοντας τα κε-νά με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

α Τη φωτιά έσβησαν οι δυνάμεις της πυροσβεστικήςβ Ο κ Χρήστος έγινε πρόεδρος της Ένωσης (Ενώσεως) Συντακτών Ημερη-

σίου Τύπου

13ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 13

γ Ο νεαρός επιστήμονας είναι μελετητής των παραδόσεων του λαού μας δ Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τις αποφάσεις μαςε Σε μια κίνηση καλής θέλησηςη κυβέρνηση μείωσε τη φορολογία των μι-

σθωτώνστΟι αιτήσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενοζ Ο θίασος γιόρτασε το τέλος των παραστάσεων με μια μεγάλη χοροε-

σπερίδα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 17

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου και συμπληρώνω τα κε-νά με τον σωστό τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

mdash Πηγαίνω στην οδό Σόλωνος παρακαλώmdash Η λεωφόρος Αλεξάνδρας είναι ανοιχτήνα πάμε από εκείmdash Ναι και έπειτα μέσω της οδού Ιπποκράτουςmdash Εντάξει Θα βρω τον συντομότερο δρόμο Έχω τις δικές μου μεθόδους τό-σα χρόνια στο τιμόνιmdash Α ψάχνω και για ένα εστιατόριο με είσοδο επί της οδού Ακαδημίας Μεπεριμένουν εκεί μερικοί φίλοι αργότερα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 18

Σχηματίζω στο τετράδιό μου φράσεις με την ονομαστική πληθυντι-κού της πρώτης λέξης και τη γενική πληθυντικού της δεύτερης όπωςστο παράδειγμα

η κορυφή ndash η καπνοδόχος rarr οι κορυφές των καπνοδόχωνη άνοδος ndash η λεωφόρος rarr οι άνοδοι των λεωφόρωνη ψήφος ndash ο ετεροδημότης rarr οι ψήφοι των ετεροδημοτώνη επέτειος ndash ο γάμος rarr οι επέτειοι των γάμωνη μέθοδος ndash ο επιστήμονας rarr οι μέθοδοι των επιστημόνωνη εγκύκλιος ndash η νομαρχία rarr οι εγκύκλιοι των νομαρχιώνη είσοδος ndash η πολυκατοικία rarr οι είσοδοι των πολυκατοικιών

14 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 14

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 19

Τονίζω τις παρακάτω γενικές

α Η τιμή των βερίκοκων δ Οι διαφωνίες των αντρόγυνωνβ Η νοστιμιά των κάστανων ε Ο κατασκευαστής των επίπλωνγ Οι επιμελητές των κειμένων στ Οι είσοδοι των θεάτρων

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 20

Ξαναγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσες συμπληρώ-νωντας τα κενά

α Ξέρει κανείς τη λύση αυτών των προβλημάτωνβ Με τα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρεστε ασχολείται η κόρη μουγ Ποια είναι η καταγωγή του ονόματός σαςδ Μόλις άκουσε βήματα στη σκάλα άρχισε να τρέχειε Την εκδήλωση άνοιξε η Ορχήστρα των χρωμάτων με ένα έργο του Σκαλ-

κώτα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 21

Αντιγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσεις και συμπλη-ρώνω τα κενά με την κατάλληλη έκφραση

α Ο υπουργός εξέθεσε τις απόψεις του και εν συνεχεία απάντησε στις ερω-τήσεις των δημοσιογράφων

β Θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την καλύβα μόνοι μας και ελπίζω να τακαταφέρουμε Εν ανάγκη φωνάζουμε και τον πατέρα του Νίκου που ξέ-ρει από μαστορέματα

γ Αφού έπεσε από τον πρώτο όροφο και δεν έπαθε τίποτα πάλι δόξα τωΘεώ να λες

δ Εγώ προσπάθησα να τον μεταπείσω κι εκείνος μου είπε επί λέξει laquoΆσε μεήσυχο δε με ενδιαφέρουν αυτάraquo Άκου θράσος

ε Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την εν λόγω κυρίααλλά δεν τακαταφέραμε

15ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

γ Ο νεαρός επιστήμονας είναι μελετητής των παραδόσεων του λαού μας δ Πρέπει πάντοτε να εξετάζουμε προσεκτικά τις αποφάσεις μαςε Σε μια κίνηση καλής θέλησηςη κυβέρνηση μείωσε τη φορολογία των μι-

σθωτώνστΟι αιτήσεις ξεπέρασαν κάθε προηγούμενοζ Ο θίασος γιόρτασε το τέλος των παραστάσεων με μια μεγάλη χοροε-

σπερίδα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 17

Αντιγράφω τις προτάσεις στο τετράδιό μου και συμπληρώνω τα κε-νά με τον σωστό τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση

mdash Πηγαίνω στην οδό Σόλωνος παρακαλώmdash Η λεωφόρος Αλεξάνδρας είναι ανοιχτήνα πάμε από εκείmdash Ναι και έπειτα μέσω της οδού Ιπποκράτουςmdash Εντάξει Θα βρω τον συντομότερο δρόμο Έχω τις δικές μου μεθόδους τό-σα χρόνια στο τιμόνιmdash Α ψάχνω και για ένα εστιατόριο με είσοδο επί της οδού Ακαδημίας Μεπεριμένουν εκεί μερικοί φίλοι αργότερα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 18

Σχηματίζω στο τετράδιό μου φράσεις με την ονομαστική πληθυντι-κού της πρώτης λέξης και τη γενική πληθυντικού της δεύτερης όπωςστο παράδειγμα

η κορυφή ndash η καπνοδόχος rarr οι κορυφές των καπνοδόχωνη άνοδος ndash η λεωφόρος rarr οι άνοδοι των λεωφόρωνη ψήφος ndash ο ετεροδημότης rarr οι ψήφοι των ετεροδημοτώνη επέτειος ndash ο γάμος rarr οι επέτειοι των γάμωνη μέθοδος ndash ο επιστήμονας rarr οι μέθοδοι των επιστημόνωνη εγκύκλιος ndash η νομαρχία rarr οι εγκύκλιοι των νομαρχιώνη είσοδος ndash η πολυκατοικία rarr οι είσοδοι των πολυκατοικιών

14 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 14

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 19

Τονίζω τις παρακάτω γενικές

α Η τιμή των βερίκοκων δ Οι διαφωνίες των αντρόγυνωνβ Η νοστιμιά των κάστανων ε Ο κατασκευαστής των επίπλωνγ Οι επιμελητές των κειμένων στ Οι είσοδοι των θεάτρων

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 20

Ξαναγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσες συμπληρώ-νωντας τα κενά

α Ξέρει κανείς τη λύση αυτών των προβλημάτωνβ Με τα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρεστε ασχολείται η κόρη μουγ Ποια είναι η καταγωγή του ονόματός σαςδ Μόλις άκουσε βήματα στη σκάλα άρχισε να τρέχειε Την εκδήλωση άνοιξε η Ορχήστρα των χρωμάτων με ένα έργο του Σκαλ-

κώτα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 21

Αντιγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσεις και συμπλη-ρώνω τα κενά με την κατάλληλη έκφραση

α Ο υπουργός εξέθεσε τις απόψεις του και εν συνεχεία απάντησε στις ερω-τήσεις των δημοσιογράφων

β Θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την καλύβα μόνοι μας και ελπίζω να τακαταφέρουμε Εν ανάγκη φωνάζουμε και τον πατέρα του Νίκου που ξέ-ρει από μαστορέματα

γ Αφού έπεσε από τον πρώτο όροφο και δεν έπαθε τίποτα πάλι δόξα τωΘεώ να λες

δ Εγώ προσπάθησα να τον μεταπείσω κι εκείνος μου είπε επί λέξει laquoΆσε μεήσυχο δε με ενδιαφέρουν αυτάraquo Άκου θράσος

ε Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την εν λόγω κυρίααλλά δεν τακαταφέραμε

15ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 19

Τονίζω τις παρακάτω γενικές

α Η τιμή των βερίκοκων δ Οι διαφωνίες των αντρόγυνωνβ Η νοστιμιά των κάστανων ε Ο κατασκευαστής των επίπλωνγ Οι επιμελητές των κειμένων στ Οι είσοδοι των θεάτρων

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 20

Ξαναγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσες συμπληρώ-νωντας τα κενά

α Ξέρει κανείς τη λύση αυτών των προβλημάτωνβ Με τα ζητήματα για τα οποία ενδιαφέρεστε ασχολείται η κόρη μουγ Ποια είναι η καταγωγή του ονόματός σαςδ Μόλις άκουσε βήματα στη σκάλα άρχισε να τρέχειε Την εκδήλωση άνοιξε η Ορχήστρα των χρωμάτων με ένα έργο του Σκαλ-

κώτα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 21

Αντιγράφω στο τετράδιό μου τις παρακάτω προτάσεις και συμπλη-ρώνω τα κενά με την κατάλληλη έκφραση

α Ο υπουργός εξέθεσε τις απόψεις του και εν συνεχεία απάντησε στις ερω-τήσεις των δημοσιογράφων

β Θα προσπαθήσουμε να χτίσουμε την καλύβα μόνοι μας και ελπίζω να τακαταφέρουμε Εν ανάγκη φωνάζουμε και τον πατέρα του Νίκου που ξέ-ρει από μαστορέματα

γ Αφού έπεσε από τον πρώτο όροφο και δεν έπαθε τίποτα πάλι δόξα τωΘεώ να λες

δ Εγώ προσπάθησα να τον μεταπείσω κι εκείνος μου είπε επί λέξει laquoΆσε μεήσυχο δε με ενδιαφέρουν αυτάraquo Άκου θράσος

ε Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με την εν λόγω κυρίααλλά δεν τακαταφέραμε

15ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 15

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 22

Γράφω μια ιστοριούλα με τη φράση laquoπαράξενος κύριοςraquo χρησιμο-ποιώντας πολλούς διαφορετικούς τύπους αυτής της φράσης

Στη γειτονιά μας ήρθε μια μέρα ένας παράξενος κύριος Η πρώτη εμφάνισητου παράξενου κυρίου εντυπωσίασε πολλούς γείτονές του Όλοι ήθελαν ναγνωρίσουν καλύτερα τον παράξενο κύριο Μετά από λίγο καιρό ήθελαν νατον προσκαλέσουν στο σπίτι τουςόμως δεν τολμούσαν να τον αποκαλέσουνlaquoπαράξενε κύριεraquo και να τον καλέσουν σπίτι τους Είναι συνηθισμένο φαινό-μενο οι παράξενοι κύριοι να προκαλούν το ενδιαφέρον Δημιουργείται έναμυστήριο γύρω από τους παράξενους κυρίους και είναι κοινό χαρακτηριστι-κό των παράξενων κυρίων να συντηρούν αυτό το μυστήριοΥπάρχουν όμωςκαι αρκετοί άνθρωποι που τολμούν να μιλήσουν στους παράξενους κυρίουςκαι να τους πουν laquoΠαράξενοι κύριοιδε μας προκαλείτε κανένα ενδιαφέ-ρονraquo

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 23

Ξαναγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου χρησιμοποι-ώντας κατάλληλα επίθετα από το παραλληλόγραμμο όπως στο πα-ράδειγμα

1 Έφαγαν ένα γεύμα rarr Έφαγαν ένα ελαφρύ γεύμα2 Θα ζωγραφίσω μια αγελάδα rarr Θα ζωγραφίσω μια παχιά αγελάδα3 Κουβάλησε τις σακούλες rarr Κουβάλησε τις βαριές σακούλες4 Αγόρασε ένα πουκάμισο rarr Αγόρασε ένα φαρδύ πουκάμισο5 Θα κάνω ένα ταξίδι rarr Θα κάνω ένα μακρύ ταξίδι

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 24

Αντιγράφω τις παρακάτω προτάσεις στο τετράδιό μου συμπληρώ-νοντας τις σωστές καταλήξεις των επιθέτων

bull Αγόρασα ένα σταχτί αυτοκίνητοbull Μερικά σκυλιά είναι καφετιάbull Μου χάρισε μια πορτοκαλιά γραβάταbull Θα πάρω ένα τριανταφυλλί φόρεμα

16 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 16

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 25

Παίρνω κομματάκια από το παραλληλόγραμμο και το τετράγωνο καισχηματίζω όσες λέξεις μπορώ

κοντο-λαίμης rarr κοντολαίμης κοντο-πόδης rarr κοντοπόδηςμακρυ-μάλλης rarr μακρυμάλλης μακρυ-πόδης rarr μακρυπόδηςμακρυ-χέρης rarr μακρυχέρηςμακρο-λαίμης rarr μακρολαίμης μακρο-μύτης rarr μακρομύτηςψηλο-μύτης rarr ψηλομύτηςκουτσο-πόδης rarr κουτσοπόδης κουτσο-χέρης rarr κουτσοχέρηςανοιχτο-μάτης rarr ανοιχτομάτης ανοιχτο-χέρης rarr ανοιχτοχέρηςξανθο-μάλλης rarr ξανθομάλλης ξανθο-φρύδηςrarr ξανθοφρύδηςσγουρο-μάλληςrarr σγουρομάλλης

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 26

Ξεχωρίζω την αναφορική αντωνυμία ότι από τον ειδικό σύνδεσμοότι συμπληρώνοντας σωστά τις παρακάτω προτάσεις

1 Μερικές φορές ο Γιάννης κάνει ότι του κατέβει2 Ότι και να της πειςεκείνη έχει επιλέξει τον δρόμο της3 Ότι ο μαθητής πρέπει να διαβάζειτο ξέρουν όλοι4 Ο καθηγητής μάς εξήγησε ότι ο καθένας μπορούσε να πάρει μαζί του

στην εκδρομή ότι μπορούσε να κουβαλήσει και τίποτα παραπάνω5 Το εργαστήριο του Βρασίδα έχει ότι βάζει ο νους του ανθρώπου6 Όταν έχω τις κακές μου ξέρω ότι ότι και να κάνω θα μου πάνε όλα στρα-

βά

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Διαφορές του ότι από το ότιbull Το ότι είναι αναφορική αντωνυμία και εισάγει εξαρτημένη αναφορική

πρόταση Γράφεται με υποδιαστολή () μετά το ό- Στον λόγο μπορεί νααντικατασταθεί από το οτιδήποτε πχ Θα κάνω ότι (= οτιδήποτε) μουπεις

bull Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος και εισάγει εξαρτημένη ειδική πρότασηΔε γράφεται με υποδιαστολή σε αντίθεση με το αναφορικό ότι

17ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 17

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 27

Γράφω με λέξεις τους αριθμούς6 16 26 36 56 106 και 1 11 21 31 51 101

Αντίστοιχα τακτικά αριθμητικά

6 = έξι έκτος16 = δεκαέξιδεκάξι δέκατος έκτος26 = είκοσι έξι εικοστός έκτος36 = τριάντα έξι τριακοστός έκτος56 = πενήντα έξι πεντηκοστός έκτος

106 = εκατόν έξι εκατοστός έκτος1 = ένας πρώτος

11 = ένδεκαέντεκα ενδέκατος21 = είκοσι ένας εικοστός πρώτος31 = τριάντα ένας τριακοστός πρώτος51 = πενήντα ένας πεντηκοστός πρώτος

101 = εκατόν ένας εκατοστός πρώτος

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 28

Βρίσκω τα ρήματα στο παρακάτω κείμενο και τα ταξινομώ στα σωστάκουτάκια ανάλογα με τον τύπο τους

Ο θείος μου εκλέχθηκε δήμαρχος από την πλειοψηφία των συμπολιτών μαςγια να υπηρετήσει τον δήμο μαςΑπό τις πρώτες μέρες έδειξε μεγάλο εν-διαφέρον για την πόλη μας Καθάρισε τους δρόμους από τα σκουπίδια καιελευθέρωσε τα πεζοδρόμια από τα δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνηταΕπί-σης χάρη στις προσπάθειές του τα βράδια κοιμόμαστε πια ήσυχοι γιατί ξέ-ρουμε πως η πόλη μας είναι ασφαλής

μεταβατικά αμετάβατα συνδετικάυπηρετήσει κοιμόμαστε εκλέχθηκεέδειξε είναικαθάρισεελευθέρωσεξέρουμε

18 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 18

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 29

Φτιάχνω στο τετράδιό μου κλιτές μετοχές από τα ρήματα νυστάζωκουράζω απελπίζω ιδρώνω κυκλώνω κλαίω πεινάω διψάω

Ρήμα Παθητική Μετοχήνυστάζω νυσταγμένος -μένη -μένοκουράζω κουρασμένος -μένη -μένοαπελπίζω απελπισμένος -μένη -μένοιδρώνω ιδρωμένος -μένη -μένοκυκλώνω κυκλωμένος -μένη -μένοκλαίω κλαμένος -μένη -μένοπεινάω πεινασμένος -μένη -μένοδιψάω διψασμένος -μένη -μένο

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 30

Φτιάχνω στο τετράδιό μου προτάσεις που δείχνουν τη διαφορετικήσημασία των παρακάτω επιρρημάτων

απλώς = μόνοαπλά = φυσικά συνηθισμένα με τρόπο κατανοητόbull Στις εξετάσεις ελέγχεται απλώς η γλωσσομάθειαbull Ο δάσκαλος πρέπει να μιλάει απλά εκτάκτως = ξαφνικά απρόσμενα απροσδόκηταέκτακτα = πολύ ωραία υπέροχα θαυμάσια bull Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα συγκληθεί εκτάκτωςbull Στις διακοπές είχαμε καλή παρέα και περάσαμε έκτακτα ευχαρίστως = με χαρά με προθυμίαευχάριστα = πολύ καλά χαρούμενα με καλή ψυχική διάθεσηbull Ευχαρίστως θα σας δεχτούμε στη γιορτή του σχολείουbull Με τους φίλους μου πάντοτε περνάμε ευχάριστα όπου πηγαίνουμε τελείως = εντελώς απόλυτα πλήρωςτέλεια = άψογα υποδειγματικά αλάνθαστα ολοκληρωμέναbull Η παραγωγή καταστράφηκε τελείωςbull Ανταποκρίθηκαν τέλεια στις εντολές που πήραν

19ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 19

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 31

Φτιάχνω στο τετράδιό μου φράσεις με τις παραπάνω προθέσεις

bull Η επιχείρηση δεν πήγε καλά και αντί για κέρδος είχαμε ζημιάbull Από το σπίτι μου μέχρι το σχολείο δεν είναι μεγάλη η απόστασηbull Δεν έχουμε φαγητό για το βράδυbull Η αγορά λειτουργεί δίχως έλεγχοbull Ο εισαγγελέας τάχθηκε εναντίον του κατηγορουμένουbull Εξαιτίας της βροχής έγιναν πολλές συγκρούσεις αυτοκινήτωνbull Διασκέδασαν έως τα ξημερώματαbull Το χιόνι που έπεσε ήταν πολύ Έφτανε ίσαμε το γόνατοbull Εκλογές θα γίνουν κατά τον Ιούνιοbull Η ομάδα μας έπαιξε λόγω τραυματισμών με ελλείψειςbull Αντιμετώπισαν το πρόβλημα με θάρροςbull Τα καταστήματα κλείνουν μετά το μεσημέριbull Σε πολλά σημεία της γης υπάρχει ένταση μεταξύ γειτονικών χωρώνbull Πρέπει να έχει τελειώσει το γράψιμο μέχρι αύριοbull Παρά την κακοκαιρία πήγαν εκδρομήbull Πριν το χάραμα ξεκίνησαν bull Τα παράθυρα του σπιτιού έβλεπαν προς τη θάλασσαbull Μιλάει γρήγορα σαν εσέναbull Σε όλη την Ελλάδα μιλιέται μία γλώσσα η ελληνικήbull Τους τιμώρησε χωρίς λόγοbull Να φέρεις τα χρήματα ως το απόγευμα

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 32

Βρίσκω τι σημαίνουν οι παρακάτω εκφράσεις

1 Εκ περιτροπής = εναλλάξ που γίνεται με επαναλαμβανόμενη σειράπχΤα βενζινάδικα τις Κυριακές λειτουργούν εκ περιτροπής

2 Άνευ αποδοχών = χωρίς τον μισθό που παίρνει κάποιος για την εργασίατου χωρίς να πληρώνεταιπχ Ο πατέρας μου πήρε άδεια άνευ αποδοχών

3 Επί ίσοις όροις = με τρόπο που δίνονται ίδιες ευκαιρίες σε όλους με τρό-πο που δε δίνει προβάδισμα σε κανέναν

20 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 20

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

πχ Οι ομάδες στο αγγλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αγωνίζονται επίίσοις όροις

4 Υπό εξέταση = λέγεται για κάτι που βρίσκεται κάτω από παρατήρηση με-λέτη διερεύνησηπχ Το θέμα των επιδοτήσεων των αγροτών είναι υπό εξέταση

5 Διά της βίας = αναγκαστικά με το ζόρι με την άσκηση πίεσηςπχ Έφεραν τον μάρτυρα στο δικαστήριο δια της βίας

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 33

Αναλύω στο τετράδιό μου τη δομή των προτάσεων ακολουθώνταςτα παραπάνω βήματα

21ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

1 Η μητέρα αγαπάει τη λαϊκή μουσική

Άρθρο Ουσιαστικό

Άρθρο ΟυσιαστικόΕπίθετο

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

2 Οι ερευνητέςμικροί ρωτούν το καθετί

Άρθρο Επίθετο Ουσιαστικό

Άρθρο Αντωνυμία

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 21

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 34

Βρίσκω διάφορα είδη φράσεων (Ονοματικές Ρηματικές Προθετικέςκαι Επιρρηματικές φράσεις) στο παρακάτω κείμενο και τα γράφωστο τετράδιό μου σε αντίστοιχα κουτάκια

Έξω ψιλόβρεχε Η σόμπα καίει ο επιτηρητής πίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμέ-νος Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο Μυρίζω τηνυγρασία Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσα Ακούω το μολύβι μουστο χαρτί Όσα δεν καταλαβαίνω τα παραλείπω Ο επιτηρητής του αναγνω-στηρίου με κοιτάζει Δεν ξέρω ότι το επάγγελμά του είναι βιβλιοθηκάριοςΟύτε μπορώ να προβλέψω ότι θα έλθει η εποχή που θα μυθοποιήσω τις επι-σκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο

Μάρω Δούκα Απrsquo τον χυμό των αμυγδάλων του Θεού

Έξω ψιλόβρεχε bull Έξω ψιλόβρεχε ρηματική φράσηbull Έξω επίρρημαbull ψιλόβρεχε ρήμα

Η σόμπα καίειbull Η (άρθρο) σόμπα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull καίει ρηματική φράση (ρήμα)

22 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

Ονοματική Φράση-υποκείμενο

3 Πολλοί αθλητές κάνουν μεγάλες θυσίες

Άρθρο Ουσιαστικό

Επίθετο Ουσιαστικό

Ρήμα Ονοματική Φράση-αντικείμενο

Ρηματική Φράση

007-Layout 1 12211 704 PM Page 22

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

ο επιτηρητής (εννοείται ρήμα είναι ή στέκεται κτλ) πίσω απrsquo τον πάγκο νυ-σταγμένος bull ο επιτηρητής ονοματική φράση-υποκείμενοbull το ρήμα που εννοείται μαζί με τη φράση laquoπίσω απrsquo τον πάγκο νυσταγμένοςraquo

συναποτελούν τη ρηματική φράσηbull πίσω (επίρρημα) απrsquo(πρόθεση) τον πάγκο (ονοματική φράση) σύνθετη προ-

θετική φράση bull νυσταγμένος (μετοχή) ονοματική φράση-κατηγορούμενο

Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίοbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Αντιγράφω στο ριγωτό χαρτί απrsquo το χοντρό μαύρο βιβλίο ρηματική φράσηbull αντιγράφω ρήμαbull στο (lt σε + το) ριγωτό χαρτί προθετική φράσηbull απrsquo (πρόθεση) το χοντρό μαύρο βιβλίο προθετική φράσηbull το (άρθρο) χοντρό (επίθετο) μαύρο (επίθετο) βιβλίο (ουσιαστικό) ονομα-

τική φράση

Μυρίζω την υγρασίαbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Μυρίζω την υγρασία ρηματική φράσηbull μυρίζω ρήμαbull την (άρθρο) υγρασία (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενο

Ο γλόμπος φωτίζει ασθενικά την αίθουσαbull Ο (άρθρο) γλόμπος (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull φωτίζει ασθενικά την αίθουσα ρηματική φράσηbull φωτίζει ρήμαbull την (άρθρο) αίθουσα (ουσιαστικό) ονοματική φράση-αντικείμενοbull ασθενικά (επίρρημα)

Ακούω το μολύβι μου στο χαρτίbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Ακούω το μολύβι μου στο χαρτί ρηματική φράσηbull Ακούω ρήμα

23ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 23

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

bull το (άρθρο) μολύβι (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντι-κείμενο

bull στο (πρόθεση σε + άρθρο το) χαρτί (ουσιαστικό) προθετική φράση

Όσα δεν καταλαβαίνωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull Όσα δεν καταλαβαίνω ρηματική φράσηbull (δεν) καταλαβαίνω ρήμαbull όσα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο

τα παραλείπωbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull τα παραλείπω ρηματική φράσηbull τα (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενο (η προσωπική αντωνυμία τα

επαναλαμβάνει το περιεχόμενο της δευτερεύουσας αναφορικής ονοματι-κής πρότασης όσα δεν καταλαβαίνω)

bull παραλείπω ρήμα

Ο επιτηρητής του αναγνωστηρίου με κοιτάζειbull Ο (άρθρο) επιτηρητής (ουσιαστικό) του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσια-

στικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull του (άρθρο) αναγνωστηρίου (ουσιαστικό) ονοματική φράση-ονοματικός

προσδιορισμός σε γενική πτώσηbull με κοιτάζει ρηματική φράσηbull με (αντωνυμία) ονοματική φράση-αντικείμενοbull κοιτάζει ρήμα

Δεν ξέρω bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull (δεν) ξέρω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι το επάγγελμα του είναι βιβλιοθηκάριοςΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος ξέρωbull το (άρθρο) επάγγελμα (ουσιαστικό) του (αντωνυμία) ονοματική φράση-

υποκείμενο

24 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 24

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

bull είναι (ρήμα συνδετικό) βιβλιοθηκάριος (ουσιαστικό ονοματική φράση-κα-τηγορούμενο) ρηματική φράση

Ούτε μπορώ bull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull μπορώ (ρήμα) ρηματική φράσηbull ούτε σύνδεσμος συμπλεκτικός αρνητικός

να προβλέψωΔευτερεύουσα ονοματική βουλητική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονομα-τική φράση-αντικείμενο του ρήματος μπορώbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull να προβλέψω (ρήμα) ρηματική φράση

ότι θα έλθει η εποχήΔευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση η οποία λειτουργεί ως ονοματικήφράση-αντικείμενο του ρήματος να προβλέψωbull η (άρθρο) εποχή (ουσιαστικό) ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα έλθει (ρήμα) ρηματική φράση

που θα μυθοποιήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώροΔευτερεύουσα ονοματική αναφορική πρότασηbull Εννοείται η αντωνυμία εγώ ως ονοματική φράση-υποκείμενοbull θα μυθοποοήσω τις επισκέψεις μου σε αυτόν τον χώρο ρηματική φράσηbull θα μυθοποιήσω (ρήμα) ρηματική φράσηbull τις (άρθρο) επισκέψεις (ουσιαστικό) μου (αντωνυμία) ονοματική φράση-

αντικείμενοbull σε (πρόθεση) αυτόν (αντωνυμία) τον (άρθρο) χώρο (ουσιαστικό) προθετι-

κή φράση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 35

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες καιυπογραμμίζω τους προσδιορισμούς

1 Ο Φάνης ήταν διάσημος γιατρός [Το επίθετο διάσημος προσδιορίζει τη λέξη γιατρός]

25ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 25

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

2 Ο Πέτρος έτρωγε χωρίς να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του [Το ρήμα έτρωγε προσδιορίζεται από την προθετική φράση χωρίς να σκέ-φτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του η οποία απότελείται από την πρόθεσηχωρίς και τη βουλητική πρόταση να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του]να σκέφτεται τις επιπτώσεις στην υγεία του[Η προθετική φράση στην υγεία του προσδιορίζει το ρήμα να σκέφτεταιτης βουλητικής πρότασης]

3 Η Μαρία αγόρασε μια κούκλα από το πολυκατάστημα χτες το απόγευμα[Το ρήμα αγόρασε προσδιορίζεται από την προθετική φράση από το πο-λυκατάστημα και από την επιρρηματική φράση χτες το απόγευμα]

4 Η Σοφία απόκτησε ένα πανέμορφο αγοράκι[Το επίθετο πανέμορφο προσδιορίζει τη λέξη αγοράκι]Όλες οι προτάσεις είναι επαυξημένες

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 36

Βρίσκω ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι επαυξημένες και ποιεςσύνθετες και τις σημαδεύω με ένα σταυρό

επαυξημένη σύνθετη 1 Η Μαρία και ο Νίκος αγόρασαν το σπίτι + 2 Η Ελένη είναι καλή μαθήτρια + 3 Ο καινούριος διευθυντής του σχολείου είναι

χαμογελαστός και φιλικός + + 4 Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν πριν από

εκατοντάδες χρόνια +

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Η πρόταση 3 είναι επαυξημένη γιατί το επίθετο καινούριος εί-ναι προσδιορισμός στη λέξη διευθυντήςmiddot είναι και σύνθετη γιατί έχει δύοκατηγορούμενα χαμογελαστός και φιλικός

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 37

Περιγράφω σε μια παράγραφο μια δική μου μέρα Προσέχω να βά-λω στη σειρά τις πράξεις μου και να δηλώσω τη σειρά αυτή με εξαρ-τημένες χρονικές προτάσεις

26 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 26

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

Κάθε πρωί όταν ξυπνάω πλένω το πρόσωπό μου ντύνομαι και χτενίζομαιΣτη συνέχεια ενώ τρώω το πρωινό μου φέρνω στο μυαλό μου τα μαθήματατης ημέρας Καθώς πηγαίνω στο σχολείο συναντώ πολλούς συμμαθητέςμου Όταν φτάνω στο σχολείο ώσπου να αρχίσει το μάθημα ρίχνω μια τε-λευταία ματιά στις δύσκολες ασκήσεις Το μεσημέρι όταν τελειώσω το σχο-λείο επιστρέφω σπίτι Αφού φάω το μεσημεριανό μου κάθομαι να διαβάσωτα μαθήματα της επόμενης ημέρας Μόλις τα τελειώσω πηγαίνω στο γήπε-δο για να παίξω με τους φίλους μου Αργά το απόγευμα γυρίζω στο σπίτικουρασμένος και μέχρι να έρθει η ώρα να ετοιμαστώ για ύπνο διαβάζω κά-ποιο βιβλίο ή παίζω τα αγαπημένα μου παιχνίδια στον υπολογιστή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 38

Βρίσκω τις εξαρτημένες προτάσεις στο παρακάτω κείμενο και ανα-γνωρίζω σε ποια είδη ανήκουν

Ο Αρίων που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου θέλησε ναταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία Εκεί εργάστηκε πολύ και αφού απέκτη-σε πολλά χρήματα είπε να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο Ναύλωσε ένα κο-ρινθιακό καράβι επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους Ωστόσοστη μέση του πελάγους αυτοί σκέφτηκαν να τον ρίξουν στη θάλασσα για ναπάρουν τα πλούτη του Εκείνος μια και δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλοσυμφώνησε Τους ρώτησε όμως αν θα τον άφηναν να τραγουδήσει για τε-λευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά του

Ηρόδοτος Ο Αρίων και το δελφίνι (διασκευή)

bull που έμενε εκείνο τον καιρό στην αυλή του Περίανδρου εξαρτημένη ανα-φορική πρόταση

bull να ταξιδέψει στην Ιταλία και τη Σικελία εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αφού απέκτησε πολλά χρήματα εξαρτημένη χρονική πρότασηbull να γυρίσει πίσω στην Κόρινθο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull επειδή είχε εμπιστοσύνη μόνο στους Κορίνθιους εξαρτημένη αιτιολογική

πρότασηbull να τον ρίξουν στη θάλασσα εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull για να πάρουν τα πλούτη του εξαρτημένη τελική πρότασηbull μια και δεν μπορούσε εξαρτημένη αιτιολογική πρόταση

27ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

007-Layout 1 12211 704 PM Page 27

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28

bull να κάνει τίποτε άλλο εξαρτημένη βουλητική πρότασηbull αν θα τον άφηναν εξαρτημένη πλάγια ερωτηματική πρότασηbull να τραγουδήσει για τελευταία φορά στο κατάστρωμα φορώντας τα καλά

του εξαρτημένη βουλητική πρόταση

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 39

Ρωτώ και μαθαίνω τι σημαίνουν τα παρακάτω αρκτικόλεξα

ΟΕΔΒ Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών ΒιβλίωνΕΡΤ Ελληνική Ραδιοφωνία ΤηλεόρασηΟΣΕ Οργανισμός Σιδηροδρόμων ΕλλάδοςΕΠΟ Ελληνική Ποδοσφαιρική ΟμοσπονδίαΚΕΠ Κέντρο Εξυπηρέτησης ΠολιτώνΕΜΥ Εθνική Μετεωρολογική ΥπηρεσίαΕΚΑΒ Εθνικό Κέντρο Άμεσης ΒοήθειαςΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων ΕθνώνΕΟΤ Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 40

Σε ποιες προτάσεις έχουμε κυριολεξία και σε ποιες μεταφορά

1 Δεν μπορώ να πιω αυτό το φάρμακο Είναι πολύ πικρό Κυριολεξία 2 Μάτωσαν τα πόδια του στις σκληρές πέτρες Κυριολεξία 3 Με το ξημέρωμα πικρά νέα έφτασαν στο νησί Μεταφορά 4 Σταμάτα να μιλάς όταν τρως και μάσα καλά το

φαγητό σου Κυριολεξία 5 Δεν κατάλαβα τι είπε Μασούσε τα λόγια του Μεταφορά 6 Τον παρακάλεσα να με βοηθήσει αλλά είχε σκληρή

καρδιά και με αγνόησε Μεταφορά

28 ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Εacute ΚΑΙ ΣΤlsquo ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

007-Layout 1 12211 705 PM Page 28