ใ่ำว : ่แใวำใอำไไวำอวำวำไใ่ใแอ II thค อ1)...

II สวนพรก : ภาพสะทอนการเปลยนแปลงระบบการผลตของเกษตรกรบนพนทสง II

741

สวนพรก : ภาพสะทอนการเปลยนแปลงระบบการผลตของเกษตรกร

บนพนทสง

เรวด เจรญยง*

Rewadee Charoenying

* นกศกษาปรญญาโท สาขาวชาสงคมวทยาและมานษยวทยา ภาควชาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Email: [email protected]

16SOC&ANT

thเอกสารประกอบการประชมวชาการ (Proceedings)

การสมมนาเครอขายนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา

ครงท 16 ประจำาปการศกษา 2559 ระหวางวนท 29-30 มถนายน พ.ศ.2560

CHILLI FARMS : THE REFLECTION CHANGED IN PRODUCTION SYSTEM OF

HIGHLAND AGRARIAN.

Copyright © 2017 by Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre [Public Organisation] and Naresuan University.

All rights reserved

742

เรวด เจรญยง

บทคดยอ

บทความนนำาเสนอใหเหนปรากฏการณการเปลยนผานทางสงคมของเกษตรกรบนพนทสง ทได

เปลยนระบบการผลตจากแบบยงชพไปเปนระบบแบบตลาด รวมถงยทธวธแหงการดำารงชพของเกษตรกร

เพอเขาสการผลตเชงพาณชย โดยใชการศกษาทางมานษยวทยาเพอวเคราะหเชอมโยงใน 2 สวน

คอ1) กระบวนการเปลยนแปลงททำาใหพนทอนรกษ กลายมาเปนพนทเกษตรเชงพาณชย และ 2) ยทธวธ

ดำารงชพดานการผลตทเกยวพนกบระบบตลาดและทนภายนอกชมชน งานศกษาไดพยายามทำาใหเหน

ความสมพนธของเงอนไขปจจยหลายประการทมสวนในการผลกดน ตงแตความลกลนจากนโยบาย

การอนรกษของภาครฐทนำาไปสความรสกไมมนคงในการใชทดน ไปจนถงความยากจน ทผลกดนให

เกษตรกรบนพนทสงกลายมาเปนสวนหนงของระบบตลาดและทน ซงภายใตระบบทนนน เกษตรกรตอง

เผชญกบความเสยงอยางมากมาย พรอมๆ กบการขดรดตนเองอยางเขมขน

คำ�สำ�คญ: พนทอนรกษ, เกษตรกรบนพนทสง, พชพาณชย, ระบบทน


743

Abstract

This article discuss to the transition in social of highland agrarians, changing from

subsistance system to the market system and livelihood strategies that changed to

commercial production. In case use an anthropology study for analyze in 2 issues 1) How

to change reservation area to become a commercial agriculture area and 2) How to connect

the livelihood strategies with market and capital system outside the community. This study

attempt to reveal a connected of conditions until ambiguity of the government’s reservation

policy cause feel insecure on own land and poverty to push highland agrarian to become

a part of capital system which underneath the system, highland agrarian must to challenge

with high risks and intensive extortion themselves.

Keywords: Reservation area, highland agrarian, livelihood strategies, capital system

744


บทนำา

พนทสงเปนพนททรฐสมยใหมตางมงเขาไปใชและตกตวงผลประโยชน (Scott, 1998) ในแงมม

ของรฐ พนทสงนนเตมไปดวยความไมมระเบยบและยากตอการจดการ รฐจงตองการเขาไป เพอจดการและควบคมเพอใหสงเหลานนสามารถนำามาแปรเปลยนเปนผลประโยชนหรอภาษ เพอนำามา

พฒนาและสรางความเจรญใหกบรฐตอไป ในมมมองของรฐ ความรความเขาใจเรองพนทสง จงหมายถง

พนททมมลคาทางเศรษฐกจ เปนทรพยากรทตองจดการอยางมประสทธภาพเพอทำาใหเกดผลกำาไร

(Scott, 1998)

ในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต พนทสงถกผกโยงกบกระบวนการทำาใหเปนสนคามายาวนาน

นบตงแตยคสมยอาณานคมในศตวรรษท 19 ประเทศมหาอำานาจจากยโรปเดนทางเขามาและนำาสนคา

จากพนทสง อยางไมสก หรอดบก ออกไปขาย นบเปนจดเรมตนของการเชอมโยงภมภาคนเขากบระบบ

ตลาดและทน โดยนอกจากเขามาเพอแสวงหาผลประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณแลว

ขณะเดยวกนกไดนำาพชพาณชยเขามาปลกในพนทสงของประเทศอาณานคมหลายแหง การเขามาของ

พชพาณชยในสมยอาณานคมมผลตอการเปลยนแปลงภมทศนเชงพนททางการเกษตร ตลอดจนถง

การดำารงชวตของคนบนพนทสงไปในหลากหลายดาน (Nevins & Peluso, 2008) เชน อาณานคมดตช

ไดนำาพชพาณชยอยางกาแฟเขาไปสพนทสงในสมาตราตอนใต ของอนโดนเซย ตงแตป 1860

สงผลใหเกดการเปลยน

ภมทศนเชงพนททางการเกษตร จากการปลกขาวไรและทำานา กคอยๆ ปรบเปลยนไปปลกพช

พาณชยอยางกาแฟ เนองจากเปนพชทมราคาสงในตลาดขณะนน (Potter, 2008) แตตอมาเมอบรบท

ทางสงคมเปลยนแปลงไปในศตวรรษท 20 พนทสงไมไดถกรบรในมตทางเศรษฐกจเทานน แตพนทสงยง

มความหมายในมตของการอนรกษดวย คอเมอเกดการใชทรพยากรธรรมชาตไปอยางฟมเฟอย

จนเกดปญหาดานสงแวดลอมตางๆทำาใหเกดแนวคดเรองการพฒนาอยางยงยน (Sustainable

Development) หรอการพฒนาทคำานงถงอนาคต สงผลใหหลายประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยง

ใตดำาเนนการโยกยายคนบนพนทสงลงมาอยในพนราบ เพราะมองวาปาควรเปนพนททไมถกรบกวน

ไมควรมคนอยในปาและพนทปาไมสามารถนำามาใชเพาะปลก โดยเฉพาะการปลกพชพาณชย

คนบนพนทสงจำานวนมากจงถกกดกนไมสามารถใชประโยชนจากปาได ดงทเกดขนกบคนบนพนทสงใน

สลาเวส ซงพนทอยอาศยและพนททำาการเกษตรกลายเปนพนทของอทยานแหงชาต Lore Lindu

ไปในทสด (Li, 2008)

แมจะมนโยบายการอพยพคนบนพนทสงลงมาอยในพนราบในหลายประเทศของภมภาคเอเชย

ตะวนออกเฉยงใต โดยอางวาเพอเปนการอนรกษ แตขณะเดยวกนกเกดการเรยกรองสทธของคนบนพนท

สงวาพวกเขาควรมสทธอยและใชประโยชนในพนททเปนของเขา หรอความคดเรอง “คนอยรวมกบปาได”

(อางถงใน จามะร เชยงทอง, 2549)


745

ในประเทศไทย แมในเวลานนจะยงไมมการปลกพชพาณชยบนพนทสง แตรฐไทยในกลาง

ศตวรรษท 20 กใชนโยบายโยกยายคนบนพนทสงออกจากพนททรฐไดประกาศเปนเขตปา เนองจากมายา

คตทวาคนบนพนทสงทำาไรเลอนลอย ซงเปนสาเหตของการตดไมทำาลายปา แตกลมชาตพนธ อาท

กะเหรยงไดใช “ทนทางวฒนธรรม” ของตนเพอเปนอำานาจเชงสญลกษณในการทาทายมายาคตของรฐ

สรางภาพการรบรใหมใหเกดขนในสงคมวา กะเหรยงเปนผรกษาปาและเปนนกอนรกษ โดยหยบยกคณคา

ในวถชวตทเรยบงายและดงเดมของตน เปลยนวาทกรรมไรเลอนลอยของรฐมาเปนไรหมนเวยน

ซงเปนภมปญญาในการทำาเกษตรกรรมของคนกะเหรยง (Yos, 2003)

แตอยางไรกตาม พชพาณชยกขยายตวอยางตอเนอง แมกระทงบนพนทสงกมการใชประโยชน

ทดนเพอปลกพชพาณชย ดงเชน อำาเภอแมแจม จงหวดเชยงใหม ซงตงอยในพนทปาสงวนแหงชาต แมแจม

และมพนทบางสวนอยระหวางการเตรยมประกาศเปนอทยานแหงชาตแมโถ พบวา เกษตรกรรอยละ 80

มอาชพปลกขาวโพด ซงมทงขาวโพดเลยงสตวและขาวโพดเมลดพนธ สงผลใหขาวโพดกลายเปนพช

เศรษฐกจอนดบหนงของอำาเภอแมแจม (พฒพงศ นวกจบำารง, 2556)

สถานการณทเราพบในปจจบน ทงการปลกขาวโพดเลยงสตวในอำาเภอแมแจม การปลกกะหลำา

ปลในอำาเภอจอมทอง และอำาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม สะทอนใหเหนปรากฏการณการขยายตวของ

พชพาณชย ทกระจายไปอยางรวดเรวในพนทสง ชมชนกะเหรยงหลายแหงกลายเปนพนทปลกพชพาณชย

ขนาดใหญและบางแหงกลายเปนแหลงผลตสำาคญระดบประเทศ เชน กรณของเกษตรกรบนพนทสงใน

บานหวยปลง ตำาบลมอนจอง อำาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม ซงเปนพนทศกษา เปนหมบานทมบทบาท

ในการอนรกษปา จนไดรบรางวลหมบานอนรกษดเดน ในป พ.ศ. 2537 และไดรบพระราชทานธงพทกษ

ปาเพอรกษาชวต จากสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ในป พ.ศ. 2540 (สมนก ชยธรรม, 2542)

แตปจจบนเกษตรกรบนพนทสงของหมบานแหงน ไดเขาสกระบวนการปลกพชพาณชย คอพรก นำาไปส

คำาถามวาเงอนไขหรอปจจยอะไรทผลกดนใหชมชนกะเหรยงทมภาพการรบรของสงคมวาเปนกลม

ชาตพนธนกอนรกษ เกดการปรบเปลยน ดานรปแบบการผลต จากทองอาศยธรรมชาต พงพาปา

เคารพและใชทรพยากรธรรมชาตอยางคำานงถงสวนรวมและอนาคต มาเขาสวถการผลตพชเชงพาณชย

บรบทพนท บานหวยปลงอยในตำาบลมอนจอง อำาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม อยสงจากระดบนำาทะเลปาน

กลางประมาณ 800 เมตร มสภาพเปนภเขาสงสลบกบทราบหบเขา ตวหมบานอยหางจากตวอำาเภอ

อมกอยระยะทางประมาณ 62 กโลเมตร การเดนทางโดยรถสาธารณะมายงหมบาน มรถตโดยสาร

สายเชยงใหม-บานแมตน เขา-ออกวนละ 1 เทยว จากหมบานออกเวลา 05.30 น. ระยะทางจากถนน

สายหลกเขาถงตวหมบานประมาณ 3 กโลเมตร เปนถนนลกรงสลบกบถนนซเมนตเปนชวงสนๆ

ดงนนการเดนทางเขาหมบานในชวงฤดฝนจะคอนขางลำาบาก

746


ภาพท 1 หมบานตงอยในเขตรกษาพนธสตวปา (ภาพโดย เรวด เจรญยง)

หวยปลงเปนชมชนกะเหรยง มประวตการกอตงมาประมาณ 300-500 ป (องคการบรหารสวน

ตำาบลมอนจอง, 2558) จากการบอกเลาสบตอกนมาวา บรรพบรษของชาวบานหวยปลงอพยพยาย

ถนฐานมาจากทอน มการโยกยายมาหลายครง ทงหนภยสงครามและการรกรานจากโจรทชกชม

จนมาถงบรเวณทตงของหมบานปจจบน ทเรยกวาหวยปลง เนองจากเปนลำาหวยทมนำาไหลตลอดป และ

ทลำาหวยมเถาไม เรยกวา “ปลเดาะ” หรอผกปลง (ใบชะพล) ขนอยมาก จงเรยกชอของหมบานวาปลง

โกร หรอ หวยปลง และลงหลกปกฐานตงหมบานตงแตประมาณป พ.ศ. 2219 (สถานพฒนาปาไมบาน

หวยปลง, 2550) หมบานไดรบการจดตงเปนทางการเมอป พ.ศ. 2426 (ดรณ เจรญพนธ, 2544)

เมอแรกจดตงหมบาน หวยปลงมอาณาเขตครอบคลม 5 หยอมบาน ประกอบดวย บานหวยปลง

บานกลาง บานหวยอล บานนำาดนเหนอ และบานนำาดนใต แตเนองจากการขยายตวของหมบานทำาให

พนททำากนไมเพยงพอ ชาวบานบางสวนจงขยายออกไปตงบานเรอนและททำากนบรเวณหวยนำาดนหรอ

ทตงของหมบานนำาดนเหนอในปจจบน ซงอยหางไกลกนทำาใหการปกครองดแลไมทวถง ดงนน ในสมย

ทนายสวา แสงหนอ เปนผใหญบาน (พ.ศ. 2521-2539) จงแยกบานนำาดนเหนอและบานนำาดนใตออก

เปนอกหมบานหนง ทำาใหอาณาเขตปจจบนของหมบานหวยปลงเหลอครอบคลม 3 หยอมบานคอ

บานหวยปลง บานกลาง และบานหวยอล มประชากรรวม 150 หลงคาเรอน


747

ภาพท 2 แผนผงการตงบานเรอน (ภาพโดยองคการบรหารสวนตำาบลมอนจอง ปรบปรงโดยผศกษา พ.ศ. 2558)

พนทหมบานตงอยในเขตรกษาพนธสตวปาอมกอย แบงเปนพนทปาธรรมชาตประมาณ 23,056

ไร หรอ ประมาณ 96.37% ของพนททงหมด พนททเปนทอยอาศยของชาวบานประมาณ 73 ไร

คดเปน 0.38% แบงเปน 3 หยอมบาน คอ บานหวยปลง บานกลาง และบานหวยอล และมพนททำา

กน 646 ไร คดเปน 2.70% ซงพนททำากนของชาวบานจะใชเพอทำานา และปลกพชพาณชยคอพรก

โดยยงคงรปแบบการหมนเวยนทดนทใชเพาะปลก โดยทำาในพนทเกา ไมมการขยายพนทเพม เพราะ

แตละครวเรอนจะมพนทหมนเวยนประมาณ 3-4 ท

หมบานและนโยบายอนรกษของภาครฐ บรรพบรษของคนบานหวยปลง อพยพเขามาตงถนฐานในพนททเปนหมบานปจจบนตงแต

ป พ.ศ. 2219 จนป พ.ศ. 2519 รฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณในสมยนน ออกกฎกระทรวง

ประกาศให ทองทตำาบลอมกอย ตำาบลยางเปยง ตำาบลแมตน อำาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม เปนปา

สงวนแหงชาต (สวนจดการทดนปาไม สำานกจดการทรพยากรปาไมท 1 (เชยงใหม), 2544) ดวยเหตผล

วาบรเวณทองทดงกลาวมไมทมคา ประกอบกบมของปาและทรพยากรธรรมชาตอน ซงสมควรกำาหนดให

เปนปาสงวนแหงชาต เพอเปนการรกษาสภาพปาไม ของปา และทรพยากรธรรมชาตไว ประมาณป

พ.ศ. 2526 กเกดการเปลยนแปลงนโยบายดานการอนรกษของภาครฐอกครง กลาวคอ มการปรบเปลยน

เขตทตงของหมบานจากเขตพนทปาสงวนอมกอย มาเปนเขตรกษาพนธสตวปาอมกอย โดยมราย

ละเอยด ดงน

748


พนทเขตรกษาพนธสตวปาอมกอยแตเดมเปนปาสงวนแหงชาตปาอมกอย ในสวนทอยในจงหวด

เชยงใหมมการควบคมดแลโดยปาไมเขตเชยงใหมและปาไมจงหวดเชยงใหม สวนพนทในจงหวดตากได

รบการดแลและควบคมโดยปาไมเขตตากและปาไมจงหวดตาก ปาทงสองสวนนเปนปาโครงการทำาไมมา

กอน และไดผานการทำาไมมาหลายครงทงไมกระยาเลยและไมสก ฉะนน ไมมคณคาขนาดใหญจงถกนำา

ออกไปเปนจำานวนมาก อยางไรกตามสภาพปากมไดเสอมโทรมมาก อนเนองมาจากการทำาไม แตพนท

สวนนเปนถนทอยอาศยของมนษยมาเปนเวลาชานานโดยเฉพาะชนเผากะเหรยงและ ชาวเขาเผาอน

ดงเหนไดจากโบราณวตถและโบราณสถานหลายอยางยงคงตกคางอย ลำานำาแมตนและลำานำาปงเคยเปน

เสนทางคมนาคมทสำาคญของมนษยในสมยนน ดงเชนพระธาตแกงสรอยแสดงใหเหนวาเคยเปนจดทตง

ของเมองขนาดเลกมากอน บรเวณหมบานแมตนมวดโบราณปรากฏอยและมการขดพบโบราณวตถหลาย

ชนด อยางไรกตามเนองจากพนทปาทกวางขวางและประชาชนในสมยนนมอยนอยปาและสตวปากยงคง

ความอดมสมบรณมาก นบจากป พ.ศ. 2510 เปนตนมาประชากรชาวเขาเผาตางๆ เพมมากขน เนองจาก

การโยกยายถนเขามาจากประเทศเพอนบานและอตราการตายทลดลง เนองจากการแพทยสมยใหมเขาไป

ถงทำาใหพนทสวนนเรมถกทำาลายอยางหนก สตวปาทมคณคาหลายชนดถกลาจนเกอบจะหมดไปจาก

พนท ทางกรมปาไมเลงเหนความสำาคญในปญหานจงไดทำาการประกาศพนทตลอดรมฝงแมปงทางดาน

ตะวนตก จากดอยเตาลงมาจนถงหวยนำารนใกลตวเขอนภมพลเปนเขตรกษาพนธสตวปาเรยก เขตรกษา

พนธสตวปาแมตน รวมพนทประมาณ 1,500,000 ไร ไดทำาการประกาศไวเมอป พ.ศ. 2521 ตอมาทาง

ราชการเหนวาเขตรกษาพนธสตวปาแหงนมพนทกวางใหญเกนไปสำาหรบการบรหาร ทงนเนองจากพนท

เปนรปยาวจากเหนอลงมาทางใต มเทอกเขาสลบซบซอนและการเขาสพนทตอนบนและตอนลางเปนเสน

ทางทแยกจากกนทำาใหหวหนาเขตรกษาพนธสตวปาไมสามารถควบคมการปฏบตงานในสวนตางๆ

ไดเตมทจงเหนสมควรกำาหนดใหเขตรกษาพนธสตวปาแมตนทประกาศไวเดมแยกออกเปนสองเขตรกษา

พนธสตวปา โดยตดพนทสวนบนตงแตปากหวยแมตนขนไปจดตงเปนเขตรกษาพนธสตวปาใหมเรยก

เขตรกษาพนธสตวปาอมกอย สวนพนทสวนลางกยงคงเปนเขตรกษาพนธสตวปาแมตนตอไป ทงนได

ประกาศไวตงแตวนท 19 สงหาคม พ.ศ. 2526 ในหนงสอราชกจจานเบกษาฉบบพเศษ หนา 20 เลมท

100 ตอนท 135 พนทเขตรกษาพนธสตวปาอมกอยจงไดรบการอนรกษโดยพระราชบญญตสงวนและ

คมครองสตวปา พ.ศ. 2503 เปนตนมา ซงหามมใหผใดเขาไปลาสตว ทำาลายถนทอยอาศยของสตวปา

หรอสรางสงรบกวนใดๆ ตอปาไมและสตวปาในพนท กรมปาไมโดยกองอนรกษสตวปา ไดจดตงหนวย

งานเขาไปควบคมดแลและปองกนใหเปนไปตามพระราชบญญตนนบตงแตเรมกอตงเปนตนมา

แตเนองจากปญหาหลายประการดวยกนจงมการฝาฝนกฎหมายโดยชนกลมหนงเสมอมา การลกลอบลา

สตวปาและการลกตดไมตลอดจนการบกรกพนทปาของชาวเขาเผาตางๆ กลายเปนปญหาหลกและคอน

ขางรนแรง (สำานกอนรกษสตวปา, 2549)


749

ผลจากการใชนโยบายอนรกษ นบตงแตการประกาศเปนเขตปาสงวนแหงชาต จนกระทง

การเปลยนมาเปนเขตรกษาพนธสตวปา สงผลทำาใหชาวบานมความรสกไมมนใจในการทจะใชทดนของ

ตนเองในการเพาะปลก นอกจากใชทดนเพอปลกขาวสำาหรบบรโภคอยางทเคยเปนมา ดงนนจงเกดความ

ยากจน จากการไมมทดนทำากนและไมมอาชพ อกทงขาวทปลกเพอบรโภคยงไมพอกนในแตละครวเรอน

ในเวลานน ประมาณ พ.ศ. 2524 ภาครฐคอศนยพฒนาและสงเคราะหชาวเขา กรมประชาสงเคราะห

ไดนำาโครงการสงเสรมการปลกพชพาณชยเพอลดการปลกฝน ซงไดรบงบประมาณสนบสนนจากองคการ

สหประชาชาต (UN) เขามาทำาการสงเสรมชาวบานในหมบานใหปลกกาแฟ โดยเจาหนาทของโครงการฯ

จะแจกจายกลาพนธใหชาวบานคนละ 200 ตน หลงจากนน 3 ป ชาวบานกสามารถเกบเมลดกาแฟขาย

ใหทางโครงการฯ ซงรบซอในราคากโลกรมละ 3 บาท จนป พ.ศ. 2534 หลงจากหมดงบประมาณดำาเนน

งาน ทางโครงการฯ กยตการสนบสนน เมอไมมตลาดรบซอชาวบานกเลกปลกกาแฟนบแตนน

เมอในหมบานไมมงาน คนวยทำางานสวนหนงจงเรมออกไปหางานรบจางนอกหมบาน เพอแลกเงนสด

สำาหรบดำารงชพ

เดอนมนาคม พ.ศ. 2534 สมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ ไดเสดจพระราชดำาเนนเยยม

ราษฎรในพนทอำาเภออมกอย ณ บานหวยหลอดก หมท 5 ตำาบลแมตน และเหนวาพนทดงกลาว

ยงมความอดมสมบรณของปาไมอยมาก พระองคทรงหวงใยและเกรงวาหากปาไมถกทำาลายจะสงผลตอ

ตนนำาลำาธารและสตวปา จงมพระราชดำารใหดำาเนนการอนรกษปาพรอมไปกบการพฒนาความเปนอย

ของราษฎรในลกษณะทใหคนอยรวมกบปาได และมอบใหทางกองราชเลขานการในพระองคสมเดจพระ

นางเจาฯ พระบรมราชนนาถ มหนงสอถงกองทพภาคท 3 เมอวนท 22 เมษายน 2534 เพอดำาเนน

โครงการตามแนวพระราชดำาร โดยกองทพภาคท 3 ไดทำาหนงสอเชญสวนราชการตางๆ อาท

อำาเภออมกอย กรมวชาการเกษตร กรมประมง กรมชลประทาน เปนตน เพอเขารวมดำาเนนการในโครงการ

อนรกษสภาพปาในพนทอำาเภออมกอย อนเนองมาจากพระราชดำาร ใชรปแบบการดำาเนนการของโครงการ

“บานเลกในปาใหญ” และเลอกหมบานหวยไมหก หมท 6 ตำาบลมอนจอง เปนหมบานนำารอง กอนทจะ

ขยายผลในหมบานอนๆ ตอไป

หลงจากนนในป พ.ศ. 2536 สำานกบรหารพนทอนรกษท 16 (เชยงใหม) สงกดกรมอทยานแหง

ชาต สตวปา และพนธพช ไดรบสนองงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดำาร และไดตงศนยปฏบตการ

โครงการอนรกษสภาพปาในพนทอำาเภออมกอย อนเนองมาจากพระราชดำาร จงหวดเชยงใหมขน

โดยมหมบานเปาหมาย 3 หมบาน คอ บานนาไคร ตำาบลยางเปยง บานหวยปลง ตำาบลมอนจองและ

บานแมตนนอย ตำาบลแมตน ดำาเนนโครงการโดยยดแนวพระราชดำารพระราชทานคอ 1) รกษาสภาพปา

ทยงคงสมบรณไมใหถกทำาลายตอไป 2) จดใหมการฟนฟสภาพปาทถกทำาลายไป โดยใหมทงปาธรรมชาต

และไมใชสอย และ 3) พนททำากนของราษฎร ใหมการชวยเหลอทางดานการเกษตรใหสามารถทำากนได

อยางมประสทธภาพโดยไมตองตดไมทำาลายปาและจดหาแหลงนำาใหเพยงพอ ใหมอาชพทำากนเปนหลก

แหลง (สำานกบรหารพนทอนรกษท 16 (เชยงใหม), 2559) และดำาเนนการกจกรรม อาท ปลกปาทวไป

750


ปรบปรงระบบนเวศตนนำา เพาะชำากลาไม งานสถานพฒนาปาไม และงานธนาคารอาหารชมชน เปนตน

(สำานกงานจงหวดเชยงใหม, 2551)

อยางไรกตาม แมวาจะมโครงการจากภาครฐเขามาสนบสนนในหมบาน แตปญหาความยากจน

ไมมอาชพ กไมไดหมดไป เพราะลกษณะกจกรรมทเขามาสงเสรมจะปรากฏในรปแบบของการอนรกษ

ซงไมสอดคลองกบวถชวตทตองใชเงนสดในการดำารงชพ ดงนนชาวบานจงตองเสาะหาอาชพของตนเอง

กลาวคอ เรมจากคนทไดออกไปรบจางนอกหมบาน ไดมโอกาสไปเหนประสบการณในหมบานใกลเคยง

ซงกคอในหมบานคนมเซอ และไดเหนวาคนมเซอดำารงชพดวยการปลกพชพาณชย คอ กะหลำาปลและ

มะเขอเทศ สงขายใหนายทนในตวอำาเภออมกอย ทำาใหพวกเขามรายไดจนสามารถสรางบานและ

ซอรถยนตใชได ทำาใหคนบานหวยปลงเกดความคดทจะนำาพชพาณชยเขามาปลกในทดนของตนใน

หมบานบาง

จากโครงการอนรกษสการเกษตรเชงพาณชย ป พ.ศ. 2535 พชพาณชยถกนำาเขามายงหมบาน โดยคนทมประสบการณออกไปรบจางทำางาน

ในหมบานมเซอ และไดเหนคนมเซอปลกพชพาณชยขายนายทนจนมรายได ดงเชนกรณของนายตน

(นามสมมต -อาย 60 ป) เลาไวถงชวงเรมตน ครงทเขาไปรบจางในไรของคนมเซอ จนถงชวงทนำาพช

พาณชยมาปลกทหมบานเปนคนแรกๆ เพราะเหนความสำาเรจจากคนมเซอ วา

“ผมมเพอนอยทบานมเซอ เขามาชวนไปรบจางแบกกะหลำาบาง ชวงนนลำาบากมาก เงนกไดไม

มากเทาไร แตเรากแอบเรยนรจำาวธการของเขา ตอมาผมกมาลองปลกเองบางเลกๆ นอยๆ แตกไมคอย

ไดผลดเทาไรนก กจะมพวกพอคาเรมารบซอในหมบาน ถกกดราคามากไมมกำาไร ทนกไมไดคน

เรากเรยนรมาเรอยๆ ลองผดลองถกกนไป เพราะเหนคนมเซอเขาทำากนยงซอรถยนตกนไดเปน

คนสองคน” (ดรณ เจรญพนธ, 2544)

นายตนเรมจากการปลกกะหลำาปล แตปลกไดไมนานกเปลยน เพราะไมประสบความสำาเรจทง

ปรมาณผลผลตและราคา จากนนเขาเปลยนมาปลกมะเขอเทศ เพราะหวงวาจะไดปรมาณผลผลตมาก

ขน เพอจะขายไดกำาไรมากกวากะหลำาปล แตปรากฏวามะเขอเทศทปลกกไมประสบความสำาเรจ ผลผลต

ทไดมปรมาณนอยและขนาดไมไดคณภาพ แตกตางจากการปลกทบานคนมเซอ สวนหนงเปนเพราะสภาพ

อากาศของหวยปลงไมชนเหมอนหมบานมเซอ ดงนนเขาจงปรบเปลยนกลยทธการผลต โดยการไปใช

พนทในหมบานคนมเซอเพอปลกมะเขอเทศขาย

“ตอนนนทดนในหมบานปลกมะเขอเทศแลวไดผลไมคอยด ผมกเลยไปซอทของคนมเซอเอาไว

หลายแหง สวนใหญเปนทจบจอง ไมมใบแตกซอกนแตในนามและกเขาไปทำากน ไรหนงไมกพนบาท

อากาศทนนคอนขางดตอพชผลแตอยไกลไปหนอยตองจางคนงานจากขางนอกมาชวยในไร แตกคมคา

เหนอย เสยอยางเดยวทไมคอยมเวลาอยบานกบลกกบเมย บางทตองไปคางทไรกบพวกคนงานหลายๆ

คนกม สวนในเรองทนนนผมกเอามาจากเถาแกทอมกอยเหมอนคนอน” (ดรณ เจรญพนธ, 2544)


751

ใชจะมเพยงนายตนคนเดยวเทานนทจากหมบานหวยปลงเพอไปลงทนปลกมะเขอเทศในหมบาน

คนมเซอ ขณะนนเรมมชาวบานคนอนๆ เชน นายนนท (นามสมมต-อาย 50 ป) ซงสนใจปลกพชพาณชย

กไดตามไปลงทนเชาพนทของคนมเซอเพอปลกมะเขอเทศสงนายทนตามอยางนายตนดวยเชนกน

กระทงป พ.ศ. 2537 เรมมกระแสของพชพาณชยอนทมราคาด คอ พรก ทำาใหแกนนำาทปลก

พชพาณชย เชน นายตน นายนนท และคนอนๆ จากหวยปลง สนใจและนำาพรกไปปลกในบานหวยปลง

หลงจากฤดกาลผลตปรากฏวาพรกใหผลผลตด เพราะเหมาะกบสภาพดนและอากาศทหวยปลง

ทำาใหแกนนำาพชพาณชยเหลานนเปลยนมาปลกพรกกนหมด และไมเพยงเทานน ในปตอๆ มา กเกดชาว

บานในหมบานคนอนๆ เหนความสำาเรจของแกนนำาเหลาน ทปลกพรกจนมเงนซอรถยนตมาใช จงเรมม

ชาวบานหนมาสนใจปลกพรกตามแกนนำามากขนๆ จนในหมบานมการปลกพรกอยางแพรหลายในป

พ.ศ. 2542 และปจจบนพรกยงคงเปนพชพาณชยหลกของหมบาน เพราะเกนกวาครงหนงของหมบานม

อาชพเกษตรกรรม คอ ทำานาในฤดฝนเพอไดขาวไวบรโภค และปลกพรกเปนรายไดหลกในครอบครว

ดงแสดงสดสวนอาชพของคนในหมบานในตารางท 1 ไดดงน

ลำาดบท รายการ รอยละ (%)

1 อาชพเกษตรกรรม : ทำานา และปลกพรก 69. 01%

2 อาชพคาขาย 0. 17%

3 อาชพรบราชการ -

4 อาชพรบจาง : ทงในและนอกภาคเกษตร 9.68%

5 อนๆ (วางงาน, เดกกอนวยเรยน, คนแก ) 21.14% ทมา : สถานพฒนาปาไมบานหวยปลง พ.ศ. 2550

เกษตรเชงพาณชยและยทธวธการดำารงชพทเปลยนไป

การบกเบกนำาพชพาณชยเขามาโดยชาวบานกลมแรก ทเราเรยกวากลมแกนนำาเมอประมาณ

ป พ.ศ. 2535 จากมะเขอเทศจนเปลยนมาเปนพรก ทปลกและประสบความสำาเรจ จนเกดกระแส

การปลก “ตามๆ” กนอยางแพรหลายในป พ.ศ. 2542 เพราะชาวบานคนอนเรมมความมนใจจากการได

เหนความสำาเรจของคนรนบกเบก คอ นอกจากปลกแลวมรายไดเพราะมตลาดรบซอแนนอน และสามารถ

ปลกไดแมจะไมมเงนลงทน ขอเพยงมทดนเทานน เพราะเกษตรกรสามารถเชอมตอกบนายทนเพอเขาถง

ปจจยการผลตได ดงนนแมวาราคาพชพาณชย คอ พรก จะมความผนผวน แตเหตผลสำาคญทเกษตรกร

ยงคงปลกพรก คอการมตลาดรบซอทแนนอน และความเสยงทจะไดกำาไรดในชวงทพรกมราคา

จากประวตศาสตรของหมบาน จะเหนไดวาพชพาณชยเขามายงหมบานตงแตยคโครงการพฒนา

ของภาครฐ คอ โครงการสงเสรมการปลกกาแฟ แตสงทเกดขนหลงจากการเขามาสงเสรม คอ เมอหมด

โครงการ ความชวยเหลอ การสนบสนนทงปจจยและตลาดตางๆ กหมดไปพรอมกบโครงการทปดตวลง

752


ชาวบานเองแมจะอาศยอยในพนทสง แตกมความจำาเปนตองใชเงนสดเพอการดำารงชวต ดงนนชาวบาน

จงไดหาแนวทางเพอดำารงชพตอไป ดงกรณของคนทเปนแกนนำา นำาพชพาณชยเขามาปลกในหมบาน

ดงทไดนำาเสนอไปขางตน กระนนการเปลยนเขาสระบบการผลตใหมแบบเชงพาณชย กไดสงผลตอ

การดำารงชพของเกษตรกรไปอยางมากเชนกน ซงในหวขอนเราจะไดกลาวถงดงตอไปน

ภาพท 3 สวนพรกทปลกในนาขาวชวงฤดรอน (ภาพโดย เรวด เจรญยง)

ความสมพนธระหวางนายทนและเกษตรกร

การปลกพชพาณชย แมจะไมมทนทางเศรษฐกจ แตชาวบานกสามารถทำาการผลตได

ทงน เพราะมนายทนทมความตองการผลผลตจากชาวบานพรอมจะใหการสนบสนนปจจยการผลต

นายทน หรอทชาวบานเรยกตดปากวา “เจ” (ผหญง) ซงอยในตวอำาเภออมกอย จะสนบสนนปจจยการ

ผลตใหแกเกษตรกร อาท เมลดพนธ ปย และยาฆาแมลง ฯลฯ โดยเกษตรกรตองเขามาเปน “ลกสวน”

ของนายทน คอ ผลผลตทเกษตรกรผลตไดจะตองนำามาขายใหนายทน ในราคาทนายทนรบซอ และหลง

การเกบเกยวผลผลตนายทนจะจายเงนคาผลผลตพรอมกบหกตนทนซงเปนคาปจจยการผลตทเกษตรกร

รบเอามาลงทนกอนหนานน จะเหนไดวานายทนไดทำาใหการทเกษตรกรจะเขาถงปจจยการผลตนนเปน

เรองทไมยงยากและซบซอน ทงทจรงนายทนมความไดเปรยบ เพราะสามารถควบคมกำากบทกอยาง

ตงแต สงทตองการใหเกษตรกรผลต ราคารบซอ และราคาปจจยการผลตทเกษตรกรตองจายให

ขณะทเกษตรกรกดเหมอนจะตองพงพงนายทนในทกดาน ตงแตปจจยการผลต และตลาดรบซอผลผลต

เปนตน ความสมพนธระหวางนายทนและชาวบานทเปนเกษตรกร แมในพนทศกษาเองกมการพฒนามา

เปนลำาดบขนตอน ซงแบงไดเปน 2 ระยะ กลาวคอ

ระยะท 1 การมชาวบานในหมบานเปนตวกลาง รปแบบการเปนลกสวนของนายทนเรมอยาง

เปนระบบในคนกลมแรกทปลกพชพาณชยเมอประมาณป พ.ศ. 2537 เพราะหลงจากไดลงทนปลกพช

พาณชยดวยทนเลกๆ นอยๆ ทตวเองม จากนนเมอตองการขยายการผลตจงไดเขาสการเปนลกสวนของ

นายทนกอน จนเกดความไววางใจและเชอใจกน เมอนายทนตองการขยายกำาลงการผลต ลกสวนกลม


753

แรกนเองทเปนผเสาะหาชาวบานคนอนๆ ทสนใจอยากปลกพรกใหเขามาเปนเครอขายลกสวนของนายทน

ดงแสดงลำาดบความสมพนธไดดงภาพท 3 ดงน

ภาพท 4 แสดงลำาดบความสมพนธระหวางนายทน คนกลางในหมบาน และชาวบาน (ภาพโดย เรวด เจรญยง)

บทบาทของชาวบานทเขามาเปนคนกลางระหวางนายทนและลกสวน หรอทเราเรยกกนวา

“หวหนาลกสวน” นน คอ การไปขอและรบทนหรอปจจยการผลตจากนายทนมาใหชาวบานทสนใจเขา

มาเปน “ลกสวน” ขณะเดยวกนหวหนาลกสวนกมหนาทดแลและชวยเหลอลกสวนของตนในเรองตางๆ

เชน หวหนาลกสวนทมรถยนตกพาลกสวนทเจบปวยไปรกษาทสถานอนามย ซงอยหางจากหมบาน

16 กโลเมตร เพราะสมยนนคนในหมบานยงยากจนและไมมรถใช เปนตน ขณะทลกสวนเองกม

ความรสกวาหวหนาลกสวนเปนคนมนำาใจ เพราะนอกจากจะชวยเหลอใหมอาชพแลว ยงคอยชวยเหลอ

ในเรองอนๆ ดวย ดงนนหากหวหนาลกสวนของตนตองการแรงงาน ลกสวนจะมาชวยเมอสามารถทำาได

ซงความสมพนธระหวางหวหนาลกสวนและลกสวนทเกดขนน อาจเรยกไดวาเปนระบบเชงอปถมภทเกด

ขนภายใตระบบลกสวนแบบทมคนในหมบานเปนตวกลาง ระหวางนายทนกบเกษตรกรคนอน ซงเกดขน

ในชวงประมาณ ป พ.ศ. 2537 จนถงประมาณป พ.ศ. 2550

ระยะท 2 การทนายทนเขามาแทนทตวกลางทเปนชาวบาน ระบบลกสวนทมคนในหมบาน

ทำาหนาท เปนตวกลางระหวางนายทนและเกษตรกรคนอน เรมหมดไปจากหมบานประมาณ

ป พ.ศ. 2550 เนองมาจากคนในหมบานเรมมกำาลงทางเศรษฐกจ และเรมมรถใช (ทงรถจกรยานยนต

และรถยนต) ทำาใหการเดนทางเขาไปยงตวอำาเภออมกอยเปนไปไดสะดวกขน การทชาวบานเขาถงนายทน

ไดโดยตรงเชนน นอกจากจะทำาใหนายทนไดมโอกาสรจกชาวบานแลว นายทนยงสามารถลด

“คานายหนา” ทเคยเสยใหคนกลาง ทงยงสามารถเขาไปควบคมการผลตไดดขน เพราะสามารถตดตอ

ตรงถงตวชาวบานแตละคนได จากการสงเกต ผศกษาพบวาการตดสนใจเขาไปเปนลกสวนของนายทน

หรอ “เจ” คนใดนน เปนการตดสนใจของชาวบานแตละคน ซงเหตผลไมไดขนอยกบราคารบซอทนายทน

จายใหเทานน แตยงมเงอนไขอนๆ อาท อธยาศยไมตรของนายทน ความคนเคยกบนายทน และความ

เกรงใจทไดเคยชวยเหลอกนมานานเขามาเกยวของดวย ปจจบนในพนทศกษามนายทนทเปนทกลาวถง

3 คน ประกอบดวย เจหนง (นามสมมต) พนเพเปนคนอำาเภออมกอย อายประมาณ 60 ป เจสอง

754


(นามสมมต) คนภาคใต อายประมาณ 50 ป และเจสาม (นามสมมต) คนภาคกลาง อายประมาณ 60

ป ทงสามคนไมไดเปนนายทนอสระ แตเปนเสมอนนายหนาคนกลางทรบซอผลผลตจากเกษตรกรในพนท

เพอสงไปจำาหนายใหนายทนใหญทกรงเทพมหานครอกตอหนง ยกเวนกรณของเจหนงทพฒนาขนมาเปน

นายทนอสระ โดยเจหนงลงทนโดยการซอพนททตลาดไทใหลกชายเพอเปนหนารานจำาหนายผลผลต

ทางการเกษตรทเจหนงจะรบซอจากเกษตรกรในพนทอำาเภออมกอย

รปแบบการผลตทเปลยนไปสงผลใหเกษตรกรตองขายแรงงานของตนเอง

เพอแลกเงนสด

การเปลยนแปลงเขาสระบบการผลตเชงพาณชย ไดสงผลใหเกษตรกรตองขายแรงงานของตนเอง

ในกระบวนการผลตเพอแลกเงนสด กลาวคอ พรกเปนพชทมความละเอยดของการใชแรงงานมากใน

กระบวนการผลตทกขนตอน ตงแตการเพาะกลาจนถงเกบเกยวประมาณ 6 เดอน ซงสวนใหญเกษตรกร

จะทำาการผลตปละ 1 ครง คอในฤดฝน เพราะตองอาศยนำาฝนในการดแลตนพรก แตบางครวเรอนกจะ

ทำาการผลตอยางเขมขน คอ ผลตเพมเปนปละ 2 ครง โดยหลงการเกบเกยวผลผลตรอบแรกเสรจ กเพาะ

กลาเตรยมการผลตครงท 2 เพอใหผลผลตสามารถเกบเกยวทนในฤดแลงของปถดไป เพราะหวงวาอาจ

เปนชวงจงหวะทพรกมราคาด ดงนนราคาขายจงเปนแรงจงใจททำาใหเกษตรกรพรอมจะเสยงโดยการเพม

วงรอบในการใชแรงงานของตนเอง แลกกบราคาขายทเคยไดสงถงกโลกรมละ 50-70 บาท

ดงนน ในหวขอน จะขอนำาเสนอใหเหนความเปลยนแปลงทเกดขนตอตวเกษตรกร ในดานท

เกษตรกรตองขายแรงงานของตนเองผานกระบวนการปลกพรกเพอแลกเงนสด โดยแบงไดเปน 3

ขนตอน คอ

1) การปรบและเตรยมพนท จะเรมประมาณเดอนเมษายน เกษตรกรจะสรางโรงเรอนชวคราว

เพอเพาะชำาตนกลาพรก ซงจะใชเวลาประมาณ 50 วน จากนนจงเรมงานปรบพนท คอ การขนแปลงเพอ

ปลกพรก แตเนองจากพนทเปนพนทลาดชน ทงยงเปนการใชพนทในเขตอนรกษทำาใหไมสามารถให

เครองจกรการเกษตร เชน รถไถ เขามาชวยทนแรงได เกษตรกรจงตองใชแรงงานของตนเอง ซงสวนใหญ

ของครวเรอนทปลกพรกจะมแรงงานทสามารถทำางานไดเตมเวลา 1-2 คนเทานน และมเพยงไมกครว

เรอนทจะมกำาลงพอทจะจางแรงงานรบจางมาชวยได ดงนนขนตอนนสำาหรบบางครวเรอนจงตองใชเวลา

รวมเดอน และเกษตรกรจะขนแปลงใหมความยาวประมาณ 100 เมตร จำานวนแปลงมากนอยแลวแต

ขนาดพนทหรอกำาลงการผลตในครวเรอนจะจดการได


755

ภาพท 5 การเพาะตนกลาพรกในโรงเรอน ภาพท 6 การเตรยมพนทและการขนแปลง (ภาพโดย เรวด เจรญยง)

เมอขนแปลงเสรจ เกษตรกรจะใชพลาสตกสดำามาคลมแปลงทขนไว การคลมพลาสตกชวยให

ไมมหญาขนในแปลง ลดภาระงานในการกำาจดหญา หลงจากการคลมแปลง เกษตรกรจะใชกระปองนมขน

ใสถานรอนเพอเจาะรกลมบนพลาสตกสำาหรบนำาตนกลาลงไปปลก การเจาะรจะเจาะเปนแถวค และให

มระยะหางของแตละหลมประมาณ 40 เซนตเมตร ซงการใชพลาสตกคลมแปลงดงกลาว ตอมาไดกลาย

เปนมาตรวด หรอปรมาณแสดงขนาดพนทของการทำาสวนพรก เปนลกษณะเฉพาะทใชเพอบอกปรมาณ

หรอขนาดของพนทททำาการผลตในพนทศกษา กลาวคอ เกษตรกรจะบอกปรมาณการผลตดวยจำานวน

มวนพลาสตก เชน ครวเรอนทหนงทำาการผลต 6 มวนพลาสตก ครวเรอนทสองทำาการผลต 11 มวน

พลาสตก เปนตน และสามารถคดคำานวณเทยบเคยงได เชน ครวเรอนของนาย ก. ทำาการผลตไป 6 มวน

พลาสตก หนงมวนพลาสตกทใชคลมดนนนมความยาวเฉลย 2,000 เมตร เกษตรกรขนแปลงปลกพรก

ความยาว 100 เมตร ดงนน 1 มวนจะใชคลมแปลงได 20 แปลง ในหนงแปลง เกษตรกรจะปลกพรกได

ประมาณ 50 ตน (ปลกแถวค ระยะหางหลมละ 40 เซนตเมตร) ดงนนครวเรอนนาย ก.จงปลกพรกไป

1,000 ตน แตปรมาณผลผลตนนขนอยกบปจจยอนๆ อาท การใหปย ใหนำา และความสมบรณของตน

พรก เปนตน

2) การปลกและดแลรกษา ประมาณเดอนมถนายน เกษตรกรจะนำาตนกลาพรกมาลงปลก แตละ

ครวเรอนซงมกำาลงการผลตจำากด จงตองหาวธการใหการปลกดำาเนนไปอยางไมตดขด บางครวเรอนอาจ

มการจางแรงงานรายวน (ผหญง 200 บาท ผชาย 300 บาท) ในหมบานมาเสรมบาง แตหลายครวเรอน

เลอกใชวถแบบดงเดมคอ การเอามอเอาวน1 เพอลดคาใชจาย หรอในครวเรอนทมฐานะจะจางแรงงาน

คนกะเหรยงจากฝงประเทศพมา โดยจายคาแรงเปนรายเดอน เชน เดอนละ 3,000 บาท พรอมอาหาร

และทพกอาศย เปนตน หลงจากนำาตนกลาพรกลงปลก เกษตรกรจะทำาการเลยงผเจาท เมอตนพรกเรม

โตและสงขน เกษตรกรจะปกหลกไมไผและขงเชอกเพอกนตนพรกลมหากเจอฝนหรอลมแรง นอกจากน

ยงตองรดนำา ใสปย ดแลเรองยาและฮอรโมนอยางตอเนอง เชน ทกอาทตยตองดแลใหยาฆาแมลง

ทกสองอาทตยตองใหปยและฮอรโมน โดยแตละสวน เกษตรกรจะมถงพลาสตกขนาดประมาณ 200 ลตร

จำานวนมากนอยแลวแตตนพรกในสวน เพอใชผสมปยไวรดตนพรก โดยตกใสถงนำาเดนรดทละตน

ทละแถว จนครบทงสวน หรอบางครวเรอนมเครองพนปย เขามาชวยทนแรง พรอมกนนกตองคอยดแล

756


เรองหญาทขนรอบแปลงพรกอกดวย อกทงในบางเดอนทฝนตกไมมากพอ พรกไมไดนำา เกษตรกรตอง

ออกไปรดนำาในสวนพรกกลางดกกม

3) การเกบและคดผลผลต ประมาณเดอนตลาคมถงเดอนพฤศจกายน เขาสชวงการเกบเกยว

เปนชวงขาดแคลนแรงงานอยางหนกของหมบาน แมจะมการเอามอเอาวน แตคนมาชวยกยงไมพอ

จนบางครวเรอนตองจางคนมาชวย แตกระนนกไมมแรงงานใหจางมาทำางาน ดงนนผสงอายและเดก

กกลายมาเปนแรงงานเสรม จากการสงเกตสวนหนงๆ จะมคนไปชวยกนประมาณ 5-10 คน โดยเกษตรกร

จะเดนและเลอกเกบพรกสก (สแดง) ไปทละแปลง ทละแถว เมอพรกเตมกระสอบจะแบกมารวมไวเปน

จดๆ จากนนผชายจะทยอยแบกกระสอบพรกไปรวมในจดทใกลเสนทางทรถจกรยานยนตสามารถเขามา

ถงเพอบรรทกกระสอบพรกออกไปยงพนทโรงคด (ชวคราว) ซงสวนใหญเปนพนทราบตดถนนทรถยนต

สามารถเขามาถงได

โรงคดพรกจะปพนดวยผาใบขนาดใหญ มหลงคาชวคราวทำาจากไมไผและคลมดวยผาใบเพอ

กนฝน เมอรถจกรยานยนตลำาเลยงกระสอบพรกออกมา พรกจะถกเทมากองรวมกนเพอใหฝายคด

ซงสวนใหญเปนผหญง ผสงอาย หรอเดก ทำาหนาทคดพรกบรรจลงในตะกราพลาสตก การคดพรกกคอ

การเลอกพรก ซงแบงเปน 2 เกรด หรอ 2 เบอร เบอร 1 คอพรกสแดง หรอเกอบแดงทมลกษณะยาว

ตรง ไมบดงอ ไมหก เนา หรอเสย สวนพรกทบดงอหรอสไมแดง แตไมเนาเสยจะเปนพรกเบอร 2

ซงราคาแตกตางกนเกอบเทาตว เกษตรกรจะนำาพรกจดเรยงลงในตะกราพลาสตก ทปรองไวดวยกระดาษ

หนงสอพมพ และเมอเรยงพรกจนเตม จะนำาตะกราพรกไปชงนำาหนกใหไดประมาณ 17.5 – 18 กโลกรม

แตนำาหนกทนายทนจะคดใหทโกดงคอ 15 กโลกรม นำาหนกทเกนมาประมาณ 3 กโลกรมนน คอนำาหนก

ทเกษตรกรตนทางตองเปนผเผอใหเพราะกวาพรกจะเดนทางถงปลายทางทตลาดไท หรอตลาดสมมเมอง

อาจมพรกทเนาเสยหาย และเมอไดพรกตามนำาหนกทตองการ เกษตรกรจะทบปลายกระดาษหนงสอพมพ

ทรองกนตะกราเพอปดหนาตะกรา และเขยนตวหนงสอขนาดใหญ ดวยขอความวา พรกเบอรอะไร

ชอเจาของสวน และชอนายทน

ภาพท 7 พรกแดงเบอร 1 ทคดแลว นำามาเรยงลงในตะกราพลาสตก (ภาพโดย เรวด เจรญยง)


757

ตะกราพรกจะนำามาวางเรยงซอนกนเพอรอบรรทกขนรถไปสงยงโกดงในชวงเยน โดยปกต

เกษตรกรจะมเวลาเพอเกบและคดพรกตงแต 07.00 น. หรอบางครวเรอนเรมงานตงแตเชามด

เพราะตองทำางานแขงกบเวลา โดยตองใหงานเสรจไมเกน 16.00 น. เพอขนตะกราพรกทงหมดทจะสง

ขนรถไปสงยงโกดงของนายทนทตวอำาเภออมกอย หางจากหมบานประมาณ 60 กโลเมตร ใชเวลา

ประมาณ 2 ชวโมง รวมเวลาทงไปและกลบประมาณ 4 ชวโมง ซงรถยนต 1 คนสามารถบรรทกตะกรา

ใสพรกไดประมาณ 50-60 ตะกรา กรณของคนทไมมรถยนต เมอจะสงผลผลตตองวาจางรถของเพอน

บานในหมบานทวางในวนนน เพอไปสงพรกและเสยคาขนสงกโลกรมละ 3 บาท

เมอพรกไปถงโกดงแลว ตองรอจนกวาจะถงคว จากนนคนงานของโกดงจะกำาหนดทวางตะกรา

พรกเพอรอเวลาลำาเลยงขนรถบรรทกเขากรงเทพฯ ตอไป สของตะกราบรรจพรก นอกจากจะแสดงวา

เปนพรกจากโกดงนายทนคนใดแลว ยงสามารถระบปลายทางทพรกจะเดนทางไป รวมถงเวลาทพรกจะ

ถกลำาเลยงขนรถบรรทกดวย เชน ตะกราสเขยว เปนของโกดงเจสอง (นามสมมต) ขนรถบรรทกเวลา

19.00 น. ปลายทางทตลาดไท เปนตน เมอไปสงพรก กรณทนายทนอยทโกดง นายทนจะลงรายละเอยด

ของเกษตรกรคนนน วาวนทอะไร ใครมาสงพรก จำานวนกตะกรา และกรณทนายทนไมอย เกษตรกรจะ

ตองโทรศพทบอกวาตนมาสงพรกจำานวนกตะกรา จากนนเกษตรกรจะนำาตะกราเปลาจากโกดงกลบไป

ดวยเพอบรรจพรกมาสงครงตอไป คออก 2 วนนบจากน

ปรมาณผลผลตทเกบไดในแตละสวน แตกตางกนไปตามจำานวนการผลตของแตละครวเรอน

และราคาพรกในตลาดขณะนน ตวอยางดงตารางแสดง รายไดของเกษตรกรครวเรอนหนง ซงเปนลกสวน

ของนายทน ในฤดกาลทราคาพรกกโลกรมละ 10 บาท เปนดงน

ครงทเกบพรก ปรมาณพรกทเกบได (กโลกรม) ราคา (บาท/กโลกรม) รวมเงน (บาท)

1 345 10 3,450

2 870 10 8,700

3 1,239 10 1,2390

4 1,530 10 15,300

5 1,515 10 15,150

6 885 10 8,850

รวม 6,384 รวม 63,840

จากตารางขางตน ในฤดกาลผลตน พรกจากสวนของเกษตรกรครวเรอนนใหผลผลตเกบขายได

ทงหมด 6 ครง สามารถเกบพรกไดทงหมด 6,384 กโลกรม และนายทนรบซอกโลกรมละ 10 บาท

ทำาใหเกษตรกรมรายได 63,840 บาท แตเกษตรกรคนนเปนลกสวนของนายทน นายทนจงหกคายาและ

คาปยทเกษตรกรนำาไปใชในการผลต ทงหมด 29,220 บาท เกษตรกรคงเหลอเงนจากการปลกพรกเปน

758


เงน 34,620 บาท เปนตน พรกเปนพชพาณชยทราคาซอขายมความผนผวนไปตามตลาด บางปราคาสง

กทำาใหเกษตรกรมโอกาสมรายไดจากการขายสงตามไปดวย หากราคาพรกอยในชวงตงแต 20 บาท

ตอกโลกรม เกษตรกรสามารถคาดเดาไดวาการผลตรอบนนมแนวโนมจะไดกำาไร แตหากราคาพรก

อยในชวง 10 บาทตอกโลกรมลงมา เกษตรกรมแนวโนมทจะขาดทน เปนตน

หลงจากการเกบเกยว ประมาณกลางถงปลายเดอนพฤศจกายน ตนพรกจะเรมแก ถงแมจะยง

ใหผล แตไมสามารถเกบขายไดแลว เกษตรกรจะเรมเกบพนท กลาวคอ ครวเรอนไหนทมการบนบาน

ขอเจาทเรองผลผลตไว เกบผลผลตรอบสดทายแลวกตองเลยงเจาทเพอเปนการขอบคณทไดชวยดแล

การเพาะปลกจนเสรจสนอกครง จากนนจะเกบเชอกและไมไผไวใชตอไป สวนตนพรกนนเกษตรกรจะ

ตองถอนออกจากหลม และดงพลาสตกคลมดนทง เพอปลอยพกดนทงและรอทำาการผลตใหมตอไป

พรกเปนพชทมความเสยง เพราะเกษตรกรไมสามารถคาดเดาไดเลยวาในรอบการผลตนน

ราคาพรกจะเปนอยางไร แตทงนเกษตรกรกยงพรอมทจะเสยงในการปลก พรอมกบความหวงวารอบการ

ปลกของตนจะเปนจงหวะทพรกมราคาด ดงทเกษตรกรคนหนงเคยพดกบผศกษาวา “ปลกพรกเหมอน

ซอหวย ตองลนวาจะดหรอไมด แตถาไมปลกกไมรวาจะทำาอะไรกน”

สรป หมบานหวยปลงเผชญหนากบการพฒนาซงนำามาสการเปลยนแปลง ตงแตยคโครงการสงเสรม

การปลกพชพาณชยเพอลดการปลกฝน (พ.ศ. 2524-2534) และยคของการออกไปทำางานรบจางนอก

หมบาน ซงหากยอนมองกลบไป เราจะเหนวาสาเหตหนงทนำาความเปลยนแปลงมาสชมชนบนพนทสง

คอ ความลกลนของนโยบายของรฐ กลาวคอ ดานหนงทรฐตองการอนรกษพนทปา โดยการออกพระราช

บญญตตางๆ อาท พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ซงมผลทำาใหพนทอยอาศยของชมชน

กลายเปนเขตปาสงวนแหงชาตอมกอย เมอป พ.ศ. 2519 และตอมาเปนเขตรกษาพนธสตวปา

เมอป พ.ศ. 2521 ซงการเปนปาสงวนหรอการเปนเขตรกษาพนธสตวปาลวนตองอยภายใตกฎหมายและ

การควบคมตามทรฐกำาหนดทงสน ดานทใชนโยบายอนรกษของรฐ ปดลอมชาวบานทำาใหสญเสย

ความมนคงในทดนทเคยเปนของตน ขณะทอกดานหนงรฐกเขามาเปลยนแปลงวถการผลตของชมชน

โดยใช “การพฒนา” นำาหนา เชน โครงการปลกพชพาณชยทดแทนฝน ทนำาพชเศรษฐกจจากภายนอก

ชมชน เชน กาแฟ มาสงเสรมใหชาวบานปลก แตการอนรกษกไมสามารถสรางเศรษฐกจครวเรอนทดแบบ

ทชาวบานตองการ กลาวคอ ชาวบานยงตองเผชญปญหาไมมอาชพ ปลกขาวกไมพอกน ทงยงไมมพนท

สำาหรบทำาการผลตอนๆ ดงนนชมชนทแมจะมระบบการผลตแบบบรโภค แตเมอสงคมแวดลอมเปลยน

เปนสงคมของการใชเงนสด รวมไปถงการรกคบเขามายงพนทสงของระบบตลาดและทน ความยากจนจง

เปนเงอนไขหลกทผลกดนใหชมชนเกดการเปลยนแปลง และเปนการเปลยนแปลงทชมชนตดสนใจเลอก

เพอแลกกบ “สถานะทางเศรษฐกจ” ทคาดหวงวาจะดขน โดยการเปลยนระบบการผลตไปเปนระบบตลาด

และปลกพชพาณชยดงเชนชมชนขางเคยง


759

การเปลยนมาปลกพรกในระบบการผลตเชงพาณชยของชมชนบนพนทสง เปลยนแปลงวถชวตและ

ความคดของชาวบานไปในหลากหลายดาน นอกจากนยงเผยใหเหนอทธพลของระบบตลาดและทนท

ทำางานอยางมประสทธภาพ ไมเวนแมในพนทหางไกลเชนหมบานพนทศกษา และการดำารงชพภายใต

ระบบของตลาดและทนนนกไมไดเปนไปอยางราบรนและเรยบงาย ระบบการผลตใหมไดดดกลนทรพยากร

ทกอยางของชมชน ตงแตนำาทใชในการผลต กำาลงแรงงานทตองทมเทดแลตลอดฤดกาลผลตหวงใหได

ผลผลตปรมาณมาก โดยเฉพาะในชวงการเกบเกยวจะเหนไดวา แมแตผสงอายหรอเดก ซงไมใชแรงงาน

หลกในการผลตของครวเรอนกถกดงเขามาเปนสวนหนงเพอใหระบบการผลตสามารถดำาเนนไปไดอยาง

ไมตดขด และแมกระทงตวของเกษตรกรเองกถกแปรเปลยนเปนทรพยากรหนงในการผลต ทตองใชแรงงาน

ของตวเองอยางเขมขน ตลาดและทนใชราคาเปนสงดงดดใจและจงใจใหเกษตรกรผลตใหไดปรมาณ และ

บางรายตองเพมวงรอบในการผลตเพอใหยงไดปรมาณของผลผลตทมากขน ซงการผลตใหไดปรมาณมาก

นน มความจำาเปนและตองการกำาลงแรงงานเพอเขามาขบเคลอนระบบอยางมาก ขณะทระบบการวาจาง

แรงงานเกดขนไดยาก เพราะจะยงเปนการเพมตนทนการผลตทตองแบกรบ ดงนนนอกจากการใชแรงงาน

ตนเองแลว ยงตองใชแรงงานของสมาชกในครวเรอนอกดวย ทงน แมเกษตรกรจะพยายามแกไข

โดยดงเอารปแบบวฒนธรรมดงเดม คอ การเอามอเอาวน มาใชผสมผสานเพอแกปญหาการขาดแคลน

แรงงาน แตการเอามอเอาวนซงดานหนงชวยชดเชยการขาดแคลนแรงงานได แตอกดานหนงกผกโยง

เกษตรกรไวกบระบบของสงคมหมบาน ทเกษตรกรตองเปนสวนหนงของหมบานอยางขาดไมได

ตองใชแรงงานของตวเองซำาในการออกไปลงทนและสะสมทน โดยการเวยนไปเอามอเอาวนชวยเพอน

บานคนอน เพอสะสมไว และเพอนบานเหลานนกจะกลบมาชวยเปนการตางตอบแทน ขณะทงานของ

ตนเองกยงตองแบงเวลาทำาดวย ซงเปนภาระหนกมาก โดยเฉพาะในครวเรอนทกำาลงแรงงานมนอย

อยางครวเรอนหนงซงมกำาลงหลกเพยงคนเดยว

นอกจากนระบบลกสวนทเปลยนแปลงไป กรณทเกดขนของหมบาน คอ ทนและตลาดม

ความเขมแขงขนจนสามารถเบยดหวหนาลกสวน ซงเปนชาวบานททำาหนาทคนกลางจนหมดบทบาทไป

กลายเปนความสมพนธใหมคอนายทนและลกสวนโดยตรง และระบบตลาดและทนยงมความสามารถ

ในการควบคมเกษตรกร ซงเราจะเหนไดตงแตสงทเกษตรกรจะผลตเพอขาย ไปจนถงขนตอนการเกบเกยว

ผลผลต ทผศกษานำาเสนอใหเหนภาพของกระบวนการเกบ คด และบรรจพรก ทมเรองของการควบคม

ดวยขนาดและคณภาพของพรกทจะสงขาย การจดเรยงพรกในแตละตะกรา รวมถงการตองชงพรกใหได

นำาหนกตามทนายทนตองการ ซงเปนการชงเผอนำาหนกทนายทนจะไดประโยชน และยงถกควบคมดวย

เวลาในการทำางาน คอ งานเกบคดและบรรจตองแลวเสรจพรอมสงภายใน 16.00 น. ซงเกษตรกรตอง

บบคนศกยภาพของตวเองเพอทำาสงตางๆ เหลานใหไดตามคณภาพและในเวลาทระบบตลาดและทน

กำาหนดมา รวมกระทงเรองราคารบซอ ซงทงหมดนนลวนถกกำาหนดมาจากภายนอกชมชนทงสน

760


เชงอรรถ

1 การเอามอเอาวน คอการทเกษตรกรแตละคนจะหมนเวยนไปชวยงานในสวนพรกของเพอนบานและเพอน

บานเหลานนจะหาเวลาเพอมาชวยงานในสวนของเรา ถอเปนการแลกเปลยนแรงงานระหวางกน โดยไมมเรองการจาย

คาแรงงานเขามาเกยวของ

บรรณานกรมจามะร เชยงทอง. (2549). สงคมวทยาการพฒนา. กรงเทพฯ, โอเดยนสโตร.

ดรณ เจรญพนธ. (2544). ความสมพนธเชงอปถมภในชมชนชนบท. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

มหาวทยาลยเชยงใหม.

พฒพงศ นวกจบำารง. (2556). การชวงชงความหมายเพอเขาถงพนทแหงความคลมเครอ

ของแนวเขตปา: กรณศกษาขาวโพดเลยงสตว. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต

มหาวทยาลยเชยงใหม.

สมนก ชยธรรม. (2542). การอนรกษทรพยากรปาไมของชาวเขาเผากะเหรยงหมบานหวยปลง ตำาบล

มอนจอง อำาเภออมกอย จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม.

Li, Tania. (2008). Contested Commodification Struggles over Nature in a National Park.

Taking Southeast Asia to Market: Commodities, Nature, and People in the Neoliberal

Age, In J. Nevins & N. Peluso (Eds.), Cornell University Press, 124-139.

Nevins, Joseph., & Peluso, Nancy. (2008). Introduction: Commoditization in Southeast

Asia. Taking Southeast Asia to Market: Commodities, Nature, and People in the

Neoliberal Age, In J. Nevins & N. Peluso (Eds.), Cornell University Press, 1-24.

Potter, Lesley. (2008). Production of People and Nature, Rice, and Coffee; The Semendo

People in South Sumatra and Lumpung. Taking Southeast Asia to Market:

Commodities, Nature, and People in the Neoliberal Age, In J. Nevins & N. Peluso

(Eds.), Cornell University Press, 176-190.

Santasombat, Yos. (2003). Karen’s Cultural Capital and the Political Economy of Symbolic

Power, The Thailand Research Fund.

Scott, James. (1998). Nature and Space. Seeing like a State: How Certain Schemes to

Improve the Human Condition Have Failed, Yale University Press, 11-52.

ใ่ำว : ่แใวำใอำไไวำอวำวำไใ่ใแอ II thค อ1)...

Documents

Transcript of ใ่ำว : ่แใวำใอำไไวำอวำวำไใ่ใแอ II thค อ1)...